HANDLEIDING VOOR MEDEWERKERS VAN AMEN EILIG · 1 Een medewerker van de Raad voor de...

Notitie advies, consult en aannemen van meldingen in SAVE 1

VERSIE 3.0 JULI 2015

CRISISINTERVENTIE BINNEN DE SAVE-WERKWIJZE

HANDLEIDING VOOR MEDEWERKERS VAN SAMEN VEILIG

Crisisinterventie binnen SAVE 3.0 2 © VanMontfoort | SVMN

Crisisinterventie binnen de SAVE-werkwijze

Handleiding voor medewerkers SAVE

Versie 3.0. Juli 2015.

VanMontfoort: Bas Vogelvang Samen Veilig Midden-Nederland: Rob Beukering

Marja de Klerk

De tekst is mede tot stand gekomen met medewerking van vele ‘meelezers’ van de SAVE partners: Samen Veilig

Midden-Nederland, William Schrikker Groep, Leger des Heils Jeugdbescherming & Reclassering, Stichting

Gereformeerde Jeugdbescherming, de Raad voor de Kinderbescherming Midden-Nederland, en de Eigen Kracht

Centrale.

© 2015 VanMontfoort | Samen Veilig Midden-Nederland


INHOUD

1 INLEIDING ...................................................................................................................... 5 1.1 Inhoud van deze handleiding ................................................................................................. 5 1.2 Gebruikte termen ................................................................................................................... 5 1.3 Leeswijzer .............................................................................................................................. 7

2 VISIE EN UITGANGSPUNTEN ............................................................................................. 8 2.1 Vijf uitgangspunten ................................................................................................................ 8

2.1.1 Eigen kracht en regie .................................................................................................................. 8

2.1.2 Veiligheid en ontwikkeling als primaire doelen ......................................................................... 11

2.1.3 Gebiedsgericht .......................................................................................................................... 12

2.1.4 Eén melding volstaat ................................................................................................................ 13

2.1.5 ‘Lerende praktijk’ ....................................................................................................................... 15

2.2 Visie op crisisinterventie ...................................................................................................... 15 2.2.1 Wat is een crisis? ...................................................................................................................... 15

2.2.2 Crisisinterventie door Samen Veilig .......................................................................................... 19

3 DE WETTELIJKE BASIS VOOR CRISISINTERVENTIE ........................................................... 21 3.1 Jeugdwet ............................................................................................................................. 21 3.2 Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling ...................................... 21 3.3 Juridische aspecten van het (op)vragen en delen van informatie ....................................... 22 3.4 Voorlopige ondertoezichtstelling en voorlopige voogdij ...................................................... 23

3.4.1 Voorlopige Ondertoezichtstelling (VOTS) ................................................................................. 23

3.4.2 Voorlopige voogdij (VoVo) ........................................................................................................ 24

3.5 Wet tijdelijk huisverbod ........................................................................................................ 25 3.5.1 Procedure ................................................................................................................................. 25

3.5.2 In beroep gaan.......................................................................................................................... 26

3.5.3 Straffen bij huiselijk geweld ...................................................................................................... 26

4 DE ORGANISATIE VAN CRISISINTERVENTIE ...................................................................... 28 4.1 Inleiding................................................................................................................................ 28 4.2 Crisisinterventie door SAVE-teams en Veilig Thuis ............................................................ 29

4.2.1 Crisisinterventie door het SAVE-team ...................................................................................... 29

4.2.2 Crisisinterventie door Veilig Thuis ............................................................................................. 30

4.2.3 Afstemming met het lokale voorveld ......................................................................................... 31

4.2.4 Blijvende betrokkenheid ............................................................................................................ 31

4.2.5 Schematisch overzicht voor crisismeldingen bij Samen Veilig in Utrecht ................................. 32

5 ANALYSEMODEL: DE VIERVENSTERS.............................................................................. 33 5.1 Inleiding................................................................................................................................ 33 5.2 Inhoud van de viervensters bij crisisinterventie ................................................................... 34

5.2.1 Viervensterschema voor de praktijk .......................................................................................... 37

5.3 Aanwijzingen bij het doorlopen van de vensters ................................................................. 40 5.3.1 Venster 1: De mensen .............................................................................................................. 40

5.3.2 Venster 2: De feiten .................................................................................................................. 41

5.3.3 Venster 3: De weging ............................................................................................................... 42

5.3.4 Venster 4: De volgende stappen ............................................................................................... 46

6 FASEN IN DE UITVOERING VAN CRISISINTERVENTIE ......................................................... 47


6.1 De fase tot aan de start van crisisinterventie....................................................................... 47 6.1.1 Veiligheid is de ingang voor Samen Veilig ................................................................................ 47

6.1.2 Aannemen melding en veiligheids- en risicotaxatie .................................................................. 47

6.1.3 Crisisinterventie in een lopende casus ..................................................................................... 48

6.1.4 Aannemen van een mogelijke crisis ......................................................................................... 48

6.1.5 Anonimiteit ................................................................................................................................ 48

6.1.6 Triage ....................................................................................................................................... 49

6.2 Crisisinterventie: de voorbereiding ...................................................................................... 50 6.2.1 Startoverleg .............................................................................................................................. 50

6.2.2 Eerste telefonisch contact ......................................................................................................... 52

6.2.3 Nog niet kunnen handelen ........................................................................................................ 52

6.3 Crisisinterventie: de uitvoering ............................................................................................ 53 6.3.1 Gesprekken met betrokken jeugdigen en/of slachtoffers van huiselijk geweld ......................... 53

6.3.2 Eerste en volgende face-to-face contacten .............................................................................. 54

6.3.3 Gesprekken met het informele netwerk .................................................................................... 58

6.3.4 Opvragen van informatie van het professionele netwerk .......................................................... 58

6.3.5 Intern bespreken van bevindingen ............................................................................................ 59

6.3.6 Parallel werken: onderzoek en crisisinterventie ........................................................................ 60

6.3.7 Verzoek tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming .............................................. 61

6.3.8 Procedure bij plaatsing van een jeugdige ................................................................................. 62

6.3.9 Immediate Story ........................................................................................................................ 63

6.4 Crisisinterventie: de afronding ............................................................................................. 65 6.4.1 Evaluatie en afsluiting met betrokkenen ................................................................................... 65

6.4.2 Rapportage en overdracht ........................................................................................................ 65

6.4.3 Informeren van de melder en het netwerk ................................................................................ 66

7 COMMUNICATIE BIJ CRISISINTERVENTIE ......................................................................... 68 7.1 Engageren en positioneren ................................................................................................. 68 7.2 Rust herstellen ..................................................................................................................... 69 7.3 Draagvlak voor oplossingen ................................................................................................ 72 7.4 Accuraat en met empathie werken ...................................................................................... 73

8 KENNIS, HOUDING EN VAARDIGHEDEN VOOR CRISISINTERVENTIE ..................................... 75 8.1 Algemene kennis, houding en vaardigheden van medewerkers ......................................... 75 8.2 Specifieke competenties voor crisisinterventie .................................................................... 77

BIJLAGE 1: TYPEN CRISIS ...........................................................................................................79

BIJLAGE 2: STARTOVERLEG .......................................................................................................82

BIJLAGE 3. VERBIJZONDERING VEILIG THUIS: ACTIEVE VEILIGHEIDSINSCHATTING .........................83

BIJLAGE 4: VERBIJZONDERING VEILIG THUIS: CRISISDIENST BUITEN KANTOORUREN ....................86

BIJLAGE 5: VERBIJZONDERING VEILIG THUIS: HUISVERBODDIENST ...............................................90

BIJLAGE 6: VERBIJZONDERING VEILIG THUIS: CRISISINTERVENTIE BINNEN 5 (WERK)DAGEN ...........99


1 Inleiding

1.1 Inhoud van deze handleiding

SAVE staat voor Samenwerken aan Veiligheid. SAVE is een werkwijze die de regie van burgers over hun eigen leven en over de opvoeding combineert met een focus op de veiligheid en ontwikkeling van jeugdigen of de betrokkenen bij huiselijk geweld.

Per april 2015 is de basishandleiding “De werkwijze van SAVE” gereed gekomen (verder: ‘ de basishandleiding’). Dit is het gemeenschappelijke referentiekader voor de uitvoering van SAVE.

Samen Veilig biedt tien verschillende diensten aan. Ze worden kort beschreven in de basishandleiding. Deze handleiding beschrijft de werkwijze van SAVE bij een van deze diensten: crisisinterventie. We gaan er in deze handleiding “Crisisinterventie binnen de SAVE-werkwijze“ van uit dat de lezer de basishandleiding kent.

Er is in deze handleiding geen aandacht voor de aanpak van eergerelateerd geweld, wanneer deze casuïstiek in een crisissituatie wordt aangemeld. Er is een aparte handleiding voor de werkwijze eergerelateerd geweld binnen Samen Veilig beschikbaar. Ook kan gebruik gemaakt worden van de expertise van Veilig Thuis op dit onderwerp.

Deze handleiding is gebaseerd op:

• De SAVE basishandleiding, versie 2.1, 7 april 2015. • De notitie ‘Crisisinterventie binnen 5 dagen vanuit Veilig Thuis’. • Aanvullende literatuur over crisisinterventie.

1.2 Gebruikte termen

In onderstaande lijst herhalen we eerst de belangrijkste begrippen uit de basishandleiding SAVE, die voor alle handleidingen gelden. Daarna volgen specifieke termen die voor de Handleiding Crisisinterventie zijn gekozen.

• De SAVE-werkwijze: de werkwijze zoals beschreven in de basishandleiding. • SAVE-professional: elke professional binnen het samenwerkingsverband rond de SAVE-

werkwijze die uitvoering geeft of meewerkt aan de SAVE-werkwijze. Ook de Raad voor de Kinderbescherming Midden-Nederland maakt deel uit van dit samenwerkingsverband, maar spreekt over ‘raadsmedewerker’ om de onafhankelijke positie van de Raad te benadrukken. Waar in deze handleiding dus over ‘SAVE-professional’ wordt gesproken, moet in de context van de Raad dus ‘raadsmedewerker’ worden gelezen1

• Samen Veilig: De organisatie Samen Veilig Midden-Nederland, afgekort tot Samen Veilig. .

• Medewerker van Samen Veilig: Een medewerker in een SAVE-team of Veilig Thuis-team. • SAVE-team: een gebiedsgebonden team medewerkers van Samen Veilig dat de SAVE-

werkwijze uitvoert.

1 Een medewerker van de Raad voor de Kinderbescherming past in de praktijk niet alle onderdelen van deze handleiding toe, en hanteert op onderdelen op basis van landelijke afspraken ook een eigen werkwijze. Deze berusten op dezelfde inhoudelijke uitgangspunten als die van de SAVE-werkwijze; zie ook 1.4.


• Medewerker SAVE: medewerker in een SAVE-team van Samen Veilig (let op het onderscheid met de SAVE-professional).

• Veilig Thuis-team: o In Utrecht: het team binnen Samen Veilig dat de diensten van Veilig Thuis aanbiedt. o In Flevoland: het team binnen de Blijf Groep dat de diensten van Veilig Thuis

aanbiedt. • Medewerker Veilig Thuis: medewerker van een Veilig Thuis team in Midden-Nederland.

Onderzoeksplan2

De SAVE-werkwijze gebruikt twee termen: onderzoeksplan en plan.

en plan

- Als Samen Veilig een onderzoek uitvoert, gebeurt dat in Utrecht altijd op basis van een onderzoeksplan dat intern multidisciplinair wordt opgesteld3

- Het plan wordt zo veel mogelijk door gezin en netwerk gemaakt. Het is de basis voor begeleiding met en zonder maatregel door Samen Veilig. Het plan wordt in Venster 4 uitgewerkt. Ook bij crisisinterventie wordt de term plan gebruikt. Daarbij focust het plan op veiligheidsaspecten. Als er onderzoek is uitgevoerd, maken de resultaten daarvan ook deel uit van het plan. Overigens is ook een plan zonder voorafgaand onderzoek door Samen Veilig mogelijk. Niet alle diensten die Samen Veilig aanbiedt, bouwen altijd voort op onderzoek. Ook bij crisisinterventie is een plan zonder voorafgaand onderzoek mogelijk.

. Dat gebeurt zodra in de triagefase (zie handleiding CMO) wordt besloten tot een onderzoek.

Ouders en jeugdigen

In de gehele tekst wordt met ‘ouders’ bedoeld: ‘opvoeders met gezag’ of ‘de voogd’ en met ‘jeugdigen’ ‘kinderen en jongeren van 0-18 jaar’ (ev. 23). Waar het Handelingsprotocol meestal spreekt van kinderen, spreekt Samen Veilig over ‘jeugdigen’, tenzij er reden is daarvan af te wijken.

Betrokkenen

Gezinsleden (volwassenen en jeugdigen) kunnen zowel in de rol als hulpvrager (slachtoffer huiselijk geweld of kindermishandeling) als in de rol van betrokken gezinslid (inclusief een pleger) Samen Veilig benaderen of benaderd worden door Samen Veilig. Het Handelingsprotocol hanteert hiervoor ook de termen ‘(direct) betrokkenen’ en ‘hulpvragers’.

Burgers

Bij crisisinterventie wordt door Samen Veilig de term ‘burgers’ gebruikt. Burgers zijn:

• Betrokkenen (zie boven).

• Omstanders: buren, familie, vrienden, kennissen of toevallige voorbijgangers met een vermoeden van onveiligheid/ huiselijk geweld / kindermishandeling. Het Handelingsprotocol gebruikt ook de term ‘omstanders’.

Slachtoffer en pleger: Betrokkenen bij huiselijk geweld

Bij huiselijk geweld waarbij een volwassene de (althans op het eerste gezicht meest) gedupeerde is, spreken we ‘van oudsher’ over slachtoffer. De partner van het slachtoffer of een ander gezins- of 2 In de SAVE-werkwijze werd het ‘onderzoeksplan’ tot voor kort ‘Plan van aanpak Intake’ genoemd. 3 In Flevoland is dit anders georganiseerd.


familielid die dit (vermoedelijke) geweld veroorzaakt, noemen we de pleger of soms ook dader. Het woord ‘dader’ moet te allen tijde worden vermeden omdat het een juridische term is, die in het strafprocesrecht impliceert dat een verdachte schuldig is bevonden. Tegelijk moeten de termen ‘slachtoffer en pleger’ met enige terughoudendheid worden gehanteerd, omdat machtsverschillen ten aanzien van verschillende aspecten (bijvoorbeeld fysiek versus psychisch) een diffuus beeld kunnen veroorzaken: een volwassene kan op één aspect slachtoffer en op ander aspect pleger zijn en vice versa. Daarom wordt in SAVE ook de term ‘betrokkenen’ bij huiselijk geweld en / of het meervoud ‘slachtoffers’ van huiselijk geweld gesproken.

1.3 Leeswijzer

Deze handleiding is als volgt opgebouwd:

• Hoofdstuk 2 gaat in op de visie en de inhoudelijke uitgangspunten van de SAVE-werkwijze en de ‘vertaling’ daarvan voor crisisinterventie. In dit hoofdstuk wordt ook ingegaan op de definitie van crisis, crisistheorie en crisisinterventie.

• Hoofdstuk 3 betreft de weten regelgeving die van toepassing is op crisisinterventie.

• Hoe crisisinterventie in Utrecht en Flevoland is georganiseerd, komt in hoofdstuk 4 aan de orde.

• In hoofdstuk 5 komt vervolgens het analyseschema van de viervensters aan bod en de specifieke toepassing/vertaling er van bij crisisinterventie;

• In hoofdstuk 6 komen de activiteiten in de fasen van crisisinterventie aan de orde.

• Hoofdstuk 7 bespreekt de communicatie door de medewerker van Samen Veilig bij crisisinterventie.

• Het laatste hoofdstuk 8 benoemt de kennis, houding en vaardigheden waarover medewerkers van Samen Veilig voor goede uitvoeren van crisisinterventie moeten beschikken.

• In de bijlagen wordt ingegaan op typen crises, en vier verbijzonderingen van de werkwijze die alleen worden verricht door Veilig Thuis:

o Actieve veiligheidsinschatting (AVI), als onderdeel van de triage door Veilig Thuis; o Crisisdienst buiten Kantoortijden (CBK); o Crisisinterventie bij huisverboden (door de CBK) o Crisisinterventie binnen vijf (werk)dagen

Als laatste bevatten de bijlagen een checklist voor het startoverleg van crisisinterventie.


2 Visie en uitgangspunten

2.1 Vijf uitgangspunten

De visie van de SAVE-partners op de brede jeugdbescherming en de bestrijding van huiselijk geweld staat weergegeven in de volgende vijf uitgangspunten van de SAVE-werkwijze:

• Eigen kracht en regie: Burgers hebben de regie over hun eigen leven en over de opvoed- en opgroeisituatie van jeugdigen.

• Veiligheid en bescherming van burgers, en in het bijzonder jeugdigen, is een publieke verantwoordelijkheid. Veiligheid en ontwikkeling zijn daarbij de primaire doelen.

• Jeugdbescherming is gebiedsgericht en aanvullend op de gewone zorg in de lokale teams. • Jeugdbescherming, inclusief de bestrijding van huiselijk geweld, werkt integraal (één melding

volstaat). • Jeugdbescherming werkt als een lerende praktijk.

Dit is als volgt weer te geven:

De bovenste twee punten zijn groter afgebeeld: dit is wat in alle diensten van Samen Veilig moet worden bereikt, beschermd en geborgd. De onderste drie punten geven de visie op hoe Samen Veilig dit wil bereiken. De vijf uitgangspunten worden in de basishandleiding uitgebreid onderbouwd. In de volgende paragrafen worden ze verder uitgewerkt voor de inzet van crisisinterventie.

2.1.1 EIGEN KRACHT EN REGIE

Eigen kracht van een jeugdige, gezin en netwerk raakt de kern van de SAVE-werkwijze: regie en besluitvorming liggen waar mogelijk bij het gezin. De SAVE-werkwijze is gericht op samenwerking,


ook wanneer de cliënten (ouders, jeugdige en andere leden van het gezin of de familie) niet lijken te willen of kunnen samenwerken. Dit is in lijn met de oplossingsgerichte benadering, waarbij men aanneemt dat een cliënt van nature altijd wil samenwerken en hij dat altijd ‘probeert’ mits de professional een gemeenschappelijke basis weet te creëren om vanuit samen te werken.

‘Eigen kracht en regie’ betekent specifiek voor crisisinterventie:

• Eigen kracht en regie mobiliseren bij de cliënt bij crisisinterventie stelt extra eisen aan de communicatieve vaardigheden van medewerkers van Samen Veilig om een gemeenschappelijke basis voor samenwerking te realiseren. De reden hiervan is dat cliënten door de crisis angstig, hulpeloos, boos, verward of geagiteerd kunnen zijn. Het gaat voor de cliënt dan niet alleen om eigen kracht en regie over de begeleiding en hulp, maar (eerst) ook over eigen kracht en regie over zichzelf. Het bijzondere van crisisinterventie is dat beide kunnen worden gecombineerd: de medewerker Samen Veilig kan de cliënten helpen (weer) grip op zichzelf te krijgen, en hen daarmee tegelijkertijd laten zien dat zij grip op de hulp en begeleiding kunnen hebben. Op deze combinatie komen we terug in hoofdstuk 7, Communicatie bij crisisinterventie.

• ‘Eigen kracht en regie’ betekent bij crisisinterventie ook, dat de medewerker van Samen Veilig bij voorkeur samen met de cliënten tot een inschatting komt van 1) de mate van regie die zij wel en niet meer kunnen dragen, en 2) een inschatting van de termijn waarbinnen de cliënten wel weer in staat zijn om regie te voeren over alle aspecten. Tot die tijd mag er ook regie overgenomen worden, omdat het concept ‘crisis’ juist betekent dat de cliënt handelingsverlegenheid ervaart en tijdelijk geen (volledige) regie meer kan voeren. Hierin is het belangrijk om te onderzoeken welke regie de cliënt nog wel kan voeren, en deze dus vooral niet over te nemen waar dat niet nodig is. De medewerker van Samen Veilig mag bij een crisissituatie de regie overnemen waar de cliënt dit wil. Het is verplicht om de regie over te nemen wanneer de veiligheid dit vraagt (zie volgend punt), maar het is goed om de regie over andere dingen over te nemen wanneer de cliënten dat even niet kunnen. Een medewerker van Samen Veilig kan bijvoorbeeld de kinderen op bed brengen omdat de ouder dit niet kan opbrengen. Dat kan de rust in het gezin ten goede kan komen. De ouder stelt het kind wel gerust en wenst het een goede nacht.

• Bij crisisinterventie is extra aandacht vereist voor mensen met een beperking. Juist in crisissituaties kan over het hoofd gezien worden dat sprake is van een beperking. Daardoor kan de situatie extra uit de hand lopen, omdat van hen (teveel) eigen regie wordt verwacht.

• Als tijdens crisisinterventie de veiligheid acuut in geding is, grijpt de medewerker van Samen Veilig daarop in volgens de principes van proportionaliteit en subsidiariteit: hij grijpt niet harder in dan nodig en ook verifieert hij of er minder ingrijpende effectieve alternatieven zijn. Hij werkt samen met het gezin om oplossingen te vinden, maar neemt dus ook de regie ten aanzien van veiligheid als dat noodzakelijk is. De medewerker van Samen Veilig vertelt dan wat er moet gebeuren, maar zoekt gelijktijdig naar mogelijkheden om de gezinsleden keuzes te bieden en na te denken over de mogelijkheden om (delen van) de regie bij de gezinsleden te laten. De regie wordt op zo’n moment alléén ingeperkt op het punt veiligheid en dan nog alleen voor dat deel van de veiligheid dat ouders/verzorgers onvoldoende zelf ondersteunen en alleen zolang als dat het geval is.


• Naast handelingsverlegenheid bij de cliënt zelf, kan er bij omstanders / derden een hoog gevoel van urgentie zijn. Zij geven aan dat de situatie onveilig is en direct om ingrijpen vraagt. Ook dan gaat het om de eigen regie van de cliënten. Als bij crisisinterventie de regie ‘signalen van buiten’ wordt overgenomen, kan dat leiden tot veel weerstand, geagiteerdheid en boosheid. Het is aan de medewerker van Samen Veilig om dit in goede banen te leiden.

• Conform de SAVE-werkwijze worden bij crisisinterventie niet alleen (veelal acute) zorgen, maar zeker ook de toch aanwezige krachten geïnventariseerd. Bij de weging in venster 3 (zie § 6.2.10) worden beide aspecten in samenhang betrokken. De medewerker van Samen Veilig realiseert zich dat gezin en netwerk meestal zelf de beste oplossingen (het ‘hoe’) in huis hebben om hun eigen doelen en de voorwaarden van de medewerker van Samen Veilig (het ‘wat’) te realiseren. Tegelijk is het een gegeven dat de medewerker van Samen Veilig als onderdeel van interventie in een crisis regelmatig acuut ‘voorlopige’ voorwaarden moet stellen, gericht op de directe fysieke en/of emotionele veiligheid van de jeugdigen of betrokkenen bij huiselijk geweld. Die voorwaarden kunnen ook het ‘hoe’ raken, in plaats van alleen het ‘wat’. De medewerker van Samen Veilig zegt dan: we doen het nu eerst zo. Deze voorwaarden zijn ondersteunend om tot een doorbraak te komen in een situatie die anders alleen maar verslechtert of een impasse kan worden. Bij crisisinterventie is dit een kwestie (soms: een dilemma) die voortdurend speelt en vaak snel moet worden opgelost. Daarbij is het cruciaal, en een teken van vakwerk, om daarbij altijd openingen te blijven zoeken voor eigen kracht en regie.

• Crisisinterventie is een activerende dienst, omdat wordt ingezet op het regie geven aan de jeugdige, gezin en netwerk. Oplossingen worden waar mogelijk al lopende de crisisinterventie gerealiseerd. De jeugdige, het gezin en netwerk worden altijd gestimuleerd om met oplossingen te komen om de veiligheid te versterken en/of te borgen. Hierbij kan het gezin gebruik maken van het wettelijk recht een familiegroepsplan te maken, waarbij eventueel de Eigen Kracht Centrale kan worden ingeschakeld (hierbij gelden voorwaarden, zie hiervoor de basishandleiding). De medewerker van Samen Veilig zal ouders en netwerk aanbieden ondersteunend te zijn bij het praten over en vastleggen van een plan en de afspraken in dat kader.

• De medewerker van Samen Veilig is zich er tijdens crisisinterventie voortdurend van bewust dat, zodra de rust is teruggekeerd, zodra veiligheid is voorlopig is hersteld, en zodra de opvoed- en opgroeisituatie voorlopig weer ‘goed genoeg’ is, de regie weer zo dicht mogelijk bij het gezin wordt belegd. Dit moment moet goed worden afgebakend, en daarom is een duidelijk afronding van crisisinterventie belangrijk.


2.1.2 VEILIGHEID EN ONTWIKKELING ALS PRIMAIRE DOELEN

De SAVE-werkwijze wordt ingezet als er een noodzaak is om te werken aan de veiligheid en ontwikkeling in de opgroeien opvoedsituatie van jeugdigen of de leefsituatie van betrokkenen bij huiselijk geweld. De twee primaire doelen veiligheid en - in het verlengde daarvan - ontwikkeling staan uitgewerkt in de afbeelding (voor een bespreking: zie de basishandleiding).

Veiligheid is de ingang voor Samen Veilig: de SAVE-werkwijze wordt alleen ingezet als de veiligheid in de opgroeien opvoedsituatie in het geding is. In combinatie daarmee kan ook de ontwikkeling worden bedreigd, maar voor Samen Veilig is dit niet de ingang4

Bij crisisinterventie door Samen Veilig geldt dit uitgangspunt ook. Als de veiligheid van jeugdigen of betrokkenen bij huiselijk geweld niet in het geding is, zet Samen Veilig ook geen crisisinterventie in. Bovendien geldt bij crisisinterventie, dat er een acute noodzaak kan zijn om de veiligheid te herstellen en te borgen. Terugval (onveiligheid in de vorm van rode sterren, zie figuur) moet worden voorkomen. Er is een onmiddellijk en intensieve inspanning nodig om de veiligheid te herstellen (zie § 2.2.1).

.

De crisis kan ook worden gezien als een vorm van terugval. De medewerker van Samen Veilig moet daarom tegelijkertijd aan onmiddellijk herstel van de veiligheid werken én herhaling van terugval in de toekomst helpen voorkomen. De crisis wordt daarom ook benut om voor de toekomst een ‘Plan B’ gereed te hebben om te anticiperen op nieuwe terugval. Daarvoor wordt de huidige crisis als een leermoment en een middel om plannen en acties aan te scherpen.

De discussie of iets een crisis is of niet, wordt door Samen Veilig niet ‘tot op het bot ‘ gevoerd. Als dit onduidelijk is, werkt Samen Veilig laagdrempelig, en is het uitgangspunt: we gaan liever een keer te veel ergens heen dan een keer te weinig. Dit betekent ook, dat medewerker van Samen Veilig niet in discussie (blijven) gaan over de vraag of de veiligheid wel of niet in geding is, maar vertrouwen op de inschatting van het lokale team of de burger dat iets een crisis is. Achteraf kan men altijd nog in gesprek gaan of het een daadwerkelijke crisis was en wat de definitie van crisis is.

Crisisinterventie is primair gericht op het inschatten en onmiddellijk borgen van veiligheid en het vaststellen of, en zo ja, welke voorwaarden daaraan moeten worden gesteld. In het verlengde hiervan is crisisinterventie gericht op de vraag hoe het met de ontwikkeling van de jeugdigen of slachtoffers is

4 Er is hierop één uitzondering: bij de inzet van jeugdreclassering bij schoolverzuim is de (bedreigde) ontwikkeling van de jeugdige de ingang.


gesteld en of deze al dan niet ernstig bedreigd wordt. Op basis daarvan wordt een plan gemaakt om de veiligheid en ontwikkeling op de langere termijn te herstellen en te borgen. Eerst wordt een ‘noodverband’ aangelegd, daarna wordt samen gewerkt aan een meer fundamenteel herstel.

Door crisisinterventie kan een maatregel voor kinderbescherming worden voorkomen, of de uitvoering van een al bestaande maatregel kan door crisisinterventie worden ondersteund.

2.1.3 GEBIEDSGERICHT

Crisisinterventie is een tijdelijke aanvulling op de gewone zorg die de lokale teams kunnen bieden als er ongewone of acute zorgen zijn in een gezin. Wanneer bijvoorbeeld een gezinslid plotseling overlijdt, en het gezin kan op dat moment het dagelijks leven niet meer aan, is het lokale team de eerst aangewezene om hulp te bieden als het gezin daarom vraagt. Pas als de veiligheid van jeugdigen of (mogelijke) slachtoffers in het geding is, en er daarom specifieke expertise en eventueel specifieke bevoegdheden nodig zijn, wordt voor crisisinterventie een medewerker van Samen Veilig ingeschakeld. Het is cruciaal dat het lokale team niet te lang wacht met het ‘escaleren’ naar Samen Veilig, als een crisis rond veiligheid zich aandient. Een lokaal team kan beter te snel of te vroeg met Samen Veilig contact opnemen, dan te laat.

Bij crisisinterventie wordt het lokale team zo mogelijk ingeschakeld door de medewerker van Samen Veilig, en zo nodig kan ook andere professionele hulp direct al ingezet worden. De samenwerking met het lokale team is erg belangrijk, omdat in tijden van crisis gezinsleden baat hebben bij vertrouwde gezichten. Als tijdens een crisis een ‘expert’ van Samen Veilig tijdelijk hulp biedt, maar de mensen van het lokale team zijn daaromheen (niet al te prominent) steunend aanwezig en betrokken, is dat een belangrijke boodschap voor de gezinsleden: ook als het (even) heel slecht gaat, kun je op ons rekenen. Daarmee investeert een lokaal team in een goede relatie met het gezin op de lange termijn.

Het gebiedsgerichte uitgangspunt krijgt bij crisisinterventie als volgt vorm:

• Gebiedsgericht in het kader van crisisinterventie betekent in de eerste plaats, dat lokale teams die zelf, van gezinsleden of derden signalen van een (mogelijke) crisis opvangen, eerst met het ‘eigen’ SAVE-team contact opnemen5

• Gebiedsgericht betekent dat ook bij crisisinterventie de betrokken medewerker van Samen Veilig informatie en rapportage gebruikt die het lokale team en andere professionals eventueel al eerder hebben verzameld en opgesteld. De medewerker van Samen Veilig sluit hierdoor aan bij wat er al is en voorkomt hierdoor dubbel werk.

. Andere professionals kunnen zich wenden tot Veilig Thuis. Buiten kantoortijden en in de weekeinden kan iedereen zich wenden tot Veilig Thuis. Het resultaat van een dergelijk consult kan zijn, dat Samen Veilig crisisinterventie start.

• Veilig Thuis zoekt samenwerking met het lokaal team en/of SAVE-team, wanneer voorzien wordt dat zij na crisisinterventie een functie krijgen (bijvoorbeeld omdat er na de crisisinterventie een onderzoek volgt). Op die manier wordt ook vanuit Veilig Thuis zoveel mogelijk tegemoet gekomen aan gebiedsgericht werken. Vanuit het lokale team of SAVE team kan dan zo vroeg mogelijk in het proces worden aangesloten terwijl Veilig Thuis zolang als nodig en zo kort als mogelijk de regie houdt.

5 Daaraan gaat uiteraard vooraf, op basis van het uitgangspunt ‘eigen kracht en regie’, dat eerst de eigen familieleden / het eigen netwerk, en/of de lokale teams en andere professionals in het voorveld de verantwoordelijkheid hebben om te signaleren dat het niet goed gaat met jeugdigen of (mogelijke) betrokkenen bij huiselijk geweld. Bij hen ligt de eerste stap om te proberen dit bespreekbaar te maken en te helpen verbeteren. Waar het hier om gaat is dit: Als dat deze burgers of professionals om welke reden dan ook niet (meer) lukt, is Samen Veilig in het gebied, dicht in de buurt beschikbaar.


2.1.4 EÉN MELDING VOLSTAAT

Jeugdbescherming en de bestrijding van huiselijk geweld werken integraal, ook bij crisisinterventie. In de SAVE-teams kunnen allround professionals alle diensten bieden, van consulten tot aan de uitvoering van maatregelen jeugdbescherming of jeugdreclassering. Integratie heft de versnippering van functies en informatieverlies door overdracht op.

• Crisisinterventie kan samengaan met onderzoek en uitmonden in het aanvragen van een maatregel van kinderbescherming. Crisisinterventie kan ook samengaan met de uitvoering van een maatregel. In beide situaties geldt: één melding volstaat.

• Crisisinterventie kan een ingang zijn voor betrokkenheid van Samen Veilig, maar kan ook worden ingezet als er al andere diensten van Samen Veilig actief zijn. In principe wordt in dat geval de crisisinterventie door dezelfde medewerker van Samen Veilig uitgevoerd. Zo kan tijdens onderzoek, of begeleiding met en zonder maatregel crisisinterventie plaatsvinden. Dit betekent bijvoorbeeld dat, als er sprake is van een life event, een ingrijpende gebeurtenissen met een impact op de veiligheid van de jeugdige of slachtoffer die niet meer kan worden ‘opgevangen’ met de al lopende dienst, er (zo mogelijk) door dezelfde medewerker de dienst ‘crisisinterventie’ wordt opgestart en uitgevoerd. De dienst waarvoor de medewerker al betrokken was kan separaat daaraan doorlopen. Het kunnen life events in de eigen omgeving van de cliënten zijn, maar ook gebeurtenissen die door professionals worden ‘veroorzaakt’, met een acute uithuisplaatsing of tijdelijk huisverbod als bekende voorbeelden.

• Een crisis kan bij een SAVE-team binnenkomen, maar ook bij Veilig Thuis (zie hoofdstuk 4). De betreffende medewerker zorgt ervoor dat de crisis op de meest passende plek wordt ‘opgepakt’ zonder dat dit de cliënt, consultvrager of melder hindert. Werkers dragen informatie aan elkaar over en gaan door waar de ander gebleven was. De melder hoeft ook niet naar een ander nummer te bellen maar wordt gebeld. Ook voor de dienst crisisinterventie geldt zoveel mogelijk: één melding volstaat, ongeacht waar die in Samen Veilig binnenkomt en of er tijdens het traject een wisseling van juridisch kader plaatsvindt.

• ‘Een melding volstaat’ betekent voor crisisinterventie ook: Erop af! Snelheid is geboden. Het alarmerende karakter van de informatie vraagt om het versneld doorlopen van het (gestructureerde, reflecterende) triageproces, waarna direct tot handelen wordt overgegaan. In uiterste gevallen wordt er in overleg getriageerd en na het eerste, directe handelen het (gestructureerde, reflecterende) triageproces doorlopen. Ook daarna blijft hetzelfde uitgangspunt belangrijk: Tijdens crisisinterventie houdt de medewerker van Samen Veilig ruggenspraak met een collega, de gedragswetenschapper en/of de vertrouwensarts over het vervolg: moet de interventie worden dóórgezet of kan er bij nader inzien pas op de plaats worden gemaakt? Organisatorisch goede ondersteuning van (een deel van) het SAVE-team of Veilig Thuis-team is noodzakelijk om deze benodigde snelheid van handelen te kunnen garanderen. De gedragswetenschapper heeft hierin naast de medewerker een actieve rol: deze is de gehele tijd beschikbaar voor overleg en consultatie.

• Tenslotte betekent ‘een melding volstaat’ voor crisisinterventie binnen de SAVE-werkwijze dat systeembreed en systeemgericht werken de standaard is. Een crisis raakt altijd het gehele gezin, en meestal ook de familie. Daarom heeft de medewerker van Samen Veilig bij crisisinterventie


altijd oog voor alle leden van het (gezins)systeem, in plaats van alleen op de (aan)gemelde jeugdige of slachtoffer van huiselijk geweld.

o Dit betekent in de eerste plaats dat voor alle gezinsleden aandacht met betrekking tot veiligheid nodig is. Moeder is bijvoorbeeld slachtoffer van huiselijk geweld. Dit betekent dat de medewerker van Samen Veilig als vanzelf naar de veiligheid van alle aanwezige jeugdigen in het gezin kijkt. Vader is wellicht de pleger van het geweld, maar ook hij kan gevaar lopen (bijvoorbeeld vanuit de familie van moeder). Daarom is er ook aandacht voor de veiligheid van de vader. Als vader zich in gesprek met de crisismedewerker gehoord voelt en er middels psychoeducatie duidelijkheid wordt geboden over de ernst van het voorval en de gevolgen van huiselijk geweld, maar er ook ruimte is voor het verhaal en de gevoelens van vader, kan dit een positief effect hebben op de oplossing en het komen tot veiligheid ten aanzien van alle gezinsleden. En andersom, als er crisis is omdat vader zijn kind geslagen heeft, maakt de crisismedewerker ook een inschatting van hoe het met de veiligheid van moeder en vader gesteld is. Is het nodig een tijdelijk huisverbod voor vader aan te vragen? Zijn daarmee dan de veiligheid van moeder en de jeugdigen gegarandeerd en waar kan vader dan gedurende het tijdelijk huisverbod veilig verblijven? Is het nodig om moeder de optie van een crisisplek in de vrouwenopvang te noemen? En/of is het nodig ouders de weg naar GGZ-crisishulp te wijzen?

Andere voorbeelden: in overleg met ouder(s) …

- …wordt na een crisismelding van huiselijk geweld, waarbij vader moeder geslagen heeft en zij een

gebroken kaak opliep, zo mogelijk nog dezelfde dag bij de huisarts navraag gedaan of er bij de

kinderen in het gezin signalen zijn dat vader ook naar hen fysiek of psychisch geweld gebruikt

heeft.

- …wordt na een crisismelding door school van forse blauwe plekken bij een jongen, in overleg met

de vertrouwensarts, een arts geconsulteerd om zowel de jongen als ook zijn jongere zusje na te

kijken (top-teen onderzoek).

- …wordt er bij hoog risico zaken direct de samenwerking gezocht met ketenpartners daar waar dit

nodig is, te denken aan de forensisch polikliniek (forensisch onderzoek), de kinderarts (volledig

lichamelijk onderzoek), politie en justitie, GGZ crisisdienst etc..

o Systeembreed een systeemgericht werken in het kader van ‘een melding volstaat’ betekent ook, dat de medewerker van Samen Veilig kijkt naar de emotionele betrokkenheid op elkaar, naar de organisatie / dagelijkse taken en naar de positieve / negatieve communicatie in het gezin en de familie. Ook ethiek hoort bij systeembreed en systeemgericht werken: Vooral bij een crisis worden ‘openstaande rekeningen’ naar elkaar op tafel gelegd. Daarvan kunnen de meeste niet meteen bij de crisisinterventie worden ‘vereffend’, maar het is wel noodzakelijk dat zij in het plan worden opgenomen als latere aandachtspunten. De medewerker van Samen Veilig die hiervoor oog heeft en dit goed helpt vertalen in een latere aanpak, werkt sterk mee aan het uitgangspunt ‘een melding volstaat’. Bij crisisinterventie wordt niet gedacht of gesproken in termen van schuld, wel in termen van betrouwbaar zijn en helpend gedrag. Er wordt gesproken en gedacht in termen van circulaire processen waarbij gezinsleden (en hun omgeving) elkaar beïnvloeden wat geleid heeft tot een crisissituatie en onveiligheid, en dat die beide moeten stoppen. De houding van de crisisinterventie werker is niet veroordelend, eerder verontschuldigend. Dat laat onverlet dat de medewerker van Samen Veilig iedere situatie aangrijpt om duidelijke informatie te verschaffen over de gevolgen van onveiligheid, bijvoorbeeld op de ontwikkeling van de jeugdige.


2.1.5 ‘LERENDE PRAKTIJK’

De SAVE-partners leren in methodische leerbijeenkomsten systematisch van de praktijk, door analyse van kritische beroepssituaties met de samenwerkingspartners. In deze leerbijeenkomsten wordt ook gereflecteerd wordt op actuele praktijksituaties die samenhangen met kritische beslismomenten bij crisisinterventie.

Bij de verdere ontwikkeling van de SAVE-werkwijze is het een uitdaging om in de praktijk onder andere door gezamenlijke leerbijeenkomsten te verkennen hoe Veilig Thuis en SAVE-teams van elkaar kunnen leren in het zo goed mogelijk bieden van crisisinterventie.

Tijdens de crisisinterventie is het van belang om steeds en herhaaldelijk met elkaar te reflecteren op de analyse van de (veiligheid van de) gezinsleden, de betekenis van nieuw verkregen informatie op de duiding van de veiligheid en de inzet van interventie. Er is daarnaast ook steeds reflectie op effecten van interventies: is er sprake van verandering? Welke kant gaat de verandering op? Hiervoor is regelmatig overleg met gedragswetenschapper en teamleden van groot belang. Daarbij is dagelijks overleg geen uitzondering, en meerdere malen per dag ook niet. De mogelijkheid van het inzetten van een ad hoc MLB wordt in dit kader binnen Veilig Thuis onderzocht. Het voordeel daarvan is dat men ook reflecteert op crisissituaties die nog actueel zijn.

2.2 Visie op crisisinterventie

2.2.1 WAT IS EEN CRISIS?

De Baat, Foolen & Udo (2013) geven de volgende definitie van een crisis: “Een crisis is een ernstige verstoring van het alledaagse functioneren. Door de ontregeling die plaatsvindt,

schieten de gebruikelijke oplossingsstrategieën tekort. Bij een crisis kan het gaan om problemen tussen

ouders en kinderen, zoals mishandeling, verwaarlozing of ernstige conflicten met adolescenten. Het kan ook

gaan om problemen van de ouders, bijvoorbeeld echtscheiding of psychiatrische problematiek, of om

problemen van de kinderen, zoals een suïcidepoging”. Hoekert, Lommerse en Beunderman (2000) zeggen:

“Bij een crisis is er sprake van een ingrijpende verstoring van het evenwicht tussen draagkracht

(belastbaarheid) en draaglast (belasting) van een cliëntsysteem, waarin bestaande probleemoplossende

mechanismen van het individu en het sociaal netwerk ontoereikend zijn of falen” We geven een derde definitie, met een insteek op handelen:

Een crisis is een situatie waarbij onmiddellijk professioneel gehandeld moet worden om (verdere) schade bij

een jeugdige of betrokkene bij huiselijk geweld en diens omgeving te voorkomen. Volgens de crisistheorie (o.a. Caplan, 1964) is een crisis in een gezin het resultaat van oplopende spanning in het gezinssysteem. Individuele gezinsleden en het gezin als systeem hebben patronen ontwikkeld om problemen en ontwikkelingsvragen op te lossen. Dit kost energie en kan gepaard gaan met spanningen. Normaliter zijn deze spanningen gemakkelijk op te vangen door aanpassingen in het gedrag van individuele gezinsleden of door verandering van gezinspatronen.


Als dat niet meer lukt, wordt er doorgaans steun van buiten ingeroepen, bijvoorbeeld van de familie of de professionele hulpverlening. - Bij een acute crisis is het voor het gezin, de mensen daaromheen, en ook voor de eventueel

betrokken hulpverleners, niet langer mogelijk om de spanning op te vangen. De spanning kan heel snel zijn opgelopen, bijvoorbeeld door een sterfgeval, een vechtpartij, een arrestatie. Dit wordt een ‘shock’ crisis genoemd.

- Ook kan het een langzamer proces geweest zijn, waarbij het functioneren van langzaam is verslechterd, tot dat een relatief kleine aanleiding (bijvoorbeeld dat een kind zijn kamer niet opruimt, een rekening op de deurmat), de emmer net doet overlopen. Dan wordt er gesproken van een uitputtingscrisis. De mogelijkheden van het gezin om spanningen op te vangen zijn dan uitgeput. Het gedrag bij een ‘shock’ crisis en ‘uitputtingscrisis’ is verschillend (zie tabel).

o Snel, onmiddellijk en outreachend handelen kan in “nog-geen-crisis situaties” het ontstaan van een echte crisis voorkomen.

Shock crisis Uitputtingscrisis Individueel Een plotselinge en dramatische

verandering in gedrag, gevoel, denken en lichamelijke reacties (bv. hyperventilatie). Gedrag: Agitatie, verwardheid, labiliteit, angst.

Een geleidelijke afname van het functioneren. Gedrag: Terugtrekken, onverschilligheid, afvlakken van gevoelens, vermoeidheid, tot niets meer komen, of juist: een uitbarsting na ‘de druppel’.

Gezin Een plotselinge en dramatische verandering in gedrag tussen gezinsleden. Gedrag: Geweld, vluchtgedrag, misbruik, grimmige conflicten.

Een geleidelijke afname van het functioneren. Gedrag: Terugtrekken uit de buitenwereld, grenzen tussen ouders en jeugdigen vervagen, gevoel van hopeloosheid.

Voor een andere typering van crisis wordt verwezen naar bijlage 1. De crisistheorie beschouwt een crisis dus als het eindpunt van een reeks (heel snel of juist langzamer verlopende) gebeurtenissen die het probleemoplossend vermogen van het individu en/of het gezin (een van hun krachten) te boven gaat.

De balans tussen krachten en zorgen raakt daardoor zo ernstig verstoord, dat de gebruikelijke pogingen tot evenwichtsherstel (door de krachten te versterken of de zorgen te verminderen) niet meer werken. Wat tot dan toe nog wel werkte, volstaat niet meer. Er is geen alternatief meer, de mogelijkheden zijn afwezig of uitgeput. Het gedrag, zoals beschreven in de tabel, is dan het gevolg. Het gedrag is een uitdrukking van totale tijdelijke handelingsverlegenheid, van onmacht, en van de door de onmacht opgeroepen emoties.


Intermezzo: Gijzeling van het brein door de amygdala

Neuropsychologisch

onderzoek laat zien, dat

in momenten van grote stress de amygdala ons

brein gijzelt. De

amygdala is onderdeel

van ons oudste,

instinctieve

“reptielenbrein” dat is gericht op survival. Het is

in staat de regie van onze

‘hogere’ hersenfuncties in

de cortex de over te

nemen. Onder normale

omstandigheden heeft

onze frontale, cerebrale

cortex de regie. Dit

hoogontwikkelde deel zorgt er voor dat allerlei weloverwogen, ‘menselijke’ processen plaatsvinden. De frontale

cortex vangt prikkels op (zien, horen, ruiken, voelen, proeven), bedenkt een reactieplan en informeert vervolgens

andere hersengebieden, waaronder ook de amygdala (kunnen we kalm blijven, of moeten we iets doen?). Een klein deel van de informatie gaat echter ook rechtstreeks naar de amygdala. In tijden van grote stress, of in zeer

acute, bedreigende situaties, wacht de amygdala niet meer op de frontale cortex, maar reageert instinctief en supersnel, door de hippocampus opdracht te geven een enorme hoeveelheid hormonen en neurotransmitters

in het lichaam te pompen. ‘Primitieve’ (maar soms uiterst nuttige) instincten, nemen dan de regie over het brein over, en bepalen wat er gebeurt: vluchten, vechten, of bevriezen in combinatie met hyperalertheid.

Als gevolg is de invloed van de frontale cortex op specifiek ‘menselijke’ functies, zoals analyse, geduld, stapsgewijs denken, en ook empathie, geblokkeerd. Ze zijn niet uitgeschakeld, maar ze hebben niet of nauwelijks

invloed meer. De ouder of jeugdige zit dan ‘vast’ in zijn gedrag en is letterlijk de regie over het eigen brein kwijt.

Het kost dan veel moeite de regie op eigen besluitvorming en het inzetten van ander gedrag terug te winnen. Dit

leidt – bovenop de zorgen en angsten die er al waren – tot nog meer angst. Een vicieuze cirkel.

De medewerker van Samen Veilig kan de ouder of jeugdige hierbij helpen, door wanneer nodig onmiddellijk

veiligheid te creëren en regie te nemen, en in het gesprek veel structuur aan te brengen, oplossingsrichtingen te

laten zien, rust te brengen door dagelijkse handelingen weer op gang te brengen, en aandacht te hebben voor

fysieke elementen zoals de ademhaling (voorkomen van hyperventilatie).

Blijft die ongecontroleerde stresssituatie zich herhalen en/of is de ervaring levensbedreigend, dan is er kans op

een Posttraumatisch Stresssyndroom. Het brein blijft dan in de instinctieve ‘stand’ of schiet daar makkelijk weer in

terug, ook als er eigenlijk geen echte aanleiding (meer) is. Individuele therapie is dan aangewezen.


Krachten

De krachten van een individu of de capaciteit om problematische situaties het hoofd te bieden, verschillen van mens tot mens. Zij worden bepaald door vele factoren, zoals erfelijke aanleg en constitutie, persoonlijkheid, onverwerkte ervaringen uit het verleden, somatische ziekten en leergeschiedenis. Krachten kunnen permanent verminderd zijn op grond van erfelijke factoren of stoornissen in het beloop van de zwangerschap en bevalling, waardoor er bijvoorbeeld sprake is van licht verstandelijke beperking of een verhoogde kwetsbaarheid voor bepaalde psychiatrische stoornissen. Bepaalde persoonlijkheidskenmerken of persoonlijkheidsstoornissen kunnen ook leiden tot een specifieke kwetsbaarheid. Krachten kunnen verminderd zijn door onverwerkte traumatische ervaringen. Ook somatische ziekten kunnen persoonlijke kracht tijdelijk of permanent verminderen. De persoonlijke kracht bepaalt dus ook de drempel die bij het optreden van een crisis wordt overschreden. Het succesvol oplossen van problemen kan daarentegen het gevoel van competentie en daarmee de krachten vergroten.

Ook bij gezinnen of cliëntsystemen kunnen we van krachten spreken: we zien dan goede communicatie, gezonde emotionele verbondenheid en ruimte voor autonomie voor elk gezinslid (waarbij ook de familiegeschiedenis een belangrijke rol speelt), er is een duidelijke taakverdeling (ook tussen generaties), er is steun vanuit de sociale omgeving waar het gezin ook voor open staat, en er is zekerheid over voldoende materiële en financiële middelen. In systemen waar dit minder goed functioneert is grotere kans op tegenslag, en daardoor ook grotere kans op een crisis.

Zorgen

Persoonlijke zorgen worden bepaald door een opeenstapeling van al langer bestaande chronische problemen en recente problemen. Dit zijn vaak verlieservaringen of dreigingen daarvan, zoals verlies door overlijden, scheiding, ongeval, ernstige ziekte, werkeloosheid, conflicten, tegenslagen, krenkende ervaringen, psychotraumata en de onvermijdelijke overgangen in de levensfasen van de mens.

De feitelijke of beleefde zorgen kunnen dus te zwaar worden: - door een ingrijpende gebeurtenis, bijvoorbeeld een sterfgeval;

- als een risicofactor uit het cliëntsysteem actief wordt, bijvoorbeeld een stoornis;

- als de beleving van een bestaande situatie te sterk negatief wordt. De krachten van een cliëntsysteem kunnen onverwacht tekortschieten doordat: - er geen adequate probleemoplossende strategieën worden gebruikt:

- het de jeugdige of zijn opvoeders aan competentie ontbreekt;

- er onvoldoende beschermende factoren en/of sociale steun aanwezig is. Het cliëntsysteem geraakt als gevolg van de verstoring van het evenwicht tussen krachten en zorgen in een crisis en is niet in staat om adequaat te handelen. - ouders en/of jeugdigen zijn emotioneel verward;

- ouders en/of jeugdigen kunnen feitelijke informatie niet meer reëel inschatten;

- ouders en/of jeugdigen vertonen problematisch gedrag dat in de crisissituatie verergert. Een crisis treedt niet snel op en is ook altijd een tijdelijke toestand. Langer dan een maand duurt een crisis zelden. Als niemand ingrijpt, gaat de crisis ook weer over. Het kost dan echter meer tijd voor het gezinslid om er overheen te komen. Het risico op schade (ook voor de jeugdige) is groter.


Crisisinterventie kan leiden tot veranderingen die anders veel meer tijd gekost zouden hebben of helemaal niet tot stand zouden zijn gekomen. Dit wordt het benutten van crisis als kans genoemd. Het Chinese woord voor crisis is een samenstelling van de woorden ‘gevaar’ en ‘kans’:

2.2.2 CRISISINTERVENTIE DOOR SAMEN VEILIG

In bovenstaande algemene tekst is er geen focus op veiligheid. Een shock- of uitputtingscrisis is ook mogelijk, zonder dat er een relatie is met veiligheid. Bij het plotseling overlijden van gezinsleden is mogelijk sprake van een shock, maar de veiligheid van de jeugdigen hoeft niet in het geding te zijn. Een vader kan jarenlang zijn gepest op zijn werk, en raakt in een uitputtingscrisis, maar zijn veiligheid of die van de gezinsleden hoeft dan niet bedreigd te zijn. Toch ligt een relatie met onveiligheid niet ver weg: als deze vader belt en aangeeft dat hij bang is dat hij de kinderen gaat mishandelen of dat hij ze niet meer goed kan verzorgen, en vader is daardoor in paniek, kan dat worden beschouwd als een crisis voor Samen Veilig.

Met dit voorbeeld benadrukken we dat het vooral de mate van ontredderdheid van het individu of het gezinssysteem is, zonder absolute duiding van onveiligheid, die maakt dat crisisinterventie gewenst is (en erger kan voorkomen). Als deze vader nergens gehoor krijgt kan de veiligheid van de jeugdigen snel in geding geraken. Veilig Thuis heeft hier mogelijk een meer actiegerichte houding dan de gebiedsgerichte SAVE teams, waarbij het lokale team altijd al betrokken is.

Veiligheid kan daarbij op twee manieren nu al, of mogelijk spoedig in het geding zijn:

1. De aanleiding voor een crisis kan zijn, dat de fysieke of emotionele veiligheid voor de jeugdige of het slachtoffer van huiselijk geweld bedreigd is (geweest of zal geraken). Een crisis openbaart zich dan doordat een mishandelde jeugdige van huis wegloopt, dat de politie aan huis komt omdat de buren 112 hebben gebeld, dat een ouder belt om aan te geven dat hij niet meer weet hoe hij de situatie moet hanteren en dergelijke.

2. Het kan ook zijn, dat er een andere aanleiding is voor de crisis, maar dat het directe gevolg van die aanleiding is dat de veiligheid voor de jeugdige of slachtoffer van huiselijk geweld wordt bedreigd. Er is bijvoorbeeld een uitspraak van de rechter in een echtscheiding, die onmiddellijke gevolgen heeft voor de veiligheid kan een jeugdige of ex-partner.

Een tweede belangrijk onderscheid voor de praktijk is dat tussen een crisis die ervaren wordt door ouders en / of kinderen zelf en een crisis die aangedragen wordt door iemand in de omgeving van ouders en / of kinderen.

A. In het eerste geval ervaren ouders en / of kinderen ernstige handelingsverlegenheid.


B. In de tweede situatie maken betrokkenen in de omgeving zich zodanig / zo veel zorgen over de veiligheid van de jeugdigen of andere gezinsleden, dat zij kunnen aangeven dat een acute interventie noodzakelijk is. Dit is ook het geval wanneer een voorlopige maatregel wordt uitgesproken over een jeugdige (Voorlopige Ondertoezichtstelling of een Voorlopige Voogdij.) In deze gevallen is er meer kans op weerstand.

Voor de inzet van de dienst crisisinterventie door Samen Veilig is het begrip “opgroeien opvoedsituatie” breed gedefinieerd: ook een crisis als gevolg van twee kinderen die op het schoolplein seksueel contact hebben gehad, valt voor Samen Veilig onder crisis.

Afgeleid van bovenstaande kunnen we een definitie geven van crisisinterventie door Samen Veilig:

Crisisinterventie door Samen Veilig is een vorm van onmiddellijk professioneel handelen om (verdere) emotionele en/of fysieke schade bij een jeugdige of betrokkene bij huiselijk geweld en diens omgeving te voorkomen, door het inschatten van de veiligheid in de opgroeien opvoedingssituatie / leefsituatie, het terugbrengen van de rust, het verzamelen en ordenen van informatie, het borgen van veiligheid, en het (gezamenlijk) besluiten tot een vervolg om de balans tussen krachten en zorgen te herstellen.


3 De wettelijke basis voor crisisinterventie

De uitvoering van crisisinterventie is ook binnen de werkwijze van SAVE gebaseerd op en gereglementeerd door weten regelgeving.

3.1 Jeugdwet In de nieuwe Jeugdwet6

3.2 Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling

is sprake van samenvoeging van het advies- en meldpunt kindermishandeling (AMK) met het steunpunt huiselijk geweld (SHG) tot het advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling (AMHK). De landelijke naam van de AMHK’s is Veilig Thuis. Het staat gemeentes vrij waar Veilig Thuis, mits bovenregionaal, wordt ondergebracht. Voor Utrecht geldt dat Veilig Thuis is ondergebracht bij de gecertificeerde instelling (GI) Samen Veilig Midden - Nederland; voor Flevoland geldt dat Veilig Thuis buiten de GI is ondergebracht, bij de Blijf Groep.

Op 1 juli 2013 is de Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling in werking getreden. De wet bepaalt dat organisaties en zelfstandige beroepsbeoefenaren een meldcode moeten hebben én het gebruik ervan moeten bevorderen. Onderdeel van de Meldcode is, dat de professional na het signaleren van zorgen altijd advies vraagt aan een andere professional. Daarvoor kan men bij Samen Veilig terecht.

De wet Meldcode is van toepassing voor medewerkers die werkzaam zijn in:

• (Jeugd) gezondheidszorg, waaronder de geestelijke gezondheidszorg en AWBZ-zorg; • De zorg voor jeugd; • Onderwijs en leerplicht; • Kinderopvang; • Maatschappelijke ondersteuning; • Justitie, waaronder het Centraal orgaan Opvang Asielzoekers.

De Meldcode is een stappenplan7

dat de professional door het proces leidt vanaf het ontstaan van zorgen tot het besluit over het al dan niet doen van een melding. De Meldcode beschrijft vijf stappen die professionals moeten zetten ten aanzien van (mogelijke) situaties van kindermishandeling en/of huiselijk geweld:

• Stap 1: In kaart brengen van signalen (inclusief kindcheck8

6 In de basishandleiding SAVE worden de Jeugdwet en ook de Wmo 2015 uitgebreider behandeld.

bij signalen van/over een volwassene).

7 Een app voor gebruik van de meldcode op tablet of smartphone is beschikbaar via deze website. 8 Onderdeel van de wet is ook de zogenaamde kindcheck die betrekking heeft op professionals die met volwassenen werken. Als de situatie van hun cliënt aanleiding geeft om zich zorgen te maken over mogelijk aanwezige kinderen, dan zijn de

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/hulp-bieden/toolkit-meldcode�


• Stap 2: Overleggen met een collega. En eventueel raadplegen van Veilig thuis of een deskundige op het

gebied van letselduiding.

• Stap 3: Gesprek met de betrokkene(n).

• Stap 4: Wegen van het huiselijk geweld of de kindermishandeling. En bij twijfel altijd Veilig thuis

raadplegen.

• Stap 5: Beslissen over zelf hulp organiseren of melden.

Samen Veilig kan vanuit de meldcode ook situaties gemeld krijgen waarin er sprake is (of zou kunnen zijn) van een crisissituatie.

Als crisisinterventie al is ingezet voor een aangemelde jeugdige of slachtoffer, is de Meldcode rond die persoon al doorlopen en heeft dit tot een besluit tot crisisinterventie geleid. Bij uitvoering van deze crisisinterventie ontmoet, observeert, spreekt de medewerker van Samen Veilig echter ook andere gezinsleden (systeembreed / systeemgericht werken). Wanneer deze medewerker signalen over onveiligheid bij die gezinsleden krijgt, past hij ook de Meldcode toe.

3.3 Juridische aspecten van het (op)vragen en delen van informatie

De medewerker van Samen Veilig gaat ervan uit hij altijd informatie aan derden mag vragen, maar dat deze derden voor het geven van informatie in de meeste gevallen toestemming moeten hebben van de ouders/jeugdigen. Vragen mag altijd, antwoorden kan een probleem zijn. Als de medewerker van Samen Veilig aan de ouders/jeugdige toestemming vraagt om derden die informatie te laten geven, doet hij dat ten dienste van deze derden (de informatieverstrekkers). Het is dus van belang die toestemming vast te leggen. Dit is efficiënter dan dat de informatieverstrekkers het eerst weer aan de ouders/jeugdigen moeten vragen.

Als ouders toestemming weigeren, kan de medewerker van Samen Veilig die onderzoek doet vanuit een SAVE-team informatie op (proberen te) vragen, mits dat noodzakelijk wordt geacht (en kan worden onderbouwd) om jeugdzorgtaken of jeugdbeschermingstaken adequaat te kunnen uitvoeren. Ouders moeten van die voorgenomen stappen wel altijd op de hoogte worden gebracht, tenzij omwille van veiligheid daarvan tijdelijk wordt afgezien. In beide situaties moet de professional die gevraagd wordt informatie te verstrekken (de informatieverstrekker) zelf een professionele - inclusief juridische - afweging maken of, en zo ja welke, informatie hij verstrekt uitgaande van het eigen juridisch kader (dat niet hetzelfde kader hoeft te zijn als het kader van de gecertificeerde instelling of Veilig Thuis.

Als ouders hem geen toestemming verlenen voor verstrekken van informatie, ligt het voor de hand dat hij daarin terughoudender zal zijn als het gaat om jeugdzorg dan om jeugdbescherming of in het kader van een onderzoek door Veilig Thuis.

De medewerker van Samen Veilig heeft alleen in geval van onderzoek door Veilig Thuis het wettelijk recht om zonder toestemming van betrokkenen informatie te ontvangen van professionals. Deze professionals hebben de toestemming van de ouders of jeugdige dan niet nodig om informatie te geven. De medewerker van Samen Veilig vraagt derhalve niet om toestemming van betrokkenen

professionals verplicht na te gaan of hun cliënt verantwoordelijkheid draagt voor de opvoeding of verzorging van kinderen. Als dat het geval is, moeten zij nagaan of de kinderen veilig zijn. Zie ook hoofdstuk 5 van het Veilig Thuis Handelingsprotocol.

http://www.vooreenveiligthuis.nl/veilig-thuis�


maar hij informeert ouders/jeugdigen wel over het feit dat en bij wie hij informatie op gaat vragen. In het contact met de professional zal de medewerker van Samen Veilig hem informeren over de vraag of betrokkenen op de hoogte zijn gesteld van het verzoek om informatie.

• Zijn ouders/jeugdigen wel op de hoogte, dan informeert de medewerker van Samen Veilig de professional of ouders/jeugdigen hiermee instemmen of dat zij hiertegen bezwaren hebben;

• Zijn betrokkenen niet op de hoogte, dat licht de medewerker van Samen Veilig toe waarom daartoe besloten is.

Alleen bij een onderzoek door Veilig Thuis kan de medewerker van Samen Veilig, als daartoe om reden van anonimiteit van een melder en/of om reden van veiligheid, informatie ‘niet ter inzage’ plaatsen (ook wel ‘achter het sleutelgat’ genoemd). Die informatie is dan uitsluitend ter inzage voor de medewerker van Samen Veilig en zijn collega’s van Veilig Thuis zelf.

De onderbouwing voor bovenstaande is te vinden in het privacyreglement van de gecertificeerde instelling. De wettelijke regeling is te vinden in Jeugdwet. In drangkader is ook de Wet bescherming persoonsgegevens van toepassing.

3.4 Voorlopige ondertoezichtstelling en voorlopige voogdij

Een VOTS of VoVo kunnen voorafgaand of tijdens crisisinterventie worden uitgesproken. Er is dan sprake van crisisinterventie in een (nieuw) juridisch kader. Uiteraard kan ook crisisinterventie plaatsvinden wanneer er al een OTS-maatregel of maatregel jeugdreclassering loopt. Voor de juridische kaders bij deze maatregelen verwijzen we naar de handleiding OTS en handleiding jeugdreclassering in SAVE.

3.4.1 VOORLOPIGE ONDERTOEZICHTSTELLING (VOTS)

In de herziening maatregelen van kinderbescherming staat de VOTS in artikel 257:

De kinderrechter kan de minderjarige voorlopig onder toezicht stellen van een stichting indien een ernstig vermoeden bestaat dat de grond bedoeld in artikel 255 is vervuld en de maatregel nodig is om een acute en ernstige bedreiging voor de minderjarige weg te nemen.

Dit betekent: naast de ernstige bedreiging moet er ook een (ernstig vermoeden van) acute dreiging zijn. De Raad wordt dan ingeschakeld vanwege te treffen kinderbeschermingsmaatregelen om (verdere) schade te kunnen voorkomen.

Een VOTS wordt doorgaans aangevraagd als er sprake is van een crisis. Het juridisch kader kan dan worden gebruikt om dwang uit te oefenen op de ouders / opvoeders of de jeugdige zelf om bepaalde zaken te doen dan wel te laten. Het komt regelmatig voor bij een VOTS dat de jeugdige acuut uit huis worden geplaatst. Hierbij wordt een prioriteitenladder gehanteerd: Bij voorkeur wordt geplaatst in het netwerk (familie, vrienden, kennissen, buren). Wanneer hier echt geen mogelijkheden voor zijn, wordt gekeken naar de mogelijkheden tot plaatsing in een crisispleeggezin (of gezinshuis). Laatste mogelijkheid is plaatsing in een crisisopvang. Voor deze plaatsingen is naast de VOTS een machtiging uithuisplaatsing (MUHP) nodig. De VOTS kan ook voor kortere tijd worden uitgesproken dan de maximaal mogelijke duur van 3 maanden.

Binnen deze (maximaal) 3 maanden doorloopt de medewerker SAVE de volgende stappen:

• Uitspraak VOTS. o Op dit moment is doorgaans sprake van een combinatie van al lopende crisisinterventie en


start de begeleiding met een maatregel VOTS door Samen Veilig. o Met de VOTS kan een uithuisplaatsing aan de orde zijn. o Het onderzoek door de Raad start. o Eventuele aanvullende hulpverlening wordt door Samen Veilig opgestart.

• Zitting na twee weken, waarbij de VOTS al dan niet wordt bekrachtigd. o De Raad adviseert aan de kinderrechter. o Een uithuisplaatsing of terugplaatsing kan aan de orde zijn. o Op dit moment is de crisisinterventie vaak al afgerond. Bij bekrachtiging van de maatregel

loopt de begeleiding met een maatregel door Samen Veilig door. De medewerker SAVE past eventueel het plan samen met het gezin aan.

• Afronding VOTS o De Raad adviseert aan de kinderrechter. De maatregel kan worden opgeheven of worden

omgezet in een OTS of (voorlopige) voogdij. o Een uithuisplaatsing of terugplaatsing kan aan de orde zijn. o Bij omzetting van de maatregel loopt de begeleiding met een maatregel door Samen Veilig

door. De medewerker SAVE vernieuwt het plan samen met het gezin.

3.4.2 VOORLOPIGE VOOGDIJ (VOVO)

VoVo is mogelijk op basis van het Burgerlijk Wetboek 1, artikel 241:

De kinderrechter kan op verzoek van de Raad voor de Kinderbescherming of het openbaar ministerie een gecertificeerde instelling als bedoeld in artikel 1.1 van de Jeugdwet, belasten met de voorlopige voogdij over de minderjarige indien het dringend en onverwijld noodzakelijk is om in de gezagsuitoefening over de minderjarige te voorzien teneinde de belangen van de minderjarige te kunnen behartigen. Dit kan ook bij jeugdigen van zes maanden of jonger zonder voogd, die zonder toestemming van de Raad als pleegkind zijn opgenomen.

De maatregel wordt ingezet als acuut ingrijpen noodzakelijk is. Bijvoorbeeld als ouders overlijden of met onbekende bestemming zijn vertrokken. VoVo is ook mogelijk wanneer ouders / verzorgers dermate tekortschieten, dat er geen verwachting is dat zij op termijn weer de verantwoordelijkheid voor de opvoeding en verzorging kunnen dragen. In dit laatste geval kan ook contact van de jeugdige met de ouders worden verboden.

NB. Het is niet noodzakelijk dat er sprake is van een acute noodzaak tot ingrijpen, om een VoVo uit te spreken. Een VoVo is ook mogelijk als er een gezagsvacuüm is ontstaan (bijvoorbeeld na het overlijden van ouders), maar er wel door het netwerk (goed genoeg) afspraken zijn gemaakt over de directe veiligheid van de kinderen. Er is dan wel een VoVo, maar crisisinterventie is niet nodig.

De kinderrechter besluit in deze gevallen op verzoek van de Raad voor de Kinderbescherming of de Officier van Justitie om tijdelijk een (medewerker SAVE als) voogd aan te stellen. De medewerker SAVE zorgt er voor dat er per direct voor de jeugdige gezorgd wordt, door voor (tijdelijke) opvang bij familie, in een pleeggezin of bij een instelling te zorgen.

Met een VoVo verliest de ouder (voorlopig) het gezag over de jeugdige. Het gezag over de jeugdige komt bij oplegging van deze maatregel te liggen bij Samen Veilig en de eventuele pleegouders.

In de tussentijd onderzoekt de Raad voor de Kinderbescherming in samenwerking met de familie naar een meer permanente oplossing, en adviseert samen met de medewerker SAVE de kinderrechter over de definitieve voogdij (definitieve gezagsvoorziening). De Raad voor de Kinderbescherming heeft


zes weken de tijd om dit verzoek bij de rechter in te dienen. Als de Raad dat niet binnen die tijd doet, dan vervalt de voorlopige voogdij. Ouders kunnen in hoger beroep gaan tegen de uitspraak van de kinderrechter.

3.5 Wet tijdelijk huisverbod

3.5.1 PROCEDURE

Een tijdelijk huisverbod is mogelijk sinds 2008. Het houdt in dat een pleger van huiselijk geweld in beginsel tien dagen zijn of haar woning niet meer in mag en in die periode ook geen contact mag opnemen met de partner of de kinderen. De maatregel biedt de mogelijkheid om in een noodsituatie te voorzien in een afkoelingsperiode waarbinnen de nodige hulpverlening op gang kan worden gebracht en escalatie kan worden voorkomen. Het huisverbod kan ook worden opgelegd bij kindermishandeling of een ernstig vermoeden daarvan.

Om vast te stellen of het gevaar aanwezig (dat kan leiden tot een huisverbod), mag de politie de woning binnendringen. Ook mag de politie voor controle op de naleving van het huisverbod elke plaats waar de uithuisgeplaatste zich op grond van het huisverbod niet mag bevinden, betreden, met uitzondering van een woning zonder toestemming van de bewoner.

Als de burgemeester of politie een huisverbod wil opleggen wegens kindermishandeling of een ernstig vermoeden daarvan, neemt hij contact op met Veilig Thuis voor overleg. Veilig Thuis wordt betrokken bij elke inschatting voor een mogelijk huisverbod om een advies te geven met betrekking tot noodzakelijke hulpverlening.

Een huisverbod kan alleen worden opgelegd aan een meerderjarig persoon. Het huisverbod wordt in de vorm van een beschikking uitgereikt door de burgemeester of door de politie indien zij daartoe wordt gemandateerd. De ambtenaar van politie vordert van de uithuisgeplaatste de huissleutel(s) en mag daarbij ook fouilleren.

Het huisverbod (de beschikking) bevat altijd een omschrijving van de plaats en de duur waarvoor het geldt; de feiten en omstandigheden die aanleiding hebben gegeven tot het opleggen van het huisverbod, en de namen van de personen ten aanzien van wie het verbod om contact op te nemen geldt.

De uithuisgeplaatste moet de burgemeester of politie vertellen waar of op welke wijze hij bereikbaar is. Als de uithuisgeplaatste dat niet terstond kan doorgeven, moet hij dat binnen 24 uur nadat het huisverbod is opgelegd doorgeven.

Als de situatie zo spoedeisend is dat het huisverbod niet tevoren op schrift kan worden gesteld, kan het huisverbod mondeling worden aangezegd door de politie. Daarna wordt alsnog gezorgd voor spoedige opschriftstelling en bekendmaking.

Het huisverbod – inclusief de gevolgen van niet naleven ervan - wordt meteen / zo snel mogelijk door de politie meegedeeld aan iedereen met wie de uithuisgeplaatste een huishouden deelt, en bij kindermishandeling of een ernstig vermoeden daarvan ook aan Veilig Thuis.

In de periode van het huisverbod mag de uithuisgeplaatste geen contact hebben met eventueel betrokken minderjarige kinderen tenzij daar toestemming voor is gevraagd aan de burgemeester.

Indien er een SAVE werker betrokken is, zal deze worden uitgenodigd voor een zorgoverleg om het hulpverleningsadvies te bespreken met de betrokkenen.


De burgemeester kan afhankelijk van de situatie het huisverbod verlengen tot maximaal 28 dagen. Hiertoe wordt een advies gegeven door de procesregie van Veilig Thuis. Een uithuisgeplaatste die zich niet aan het huisverbod houdt, kan maximaal twee jaar gevangenisstraf krijgen of een taakstraf. De uithuisgeplaatste heeft de mogelijkheid om tegen het huisverbod in beroep te gaan bij de bestuursrechter.

De burgemeester kan het huisverbod intrekken als de uithuisgeplaatste een aanbod tot hulpverlening heeft aanvaard en dit door de instantie voor advies of hulpverlening is bevestigd. De uithuisgeplaatste moet dan ook hebben bevestigd dat hij de hulpverlening aan de partners / en/of jeugdigen niet zal belemmeren en hieraan zal meewerken indien dit van hem wordt gevraagd.

3.5.2 IN BEROEP GAAN

Als de uithuisgeplaatste het niet eens met het huisverbod, kan hij een beroep indienen bij de rechtbank. Daarbij kan hij of zij ook een verzoek om voorlopige voorziening indienen, waarbij gevraagd kan worden om het huisverbod te schorsen. Een voorlopige voorziening is een voorlopige beslissing in spoedeisende zaken, en is een voorschot op de eindbeslissing of een tijdelijke regeling tot de eindbeslissing er is.

De rechtbank zal dergelijke verzoeken binnen drie dagen behandelen. De uithuisgeplaatste kan daarbij ondersteuning krijgen van een raadsman. De (voorzieningen)rechter betrekt bij zijn beoordeling van het huisverbod ook de feiten en omstandigheden die zich hebben voorgedaan na het opleggen van het huisverbod.

De rechter stelt minderjarigen die tot het huishouden van de uithuisgeplaatste behoren en die de leeftijd van twaalf jaren hebben bereikt, in de gelegenheid hem hun mening kenbaar te maken, tenzij de spoedige behandeling van de zaak zich hiertegen verzet. Hij kan minderjarigen die de leeftijd van twaalf jaren nog niet hebben bereikt, in de gelegenheid stellen hem hun mening kenbaar te maken op een door hem te bepalen wijze.

Een afschrift van de uitspraak gaat onmiddellijk naar de echtgenoot, geregistreerde partner, andere levensgezel of meerderjarige persoon met wie de uithuisgeplaatste het huishouden deelt, de politie van de gemeente waar het huisverbod is opgelegd, en Veilig Thuis.

3.5.3 STRAFFEN BIJ HUISELIJK GEWELD

Niet elke huiselijk geweldzaak hoeft voor de rechter gebracht te worden. In sommige gevallen kan een strafafdoening door het openbaar ministerie voldoende zijn. Een geldboete is een onwenselijke straf in huiselijk geweld zaken. Het drukt veelal op het gezinsbudget. Ook een kale werkstraf biedt geen oplossing voor de veelal aanwezige onderliggende problematiek. Het openbaar ministerie zegt: deze beide strafmodaliteiten moeten in beginsel worden vermeden bij de afdoening van huiselijk geweldzaken.

Zaken die voor een voorwaardelijk sepot in aanmerking kunnen komen, zijn zaken waarin sprake is van het ontbreken van letsel, dan wel heel licht letsel, het ontbreken van een dreiging, een eerste incident en/of een berouwvolle dader met een hulpvraag.

Als het openbaar ministerie wel straft (afdoening), of de rechter doet dit (doorgaans een voorwaardelijke gevangenisstraf), worden de bijzondere voorwaarden afgestemd met de reclassering. De pleger van huiselijk geweld krijgt dan reclasseringstoezicht en moet een training of behandeling


volgen (bijvoorbeeld de Borg-training van de reclassering, of een behandeling bij De Waag). In dit geval is de crisisinterventie die Samen Veilig heeft uitgevoerd meestal al enige tijd voorbij,

Toch kan in de periode voor de zitting, eventueel zelfs tijdens het huisverbod, contact tussen Samen Veilig en de reclassering mogelijk zijn. Als de zaak voor de rechter wordt gebracht en de reclassering is gevraagd in de zittingsfase een advies uit te brengen, kan de reclassering ook bij het slachtoffer of Veilig Thuis informatie vragen. De pleger zal ook door de reclassering worden gevraagd of hij gemotiveerd is voor hulp. Als de pleger daartoe gemotiveerd is, kan dat (mede) een reden zijn voor de burgemeester om het huisverbod weer op te heffen.


4 De organisatie van crisisinterventie

4.1 Inleiding

Veilig Thuis is in Utrecht ondergebracht bij Samen Veilig. In de provincie Flevoland is Veilig Thuis niet bij Samen Veilig ondergebracht, maar bij de Blijfgroep. Doordat Samen Veilig in Flevoland Veilig Thuis niet ‘in huis’ heeft, heeft Samen Veilig daar ook niet de verantwoordelijkheid en inrichting voor de uitvoering van crisisinterventie bij nieuwe cliënten. Samen Veilig in Flevoland voert wel crisisinterventie uit binnen lopende trajecten en is hier ook op ingericht. Hiertoe beschikt Samen Veilig in Flevoland over een 24-uurs crisisdienst. Niet alles wat in dit hoofdstuk staat is daarom van toepassing voor de medewerkers van Samen Veilig in Flevoland. Crisisinterventie vereist een specifieke organisatie. De dienst onderscheidt zich van andere vormen van interventie door een onmiddellijke start, de snelheid van handelen, en het outreachende karakter:

• Een onmiddellijke start en snelheid zijn bij een crisis van groot belang. De medewerker vormt zich snel en op basis van beperkte informatie een beeld over de situatie, het ontstaan van de crisis, welke factoren hieraan hebben bijgedragen. De crisisinterventie is op de actuele toestand gericht en beperkt in de tijd. De medewerker gaat er meteen op af. Toch moet de medewerker de tijd nemen om uit te zoeken wat de hulpverleningsgeschiedenis is, wat bekend is over de gezinsleden, welke hulpverlening al betrokken is bij een gezin. De organisatie moet op deze balans ingericht zijn.

• Crisisinterventie kenmerkt zich door snelheid van handelen en soms ingrijpende en dwingende keuzes. Het is daarom noodzakelijk om in crisissituaties samen te werken met anderen, zoals de teamleden en de gedragswetenschapper. Als er al andere hulpverleners betrokken zijn, moet ook worden bekeken hoe zij kunnen optrekken met de medewerker van Samen Veilig. Door intern en extern veel in samenwerking op te pakken kan er versneld worden gewerkt. Wanneer de ene medewerker in gesprek gaat met de gezinsleden, belt de andere medewerker informanten (nadat ouders hierover gesproken zijn) en maakt een derde medewerker een aanvraag voor plaatsing binnen een crisisnetwerkgezin. Daarbij is de gedragswetenschapper steeds voor al deze medewerkers bereikbaar voor advies en consultatie, omdat die herhaaldelijk nodig zijn: om de ingezette koers te toetsen aan nieuwe informatie, of om te reflecteren of interventies de gewenste verandering opleveren.

• Door de outreachende houding kan een medewerker van Samen Veilig vorderingen maken op het gebied van de werkrelatie met de gezinsleden. De crisis kan worden benut om als start om andere problemen aan te pakken.

• Crisisinterventie is een kortdurende interventie, gericht op het opheffen van de crisissituatie. Ook dat vereist een specifieke organisatie.


4.2 Crisisinterventie door SAVE-teams en Veilig Thuis

Crisisinterventie wordt door Samen Veilig op twee manieren aangeboden:

1. Door SAVE-teams (tijdens kantooruren) 2. Door Veilig Thuis (alleen in de provincie Utrecht, binnen en buiten kantooruren).

Onderstaande afbeelding laat de routes naar beide vormen zien.

4.2.1 CRISISINTERVENTIE DOOR HET SAVE-TEAM

Als een lokaal team oordeelt dat bij een (dreigende) crisis de veiligheid in het geding is, kunnen zij voor crisisinterventie een beroep doen op het SAVE-team. Ieder SAVE-team heeft een bureaudienst. De bureaudiensten zijn gedurende kantoortijden telefonisch, schriftelijk en persoonlijk bereikbaar voor lokale teams die een melding willen doen van een crisissituatie betreffende een jeugdige of een gezin.

Voor Flevoland geldt hier, dat het alleen om aangemelde cliënten of spoedmaatregelen kan gaan.

Familieleden, anderen uit het netwerk, of professionals die niet tot een lokaal team behoren kunnen geen contact opnemen met het SAVE-team. Zij bellen Veilig Thuis. Alleen als er in afstemming met het SAVE-team al een (voorlopig) plan is gemaakt en het netwerk is daarbij betrokken, dan kan het zijn dat het netwerk aan het SAVE-team terugkoppelt.


4.2.2 CRISISINTERVENTIE DOOR VEILIG THUIS

Burgers en professionals kunnen voor crisisinterventie ook terecht bij Veilig Thuis. Veilig Thuis is expert op het gebied van geweld in afhankelijkheidsrelaties, zoals huiselijk geweld, kindermishandeling, eergerelateerd geweld, en heeft op dat gebied de meest uitgebreide bevoegdheden.

Het SAVE-team is bij een (dreigende) crisis het contact voor het lokale team. Veilig Thuis is er voor alle burgers, en alle andere professionals. Denk hierbij aan familie of andere uit het netwerk van het gezin, de huisarts, de GGD, een ziekenhuis, de politie of een behandelend psychiater. Bij Veilig Thuis komen ook signalen en vragen van professionals terecht die voortkomen uit het toepassen van de Meldcode Huiselijk geweld en Kindermishandeling. Die signalen of vragen kunnen ‘beginnen’ als een consult, maar uitmonden in het aannemen van een melding en een besluit tot crisisinterventie.

Veilig Thuis is 24/7 bereikbaar als meldpunt voor crisis en vanuit Veilig Thuis kan 24/7 crisisinterventie plaatsvinden. Vanuit de SAVE-teams kan dat alleen binnen kantooruren.

Ook medewerkers van SAVE-teams kunnen Veilig Thuis consulteren voor hun expertise in crisisinterventie. Veilig Thuis biedt dan advies en coaching op maat, waarbij de regie bij de medewerker van het SAVE-team blijft. Een vertrouwensarts en gedragswetenschapper zijn binnen Veilig Thuis te allen tijde beschikbaar voor overleg, consult en besluitvorming bij crisisinterventie. De vertrouwensarts neemt ook meldingen in ontvangst van professionals, in het bijzonder van professionals werkzaam in de (geestelijke) gezondheidszorg of ziekenhuizen.

De medewerker van het SAVE-team kan zo nodig de zaak aan Veilig Thuis overdragen, wanneer de bevoegdheden of de expertise van Veilig Thuis nodig zijn, bijvoorbeeld omdat tijdens de crisisinterventie ook onderzoek van de melding nodig is en er argumenten zijn dat niet vanuit het SAVE-team te doen. Mits het gezin daarmee instemt en het inhoudelijk meerwaarde heeft, werken zij dan parallel, waarbij Veilig Thuis het onderzoek doet en het SAVE-team de crisisinterventie op zich neemt.

Als de aard van de problematiek directe bemoeienis van Veilig Thuis nodig maakt, streeft Veilig Thuis er tegelijk naar dat op korte termijn inschakeling van of teruggeleiden naar een lokaal team en/of het SAVE-team plaatsvindt. Wanneer buiten kantooruren crisisinterventie vanuit Veilig Thuis heeft plaatsgevonden, kan verder onderzoek of begeleiding alsnog plaatsvinden vanuit het SAVE-team als de specifieke expertise en bevoegdheden van Veilig Thuis niet langer nodig zijn.

Veilig Thuis zoekt samenwerking met het lokaal team en/of SAVE-team, wanneer voorzien wordt dat zij na crisisinterventie een functie krijgen. Op die manier wordt ook vanuit Veilig Thuis zoveel mogelijk tegemoet gekomen aan gebiedsgericht werken.

Veilig Thuis hanteert vier verbijzonderingen van crisisinterventie, die we niet zien bij de SAVE-teams:

• Actieve veiligheidsinschatting (AVI), voorafgaand aan een mogelijke crisisinterventie: medewerkers van Veilig Thuis gaan na een melding naar de situatie toe om zelf vast te stellen of er sprake is van een crisis of niet. Zie bijlage 3.

• Crisisdienst Buiten Kantooruren (CBK). Zie hiervoor bijlage 4. (NB: Flevoland heeft een 24-uurs dienst voor crisisinterventie).

• Crisisinterventie bij een tijdelijk huisverbod. Deze wordt uitgevoerd door de huisverboddienst van de CBK. Zie bijlage 5.

• Crisisinterventie binnen 5 dagen. Zie bijlage 6.


4.2.3 AFSTEMMING MET HET LOKALE VOORVELD

De lokale teams en andere professionals in het voorveld hebben de eerste verantwoordelijkheid om te signaleren dat het niet goed gaat met jeugdigen of (mogelijke) slachtoffers en om te proberen dit bespreekbaar te maken en te helpen verbeteren. Als het lokaal team behoefte heeft aan consult met (meer) expertise of bevoegdheden op het gebied van veiligheid, kunnen zij bij de SAVE-teams terecht, maar ook bij Veilig Thuis (bijvoorbeeld voor contact buiten kantooruren). Het resultaat van een dergelijk consult kan in sommige gevallen zijn, dat de medewerker van Samen Veilig meteen al crisisinterventie adviseert.

Wanneer het lokaal team tot de conclusie komt dat de veiligheid van de jeugdigen of slachtoffers (vermoedelijk) in het geding is of dreigt te komen én betrokkenen niet vrijwillig of niet voldoende meewerken om die situatie te verbeteren, heeft zij de mogelijkheid om een (aan)melding te doen bij het SAVE-team. Andere professionals of burgers kunnen consult vragen of melden bij (alleen) Veilig Thuis9

Tijdens het aanmeldingsproces wordt beoordeeld of een consult bieden voldoende is of dat Samen Veilig de melding aanneemt en crisisinterventie, onderzoek en/of begeleiding start. Crisisinterventie, onderzoek en begeleiding zijn - naast het in consult houden – de hoofdroutes voor vervolg binnen Samen Veilig. Daarnaast kan tijdens triage de keuze worden gemaakt voor een vervolg buiten Samen Veilig, namelijk doorzetten naar lokaal team of direct doorgeleiden naar RvdK.

.

4.2.4 BLIJVENDE BETROKKENHEID

Het gebiedsgerichte uitgangspunt van de SAVE-werkwijze krijgt bij crisisinterventie vorm, doordat de medewerker van Samen Veilig het lokale team en andere al betrokken professionals zo mogelijk daarbij inschakelt. Zo nodig kan ook andere professionele hulp direct al ingezet worden. De samenwerking met het lokale team en andere bekenden is erg belangrijk, omdat in tijden van crisis gezinsleden baat hebben bij vertrouwde gezichten.

De medewerker van Samen Veilig gebruikt informatie en rapportage die het lokale team en andere professionals eventueel al eerder hebben opgesteld. De medewerker van Samen Veilig sluit hierdoor aan bij wat er al is en voorkomt daarmee dubbel werk.

9 Alleen in Utrecht is Veilig Thuis onderdeel van Samen Veilig.


4.2.5 SCHEMATISCH OVERZICHT VOOR CRISISMELDINGEN BIJ SAMEN VEILIG IN UTRECHT

De melding gaat over een (mogelijke) crisis waarbij de veiligheid in het geding is:

Melder: Nee Ja

Burgers en lokale professionals (0-de lijn: school, huisarts, jongerenwerk etc.)

Het lokale team 10 Veilig Thuis

Lokaal team, sociaal team, buurtteam Zelf oppakken SAVE-team 11 Veilig Thuis

Professionals (die behoefte hebben aan één telefoonnummer, weghalen) zoals de politie en ziekenhuizen

Veilig Thuis

Veilig Thuis

10 Voor burgers en nuldelijnsprofessionals is de primaire route bij crisissen het lokale team. Het lokale team beoordeelt dan onmiddellijk of de veiligheid (mogelijk) in het geding is. Burgers en nuldelijnsprofessionals die daarvan willen afwijken kunnen bij Veilig thuis terecht. Bij de doorontwikkeling van de samenwerking met de lokale teams zal bezien worden of we het voor nuldelijnsprofessionals structureel mogelijk willen maken om in die situatie ook direct het SAVE-team te benaderen. 11 Niet mogelijk in Flevoland


5 Analysemodel: de viervensters

5.1 Inleiding

Het analysemodel van de viervensters biedt de basis om op een gestructureerde wijze in kaart te brengen (1) wie de mensen zijn, (2) welke feiten er spelen, (3) hoe we die feiten wegen en of er wellicht (nog) jeugdbescherming nodig is en (4) welke volgende stappen (beslissingen, acties) genomen gaan worden.

De basis van het analysemodel zijn vier vragen, die vier perspectieven (vensters) op de situatie

geven. Deze worden als volgt weergegeven:


De jeugdige of het slachtoffer van huiselijk geweld staat centraal. De eerste drie vensters brengen de opgroeien opvoedsituatie / leefsituatie in kaart en monden uit in de weging en oordeelsvorming. Het vierde venster is de planvorming.

De pijltjes in het midden geven de volgorde aan en laten zien, dat het schema cyclisch is.

Het analysemodel vergemakkelijkt en vereenvoudigt de communicatie met de jeugdige, de ouders/opvoeders en het netwerk.

Bij crisisinterventie worden de vragen die in de viervensters worden gesteld, op onderdelen anders gespecificeerd dan bij de andere diensten binnen de SAVE-werkwijze. In de volgende paragraaf wordt is dit uitgewerkt.

In de paragrafen daarna gaan we per venster in op specifieke aanwijzingen voor crisisinterventie binnen de viervensters. Daarbij gaan we er van uit dat de lezer geheel bekend is met de basishandleiding ‘de SAVE-werkwijze‘.

5.2 Inhoud van de viervensters bij crisisinterventie

De viervensters worden ook gehanteerd in crisissituaties. Het analysekader wordt versneld ingezet en er wordt alleen informatie verzameld gericht op het hier en nu, en informatie uit het verleden die nodig is voor het inschatten van de veiligheid en het oplossen van de crisissituatie. De medewerker van Samen Veilig kan de viervensters flexibel hanteren. Hij hoeft niet netjes venster voor venster af te lopen. Indien de medewerker van Samen Veilig de viervensters kent, dan kan hij of zij schakelen tussen de vensters wanneer hij / zij in gesprek is met de gezinsleden.


1 DE MENSEN 2 DE FEITEN

1.1 JEUGDIGE/SLACHTOFFERS, LEDEN VAN HET GEZIN, FAMILIE, NETWERK

• Inclusief pleegouders en gezinshuisouders.

1.2 OPVOED- EN OPGROEISITUATIE

• Woonsituatie, gezagssituatie, omgangsregeling, culturele achtergrond.

1.3 VRAAG • Wie vinden het belangrijk dat het

goed gaat en blijft gaan met de jeugdige?

• Wie vinden het belangrijk dat het goed gaat en blijft gaan met de betrokkenen en dat het geweld stopt?

2.1 DE TIJDLIJN

• Bij het eerste contact beperken tot het hier en nu, in latere contacten geheel in kaart brengen.

• De hulpverleningsgeschiedenis (levert zicht op instellingsnetwerk rond de jeugdige / betrokkene bij huiselijk geweld).

• De justitiële voorgeschiedenis (straf- en civielrechtelijk). • Bij een lopende maatregel: soort en voorwaarden, en eventuele straf. • Belangrijkste life-events voor de jeugdige of betrokkenen zelf.

2.2 GRONDEN VOOR DE MAATREGEL (INDIEN BESTAAND):

• Gronden, genoemd in de beschikking VOTS, VoVo of Huisverbod.

2.3 ZORGEN Maak onderscheid tussen:

• Zorgpunten die in het recente en verdere verleden een negatieve invloed hebben gehad op de veiligheid van de jeugdige / de betrokkenen bij huiselijk geweld ( vraag: Wat is er aan de hand? Wat is bedreigend?). Hieronder vallen:

o Geconstateerde kindermishandeling en/of huiselijk geweld. o Acute zorgpunten zijn het gedrag bij een shock- of

uitputtingscrisis: agitatie, woede, apathie, gevoelens van onmacht, middelengebruik, verwondingen, etc. Deze worden altijd vermeld als belangrijkste zorgpunten.

o Eventueel: Zich niet houden aan bestaande voorwaarden en afspraken door jeugdige, ouders/opvoeders of slachtoffer.

• Omstandigheden die het aanpakken van de zorgpunten mogelijk / vermoedelijk zullen belemmeren ( vraag: Wat maakt het moeilijk? Wat maakt verbetering lastig?). Hieronder vallen:

o De kans op herhaling van kindermishandeling of huiselijk geweld.

o Overige belemmerende factoren. • De uitkomst van de SAVE-Veiligheidstaxatie noteert de medewerker

SAVE ook hier. Gebruik deze ook voor risico’s bij eventuele interventie (belemmerende factor).

• De medewerker SAVE ordent de zorgpunten voor zichzelf (buiten de rapportage om) aan de hand van de ontwikkelingstaken.

2.4 KRACHTEN Onderscheid wordt hierbij gemaakt tussen:

• Beschermpunten die in het recente en verdere verleden daadwerkelijke bescherming, die daadwerkelijk de veiligheid en/of ontwikkeling in relatie tot een of meerdere zorgpunten hebben bevorderd ( vraag: Wat zorgt voor bescherming? Wat geeft veiligheid?).

• Helpende omstandigheden: Algemeen sterke punten, inclusief hulpbronnen, die mogelijk / vermoedelijk zullen bijdragen aan daadwerkelijke bescherming tegen de zorgpunten ( vraag: Wat is helpend?).

2.5 SAMENVATTING De medewerker SAVE formuleert 3-5 belangrijkste zorgen. Bij een al bestaande maatregel voor kinderbescherming of een huisverbod kan deze samenvatting achterwege worden gelaten omdat die in 2.2 al geformuleerd is als de aanleiding tot de maatregel (beschikking).


4 DE VOLGENDE STAPPEN 3 DE WEGING

4.1 BESLUIT Welk besluit is genomen op basis van de weging?

4.2 DOELEN De samenvoeging van de doelen van de leden van het gezin (3.2) met de voorwaarden van Samen Veilig (3.4) leidt tot vaststelling van de doelen waartoe de aanpak moet leiden.

Richtvraag:

• Wat moet er gebeuren zodat de jeugdige / de betrokkenen nu veilig zijn, dat zij in de toekomst veilig zijn, en dat alle betrokkenen daaraan weer kunnen meehelpen?

4.3 AFSPRAKEN Per doel worden er afspraken gemaakt, inclusief

1) of er toezicht nodig is (in welke vorm, door wie, wat diegene moet doen als hij signaleert dat de afspraak niet nagekomen is), waarbij eventueel door de rechter of officier van justitie opgelegd toezicht wordt toegevoegd, en

2) of een of meer veiligheidspersonen worden aangewezen voor de jeugdige of betrokkenen van wie de veiligheid bedreigd is, en

3) wat de consequenties zijn als de afspraken niet, of juist wel, worden nagekomen en daardoor niet (of juist wel) aan de voorwaarden wordt voldaan (inclusief de justitiële voorwaarden in de beschikking).

4.4 EVALUATIE Planning van een evaluatie van de voortgang aan de hand van het gehele viervenster-model.

3.1 WEGING

• Beslissing die voorligt: o Welke vervolgstap moeten we zetten? o Welke keuze uit de kernbeslissingen van Samen

Veilig moeten we nemen? • Vertaald in een cijfer op een schaalvraag en onderbouwing

van dat cijfer. De weging is van toepassing op: o Is de opgroeien opvoedsituatie voor de jeugdige /

de leefsituatie voor betrokkenen goed genoeg in termen van (in elk geval) veiligheid?

o Kan de veiligheid in het vervolg ‘goed genoeg’ hersteld en geborgd worden door de jeugdige, de ouders, het gezin, netwerk en/of het lokale team?

o In hoeverre zijn daarbij (in relatie tot de twee vorige punten) de acute zorgpunten als agitatie, woede, apathie, gevoelens van onmacht, dreiging, verwondingen, etc., ook belemmerende omstandigheden voor het maken en uitvoeren van een plan?

De medewerker SAVE weegt zelf, maar vraagt ook de jeugdige/slachtoffer en de leden van het gezin en netwerk te wegen. Hij gebruikt 2.2 of de samenvatting van 2.5 bij zijn onderbouwing. 3.2. DOELEN VAN CLIENTEN ZELF In het contact met de ouders, jeugdige, betrokkenen bij huiselijk geweld en andere leden van het gezin komt nadrukkelijk ter sprake wat zij zelf willen bereiken.

3.3 SAMENVATTING 3-5 punten waarover men het meest bezorgd is dat ze in de toekomst met de jeugdige of slachtoffer kunnen gebeuren als er niets verandert, als het verbeteren van de veiligheid in de toekomst niet van de grond komt of niet lukt.

3.4 VOORWAARDEN Afgeleid van de samenvatting stelt de medewerker SAVE voorwaarden met betrekking tot de (goed-genoeg) opvoed -en opgroeisituatie / leefsituatie waar aan voldaan moet worden. De voorwaarden worden geformuleerd in termen van gewenst gedrag en voorzien van een termijn.

Bij een VOTS, VoVo of Huisverbod worden hier de voorwaarden in de beschikking van de officier van justitie of rechter aan toegevoegd.


5.2.1 VIERVENSTERSCHEMA VOOR DE PRAKTIJK

Het schema op de volgende pagina is een vereenvoudiging voor in de praktijk. Het kan worden afgedrukt op A3 formaat. Ervaringen hiermee laten zien dat het gebruik van het lege A3 niet altijd bij de situatie past, met name in een eerste ‘verhit’ crisisgesprek. Men kan dan kijken of het in een vervolggesprek alsnog passend is. De onderdelen van de viervensters die samen met ouders en jeugdigen zijn opgesteld en later terugkomen in de rapportage die zij ontvangen, zullen zij herkennen. Dat kan sterk bijdragen aan de ‘acceptatie’ van de verslaglegging en kan de effectiviteit van het plan vergroten.


1. Wie zijn de mensen Hoe is de samenstelling van het gezin?

Wie vinden het belangrijk dat het goed gaat en blijft gaan met ________?

2. Wat zijn de feiten Tijdlijn van zorg, hulp en jeugdbescherming:

Wat is er aan de hand?

Wat maakt het moeilijk?

Wat zorgt voor bescherming?

Wat is helpend?

Samenvatting van de belangrijkste zorgen:


4. Plan: wat zijn de volgende stappen Welke beslissing heeft de medewerker genomen over het vervolg?

Wat zijn de doelen van het plan en wat zijn de afspraken per doel (incl. toezicht)?

- - - - - Wat gebeurt er als de afspraken niet, of juist wel, worden nagekomen?

Wanneer en met wie wordt het plan geëvalueerd?

3. Hoe wegen we de situatie Welk cijfer (0-10) geven betrokkenen12

en medewerker nu aan de veiligheid en wat maakt dat zij dit cijfer geven?

Wat willen betrokkenen bereiken?

-

-

-

-

Wat kan er gebeuren met betrokkenen als er niets verandert?

Voorwaarden van Samen Veilig:

12 Betrokkenen: zowel in de situatie met als in de situatie zonder jeugdigen. In het eerste geval zijn dit de jeugdigen, ouders en/of netwerkleden; in het tweede geval (ex-)partners en netwerkleden.


5.3 Aanwijzingen bij het doorlopen van de vensters

5.3.1 VENSTER 1: DE MENSEN

Voor het borgen van de veiligheid in crisissituatie wordt in eerste instantie gewerkt met alle mogelijkheden die er zijn vanuit het netwerk van de gezinsleden. Meer dan bij andere diensten van Samen Veilig vormen de acute zorgen de aanleiding voor het (crisis)gesprek. Om de focus te verleggen van (alleen) die zorgen naar (ook) de krachten en het betrekken van netwerk, is gesprekstechnische behendigheid van de medewerker van Samen Veilig nodig. Daarbij is het ‘vragen van mandaat’ en het noemen van het doel in korte, eenvoudige bewoordingen vaak onmisbaar:

- Om de problemen op te lossen wil ik graag met u de feiten op een rijtje zetten. Wilt u met mij samen dit schema

invullen? [gelijktijdig legt de medewerker het viervensterschema voor de praktijk op tafel, of een leeg vel papier

waarop hij kruis tekent zodat vier vensters ontstaan] - Dit eerste vak gaat over de mensen: jullie zelf en anderen die belangrijk voor jullie zijn. Zij kennen jullie goed en zijn

mogelijk bereid mee te denken over oplossingen. Wie vinden het belangrijk dat het goed gaat met de kinderen /

met jullie?

De medewerker van Samen Veilig stelt vragen over het netwerk, en is daarbij specifiek gericht op de crisissituatie. De gezinsleden wordt uitgelegd dat er meerdere mensen nodig zijn om de crisis op te lossen en de veiligheid van de jeugdige / de betrokkenen te garanderen. Daarom is het van belang om snel te inventariseren welke mensen van belang zijn om te betrekken in de huidige situatie. De medewerker van Samen Veilig tekent ter plekke de vier vensters op een leeg A4 of A3 (‘viervensters op tafel’) en/of een genogram, en geeft op de tekening aan wat de aard van de relatie is, welke betekenis de betreffende persoon heeft in het netwerksysteem en naar de gezinsleden en welke rol de betreffende persoon kan vervullen.

Voorbeelden van mogelijke vragen aan de ouders/opvoeders of betrokkenen bij geweld:

- Wie weet er al van jullie (moeilijke) situatie?

- Wie vinden het belangrijk dat het goed gaat met jullie of jullie kind?

- In wie uit je familie- of vriendenkring hebben jullie het meest vertrouwen?

o En in wie hebben jullie nog meer vertrouwen?

- Wie heeft jullie in het verleden op een goede manier gesteund?

- Op wie valt de betrokkene/ moeder / vader / jeugdige doorgaans het eerste terug bij een probleem? En op wie

daarna?

- Wie willen jullie dat er helpt om de crisis op te lossen?

- Wie kunnen er ondersteunen in het oplossen van de huidige crisissituatie? Wie zijn er beschikbaar?

- Wie van deze mensen zouden jullie nú kunnen bellen om te vertellen wat er nu aan de hand is?

- Met wie kan en mag de jeugdige praten over wat er is gebeurd?

- Met wie kunnen en willen betrokkenen / ouders praten over wat er is gebeurd?

In crisis is het van belang om met alle gezinsleden te spreken. Er wordt altijd gesproken met slachtoffers van huiselijk geweld en met jeugdigen van 6 jaar en ouder. Kinderen onder de 6 jaar kunnen ook gesproken worden, afhankelijk van hun taalvaardigheid. Jonge kinderen of kinderen die door de omstandigheden of om andere redenen niet in staat zijn tot een gesprek worden tenminste altijd ‘gezien’.

Voorbeelden van specifieke vragen aan jeugdigen en slachtoffers:

- Met wie heb je wel eens gesproken over jouw situatie?

- Wie vindt het belangrijk dat het goed met je gaat?


- Wie zou je nu willen dat hier was?

- Wie zou je willen dat er jou komt helpen?

- Wie kan er goed naar jou luisteren?

- Wie begrijpt jou?

- Voor alleen jeugdigen:

- Wie kan er goed naar jouw ouders luisteren?

- Wie begrijpt jouw ouders?

5.3.2 VENSTER 2: DE FEITEN

In het eerste gesprek (zie § 6.3.2) is het vaak nodig eerst de tijd te nemen om alle partijen te horen en te informeren naar ieders visie op het gebeurde en – met behulp van schaalvragen - op de mate van veiligheid in het gezin. Venster 2 en 3 vormen dus bij het eerste gesprek het startpunt. Bij vervolggesprekken kan met venster 1 worden gestart.

In venster 2 wordt informatie verzameld over de zorgen en krachten in het gezin, bij de jeugdige of slachtoffers. Het hoort bij een crisissituatie dat er gedurende de crisisinterventie en daarna steeds nieuwe informatie bekend wordt. Dit maakt dat het beeld steeds verder aangescherpt kan worden, maar ook dat informatie elkaar kan tegenspreken.

Het is van belang dat de medewerker van Samen Veilig feiten onderscheidt van meningen. Vooral in een crisissituatie waarin emoties soms kunnen oplopen, is dit van belang. Hierbij moet hij er rekening mee houden dat ook bij betrokken professionals de spanning en de emoties kunnen (zijn) op(ge)lopen. Ook is het belangrijk dat de medewerkers van Samen Veilig het tijdpad van de crisissituatie goed voor ogen hebben.

In een crisissituatie is er weinig tijd om informatie te verzamelen:

• Vanwege de snelheid van handelen wint de medewerker van Samen Veilig gericht informatie in. Hij ordent, analyseert en weegt de relevantie van informatie sneller. De snelheid van handelen mag echter niet ten koste gaan van de kwaliteit van het methodisch handelen.

• Het is belangrijk de momenten waarop informatie wordt verzameld goed te benutten. Dit kan ondersteund worden door een goede voorbereiding: de medewerker ordent op kantoor, voordat hij in contact met ouders treedt, de informatie in de viervensters. Hij denkt al (kort) na over wat de belangrijkste zorgen zijn en welke (voorlopige) voorwaarden daarvoor mogelijk moeten worden gesteld. Het is middels deze voorbereiding goed helder welke vragen er spelen ten aanzien van de onveiligheid van de jeugdige / slachtoffers en de mogelijke oplossingen. Er wordt primair gezocht naar antwoorden ten aanzien van deze vragen.

• Door de snelheid van handelen in crisissituaties kan er informatie over het hoofd gezien worden. Een belangrijk voorbeeld hiervan is dat er sprake kan zijn van een verstandelijke beperking van de ouders / opvoeders, of mensen in het netwerk die hulp aanbieden. De medewerker van Samen Veilig moet in staat zijn signalen hiervan op te pakken, en hierop alert zijn. In het voorbeeld van een beperking gaat het in venster 2 om aanvullende belemmerende omstandigheden voor het realiseren van veiligheid op de korte termijn.

• Snelheid is bij een crisis van groot belang. Toch moet de medewerker van Samen Veilig ook de tijd nemen om de hulpverleningsgeschiedenis uit te zoeken. Belangrijk is te weten welke hulpverlening op dat moment betrokken zijn bij de gezinsleden. Deze hulpverlening wordt bij voorkeur betrokken. De hulpverleningsgeschiedenis geeft een beeld van de aard van de problematiek.


Wanneer er sprake is van een (eerste) veilige situatie en rust, kan de medewerker van Samen Veilig meer informatie verzamelen. Dit gebeurt zowel bij de gezinsleden als bij derden. Er worden bij voorkeur twee informanten benaderd (school, wijkagent, familieleden, kennissen).

De gezinsleden kunnen aangeven welke informanten zij benaderd willen hebben; uiteraard weegt de medewerker alle feiten mee bij het besluit welke informanten vervolgens benaderd worden (zo nodig legt hij uit dat en waarom hij toch een informant benadert die de gezinsleden juist niet voorstelden). De medewerker van Samen Veilig benadert de informanten actief en doortastend. Het verzamelen van informatie kan telefonisch of face to face plaatsvinden Gestructureerde aanpak is belangrijk. Van de gesprekken met informanten wordt een gespreksverslag gemaakt, wat aan informanten wordt opgestuurd en geaccordeerd. In crisissituaties kan dit desnoods telefonisch. Het format hiervoor is te vinden in de bijlagen van de SAVE rapportage.

Voorbeelden van mogelijke vragen aan informanten:

- Wat is er gebeurd? Wat heeft u gezien? Wat hebben anderen gezien?

- Wanneer is dit gebeurd? Wanneer vonden (de) andere voorvallen plaats?

- Hoe vaak is dit voorgevallen naar uw weten?

- Is iets bijzonders gebeurd dat aanleiding kan zijn voor de (toename van de) zorgen of onveiligheid?

- Wie maken zich hier nog meer zorgen over?

- Stel, u zou dit aan moeder/vader/oma/jeugdige zelf vragen, wat denkt u dat hij/zij zou zeggen?

- Wat gaat er volgens u (wel) goed in het gezin? En aan wat ontleent of van wie krijgt het gezin steun?

- Is er een tijd geweest dat het nog goed ging en waar lag dat naar uw idee aan?

- Wat heeft u zelf al ondernomen om de veiligheid te verbeteren, en met welk resultaat?

5.3.3 VENSTER 3: DE WEGING

Een belangrijk besluit waarover in venster 3 wordt gewogen, is het vervolg na de crisisinterventie. De mogelijkheden zijn:

• Afsluiten • Inzetten lokaal team13

• Samenwerking lokaal team en SAVE team

• Inzetten Veilig Thuis voor onderzoek • Verzoek tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming (vto)

Het beslissen van deze route is een kernbeslissing (actie na onderzoek) en wordt overlegd met de gedragswetenschapper.

Schaalvragen

Om een of meer van deze beslissingen te kunnen nemen, en ook om andere (niet kern-) beslissingen te kunnen nemen, maakt de medewerker van Samen Veilig met de betrokkenen op meerdere momenten tijdens de crisisinterventie wegingen bij het doorlopen van de viervensters. Daarbij zet hij schaalvragen in: ‘Op een schaal van 0 tot 10 (10=…) …’

• Vooral de schaalvraag over veiligheid zal bij crisisinterventie aan de orde zijn: - Hoe veilig is het op dit moment voor de jeugdige of de betrokkenen bij het huiselijk geweld? Hoe vertrouwt u /

vertrouwen jullie op dit moment de situatie in termen van veiligheid?

13 Er wordt rekening mee gehouden dat samenwerking met het lokaal team alleen mogelijk is wanneer de cliënt dit wil, hierin toestemt.


- Hoe denkt u nu over de (fysiek en emotionele) veiligheid van de jeugdige / u zelf of uw partner?

- Op een schaal van 0-10 (10=…), welk cijfer zou u geven voor

… de veiligheid op dit moment?

… het samen (kunnen, willen) werken aan (meer) veiligheid?

… dat het veilig blijft in de toekomst?

- Wat maakt dat u geen hoger / later cijfer geeft? • Daarnaast kan worden gevraagd:

- Is de situatie waarin de jeugdige op dit moment opgroeit en wordt opgevoed goed genoeg? Is sprake van een

positief ontwikkelingsklimaat? • En, als er reeds een VTO of VoVo is uitgesproken:

- Is deze maatregel op dit moment (nog) noodzakelijk om de doelen te bereiken?

Door het continue proces van informatie verzameling tijdens crisisinterventie en het steeds verkrijgen van nieuwe of aanvullende informatie, vindt deze weging herhaaldelijk plaats.

Doelen van de cliënten zelf

Overeenkomstig met de basiswerkwijze van SAVE brengt de medewerker van Samen Veilig in venster 3 nadrukkelijk ter sprake wat de ouders, jeugdige, betrokkenen bij het geweld zelf willen bereiken. Opties / helpende vragen hiervoor zijn:

• De wondervraag stellen helpt de gewenste situatie in kaart te brengen: - ‘Stel dat er een wonder gebeurt terwijl je slaapt, waaraan kun je dat dan zien als je weer wakker wordt?’

- Stel je voor dat al je problemen zijn verdwenen en jij de ouder kunt zijn die je altijd wilde zijn, wat zou je dan doen in

het zorgen voor je kinderen? En wat nog meer?

- En wat zou je kind /vriendin/anderen zien dat hij dan doet in het zorgen voor je kinderen?

- Wat zou de eerste stap zijn in die richting kunnen zijn? Hoe zou je dat kunnen doen?

- Wie of wat zou je daar bij kunnen helpen? • Directe vragen:

- Wat wilt u vooral bereiken? Wat verwacht u van Samen Veilig?

- Wat is het ergste dat zou kunnen gebeuren, naar uw idee?

- Wat zou er ten minste moeten gebeuren om dat risico kleiner te maken? Welke concrete afspraken zouden er

volgens u moeten komen? • Schalen van 1 tot 10 om grip te krijgen op de beleving van de veiligheid door de gezinsleden en op wat

nodig is om tot verandering te komen. - Op een schaal van 0 tot 10, waar sta je nu?

• Coping vragen stellen is een manier om krachten op te sporen die de cliënt helpen overeind te blijven in de situatie. - “Hoe heeft u het zo lang volgehouden?”

• Complimenten geven vestigt de aandacht op oplossingen en vooruitgang. • Uitzonderingsvragen stellen helpt cliënten hun eigen krachten te ervaren:

- ‘In welke vergelijkbare situatie doet het probleem zich niet voor?’

- “ U heeft vast eerder een of meer punten hoger gescoord op deze vraag. Kunt u daar een voorbeeld van geven?

Wat toen helpend?”

Samenvatting

De medewerker van Samen Veilig rond venster 3 af met het formuleren van 3-5 punten waarover men het meest bezorgd is dat ze in de toekomst met de jeugdige of slachtoffer kunnen gebeuren als er niets verandert, als het verbeteren van de veiligheid in de toekomst niet van de grond komt of niet lukt.


Voorwaarden

In venster 3 stelt de medewerker van Samen Veilig altijd voorwaarden, voordat in venster 4 een plan wordt gemaakt.

• Voorwaarden worden alleen geformuleerd door de medewerker van Samen Veilig. • Het stellen van voorwaarden gebeurt altijd in overleg met de gedragswetenschapper. • Voorwaarden worden afgeleid van de samenvatting (venster 2) • Voorwaarden hebben bij crisisinterventie altijd betrekking op het realiseren van veiligheid. • Voorwaarden worden geformuleerd in termen van gewenst gedrag. • Voorwaarden worden voorzien van een termijn. • Bij een VOTS, VoVo of Huisverbod worden hier de voorwaarden in de beschikking van de officier van

justitie of rechter aan toegevoegd. • Voorwaarden zijn niet onderhandelbaar.

Het opstellen van voorwaarden voorafgaand aan het eerste contact heeft niet de voorkeur. In alle situaties probeert de medewerker van Samen Veilig eerst een gesprek te voeren met de betrokkenen om hun kant van het verhaal te horen. Het kan echter nodig zijn om meteen al voorwaarden te stellen. Als de situatie zo onveilig is dat de tijd te kort schiet om dit aan gezin en netwerk over te laten en/of zij medewerking weigeren, neemt de medewerker daarin zelf de regie. Soms is dat al voorafgaan aan het eerste contact nodig.

Voorbeelden waarbij onmiddellijk voorwaarden moeten worden gesteld, zonder inbreng van de betrokkenen:

- Een jeugdige mag niet langer in contact staan met de pleger van seksueel misbruik.

- Voorkomen moet worden dat een jeugdige wordt ontvoerd.

- Een moeder moet acuut worden beschermd tegen eergerelateerd geweld.

- Een baby mag op geen enkel moment alleen met moeder zijn, omdat zij op dit moment psychotisch is.

- Een puber moet worden beschermd tegen zichzelf van het leven te beroven.

In deze voorbeelden is het evident, dat de medewerker van Samen Veilig onmiddellijk voorwaarden moet opstellen.

Voorwaarden hebben bij crisisinterventie een afgebakende termijn. De medewerker van Samen Veilig benoemt altijd deze termijn of ‘houdbaarheidsdatum’. Meestal is dit twee weken, maximaal zes weken. Het heeft de voorkeur te werken met voorwaarden van steeds twee weken, afgewisseld met evalueren tot maximaal zes weken. In die periode wordt er gewerkt aan voorwaarden met een langere duur en een definitief plan.

De medewerker van Samen Veilig blijft degene die de afwegingen maakt over de voorwaarden; soms kan het eenvoudiger en soms is meer nodig. Waar de medewerker van Samen Veilig tijdens de uitvoering van het onderzoek afwijkt van de voorwaarden die vooraf zijn opgesteld, onderbouwt en rapporteert hij dat; bij twijfel overlegt hij tussentijds met een gedragswetenschapper.

Belangrijke thema’s bij voorwaarden tijdens crisisinterventie

In onderstaande kaders staan voorbeelden14

14 Gedeeltelijk overgenomen van Veiligheidsplan WSG, 2014.

vermeld waaraan bij crisisinterventie kan worden gedacht als voorwaarden. Ze worden per specifieke casus in venster 4 uitgewerkt in termen van concreet gedrag, en ze vereisen dan een termijn.


In alle gevallen Benoemd zijn de sleutelfiguren in het netwerk waar de jeugdigen of het slachtoffer bij terecht kunnen met hun zorgen.

Benoemd zijn de mensen in de gaten houden of de jeugdigen of het slachtoffer veilig zijn.

Benoemd zijn degenen die steun bieden (ook bij ziekte/handicaps van ouders of jeugdigen).

Benoemd zijn de mensen waar het gezin / de jeugdige / het slachtoffer bij uit de buurt moet blijven.

Als er al professionals betrokken zijn, is duidelijk wat zij wel / niet doen voor de veiligheid en het welzijn van de

jeugdigen of de betrokkenen bij huiselijk geweld.

Er zijn regelingen over hoe de zorg voor de jeugdigen geregeld is als de ouders hiertoe niet bereid of beschikbaar zijn

(denk aan ouders gaan drinken / drugs gebruiken).

Er is beschreven op welke manier met de jeugdigen wordt doorgepraat over stressvolle gebeurtenissen en wat de

jeugdige heeft meegemaakt

De beschrijving van afspraken over een veiligheidsvoorwerp, dat de jeugdigen kunnen gebruiken om zonder woorden

hun zorgen aan te geven, en de manier waarop de volwassenen reageren op zo’n signaal. (Met deze afspraak wordt

geoefend op een rustig moment, om er zeker van te zijn dat het werkt als het nodig is.)

Bij mishandeling Er zijn afspraken over hoe de jeugdigen worden gecorrigeerd en welke straffen toelaatbaar zijn. Vooral aandacht voor

die omstandigheden en situaties die eerder tot mishandeling hebben geleid.

Er zijn afspraken over wassen, luiers omdoen, in bad doen.

Geregeld is hoe de zorg voor de jeugdigen op stressvolle momenten plaatsvindt (spitsuur rondom ontbijt en avondeten,

als kinderen ’s nachts wakker worden, als er geldzorgen zijn, op bijzondere dagen van het jaar).

Geregeld is wat te doen bij triggers van ouders (bijv. alcohol, ruzie, etc.)

Vastgelegd is hoe medische zorg en het verstrekken van medicijnen zijn geregeld.

Er zijn afspraken gemaakt over de communicatie als ouders en jeugdigen het niet eens worden.

Bij verwaarlozing Beschrijving van precieze routines en reacties van de ouders op de jeugdigen rond zorg, aandacht en veiligheid.

Beschrijving van mensen in het netwerk die zorg, aandacht en veiligheid kunnen bieden als de ouders daar niet toe in

staat zijn. Daarbij horen: concrete signalen die erop wijzen dat het niet goed gaat.

Bij seksueel misbruik De vermoedelijke pleger is nooit alleen met de kinderen.

Privacy van de jeugdigen is gewaarborgd.

Er zijn regels over passend fysiek contact tussen jeugdigen en de vermoedelijke pleger.

Geregeld is wie waar in huis / tuin is op momenten dat de jeugdigen thuis zijn, en hoe het dagelijks leven er dan

precies uit ziet.

Vastgelegd is hoe de jeugdigen veilig naar school, clubs, zwembad gaan / thuiskomen.

Er zijn afspraken over wat er gebeurt bij calamiteiten (bijvoorbeeld als de eerst verantwoordelijke opvoeder ziek is of

als de mensen in het netwerk hun rol niet goed uitvoeren).

Bij huiselijk geweld Gedetailleerde regels over hoe de ouders / betrokkenen omgaan met triggers.

Gedetailleerde regels over hoe de ouders / betrokkenen onderling contact onderhouden.

Gedetailleerde regels over hoe de ouders met de jeugdigen of de betrokkenen onderling contact onderhouden.

Afspraken over time out.


5.3.4 VENSTER 4: DE VOLGENDE STAPPEN

Het vastleggen van volgende stappen is zeker aan de orde als er acute onveiligheid is of dreigt. Het betreft hier allereerst het (voor)genomen besluit hoe men na de crisisinterventie vervolgt (al dan niet voorlopig vastgesteld op basis van de weging in venster 3). Het besluit kan door de medewerker Samen Veilig later definitief worden vastgesteld in overleg met zijn gedragswetenschapper, Vervolgens worden de doelen van het plan met bijbehorende afspraken vastgelegd, alsmede de consequenties als niet, of juist wel, aan de doelen wordt voldaan. De voorwaarden, zoals geformuleerd in venster 3, kunnen gedurende de periode van crisisinterventie bijstelling behoeven op basis van nieuw verkregen informatie.

De medewerker van Samen Veilig vraagt de ouders / opvoeders (en bij huiselijk geweld de betrokkenen) hoe zij kunnen voldoen aan deze voorwaarden. De medewerker van Samen Veilig kan ook met ouders en jeugdige stappen ondernemen tot het vormgeven van een crisis-netwerkberaad. Dit beraad kan voorlopig plan maken en voorleggen aan Samen Veilig. Per casus moet bekeken wat wenselijk is.

Zeker rond de start van de crisisinterventie is het vaak niet mogelijk om alle belangrijke personen uit het netwerk bijeen te krijgen. Daarom kan er ook voor worden gekozen het netwerkgesprek te voeren met de personen die binnen een korte tijd bijeen kunnen komen15

Voor het organiseren en voeren van een netwerkgesprek verwijzen we naar de SAVE basishandleiding. Als Veilig Thuis de crisisinterventie uitvoert, is in elk geval de medewerker van het SAVE team aanwezig (als deze al bij het gezin betrokken is). De medewerker van het lokale team is er bij voorkeur ook bij, maar alleen als de ouders/opvoeders daarvoor toestemming geven.

. Soms kan een (dreigende) interventie (zoals een VOTS of een uithuisplaatsing) als hefboom fungeren om in korte tijd veel mensen bijeen te brengen.

Bij crisisinterventie heeft het plan een beperkte houdbaarheid. Gedacht moet worden aan een termijn van 2 tot 3 weken (maar soms nog korter: bijvoorbeeld om de situatie veilig ‘over het weekend heen te tillen’). Het is belangrijk dat de medewerker van Samen Veilig aan de melder (indien aanwezig en mits met instemming van betrokkenen) vertelt of bericht wat er in het plan staat.

Helpende vragen in venster 4 zijn:

- Als we naast elkaar leggen wat jullie zelf graag willen bereiken en wat wij (van Samen Veilig) als voorwaarden voor

het plan stellen, welke doelen kunnen we nu dan vaststellen voor het plan?

- En als we het eerste doel bij de kop nemen: wat moeten we afspreken zodat dit doel voor de afgesproken periode

(enkele dagen tot weken) 24/7 gehaald wordt?

- En wat moet er nog meer gebeuren zodat …

- … de jeugdige / slachtoffers nu veilig zijn?

- … zij in de toekomst veilig zijn?

- … alle betrokkenen daaraan (weer) kunnen meehelpen?

- Welke afspraak maken we over toezicht op de doelen? Wie gaat er op letten dat aan de doelen wordt gewerkt, en

hoe gaat hij dat doen?

- Welke afspraak maken we over een veiligheidspersoon?

- Als we onze afspraken wel / niet nakomen, wat gebeurt er dan?

15 Ook kan een Spoed Eigen Kracht – conferentie aangevraagd worden (indien financiën aanwezig). Daarnaast kan een gewone Eigen Kracht-conferentie separaat ingezet worden voor een plan op middellange / langere termijn.


6 Fasen in de uitvoering van crisisinterventie

6.1 De fase tot aan de start van crisisinterventie

6.1.1 VEILIGHEID IS DE INGANG VOOR SAMEN VEILIG

Het lokale team kent de wijk en de mensen in de wijk. Een lokaal team bestaat uit professionele hulpverleners met veel ervaring. Zij werken nauw samen met andere professionals in het voorveld, zoals scholen, consultatiebureaus, de wijkagent, het jongerenwerk, huisartsen en wijkverpleging. Lokale teams pakken alle vragen van of over gezinnen zo breed mogelijk op. Een lokaal team biedt vraaggerichte hulp, maar is ook in staat tot crisisinterventie bij problematiek waarbij veiligheid niet in het geding is. Wanneer bijvoorbeeld een gezinslid plotseling overlijdt, en het gezin kan op dat moment het dagelijks leven niet meer aan, is het lokale team de eerst aangewezene om hulp te bieden als het gezin daarom vraagt.

Pas als de veiligheid van jeugdige of (mogelijke) slachtoffers in het geding is, en er daarom specifieke expertise en eventueel specifieke bevoegdheden nodig zijn, wordt voor crisisinterventie een medewerker van Samen Veilig ingeschakeld. Het is cruciaal dat het lokale team niet te lang wacht met het ‘escaleren’ naar Samen Veilig, als een crisis rond veiligheid zich aandient. Een lokaal team kan beter te snel of te vroeg met Samen Veilig contact opnemen, dan te laat. Daarom onderhouden vooral de SAVE-teams intensief contact met lokale teams.

Bij een crisissituatie is het van belang dat het SAVE-team afgaat op de inschatting van het lokale team dat er sprake is van een crisissituatie en dat de veiligheid in het geding is. Omdat snelheid van handelen gewenst is, is het devies dat er achteraf geëvalueerd kan worden of er daadwerkelijk sprake was van een crisis en onveiligheid, maar dat dit gesprek niet gevoerd wordt op het moment dat het lokale team een crisissituatie benoemt en aanhangig maakt bij een SAVE-team. Overigens kan het lokale team ook zelf twijfel hebben of er sprake is van een crisis. Dan kan hier in het kader van advies en consult wel over gesproken.

6.1.2 AANNEMEN MELDING EN VEILIGHEIDS- EN RISICOTAXATIE

Doel van het aannemen van een melding is een optimale toegang tot Samen Veilig voor degenen die een melding van (een vermoeden) van huiselijk geweld of kindermishandeling willen doen bij SAVE-team of Veilig Thuis. Een melding kan ook een (mogelijke) crisissituatie betreffen. Bij het aannemen van een melding gaat het er om dat nagedacht en besloten wordt welke aspecten nader onderzocht moeten worden en wie/welke instantie dat tot zijn verantwoordelijkheid moet (gaan) rekenen. Hoe het aannemen van een melding exact verloopt, wordt beschreven in de SAVE handleiding Consult, aannemen Melding en Onderzoek.

De SAVE Veiligheids-checklist ondersteunt het besluit over de noodzakelijke vervolgstappen, maar kan ook ondersteunend zijn in het proces van informatieverzameling. Bij het aannemen van een melding voert de medewerker van Samen Veilig daarom in principe een veiligheids- en risicotaxatie uit. Dit strookt echter niet altijd met de vereiste snelheid van handelen als er een crisis is. Als het niet meteen kan, is het belangrijk dat er wel op een bepaald moment in het proces een veiligheids- en risicotaxatie wordt uitgevoerd. .


6.1.3 CRISISINTERVENTIE IN EEN LOPENDE CASUS

Het verschil tussen een crisis die nieuw wordt aangemeld en een crisis die ontstaat in een lopende casus is tweeledig. Ten eerste is er meer kennis over de casus, de gezinsleden en de problematiek. Soms is er al sprake van een samenwerking, er is in ieder geval contact geweest. Ten tweede kunnen signalen die voorbode zijn aan de crisis worden herkend en in die zin kan geanticipeerd worden op de komst van een crisis. De werkwijze in deze handleiding is echter in beide gevallen gelijk.

6.1.4 AANNEMEN VAN EEN MOGELIJKE CRISIS

Professionals en burgers komen met een melding van een (dreigende) crisis bij Samen Veilig. Omdat bij een crisis doorgaans de spanning zowel binnen het gezin als ook bij betrokkenen daaromheen is opgelopen, wordt de melding soms ‘stevig’ verwoord: Hier moet iets aan worden gedaan! Kunt u meteen ingrijpen? Daarmee is niet gezegd dat onmiddellijk crisisinterventie noodzakelijk is. Om daartoe te besluiten, is een triage nodig. Triage in een crisissituatie is delicaat: het onterecht inschatten van een situatie als niet zijnde een crisis kan vergaande gevolgen hebben, en de triage moet ook snel gebeuren. Het devies is: Liever onterecht gehandeld dan onterecht niet gehandeld.

Het ‘omgekeerde’ is ook mogelijk: Een professional of burger komt voor een consult of melding bij Samen Veilig, zonder dat er veel urgentie uit spreekt. Bij het uitvoeren van het consult of aannemen van de melding blijkt echter (omdat de medewerker van Samen Veilig professioneel alert is), dat er rond de veiligheid ernstige zorgen zijn, die onmiddellijk om crisisinterventie vragen. De spanning is in het gezin weliswaar opgelopen, maar nog niet, of onvoldoende bij de professional of burger zelf.

Bij uitvoering van de dienst consult en aannemen melding horen competenties van de medewerker van Samen Veilig, zoals goede gesprekstechnieken. Bij een (mogelijke) crisis zijn er ook vaardigheden nodig op het gebied van crisis, crisismanagement en crisisinterventie. Crisisinterventie begint namelijk ook al aan de telefoon met de melder.

De medewerker van Samen Veilig kan ook een collega, de gedragswetenschapper of een vertrouwensarts raadplegen.

6.1.5 ANONIMITEIT

Als de medewerker van Samen Veilig een professionele consultvrager adviseert om een melding te doen (dan wel zijn consult om te zetten in een melding), wijst de medewerker de consultvrager erop dat hij verplicht is (zijn vermoeden van) het geweld en zijn melding eerst met zijn cliënt te bespreken voordat hij een melding doet. De medewerker van Samen Veilig adviseert de melder dan hoe dit gesprek met de ouders en eventueel jeugdigen te voeren. Dit punt is van belang voor de latere inzet van (eventueel) crisisinterventie. Immers: de jeugdige, de ouders, het gezin, of de betrokkenen bij geweld zijn dan bij de start van crisisinterventie dus al door de melder op de hoogte gesteld van het feit dat er een melding is gedaan, en dat er iemand van Samen Veilig met de crisis aan de slag gaat.

Het aankondigen van de melding bij het gezin door de professional hoeft echter niet als de veiligheid van de jeugdige, het gezin of (één van de) gezinsleden of van de consultvrager of die van een ander in dit gesprek dit niet toelaat16

16 Deze verplichting geldt voor alle professionals die gebonden zijn aan de Wet Meldcode. Zie Handelingsprotocol § 4.3.4.

. Ook kan de melding telefonisch met (een deel van het) gezinssysteem besproken worden door de melder (met oog op de voortgang) of kan gestart worden met een


gezamenlijk gesprek tussen gezinssysteem, melder, medewerker Samen Veilig die de crisisinterventie verricht (hierin zijn elementen van een participerend consult in te vervlechten). Ook kan hij als alternatief, mits daarvoor de criteria aanwezig zijn, overwegen een anonieme melding te doen. Samen Veilig informeert in dat geval het gezin over de melding. Als de melding tot crisisinterventie leidt, gebeurt dat tegelijk met de start van de crisisinterventie. Voor deze criteria verwijzen we naar de handleiding Consult, aannemen melding en Onderzoek.

6.1.6 TRIAGE

Na het aannemen van een melding van buiten Samen Veilig, waarbij (mogelijk) sprake is van crisis, dient Samen Veilig te besluiten wat er moet gebeuren. Dit geldt ‘intern’ ook, wanneer een medewerker SAVE in een lopende begeleiding met een crisissituatie wordt geconfronteerd. De betreffende medewerker SAVE beschouwt die crisissituatie als een signaal voor het in gang zetten van een gezamenlijk proces voor besluitvorming. Dit proces noemen we triage. De werkwijze in de triage wordt, met alle bijbehorende criteria, gedetailleerd beschreven in de SAVE handleiding Consult, aannemen Melding en Onderzoek.

Als onderdeel van de triage vindt zo nodig een actieve veiligheidsinschatting (AVI) plaats door Veilig Thuis (zie hiervoor Bijlage 3).

Bij crisissituatie is snelheid essentieel. In de triage wordt daarom altijd gekeken hoeveel tijd er is. Ook kunnen door samenwerking tussen teamleden en gedragswetenschapper stappen in de triage simultaan worden gezet, zodat dit niet ten koste gaat van de snelheid. Uiteindelijk is de daadwerkelijke inschatting van de situatie in fysiek contact met de gezinsleden soms zo belangrijk dat er afgeweken kan worden van procedures.

Van groot belang voor het besluit tot de inzet van crisisinterventie is de urgentiebepaling. In de triage gelden specifieke regels voor het definiëren van een situatie als een crisis (of, in lichtere vorm, een situatie van hoge prioriteit) en de daarop volgende reactie:

CRISIS. TIJDSPANNE REACTIE: BINNEN 2 TOT 24 UUR. Voorbeelden:

• Er is een vermoeden van een levensbedreigende situatie.

• Er wordt ingeschat dat onmiddellijk ingrijpen nodig kan zijn.

• Er is sprake van acute onveiligheid.

• Inschatting huisverbod.

• Er is een huisverbod uitgesproken17

• Jeugdige geeft (consequent en consistent) aan niet meer naar huis te willen.

.

• Gezin dreigt met vluchten.

• Dreigend gezinsdrama: ouder dreigt zichzelf en/of de kinderen te doden.

• Ouder komt uit detentie/aanhouding binnen 48 uur en vormt een bedreiging voor het gezin.

• Vermoeden van eergerelateerde problematiek.

• Op korte termijn verwacht ontslag van kind uit ziekenhuis, na een ziekenhuisopname als

gevolg van (lichamelijke) kindermishandeling; direct benodigde inschatting of de jeugdige

weer naar huis kan.

17 Als de jeugdige niet bekend is voert Veilig Thuis de crisisinterventie uit. Als de jeugdige wel bekend is bij Samen Veilig doet het SAVE team dat.


• Risicozwangerschap waarbij een moeder meer dan 36 weken zwanger is.

• Er is sprake van een recent tentamen suïcide in het gezin.

• Vermoeden van seksueel misbruik en/of lichamelijke kindermishandeling waarvoor forensisch

onderzoek nodig is.18

• Ernstig fysiek letsel.

Bij een besluit tot crisisinterventie wordt het vervolg op de melding intern belegd bij het SAVE-team of (alleen in Utrecht) bij Veilig Thuis. De beslissing over het vervolg en over het beleggen wordt altijd multidisciplinair genomen. Er is immers sprake van een kernbeslissing. Gedragswetenschappers en, indien nodig ook een vertrouwensarts, zijn de gehele dag (voor Veilig Thuis ook in de avond en in de weekeinden) voor overleg over het te nemen besluit beschikbaar.

Als tot crisisinterventie wordt besloten is het eindproduct van de triage een concept-onderzoeksplan, wat de leidraad is voor (de eerste stappen bij) crisisinterventie.

6.2 Crisisinterventie: de voorbereiding

Crisisinterventie wordt bij voorkeur uitgevoerd door de medewerker van Samen Veilig die de melding heeft aangenomen en beoordeeld, of die al uitvoering geeft aan een eventuele begeleiding met een maatregel. Deze medewerker kent de informatie en heeft deze al zelf geordend. In de praktijk komt dit niet vaak voor. Doorgaans zal een andere medewerker van Samen Veilig de crisisinterventie uitvoeren. Deze medewerker start met het doornemen van de beschikbare informatie en het eventuele onderzoeksplan. `

De allereerste stap wanneer een crisis wordt aangemeld of ontstaat is het voeren van een startoverleg en een telefonisch contact met de betrokkenen, onder andere. bedoeld om tot een afspraak te komen.

6.2.1 STARTOVERLEG

Wanneer er sprake is van een crisis, dan is snel handelen gewenst. De snelheid van handelen mag niet ten koste gaan van de doordachtheid en de kwaliteit van de interventie. Het consequent voeren van een startoverleg beoogt dit te borgen en is daarom een voorwaarde.

Bij het startoverleg zijn aanwezig:

• De persoon die de melding aangaande de crisis heeft aangenomen: o de medewerker advies en meldpunt vanuit Veilig Thuis, of o de bureaudienst van een gebiedsgericht SAVE team, of o de medewerker van SAVE Midden Nederland die al betrokken is bij het gezin.

• De persoon of personen die naar het gezin toe gaan. • De gedragswetenschapper. • Indien nodig: een vertrouwensarts en / of de teammanager en / of specialist (bijvoorbeeld op

het gebied van eergerelateerd geweld).

Wat wordt er besproken in het startoverleg:

• De beschikbare informatie wordt gedeeld.

18 Bij seksueel misbruik is onderzoek binnen 2 uur gewenst, bij lichamelijke kindermishandeling is dit afhankelijk van de aard van het letsel, maar in ieder geval binnen vijf dagen.


• Er wordt gesproken over het stellen van oplossingsgericht vragen, welke informatie ontbreekt en moet worden na/uitgevraagd.

• Er worden scenario’s en mogelijke beleidslijnen uitgezet. • Er wordt een taakverdeling gemaakt. • Er wordt gescreend op hoog risico bij acute zaken. Indien hiervan sprake lijkt, wordt er contact

opgenomen met de coördinator Hoog Risico en wordt de multidisciplinaire samenwerking bij kindermishandeling en seksueel geweld (MSKS) in werking gesteld19

Een checklist voor het startoverleg is opgenomen in bijlage 2.

.

Belangrijke samenwerkingspartners

• Bij actueel geweld: politie

• Bij letsel: jeugdarts / huisarts (top – teen onderzoek), vertrouwensarts, kinderarts WKZ/UMC, LECK of

Forensisch polikliniek

• Bij (vermoedens) seksueel misbruik: Jeugd en zedenpolitie, vertrouwensarts, team seksualiteit en

seksueel geweld (Veilig Thuis), Centrum voor seksueel geweld.

• Bij (vermoedens) eergerelateerd geweld: politie (eerspecialisten), LEC, team eergerelateerd geweld

(Veilig Thuis)

• Bij (vermoedens) psychose of actuele suïcidaliteit: Crisisdienst GGZ.

De personen van het startoverleg en vooral de gedragswetenschapper blijven betrokken bij de casus tot dat de crisis opgelost is. Vanwege de snelheid van handelen en de snelheid in besluitvorming is overdragen (tenzij het niet anders kan) niet wenselijk. Dit leidt tot informatie verlies en verhoogt de kans op vertraging en minder kwalitatief goede besluiten. In een crisis is het voor gezinsleden belangrijk dat zij zo veel mogelijk te maken hebben met dezelfde mensen. Deze medewerkers bespreken de casus en nemen de kernbeslissingen zo veel mogelijk met de gedragswetenschapper die bij het startoverleg aanwezig is.

Na het startoverleg heeft de medewerker telefonisch contact met gezinsleden en / of anderen. De gedragswetenschapper is bereikbaar voor overleg en advies. De teammanager is op afroep beschikbaar.

Afwegingen

• Weeg per casus af of het eerste face to face contact plaatsvindt middels een huisbezoek, een

uitnodiging op kantoor of op neutraal terrein. Een huisbezoek geniet de voorkeur, omdat het meer

informatie geeft aangaande de situatie.

• Kijk voorhand ook gekeken naar de noodzaak van betrokkenheid van de politie, een tolk, de huisarts, de

GGZ crisisdienst.

• Kijk binnen Veilig Thuis ook naar de mogelijkheid van Hoog Risico, waarna de coördinator Hoog Risico

wordt geconsulteerd.

• Als het eerste contact een huisbezoek betreft, maak dan de afweging gemaakt of de medewerker alleen

kan gaan. Het streven is om een eerste huisbezoek zo veel mogelijk met twee personen te verrichten.

De stelregel is dat er bij twijfel inzake de veiligheid van de medewerkers altijd met twee personen op

huisbezoek wordt gegaan. Het heeft op verschillende gebieden meerwaarde om met twee personen het

eerste huisbezoek te verrichten. Ten eerste ten behoeve van de veiligheid van de medewerkers. Het is

onbekend in welke situatie men als werker beland. Ten tweede om methodische redenen (twee zien

19 Dit betreft een experiment (26-05-2015)


meer dan één, resultaat verhogende rolverdeling tijdens het gesprek). Ten derde om praktische redenen

(in het kader van overleg en de mogelijkheden om spijkers met koppen te slaan, bijv. de ene

medewerker gaat het gesprek met de jeugdige aan, terwijl de andere medewerker het gesprek met de

ouders voortzet, of de ene medewerker consulteert de gedragswetenschapper of checkt informatie bij

derden, terwijl de andere medewerker met de ouders doorpraat). In complexe situaties kan, ongeacht de

locatie van het eerste contact, soms ook gekozen om met twee medewerkers het eerste contact aan te

gaan.

6.2.2 EERSTE TELEFONISCH CONTACT

Bij het eerste telefonisch contact wordt er nagedacht over de manier waarop zo veel mogelijk continuïteit in persoon of personen van de medewerker geboden kan worden aan de cliënt. Het eerste telefonische contact is bedoeld voor het maken van een afspraak. Indien bekend kan er o.a. ook aandacht zijn voor:

• Bespreken van de melding, checken informatie uit de melding. • Crisis-emoties • De (mate van) dreiging • Eventuele eisen die de cliënten hebben ten opzichte van de oplossing • Wie wil de cliënt uitnodigen bij het eerste gesprek? • Wat moet er direct gebeuren in afwachting van de komst van de medewerker van Samen Veilig.

Gezinsleden kunnen in het eerste contact uiteenlopende reacties vertonen. Vanwege deze verschillende reacties moet de medewerker van Samen Veilig zich behoedzaam, alert en meervoudig partijdig opstellen. De medewerker moet een evenwicht bewaren tussen aandacht en zakelijkheid. Door dit eerste telefoontje kan al meer rust in de situatie ontstaan en krijgt men informatie waarmee de veiligheid verder ingeschat kan worden.

6.2.3 NOG NIET KUNNEN HANDELEN

Er kunnen zich situaties voor doen waarin er sprake is van een crisissituatie, maar waarin de medewerker van Samen Veilig nog niet kan handelen. Er moet bv. nog een check bij de politie plaats vinden, de procedure bv, bij het aanvragen van een VOTS is nog niet voltrokken, etc. In deze gevallen is het van belang dat de medewerker behoedzaam communiceert met de gezinsleden. Het kan averechts werken als aangegeven wordt dat de situatie als zeer ernstig wordt ingeschat en dat stappen overwogen worden. Het aankondigen van een interventie zonder dat de gezinsleden weten wat er gaat gebeuren en op welke termijn, kan de stress en het gevoel van controle verlies bij de gezinsleden vergroten. De medewerker van Samen Veilig kan proberen het gevoel van controle te vergroten door aan te geven: “Ik kom er zo aan om met u te overleggen?”, “Er worden geen acties ingezet zonder dat ik u gesproken heb.” Duidelijkheid over wat er gebeuren gaat kan controleverlies verminderen en de kans op medewerking vergroten.


6.3 Crisisinterventie: de uitvoering

Bij crisisinterventie is geen sprake van het na elkaar afhandelen van de 'normale' fasen van het hulpverleningsproces. Wat betreft de inhoud van de interventies, ligt gedurende de crisisinterventie de nadruk op het doen van een veiligheidsinschatting, het terugbrengen van de rust, het verzamelen en ordenen van informatie, het waarborgen van veiligheid en het besluiten tot een (korte termijn) vervolg. Wat betreft de volgorde van de interventies: deze lopen door elkaar heen en kunnen telkens worden herhaald.

6.3.1 GESPREKKEN MET BETROKKEN JEUGDIGEN EN/OF SLACHTOFFERS VAN HUISELIJK GEWELD

Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind geeft jeugdigen niet alleen recht op bescherming tegen mishandeling en verwaarlozing (art. 19), het geeft hen ook het recht om hun eigen mening te geven over alle zaken die de jeugdige aangaan (art. 12).

Om recht te doen aan jeugdigen en om hun veiligheid te kunnen waarborgen is hun betrokkenheid van essentieel belang. Daarom geldt bij crisisinterventie voor alle jeugdigen in het gezin, en ook voor (mogelijke) slachtoffers van geweld dat zij:

• tenminste worden gezien of geobserveerd;

• liefst ook worden gesproken, al dan niet met behulp van een ondersteunende werkvorm zoals de drie huizen, in ieder geval wanneer zij 6 jaar of ouder zijn, alhoewel het - afhankelijk van de taalvaardigheid van de jeugdige- ook vaak mogelijk is met jeugdigen jonger dan 6 jaar een waardevol gesprek te hebben;

• het recht hebben op een individueel gesprek. Dit met het oog op hun gevoelens van loyaliteit en hun afhankelijkheid in relatie tot hun ouders en verzorgers (bij jeugdigen), en hun partner en kinderen (bij slachtoffers);

• het recht hebben, wanneer zij 12 jaar of ouder zijn, om deel te nemen aan gesprekken met hun ouders, verzorgers en het bij het gezin betrokken netwerk, wanneer plannen en afspraken worden gemaakt over het tot stand brengen van duurzame veiligheid en over herstel van de ontwikkelingskansen voor het kind. Iedereen van 12 jaar en ouder kan een Eigen Kracht-conferentie aanvragen. Wenselijk is dat jeugdigen onder de 12 jaar of jeugdigen van 12 jaar en ouder die niet aanwezig willen zijn bij gesprekken met ouders, verzorgers en met betrokken netwerk achteraf te horen krijgen wat er is afgesproken. Dit kan bijvoorbeeld met behulp van een ondersteunende werkvorm zoals Words and Pictures;

• het recht hebben op een terugkoppeling over de crisisinterventie, te stellen voorwaarden en eventuele veiligheidsplannen.

Het is van belang dat de medewerker van Samen Veilig die een (jong) kind spreekt, terughoudend en zorgvuldig omgaat met het interpreteren van hetgeen de jeugdige gezegd - of in geval van de ‘drie huizen’ getekend - heeft. De medewerker van Samen Veilig vraagt bij twijfel na en concludeert niet te snel. Ook gaat hij zorgvuldig om met het al dan (nog) niet delen van de verkregen informatie met ouders of derden.

In een aantal gevallen kan met het oog op een effectieve aanpak of met het oog op de veiligheid van de jeugdige om zonder medeweten of zonder toestemming van de wettelijke vertegenwoordiger(s) het


gesprek aan te gaan. De mogelijkheden daartoe worden mede bepaald door leeftijdsgrenzen: jonger dan 12 jaar, 12 tot en met 15 jaar, > 16 jaar en ouder (zie Bijlage 3 van de Handleiding Consult, aannemen Melding en Onderzoek: Instructie praten met jeugdigen uit het Veilig Thuis protocol, en ook interne instructie praten met jeugdigen). Een SAVE team medewerker in vrijwillig kader kan echter niet in gesprek met een jeugdige jonger dan 12 jaar zonder medeweten van de ouders.

6.3.2 EERSTE EN VOLGENDE FACE-TO-FACE CONTACTEN

Het streven binnen de crisisinterventie is te komen tot een gezinsgesprek, zo snel mogelijk. Na het voortraject gaat de medewerker van Samen Veilig daarom zo snel mogelijk naar het gezin als nodig is. Soms is het niet nodig om echt onmiddellijk naar het gezin te gaan. Het gesprek kan dan ook de volgende werkdag plaats vinden. Dit kan ook voordelen hebben, omdat de medewerker van Samen Veilig dan (alle) kinderen kan spreken of dat de vader dan ook thuis is.

Soms is één gesprek voldoende, soms zijn meerdere gesprekken nodig.

Crisisinterventie is het geheel aan interventies die nodig zijn om de eerste voorlopige veiligheid van de jeugdige of betrokkenen bij huiselijk geweld te creëren. De medewerker van Samen Veilig pleegt daarvoor interventies om de rust te herstellen, creëert rust en draagvlak voor een gesprek. Hij geeft de betrokkenen regietaken die zij op dat moment aankunnen, zodat zij het gevoel van controle kunnen herwinnen. En de medewerker van Samen Veilig kanaliseert agressie, boosheid, angst en verdriet.

Soms moeten er eerst een aantal praktische dingen gebeuren. De kinderen worden naar bed gebracht (herstel dagelijkse routines), de scherven worden opgeruimd, er wordt eten gemaakt (herstel dagelijkse routines), er wordt gebeld om een nieuwe ruit in te zetten, er wordt afgebeld voor school of werk.

De medewerker van Samen Veilig kan, als er geen sprake is van grote paniek of agitatie, beginnen met het geven van uitleg over wat een crisis is, hoe deze ontstaat, wat er dan gebeurt met en tussen mensen in een crisissituatie, dat men waarschijnlijk al van alles heeft geprobeerd en nu uitgeput is en hoe een crisis op een positieve manier gebruikt kan worden.

Wie spreken?

Het uitgangspunt is om met alle betrokken gezinsleden gelijktijdig in gesprek te gaan. Dit is soms niet mogelijk omdat de (crisis)emoties te hoog zijn opgelopen. Is er sprake van een ruzie, een dreigend vertrek van een jeugdige of een alles blokkerende sfeer, dan kiest men eerst voor een gesprek met een deel van het systeem. Ook wanneer een gezamenlijk gesprek voor één of meer gezinsleden emotioneel of fysiek onveilig is, zoals bv. na mishandeling het geval kan zijn, wordt in dit acute stadium afgezien van een gezamenlijk gesprek.

Wanneer er sprake is van (vermoedens van) kindermishandeling, seksueel misbruik / seksueel grensoverschrijdende ervaring of eergerelateerd geweld, overweegt de medewerker van Samen Veilig of het noodzakelijk is om de jeugdige alleen te spreken (zie § 6.3.1).

Als de 'partijen' apart worden gehoord, dan wordt altijd uitgelegd dat het niet gaat om de zaak te polariseren of om de schuldvraag vast te stellen, maar om een goed beeld van de situatie te krijgen. In alle gevallen bespreekt de medewerker van Samen Veilig dat het wenselijk is om in een later stadium alle betrokken gezinsleden gezamenlijk te spreken, en indien nodig, de jeugdigen apart te spreken en om informatie bij derden op te vragen.

Agenda / verwachtingen


In het eerste gesprek zal de medewerker van Samen Veilig zich voorstellen en kort aangeven wat de gezinsleden in dit gesprek en tijdens de gehele crisisinterventie kunnen verwachten.

- “ Ik wil eerst graag van ieder van jullie weten wat er is gebeurd en waar jullie vinden dat hulp bij nodig is.

Ik vertel jullie ook wat ik al weet.”

- “ Ik maak bij dit gesprek met ieder van jullie afspraken voor de komende uren en dagen. Dat kunnen

allerlei afspraken zijn, maar mijn taak is altijd met jullie een afspraak over de veiligheid te maken.”

- “Later, bij volgende gesprekken, kijken we hoe deze eerste afspraken hebben gewerkt. Dan maak ik ook

graag met jullie een plan voor de toekomst. Maar ik stel voor te beginnen bij het begin: wat is er

gebeurd?”.

De medewerker van Samen Veilig geeft de gezinsleden ook informatie over Crisisdienst buiten Kantooruren, en over de wederzijdse rechten en plichten.

Vervolgens kan de medewerker van Samen Veilig het blad met de viervensters op tafel leggen, de inhoud kort uitleggen, en op basis daarvan het verdere gesprek voeren (zie § 5.2.1). Afhankelijk van de situatie (emoties, praktische zaken, tijdstip van de dag) kan dat ook in het tweede contact.

Starten met venster 2 en 3 in eerste contact

Doorgaans is het eerst nodig de tijd te nemen om alle partijen te horen en te informeren naar ieders visie op het gebeurde en – met behulp van schaalvragen - op de mate van veiligheid in het gezin. Venster 2 en 3 vormen dus bij het eerste gesprek het startpunt.

Het gaat hierbij om het gedetailleerd uitvragen wat er gebeurd is (de crisis, venster 2) en wat men op korte (en eventueel langere termijn) wil bereiken (venster 3). Hierbij heeft de medewerker van Samen Veilig oog voor de emoties van de verschillende gezinsleden en benoemt hij deze waar passend.

Als het duidelijk is dat er kindermishandeling of huiselijk geweld heeft plaatsgevonden, of als wordt vermoed dat het is gebeurd, dan benoemt de medewerker van Samen Veilig dat in het eerste gesprek. Het benoemen, aanpakken en stoppen hiervan zijn concrete taken binnen de crisisinterventie. Het blijft niet onbesproken.

De medewerker van Samen Veilig maakt nu ook zelf een inschatting van de veiligheid van de jeugdige of het slachtoffer huiselijk geweld. Om de veiligheid goed te kunnen inschatten is het nodig om detailvragen te stellen.

Vervolgens ligt het accent op het gezamenlijk vinden van een oplossingsrichting voor de komende uren, dagen of weken. Er moet duidelijk worden gesteld dat er gekeken wordt naar wat er op dat moment en op heel korte termijn moet gebeuren (urgente doelen). De medewerker van Samen Veilig:

• stelt daarbij indien nodig (voorlopige) voorwaarden en maakt een (voorlopig) plan (met veiligheidsafspraken), of

• hij benoemt de voorwaarden die al bij een eventueel lopende maatregel gelden en maakt op basis daarvan een (voorlopig) plan (met veiligheidsafspraken).

Zie hiervoor § 6.3.3.

Het plan in venster 4

Bij crisisinterventie heeft een plan met veiligheidsafspraken een beperkte houdbaarheid. Gedacht moet worden aan een termijn van twee tot drie weken, maximaal zes weken.

De medewerker van Samen Veilig vertelt de gezinsleden dat zij de mogelijkheid hebben om zelf een plan te maken. In een crisissituatie zijn ouders, jeugdige of een slachtoffer niet altijd in staat om zo


actief deel te nemen aan het maken van een plan als zij op een ander moment zouden kunnen. Soms is het daarom wenselijk om directief te zijn. Het plan kan zelfs worden voorgeschreven (bv. als het al laat is, als de emoties op blijven laaien etc.) om de volgende dag weer aan de slag te gaan met de voorwaarden en het maken van een plan.

Het is van wezenlijk belang dat de veiligheid wordt hersteld, en dat binnen het gezin de dialoog weer op gang komt, of als dat nog niet mogelijk is, de voorwaarden daartoe in het plan worden geplaatst. Het plan is daarop gericht.

Er kunnen zich globaal twee situaties voordoen:

A. Het lukt om middels crisisinterventie (tijdelijk) de rust en veiligheid te herstellen.

De situatie is met de gemaakte veiligheidsafspraken voorlopig voldoende veilig voor de jeugdige of een slachtoffer en er zijn voldoende helpende omstandigheden om deze veiligheid te waarborgen. Er kan binnen de thuissituatie worden gewerkt aan het voorkomen van verdere escalaties. In het plan zijn er dan diverse mogelijkheden:

• Primair is van belang dat er afspraken zijn waarmee de gezinsleden tot rust kunnen komen.

• Invoegacties: het plan bevat gezamenlijke acties die niet alleen helpen om de crisis te bezweren, maar

waarvan de medewerker van Samen Veilig inschat dat ze ook de werkrelatie en de samenwerking ten

goede zullen komen.

• Er staan afspraken in het plan voor het voorkomen van verdere escalatie of terugval (wat kun je doen

als..).

• De crisis is in eerste instantie bezworen wanneer dit door alle betrokken gezinsleden als zodanig wordt

erkend en ervaren.

B. De situatie blijft onrustig en onvoldoende veilig voor de jeugdige of een slachtoffer.

In het plan zijn er dan diverse mogelijkheden:

• Er worden voorwaarden gesteld. Zie § 5.3.3. De medewerker van Samen Veilig is duidelijk en concreet

over de belemmerende omstandigheden. Hij stelt op basis daarvan in venster 3 één of meerdere (al dan

niet voorlopige) voorwaarden op, waaraan de opgroeien opvoedingssituatie of leefsituatie minimaal moet

voldoen. Deze worden uitgewerkt in het plan.

• Ouders wordt de mogelijkheid geboden om een plan te maken om aan deze voorwaarden te voldoen.

Indien het plan van ouders tegemoet komt aan de voorwaarden, kan besloten worden om de jeugdige of

een slachtoffer in de thuissituatie te laten verblijven. Wanneer ouders geen (sluitend) plan kunnen maken,

maakt de medewerker van Samen Veilig duidelijk waarom er naar zijn oordeel binnen het gezin niet

tegemoet wordt gekomen aan de voorwaarden (veiligheid). Er zal dan uitgeweken worden naar middelen

waarmee de gezinsleden tijdelijk (voor zo kort mogelijk) van elkaar gescheiden worden. Hierbij kan

gedacht worden aan een tijdelijk verblijf van één ouder elders of een tijdelijk huisverbod, aan een tijdelijke

opvang van de jeugdige of een slachtoffer in het netwerk, een tijdelijke pleegzorg of residentiële plaatsing.

Ouders (en jeugdige) worden ook binnen deze mogelijkheden nadrukkelijk de kans geboden om mee te

denken in het vinden van een oplossing, de voor de jeugdige beste oplossing.

Indien gewenst kan de medewerker van Samen Veilig met ouders en jeugdige stappen ondernemen tot het vormgeven van een crisisnetwerkberaad om te komen tot het maken van een tijdelijk veiligheidsplan. Dit kan verzorgd worden door medewerkers van Samen Veilig, maar ook door het lokale team, de Eigen Kracht Centrale, of een Jeugdzorgaanbieder. Per casus wordt bekeken wat wenselijk en mogelijk is gezien de snelheid waarmee dit beraad moet plaats vinden.


Mensen bijeen krijgen

Bij het maken van een eerste plan in een crisissituatie, is het niet altijd mogelijk om alle belangrijke personen uit het netwerk bijeen te krijgen. Wel kan de medewerker van Samen Veilig in het eerste gesprek, als er voldoende rust is, de richtvraag van venster 1 stellen: wie vinden het belangrijk dat het weer goed gaat met de jeugdige / de betrokkenen bij het huiselijk geweld? Zie § 5.3.1.

De leden van het gezin kunnen er voor kiezen na het eerste gesprek een crisisnetwerkgesprek te voeren met de personen die binnen een korte tijd bijeen kunnen komen. Soms kan een (dreigende) interventie (zoals een VOTS of een uithuisplaatsing) als hefboom fungeren om in korte tijd veel mensen bij een te brengen. De medewerker van Samen Veilig maakt een inschatting met de gezinsleden of er een sluitend plan gemaakt kan worden met de mensen die beschikbaar zijn voor het crisisnetwerkberaad.

Voor het organiseren en voeren van een crisisnetwerkgesprek wordt verwezen naar de beschrijving van een netwerkberaad in de SAVE handleiding.

Vervolgcontacten

In de vervolggesprekken hanteert de medewerker van Samen Veilig opnieuw de viervensters als agenda. Het schema wordt versneld doorlopen en het plan (venster 4) krijgt hierbij de meeste aandacht. Het is immers belangrijk stil te staan bij de vraag of, en hoe de afspraken en voorwaarden zijn nagekomen.

Reacties in het systeem na de eerste contacten

Een terugblik is belangrijk. De gezinsleden hebben in het eerste contact veel laten zien (emoties, verhalen over problemen die wellicht al lange tijd speelden). Dit kan leiden tot terughoudendheid of zelfs schaamte. De medewerker van Samen Veilig moet hierop empathisch reageren (begrijpend, invoelend, benoemen dat er heel wat is voorgevallen), maar blijven focussen op het plan en de veiligheid voor de jeugdige of het slachtoffer. Dit is ook van belang, omdat ‘het systeem zich na een crisis weer kan sluiten’, zoals dat in vakjargon wordt genoemd. Daarmee wordt bedoeld, dat de tijdelijke, relatieve rust en veiligheid die de medewerker van Samen Veilig heeft helpen ontstaan, voor het gezin als systeem of groep aanleiding is om de impliciete (en heel soms expliciete, openlijke) afspraak te maken, dat de bemoeienis zin heeft gehad, en nu dus afgelopen kan zijn: “Het gaat eigenlijk allemaal weer best goed, we hebben er in ons gezin nog eens rustig over nagepraat en we zijn er eigenlijk wel uit’. De medewerker van Samen Veilig moet op dat moment vasthouden aan de afspraken in het plan en het doorlopen van de viervensters, inclusief de schaalvragen, is daarbij het belangrijkste hulpmiddel. Als de medewerker van Samen Veilig niet ‘doorpakt’, is het resultaat van de crisisinterventie geen echte verandering (een 2e orde-verandering), maar een schijnverandering die geen stand zal houden (een 1e orde-verandering, een tijdelijke aanpassing van het systeem aan de komst van de medewerker van Samen Veilig, die slechts standhoudt zolang die bemoeienis duurt).

Een andere situatie waarmee de medewerker van Samen Veilig rekening moet houden is het omgekeerde van afstandelijkheid: de gezinsleden hebben tijdens de eerste contacten bemerkt dat de medewerker van Samen Veilig zoveel goeds doet, dat zij de impliciete (en heel soms expliciete, openlijke) verwachting ontwikkelen dat hij de problemen moet gaat oplossen. De gezinsleden presenteren zich dan bij vervolgcontacten als passief, zwak, hulpeloos, en/of er komen steeds nieuwe problemen naar voren. Ook hier geldt dezelfde werkwijze voor de medewerker van Samen Veilig: vasthouden aan de afspraken in het plan via het doorlopen van de viervensters, inclusief de schaalvragen. Daarbij observeert de medewerker van Samen Veilig steeds, of er reden is om te


veronderstellen de gezinsleden inderdaad uitgeput zijn door de gebeurtenissen. Ook het tempo van de medewerker van Samen Veilig kan immers te hoog liggen.

En zo zijn er nog vele andere situaties die zich voor kunnen doen na een crisissituatie. Het vraagt van de medewerker Samen Veilig om de situatie steeds goed te blijven observeren en analyseren. Om hier vervolgens passend op te kunnen handelen, waarbij de veiligheid en het herstel van de gezinsleden steeds het primaire doel is.

Voor het herstel van de gezinsleden is het belangrijk dat er ruimte is of geschapen wordt voor het verwerken van de (oorzaken die geleid hebben tot de) crisissituatie door alle gezinsleden en de eventuele hulp die zij hierbij behoeven.

6.3.3 GESPREKKEN MET HET INFORMELE NETWERK

De medewerker van Samen Veilig vraagt de ouders en jeugdigen om bij het zoeken naar oplossingen ook hun informele netwerk te betrekken: familie, buren, vrienden en kennissen. Mensen uit het informele netwerk worden bij voorkeur uitgenodigd voor overleg in een crisis-netwerkbijeenkomst met de ouders/jeugdigen en met mensen uit het professionele netwerk.

Informatie uit het informele netwerk wordt door de medewerker SAVE of Veilig Thuis bij voorkeur alleen opgevraagd wanneer ouders/jeugdigen daarmee instemmen. Veilig Thuis kan alleen zonder toestemming van informatie vragen aan mensen uit het informele netwerk als er naast de crisisinterventie ook een onderzoek door Veilig Thuis loopt.

In de gesprekken met ouders/jeugdigen ligt de focus op de eigen mogelijkheden en voorstellen van de gezinsleden. Tot deze ‘eigen kracht’ worden ook gerekend de mogelijkheden van het professionele én informele netwerk van de gezinsleden om tot oplossingen te komen. Het inschakelen van het netwerk is alleen mogelijk met instemming van ouders/jeugdigen. De Eigen Kracht Conferentie is hiervoor als werkwijze doorgaans een geschikte vorm.

6.3.4 OPVRAGEN VAN INFORMATIE VAN HET PROFESSIONELE NETWERK

Informatie van het professionele netwerk zal in veel gevallen noodzakelijk zijn. In het plan wordt opgenomen bij welke professionals (informanten, informatievertrekkers) informatie kan worden opgevraagd. Juridische aspecten van het opvragen van informatie zijn besproken in § 3.3.

Er kan informatie worden ingewonnen bij:

• Lokale team, met name indien zij (waarschijnlijk) betrokken blijven of worden na afronding van het onderzoek;

• Jeugdgezondheidszorg (consultatiebureau of jeugdarts) bij alle kinderen jonger dan groep 2 (ca. 5 jaar); de jeugdarts kan ook bij oudere jeugdigen worden geraadpleegd wanneer er sprake is van verzuim en/of lichamelijke problemen (waaronder overgewicht);

• School en/of dagbesteding van jeugdige ouder vanaf groep 2 (ca. 5 jaar);

• Huisarts.

Beperking in de tijd


Omdat crisisinterventie afgebakend is in tijd, is het doorgaans niet haalbaar is om meer dan twee informanten te bellen. Om een goede keuze te maken gaat de medewerker van Samen Veilig voor zichzelf na waarom een informant nodig kan zijn:

1. Hij zoekt bij de informant naar nieuwe informatie of bevestiging van verkregen informatie over zorgpunten en beschermpunten, helpende of belemmerende omstandigheden, en/of

2. Hij belt de informant om te toetsen de voorgestelde of ingezette crisisoplossing (doelen, taken, voorwaarden, toezicht) ook ondersteund wordt door informatie van die informant. Bij het kiezen van een informant is het hierbij zinvol om alvast na te denken of deze informant ook na de crisisinterventie betrokken is en een rol kan spelen in de monitoring.

Het opvragen bij meer dan twee informanten is in de tijd vaak onmogelijk. Als daar behoefte aan is, dan is er eigenlijk behoefte aan onderzoek na de crisisinterventie.

Daarnaast kunnen andere professionals die bij het gezinssysteem betrokken zijn worden benaderd. Indien er sprake is van persoonlijke problematiek bij ouders (psychiatrie, verslaving, agressie) dan wordt informatie opgevraagd bij een eventuele behandelaar of huisarts. Voor het opvragen van informatie bij een medisch specialist kan eventueel de vertrouwensarts Veilig Thuis worden geconsulteerd. Indien er veel professionals betrokken zijn, wordt een keuze gemaakt op basis van relevantie. Een grote hoeveelheid van betrokken professionals mag de voortgang van crisisinterventie niet vertragen.

Crisis-netwerkbijeenkomst

De informatie-uitwisseling kan ook - mits zorgvuldig voorbereid samen met de gezinsleden - plaatsvinden in een crisis-netwerkbijeenkomst met de ouders, eventueel de oudere jeugdigen, mensen uit het informele netwerk en betrokkenen uit het professionele netwerk. Daarmee is de uitwisseling transparant, kan die bijdragen aan wederzijds vertrouwen en biedt die de mogelijkheid om direct daaraan gekoppeld in gezamenlijkheid te zoeken naar oplossingen voor de problemen.

Geen toestemming

Het wachten op toestemming van de ouders of jeugdige voor het opvragen van informatie mag de voortgang niet belemmeren. Geeft de ouder of jeugdige geen toestemming of laat de toestemming lang op zich wachten, dan kan de informant ondertussen al om informatie worden gevraagd. De medewerker van Samen Veilig informeert de informant hierover bij het informatieverzoek. Wil die informant (ook na eventueel overleg met ouders/jeugdigen) geen informatie verstrekken, dan bestaat de mogelijkheid om, indien het onderzoek vanuit een gebiedsgericht SAVE-team wordt gedaan, de zaak over te dragen aan Veilig Thuis voor onderzoek, dan wel om een verzoek tot onderzoek te doen aan de Raad voor de Kinderbescherming.

De informant moet de medewerker van Samen Veilig toestemming geven voor het gebruik van diens informatie, met name wanneer de informatie wordt gebruikt voor een verzoek tot onderzoek door de Raad. Daartoe wordt de opgenomen concept tekst voor toestemming voorgelegd aan de verstrekker (‘accordering van de informatie’). Dit bevordert bovendien het transparant werken en geeft informanten een zekere regie over hun eigen informatie; dat komt de betrokkenheid van informanten en de samenwerking met Samen Veilig ten goede.

6.3.5 INTERN BESPREKEN VAN BEVINDINGEN


Bij crisisinterventie is het intern bespreken van de bevindingen een heel belangrijke activiteit bij het wegen van de situatie (venster 3) en het vaststellen van de volgende stappen (venster 4). Bij een crisissituatie wordt aangeraden veelvuldig overleg te hebben met collega’s en gedragswetenschapper voor reflectie op en advies voor het handelen in het gezinssysteem. Kernbeslissingen worden altijd besproken met een gedragswetenschapper.

Bij crisisinterventie is het belangrijkst dat er een besluit komt over het vervolg: wie gaat er met de ouders, de jeugdige, de betrokkenen bij het huiselijk geweld verder als de crisisinterventie is afgerond? Dat kan een professional zijn (lokaal, SAVE-team, of een zorgaanbieder), en/of iemand in het eigen het netwerk. Dit besluit moet zo snel mogelijk worden genomen, bij voorkeur binnen 24 uur na start van de crisisinterventie. Vanuit Samen Veilig wordt contact gezocht met deze partij, zodat die kan aansluiten op een moment dat dit praktisch mogelijk is. Daarbij is het van groot belang tijd en aandacht te investeren in een overdracht.

Crisisinterventie is geen onderzoek. Bij onderzoek gaat het om het komen tot een deskundig oordeel over de vraag of er wel of geen sprake is (geweest) van enigerlei vorm van onveiligheid, ontwikkelingsbedreiging, kindermishandeling en/of huiselijk geweld. Tijdens de crisisinterventie kan de medewerker van Samen Veilig in multidisciplinair overleg tot de conclusie komen dat die vraag nog niet (voldoende) is beantwoord, en dat het voor het besluiten over vervolgstappen nodig is om (ook) onderzoek te doen. Dat kan na afloop van de crisisinterventie, maar ook al tijdens de crisisinterventie. In de volgende paragraaf gaan we daarop in.

6.3.6 PARALLEL WERKEN: ONDERZOEK EN CRISISINTERVENTIE

Mits het gezin daarmee instemt en het inhoudelijk meerwaarde heeft, kan door Samen Veilig parallel worden gewerkt, waarbij Veilig Thuis het onderzoek doet en het SAVE-team de crisisinterventie op zich neemt. Ook is mogelijk dat het SAVE-team vroeg instapt en een korte periode samen oploopt met de medewerker van Veilig Thuis die de crisisinterventie verricht. Hierdoor kan er in korte tijd veel werk verzet worden en kan de medewerker SAVE stapsgewijs invoegen. Er vindt een geleidelijke overdracht plaats.

Parallel werken kan een meerwaarde hebben, maar er kunnen ook problemen uit voortkomen. Om dit te bespreken gaan we uit van een driehoek: gezinsleden – medewerker SAVE – medewerker Veilig Thuis. We noemen dit een triade. Wanneer de gezinsleden goed met de medewerker SAVE en medewerker Veilig Thuis samenwerken, zien we een stabiele positieve triade (1e afbeelding). Onderzoek en crisisinterventie sluiten dan mooi op elkaar aan.

Een stabiele negatieve triade (2e afbeelding) betekent, dat de gezinsleden met zowel de medewerker SAVE als medewerker Veilig Thuis een slechte relatie hebben, terwijl de medewerker Veilig Thuis en medewerker SAVE juist op 1 lijn staan. Dat is voor het werken aan de veiligheid van de jeugdige of betrokkenen bij huiselijk geweld het minst gewenste scenario.

Er zijn ook tussenvormen, dat wil zeggen instabiele triades (3e afbeelding), waarbij de gezinsleden met de ene partij een goede relatie hebben, maar met de andere een slechte relatie. De

gezin

medewerker Veilig Thuis

medewerker SAVE

+ +

+ gezin


medewerker SAVE

- -

+ gezin


medewerker SAVE

- +

+


medewerker SAVE is bijvoorbeeld welkom, maar de onderzoeker van Veilig Thuis moet wegblijven. Of andersom. Vasthouden aan een positie van meerzijdige partijdigheid door de medewerker van Samen Veilig is dan nodig (zie ook § 7.3).

Hoe werkt dit in de praktijk uit: Veilig Thuis doet onderzoek. Daarbij is altijd de onderzoeksvraag: is er sprake (geweest) van kindermishandeling of huiselijk geweld. De medewerker SAVE krijgt er in de crisisinterventie als taak bij, het onderzoek mogelijk te maken en te ondersteunen. Op basis van het uitgangspunt van eigen regie is dan de eerste vraag aan ouders en jeugdige: kunnen jullie zelf de ruimte maken voor het uitvoeren van het onderzoek? Zo nodig ondersteunt de medewerker SAVE die ruimte door voorstellen te doen hoe de onderzoeksactiviteiten in te passen zijn in de komende dagen en weken. Als dit makkelijk verloopt, ontstaat er een stabiele positieve triade.

Bij een instabiele triade zien ouders of jeugdigen de komst van de onderzoeker van Veilig Thuis als een bedreiging, terwijl de relatie met de medewerker SAVE nog wel goed is. Dit is een precaire situatie, omdat de sfeer en de samenwerking kunnen omslaan. De medewerker SAVE moet dan meerzijdig partijdig zijn. Het heeft geen zin de onderzoekers van Veilig Thuis aan gezin en familie te presenteren als adequate en vriendelijke professionals, als niet ook het wantrouwen van de ouders of jeugdige onbesproken blijft.

Lukt dat ondanks alle inspanning niet, en het blijft onduidelijk of de veiligheid van de jeugdige of slachtoffer is in het geding is (geweest), dan kiest de medewerker SAVE voor een negatieve triade. Hij positioneert op het belang van het kind of het slachtoffer. “We kunnen geen plan maken, als er geen duidelijkheid is over wat er is voorgevallen en wat de eventuele schade is die de jeugdige of het slachtoffer hebben opgelopen”. Doorgang van het onderzoek door Veilig Thuis heeft dan het primaat en de medewerker SAVE richt de verdere crisisinterventie (en de eventuele betrokkenheid na de crisisinterventie) zo in, dat dit gebeurt. Hij ondersteunt de uitvoering van het onderzoek, en houdt vast aan meerzijdige partijdigheid. Op deze manier wordt voorkomen dat gezinsleden de medewerker SAVE en medewerker van Veilig Thuis tegen elkaar uitspelen.

Als het onderzoek professioneel wordt uitgevoerd en de communicatie adequaat wordt aangepakt, kan het ook gebeuren dat door de competentie van de medewerker van Veilig Thuis de triade weer instabiel wordt en zelfs stabiel positief. De ouders en jeugdige kunnen toch vertrouwen in de gang van zaken krijgen, de meest scherpe kanten van de crisissituatie zijn dan vaak ook verdwenen. Als de medewerker SAVE na afloop van de crisisinterventie en het onderzoek verder gaat met het gezin, is dat van groot belang voor de verdere begeleiding.

6.3.7 VERZOEK TOT ONDERZOEK BIJ DE RAAD VOOR DE KINDERBESCHERMING

Tijdens de crisisinterventie wordt door de medewerker van Samen Veilig een inschatting gemaakt of er aanleiding is door te geleiden naar de Raad. Dit is een kernbeslissing die tijdens het multidisciplinair overleg wordt genomen. Bij de Raad wordt dan een verzoek tot onderzoek (vto). Zo nodig gebeurt dit al heel vroeg in het proces. Criteria voor een verzoek tot onderzoek aan de Raad zijn:


• Er is een redelijk vermoeden dat er sprake is van een ernstige bedreiging van de ontwikkeling van

een minderjarige waardoor de inzet van een kinderbeschermingsmaatregelmoet worden

overwogen, en/of,

• De onmogelijkheden om de bedreigde ontwikkeling met behulp, van vrijwillige hulpverlening af te

wenden, waardoor overheidsingrijpen noodzakelijk wordt, en/of,

• Er is sprake van een gezagsvacuüm.

De tekst in de voorgaande pagina over het werken in triades, is ook nu van toepassing. Het is belangrijk te streven naar een stabiele positieve triade, maar dat zal door de komst van de Raad niet altijd lukken. De medewerker van Samen Veilig moet er rekening mee houden dat hij ook zijn eigen relatie met een verzoek tot onderzoek aan de Raad op het spel zet. De druk / stress voor leden van het gezin (en de familie) neemt immers door fors toe. Ook nu geldt dat meerzijdige partijdigheid nodig is, en dat desnoods voor een stabiele negatieve triade moet worden gekozen. Maar ook hier zien we hier de mogelijke meerwaarde van het gezamenlijk werken aan veiligheid op basis van de SAVE-werkwijze. Ook de Raad zal uitgaan van dezelfde uitgangspunten en de viervensters benutten bij het uitvoeren van het onderzoek. Dat vergroot de kans op een positieve stabiele triade aanzienlijk.

6.3.8 PROCEDURE BIJ PLAATSING VAN EEN JEUGDIGE

Wanneer bij crisisinterventie het besluit genomen is tot inzet van een plaatsing van een jeugdige, zijn de volgende zaken van belang:

• Zorgvuldigheid in handelen en communicatie

• Hanteer regels van slecht nieuws gesprek

• Enige doortastendheid is gewenst (hele procedure moet niet te lang duren)

• Geef ouders en jeugdigen steeds keuzen daar waar mogelijk (bv. ouders de keuze geven om samen met

het kind spullen in te pakken)

• Informatie geven over wat ouders en kinderen te wachten staat

• Indien er geen ruimte bij ouders is om informatie aan te horen of op te nemen op dit moment, dan is het

een idee om een brief achter te laten met een uitnodiging voor een gesprek na de uithuisplaatsing

De ouder(s) Stimuleer ouders om emoties op andere momenten te tonen en er nu te zijn voor de jeugdige door bijvoorbeeld te zeggen dat het, gegeven de situatie, nu het beste is dat deze stap gezet wordt (ouder legitimeert de jeugdige te gaan) en of door heel praktisch samen spullen in te pakken (dierbare zaken zoals knuffel, foto, eigen dekbed en kussen, speeltjes). Bied ruimte voor het stellen van vragen en afscheid van broertjes, zusjes, huisdieren. Geef duidelijk aan wanneer er weer contact wordt opgenomen met de ouders en wanneer er tijd en ruimte is om eventuele vragen van ouders te beantwoorden.

De jeugdige De medewerker van Samen Veilig is er verantwoordelijk voor dat iemand met de jeugdige praat over de uithuisplaatsing. Met de jeugdige wordt besproken wat de redenen voor de uithuisplaatsing zijn en wat het vervolg is (o.a. wanneer ouders en jeugdige elkaar weer zien). Met de jeugdige wordt ook besproken wat middels de plaatsing beoogd wordt te bereiken op korte termijn (veiligheid) en langere termijn (een goed plan om veilig thuis te kunnen wonen) en indien bekend, een indicatie van hoe lang de uithuisplaatsing naar verwachting zal duren. Een acute uithuisplaatsing, zeker wanneer deze gepaard gaat met weerstand en strijd, kan een traumatische ervaring zijn voor de jeugdige. De


medewerker van Samen Veilig vraagt de ouders expliciet te noemen dat dit alles niet de schuld van de jeugdige is.

De vraag is wie er met de jeugdige praat. Voor de jeugdige is het belangrijk om, indien mogelijk, met zijn ouders de uithuisplaatsing te bespreken. De medewerker van Samen Veilig kan ook onderzoeken wie nog meer een vertrouwensband met de jeugdige heeft. Deze persoon kan, liefst met akkoord van de ouders, gevraagd worden met de jeugdige te spreken over de uithuisplaatsing.

De medewerker van Samen Veilig zal zelf ook de uithuisplaatsing met de jeugdige bespreken. Belangrijk is om aan te sluiten bij niveau en beleving van de jeugdige. Benoem concreet wat de problemen zijn. Het is belangrijk dat er verontschuldigende formuleringen worden gebruikt. Wees voorzichtig de jeugdige niet in een loyaliteitsconflict te brengen. Ook de medewerker van Samen Veilig benoemt heel duidelijk dat dit alles niet de schuld van de jeugdige is. Voor de jeugdige kan het belangrijk zijn om te weten dat de medewerker van Samen Veilig contact houdt met de ouders en wanneer het de ouders weer zal zien. Het kind kan zich anders grote zorgen om de ouders maken. Het kan goed werken om af te spreken dat ouders en kind elkaar na plaatsing mogen bellen, mits de situatie daarvoor geschikt is.

De opnemende familie of voorziening Neem hiervoor de tijd. Breng samen met de jeugdige de spullen naar de nieuwe kamer en richt het samen in. Bespreek in bijzijn van de jeugdige met de familie of opnemende voorziening wat er allemaal is gebeurd. Op die manier weet de jeugdige wat er is besproken, waardoor hij / zij meet controle over de situatie ervaart. Het is belangrijk dat de jeugdige ervaart dat de medewerker van Samen Veilig zich verantwoordelijk voelt en probeert alles zo goed mogelijk te regelen. Laat de jeugdige weten op welke manier hij de medewerker of diens team kan bereiken. Laat de jeugdige ook weten wanneer er weer contact zal zijn en op welke manier.

Bezoekcontacten De verantwoordelijkheid voor het organiseren van bezoekmomenten bij crisis uithuisplaatsingen ligt bij Samen Veilig. Bij jonge kinderen wordt er gestreefd naar een zo frequent mogelijk contact. Het is afhankelijk van de leeftijd en de mogelijkheden van de jeugdige en diens ouders hoe de bezoekregeling exact wordt vormgegeven. Dit wordt per casus besloten. De medewerker van Samen Veilig streeft ernaar, binnen het kader van voldoende veiligheid, ouders en de jeugdige daarin zo veel zo veel mogelijk de keuze te bieden.

Begeleiding van bezoeken kan wenselijk of noodzakelijk zijn. Het doel van de begeleiding kan gelegen zijn in het houden van toezicht, observatie, advisering of een combinatie. Er kan ook gekeken worden naar de mogelijkheden voor begeleiding vanuit het netwerk of de zorgaanbieders.

6.3.9 IMMEDIATE STORY

Naar aanleiding van het plan (venster 4) kan in het eerste contact daarna, zo mogelijk samen met ouders en jeugdige, een “Immediate Story”20

• Plaatje 1: Wat er is gebeurd en wie wat heeft besloten.

worden gemaakt (bijvoorbeeld te vertalen als het “Verhaal van Nu en Straks”). Hiermee wordt in vier plaatjes en tekst uitleg gegeven over:

• Plaatje 2: Welke directe consequentie dit heeft voor de jeugdige.

20 Stolk & Parker, 2014.


• Plaatje 3: Wat er daarna gebeurt.

• Plaatje 4: Wat we uiteindelijk hopen te bereiken voor de jeugdige.

De “Immediate Story is een soort ‘acute’ versie van Words & Pictures, die meerdere functies heeft:

• Ouders (en de medewerker van Samen Veilig) vertellen de jeugdige één verhaal, in plaats van dat de jeugdige zijn eigen verhaal moet construeren, wat vaak niet helemaal klopt met de werkelijkheid en dor hem moet worden opgebouwd uit de tegenstrijdige verhalen die hij van betrokkenen hoort.

• De jeugdige ontvangt een verhaal dat hij kan gebruiken om aan anderen te vertellen (bijvoorbeeld op school).

• De jeugdige krijgt meer controle/grip op de situatie omdat het verhaal perspectief biedt. Dit verkleint de kans op emotionele schade.

• De jeugdige heeft een verhaal om later (ook jaren nadien) te kunnen terugkijken op deze tijd. Dit kan een positieve rol spelen in verwerking, al dan niet met professionele hulp (trauma-behandeling).


6.4 Crisisinterventie: de afronding

6.4.1 EVALUATIE EN AFSLUITING MET BETROKKENEN

Crisisinterventie is een interventie met een korte duur. Daarom is er niet echt sprake van een uitgebreide evaluatie. In het gesprek waarin de medewerker van Samen Veilig de crisisinterventie afsluit, behandelt hij twee onderwerpen:

• Hij checkt of alle afspraken en het plan voor iedereen (nog steeds) helder en eenduidig zijn.

• Hij bespreekt (aan de hand van de viervensters) of het plan en de afspraken aangepast moeten worden. Binnen venster 2 bespreekt hij de nu gerealiseerde veiligheid en de motivatie, het vermogen en de bereidheid van ouders/jeugdigen, om de stappen die zijn gezet voor het realiseren van veiligheid in de toekomst voort te zetten. Binnen venster 3 bespreekt hij het besluit over het vervolg na afronding van de crisisinterventie. Daarbij kan het gaan om een kernbesluit dat door Samen Veilig kan worden genomen of al is genomen, of om andere besluiten. Hierbij zullen bij crisisinterventie vooral aan de orde zijn: het inzetten van onderzoek door Samen Veilig, een verzoek tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming, het vervolg van de betrokkenheid door een medewerker SAVE (begeleiding met, of zonder maatregel) en het inzetten van vervolghulp door derden. De besluiten worden uitgewerkt in venster 4: een plan voor de nabije toekomst na afronding van de crisisinterventie.

• Bij een genomen of te nemen kernbesluit bespreekt de medewerker van Samen Veilig de reacties van de ouders / jeugdigen na dit gesprek altijd intern, met de gedragsdeskundige en eventueel de vertrouwensarts. Als het een kernbesluit betreft dat na het afrondende gesprek alsnog door de medewerker van Samen Veilig en gedragsdeskundige wordt genomen, keert de medewerker van Samen Veilig nogmaals terug naar het gezin (eventueel samen met een collega).

6.4.2 RAPPORTAGE EN OVERDRACHT

Bij crisisinterventie wordt informatie vastgelegd in een verkorte rapportage. Daarbij gelden de volgende regels:

• De weergave van de melding die aanleiding gaf tot de crisisinterventie, en van de informatie die door professionals daarbij is verstrekt, is door hen geaccordeerd;

• Feiten worden gescheiden van meningen, oordelen en hypothesen;

• Meningen, oordelen en hypothesen worden onderbouwd met voldoende feiten;

o De meningen van de betrokken gezinsleden over de melding en over de mogelijke onveiligheid, ontwikkelingsbedreiging, kindermishandeling en/of huiselijk geweld worden in het verslag opgenomen.

• Als wordt verwezen naar onderzoek of diagnostiek wordt de volledige rapportage daarvan als bijlage toegevoegd aan het onderzoek.

o Dit is vaak niet mogelijk door de korte duur van de crisisinterventie, tenzij ouders het rapport kunnen aanleveren. Daarbij is belangrijk dat gecheckt wordt wie het onderzoek heeft gedaan en wanneer. Indien nodig (bij voorbeeld bij twijfel) probeert de medewerker van Samen Veilig de onderzoeker of diagnosticus te spreken.


o Als onderdeel van het plan (venster 4) kan (het opvragen van) onderzoek of diagnostiek in gang wordt gezet.

Als de crisisinterventie vervolgd wordt met een onderzoek of begeleiding zonder maatregel, wordt de informatie in de verkorte rapportage gebruikt als startpunt voor een (aangepast) plan voor onderzoek of begeleiding. Bij overdracht van de casus wordt de verkorte rapportage opgestuurd. Daarbij is warme overdracht belangrijk: de medewerker van Samen Veilig gaat met de ouders en/of jeugdige zelf op pad naar de medewerker die de vervolghulp op zich zal nemen. Het plan (met daarin de afspraken over veiligheid) is de basis voor het gesprek. De verkorte rapportage is al voor de overdracht opgestuurd.

Als er na de crisisinterventie geen vervolg is (de bemoeienis van Samen Veilig stopt), wordt ook een verkorte rapportage gemaakt. Dit is belangrijk, omdat bij een eventuele nieuwe betrokkenheid van Samen Veilig kan worden bekeken welke zorgpunten en (met name) beschermpunten in het verleden hebben gespeeld.

Het gezin ontvangt na afronding van de crisisinterventie ook een kopie van de verkorte rapportage, en de laatste versie van het plan, met daarin de afspraken over het vervolg.

6.4.3 INFORMEREN VAN DE MELDER EN HET NETWERK

Informeren van de melder

De melder wordt na afronding van crisisinterventie niet standaard ingelicht. Immers, als de melder uit het netwerk al onderdeel is (geworden) van het plan dat tijdens de crisisinterventie is gemaakt, dan is hij al op de hoogte. Als het vervolg tijdens of na crisisinterventie onderzoek door Veilig Thuis is, wordt hij door deze medewerkers benaderd.

In het geval van overdracht verneemt de melder wel van de medewerker van Samen Veilig aan welke instanties is overgedragen en wie de contactpersonen bij deze instanties zijn.

Informeren van de professioneel betrokkenen

Informeren van de professionals die tijdens de crisisinterventie een actieve rol hebben gespeeld, is meestal niet nodig. Zij hebben geen informatieachterstand en weten wat er in het plan staat, en ook wat er al dan niet in de toekomst van hen wordt verwacht.

Professionals die niet actief bij de crisisinterventie waren betrokken, moeten wel worden geïnformeerd, zeker als deze informatie relevant is voor hun professioneel handelen ten opzichte van de jeugdigen of andere gezinsleden. Denk hier bijvoorbeeld aan een behandelend psycholoog van een van de ouders, of een huisarts van een ziek kind, die tijdens de crisis ‘op de achtergrond’ bleef.

De medewerker van Samen Veilig overlegt met de leden van het gezin wie deze professionals inlicht over de gebeurtenissen en afspraken. Bij voorkeur doen de betrokkenen dit zelf (eigen regie). Als zij daartoe besluiten is belangrijk, dat de medewerker van Samen Veilig de ouders of jeugdige vraagt wat zij precies willen gaan vertellen, zodat er geen verkeerde informatie wordt doorgegeven. De ouders en jeugdige bepalen echter zelf, welke / hoeveel informatie zij doorgeven. De ouders of jeugdige kunnen ook moeite hebben om professionals in te lichten die niet bij de crisis betrokken waren. Zij kunnen met hen in conflict zijn, of ontevreden over de aanpak van deze instantie. De medewerker van Samen Veilig moet dan met de ouders en jeugdige in overleg gaan en afwegen hoe belangrijk het is voor het


professioneel handelen ten opzichte van de jeugdige of andere gezinsleden, dat hij toch wordt ingelicht over de gebeurtenissen en afspraken.


7 Communicatie bij crisisinterventie

7.1 Engageren en positioneren Tot de vaardigheden van de medewerker van Samen Veilig behoort een transparante, concrete en respectvolle communicatie, zowel met jeugdigen, hun gezin als het netwerk daar omheen . De overkoepelende kernbegrippen om de houding en communicatie van de medewerker van Samen Veilig met de cliënt aan te duiden zijn Engageren en Positioneren: • Onder engageren wordt bij crisisinterventie verstaan: alles wat de medewerker van Samen

Veilig doet om de jeugdige, diens ouders, het gezin en andere belanghebbenden en betrokkenen te motiveren tot een actieve medewerking.

• Positioneren bij crisisinterventie is datgene wat de medewerker van Samen Veilig doet om zijn publieke verantwoordelijkheid te verduidelijken. Dat komt neer op: aandacht voor het helpen stoppen van de (acute) bedreiging van de veiligheid van de jeugdige of het slachtoffer van huiselijk geweld, en aandacht voor (herstel en voortgang van) hun ontwikkeling. In feite is positioneren: het geven van een positie, een stem, aan de jeugdige / het slachtoffer. Als hun positie (concreet: diens veiligheid en ontwikkeling) in de knel komt of dreigt te komen, treedt de medewerker van Samen Veilig handelend. Hij benadrukt bijvoorbeeld de afspraken en voorwaarden benadrukken, en geeft consequenties aan. Daarvoor is vaardigheid nodig, maar soms ook (wettelijk) mandaat: positioneren is ‘ ‘skillful use of authority’ (vaardig omgaan met de eigen autoriteit).

Om deze tweeledige boodschap (en dat is iets anders dan een dubbele boodschap!) duidelijk te maken worden ook andere omschrijvingen gebruikt.

Engageren Hulp en steun (1:262BW)

Uw doelen

Uw regie

Compassie

Liefde

Bewegen

Bescheiden

Helpen/coachen

Draagvlak

Activeren

Positioneren Toezicht (idem)

Mijn voorwaarden

Mijn inperking

Controle

Lef

Bemoeien

Robuust

Sturen en Instrueren

Transparantie

Compenseren De linker- en rechterkolom betreffen overigens geen tegenstellingen. De meeste ouders willen dat de jeugdige veilig is en zich goed kan ontwikkelen, de meeste gezinnen willen dat huiselijk geweld stopt. Daarom houdt helder positioneren impliciet ook hulp en steun in. Essentieel is dat de medewerker van Samen Veilig voortdurend schakelt en een goede balans weet te vinden tussen deze beide posities.


7.2 Rust herstellen

Duidelijk en kalm21

Gezinsleden in crisis zijn hyper-alert en letten zeer scherp op wat buitenstaanders / hulpverleners doen, veel scherper dan gewoonlijk. Zij signaleren alles wat een ander doet. De medewerker van Samen Veilig laat daarom niets te raden over aan de gezinsleden. Hij zegt stap voor stap waarvoor hij komt en wat hij voorstelt als agenda. Hij benoemt wat hij doet, legt uit waarom hij dat doet en benoemt de expressies en emoties die hij waarneemt en voelt bij de gezinsleden.

Blijf rustig en ontspannen. Je houding is: ik kom jullie echt niet vertellen wat je moet gaan doen, maar ik raak ook niet van de kook door deze situatie. Ik blijf er rustig onder, kom maar met je verhaal, ik ben nieuwsgierig.

• Als de situatie niet veilig is, ga dan onmiddellijk weg (als honden of vogels geagiteerd zijn, vraag dan of ze kunnen worden opgesloten in een andere kamer). Als je al bij aankomst en bij binnenkomst merkt of voelt dat de situatie niet veilig is, ga dan niet verder dan de deur of de hal. Als er politie aanwezig is (die soms meteen wil vertrekken, omdat jij er nu toch bent), vraag hen dan te blijven tot het voor jou wel veilig is.

• Neem meteen contact op met de teamleider en / of met de politie als je vindt dat de situatie voor jou of voor de gezinsleden acuut onveilig is.

Regie nemen over de interactie en de dagelijkse routine

Het nemen van de regie in de crisis is voor de medewerker van Samen Veilig een zeer wezenlijke vaardigheid. Gezinsleden zijn in paniek, weten vaak niet wat ze moeten doen of hebben de neiging om de verkeerde dingen te doen.

Neem nooit de regie nooit zonder toestemming. Doe dit nooit zomaar uit eigen beweging. Zo maar gaan opruimen kan bijvoorbeeld erg beledigend zijn. Het gezin kan denken dat de medewerker van Samen Veilig ze hulpbehoevend vindt, en dat men niet meer tot opruimen in staat is. Het kan echter zo zijn dat de gezinsleden niet in staat zijn afspraken te bedenken voor de huidige situatie. Daarin kan de medewerker van Samen Veilig leidend zijn en hierin een voorstel doen.

Door het met (impliciete of expliciete) toestemming overnemen van de beslissingen die op dat moment nodig zijn, kan de rust worden hersteld.

Het nemen van de regie heeft betrekking op de onderlinge interacties en op de dagelijkse routine.

Onderlinge interacties

• Spreek het eerst met het gezinslid dat het meest emotioneel is, ook als het een kind is. Als dit gezinslid zich heeft teruggetrokken, bijvoorbeeld in een andere kamer, vraag dan toestemming om contact te hebben. Wat is er gebeurd? is dan een goede beginvraag.

• Tijdelijk scheiden van conflicterende partijen: de een wordt naar zijn kamer gestuurd, de ander wordt met de hond naar buiten gedirigeerd voor een ommetje. Vervolgens kan worden geprobeerd ieder na elkaar een eigen visie op de gebeurtenis te laten geven. Hier is een

21 Onderdelen van dit hoofdstuk zijn afkomstig uit: Deur, H. van (1999, 2006). Methodiek crisisinterventie voor de ambulante jeugdhulpverlening. In opdracht van de Stichtingen Jeugdzorg Zuid-Holland Noord en Dordrecht.


directieve houding van de medewerker van Samen Veilig weer belangrijk, om partijen daadwerkelijk het woord te geven en te laten uitspreken. Ook kan aan de andere partij gevraagd worden of de boodschap is overgekomen.

• Vraag toestemming om de radio, TV zachter te zetten of uit te zetten. Vraag gezinsleden de smartphone even weg te leggen. Vraag huisdieren – die sterk op de sfeer kunnen reageren - in een andere kamer te zetten. Vraag toestemming om de gordijnen open te doen en misschien het raam wat open te zetten. Stel eventueel voor samen met een van de gezinsleden naar de keuken te gaan om thee te maken.

• Als gezinsleden drugs of alcohol gebruikt hebben, is het vaak niet goed mogelijk een gesprek te hebben. Probeer de mensen te kalmeren en ga daarna weg nadat je een afspraak gemaakt hebt. Doe dat pas als de jeugdigen zijn gezien / gesproken en hun veiligheid voor de komende uren gegarandeerd is.

• Soms zijn omwegen nodig voordat er met het gezin contact kan worden gelegd. Dat is bijvoorbeeld het geval bij cliënten met een andere culturele achtergrond. Veel allochtone gezinsleden vinden het erg bedreigend als er plotseling vreemde mensen voor de deur staan die over de problemen komen praten. Zij hebben de neiging om directe confrontaties uit de weg te gaan. Een oplossing, die allochtone gezinsleden zelf vaak gebruiken voor een dergelijke situatie, is het zoeken van een aanvaardbare tussenpersoon. Deze neemt de rol op zich van de sterke en betrokken bemiddelaar. De tussenpersoon kent verplichtingen tegenover degenen die hij dient, maar de conflicterende partijen hebben ook verplichtingen tegenover hem.22

Herstel van de dagelijkse routine.

De medewerker van Samen Veilig mag regie nemen om het dagelijkse leven, dat soms helemaal verstoord is (of vergeten is), weer op gang te brengen. Het gaat om zaken als samen opruimen of iets te eten maken, de kinderen naar school of naar bed brengen, medicijnen ophalen, iemand van de familie of de werkgever opbellen, de huisdieren voeren. Door het tijdelijk overnemen van de regie en middels deze regie het gezin te ondersteunen om de dagelijkse routine te hervatten, ontstaat er rust voor gesprek. Vervolgens kan er gekeken worden welke delen van de regie weer teruggegeven kunnen worden.

Directief zijn

Onlosmakelijk verbonden met het nemen van de regie is een directief optreden. Medewerkers van Samen Veilig moeten in staat zijn om opdrachten te verstrekken in heldere taal en op een rustige manier: dit wel, dat niet. Het werkt goed om eerst aan te kondigen wat er nodig is en waarom, en vervolgens iemand te vragen die taak op zich te nemen. Als iemand weigert, wordt de taak aan een ander gegeven en wordt voor de weigeraar een andere taak bedacht.

Actief luisteren

De medewerker van Samen Veilig luistert naar datgene wat ‘achter’ de woorden schuilt, de onuitgesproken gedachten en emoties, en je geeft deze terug in de vorm van een vraag, en nooit in de vorm van een stelling: mensen in acute crisis zijn zeer gevoelig voor het “invullen” van hun emoties en gedachten door anderen. Een goed voorbeeld van een vraag is: ‘wat een verhaal zeg, ik kan me

22 Dr. David Pinto: ‘Interculturele communicatie’, pag. 65. 1994, Houten.


voorstellen dat je erg geschrokken en verdrietig bent, is dat zo?’ Door dit te verwoorden doet de medewerker van Samen Veilig drie dingen: Hij checkt of zijn indrukken kloppen, hij laat zien dat het verhaal van het gezinslid hem interesseert, en hij helpt het gezinslid om gedachten en gevoelens onder woorden te brengen. Het gezinslid voelt zich daardoor begrepen, en daardoor wordt hij - in verreweg de meeste gevallen - rustiger. Het helpt het gezinslid weer grip te krijgen op het verhaal, en dat is de basis om weer beslissingen te kunnen nemen.

Ja-vragen

Een belangrijke tip is dat de medewerker van Samen Veilig – als hij gesloten vragen stelt - vooral vragen stelt die het gezinslid met “ja” kan beantwoorden, en niet met “nee”. “Ja” antwoorden activeren het gezinslid meer dan “nee”. In een crisis ziet iemand vaak geen hoop of uitweg meer. Wie dan steeds vragen stelt waarop je met “nee” moet antwoorden, helpt diegene onbedoeld nog dieper in de put.

Verdriet

De medewerker van Samen Veilig is er op voorbereid, dat het (eindelijk) zich begrepen voelen bij gezinsleden veel kan losmaken. Er kan - nu pas - veel verdriet worden geuit, waar eerst geen ruimte voor was door alle inspanning om de problemen toch eerst nog zelf op te lossen. Wees dus voorbereid op troosten van gezinsleden. Huilen is een teken dat zij zich ontspannen, en (letterlijk en figuurlijk) weer meer lucht hebben. De ouders of jeugdige kunnen ook huilen omdat zij angstig zijn. Dat is geen teken van verdriet of ontspanning, maar een teken van (bijna) paniek. Dat vraagt van de medewerker van Samen Veilig onmiddellijke actie om de ouder of jeugdige de ervaring te geven dat hij veilig is.

Moed inspreken

Het is belangrijk in elke hulpverlening, maar zeker in crisissituaties, om te zeggen dat er voor alles wel een oplossing is. Uitleg geven over crisis en hoe dit werkt in gezinnen kan helpend zijn om de gezinsleden moed in te spreken. Door het afgeven van deze boodschappen kunnen ouders en jeugdige gaan geloven dat, ook al weten zij op dat moment niet hoe, er wel oplossing zal komen die hout snijdt.

Positieve aspecten benoemen

Een andere belangrijke vaardigheid is het benoemen van allerlei zaken die goed gaan. Deze zaken kunnen variëren van klein tot groot, van persoon tot persoon, van concreet tot abstract (een idee, een indruk). Dit zoeken en benoemen van positieve factoren gaat de hele crisisinterventie door en is een manier op zichzelf om moed in te spreken. Daarnaast is deze vaardigheid een belangrijk middel om de beleving van de situatie meer in evenwicht te brengen. Later kunnen positieve aspecten actief worden ingezet om doelstellingen te bereiken.

Spelen met de tijd

Alle menselijke processen, zelfs kortdurende processen, kennen hun eigen wetmatigheden die te maken hebben met tijd. In een crisis is de factor “tijd” belangrijk om de paniek te laten zakken, de rust te doen weerkeren, mensen tot inkeer te brengen, mensen nader tot elkaar te laten komen, te laten reflecteren op het gebeurde en beslissingen te laten nemen. Ook al doet de medewerker van Samen Veilig nog zo hard zijn best, het proces zal niet sneller gaan dan de tijd die de cliënten nodig hebben.

• Bijvoorbeeld: Indien de rust is teruggekeerd en de medewerker van Samen Veilig bemerkt dat de gezinsleden een gesprek aankunnen, kun hij hiermee een begin maken. Hierbij is zijn


inschatting van groot belang: de medewerker van Samen Veilig is misschien nog niet moe, maar het gezin kan pas de vermoeidheid echt gaan voelen als de rust is teruggekeerd. De medewerker van Samen Veilig maakt daarom eventueel voor de volgende dag een afspraak.

Beïnvloeding van de tijd is alleen mogelijk in de marges. Zo vindt bekorting van de crisisinterventie plaats als de crisis te lang opgerekt wordt en zich langzaamaan naar een nieuw evenwicht ontwikkelt zonder dat sprake is van een actieve deelname van het hele systeem. In dat geval 'gaat de crisis namelijk vanzelf over', maar wordt deze niet benut om oplossingen te vinden.

Verlenging van de crisisinterventie vindt plaats als de situatie nog net geen crisis is en iedereen net iets harder moet worden wakker geschud om over te gaan tot actie.

Gebruik maken van termijnen

Het is belangrijk in crisisinterventie om duidelijk te zijn over termijnen. Dit schept rust en helderheid en creëert vertrouwen: er wordt gedaan wat er is afgesproken. Gedacht kan worden aan de concrete en heldere termijn voor een voorlopig plan met afspraken over de veiligheid, een concrete en heldere termijn voor een crisisuithuisplaatsing of logeren in het netwerk etc.

Alert zijn op ouders, opvoeders en jeugdigen met een verstandelijke beperking

Een beperking heeft grote impact voor de communicatie en bejegening door de medewerker van Samen Veilig. De beperking leidt in crisissituaties tot aanvullende problemen in de sociale informatieverwerking (zie intermezzo in paragraaf 2.2.1), en er bestaat een verhoogde kans op impulsiviteit, op agressief of juist submissief/onderdanig reageren. Ouders met een beperking kunnen minder geneigd zijn het eigen handelen ter discussie te stellen. De medewerker van Samen Veilig dient hierop zijn communicatiestijl aan te passen (taal, tempo, visualiseren).

7.3 Draagvlak voor oplossingen

Kies geen partij en vermijd de schuldvraag

De medewerker van Samen Veilig benadrukt dat het praten over schuld niet aan de orde is. De medewerker van Samen Veilig zegt of impliceert ook zelf nooit dat het gezin (mede) door eigen toedoen in de problemen is geraakt.

Hij neemt een neutrale houding aan en stelt dat gezamenlijk “alles op een rij wordt gezet” met als doel een oplossing te vinden waarover iedereen tevreden is.

Niet meegaan in eisen

De medewerker van Samen Veilig gaat ook nooit in op eisen die door de gezinsleden aan elkaar worden gesteld: het “die-moet-dit en die-moet-dat” patroon. Zodra immers wel aan een eis van een deel van het systeem tegemoet wordt gekomen, wordt de medewerker van Samen Veilig partijdig. Bovendien kan door het meegaan in zo'n eis een onomkeerbare situatie ontstaan: zowel door de macht die het eisende gezinslid krijgt, als door de feitelijke interventie.

Geen partij /meerzijdig partijdig

Het is belangrijk om geen oordeel te vellen over het gedrag van de afzonderlijke gezinsleden en niet mee te gaan in het bepalen van een schuldvraag. In het algemeen geldt dat er geen partij wordt gekozen in een crisis (en ook niet daarna). Er wordt ook wel gesproken van meerzijdige partijdigheid,


om te benadrukken dat de hulpverlener het belang dient van alle betrokken partijen en vooral het gezin als geheel.

Alle medewerker van Samen Veilig dragen deze houding expliciet uit in hun handelen. Middelen daartoe zijn het voortdurend naar voren halen van partijen die op de achtergrond dreigen te raken en het voortdurend wisselen van perspectief.

Motivatie vergroten

In een crisissituatie vertonen de cliënten de neiging om zich vast te zetten in een vijandige positie. Dit is meestal het startpunt waar de medewerker van Samen Veilig binnenkomt in het gezin. Via allerlei processen kan de druk van de ketel worden gehaald, om uiteindelijk beslissingen te nemen over oplossingen. In de tussentijd brengt de medewerker van Samen Veilig een 'motivatietraject' op gang, waarin wordt getracht een gemeenschappelijk doel belangrijk te maken. Langs allerlei wegen wordt geprobeerd iedereen warm te laten lopen voor dit doel: overtuigen, paradoxale benadering (schetsen wat gebeurt als je het niet doet), wettelijke marges aangeven, enz.. Daarnaast wordt zo concreet mogelijk uitzicht geboden op het bereiken van het gemeenschappelijke doel: het bieden van nieuwe perspectieven voor het gezin, het schetsen van alternatief gedrag en communicatie, het komen tot nieuwe afspraken en regels, het ondernemen van nieuwe activiteiten, enz..

Bemiddelen en onderhandelen

Bemiddelen is een manier om de partijen nader tot elkaar te brengen. Bemiddelen verloopt, al naar gelang de situatie, op allerlei manieren. Soms volstaat het iedereen te vragen een beetje water bij de wijn te doen.

Het formuleren van een gemeenschappelijk doel is een veel gebruikte manier om de partijen dichter bij elkaar te brengen. Vervolgens wordt nagegaan wat iedereen zou moeten investeren om dat doel te bereiken. Via verdere onderhandelingen stelt iedereen vast hoever men wil gaan met die persoonlijke investering. Als de verschillen tussen de partijen te groot zijn, kan de medewerker van Samen Veilig een beetje bijsturen. Het is geven en nemen op het scherp van de snede.

Regie en verantwoordelijkheid teruggeven

In het crisisinterventieproces wordt aanvankelijk waar nodig de regie overgenomen om de rust in het gezin te laten terugkeren. Bij het zoeken naar oplossingen wordt deze houding echter steeds meer teruggedraaid. Het gevaar bestaat dat de eigen oplossingen van het gezin, en de eigen creativiteit die daarvoor nodig is, niet wordt ingezet als de medewerker van Samen Veilig teveel voor de gezinsleden denkt.

Daarom zal de medewerker van Samen Veilig in deze fase steeds meer aan het gezin zelf overlaten inhoudelijke beslissingen te nemen. Dat neemt niet weg dat de medewerker van Samen Veilig ook in deze fase actief blijft aansturen op een uiteindelijk resultaat: het vinden van een oplossing.

7.4 Accuraat en met empathie werken

Bij crisisinterventie is de relatie met betrokkenen minder gericht op het opbouwen van een - langer durende - relatie. Het resultaat van het contact wordt altijd bepaald door de kwaliteit van de relatie. Dit geldt ook voor kortdurende relaties zoals tijdens een crisisinterventie. De kwaliteit wordt beïnvloed door alles wat er (verbaal en non-verbaal) gebeurt vanaf het allereerste moment van contact. Wat


men aan voorkennis heeft, en de (voor)oordelen die men zich op basis daarvan impliciet of expliciet al vormt, beïnvloedt het contact ook.

Bij crisisinterventie hoeft de medewerker van Samen Veilig zich geen langer durende (samenwerkings)relatie met het gezinssysteem tot doel te stellen. Het contact mag hartelijk en opgewekt zijn, maar is uiteindelijk zakelijker. Men zou een vergelijking kunnen trekken met de ambulancebroeder, die het bewaken en stabiliseren van de vitale functies van de patiënt tot hoogste prioriteit heeft en daar tussendoor geruststellende, bemoedigende opmerkingen maakt. Zodra de acute levensbedreiging is afgewend en de situatie het toelaat maakt hij zelfs een praatje over het weer of de kleinkinderen. Dit lijkt een onbelangrijke afleidingsmanoeuvre maar kan voor de patiënt veel betekenen. Voor onze cliënten kan dit het verschil betekenen tussen ‘gaan samenwerken’ of ‘hakken in het zand zetten’.

Voor de effectiviteit van de crisisinterventie is dus in de eerste plaats accuratesse in de zin van to the point, doelgericht, structurerend werken nodig met daarnaast een juiste dosis gevoel en empathie voor de mensen die in crisis verkeren: zakelijk en accuraat is iets anders dan koel en afstandelijk.


8 Kennis, houding en vaardigheden voor crisisinterventie

8.1 Algemene kennis, houding en vaardigheden van medewerkers

Kennis over

• de normale ontwikkeling van jeugdigen; • ontwikkelingsbedreigingen; • aspecten van fysieke en psychische veiligheid en onveiligheid; • signalen en gevolgen van kindermishandeling, verwaarlozing en huiselijk geweld; • kinderen volwassen psychopathologie, inclusief LVB en forensische psychiatrie; • risicofactoren, beschermende factoren en criminogene factoren (uitkomsten van

wetenschappelijk onderzoek die van toepassing zijn op zorgen en krachten in actuele casussen); • onderzoek en risicotaxatie. • de SAVE-definitie van veiligheid gekoppeld aan ontwikkeling; • verantwoordelijkheden en bevoegdheden binnen verschillende kaders en de daarbij relevante

wetgeving; • het belang van eigenaarschap/regie bij het maken en mede-uitvoeren van plannen en

vaardigheden door de reeds benoemde grondhouding bij de betrokkenen te houden, binnen gestelde kaders.

Vaardigheden

Vooral Venster 1

• Constructieve werkrelatie met ouders en jeugdigen opbouwen; • Rol en wisseling in rol (drang-dwang) uitleggen aan jeugdige, gezin, netwerk en professionals; • Activeren van de mensen rond de jeugdige en ondersteunen van netwerkbijeenkomsten; • Middelen als genogram, ecogram, bolletjesschema,, veiligheidscirkels kunnen inzetten; • In kaart brengen van systeemkenmerken: interne en externe grenzen, hiërarchie, macht, rollen/

rolomkering, gezinsorganisatie, saamhorigheid, loyaliteit, rechtvaardigheid en verdienste.

Vooral Venster 2:

• Onderscheid maken tussen feiten en meningen; • Observeren en duiden van de interactie tussen ouders en jeugdigen; • Zien, spreken en observeren van jeugdigen; • Gevoelige zaken (mishandeling, misbruik, huiselijk geweld) bespreekbaar maken.

Vooral Venster 3:

• Kernbeslissingen voorbereiden; • Oplossingsgerichte gesprekstechnieken hanteren (o.a. de schaalvragen, gewenste

situatievragen, uitzonderingsvragen, schaalvragen); • Voorwaarden als toetssteen inbrengen in het cliëntsysteem: Realistische consequenties

formuleren voor de situatie dat wel/niet binnen de aangegeven termijn wordt voldaan aan de gestelde voorwaarden;

• Voorwaarden benoemen waaraan plan van ouders/netwerk moet voldoen;


• Voorwaarden formuleren; o gericht op het ‘wat’ in plaats van op het ‘hoe’; o gedragsspecifiek in plaats van in abstracte termen die beschrijven wat ouders (en jeugdigen)

moeten doen in plaats van wat ze niet moeten doen, in taal die de leden van het gezin (incl. de jeugdigen) begrijpen.

Vooral venster 4:

• Ruimte bieden voor (ondersteuning bij) familiegroepsplan; • Praktische, smart--geformuleerde afspraken met cliëntsysteem maken; • Ruimte te geven aan gezin, netwerk en (lokale) professionals om inhoud te geven aan plan en

uitvoering en toch toezicht houden op de veiligheid en voortgang en te sturen op realisatie van voorwaarden (met en zonder maatregel);

• Netwerk opbouwen/uitbreiden bij ontbreken van of beperkt netwerk; • Kernbeslissingen weten uit te voeren.

Alle vensters:

• Denken en handelen in termen van goed genoeg; • Kort, bondig en in begrijpelijk taal met alle betrokkenen communiceren en rapporteren; • Motiverende gespreksvaardigheden; • Tot stand brengen en handhaven van afstemming en samenwerking, vooral met lokale teams,

waarbij open afgeschaald wordt waar dat nodig is; • Reflecteren op eigen handelen; • Toetsen van eigen handelen aan professioneel en beroepsethisch oordeel van collega’s; • Samenwerken met de lokale teams; • Samenwerken met zorgaanbieders.

Houding

• Meerzijdig partijdig zijn, alle perspectieven van de betrokkenen onderzoeken en meewegen (vooral: kunnen omgaan met ontkenning van mishandeling);

• Vanuit oplossingsgerichte grondhoudingen werken (vooral de erkennende, niet-wetende, niet-oordelende grondhouding toepassen);

• Bereikbaar en toegankelijk zijn; • Menselijk en betrokken zijn; • Gericht zijn op het positieve.


8.2 Specifieke competenties voor crisisinterventie

Het omgaan met een crisissituaties (crisisinterventie) vraagt om een versnelde werkwijze, accentverschillen ten opzichte van de SAVE-basiswerkwijze, en aanvullende kennis en vaardigheden. • De medewerker van Samen Veilig moet de crisis tegemoet treden. Een crisis is een potentieel

risicovolle situatie. Dit kan vermijdingsreacties te weeg brengen. Bijvoorbeeld: betrokkenen beweren dat van crisis geen sprake is of blijven overleggen in plaats van actie te ondernemen. De medewerker van Samen Veilig moet problemen niet toedekken, maar ze juist aan de orde stellen. Hij zal boze mensen niet per definitie uit elkaar halen, maar proberen hen met elkaar in gesprek te brengen.

• De medewerker moet om kunnen gaan met verhoogde emoties op alle gebieden en bij alle gezinsleden. Het ene gezinslid kan met agressie reageren, daar waar een ander bang of verdrietig is.

• Professionals verschillen in hun affiniteit en persoonlijke mogelijkheden ten aanzien van het omgaan met crisissituaties. Zij verschillen in hun wens en mogelijkheden om ad hoc in situaties te stappen waar heftige emoties spelen, soms met weinig informatie. Dit is één van de redenen waarom er binnen Samen Veilig mogelijkheden geboden worden voor coaching / werkbegeleiding op maat door Veilig Thuis.

• Vanwege de vaak de minder overzichtelijke, minder voorspelbare en meer emotionele situaties, stelt crisisinterventie specifieke eisen aan de medewerker: o rust kunnen bewaren in turbulente situaties; o een grote mate van flexibiliteit kunnen opbrengen (in praktische zin maar ook wat betreft het

omgaan met verschillende heftige emoties); o handen uit de mouwen willen en kunnen steken, doen wat nodig is (bv. bij het herstellen van

de dagelijkse routine), actie gericht. o in staat zijn snel overzicht te verwerven en daarbij oog hebben voor detail; o kunnen de-escaleren, kanaliseren van emoties. o accuraat, structurerend en directief kunnen optreden (leiderschap, initiatief nemen,

besluitvaardig); daarbij balans houden met empatisch en waarderend zijn; o de veiligheid van betrokkenen (telkens) als uitgangspunt kunnen nemen; o durven handelen / besluiten op grond van beperkte informatie; o sociale perceptie en sensitiviteit (reactiepatronen van mensen kunnen lezen, verhaal achter

het verhaal kunnen beluisteren en kunnen redeneren waarom zij deze reactie, dit gedrag vertonen);

o kunnen bemiddelen en onderhandelen. o snel en kritisch kunnen denken in termen van krachten en zorgen, voorwaarden, mogelijke

benaderingen en (creatieve) oplossingen van het probleem; o goed kunnen coördineren van acties, tijdmanagement (eigen tijdmanagement, werken met

termijnen, spelen met tijd). • Voorlopige voorwaarden kunnen stellen (voorwaarden voor korte termijn variërend van 24 / 72

uur, 2 weken tot maximaal 6 weken). • Selecteren van die mensen die in de crisissituatie nodig zijn voor het maken van een plan. • Samen met gezin en netwerk vormgeven van tijdelijke plannen op basis van voorlopige

voorwaarden. • Zien, spreken en observeren van jeugdige in crisissituaties.


• Motiveren tot en voeren van gezinsgesprekken (in crisissituaties), en weten wanneer hiervan afgeweken moet worden.

• Vormgeven en observeren begeleide bezoekregeling • Kennis over de definitie van crisis, crisistheorieën en crisis als kans. • Kennis over mogelijke crisisinterventies. • Kennis van de wettelijke kaders van VOTS, VoVo, Tijdelijk Huisverbod en Straffen bij Huiselijk

Geweld. • Kennis van (neuro psychologische) reacties op crisissituaties. • Kennis Immediate Story. • Voor Veilig Thuis: Kennis van verbijzonderingen (AVI, CBK, Huisverbod en Crisis binnen 5

dagen)


Bijlage 1: Typen crisis

Type 1: Crisisinterventie bij ingrijpende gebeurtenissen 23

Kenmerken:

Gezin functioneerde tot dan toe goed / normaal. Door een ingrijpende gebeurtenis van buitenaf is het probleemoplossend vermogen van het gezinssysteem niet meer toereikend.

Voorbeelden:

Gezinssystemen waar plotseling een opvoeder/verzorger of een kind wegvalt, overlijdt, gehandicapt raakt of ernstig ziek wordt.

Hulp:

Gezinsleden hebben in eerste instantie behoefte aan geruststelling, troost, het regelen van praktische kwesties en herstel van het dagelijkse leven. Activeren van probleemoplossend vermogen. Inzetten van netwerk. Soms behoefte aan stress reducerende technieken of medicatie. Ook wil men onder ogen zien wat de gevolgen van de gebeurtenis op de lange termijn zijn.

Vervolg:

Er is vaak geen vervolghulp nodig. Er is grote kans op herstel.

Type 2: Crisisinterventie bij faseovergangen

Kenmerken:

Gezinnen hebben over het algemeen adequaat functioneren, maar een belangrijke overgangsfase in of buiten het systeem niet goed doorstaan, waardoor het probleemoplossende vermogen ontregeld raakt en ontoereikend is om de overgang op normale wijze door te maken. Deze overgangen van oude naar nieuwe situaties stellen andere eisen en vaardigheden aan een jeugdige, opvoeder of gezin, zoals het op zich nemen van nieuwe rollen, taken en verantwoordelijkheden. Dit kan bovenmatige spanning oproepen als de snelheid van de overgang geen gelijke tred houdt met het aanpassingsvermogen aan de nieuwe situatie.

Voorbeelden:

Faseovergangen die jeugdigen voor ontwikkelingstaken en opvoeders voor nieuwe opvoedingstaken stellen. De echtscheiding van ouders, de komst van een nieuwe opvoeder en/of nieuwe 'broertjes en/of zusjes'. Het migrantengezin dat door de ontwikkeling van de kinderen sterker wordt geconfronteerd met verschillende waarden en normen. De (soms) lang uitgestelde hereniging van migrantengezinnen. Het ontdekken/uitkomen voor de homoseksuele voorkeur van een jeugdige.

Hulp:

In het algemeen heeft men behoefte aan ondersteuning bij het tot stand brengen van emotionele en gedragsmatige aanpassingen die nodig zijn om de faseovergang te kunnen maken. Jeugdigen vragen om erkenning van hun eigen wensen en opvattingen. Zij willen de vrijheid om te experimenteren met

23 Informatie uit: Methodiek crisisinterventie ambulante jeugdhulpverlening, door Heleen van Deur, Amsterdam, februari 1999 en opnieuw vastgesteld juli 2006, blz. 8 - 19.


nieuwe ontwikkelingstaken. Ouders willen de opvoedingscompetentie en het gezag over hun kinderen terug, of willen weten hoe zij beginnende gedragsproblemen van hun kinderen moeten aanpakken. Vaak is er behoefte aan inzicht in/begrip voor de ontstane situatie, vooral bij de opvoeders.

Vervolg:

Bij een ontwikkelingscrisis, die plaatsvindt onder overigens gunstige omstandigheden, is er grote kans op het vinden van de rust en een nieuw evenwicht. Soms zijn aanvullende begeleidingstrajecten nodig. Korte crisisinterventie kan bij dit type crisis goede resultaten kunnen boeken.

Type 3: Crisisinterventie bij structurele, meervoudige problemen

Kenmerken:

Gezinnen die zich kenmerken door een niet adequate wijze van functioneren, hetgeen zich uit in chronische, meervoudige problematiek. Dit cliëntsysteem heeft door de chronische duur van de problematiek doorgaans probleemoplossende strategieën op gang gebracht, die weliswaar functioneel, maar niet adequaat zijn. Daardoor raakt het wankele evenwicht tussen draaglast en draagkracht snel verstoord, zodat cliënten regelmatig in een crisissituatie belanden. Vaak gaat het om opvoedingssystemen waarbij ouders over onvoldoende opvoedingsgezag of opvoedingscompetentie beschikken om het gezin in goede banen te leiden, of waarbij ouders ethische grenzen overtreden. Gezin is dikwijls al bekend met de hulpverlening.

Voorbeelden:

Gezinssystemen waar sprake is van pedagogische onmacht en / of verwaarlozing van opvoeders, kindermishandeling, huiselijk geweld.

Hulp:

Gezinsleden zijn moe van de negatieve sfeer en het vijandige klimaat in huis. Zij missen betekenisvolle contacten met elkaar. Vaak is er sprake van materiële en maatschappelijke achterstand. Men is meestal niet (meer) gemotiveerd tot zelfinzicht en verwerken van het verleden. Wel is men redelijk gemotiveerd voor concrete vooruitzichten op verbetering van materiële en maatschappelijke voorzieningen: geld, huis, school, werk. Ook wil men af van de bemoeienis van politie en justitie. Werk aan kleine doelen.

Vervolg:

In principe is bij een structurele crisis het herstel van het bestaande evenwichtsniveau onvoldoende, omdat het disfunctionele en wankele evenwicht een te kwetsbare uitgangspositie vormt voor de betrokkenen. De kansen op groei en vooruitgang zijn daarom beperkt, zodat vroeg of laat de problemen alleen maar zullen toenemen. Het doel van de crisisinterventie is het op gang brengen van een proces waarbij het systeem als geheel op een hoger niveau van functioneren uitkomt. Meestal is dit een kwestie van lange adem.

Type 4: Crisisinterventie bij verzorgingsproblematiek

Kenmerken:

Gezinssystemen die niet geheel op eigen kracht, maar als gevolg van een voor hen beschikbaar 'zorgsysteem' adequaat functioneren. Het gaat om cliënten van wie is vastgesteld dat zij een bepaalde


vorm van chronische zorg nodig hebben en die bereid zijn deze zorg te aanvaarden. De zorg kan geleverd worden door (een combinatie van) professionele en vrijwillige hulp (sociale steun). De chronische zorg maakt deze cliënten zo sterk afhankelijk van anderen dat wanneer het zorgsysteem faalt, de draaglast voor deze cliënten te zwaar wordt en zij in een crisis raken.

Voorbeelden:

Zorgsystemen worden ontwikkeld voor een deel van de psychiatrische patiënten, minder begaafden en verslaafden.

Hulp:

De behoefte is het herstel van de eerdere zorg. Doel is om het gezinssysteem op een hoger niveau van functioneren te tillen, zodat het minder kwetsbaar is.

Vervolg:

Bij een verzorgingscrisis is vastgesteld dat het cliëntsysteem een bepaalde vaste vorm van hulpverlening nodig heeft. Vaak langer durend stut en steun contacten. Het is van belang dat men wil investeren in de andere vorm van hulpverlening.

Type 5: Crisisinterventie bij acute psychiatrie.

Kenmerken:

Het evenwicht in het gezinssysteem wordt verstoord door acute problematiek.

Voorbeeld:

Depressie met suïcide bedreiging, acute psychose van een adolescent of ouder.

Hulp:

Hulp bij herstel van routines en verwerken van traumatische gebeurtenis. Net als bij type 1: herstellen van het eerdere evenwicht, verstevigen netwerk rond het gezin.

Vervolg:

Hulp vaak van korte duur, snelle kans op herstel, samenwerking met psychiatrie van belang.


Bijlage 2: Startoverleg Indien besproken, dan kan het item worden aangevinkt. Vragen over veiligheid staan cursief.

A. Informatie verzamelen (venster 1 en 2) Wie zijn de mensen? Wie zijn de samenwerkingspartners? Zijn derden (politie, GGZ, tolk) op de hoogte en ingeschakeld? Inschatting betrouwbaarheid informatie en informatiebron? Wat heeft de melder verteld over de reactie van ouders? Is de veiligheid in gevaar gebracht? Bij wie? Door wie? Hoe? Is er sprake van recidive? Eerste inschatting krachten en zorgen? Worden zorgen als probleem ervaren? Ondersteuning van jeugdige? Ondersteuning van ouders? Zijn er mogelijkheden (steun, opvang kinderen) in het netwerk? SAVE-Veiligheidschecklist ingevuld? Welke informatie ontbreekt, welke informatie is nodig om de veiligheid in te schatten?

B. Inschatting en besluitvorming (venster 3) Is de veiligheid acuut in gevaar? Is er sprake van Hoog Risico (contact met coördinator Hoog Risico)? Waarover moet er direct een besluit vallen? Laten gedrag en emoties samenwerking toe? Mogelijk traject naar kinderbeschermingsmaatregel? Mogelijk traject naar uithuisplaatsing? Liggen er al een beschikking en/of voorwaarden? Wat is het meest slechte scenario? Wat wil de jeugdige / het slachtoffer zelf? Welke voorwaarden voor veiligheid en samenwerking zijn nodig?

C. Acties en taakverdeling (venster 4) Welk(e) besluit(en) nemen we nu al? Noodzaak geheim adres? Wat moet er geregeld worden? Is verdiepen in dossier nodig? Met wie moet er samengewerkt worden (Raad, politie, reclassering, Forensisch Polikliniek,

Vertrouwensarts)? Wie moeten er gebeld worden voor informatie? Welke personen zouden iets over de kinderen /

het gezin kunnen vertellen (informanten)? Gaat Samen Veilig naar het gezin toe of nodigt Samen Veilig het gezin op kantoor uit? Wie gaat naar gezin toe? Wie nodigt gezin uit op kantoor? Wat moet er minimaal bereikt worden in het eerste contact? Tips en adviezen aangaande rust creëren? Wat moet er gevraagd worden in eerste contact met gezin? Welke oplossingsgerichte vragen moeten / kunnen gesteld worden? Observatiedoelen? Wie schrijft crisisbijlage?

D. Veiligheidsaspecten Veiligheid medewerker van Samen Veilig? Eén of twee medewerkers van Samen Veilig die actie uitvoeren? Met wie heeft de medewerker van Samen Veilig contact na actie?


Bijlage 3. Verbijzondering Veilig Thuis: Actieve veiligheidsinschatting

Vanuit Veilig Thuis kan als onderdeel van de triage een actieve veiligheidsinschatting (AVI) worden ingezet. Een AVI wordt ingezet wanneer er een melding wordt gedaan welke grote onveiligheid doet vermoeden, maar het is vooralsnog niet duidelijk of er sprake is van ene crisis of niet. Op basis van de informatie die wordt aangeleverd kan de veiligheid van de betreffende jeugdige(n) niet goed worden ingeschat, de persoon f instantie die de informatie heeft aangeleverd is niet (meer) bereikbaar, of het niet duidelijk op welke manier de melding moet worden benaderd. Door het inzetten van een AVI kan voorkomen worden dat situaties van grote onveiligheid voor jeugdigen over het hoofd gezien worden, maar kan ook voorkomen worden dat duur onderzoek onterecht wordt ingezet.

Voorliggend aan het inzetten van een AVI is dat er, in het kader van de triage, telefonisch extra informatie wordt opgevraagd (bij de melder, bij de ouders). Het kan echter voorkomen dat deze informatiebronnen niet bereikbaar zijn, dan wel dat de aanvullende informatie niet leidt tot meer duidelijkheid aangaande de inschatting. Op dat moment kan ook overwogen worden om een AVI in te zetten. Een AVI betreft een huisbezoek door twee medewerkers van Veilig Thuis.

Indien de AVI, dan wel het in kennis stellen van ouders over de melding, de veiligheid van de betrokkenen acuut in gevaar zou kunnen brengen, dient tijdens de triage te worden overwogen om door Veilig Thuis (eerst) vooronderzoek te laten doen.

De inzet van een AVI wordt altijd getoetst door een gedragswetenschapper. Met de gedragswetenschapper en de twee medewerkers die de veiligheidsinschatting gaan doen vindt een startoverleg plaats. Indien gewenst kunnen anderen uitgenodigd worden bij het startoverleg, te denken aan een vertrouwensarts of een specialist. Het huisbezoek vindt dezelfde dag plaats, tenzij er onderbouwde redenen zijn om hier van af te wijken. Omdat het een eenmalig contact betreft, op basis waarvan een besluit wordt genomen, is het belangrijk dat deze medewerkers hun bevindingen en observaties met elkaar kunnen delen en vergelijken. Het huisbezoek wordt aangekondigd tenzij dit niet mogelijk is (er zijn bijvoorbeeld geen telefoongegevens bekend of er wordt niet opgenomen op de beschikbare nummers) dan wel er zijn andere redenen die het niet aankondigen van het huisbezoek kunnen onderbouwen, zoals een verwachte ‘vlucht’ van ouders en/of jeugdigen na aankondiging vooraf. Het huisbezoek kan kortere of langere tijd van te voren worden aangekondigd.

De medewerkers van Veilig Thuis die de AVI uitvoeren stellen zich voor en leggen ouders (en eventueel jeugdigen op een bij hun leeftijdsniveau passende wijze) uit dat er zorgen gemeld zijn en - tenzij het een anonieme melding betreft - door wie.. Ze noemen de belangrijkste zorgen zo concreet mogelijk en leggen uit dat en waarom deze zorgen mogelijk tot onveiligheid van de jeugdigen zouden kunnen leiden. Zo nodig wordt benoemd dat onder ‘veiligheid’ niet alleen fysieke (en/of seksuele) maar ook emotionele veiligheid wordt gerekend (vaak helpt het daarbij sprekende voorbeelden te noemen). Omdat het hen niet is gelukt om op een andere manier in te schatten dat de jeugdige veilig is, zo geven de medewerkers aan, is besloten tot een huisbezoek om de veiligheid van de jeugdige beter in te kunnen schatten. Ze leggen uit dat een veiligheidsinschatting een gesprek met ouders, een gesprek met of observatie van de jeugdigen en een kijk door het huis betreft.

Indien ouders (en/of jeugdigen) niet genegen zijn hun medewerking aan de AVI te verlenen, leggen de medewerkers uit dat zij het gesprek op dat moment niet kunnen en willen afdwingen maar dat de


zorgen dan blijven bestaan en zij intern (met hun gedragswetenschapper/supervisor) zullen overwegen hoe de veiligheid op een later moment alsnog kan worden ingeschat. Indien nodig noemen zij daarbij de Raad voor de Kinderbescherming.

Zijn ouders/verzorgers wel bereid tot gesprek, dan wordt met hen behalve bij de zorgen (en de directe aanleiding voor de melding) ook meteen aandacht besteedt aan beschermpunten en helpende omstandigheden. Wat hebben ouders en jeugdigen allemaal al gedaan om de problemen het hoofd te bieden? En kunnen zij aangeven of de zorg in het verleden wel eens bijna optrad, maar dat het toch niet gebeurde: wat is toen beschermend geweest tegen die zorg? Hebben ouders en jeugdigen zelf ook zorgen: mogelijk (deels) andere zorgen dan de door melder genoemd? En wat zouden ouders en jeugdigen willen dat er (het eerste) verandert aan hun situatie? Enzovoort.

Het komt de samenwerking veelal ten goede als de medewerkers ouders en jeugdigen regelmatig ‘belonen’ (met complimenten, directe of indirecte, of andere uitingen van waardering) voor alles wat de ‘samenwerking’ en ‘veiligheid’ vergroot. De medewerkers dienen daarbij - juist bij de korte contacttijd die kenmerkend is voor crisis - scherp te letten op ‘hele kleine progressie’, daar die meestal vooraf gaat aan grotere stappen in de goede richting. Denk bijvoorbeeld aan het feit dat een ouder überhaupt bereid is ad hoc het gesprek aan te gaan, of aan de situatie waarbij een ouder of jeugdige open en eerlijk over zijn moeilijke situatie verteld of (een deel van) de zorg erkent. Uiteraard werkt het complimenteren alleen als het ‘gemeende’ opmerkingen zijn. Als ouders naast de complimenten ook in zekere mate geconfronteerd moeten worden, kan het soms goed werken om onderling af te spreken wie het slechte en wie het goede nieuws brengt.

De jeugdigen worden in principe altijd gezien en afhankelijk van hun leeftijd, noodzaak en mogelijkheden gesproken. Dit gebeurt echter (veel) minder uitgebreid dan in een regulier onderzoek, daar het ‘slechts’ om een veiligheidsinschatting gaat.

Een bezichtiging van het huis hoort ook bij de standaard werkwijze en is noodzakelijk om te onderzoeken of er voldaan wordt aan alle basisvoorzieningen zoals voedsel, een bed voor de kinderen, speelgoed, warm water etc. De medewerkers leggen daarbij uit dat het belangrijk is om op alle gebieden te kunnen vaststellen dat er sprake is van veiligheid van de jeugdige. Tijdens het huisbezoek wordt bij voorkeur de gehele woning bekeken, maar in ieder geval de huiskamer, de keuken en de kinderkamer(s). Er wordt gecheckt of er voldaan wordt aan de noodzakelijke basisvoorzieningen (te denken aan voeding, verwarming in de winter etc.). Aan ouders en jeugdige wordt uitleg gegeven over het vervolg en de aard en wijze van besluitvorming. Aan ouders en jeugdige wordt eveneens uitgelegd, dat er in geval van een vervolg na deze veiligheidsinschatting waarschijnlijk een andere contactpersoon zal worden toegewezen.

Om zeker te zijn dat alle belangrijke onderwerpen de revue gepasseerd zijn, ter voorkoming van blinde vlekken en om de observatie bevindingen te toetsen wordt een veiligheidstaxatie instrument (momenteel standaard de SAVE veiligheidschecklist) ingevuld.

In geval van letsel of vermoedens seksueel geweld wordt er altijd een vertrouwensarts geconsulteerd. Een vertrouwensarts van Veilig Thuis is ten alle tijden telefonisch bereikbaar. Ook kan gebruik gemaakt worden (na overleg met de vertrouwensarts) van de huisarts, huisartsenpost of Spoedeisende Eerste Hulp.

De bevindingen worden voorgelegd aan een gedragswetenschapper. Het betreft hier namelijk een kernbeslissing: welke actie dient te worden ondernomen naar aanleiding van nieuwe zorgen of meldingen (signalen) over een jeugdige of het gezin. Op basis van de informatie vanuit de melding, de


aanvullende informatie welke telefonisch is opgevraagd bij informatiebronnen en de informatie vanuit de AVI wordt de triage afgerond met een genomen besluit over het vervolg. Dit besluit en de onderbouwing worden gedocumenteerd het registratiesysteem op de binnen de instelling afgesproken herkenbare plek voor kernbeslissingen24

Ook het ingevulde veiligheidstaxatie-instrument wordt gevoegd in het dossier. Ouders en jeugdigen van 12 jaar en ouder worden telefonisch op de hoogte gesteld van het genomen besluit.

24 Op dit moment is dat in IJ in het plan van aanpak Intake onder de kop Kernbeslissingen. In het toekomstige registratiesysteem WIJZ zal dat (vermoedelijk) zijn bij de besluitaspecten van de dienst Triage.


Bijlage 4: Verbijzondering Veilig Thuis: Crisisdienst Buiten Kantooruren

Met de Crisisdienst Buiten Kantooruren (CBK) biedt Samen Veilig crisisinterventie aan buiten kantoortijden. De CBK bestaat uit een selectiedienst, een actieve crisisdienst en een huisverboddienst. Alle telefoontjes komen binnen bij de selectiedienst. De selectiedienst geeft telefonisch advies en screent welke telefoontjes meer aandacht, namelijk van de actieve crisisdienst, behoeven.

Op het moment dat op basis van triage wordt besloten dat er actie vanuit de CBK nodig is, wordt de actieve crisisdienst ingezet. Dan spreken we van crisisinterventie. In geval van (twijfels over mogelijke) onveiligheid van de medewerker van Samen Veilig, gaan de actieve crisisdienst en de selectiedienst samen op pad.

De huisverboddienst biedt crisisinterventie bij tijdelijk huisverboden. In dit kader ondersteunt zij ook de politie en Hulpofficier van Justitie bij de triage (afweging) aangaande tijdelijke huisverboden. De ondersteuning bij de inschatting van het huisverbod valt bij de huisverboddienst dus onder crisisinterventie.

De CBK wordt ondersteund door gedragswetenschappers en vertrouwensartsen. Voor specifieke besluitvorming zijn er ook teammanagers en Directie Overleg (DO) leden - zoals bij complexe zaken met media-aandacht - beschikbaar.

Uitgangspunten CBK

• De CBK is werkzaam in de gehele provincie Utrecht. • De CBK is na kantoortijden (tussen 17:00 en 09:00) en in de weekeinden beschikbaar.

o Met uitzondering van jeugdigen die in een 24-uurs voorziening van een zorgaanbieder verblijven. In dat geval is de zorgaanbieder verantwoordelijk voor passende hulp.

• Na kantooruren kan de CBK ingeschakeld worden door de cliënt, derden of een professional. o Als een crisissituatie wordt gemeld in een gezin waarmee Samen Veilig al bemoeienis

heeft, dan zal binnen kantooruren de eigen SAVE-medewerker contact met het gezin zoeken.

• Na aanmelding is er indien nodig binnen twee uur fysiek contact met betrokkenen. • De CBK handelt conform de SAVE-werkwijze, SAVE-uitgangspunten en het handelingsprotocol

Veilig Thuis. • In situaties met jeugdigen stelt Veilig Thuis het belang van de jeugdige voorop. Veilig Thuis geeft

prioriteit aan de belangen van jeugdigen. • De CBK is verantwoordelijk voor verslaglegging aangaande besluitvorming. • De veiligheid van CBK-medewerkers wordt gewaarborgd en er is oog voor de effecten van

secundaire traumatisering. • De CBK heeft korte rechtstreekse lijnen met samenwerkingspartners.


Organisatie

De selectiedienst is het voorportaal van de CBK. Hier komen alle telefoontjes van cliënten, derden en professionals na 17.00 uur en in de weekeinden binnen.

De actieve crisisdienst en de huisverboddienst kunnen alleen worden ingeschakeld door de selectiedienst.

De selectiedienst neemt contact op met de actieve crisisdienst voor collegiaal overleg, wanneer een uitgebreide telefonische advisering is gewenst of wanneer er een actieve, outreachende crisisinterventie moet plaats vinden. Een actieve, outreachende crisisinterventie wordt vooral ingezet wanneer het een crisissituatie met jeugdigen betreft. Telefonisch wordt de crisissituatie doorgesproken en er wordt mondeling een plan van aanpak gemaakt. Indien gewenst of nodig wordt dit plan van aanpak voorgelegd aan de gedragswetenschapper en/of vertrouwensarts. Ook kan er gebruik gemaakt worden van een startoverleg met de gedragswetenschapper.

Selectiedienst

Actieve

Crisisdienst

Huisverbod

Dienst

I N H O U D

Gedrags-

wetenschapper

Vertrouwens- arts

Teammanager L

IJ

N

DO


Overleg met de teammanager vindt in elk geval plaats:

• Wanneer er sprake kan zijn van juridische complicaties, mediagevoelige of klachtgevoelige casuïstiek.

• De medewerker Veilig Thuis en gedragswetenschapper hebben een tegengestelde visie of mening ten

aanzien van de kernbeslissingen.

• Wanneer er sprake is van een sterfgeval of bij levensbedreigende situaties van de cliënt of de medewerker.

• Wanneer er behoefte is aan een duidelijke instemming met te nemen besluiten (in samenspraak met

gedragswetenschapper en/of vertrouwensarts).

• Wanneer er sprake is van een zeer ingrijpende ervaring van de medewerker Veilig Thuis en de medewerker

Veilig Thuis de (onuitstelbare) behoefte heeft dit direct te bespreken met de teammanager.

• Wanneer het noodzakelijk lijkt om de SAVE medewerker thuis te storen. Bijvoorbeeld in het geval er geen goede beslissing genomen kan worden zonder aanvullende inhoudelijke informatie (bijvoorbeeld geen

contactjournaals of inschatting informatie is moeilijk te maken en de gevolgen van een verkeerde beslissing

kunnen groot zijn), als er een praktische mededeling is met een duidelijk belang voor de SAVE medewerker

(bv. de afspraak op de volgende werkdag om 9.00 uur aan de andere kant van het land gaat niet door), in

gevallen van leven en dood.

• Inzetten noodbed gesloten jeugdzorg.

• Aangifte/melding bij de politie.

Overleg met de gedragswetenschapper vindt in elk geval plaats:

• In geval van inhoudelijk complexe problematiek.

• (Indien gewenst) in het kader van een startoverleg.

• Bij het nemen van een kernbeslissing inzake inzetten professionele zorg, maatregel, uithuisplaatsing,

terugkeer, afsluiten bemoeienis. Bij de kernbeslissing melding en onderzoek moet het consulteren van de

gedragswetenschapper nadrukkelijk overwogen worden. De kernbeslissing afsluiten maatregel komt niet

voor in de CBK.

• Noodzaak tot reflectie die niet uitgesteld kan worden. Het is belangrijk dat medewerkers Veilig Thuis steeds

blijven reflecteren op het resultaat van hun interventies.

• Wanneer er anderszins behoefte is aan overleg / advies.

• Wanneer er sprake is van een zeer ingrijpende ervaring van de medewerker Veilig Thuis en de medewerker

Veilig Thuis de (onuitstelbare) behoefte heeft dit direct te bespreken met de gedragswetenschapper.

• In geval van inschakelen Riagg Crisisdienst.

Overleg met de vertrouwensarts vindt in elk geval plaats:

• In geval van betrokkenheid (melding) van een (medewerker van een) ziekenhuis, forensische geneeskunde

of andere medici (inclusief psychiaters).

• Wanneer er sprake is van een medisch component (bijvoorbeeld ernstige acute of chronische ziekte bij één

of meer gezinsleden; medische problemen, medische behandeling, onthouden van medische behandeling

e.d.), vermoedens nalatigheid medische behandeling.

• Zorgen om ongeboren kinderen, risicozwangerschappen.

• Casuïstiek betreffende zuigelingen.


• Casuïstiek betreffende (ernstige) lichamelijke mishandeling, wanneer er sprake is van (ernstig) fysiek letsel.

Ook voor snelle beoordeling van (beperkter) letsel om een eerste inschatting over de aard en ernst te

maken en advies te geven over vervolg (bv. wel/niet naar forensische poli en/of kinderarts).

• Casuïstiek betreffende (vermoedens van) seksueel misbruik.

• Casuïstiek betreffende (een vermoeden van) Pediatric Condition Falsification (voorheen: Munchhausen by

Proxy).

• Casuïstiek betreffende (gepland of uitgevoerde) meisjesbesnijdenis/vrouwelijk genitale verminking (VGV).

• Wanneer er (vermoedelijk) een afweging gemaakt zal moeten worden ten aanzien van (fysiek en/of

forensisch) medisch onderzoek, aangifte van kindermishandeling.

• Wanneer (vermoedens van) kindermishandeling gepaard gaan met meervoudige risicofactoren (complexiteit

van onderzoek). Bijvoorbeeld ernstige psychiatrische of verslavingsproblematiek of LVB-problematiek bij

ouders die daar geen hulpverlening voor wensen (of bij wie hulpverlening nog geen afdoende bescherming

biedt voor de jeugdige), wordt het inschakelen van de vertrouwensarts nadrukkelijk overwogen.

Inschakelen van een lid van het DO

• Het DO wordt alleen na overleg met de teammanager en alleen door de teammanager gebeld voor overleg

of om informatie te verstrekken.

• Wanneer de pers belt met verzoek om informatie (een algemene vraag kan wachten tot de volgende dag).

• Ingrijpende zaken van leven en dood: bijvoorbeeld wanneer een voogdijpupil overlijdt en de begrafenis (dus)

geregeld moet worden, er moet een beslissing genomen worden over het stopzetten van een medische

behandeling van een kind over wie de (voorlopige) voogdij bij Samen Veilig berust.

• Andere ernstige zaken, die raken aan formele verantwoordelijkheid van de stichting, bijvoorbeeld een

beschuldiging van een ouder of jeugdige van grensoverschrijdend gedrag door een medewerker van Samen

Veilig.

• In zaken van maatschappelijke onrust waarbij de expertise van Samen Veilig verzocht wordt.


Bijlage 5: Verbijzondering Veilig Thuis: Huisverboddienst

Sinds 1 januari 2009 is de Wet Tijdelijk Huisverbod in werking. De wet geeft de burgemeester de bevoegdheid om bij situaties van huiselijk geweld in te grijpen door een huisverbod van 10 dagen op te leggen, wat verlengd kan worden tot maximaal 28 dagen. In deze periode van 10, maximaal 28 dagen woont diegene die het huisverbod opgelegd heeft gekregen elders. Ook mag hij of zij geen contact opnemen met de achterblijvers. Het huisverbod heeft tot doel een time out/een afkoelingsperiode te creëren, waarin snel hulpverlening op gang wordt gebracht voor alle betrokkenen.

Het doel van deze wet is drieledig:

1. Het doorbreken van de geweldspiraal; 2. Veiligheid bieden in een gezin waar geweld speelt, door een time out in te lassen; 3. De hulpverlening op gang brengen.

Een tijdelijk huisverbod kan opgelegd worden als er daadwerkelijk sprake is van gevaar door huiselijk geweld of als er een vermoeden is van ernstig en onmiddellijk gevaar door huiselijk geweld. Plegers van geweld van 18 jaar en ouder komen in aanmerking voor een tijdelijk huisverbod. Het huisverbod kan ook opgelegd worden bij kindermishandeling of bij ernstige vermoedens van kindermishandeling. In de periode van 10, maximaal 28 dagen, moet dan de hulpverlening voor beide ouders en de jeugdige(n) op gang worden gebracht.

De wet Tijdelijk Huisverbod valt onder het bestuursrecht (en niet onder het strafrecht). Dit betekent dat aannemelijk gemaakt moet worden dat één van de betrokkenen zich schuldig maakt aan huiselijk geweld. Het tijdelijk huisverbod kan opgelegd worden zonder aangifte.

Kenmerkend voor het tijdelijk huisverbod is, dat

• een pleger van geweld gedurende 10 dagen niet in of bij de woning getolereerd wordt; • een pleger van geweld gedurende 10 dagen geen contact mag hebben met huisgenoten; • dit verbod verlengd kan worden met maximaal 18 dagen.

De organisatie in de stad en regio Utrecht

Burgemeesters hebben Hulpofficieren van Justitie (HOvJ) gemachtigd om namens de burgemeesters een inschatting te maken van het gevaar bij situaties van huiselijk geweld. De HOvJ maakt hierbij gebruik van een risicotaxatie instrument (RIHG oftewel Risico Instrument Huiselijk Geweld of Khonraad). De HOvJ adviseert, de burgemeester heeft het eindoordeel.

Bij het opleggen van een huisverbod is een medewerker van Samen Veilig die kennis en vaardigheden heeft op het gebied van crisishulpverlening en crisisinterventie aanwezig bij de inschatting (triage). Deze medewerker brengt advies uit over de inzet van hulpverlening aan de betrokkenen bij het huiselijk geweld. Dit advies wordt uitgebracht aan de procesregie van Veilig Thuis.

Veilig Thuis vervult de functie van procesregisseur en is verantwoordelijk voor het op gang brengen van de hulpverlening aan betrokkenen. Veilig Thuis streeft naar een systeemgerichte aanpak.

Veilig Thuis werkt op basis van een samenwerkingsconvenant tijdelijk huisverbod samen met verschillende welzijnsorganisaties (AMW), De Waag, Altrecht Kade 17, en Victas om snel


hulpverlening tot stand te brengen. Wenselijk is dat er de eerste dag na het opleggen van het huisverbod contact opgenomen wordt met betrokkenen om afspraken te maken over het vervolgtraject. Face to face contact vindt bij voorkeur binnen 3 dagen plaats, maar in ieder geval voor het eerste zorgoverleg. Het eerste zorgoverleg vindt plaats binnen 7 dagen na uitspraak van het tijdelijk huisverbod.

Voorafgaand aan de inschatting (triage)

De politie wordt gebeld inzake huiselijk geweld. De politie gaat ter plaatse. Er wordt besloten de HOvJ in kennis te stellen. Aan de hand van de beschikbare informatie wordt een inschatting gemaakt of de casus mogelijk voldoet aan de voorwaarden die gepaard gaan met het opleggen van een tijdelijk huisverbod. Er wordt gekeken wat er bekend is over de betrokkenen in het politiesysteem. De politie checkt ook het GBA. Indien de HOvJ inschat dat er een gerede kans is om tot een tijdelijk huisverbod te kunnen komen, wordt er door de HOvJ contact gezocht met de huisverboddienst. De huisverboddienst is 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar en beschikbaar. Indien gewenst is de huisverboddienst binnen 90 minuten ter plekke.

Voorafgaand aan de triage wordt achterhaald of het gezin bekend is bij Samen Veilig of een collega/selectiedienst wordt gevraagd dit uit te zoeken en terug te koppelen aan de huisverboddienst.

Triage

De HOvJ of politie wordt gevraagd om beschikbare informatie, in ieder geval het Proces Verbaal, uit te draaien opdat de huisverboddienst dit kan lezen. Door deze informatie te lezen wordt voorkomen dat dingen uitgevraagd worden die al bekend zijn. Het is niet toegestaan het Proces Verbaal mee te nemen, je kunt het alleen lezen.

Samen met de HOvJ of politie worden er gesprekken gevoerd met betrokkenen. De regie ligt bij de HOvJ/politie. In principe worden de betrokkenen face to face gesproken en niet telefonisch gehoord (tenzij het niet mogelijk is om ze face to face te spreken). Het is belangrijk om de betrokkenen gelijk te spreken. Op een later tijdstip kunnen de verhalen worden afgezwakt. De volgorde waarin betrokkenen gesproken worden wordt pragmatisch gekozen. Eén van de betrokkenen wordt bij voorkeur gesproken in de woning. Dit geeft informatie over de leefomgeving. Ook kan er ondersteuning geboden worden in het creëren van rust en veiligheid (bijvoorbeeld ruitje plakken, helpen de jeugdige naar bed te doen, samen hulpbronnen bellen). De HOvJ/politie begint het gesprek vanuit zijn regiefunctie. De HOvJ/politie geeft uitleg en vraagt praktische dingen na. De eindverantwoordelijkheid voor het besluit tot (al dan niet) een tijdelijk huisverbod, ligt uiteindelijk bij de HOvJ. Echter er is sprake van een gezamenlijke verantwoordelijkheid van HOvJ en huisverboddienst of van politie en huisverboddienst om de situatie goed uit te vragen. De huisverboddienst stelt andersoortige vragen dan de HOvJ / politie, vanwege de verschillende perspectieven.

Voor het huisverbod wordt een ander rapportage format gehanteerd. De vraagstelling kan goed aan de hand van de vier vensters plaats vinden. Onderwerpen en voorbeeldvragen voor gesprekken met betrokkenen (niet alle onderwerpen/vragen hoeven gesteld te worden):

Venster 1: - Wie vinden het belangrijk dat het goed gaat met de betrokkenen rond het gemelde geweld, dat zij

veilig zijn en dat het geweld stopt? - Aard, duur van de relatie, aanwezigheid jeugdigen, leeftijd jeugdigen, betrokken familie en

vrienden/kennissen? - Familiair netwerk, steunbronnen? Isolatie, sociaal conflict?


- Verblijfsstatus? Venster 2: Zorgpunten en beschermpunten. - Wat is nu bedreigend?

o Aanleiding en verloop van het incident. Eenmalig of herhaaldelijk geweld? Hoe worden conflicten opgelost? Wat zijn voorbodes van geweld? Welke patroon kent de geweldspiraal? Ook het slachtoffer heeft een aandeel in de geweldspiraal, welke?

o Duidelijk maken dat huiselijk geweld niet mag en niet kan worden getolereerd. o Beschrijving van een dag in het algemeen en de dag van het geweld in het bijzonder.

Hierin wordt de verklaring van alle direct betrokkenen opgenomen (ook kinderen van 6 jaar en ouder, huisgenoten en eventuele getuigen)

o Aanvullende informatie, denk aan: seksueel geweld, eergerelateerde problematiek, middelengebruik ten tijde van incident.

o Stressbronnen. o Invulling risicotaxatie door HOvJ (RIHG, Risicotaxatie Instrument Huiselijk Geweld)

- Wat is bedreigend geweest? o Life events in heden en verleden (wat is de meest ingrijpende gebeurtenis in je leven?) o Voorgaande relaties, verloop van deze relaties, huiselijk geweld binnen deze relaties? o Achtergrondgeschiedenis, positieve en minder positieve jeugdervaringen, welke waarden en

normen meegekregen, waarde en normen inzake geweld (in afhankelijkheidsrelaties)? o Andere geweldsincidenten, o Seksueel grensoverschrijdend gedrag, seksueel geweld in de relatie of daarbuiten, seksuele

activiteiten tegen de zin binnen de relatie? o Problemen in zwangerschap, bevalling, opgroeien van de jeugdigen (handicaps,

gedragsproblemen, ontwikkelingsproblemen, moeilijk temperament, LVB, schoolproblemen). - Wat is helpend (gebleken)? Helpende en belemmerende omstandigheden. - Waar ben je trots op? Wat kan je goed? - Betrokken hulpverlening, hulpverleningsachtergrond? - Partnerrelatie: wat zijn strijdpunten, mate van afhankelijkheid, opmerkingen over

opvoeding/interactie /communicatie, waar gaan de meeste ruzies over? Wat gaat er goed tussen de partners, waar beleven zij plezier aan?

- Persoonlijke problematiek: Psychiatrische problematiek, middelengebruik, verslavingsproblematiek, LVB?

- Opvoeding: voelen ouders zich capabel, loopt opvoeding naar wens? Ruzie in bijzijn van jeugdigen, aard van de ruzie (schreeuwen, slaan)? Kindermishandeling? Voldoende tijd en aandacht voor jeugdigen, voldoende beschikbaar?

- Hoe gaat het met de jeugdigen, hun ontwikkeling, op school, vrije tijd? - Wat zijn overige stressbronnen en hoe wordt hiermee omgegaan? Is er sprake van werkloosheid,

financiële problemen, scheiding, nieuw samengesteld gezin, uitbreiding gezin, instabiliteit?

- De huisverboddienst kent de risicofactoren ten aanzien van kindermishandeling en zal dit in situaties met jeugdigen ook meenemen in de vragen.

Belangrijkste 3-5 zorgpunten.


Venster 3: - Te nemen besluit: Is een tijdelijk huisverbod wenselijk?

o Zo ja: welke hulpverlening is wenselijk? - Schaalvragen:

o Kan het geweld doorgaan / zich op elk moment herhalen? o Is er nu een veilige situatie voor elke betrokkene?

- Wat kan er gebeuren als er niets verandert? - Wat wensen we de betrokkenen toe? - Welke doelen en welke hulpverlening willen betrokkenen? - Welke afspraken / voorwaarden vanuit Veilig Thuis en de HOvJ zijn noodzakelijk?

Venster 4:

De huisverboddienst adviseert aangaande de in te zetten hulpverlening, wanneer er een huisverbod is uitgesproken door de HOvJ.

Na het gesprek met de potentiële achterblijver in de woning is het te overwegen om de jeugdigen te spreken (zie verder gesprek met jeugdigen). Eventuele huisgenoten worden ook gesproken. Indien de potentiële uithuisgeplaatste het laatst gesproken wordt, dan vindt confrontatie met informatie uit de eerdere gesprekken plaats. Dit is een voordeel van de potentiële uithuisgeplaatste het laatst spreken.

Het is bijzonder belangrijk om navraag te doen naar de contactgegevens van de potentiële achterblijver en vooral van de potentiële uithuisgeplaatste. Het is belangrijk dat de hulpverlening hen na de eventuele uitspraak van een tijdelijk huisverbod kan bereiken. Er worden (mobiele) telefoonnummers, of telefoonnummers van derden via wie men te bereiken is en emailadressen gevraagd.

De gesprekken zijn gericht op het verkrijgen van informatie, het creëren van rust en het geven van informatie huiselijk geweld (zie kader). In de gesprekken met de betrokkenen wordt de situatie gedetailleerd uitgevraagd (venster 2).

Psycho-educatie huiselijk geweld:

• Geef informatie over (de oorzaken) huiselijk geweld. Oorzaken:

o Trauma

o Zelf slachtoffer geweest van geweld

o Verslavingsproblemen (ongeveer 30% van de pleger, 5% van de slachtoffers)

o Psychiatrische problematiek

o Extreme eigenschappen (jaloers, bezitterig)

o Onvermogen om te communiceren

Tijdens zwangerschap, na de geboorte van een baby, rondom de echtscheiding, bij contactmoment in het kader

van omgang na scheiding is het risico op huiselijk geweld vergroot.

• Mogelijke effecten van huiselijk geweld op de (ontwikkeling van) jeugdigen. Enkele gevolgen per

leeftijdsfase:

o Baby’s: slaapproblemen, voedingsproblemen, groeiachterstand, veel huilen, zeer alert of lusteloos.


o Peuters en kleuters: angstig, buikpijn, ontwikkelingsachterstand. Kleuters kunnen denken dat zij de

aanleiding tot geweld zijn.

o Schoolkinderen: sociaal isolement, concentratieverlies, tegendraads gedrag.

o Pubers: schoolproblemen, alcohol- en drugsgebruik, agressie.

o Alle leeftijdsfasen: trauma

Meisjes trekken zich vaker terug, ontwikkelen zorggedrag, kunnen zich moeilijker losmaken van ouders. Jongens

zijn vaak luidruchtig of vertonen agressief gedrag.

Jeugdigen kunnen zich erg onveilig voelen en zich schamen voor de situatie van huiselijk geweld. Jeugdigen

kunnen als gevolg van het huiselijk geweld het vertrouwen kwijtraken in ouders. Zij krijgen verkeerd voorbeeld

gedrag aangaande het vormgeven van relaties, het oplossen van conflicten en het omgaan met spanningen.

Jeugdigen kunnen getraumatiseerd raken door het zich machteloos voelen en de onvoorspelbaarheid van het

geweld. Dit kan leiden tot posttraumatische klachten.

• De geweldspiraal: in de spiraal van geweld is er sprake van een vast patroon van spanningsopbouw,

explosie en verzoening. In de eerste periode loopt de spanning op, wat uiteindelijk escaleert in een

geweldsuitbarsting. Bij veel paren treedt na geweld een wittebrood periode op, waarbij de pleger en soms

ook slachtoffer beloven dat het nooit meer zal gebeuren. Als de spanning weer groter wordt, begint de cyclus

weer opnieuw.

Daarnaast worden er motiverende gesprekstechnieken gebruikt, om de betrokkenen te motiveren tot acceptatie van hulpverlening. De betrokkenen worden geïnformeerd over wat zij kunnen verwachten ten aanzien van (de procedure van) het tijdelijk huisverbod. Er wordt informatie gegeven over de werkwijze in de regio en stad Utrecht. Er wordt besproken waar de mogelijke uithuisgeplaatste heen zou kunnen voor de duur van het tijdelijk huisverbod, stel dat een tijdelijk huisverbod wordt afgegeven.

De potentiële uithuisgeplaatste wordt ondersteund in het vinden van een onderdakadres. Het kan meerwaarde hebben om ook de potentiële achterblijver te vragen waar de potentiële uithuisgeplaatste misschien onderdak zou kunnen vinden binnen het informele netwerk. Dit kan als optie met de potentiële uithuisgeplaatste besproken worden. In uiterste gevallen kan gebruik gemaakt worden van de dak en thuislozenopvang. Dit is voor erg kwetsbare mensen moeilijk in te zetten. Er kan geprobeerd worden in overleg met de gemeente te kijken naar andere mogelijkheden. Deze mogelijkheden zijn, zeker in de avonduren en weekeinden, beperkt. Ook wordt er besproken wat de potentieel uithuisgeplaatste allemaal mee moet nemen, zoals: medicatie, mobiele telefoon, identiteitspapieren, kleding, spullen voor persoonlijke verzorging. De potentieel uithuisgeplaatste moet de huissleutels afgeven aan de medewerker van de huisverboddienst.

Praten met jeugdigen over huiselijk geweld

De huisverboddienst probeert altijd ook de jeugdige te spreken, zeker wanneer hij/zij direct getuige was van het huiselijk geweld. Uitzonderingen hierop zijn:


Altijd de jeugdigen spreken, tenzij ……

• De jeugdigen te jong zijn en geen taalbegrip hebben. De jeugdigen dan wel zien.

• Het tijdstip zich er niet voor leent, voor de jeugdige is het gezien zijn / haar hun leeftijd te laat. Afweging

maken om de jeugdige de volgende dag te spreken.

• De jeugdige is niet aanwezig tijdens het gesprek dat gevoerd wordt met (één van de) ouders. Afweging om

de jeugdige de volgende dag te spreken.

• De jeugdige is geen getuige van huiselijk geweld. Check of de jeugdige getuige is van de gevolgen van

huiselijk geweld (te denken aan het zien van letsel) of van de spanningen voorafgaand of volgend op het

huiselijk geweld. Bv. huiselijk geweld vindt plaats tussen vader en diens nieuwe vriendin. Nieuwe vriendin is

niet aanwezig tijdens omgangsmomenten tussen vader en de jeugdige. In dit geval zou overwogen kunnen

worden de jeugdige niet te spreken.

• De jeugdige is om de een of andere reden niet in staat is om in gesprek te gaan (te angstig, loyaliteit,

persoonlijke problematiek).

Vraag de ouder(s) of het goed is dat je met de jeugdige spreekt. Er wordt met de ouder(s) besproken op welke manier de jeugdige het beste gesproken kan worden. Soms is het mogelijk om de jeugdige alleen te spreken. Soms is het wenselijk dat een derde er bij is. Soms kan het niet anders dan dat de jeugdige gesproken wordt in bijzijn van hun ouders.

De jeugdige wordt gevraagd te vertellen wat hij/zij heeft meegemaakt.

Los dat de informatie van de jeugdige belangrijk kan zijn om een goed beeld van de situatie te krijgen, kan de mogelijkheid bieden voor een gesprek voor de jeugdige veel betekenen. De jeugdige kan zich letterlijk gehoord voelen. Ook kan het gesprek met de jeugdige en de confrontatie met de beleving van de jeugdige een extra motivatie voor ouders zijn om hulpverlening te accepteren teneinde het geweld te stoppen.

Begin het gesprek met de jeugdige door te vertellen dat de ouder(s) het goed vindt dat de jeugdige en de huisverboddienst in gesprek gaan. Dat kan druk vanuit loyaliteitsgevoelens bij de jeugdige weghalen. Het is wenselijk om de jeugdige zo snel mogelijk na het huiselijk geweld incident te spreken. Voor kleinere (maar misschien ook voor oudere jongeren) kinderen is het een idee om te laten tekenen wat er is gebeurd en hoe zij de situatie beleven. Het crisisteam Den Haag laat jeugdigen een stripverhaal tekenen over wat er is gebeurd. De jeugdige wordt gevraagd te tekenen wat er is gebeurd vanaf het moment dat zij iets hoorden tot het moment van het huiselijk geweld. Het tekenen is een vrije en creatieve vorm, dat maakt het minder direct. De jeugdige wordt verteld dat de tekeningen aan ouders getoond zullen worden om hen te laten zien hoe het voor de jeugdige is. Dit kan de jeugdige helpen om de gebeurtenissen te verwerken. De tekeningen/het stripverhaal kunnen later gebruikt worden in gesprek met de ouders. Via de (strip)tekening heeft de jeugdige een stem in dit gesprek. Ouders denken vaak dat de jeugdige weinig meekrijgt van het huiselijk geweld, bijvoorbeeld omdat het geweld plaatsvindt als de jeugdige op bed ligt. Het kan helpend zijn wanneer ouders van hun kinderen begrijpen dat zij veel meer meekrijgen van het geweld dan ouders denken. 25

Voor tips aangaande praten met jeugdigen wordt verwezen naar de basishandleiding ‘de SAVE-werkwijze‘.

25 Kinderen in goede handen na huiselijk geweld, brochure van CIT Samen Veilig Haaglanden


Advisering op basis van probleeminventarisatie

Op basis van de verklaringen van de betrokkenen wordt er een probleeminventarisatie gemaakt (venster 2). De HOvJ / politie vult de risicotaxatie (RIHG, Risico taxatie Instrument Huiselijk Geweld) in. Indien gewenst ondersteunt de huisverboddienst hierin. Dit is afhankelijk van de casus, de wensen van de HOvJ / politie en de inschatting dat het gezamenlijk invullen meerwaarde heeft. Wanneer de huisverboddienst niet samen met de HOvJ / politie de risicotaxatie invult, wordt de visie ten aanzien van de problematiek en de wenselijkheid van een huisverbod (op basis van de vragen vanuit de risicotaxatie) met elkaar gedeeld en besproken. Wanneer er onenigheid of twijfel is over de wenselijkheid van een tijdelijk huisverbod, dan wordt de risicotaxatie altijd samen ingevuld.

De huisverboddienst adviseert aangaande de in te zetten hulpverlening, wanneer er een huisverbod is uitgesproken. Hiertoe wordt een Plan van Aanpak Hulpverlening Tijdelijk Huisverbod ingevuld. Wanneer er geen huisverbod wordt uitgesproken, wordt er geen Plan ingevuld. Er wordt wel via een formulier melding gedaan van de huisverbod actie bij het secretariaat van Veilig Thuis. Dit is belangrijk voor de telling, registratie en de financiering.

Het kan voorkomen dat er geen huisverbod wordt verstrekt maar dat hulpverlening wel nodig is en dat de betrokkenen hier ook voor open staan. Dit wordt intern overlegd binnen Veilig Thuis en gezamenlijk wordt er gekeken op welke manier deze hulpverlening op gang gebracht kan worden. Er wordt in deze gevallen geen Plan geschreven.

Een tijdelijk huisverbod heeft tot doel dat het geweld stopt en dat er sprake is van een veilige situatie voor alle gezinsleden en vooral voor de jeugdige. Of ouders besluiten dat een echtscheiding hiertoe nodig is, is een eigenstandig besluit van ouders. De ervaring leert dat ouders dit vaak zeggen ten tijde van de triage, maar hier later op terugkomen. In de advisering moet dit gegeven meegenomen worden.

De huisverboddienst brengt intern verslag uit middels het Plan van Aanpak Hulpverlening Tijdelijk Huisverbod.26

De huisverboddienst zorgt er voor dat het plan van aanpak gezien wordt door een gedragswetenschapper (deze is ook na kantoortijden beschikbaar) en dat deze informatie voor de volgende morgen 10:00 uur bij de procesregie Veilig Thuis aanwezig is. Het Plan van Aanpak wordt samen met de toestemmingsformulieren opgestuurd. De procesregie van Veilig Thuis schakelt vervolgens de hulpverlening in.

Het Plan van Aanpak bestaat uit personalia. Het is belangrijk om deze volledig in te vullen. Gevolgd door een situatiebeschrijving. Dit is het deel waar de verklaringen van de uithuisgeplaatste en de achterblijver overeenkomen. In de verklaringen wordt het eigen verhaal van de betrokkenen weergegeven, hierin kunnen tegenstrijdigheden zitten. Verder is er een adviserend deel van de rapportage. Van de huisverboddienst wordt gevraagd aan te geven welke hulpverlening het meest passend is en waar aan gewerkt moet worden (doelen). Advies is gebaseerd op hypothese wat primair de oorzaak is van het gewelddadige gedrag.

26 Het Plan van Aanpak Hulpverlening tijdelijke huisverbod staat in Eigenwijzer op pagina Primair Proces- SAVE: Veilig Thuis – documenten Veilig Thuis


Tips voor verslaglegging

• Vul alleen de hokjes in waar de vragen niet schuin gedrukt zijn.

• Vraag naar (mobiele) telefoonnummers en emailadressen.

• Vraag naar waar de uithuisgeplaatste heen gaat, vraag adresgegevens.

• Rapporteer met verwijzing naar betrokkenen als meneer en mevrouw.

• Geef de verklaringen van de betrokkenen zo letterlijk mogelijk weer, maar wel in de derde persoon.

• Wees zo feitelijk als mogelijk. Eigen mening en zienswijze op de problematiek wordt alleen verwerkt in de

advisering aangaande hulpverlening en de doelen waaraan gewerkt moet worden.

• Maak duidelijk waar de tegenstrijdigheden in het verhaal van betrokkenen zitten.

• Denk na over hoe je goed weergeeft over wat de jeugdige heeft gezegd en houd rekening met de context

waarin de jeugdige zijn verhaal heeft gedaan.

Vervolg

Indien er een tijdelijk huisverbod wordt afgegeven, zijn er verschillende scenario’s:

1. De bemoeienis vanuit Samen Veilig stopt. 2. De betrokkenheid vanuit Samen Veilig wordt voorgezet vanuit een gebiedsgericht SAVE-team dat

al betrokken was bij het gezin of één van de gezinsleden. Het is aan de procesregie van Veilig Thuis om afspraken te maken met de betreffende SAVE medewerker over welke hulpverlening er op welke termijn geboden wordt.

3. De betrokkenheid vanuit Samen Veilig wordt ingezet vanuit het Cluster Crisis van Veilig Thuis, om een buurtteam of een gebiedsgericht SAVE team de gelegenheid te geven om het oppakken van de casus te organiseren, dan wel om overdracht naar een andere organisatie te ondersteunen, dan wel om een kortdurende deeltaak uit te voeren (bv. het alsnog spreken van de kinderen). In principe wordt hiervoor een termijn van maximaal 10 dagen (overdrachtsmoment is bij voorkeur het zorgoverleg) gehanteerd. Primair zijn de acties van het Cluster Crisis van Veilig Thuis gericht op het zicht krijgen op het functioneren en de veiligheid van de jeugdige, het in kaart brengen van de mensen en de feiten, het stellen van voorwaarden, het in kaart brengen en betrekken van het netwerk, het opstellen van tijdelijke veiligheidsplannen en indien nodig het inschakelen van specialistische hulpverlening voor de jeugdigen.

Vervolg vanuit procesregie van Veilig Thuis:

• Jeugdigen van 12 jaar en ouder worden binnen 7 tot 9 dagen telefonisch gehoord door de gemeente.

• Uiterlijk op dag 10 neemt de procesregie van Veilig Thuis een besluit over verlenging. • Monitoring vanuit procesregie van Veilig Thuis: na 6 weken en na 3 maanden. Indien de

hulpverlening goed loopt, doet Veilig Thuis niets. Indien de hulp minder goed loopt zal Veilig Thuis de hulp activeren en indien nodig een nieuw zorgoverleg organiseren.


Hoe leg je een huisverbod uit aan jeugdigen:

“Jij blijft samen met je mama27 thuis en je papa gaat 10 dagen ergens anders wonen. Je ouders hebben vaak

ruzie en dat is niet goed. De politie vindt dat papa even geen contact met jullie mag. Jij blijft samen met mama

thuis. Je kan dan gewoon naar school en spelen met je vriendjes en vriendinnetje. Papa gaat een tijdje weg.

Terwijl papa weg is zal er iemand langs komen (we noemen dat een hulpverlener) die met mama en met jou wil

praten. Aan deze hulpverlener mag je alles vertellen. Papa woont een tijdje (10 tot 28 dagen) ergens anders. Hij

krijgt ook een hulpverlener om mee te praten. Na 10 dagen wordt er gekeken of het voor jullie allemaal weer veilig

is. Papa kan dan weer bij jullie komen wonen. Soms wordt er besloten om papa nog 18 dagen ergens anders te

laten wonen. Als je vragen hebt kun je die opschrijven. Als de hulverlener komt, kan hij of zij samen met jou naar

de vragen kijken.” 28

27 Afhankelijk van wie het tijdelijk huisverbod krijgt opgelegd, kan daar waar mama staat papa gelezen worden en andersom.

28 Boekje met kleurtekeningen te verkrijgen via het Ministerie van Veiligheid en Justitie, Postbus 20301, 2500 EH Den Haag.


Bijlage 6: Verbijzondering Veilig Thuis: Crisisinterventie binnen 5 (werk)dagen

Veilig Thuis biedt crisisinterventie en is 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar om per direct veiligheid te creëren. In geval van een crisis heeft Veilig Thuis de mogelijkheid om gedurende 5 dagen te interveniëren. Daarnaast biedt Veilig Thuis op vraag advies en coaching aan gebiedsgerichte SAVE medewerkers inzake crisis.

De werkwijze inzake crisisinterventie binnen 5 dagen bouwt voort op de algemene werkwijze zoals in deze handleiding beschreven. In feite wordt er binnen 5 dagen zo veel mogelijk gedaan van de bovenstaande werkwijze. Op sommige punten kan de werkwijze voor crisisinterventie echter afwijken van de algemene werkwijze. Deze afwijkingen zullen hier benoemd worden. Voor het overige wordt verwezen naar bovenstaande algemene werkwijze.

De werkwijze inzake crisisinterventie binnen 5 dagen betreft zowel casuïstiek in vrijwillige / drang kader als casuïstiek in het kader van een voorlopige ondertoezichtstelling.

1. Voortraject De crisis wordt gemeld bij het Advies en Meldpunt van Veilig Thuis. Met oog op snel en efficiënt handelen, wordt de besluitvorming van het advies en meldpunt in overleg met de gedragswetenschapper of met de gedragswetenschapper en vertrouwensarts niet overgedaan en wordt er hooguit achteraf geëvalueerd. Middels procesevaluaties kan de definitie van crisis in toenemende mate meer gedeeld raken en scherper worden gehanteerd.

2. Startoverleg: geen andere werkwijze Ook bij crisisinterventie binnen 5 werkdagen mag de vereiste snelheid van handelen mag niet ten koste gaan van de doordachtheid en de kwaliteit van de interventie. Het consequent voeren van een startoverleg beoogt dit te borgen en is daarom verplicht.

3. Telefonisch contact: geen andere werkwijze Wanneer klanten zelf gebeld hebben om een crisissituatie te melden, wordt het daaropvolgende telefonisch contact bij voorkeur onderhouden door dezelfde persoon (één gezicht). Dit kan de medewerker van het Advies en Meldpunt (die klant al eerder aan de telefoon heeft gehad) of de achterwacht van het Cluster Crisis zijn (die de crisisinterventie zal verrichten). Het eerste telefonische contact is bedoeld voor het maken van een afspraak.

4. Crisisinterventie Ten aanzien van de inzet van crisishulpverlening vanuit de zorgaanbieders, zijn de eigen mogelijkheden ten aanzien van crisisinterventie van Veilig Thuis altijd voorliggend. Indien de crisis dusdanig complex of heftig is dat er toch een crisisaanbod vanuit de zorgaanbieder nodig is, dan wordt dit verzorgd door Veilig Thuis (in vrijwillig kader in samenwerking met het lokale team i.v.m. de verleningsbeschikking).

Gesprek met gezinsleden: geen andere werkwijze.

Doen wat nodig is:

Veilig Thuis doet wat nodig is en wat haalbaar is in 5 dagen. Wanneer het stellen van voorwaarden nodig is, is het logisch dat deze gesteld worden door Veilig Thuis. Indien mogelijk


en haalbaar kan er een (crisis)netwerkberaad georganiseerd worden door Veilig Thuis. Het lokale team en het gebiedsgerichte SAVE team hebben een keuze wanneer zij aansluiten, mits binnen de termijn van 5 dagen. Het is zeer wenselijk dat er minimaal één gesprek / contact met de gezinsleden plaats vindt waarbij zowel Veilig Thuis als het gebiedsgerichte SAVE team en / of het lokale team aanwezig zijn. In dit gesprek wordt besproken wat er is gebeurd en wat de voorwaarden en plannen voor de toekomst zijn. Bij crisisnetwerkberaad is het wenselijk dat ook de medewerker uit het SAVE team en / of lokale team aanwezig is.

5. Besluitvorming na eerste crisisinterventie Na de crisisinterventie kan er een inschatting (voorlopig besluit, binnen 24 uur) gemaakt worden aangaande

• Mogelijkheid tot afsluiten binnen de Veilig Thuis na de periode van 5 dagen • Mogelijkheid tot samenwerking aan veiligheid met het lokale team • Mogelijkheid tot samenwerking aan veiligheid met het SAVE team • Mogelijkheid tot aansluitend onderzoek door Veilig Thuis

Het beslissen van deze route is een kernbeslissing (actie na onderzoek) en wordt overlegd met de gedragswetenschapper.

Wanneer er gedacht wordt aan samenwerken aan veiligheid met het lokale team of SAVE team dan wordt er door de medewerker Veilig Thuis contact gezocht met betreffend team. Aan het gebiedsgericht SAVE team of het lokale team wordt gevraagd wanneer zij kunnen aanschuiven. In overleg wordt er gekeken wat het meest handige moment is om de nieuwe werker te introduceren.

Indien er sprake is van inzet van hulpverlening vanuit een zorgaanbieder, dan is er sprake van onveiligheid en wordt de casus altijd doorgezet naar het SAVE team.

Er wordt gestreefd naar continuïteit in de persoon van de Veilig Thuis medewerker gedurende 5 dagen. Ook wordt er gestreefd naar continuïteit in de persoon van de gedragswetenschapper.

6. Informatie verzamelen: geen andere werkwijze

7. Besluitvorming op basis van alle verkregen informatie Alle verkregen informatie wordt besproken met een gedragswetenschapper en indien wenselijk een vertrouwensarts. Op basis van de verkregen informatie wordt een definitief besluit genomen over het vervolgtraject:

1. Veilig Thuis sluit af. Dat gebeurt wanneer: a. Crisisinterventie binnen 5 werkdagen voldoende heeft geboden aan het gezin om zelf weer verder te kunnen. b. Er voldoende krachten in het gezin en het netwerk zijn om afspraken te maken ten behoeve van de veiligheid van de jeugdige. Het gezin en het netwerk zijn in staat het nakomen van deze afspraken te monitoren. c. Er (voorlopige) voorwaarden zijn gesteld en tijdens de crisisinterventie een (voorlopig) plan is gemaakt, waarmee naar oordeel van de Veilig Thuis medewerker, de voorlopige voorwaarden goed geborgd zijn. Het gezin en het netwerk rond het gezin zijn in staat dit plan zo nodig verder uit te werken en te monitoren.


Eventueel kunnen er vanuit Veilig Thuis afspraken gemaakt worden voor een telefonisch contact na 2 weken, 3 maanden en 6 maanden. Het telefonisch contact kan plaats vinden met ouders, jeugdige (afhankelijk van leeftijd) en iemand uit het netwerk.

2. Veilig Thuis betrekt het lokale team29

Er zijn binnen 5 werkdagen voldoende krachten in het gezin en het netwerk gesignaleerd, maar ondersteuning bij het uitwerken en uitvoeren van het plan en / of bij het monitoren van het plan door een lokaal team is nodig, om er zeker van te zijn dat de door Veilig Thuis gestelde voorwaarden wordt voldaan. Veilig Thuis zorgt er voor dat er sprake is van een voorlopig veiligheidsplan, waarbinnen ouders, jeugdige en lokaal team kunnen werken. Veilig Thuis stelt voorwaarden. Het lokale team werkt een gedegen veiligheidsplan uit met ouders, jeugdige en netwerk. Veilig Thuis toetst dit plan eenmalig en maakt met de gezinsleden en het lokale team afspraken over monitoring van het plan. Het lokale team vervolgt de casus zonder het gebiedsgerichte SAVE team, maar betrekt het gebiedsgerichte SAVE team in geval van toenemende onveiligheid.

Zo nodig kunnen er afspraken gemaakt worden over telefonisch contact vanuit Veilig Thuis na 2 weken, 3 maanden en 6 maanden. Het telefonisch contact vindt plaats vinden met ouders, jeugdige en lokaal team.

3. Veilig Thuis betrekt een collega vanuit het gebiedsgerichte SAVE team.

a. Er zijn zorgen over de veiligheid van het kind die na de 5 werkdagen crisisinterventie waarschijnlijk zullen aanhouden. Veilig Thuis betrekt een collega vanuit het gebiedsgerichte SAVE team. Het gebiedsgericht SAVE team bepaalt wanneer zij kunnen starten, mits dit binnen de termijn van vijf dagen is. In onderling overleg wordt gekeken naar een taakverdeling.

b. Indien nodig zorgt Veilig Thuis voor voorlopige veiligheidsafspraken, waarbinnen ouders, jeugdige en de gebiedsgerichte SAVE medewerker kunnen werken. Veilig Thuis kan voorwaarden opstellen. Deze kunnen worden overlegd met de medewerker gebiedsgerichte SAVE team. Indien mogelijk en gewenst organiseert Veilig een netwerkberaad om te komen tot een (voorlopig) veiligheidsplan. Ook een medewerker van een lokaal team kan hierbij betrokken worden. De medewerker van het lokale team en de medewerker gebiedsgerichte SAVE team nemen deel aan het netwerkberaad. De medewerker van het gebiedsgerichte SAVE team neemt deel aan de monitoring van het veiligheidsplan.

4. Veilig Thuis start indien nodig aansluitend onderzoek.

8. Rapportage: geen andere werkwijze

9. Terugkoppeling aan de melder: geen andere werkwijze

29 Samenwerking met een lokaal team is alleen mogelijk als de cliënt instemt met ondersteuning vanuit het lokale team.

HANDLEIDING VOOR MEDEWERKERS VAN AMEN EILIG · 1 Een medewerker van de Raad voor de...

Documents

Transcript of HANDLEIDING VOOR MEDEWERKERS VAN AMEN EILIG · 1 Een medewerker van de Raad voor de...