Thema 3 Toerisme. Hoofdvraag Waarom komen er zoveel toeristen naar het Middellandse Zeegebied?
Hawa T urkse geheim agent en - In Zuid-Azië › 2013 › 08 › nrc...Bab-Al-Hawa Middellandse Zee...
1
Z & Z Vijf dagen zat Jeroen Oerlemans vast in Syrië, gegijzeld door jihadisten. Hoe werd de fotograaf bevrijd? Over kettingmails en sms’jes, meegegriste sandalen en een „weinig behulpzaam ministerie”. D oor Huib Modderkolk O p dinsdagavond 24 juli gebeurt waar Boes Hoge- wind al dagen bang voor is. In haar mail vindt ze een bericht van CNN. De Amerika- nen hebben gesproken met ene Dah- ram, smokkelaar. Hij is het die haar vriend, fotograaf Jeroen Oerlemans, naar Syrië zou brengen. Razendsnel gaat ze door de tekst. Dahram is ge- vlucht. Ze leest „ontvoerd”, „ge- blinddoekt”, „ze dreigen hem te do- den”, „rennen” en „ze begonnen te schieten ”. Nu weet ze: haar vriend wordt gegijzeld door jihadisten. Kort daarna gaat de telefoon. Een Nederlandse man aan de lijn, hij stelt zich voor als Kees de Rijk van de lan- delijke politie. Ook hij kent de in- houd van de mail. Hij vertelt dat hij Hogewind nu moet „voorbereiden” hoe om te gaan met telefoontjes over „losgeld”. Want haar man is gegij- zeld. Hij vraagt of ze nog diezelfde avond naar Utrecht kan komen. Hogewind peinst daar niet over. Al dagen verkeert ze in spanning over haar man. Nu komt deze mail erover- heen. Bovendien: ze zit bij familie in Wassenaar met haar drie kinderen en is na het mailtje compleet van slag. Het lijkt haar niet verstandig nu in de auto te stappen. Kan de KLPD niet naar háár toeko- men, oppert ze. Dat ga ik niet doen, antwoordt De Rijk. Kan het dan tele- fonisch, vraagt Hogewind. Ook dat is niet mogelijk, zegt de KLPD’er. Ze moet goed weten wat haar te wachten staat. Heeft ze al informatie gedeeld met anderen? Dat is precies wat ze niet had moeten doen, zegt hij. „Ik heb op een gegeven moment maar opgehangen”, vertelt Hogewind. Direct gaat de telefoon weer. Het is de directeur van een particulier Brits bedrijf, gespecialiseerd in het oplos- sen van gijzelingszaken. De verzeke- ringsmaatschappij van Oerlemans heeft het bedrijf ingeschakeld. De Brit luistert geduldig naar Hoge- wind. Hij vertelt welke vragen ze moet stellen als de gijzelnemers con- tact opnemen en hij heeft een bood- schap voor haar: hij en zijn collega zullen morgenvroeg naar Nederland vliegen en een hotel boeken bij haar om de hoek. De ochtend erna zullen ze op de stoep staan en alles met haar doornemen. Ze is blij met die steun. Donderdag 19 juli probeert de 42- jarige fotograaf Jeroen Oerlemans met een Britse collega John Cantlie en een Syrische smokkelaar de grens tussen Turkije en Syrië over te ste- ken. Vlak over de grens stuiten ze op jihadistische strijders. Afkomst: Afri- ka, Zuidoost-Azië, Kaukasus en Eu- ropa. De groep zet hen direct gevan- gen. Ze liggen vastgebonden op de grond, gezicht naar beneden. Met handgebaren communiceren ze met elkaar, een paar woorden per dag. Op zaterdagochtend proberen ze weg te komen. Eerst rent Cantlie, dan Oerlemans, dan de smokkelaar. De smokkelaar kiest een andere weg, één van de strijders ziet hem en waar- schuwt zijn maten. Ze beginnen te schieten, Oerlemans en Cantlie raken gewond, de smokkelaar ontsnapt. Vijf dagen later halen vier gewapende mannen, gelieerd aan het Vrije Syri- sche Leger, de journalisten op en rij- den schietend en met hoge snelheid weg van de jihadisten. Ogenschijn- lijk zonder tegenstand. Wat gebeur- de er in de tussentijd bij de familie, op het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken, in Turkije en bij andere journalisten? Wie deed wat? En waardoor kwamen ze vrij? Z ondag 22 juli Het laatste levensteken van haar vriend was een smsje aan Hogewind. Donderdagavond 19 juli om half zes Nederlandse tijd, piepte haar tele- foon: hij zou de grens oversteken en hij zou daarna snel contact opnemen. Vrijdag had ze niets gehoord, zater- dag ook niet. En dat terwijl hij drie te- lefoons bij zich droeg: een Turkse, een Nederlandse en een satelliettele- foon. Zaterdag was ze alvast gaan in- formeren bij de producer van de NOS-correspondent in Libanon, die tot die zondag in Damascus zit. Of het echt zo moeilijk is om te bellen vanuit het land? Ze kreeg geen bevre- digend antwoord. Ook Roel Geeraedts, correspondent voor RTL Nieuws, begon zich zorgen te maken. Zondagmiddag telefoon: PANOS, het fotobureau waar Jeroen voor werkt. Ook zij zijn bezorgd. Ze ver- tellen dat Jeroen nooit op het afge- sproken punt in Syrië is aangeko- men. Twee vrienden van Cantlie be- sluiten een mailgroep op te richten. Ook Nederlandse journalisten slui- ten zich aan. Pieter Klein, adjunct- hoofdredacteur van RTL Nieuws, is één van hen. Hij voelt zich betrokken bij de Nederlandse fotograaf en is bang dat de freelancer tussen wal en schip dreigt te raken. De Britse vrien- den van Cantlie, James en Nicole, gaan intussen op onderzoek uit bij de grens. Ze spreken met smokkelaars en horen dat de smokkelaar die met de twee journalisten mee was niet meer bij hen is. Hij is uitgeput, maar vertelt dat de journalisten „ok” zijn: ze leven nog. Die informatie bereikt Hogewind nog diezelfde avond via de kettingmail van James en Nicole. M aandag 23 juli Een medewerker van Buitenlandse Zaken belt in de ochtend naar Hoge- wind. Ook het ministerie weet van de vermissing van Oerlemans, Hoge- wind heeft meerdere malen het num- mer van de meldkamer gebeld. Tel- kens moet ze haar verhaal opnieuw doen en wachten om doorverbonden te worden. Nu belt iemand terug. Het is een kort gesprek. De vrouw vertelt dat het ministerie gaat uitzoeken waar haar vriend precies is. Ze geeft ook haar mobiele nummer. Hogewind mag haar altijd bellen, ook middenin de nacht, zegt ze erbij. Buitenlandse Zaken zal de Turkse autoriteiten vra- gen wat zij van Oerlemans weten. Han Peters, directeur Consulaire Za- ken, en een diplomate die in Syrië werkte, vormen vanaf die dag een team. Na het overleg zou Hogewind geïnformeerd worden. Dat gebeurt niet. Ze belt zelf en de medewerker excuseert zich: „Dit [ministerie, red.] is nu eenmaal een log apparaat.” Dinsdag 24 juli Buitenlandse Zaken belt. Er is slecht nieuws: de twee journalisten zijn niet in Turkije, leerde navraag bij de Turken. Ze vragen Hogewind een lijstje telefoonnummers van Oerle- mans te sturen. Misschien kunnen ze de laatste gesprekken achterhalen en zo zijn locatie bepalen. De medewer- ker van het ministerie mailt: „Hope- lijk biedt dit een aanknopingspunt. We proberen echt alles.” Ondertussen zijn steeds meer mensen aangehaakt bij de ketting- mail van James en Nicole. In Turkije weten nu ook buitenlandse journa- listen dat twee van hun collega’s ver- mist zijn. Uit collegialiteit gaan ve- len hun bronnen na. Er geldt een hel- dere afspraak: publiceren over de zaak is schadelijk voor de verdwenen journalisten en strikt verboden, ver- tellen journalisten elkaar. Ook het Nederlandse en Britse ministerie ha- meren op het publicatieverbod. Het team van CNN stuit na speur- werk op smokkelaar Dahram die met Oerlemans en Cantlie de grens over- stak en zaterdagochtend weg kon ko- men. Ze spreken hem uitgebreid in Atyam, Syrië. Hoewel het verhaal van Dahram goed zou scoren bij het Ame- rikaanse publiek, maken ze een ver- slag van het gesprek dat direct via de mail aan vrienden wordt gestuurd. Hogewind krijgt de mail met het interview niet veel later onder ogen. Het is een uitgebreid verslag van de gijzeling van de journalisten door ji- hadisten. Dahram vertelt dat sommi- ge jihadisten eerder hebben gevoch- ten in Libië en dat ze dreigden Oerle- mans en Cantlie na het vrijdaggebed te zullen doden. Uit de mail: „Were gi- ven only water and dates to eat. Sometimes were handcuffed and allowed to sit to drink and eat.” In grote letters daaron- der: this information is not for publicati- on. Slapen lukt niet meer. Sinds Hoge- wind de mail heeft gelezen verkeert ze in grote onzekerheid. Het is al laat als ze zich opeens herinnert wat Je- roen haar zo vaak heeft verteld. ‘Mocht ik in problemen raken, scha- kel dan Joeri in. Hij weet wat hij moet doen.’ Joeri Boom, correspondent voor NRC Handelsblad in India, en Je- roen reisden samen door oorlogsge- bieden. Om half twee ’s nachts stuurt Hogewind een mail naar Boom. Als hij de mail leest, besluit hij direct het vliegtuig naar Turkije te nemen. W oensdag 25 juli Sinds dinsdagmiddag krijgt Hoge- wind steeds minder informatie van Buitenlandse Zaken. De mail van CNN stuurt ze ook naar het ministe- rie. Een betrokken journalist die ano- niem wil blijven, belt in de dagen daarvoor meerdere keren met zowel het Nederlandse als het Britse minis- terie van Buitenlandse Zaken. Zo probeert hij druk op de ketel te hou- den. Vanaf dinsdagavond, zo vertelt hij, „gaan de luiken dicht”. Hij merkt dat de ministeries de zaak serieus be- handelen en dat hij niet meer geïn- formeerd wordt. Inlichtingendien- F o to g r a a f Jer o en O er l em a ns v o r ig e w eek na t er u g keer i n Neder la nd. F o to S a nder Ni eu w enh u y s. ‘Zaten er Hezbollah- strijders in het kamp? En Iraniërs dan?’ V ra a g v a n B Z -m edew erker a ls h ij J ero en O erlem a ns z iet De f ot ograaf en de t w ee T urkse geheim agent en Harran Urfah Aleppo Reynhanli Bab-Al- Hawa Middellandse Zee Nieuwsfotograaf Jeroen Oerlemans werd vorige week donderdag 19 juli om 22.00 u plaatselijke tijd samen met de Britse journalist en fotograaf John Cantlie ontvoerd in Syrië. Op 4 km van de grens lopen de twee journalisten en de smokkelaar rechtstreeks een jihadistisch kamp binnen. Zij worden direct gevangen genomen. Op zaterdag 21 juli, in de middag, doen de drie een ontsnappingspoging. Alleen de smokkelaar komt weg. Oerlemans en Cantlie raken gewond. Smokkelaar bereikt Bab-Al-Hawa en laat dan voor het eerst weer van zich horen. Oerlemans wordt uiteindelijk donderdagnacht 26 juli in Reynhanli vrijgelaten. 1 3 2 Thuisbasis van vrienden van Oerlemans en Cantlie. Antakya 500 km TURKIJE NRC 040812 / AP, RvS sten zouden het werk nu overnemen. Een eerste bewijs daarvan komt wanneer onder journalisten in Tur- kije het gerucht gaat dat de smokke- laar Dahram van de radar zal verdwij- nen. Zijn informatie is essentieel voor het bepalen van de locatie van de gijzeling. Het gerucht lijkt te klop- pen: Dahram is dagenlang onvind- baar. Ook op dinsdagavond schakelt Buitenlandse Zaken de KLPD in. Zij zijn vanaf dat moment aanspreek- punt voor de familie. De KLPD heeft veel ervaring met gijzelingszaken. De zaak is gecompliceerd voor de Nederlandse diplomaten. Er is geen diplomatieke vertegenwoordiging meer in Syrië en het is onduidelijk door wie de journalisten precies wor- den gegijzeld. Bovendien: in het grensgebied tussen Syrië en Turkije heerst anarchie. De gijzeling valt middenin de vakantieperiode. De hoogste politieke baas van het minis- terie, minister Uri Rosenthal, is net die week met vakantie gegaan. Woensdagochtend om 10.00 uur rinkelt de bel bij de familie Hoge- wind in Wassenaar. Een Brit en een Duitser van het Britse beveiligings- bureau staan voor de deur. Zij schui- ven aan bij Hogewind en vertellen over hun contacten met het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken. Ze denken erover om zelf naar Tur- kije te gaan. Dat brengt wel een risico met zich mee. Het bedrijf zit aan tafel bij het Britse Foreign Office en be- schikt zo over relevante informatie. Gaan ze op eigen houtje naar Turkije, dan zullen de Britten hun dat privile- ge afpakken. Als Hogewind die avond wil gaan slapen, gaat de telefoon opnieuw. Het is een journaliste van de NOS in Syrië. Via buitenlandse journalisten horen Nederlanders dat de mannen „ok” zouden zijn. Meer details kan ze niet geven. Donderdag 26 juli Om half twaalf in de ochtend schui- ven Hogewind, de twee Britse heren en journalist Pieter Klein aan bij het ministerie van Buitenlandse Zaken aan de Bezuidenhoutseweg. Op het moment dat de vergadering begint, gaat de telefoon van de Brit. Het is Joeri Boom. Hij vertelt over een ge- rucht dat de twee gevonden zijn en zaterdag vrijgelaten zullen worden. Boom richt zich nu op het bevestigd krijgen van het gerucht en het ver- krijgen van een ondubbelzinnig le- vensteken van Oerlemans. Ondertussen begint Han Peters zijn verhaal. De afzwaaiende direc- teur Consulaire Zaken vertelt dat dit één van zijn laatste klussen is en dat hij ambassadeur in Kabul zal wor- den. Hij zegt een half uur tijd te heb- ben voor de ontmoeting met Hoge- wind, Klein en de Britten en herhaalt het standpunt dat Nederland nooit losgeld zal betalen. De aanwezigen ervaren het ge- sprek als „ongemakkelijk ” en „wei- nig behulpzaam”. Van tevoren spre- ken Hogewind, Klein en de Britten af goed te luisteren naar wat Buiten- landse Zaken weet. Ze krijgen geen bruikbare informatie. Als Hogewind doorvraagt naar wat de diplomaten weten, herhalen ze wat CNN heeft opgetekend. Hogewind vraagt ook informatie over het gebied waar haar vriend gevangen zit. Hogewind ach- teraf: „Het enige inhoudelijke was het doorverwijzen naar de KLPD. Verder was het weinig informatief.” Na afloop is de stemming toch posi- tief: het nieuws van Boom maakt dat Hogewind en de Britten een prettige taxirit hebben terug naar Wassenaar. De ambtenaren zitten in een lastig parket: ze moeten terughoudend zijn met informatie over hun inspan- ningen. Als bekend wordt dat Neder- landse overheid zich actief met de zaak bemoeit, vergroot dat de kans op nieuwe gijzelingen en kan dat de situatie van ontvoerde Nederlanders schaden. Maar de zorg voor ongerus- te familieleden en vrienden is ook een taak van het ministerie. Uit e- mailverkeer van het Britse Foreign Office in het bezit van deze krant, blijkt dat de Britten veel meer infor- matie verstrekken over hun bronnen en hun werkwijze. Zo vertellen zij precies wie ze gaan bellen en welke informatie ze hopen te krijgen. De zaak is complex. Veel journalis- ten zijn bij de zaak betrokken, terwijl voor Buitenlandse Zaken geldt dat de gijzeling zo lang mogelijk stil moet blijven. Daarbij: er zijn veel eigen ini- tiatieven, van particuliere bedrijven en journalisten, die de inspanningen van het ministerie kunnen doorkrui- sen. Het belang om deze zaak heel snel op te lossen is erg groot. Duizenden kilometers verderop is er plots grote ongerustheid bij Joeri Boom. Van een bevriende Australi- sche veiligheidsexpert hoort hij dat een Britse organisatie op het punt staat de journalisten „eruit te halen”. Dat wil je niet, zegt de particuliere veiligheidsman, dat moet je stoppen. Boom belt onmiddellijk met de di- plomaat die hem die dagen geregeld gebeld heeft met verzoeken om in- formatie: een diplomaat van de poli- tieke afdeling van de Nederlandse ambassade in Ankara. Het contact met de man, net vier maanden aan het werk in Turkije, is telkens het- zelfde: Boom vertelt hem de laatste stand van zaken. De diplomaat rea- geert met: „Ik hoor wat je zegt.” Nu is de situatie anders. De man schrikt als hij Boom spreekt en belooft onmid- dellijk het ministerie te verwittigen. Donderdagmiddag rond 17.00 uur krijgt Hogewind een telefoontje. Het is het Britse Foreign Office. Ze vertellen haar dat Cantlie zojuist zijn vriendin Charlotte heeft gesproken en dat hij en Oerlemans vrij zijn. Ho- gewind vraagt of de diplomaat zeker weet dat Jeroen ook bij John is. Die bevestigt dat. Anderhalf uur later belt Jeroen vanuit Antakya, Turkije, met zijn vriendin. Het is het eerste contact na het sms’je, precies een week eerder. In Nederland werkt een verslagge- ver van het actualiteitenprogramma Nieuwsuur die avond hard aan een item over de gijzeling. Via Syrische bronnen heeft hij gehoord dat de journalisten vrij zijn. Nieuwsuur wil het graag melden en de journalisten vragen het ministerie of VVD-minis- ter Uri Rosenthal bereid is tot een korte telefonische reactie. Hoewel met vakantie, wordt hij bijgepraat door zijn ambtenaren. Op het aller- laatste moment wordt het item opge- nomen in de uitzending. De minister bevestigt dat Oerlemans weer vrij is. Verdere informatie ontbreekt. Journalisten bij de grens verbazen zich over de uitzending. Is het zeker dat de twee journalisten vrij zijn? De Turkse geheime dienst handhaaft nog steeds een publicatieverbod, dat tot zeker de volgende ochtend duurt. Boom probeert via het netwerk van smokkelaars en sjeiks een dag lang een teken van leven te krijgen van zijn vriend. Er zijn veel geruchten. Via een vriend van smokkelaar Dha- ram lukt het donderdagmiddag te bellen met iemand die heel dicht bij de ontvoerde journalisten zit. De afspraak is dat Oerlemans zijn vriendin belt als hij vrij is. Maar het nummer van Hogewind staat opge- slagen in zijn door de jihadi’s afgeno- men telefoon, dus belt Cantlie eerst met zijn vrouw. Via verschillende ka- nalen lukt het Oerlemans later het te- lefoonnummer van zijn vriendin te achterhalen. Naar sjeik Abdul Rahim Het is een bevrijdend telefoontje, maar vrij zijn ze nog niet. Het is nog niet afgelopen. De vier gewapende mannen, die zich gelieerd hebben aan het Vrije Syrische Leger, brengen Oerlemans en Cantlie naar een sjeik, Abdul Rahim, in een dorpje in Syrië. Oerlemans vangt op dat de actie geor- ganiseerd is door sjeik Farwaz, een lokale commandant van het Vrije Sy- rische Leger. Hij staat in nauw con- tact met de Turkse geheime dienst. De Turken noemen hem zelfs „our guy”, bevestigen meerdere bronnen. Nog in Syrië gaan Oerlemans en Cantlie langs een noodhospitaal. Ze reizen door naar Antakya, Turkije. Ook daar komen de twee mannen niet vrij: de Syriërs van het Vrije Syri- sche Leger willen hen in een ‘over- gangshuis’ in Reyhanli, Turkije, vasthouden. Het is ondertussen laat in de avond en Oerlemans belt met Boom met de telefoon van sjeik Farwaz die ook in het overgangshuis is. Oerle- mans vertelt dat ze vastgehouden worden en dat ze pas de volgende ochtend overgedragen zullen wor- den door de Syriërs die graag goede sier willen maken met de vrijlating van de journalisten. Samen met drie anderen, de vrienden van Cantlie en Ze leest „ontvoerd ”, „ze dreigen hem te doden” en „ze begonnen te schieten” Het grensgebied tussen Syrië en Turkije Verantwoording Buitenlandse Zaken wil niet in- houdelijk reageren op deze re- constructie. „Het is geen ge- bruik om details te geven over ontvoeringszaken”, zegt een woordvoerder. Hetzelfde geldt voor andere direct betrokkenen zoals Pieter Klein en het Britse adviesbureau. Anderen onder wie Oerlemans vriendin Boes Hogewind wilden wel volledi- ge openheid van zaken geven. de Australische veiligheidsman, gaat Boom naar het overgangshuis. Dat leidt tot gedoe over en weer, waarbij de Nederlander, de Britten en de Australiër ongeveer twee uur lang worden vastgehouden. Er wordt gedreigd Oerlemans en Cantlie mee terug te nemen naar Syrië. Als de on- duidelijkheid aanhoudt, komen twee Turkse geheim agenten aan- scheuren in een luxe bolide. Ook de Turken willen hen hebben. Bij Nieuwsuur heeft minister Uri Rosenthal dan al verteld dat Oerle- mans vrij is. Pas ruim anderhalf uur na de uitzending, het is middernacht in Turkije, lukt het met hulp van een advocaat van de New York Times om de journalisten weg te krijgen. Na hun vrijlating blijkt dat de Britten iemand in het gebied klaar hebben staan om John Cantlie, des- gewenst, op te vangen en te helpen met de eerste verwerking van zaken. Nederland heeft niemand gestuurd. De volgende ochtend arriveren twee consulaire medewerkers. Een van hen vraagt bij het zien van Oerle- mans of er ook Hezbollah-strijders in het kamp zaten. „En Iraniërs dan?” In het huis in Wassenaar is het groot feest. Na een emotionele uit- putting van dagen drinkt de familie gulzig van champagne en whisky. Hun Jeroen is veilig en komt snel naar Nederland. Bij thuiskomst bleek Oerlemans een kleine souvenir te hebben meegenomen. Tijdens zijn ontsnapping griste hij sandalen mee van één van de jihadistische strijders. Hij leverde ze in bij de KLPD. Die onderzoekt de sandalen.
Transcript of Hawa T urkse geheim agent en - In Zuid-Azië › 2013 › 08 › nrc...Bab-Al-Hawa Middellandse Zee...
-
Z&ZVijf dagen zat JeroenOerlemans vast inSyrië, gegijzeld doorjihadisten. Hoe werdde fotograaf bevrijd?Over kettingmails ensms’jes, meegegristesandalen en een„weinig behulpzaamministerie”.
D o o r Huib Modderkolk
Op dinsdagavond 24 juligebeurt waar Boes Hoge-wind al dagen bang vooris. In haar mail vindt zeeen bericht van CNN. De Amerika-nen hebben gesproken met ene Dah-ram, smokkelaar. Hij is het die haarvriend, fotograaf Jeroen Oerlemans,naar Syrië zou brengen. Razendsnelgaat ze door de tekst. Dahram is ge-vlucht. Ze leest „ontvoerd”, „ge-blinddoekt”, „ze dreigen hem te do-den”, „rennen” en „ze begonnen tes ch i e t e n ”. Nu weet ze: haar vriendwordt gegijzeld door jihadisten.
Kort daarna gaat de telefoon. EenNederlandse man aan de lijn, hij steltzich voor als Kees de Rijk van de lan-delijke politie. Ook hij kent de in-houd van de mail. Hij vertelt dat hijHogewind nu moet „voorbereiden”hoe om te gaan met telefoontjes over„losgeld”. Want haar man is gegij-zeld. Hij vraagt of ze nog diezelfdeavond naar Utrecht kan komen.
Hogewind peinst daar niet over. Aldagen verkeert ze in spanning overhaar man. Nu komt deze mail erover-heen. Bovendien: ze zit bij familie inWassenaar met haar drie kinderen enis na het mailtje compleet van slag.Het lijkt haar niet verstandig nu in deauto te stappen.
Kan de KLPD niet naar háár toeko-men, oppert ze. Dat ga ik niet doen,antwoordt De Rijk. Kan het dan tele-fonisch, vraagt Hogewind. Ook dat isniet mogelijk, zegt de KLPD’er. Zemoet goed weten wat haar te wachtenstaat. Heeft ze al informatie gedeeldmet anderen? Dat is precies wat zeniet had moeten doen, zegt hij. „Ikheb op een gegeven moment maaropgehangen”, vertelt Hogewind.
Direct gaat de telefoon weer. Het is
de directeur van een particulier Britsbedrijf, gespecialiseerd in het oplos-sen van gijzelingszaken. De verzeke-ringsmaatschappij van Oerlemansheeft het bedrijf ingeschakeld. DeBrit luistert geduldig naar Hoge-wind. Hij vertelt welke vragen zemoet stellen als de gijzelnemers con-tact opnemen en hij heeft een bood-schap voor haar: hij en zijn collegazullen morgenvroeg naar Nederlandvliegen en een hotel boeken bij haarom de hoek. De ochtend erna zullenze op de stoep staan en alles met haardoornemen. Ze is blij met die steun.
Donderdag 19 juli probeert de 42-jarige fotograaf Jeroen Oerlemansmet een Britse collega John Cantlieen een Syrische smokkelaar de grenstussen Turkije en Syrië over te ste-ken. Vlak over de grens stuiten ze opjihadistische strijders. Afkomst: Afri-ka, Zuidoost-Azië, Kaukasus en Eu-ropa. De groep zet hen direct gevan-gen. Ze liggen vastgebonden op degrond, gezicht naar beneden. Methandgebaren communiceren ze metelkaar, een paar woorden per dag.
Op zaterdagochtend proberen zeweg te komen. Eerst rent Cantlie, danOerlemans, dan de smokkelaar. Desmokkelaar kiest een andere weg,één van de strijders ziet hem en waar-schuwt zijn maten. Ze beginnen teschieten, Oerlemans en Cantlie rakengewond, de smokkelaar ontsnapt.Vijf dagen later halen vier gewapendemannen, gelieerd aan het Vrije Syri-sche Leger, de journalisten op en rij-den schietend en met hoge snelheidweg van de jihadisten. Ogenschijn-lijk zonder tegenstand. Wat gebeur-de er in de tussentijd bij de familie,op het Nederlandse ministerie vanBuitenlandse Zaken, in Turkije en bijandere journalisten? Wie deed wat?En waardoor kwamen ze vrij?
Z ondag 22 juliHet laatste levensteken van haarvriend was een smsje aan Hogewind.Donderdagavond 19 juli om half zesNederlandse tijd, piepte haar tele-foon: hij zou de grens oversteken enhij zou daarna snel contact opnemen.Vrijdag had ze niets gehoord, zater-dag ook niet. En dat terwijl hij drie te-lefoons bij zich droeg: een Turkse,een Nederlandse en een satelliettele-foon. Zaterdag was ze alvast gaan in-formeren bij de producer van deNOS-correspondent in Libanon, dietot die zondag in Damascus zit. Ofhet echt zo moeilijk is om te bellenvanuit het land? Ze kreeg geen bevre-digend antwoord. Ook RoelGeeraedts, correspondent voor RT LNieuws, begon zich zorgen te maken.
Zondagmiddag telefoon: PANOS,het fotobureau waar Jeroen voorwerkt. Ook zij zijn bezorgd. Ze ver-tellen dat Jeroen nooit op het afge-sproken punt in Syrië is aangeko-men. Twee vrienden van Cantlie be-sluiten een mailgroep op te richten.Ook Nederlandse journalisten slui-ten zich aan. Pieter Klein, adjunct-hoofdredacteur van RTL Nieuws, iséén van hen. Hij voelt zich betrokkenbij de Nederlandse fotograaf en isbang dat de freelancer tussen wal enschip dreigt te raken. De Britse vrien-den van Cantlie, James en Nicole,gaan intussen op onderzoek uit bij degrens. Ze spreken met smokkelaarsen horen dat de smokkelaar die metde twee journalisten mee was nietmeer bij hen is. Hij is uitgeput, maarvertelt dat de journalisten „ok” z ij n :ze leven nog. Die informatie bereiktHogewind nog diezelfde avond viade kettingmail van James en Nicole.
M aandag 23 juliEen medewerker van BuitenlandseZaken belt in de ochtend naar Hoge-wind. Ook het ministerie weet van devermissing van Oerlemans, Hoge-wind heeft meerdere malen het num-mer van de meldkamer gebeld. Tel-kens moet ze haar verhaal opnieuwdoen en wachten om doorverbondente worden.
Nu belt iemand terug. Het is eenkort gesprek. De vrouw vertelt dathet ministerie gaat uitzoeken waarhaar vriend precies is. Ze geeft ookhaar mobiele nummer. Hogewindmag haar altijd bellen, ook middeninde nacht, zegt ze erbij. BuitenlandseZaken zal de Turkse autoriteiten vra-gen wat zij van Oerlemans weten.Han Peters, directeur Consulaire Za-ken, en een diplomate die in Syriëwerkte, vormen vanaf die dag eenteam. Na het overleg zou Hogewindgeïnformeerd worden.
Dat gebeurt niet. Ze belt zelf en demedewerker excuseert zich: „Dit[ministerie, red.] is nu eenmaal eenlog apparaat.”
Dinsdag 24 juliBuitenlandse Zaken belt. Er is slechtnieuws: de twee journalisten zijn
niet in Turkije, leerde navraag bij deTurken. Ze vragen Hogewind eenlijstje telefoonnummers van Oerle-mans te sturen. Misschien kunnen zede laatste gesprekken achterhalen enzo zijn locatie bepalen. De medewer-ker van het ministerie mailt: „Hope-lijk biedt dit een aanknopingspunt.We proberen echt alles.”
Ondertussen zijn steeds meermensen aangehaakt bij de ketting-mail van James en Nicole. In Turkijeweten nu ook buitenlandse journa-listen dat twee van hun collega’s ver-mist zijn. Uit collegialiteit gaan ve-len hun bronnen na. Er geldt een hel-dere afspraak: publiceren over dezaak is schadelijk voor de verdwenenjournalisten en strikt verboden, ver-tellen journalisten elkaar. Ook hetNederlandse en Britse ministerie ha-meren op het publicatieverbod.
Het team van CNN stuit na speur-werk op smokkelaar Dahram die metOerlemans en Cantlie de grens over-stak en zaterdagochtend weg kon ko-men. Ze spreken hem uitgebreid inAtyam, Syrië. Hoewel het verhaal vanDahram goed zou scoren bij het Ame-rikaanse publiek, maken ze een ver-slag van het gesprek dat direct via demail aan vrienden wordt gestuurd.
Hogewind krijgt de mail met hetinterview niet veel later onder ogen.Het is een uitgebreid verslag van degijzeling van de journalisten door ji-hadisten. Dahram vertelt dat sommi-ge jihadisten eerder hebben gevoch-ten in Libië en dat ze dreigden Oerle-mans en Cantlie na het vrijdaggebedte zullen doden. Uit de mail: „Were gi-ven only water and dates to eat. Sometimeswere handcuffed and allowed to sit todrink and eat.” In grote letters daaron-der: this information is not for publicati-on.
Slapen lukt niet meer. Sinds Hoge-wind de mail heeft gelezen verkeertze in grote onzekerheid. Het is al laatals ze zich opeens herinnert wat Je-roen haar zo vaak heeft verteld.‘Mocht ik in problemen raken, scha-kel dan Joeri in. Hij weet wat hij moetdoen.’ Joeri Boom, correspondentvoor NRC Handelsblad in India, en Je-roen reisden samen door oorlogsge-bieden. Om half twee ’s nachts stuurtHogewind een mail naar Boom. Alshij de mail leest, besluit hij direct hetvliegtuig naar Turkije te nemen.
W oensdag 25 juliSinds dinsdagmiddag krijgt Hoge-wind steeds minder informatie vanBuitenlandse Zaken. De mail vanCNN stuurt ze ook naar het ministe-rie. Een betrokken journalist die ano-niem wil blijven, belt in de dagendaarvoor meerdere keren met zowelhet Nederlandse als het Britse minis-terie van Buitenlandse Zaken. Zoprobeert hij druk op de ketel te hou-den. Vanaf dinsdagavond, zo vertelthij, „gaan de luiken dicht”. Hij merktdat de ministeries de zaak serieus be-handelen en dat hij niet meer geïn-formeerd wordt. Inlichtingendien-F o t o g r a a f J er o en O er l em a ns v o r i g e w eek na t er u g keer i n Neder l a nd. F o t o S a nder Ni eu w enh u y s .
‘Zaten er Hezbollah-strijders in het kamp?En Iraniërs dan?’V ra a g v a n B Z -m edew erker a ls h ij
J ero en O erlem a ns z iet
De f ot ograaf en de t w eeT urkse geheim agent en
Harran
Urfah
Aleppo
Reynhanli
Bab-Al-Hawa
Middellandse ZeeNieuwsfotograaf Jeroen Oerlemans werd vorige week donderdag 19 juli om 22.00 u
plaatselijke tijd samen met de Britse journalist en fotograaf John Cantlie ontvoerd in Syrië.
Op 4 km van de grens lopen de twee journalisten en de smokkelaar rechtstreeks een jihadistisch kamp binnen. Zij worden direct gevangen genomen.
Op zaterdag 21 juli, in de middag, doen de drie een ontsnappingspoging. Alleen de smokkelaar komt weg. Oerlemans en Cantlie raken gewond.
Smokkelaar bereiktBab-Al-Hawa en laat dan voor het eerst weer van zich horen.
Oerlemans wordt uiteindelijk donderdagnacht 26 juli inReynhanli vrijgelaten.
1
3
2
Thuisbasis van vrienden van Oerlemans en Cantlie.
Antakya
500 km
TURKIJE
NRC 040812 / AP, RvS
sten zouden het werk nu overnemen.Een eerste bewijs daarvan komt
wanneer onder journalisten in Tur-kije het gerucht gaat dat de smokke-laar Dahram van de radar zal verdwij-nen. Zijn informatie is essentieelvoor het bepalen van de locatie van degijzeling. Het gerucht lijkt te klop-pen: Dahram is dagenlang onvind-baar. Ook op dinsdagavond schakeltBuitenlandse Zaken de KLPD in. Zijzijn vanaf dat moment aanspreek-punt voor de familie. De KLPD heeftveel ervaring met gijzelingszaken.
De zaak is gecompliceerd voor deNederlandse diplomaten. Er is geendiplomatieke vertegenwoordigingmeer in Syrië en het is onduidelijkdoor wie de journalisten precies wor-den gegijzeld. Bovendien: in hetgrensgebied tussen Syrië en Turkijeheerst anarchie. De gijzeling valtmiddenin de vakantieperiode. Dehoogste politieke baas van het minis-terie, minister Uri Rosenthal, is netdie week met vakantie gegaan.
Woensdagochtend om 10.00 uurrinkelt de bel bij de familie Hoge-wind in Wassenaar. Een Brit en eenDuitser van het Britse beveiligings-bureau staan voor de deur. Zij schui-ven aan bij Hogewind en vertellenover hun contacten met het Britseministerie van Buitenlandse Zaken.Ze denken erover om zelf naar Tur-kije te gaan. Dat brengt wel een risicomet zich mee. Het bedrijf zit aan tafelbij het Britse Foreign Office en be-schikt zo over relevante informatie.Gaan ze op eigen houtje naar Turkije,dan zullen de Britten hun dat privile-ge afpakken.
Als Hogewind die avond wil gaanslapen, gaat de telefoon opnieuw.Het is een journaliste van de NOS inSyrië. Via buitenlandse journalistenhoren Nederlanders dat de mannen„ok” zouden zijn. Meer details kan zeniet geven.
Donderdag 26 juliOm half twaalf in de ochtend schui-ven Hogewind, de twee Britse herenen journalist Pieter Klein aan bij hetministerie van Buitenlandse Zakenaan de Bezuidenhoutseweg. Op hetmoment dat de vergadering begint,gaat de telefoon van de Brit. Het isJoeri Boom. Hij vertelt over een ge-rucht dat de twee gevonden zijn en
zaterdag vrijgelaten zullen worden.Boom richt zich nu op het bevestigdkrijgen van het gerucht en het ver-krijgen van een ondubbelzinnig le-vensteken van Oerlemans.
Ondertussen begint Han Peterszijn verhaal. De afzwaaiende direc-teur Consulaire Zaken vertelt dat ditéén van zijn laatste klussen is en dathij ambassadeur in Kabul zal wor-den. Hij zegt een half uur tijd te heb-ben voor de ontmoeting met Hoge-wind, Klein en de Britten en herhaalthet standpunt dat Nederland nooitlosgeld zal betalen.
De aanwezigen ervaren het ge-sprek als „o n g e m a k k e l ij k ” en „wei-nig behulpzaam”. Van tevoren spre-ken Hogewind, Klein en de Britten afgoed te luisteren naar wat Buiten-landse Zaken weet. Ze krijgen geenbruikbare informatie. Als Hogewinddoorvraagt naar wat de diplomatenweten, herhalen ze wat CNN heeftopgetekend. Hogewind vraagt ookinformatie over het gebied waar haarvriend gevangen zit. Hogewind ach-teraf: „Het enige inhoudelijke washet doorverwijzen naar de KLPD.Verder was het weinig informatief.”Na afloop is de stemming toch posi-tief: het nieuws van Boom maakt datHogewind en de Britten een prettigetaxirit hebben terug naar Wassenaar.
De ambtenaren zitten in een lastigparket: ze moeten terughoudendzijn met informatie over hun inspan-ningen. Als bekend wordt dat Neder-landse overheid zich actief met dezaak bemoeit, vergroot dat de kansop nieuwe gijzelingen en kan dat desituatie van ontvoerde Nederlandersschaden. Maar de zorg voor ongerus-te familieleden en vrienden is ookeen taak van het ministerie. Uit e-mailverkeer van het Britse ForeignOffice in het bezit van deze krant,blijkt dat de Britten veel meer infor-matie verstrekken over hun bronnenen hun werkwijze. Zo vertellen zijprecies wie ze gaan bellen en welke
informatie ze hopen te krijgen.De zaak is complex. Veel journalis-
ten zijn bij de zaak betrokken, terwijlvoor Buitenlandse Zaken geldt dat degijzeling zo lang mogelijk stil moetblijven. Daarbij: er zijn veel eigen ini-tiatieven, van particuliere bedrijvenen journalisten, die de inspanningenvan het ministerie kunnen doorkrui-sen. Het belang om deze zaak heelsnel op te lossen is erg groot.
Duizenden kilometers verderop iser plots grote ongerustheid bij JoeriBoom. Van een bevriende Australi-sche veiligheidsexpert hoort hij dateen Britse organisatie op het puntstaat de journalisten „eruit te halen”.Dat wil je niet, zegt de particuliereveiligheidsman, dat moet je stoppen.Boom belt onmiddellijk met de di-plomaat die hem die dagen geregeldgebeld heeft met verzoeken om in-formatie: een diplomaat van de poli-tieke afdeling van de Nederlandseambassade in Ankara. Het contactmet de man, net vier maanden aanhet werk in Turkije, is telkens het-zelfde: Boom vertelt hem de laatstestand van zaken. De diplomaat rea-geert met: „Ik hoor wat je zegt.” Nu isde situatie anders. De man schrikt alshij Boom spreekt en belooft onmid-dellijk het ministerie te verwittigen.
Donderdagmiddag rond 17.00uur krijgt Hogewind een telefoontje.Het is het Britse Foreign Office. Zevertellen haar dat Cantlie zojuist zijnvriendin Charlotte heeft gesprokenen dat hij en Oerlemans vrij zijn. Ho-gewind vraagt of de diplomaat zekerweet dat Jeroen ook bij John is. Diebevestigt dat.
Anderhalf uur later belt Jeroenvanuit Antakya, Turkije, met zijnvriendin. Het is het eerste contact nahet sms’je, precies een week eerder.
In Nederland werkt een verslagge-ver van het actualiteitenprogrammaNieuwsuur die avond hard aan eenitem over de gijzeling. Via Syrischebronnen heeft hij gehoord dat dejournalisten vrij zijn. Nieuwsuur wilhet graag melden en de journalistenvragen het ministerie of VVD-minis-ter Uri Rosenthal bereid is tot eenkorte telefonische reactie. Hoewelmet vakantie, wordt hij bijgepraatdoor zijn ambtenaren. Op het aller-laatste moment wordt het item opge-nomen in de uitzending. De minister
bevestigt dat Oerlemans weer vrij is.Verdere informatie ontbreekt.
Journalisten bij de grens verbazenzich over de uitzending. Is het zekerdat de twee journalisten vrij zijn? DeTurkse geheime dienst handhaaftnog steeds een publicatieverbod, dattot zeker de volgende ochtend duurt.Boom probeert via het netwerk vansmokkelaars en sjeiks een dag langeen teken van leven te krijgen vanzijn vriend. Er zijn veel geruchten.Via een vriend van smokkelaar Dha-ram lukt het donderdagmiddag tebellen met iemand die heel dicht bijde ontvoerde journalisten zit.
De afspraak is dat Oerlemans zijnvriendin belt als hij vrij is. Maar hetnummer van Hogewind staat opge-slagen in zijn door de jihadi’s afgeno-men telefoon, dus belt Cantlie eerstmet zijn vrouw. Via verschillende ka-nalen lukt het Oerlemans later het te-lefoonnummer van zijn vriendin tea ch t e r h a l e n .
Naar sjeik Abdul RahimHet is een bevrijdend telefoontje,maar vrij zijn ze nog niet. Het is nogniet afgelopen. De vier gewapendemannen, die zich gelieerd hebbenaan het Vrije Syrische Leger, brengenOerlemans en Cantlie naar een sjeik,Abdul Rahim, in een dorpje in Syrië.Oerlemans vangt op dat de actie geor-ganiseerd is door sjeik Farwaz, eenlokale commandant van het Vrije Sy-rische Leger. Hij staat in nauw con-tact met de Turkse geheime dienst.De Turken noemen hem zelfs „ourguy”, bevestigen meerdere bronnen.Nog in Syrië gaan Oerlemans enCantlie langs een noodhospitaal. Zereizen door naar Antakya, Turkije.Ook daar komen de twee mannenniet vrij: de Syriërs van het Vrije Syri-sche Leger willen hen in een ‘over-gangshuis’ in Reyhanli, Turkije,va s t h o u d e n .
Het is ondertussen laat in deavond en Oerlemans belt met Boommet de telefoon van sjeik Farwaz dieook in het overgangshuis is. Oerle-mans vertelt dat ze vastgehoudenworden en dat ze pas de volgendeochtend overgedragen zullen wor-den door de Syriërs die graag goedesier willen maken met de vrijlatingvan de journalisten. Samen met drieanderen, de vrienden van Cantlie en
Ze leest „o n t vo e r d ”,„ze dreigen hem tedoden” en „zebegonnen te schieten”
Het grensgebied tussen Syrië en Turkije
Ve r a n t w o o r d i n g
Buitenlandse Zaken wil niet in-houdelijk reageren op deze re-constructie. „Het is geen ge-bruik om details te geven overontvoeringszak en”, zegt eenwoordvoerder. Hetzelfde geldtvoor andere direct betrokkenenzoals Pieter Klein en het Britseadviesbureau. Anderen onderwie Oerlemans vriendin BoesHogewind wilden wel volledi-ge openheid van zaken geven.
de Australische veiligheidsman, gaatBoom naar het overgangshuis.
Dat leidt tot gedoe over en weer,waarbij de Nederlander, de Brittenen de Australiër ongeveer twee uurlang worden vastgehouden. Er wordtgedreigd Oerlemans en Cantlie meeterug te nemen naar Syrië. Als de on-duidelijkheid aanhoudt, komentwee Turkse geheim agenten aan-scheuren in een luxe bolide. Ook deTurken willen hen hebben.
Bij Nieuwsuur heeft minister UriRosenthal dan al verteld dat Oerle-mans vrij is. Pas ruim anderhalf uurna de uitzending, het is middernachtin Turkije, lukt het met hulp van eenadvocaat van de New York Times om dejournalisten weg te krijgen.
Na hun vrijlating blijkt dat deBritten iemand in het gebied klaarhebben staan om John Cantlie, des-gewenst, op te vangen en te helpenmet de eerste verwerking van zaken.Nederland heeft niemand gestuurd.De volgende ochtend arriveren tweeconsulaire medewerkers. Een vanhen vraagt bij het zien van Oerle-mans of er ook Hezbollah-strijders inhet kamp zaten. „En Iraniërs dan?”
In het huis in Wassenaar is hetgroot feest. Na een emotionele uit-putting van dagen drinkt de familiegulzig van champagne en whisky.Hun Jeroen is veilig en komt snelnaar Nederland. Bij thuiskomstbleek Oerlemans een kleine souvenirte hebben meegenomen. Tijdens zijnontsnapping griste hij sandalen meevan één van de jihadistische strijders.
Hij leverde ze in bij de KLPD. Dieonderzoekt de sandalen.
