magazine | 25NL

{ Feiten en fabels }

Hallo, meneer Jan StraaijerDe keurige Rotterdamse wijk Vreewijk is de bakermat van deFabeltjeskrant. Meneer de Uil, Juffrouw Ooievaar, Ed en Willem Bever ende anderen zijn gebaseerd op bestaande personen die daar in en kort nade oorlog woonden. De expositie ‘Fabeltjesland, een reis door 50 jaarFabeltjeskrant’, die vandaag opent in Rotterdam, vertelt hun verhaal.Tekst JOHAN NEBBELING Foto’s ANP EN RUBINSTEIN

Een van de leden van het theater-groepje, dat zich na de oorlog De Tondel-doos ging noemen, was Leen Valkenier.Zijn bijnaam was Leen de Pijp, vanwegehet kromme ‘neuswarmertje’ waarin hijzijn goedkope oorlogstabak rookte. Eenkwarteeuw later putte Valkenier uit zijnVreewijkse ervaringen toen hij begon teschrijven aan wat de legendarische tv-serie Fabeltjeskrant zou worden.

,,Het verhaal achter de Fabeltjeskrant iseen tot dusver tamelijk onbekend geble-ven stukje Rotterdamse geschiedenis”,zegt Peter de Klerk (66), Vreewijker vangeboorte en initiatiefnemer van de expo-

Het was midden in de oorlog, ze warenjong en verveelden zich. Om de sleur teverdrijven, begonnen de leden van dechristelijke jongemannenvereniging ende christelijke jongevrouwenverenigingin de Rotterdamse wijk Vreewijk in 1943een theater- en cabaretgroepje. Op zaterdagavond kwamen ze bijeen in

het leegstaande houten noodgebouwtjevan de Hervormde Gemeente Vreewijk,waar ze voor hun wijkgenoten anti-Duitse liedjes zongen. Bij voorkeur bijvolle maan, want vanwege de verplichteverduistering kon je dan tenminste nogiets zien.

24 | zaterdag 29 september 2018 NL

VoorlezenDe schrijver modelleerde Me-neer de Uil naar Jan Straaijer,die vaak optrad als spreekstal-meester van het Vreewijksetheatergezelschap.

sitie Fabeltjesland, een reis door 50 jaar Fa-beltjeskrant. ,,In Vreewijk deden wel ge-ruchten de ronde dat de karakters uit deFabeltjeskrant op echte mensen uit dewijk gebaseerd waren, maar niemandwist er het fijne van.’’Als voorzitter van het comité dat de

viering van het honderdjarig bestaan vanVreewijk in 2016 voorbereidde, beslootDe Klerk uit te zoeken hoe het zat. Eenfikse zoektocht, want geen enkel lid vanDe Tondeldoos woonde nog in de wijk.Naar later bleek waren de meesten elkaarna hun vertrek uit het oog verloren. Velenwaren al overleden of onvindbaar.

ELKE SCHRIJVERPUT UIT ZIJN EIGENERVARINGEN ENLEEN VALKENIERHEEFT NIET ANDERSGEDAAN

magazine | 27NL26 | zaterdag 29 september 2018 NL

� ‘Oogjes dichten snaveltjestoe.’ Met die woor-den én een knip-oog sloot Meneerde Uil elke afleve-ring van de kinder-serie af. Fabeltjes-krant was tussen1968 en 1974 envan 1985 tot 1989een tv-serie voorkinderen die dage-lijks ‘voor het sla-pengaan’ werd uit-gezonden. Plecht-statig las Meneerde Uil voor wat dedieren in Fabeltjes-land vandaag weerhadden meege-maakt en uitge-haald. ‘Want dierenzijn precies alsmensen. Met de-zelfde mensenwen-sen. En dezelfdemensenstreken.Dat komt allemaalin de krant.’

� De kinderseriewas ook populairbij volwassen kij-kers, omdat in debelevenissen vande dieren een dub-bele laag zat. In to-taal zijn 1640 afle-veringen vanFabeltjeskrant uit-gezonden. Het pro-gramma werd in2005 verkozen totbeste kinderpro-gramma van deeeuw. Momenteelwordt gewerkt aaneen film en nieuweafleveringen.

� Meer informatieover de expositieFabeltjesland, eenreis door 50 jaarFabeltjeskrant viafabeltjesland.nl.

� Vandaag is ookde boekpresentatievan Hallo, Meneerde Uil (€22,99, Ru-binstein).

Kinderserieook populairbij ouders

Meneer de UilJan Straaijer (1925) isde enige van de vrien-dengroep uit Vreewijkdie nog leeft. Hij vertrokenkele jaren na de oor-

log uit Vreewijk en woont nu in Aalten.Straaijer fungeerde als spreekstal-meester op de theater- en cabaret-avondjes. Hij deed de kweekschool en de kunst-academie. In zijn werkzame leven washij een geliefd onderwijzer en hoofdvan een lagere school in Aalten en ra-diozendamateur. Hij is nog steeds actief als kunstenaar,volgt samen met zijn vriendin (met wiehij een latrelatie heeft) Hoger Onder-wijs Voor Ouderen en staat – hoewelhij het vanwege zijn leeftijd rustiger aanmoet doen – nog midden in het leven.Peter de Klerk omschrijft Straaijer alseen man vol levenswijsheid die alles uitzijn leven heeft gehaald.

JuffrouwOoievaarJopie Kullberg-Don-kervoort (1925-2018)volgde in de oorlog eenverpleegstersopleiding

en werkte daarna onder meer als ver-pleegkundige in Rotterdam. Net alshaar alter ego nam Kullberg graag de

touwtjes in handen, liet ze zich geenknollen voor citroenen verkopen enkon ze haar mondje goed roeren. Zestond graag in de belangstelling eneiste vaak op hoge toon de hoofdrolop. ,,Kreeg ze die niet, dan kon ze let-terlijk stampvoeten van woede tot zedie rol alsnog kreeg: ‘anders doe ik nietmeer mee!’”, zegt De Klerk.Kullberg woonde in Arnhem, waar DeKlerk haar in 2016 samen met Straaijeropzocht. Zelf herkende ze zich maarten dele in het karakter van JuffrouwOoievaar, die ze ‘te bazig vond’. ,,Maarhaar kinderen, die overigens dol ophaar waren, dachten daar toch andersover. Haar echtgenoot Han Kullberg -die met zijn broer model stond voor Eden Willem Bever - heeft ook weleenseen sinterklaassurprise voor haar ge-maakt in de vorm van Juffrouw Ooi-evaar.” Kullberg overleed, tot grote spijtvan De Klerk, begin augustus dit jaar.,,Ik weet zeker dat ze de expositie noggraag had willen meemaken.’’

Ed enWillemBeverHan (1923-1997) en Fred(1927-

2016) Kullberg, twee van de driezonen van de Vreewijkse aannemerKullberg die ontzettend handig waren.Ze verzorgden de techniek bij de voor-stellingen van De Tondeldoos, waarbijweinig hen te ver ging. ,,Die twee kon-den van niets iets maken’’, zegt DeKlerk. ,,Kwam er bijvoorbeeld in eenvoorstelling een ballon voor, dan maak-ten zij een constructie met een was-mand, zeildoek en katrollen waardoordie ballon ook echt kon opstijgen.’’ Hanwas de oudere en meer ontwikkeldevan de twee broers. Fred verhuisde in

Bij toeval stuitte De Klerk op internetop een uitzending van Archief Rijnmonduit 2005, waarin programmamaker Ro-land Vonk Jan Straaijer interviewde, eenvan de laatste nog levende leden vanDe Tondeldoos. Straaijer vertelde inhet radioprogramma over deVreewijkse wortels van de Fa-beltjeskrant. De Klerk zochtStraaijer op in diens huidigewoonplaats Aalten in de Achterhoek. Straaijer, die vaak als spreekstalmeester

van het gezelschap optrad, bevestigde dathij model stond voor Meneer de Uil. Hijhad dat van Valkenier zelf gehoord, toenhij hem ergens in de jaren 70 toevalligwas tegengekomen in de trein. Via via kwam De Klerk ook in contact

met een ander nog levend lid, oud-ver-pleegkundige Jopie Donkervoort, aliasJuffrouw Ooievaar. Hij zocht haar, samenmet Straaijer, op in haar woning in Arn-hem. ,,Ze wist dat Juffrouw

Ooievaar ophaar was ge-baseerd, maarherkende zichmaar ten dele

in haar. Ze vond Juffrouw Ooievaar veelbaziger dan zijzelf. Haar kinderen dach-ten daar anders over.”

Menselijk tekortDonkervoort bleek bovendien getrouwdmet Han Kullberg, een van de twee han-dige zonen van de Vree wijkse aannemerKulberg die de techniek verzorgden bijDe Tondeldoos. Inderdaad: hij stond metzijn jongere broer Fred model voor de

handige broers Ed en WillemBever.

Saillant detail:Fred en Hanmaakten hun re-kwisieten en de-

cors in een werkschuur van hun vadermet de naam De Uil. Nog een saillant de-tail: de schuur brandde af, maar werdherbouwd en in 2016 heropend door deRotterdamse burgemeester AhmedAboutaleb, nadat De Klerk hem had ver-teld over de relatie tussen Vreewijk en deFabeltjeskrant.Ook andere karakters – zoals Truus de

Mier, Momfer de Mol, Gerrit de Postduifen de Gezusters Hamster – zijn vrijwelzeker te herleiden naar echte mensen,weet De Klerk. ,,Daar zijn aanwijzingenvoor, maar geen echte bewijzen. Het ligtook wel voor de hand. Elke schrijver putuit zijn eigen ervaringen en Leen heeftniet anders gedaan.’’

Valkenier zelf heeft model gestaan voorBor de Wolf. ,,Hij heeft dat later in inter-views ook toegegeven. Uit de verhalenvan zijn vroegere vrienden komt Valke-nier naar voren als een wat introverteman, die graag op zichzelf was. Eenbeetje een stille buitenstaander, maar weleen scherp waarnemer met oog voor watik het menselijk tekort noem. Mensenwillen zich graag beter voordoen dan zezijn en houden hun zwakheden het liefstverborgen voor de buitenwereld. De Fa-beltjeskrant houdt ons via de dieren eenspiegel voor waarin we ons eigen mense-lijk tekort herkennen. Maar met mededo-gen en humor, zodat we hartelijk omonszelf kunnen lachen.’’Valkenier was vóór alles een groot

schrijver, vindt De Klerk. ,,Helaas heefthij nooit de erkenning gekregen die hijverdient. Er werd in culturele kringen al-tijd wat lacherig gedaan over de Fabeltjes-krant. Onterecht, want het programmabehoort tot het beste wat de Nederlandsetelevisie heeft voortgebracht. Deze expo-sitie is dan ook bedoeld als eerbetoon aande makers van de Fabeltjeskrant en Valke-nier in het bijzonder.Ӧ

DE BROERSWERKTEN INEEN SCHUURMET DE NAAM DE UIL

De hoofdrolspelers

magazine | 29NL28 | zaterdag 29 september 2018 NL

BroersTwee zoons van een Vree-wijkse aannemer deden detechniek bij de theatergroep.

HAN EN FRED KULLBERG,ALIAS DE GEBROEDERSBEVER, KONDEN VAN NIETS IETS MAKEN

de jaren 90 naar Noorwegen, waar hij zichaansloot bij een religieus gezelschap. De(veel) jongere broer van Han en Fred,Huug, leeft nog. Hij kan zich echter weinigvan de Vreewijkse tijd herinneren.

Bor de WolfLeen Valkenier (1924-1996) woonde in de oorlogaan de Langegeer in Vree-wijk, zijn vader werkte bij deOranjeboom-brouwerij. Val-

kenier stond bekend als een wat eenzel-vige, melancholieke jongeman die vanwegezijn eeuwige ‘neuswarmertje’ in de buurtbekend stond als ‘Leen met de pijp’. Valke-nier was drie keer getrouwd en woondemet zijn laatste vrouw lange tijd op Ibiza,waar hij ook overleed.Na de oorlog werkte hij als copywriter bijreclamebureaus en als redacteur bij de Le-gerkoerier, waar hij op zekere dag, zonderzelfs maar ontslag te nemen, verdween.,,Dat tekent hem. Hij trok zich weinig aanvan conventies en ging zijn eigen gang”,weet De Klerk. Valkenier verhuisde laternaar Amsterdam, waar hij bekend stond alseen flinke drinker.De Fabeltjeskrant was zijn grote succes,hoewel hij ook meeschreef aan tv-seriesals Paulus de Boskabouter en het misluktekinderprogramma De Woefs en de La-maars uit de jaren 70. Tevens was hij medeauteur van de carna-valskraker Een lijster in de la, vertolkt doorAdèle Bloemendaal.

Martha en MyraHamsterWaarschijnlijkde twee zusjesAdri en Corri

van Halem uit Vreewijk, die geen tweelingwaren maar wel erg op elkaar leken.

Gerrit de PostduifBarman ‘Ome Gerrit’ uit het Amster-damse café Zee- en Rijnvaart aan de Zee-dijk, waar Valkenier jarenlang kind aan huiswas. Als hobby hield Ome Gerrit postdui-ven.

Momfer de MolJan Bogaart, een jongeman uitSprang-Capelle die in 1944 naar zijnvriendinnetje in Vreewijk reisde, maardoor de opmars van de geallieerdenniet terug kon naar Brabant. Hij was eenverwoed roker die alles opstak wat hijmaar te pakken kon krijgen en die altijdgehuld was in rookwolken en een indrin-gende tabaksgeur.

Juffrouw MierDe moeder van Valkenier,een nijvere huis-vrouw die altijddrukdoende was met haarhuishouden.

Lowieke de VosEen magere jongeman uit Vreewijk ge-naamd Klaas, die altijd honger had enop zoek naar eten vaak de term ‘smik-kelen en smullen’ gebruikte.

De hoofdrolspelers

OME GERRITVAN HETCAFÉ HIELDALS HOBBYPOSTDUIVEN