Haiku Herman zal aan gezag winnen - Twaalfhoven...H.P. Lovecraft, E.A. Poe, Stephen King en de wat...
1
2 OPINIE & D E B AT NRC HANDELSBLAD 2 Z AT E R DAG 2 1 N OV E M B E R & Z O N DAG 2 2 N OV E M B E R 2 0 09 OPINIE & D E B AT NRC HANDELSBLAD 3 Z AT E R DAG 2 1 N OV E M B E R & Z O N DAG 2 2 N OV E M B E R 2 0 09 3 Behandel artsen niet als potentiële moordenaars Is het zo vreemd dat artsen levensbeëindi- ging bij pasgeboren niet melden (Opinie & Debat, 14 november)? Toen ik midden jaren tachtig een pasgeborene met het syndroom van Down op uitdrukkelijk verzoek van de ouders niet opereerde voor een aangeboren afsluiting van de twaalfvingerige darm, be- zorgde enige tijd later een motoragent van de politie bij mij thuis een brief waarin stond dat ik werd verdacht van doodslag c.q. moord. Ik was het eens met wat de secretaris van de Raad voor de Kinderbescherming mij te- lefonisch had geadviseerd: „Dokter, luistert u goed naar de ouders en volg hen als u er- van overtuigd bent dat zij weloverwogen tot hun besluit zijn gekomen.” Ook de secreta- ris kreeg een brief, met de beschuldiging van medeplichtigheid. Er volgde een proces van vele jaren, waarna uiteindelijk wij beiden werden ontslagen van rechtsvervolging. Zo gaat het OM met deze moeilijke en in- tieme vragen om. De roep om actie door de heer Alex Bood, verbonden aan het weten- schappelijk bureau van het OM, spreekt in dit opzicht boekdelen. Dokters kunnen het onderling nooit eens worden over het moeilijke vraagstuk van be- handelen of niet (meer) behandelen van het pasgeboren kind met levensbedreigende aangeboren afwijkingen. Dát is nu eenmaal hun vak: voor elke unieke pasgeborene met levensbedreigende aangeboren afwijkingen samen met de ouders balanceren en beslis- sen op de grens van beginnend leven of dood. Als de dokter en diens verpleegkundi- gen na veel overleg en getob het dan met el- kaar en met de ouders eens worden, laat ze dan met rust en ga ze niet vervolgen voor moord en doodslag. Zij zijn toch geen po- tentiële moordenaars? Jan C. Molenaar Emeritus hoogleraar kinderchirurgie aan de Eras- mus Universiteit Rotterdam. Musea zijn echt geen slimme subsidiewolven Het artikel van Pim van Klink en Arjen van Witteloostuijn (Opiniepagina, 26 oktober) wekt de suggestie dat kunstinstellingen op slimme wijze subsidie krijgen en zich in de- ze economisch zware tijd onttrekken aan de gevolgen van de economische crisis. Niets is minder waar. De eerste misvatting is dat musea recessiebestendig zijn door subsidies. De ware reden is natuurlijk dat musea non- profitinstellingen zijn. Zij krijgen geld van overheden en deze subsidies worden niet be- legd in risicovolle aandelenfondsen. De re- den dat musea relatief gezien weinig getrof- fen lijken, heeft meer te maken met gezonde bedrijfsvoering. Opmerkelijk is dat de economen geen oog hebben voor het vitale belang van het muse- um voor de economie. De huidige tentoon- stelling Cézanne-Picasso-Mondriaan in het Gemeentemuseum Den Haag trekt drom- men mensen. Dat tienduizenden Den Haag bezoeken is merkbaar in de stad. Ze ver- plaatsen zich bijvoorbeeld met het openbaar vervoer. De HTM vaart er wel bij. Maar ook de horeca in de stad krijgt meer toeloop en in de binnenstad wordt gewinkeld. De grootste misvatting is echter dat mu- sea structurele overheidssteun krijgen. De kunstcollectie is namelijk niet van het muse- um, maar van de overheid. Musea krijgen geld om de collectie van de lokale of nationa- le overheid te onderhouden. Dat is heel iets anders dan overheidssteun. Zoals de plant- soenendienst geld krijgt om het groen van de stad te onderhouden, zo krijgt het muse- um subsidie om de collectie op verantwoor- de manier te conserveren en presenteren aan een groot publiek. Wat voor gevolgen bezui- nigingen op subsidies ook hebben, zeker is dat met name de kunstwerken eronder zul- len lijden. Benno Tempel Directeur Gemeentemuseum Den Haag Dit zijn fragmenten uit langere expert- discussies, te lezen via nrc.nl/expert. EXPERTDISCUSSI E Illustraties Olivia Ettema ‘Haiku Herman’ zal aan gezag winnen Frans Timmermans Staatssecretaris voor Europese Zaken (PvdA). Was gisteren spreker op de TEDx-conferentie in Amsterdam. A ngst kan leuk zijn. Vraag het kapitein Jack Sparrow, die vrolijk in en uit de dood stapt. Of vraag het de twee hyena’s in The Lion King, die ten volle genieten van de huivering die over hun rug trekt bij de klank van de naam ‘Muphasa’. Vraag het elk jong kind dat wordt meegesleept door de gruwelen van de gebroeders Grimm in hun verhaaltjes voor het slapengaan. H.P. Lovecraft, E.A. Poe, Stephen King en de wat minder geïnspireerde makers van Evil Dead I tot X mogen zich allemaal ver- heugen in de nodige opgewonden aanhangers. Angst is leuk… zolang het niet te dichtbij komt. Angst is niet erg, als je een uitweg ziet. Maar angst kan ook verlammend zijn. Als de uitdaging als onoverkomelijk wordt gezien. Als verandering alleen als verlies wordt opgevat. Als angst politieke handelswaar wordt. In de ogen van hen die menen dat de Europese cul- tuur en Europese waarden zullen oplossen als een suikerklontje in een kopje thee, vooral door de aanwezigheid van de islam in Europa – men- sen als Christopher Caldwell, Mark Stein en Bruce Bawer. Uit hun geschriften blijkt hoe angst ons hele zelfvertrouwen weg kan zuigen. Ze gedragen zich als korporaal Jack Jones in Dad’s Army, die in paniek rondrent en intussen almaar zegt: ‘Geen paniek!’ In onze tijd, in ons werelddeel, moeten we Merlijn Twaalfhoven Componist. Was gisteren spreker op de TEDx-confe- rentie in Amsterdam. Componeerde en begeleidde in 2005 een muziekstuk uitgevoerd door Turks-Cyprio- tische en Grieks-Cypriotische muzikanten, scholie- ren en zangers aan beide kanten van de grenslijn. E r is een duidelijke scheiding tussen de kunst en ons dagelijks leven. De schei- ding tussen voorstelling en pauze, toneel en zaal, tussen concertgebouw en de rest van de stad. Deze scheiding is eigenlijk nog vrij jong. Het is nog maar honderd jaar geleden dat we concertzalen en musea gingen bouwen. Kunst was altijd een onderdeel van rituelen. Kunst was iets om te beleven, om aan deel te nemen. Al eeuwen worden wij geconfronteerd met dingen die we rationeel niet kunnen verklaren. We heb- ben rituelen bedacht om een plaats te geven aan mysteries als geboorte, vruchtbaarheid, liefde en de wisseling van de jaargetijden. Maar in- middels hebben we niet meer zo’n behoefte aan rituelen. We gebruiken onze hersenen om de wereld om ons heen te verklaren, en we laten het aan professionals over om gevoelens uit te drukken. Dit noemen we kunst, en kunst is niet de werkelijkheid. Kunstmatig betekent: niet echt. Welnu. Emoties en gevoelens zijn wél echt. Kunst is een prachtig hulpmiddel om tot onder de oppervlakte van de werkelijkheid door te dringen. Kunst zegt iets wat niet in woorden is te vatten. Kunst geeft het ambigue vorm. Ze vindt een vorm voor het onderbewuste, het niet-logische, de paradox. Waarom haar dan van het leven gescheiden? Het leven bestaat uit emoties, gevoelens. Wij worden door veel meer beheerst dan alleen door onze logica, onze her- senen. De moderne kunst kan alle vormen aanne- men – soms zetten kunstenaars zelfs gewone voorwerpen in een museum. Maar wie een stop- contact of brandblusser gaat staan bewonderen, zet zichzelf voor gek. Hoe komt dat? Waarom mogen we niet de zeer complexe en gelaagde werkelijkheid van een brandblusser, de fraaie vorm en mooie rode kleur bewonderen? We zijn beschroomd om onze gevoelens te ui- ten. Daarom hebben we een veilig oord, een mu- seum of concertzaal nodig. Maar de scheiding van onze gevoelens van ons dagelijks leven zal ons niet helpen om de complexe werkelijkheid onder de oppervlakte, de onderbewuste wereld van de intuïtie te begrijpen. Joshua Bell, een van de grootste hedendaagse violisten, speelde een paar jaar geleden verkleed als straatmuzikant in een metrostation in Washington de mooiste en moeilijkste compo- sities. Maar niemand herkende de schoonheid van zijn muziek. Zelfs onze beste kunstenaar ziet geen kans onze verwachtingen, onze platte werkelijkheid te doorbreken. Ik schrik daar erg van. Zijn wij totaal mechanisch geworden? Mensen kunnen de schoonheid zelfs niet zien als ze er bovenop staan. Blijkbaar zien we alleen wat we verwachten. We zijn blind voor de schoonheid van onze omgeving. We volgen het patroon. Willen we de wereld veranderen, en la- ten we dat doen, dan moeten we door de opper- vlakte breken. Dan moeten we contact maken. Dan moeten we de taal van de emoties en intuï- tie spreken en verstaan. Ik ben ongerust. Ons vernuft lijkt maar een beperkte invloed op het menselijk gedrag te hebben. De gevoelens, emoties en onderbewus- te drijfveren beslissen voor ons. Onze instincten en intuïtie hebben de macht. Onze hersenen dekken alles toe. We bedenken mooie rationele constructies om slim en diepzinnig te lijken. Maar we houden onszelf en anderen voor de gek. Als we lichamelijk in elkaars nabijheid zijn, zenden we complexe informatie als lichaams- taal en gebaren uit. Maar als de informatie ver- der weg is, zijn we afhankelijk van de berichtge- ving door media. Deze media moeten ons ver- maken en om onze aandacht strijden. Vooral de informatie over verre culturen, andere landen, plaatsen die we niet uit eigen ervaring kennen, heeft te lijden van de vervlakking van de werke- lijkheid die het nieuws geeft. De televisie brengt ons de uitzonderingen, het geweld, het bizarre, een geconstrueerde werkelijkheid die ver ver- wijderd is van dat wat er werkelijk gaande is. We moeten onze perceptie openstellen voor de poëzie van heel normale dingen. Heb alstu- blieft de moed om ruimte te scheppen en de ste- reotypen in andermans hoofden te doorbreken zonder die open plek meteen met uw eigen waarheid op te vullen. We hebben geen behoef- te aan lege symbolen. We hoeven alleen maar ons vernuft te doorbreken en subtiele verwar- ring tot onze werkelijkheid toe te laten. antwoord geven op de fundamentele vraag: wil- len we kapitein Jack Sparrow of korporaal Jack Jones zijn? Het antwoord op die vraag kan niet wachten, want de uitdagingen waar we voor staan zijn wezenlijk en dringend. De mens zal opnieuw zijn verhouding tot zijn natuurlijke omgeving moeten bepalen. Slagen we, dan zal onze planeet de last weten te dragen van een al- maar groeiend aantal mensen dat leeft in wel- vaart en vrede. Falen we, dan zullen al onze in- spanningen zich richten op de beheersing van rampen – natuurrampen, maar ook rampen door mensenhand. Het slechte nieuws is dat succes alleen binnen bereik ligt door een herziening van de interna- tionale betrekkingen, de structuur van onze economie, de schaal van ons bestuur, de wijze waarop we ons leven leiden, zowel persoonlijk als mondiaal. Het goede nieuws is dat het wel kán – het is geen technisch maar een politiek probleem. Hoe zwak is onze reactie op deze po- litieke uitdaging niet geweest! Zelf hebben we ons te lang als korporaal Jack Jones gedragen. Vooral de linkerkant van het politieke spectrum is tekortgeschoten in de omgang met de huidi- ge uitdagingen. We hebben nog steeds te kam- pen met de gevolgen van het einde van de Euro- pese kloof die tot het einde van een mondiale ideologische tweedeling leidde. De politiek is verzwakt door een enorm mis- verstand dat uit deze situatie is voortgevloeid. Nu de ideologische botsing voorbij is, nu men- sen zich vrij voelen om hun hoogstpersoonlijke waardenstelsel in te richten, meent de politiek ten onrechte dat waarden er niet meer zo toe doen, dat de politiek zich tot de levering van goederen en diensten moet beperken, mensen op hun gemak moet stellen, hun dingen uit handen nemen. Daarmee is de politiek iets ge- worden wat vergelijkbaar is met een callcenter, een onafhankelijke wereld van probleemoplos- sers, op afstand van de samenleving, die niets wil opleggen en voorzichtige afleiding – en nu en dan ongemak – biedt. Dit moet veranderen. De verantwoordelijkheid voor onze toekomst ligt bij ons gezamenlijk en bij elke individuele burger. Ze kan niet worden uitbesteed aan een kaste van politici, hoe bekwaam en professio- neel ook. Iedereen moet worden verleid zich de- ze fundamentele vraag te stellen: ‘Wat ga ik er- aan doen om een betere wereld te maken?’ En het eenvoudige antwoord: ‘Dan moet je bij het parlement zijn’, is onaanvaardbaar. Als Jack Sparrow ‘Dag, beestje’ zegt en in de muil van de Kraken springt, treedt hij zijn angsten tege- moet en doet iets wat tegen onze intuïtie in- druist. Dat is precies wat van de huidige samen- leving wordt gevraagd. Om iets te ondernemen, ook al gaat wat we moeten ondernemen tegen onze intuïtie in. Willen we slagen, dan zullen we de verscheidenheid in onze samenleving moeten omarmen als mogelijke bron van onge- looflijke kracht, omdat geen mens sterker is dan hij die het zelfvertrouwen heeft om de wereld door andermans ogen te zien. Volg captain Jack Sparrow, ga tegen je intuïtie in De verscheidenheid in onze samenleving is een bron van enorme kracht omdat geen mens sterker is dan hij die het zelfvertrouwen heeft om de wereld door andermans ogen te zien. En als we dat allemaal doen, zal de wereld er een stuk beter uitzien. Sinds de val van de Muur denkt de politiek ten onrechte dat waarden er niet meer zo toe doen Alleen in de concertzaal uiten wij nog gevoelens We moeten onze perceptie openstellen voor de poëzie van normale dingen. Heb de moed stereotypen in hoofden te doorbreken zonder die plek meteen met de eigen waarheid op te vullen. Waarom mogen we niet de zeer complexe werkelijkheid van een brandblusser bewonderen? meteen: „Ik zal dus de vergaderingen bijwonen van de Toppen met onze partners wereldwijd.” Het wereldtoneel lonkt. Ten tweede zit Van Rompuy de vergaderin- gen van de Europese Raad voor. De lidstaten die zich in 2002-2003, toen het debat over de func- tie werd gevoerd, tegen een sterke, Fransachtige président verzetten, legden zich uiteindelijk neer bij een dienende chairman , een vergader- voorzitter. Dit papieren debat werd de afgelo- pen weken opnieuw afgespeeld maar nu met poppetjes van vlees en bloed: via ‘president’ Blair kwam men uit bij ‘voorzitter’ Van Rom- puy. Maar ook een hamer vasthouden is betekenis- vol. In de Europese Raad komen de hoogste na- tionale gezagslijnen samen; Sarkozy, Merkel, Balkenende en hun 24 collega’s. Ook de Com- missievoorzitter (Barroso) en de nieuwe Hoge Vertegenwoordiger (Ashton) zitten aan tafel. Een akkoord op een top bindt dus de executieve macht in de hele Unie. De man met de voorzit- tershamer bespreekt na afloop die besluiten met pers en publiek. Juist wanneer ze gepaard gaan met bittere onderhandelingen en laatste- moment-compromissen, zo weet Van Rompuy uit zijn Belgische ervaring, geeft dit statuur. D e Europese Raad werd pas in 1974 op- gericht maar heeft sindsdien een on- stuitbare opmars gemaakt. Het is de plaats waar het interne Brusselse geregel en de buitenlandse politiek samenkomen. Ooit boter- berg en Koude Oorlog, nu dienstenrichtlijn en China. Er zijn weinig redenen te bedenken dat die opmars zich onder ‘haiku Herman’ niet zal voortzetten. Daar kan ook Den Haag zich nog beter op inrichten. In het oorspronkelijke Brusselse mechaniek waren geen toppen van regeringsleiders voor- zien. Dat deed de oprichters denken aan de ou- de machtspolitiek van voor 1945: harde botsin- gen van nationale belangen, zonder gemeen- schappelijk ideaal, de kleine landen buiten spel. België en Nederland hoopten dat een neutrale Commissie kon uitgroeien tot (soort van) Euro- pese regering. Die zou hen beter beschermen te- gen de willekeur van de groten. In het Franse denken was dit scenario uitge- sloten. Prima dat een Commssie in Brussel voor- stellen deed over melkprijs of haringnetten. Maar alleen regeringsleiders konden hun bevol- kingen binden in zaken van harde buitenlandse politiek. President De Gaulle begon in 1961 met het incidenteel bijeenroepen van zijn collega- regeringsleiders. Zijn opvolger Giscard d’Es- taing bracht regelmaat in de toppen. „Als die re- gelmaat eenmaal vaststond”, schrijft de Frans- man in zijn memoires, „zou de reikwijdte van de macht der regeringsleiders de rest doen en de Vervolg President EU van pagina 1 De Belgen toonden weer het Europese spel tot in de vingers te beheersen instelling als vanzelf consolideren: er zou een Europese uitvoerende macht beginnen te ont- staan.” Zo ging het inderdaad. Na oprichting in 1974 groeide de Europese Raad binnen tien jaar uit tot het machtscentrum van de Unie. Zo hebben de lidstaten zich op topniveau in het hart van de Europese besluitvorming genesteld. Het geeft de benoeming van Van Rompuy iets mooi iro- nisch: het land dat als geen ander Europa nodig heeft omdat de eigen federale staat uiteen dreigt te vallen, bekrachtigt de instelling die toont dat ook in het verenigde Europa de staten blijven bestaan. Het konvooi wordt niet één Eu- ropees schip. Vermakelijk is hoe Giscard d’Estaing destijds het verzet van Nederland en België tegen de op- richting van de Europese Raad brak. In decem- Niet regels zullen Van Rompuys plaats bepalen, maar de woelingen van het politieke leven ber 1974 nodigde hij zijn acht collega-rege- ringsleiders uit voor een top in Parijs. Velen wa- ren wantrouwend; de Nederlandse premier Den Uyl mocht van zijn Eerste Kamerfractie zelfs niet afreizen. (Hij ging toch.) In een salon van het Elyséepaleis, de gasten op fauteuils door el- kaar, sneed Giscard op de slotdag de delicate kwestie aan: „Zou het niet aardig zijn enige re- gelmaat in deze bijeenkomsten te brengen?” Te- voren heeft de Fransman zich overtuigd van de steun van Helmut Schmidt: Parijs en Bonn zit- ten op één lijn. De Italiaanse premier Aldo Moro lijkt het een goed idee. De Britse premier Wilson houdt zijn kaarten op de borst. De Deen zwijgt. De premiers van de Benelux hebben er duidelijk geen trek in; zij vrezen een verzwakking van de Commissie. Maar dan heeft Leo Tindemans ineens een idee. Waar die bijeenkomsten dan moeten plaatsvinden? De Belgische premier wil graag dat een aantal zich in Brussel zou afspelen „van- wege de cohesie van de Europese instellingen”. Giscard d’Estaing kan zijn vreugde met moeite bedwingen; nu het over het waar ging, was de inzet binnen. Zo werd besloten om drie verga- deringen per jaar te beleggen, en van de twee vergaderingen in het eerste semester er ver- plicht een te houden in Brussel of in Luxem- burg. Het was een exemplarisch Europees com- promis (dat alleen Nederland met lege handen achterliet). Premier Tindemans was in Belgische traditie een overtuigd Europeaan, maar voorzichtig en pragmatisch. Slim verbond de christen-demo- craat op die top van 1974 het onvermijdelijke met het aangename. Als dat onding van een Eu- ropese Raad er onder Franse en Duitse druk toch kwam, dan liever in Brussel. Enkele maan- den na deze zet trad een jonge medewerker toe tot Tindemans’ persoonlijke staf: Herman Van Rompuy. Dankzij de greep van zijn politieke leermeester mag hij nu enkele honderden me- ters verhuizen. Van de Brusselse Wetstraat 16 (de ambtswoning van de premier) naar de Resi- dence Palace aan de Wetstraat 155 (waar ruimte voor de Europese president is voorzien). Dat is nog iets dat we vergeten waren: de Bel- gen speelden een thuiswedstrijd. Frans Timmermans: Omarm de verschei- denheid in onze samenleving als mogelij- ke bron van ongelooflijke kracht Merlijn Twaalfhoven: Mensen zien schoon- heid niet als ze er bovenop staan. We zien al- leen wat we verwachten. Sprekersconferentie TEDx-Amsterdam, naar Amerikaans voorbeeld Gisteren vond in het Koninklijk Insti- tuut voor de Tropen TEDx-Amster- dam plaats, een Engelstalige spre- kersconferentie geïnspireerd op de bijeenkomsten van TED (Technology, Entertainment en Design). TED is een Amerikaanse non-profitorganisatie gericht op het verspreiden van maat- schappelijke, wetenschappelijke of simpelweg vermakelijke ideeën. Op de bijeenkomst gisteren spraken onder meer staatssecretaris voor Eu- ropese Zaken Frans Timmermans en componist Merlijn Twaalhoven. De ingekorte en vertaalde versies van hun presentaties staan hiernaast af- gedrukt. Andere sprekers gisteren waren o.a.: Mabel van Oranje, Kevin Kelly (op- richter van internettijdschrift Wired), fotograaf Hans Aarsman, de jonge Nederlandse zangeres Karsu Dön- mez en natuurkundige Robbert Dijk- graaf. Ook de winnaars van de prijsvraag van TEDx-Amsterdam, NRC Handels- blad en nrc.next hielden gisteren een presentatie: Gaston Peer, Asha ten Broeke en David Vogel.
Transcript of Haiku Herman zal aan gezag winnen - Twaalfhoven...H.P. Lovecraft, E.A. Poe, Stephen King en de wat...
2 O P I N I E & D E B AT N R C H A N D E L S B L A D
2Z AT E R D A G 2 1 N OV E M B E R & Z O N D A G 2 2 N OV E M B E R 2 0 0 9
O P I N I E & D E B AT N R C H A N D E L S B L A D 3Z AT E R D A G 2 1 N OV E M B E R & Z O N D A G 2 2 N OV E M B E R 2 0 0 9 3
Behandel artsen niet alspotentiële moordenaarsIs het zo vreemd dat artsen levensbeëindi-ging bij pasgeboren niet melden (Opinie &Debat, 14 november)? Toen ik midden jarentachtig een pasgeborene met het syndroomvan Down op uitdrukkelijk verzoek van deouders niet opereerde voor een aangeborenafsluiting van de twaalfvingerige darm, be-zorgde enige tijd later een motoragent vande politie bij mij thuis een brief waarinstond dat ik werd verdacht van doodslag c.q.moord.
Ik was het eens met wat de secretaris vande Raad voor de Kinderbescherming mij te-lefonisch had geadviseerd: „Dokter, luistertu goed naar de ouders en volg hen als u er-van overtuigd bent dat zij weloverwogen tothun besluit zijn gekomen.” Ook de secreta-ris kreeg een brief, met de beschuldiging vanmedeplichtigheid. Er volgde een proces vanvele jaren, waarna uiteindelijk wij beidenwerden ontslagen van rechtsvervolging.
Zo gaat het OM met deze moeilijke en in-tieme vragen om. De roep om actie door deheer Alex Bood, verbonden aan het weten-schappelijk bureau van het OM, spreekt indit opzicht boekdelen.
Dokters kunnen het onderling nooit eensworden over het moeilijke vraagstuk van be-handelen of niet (meer) behandelen van hetpasgeboren kind met levensbedreigendeaangeboren afwijkingen. Dát is nu eenmaalhun vak: voor elke unieke pasgeborene metlevensbedreigende aangeboren afwijkingensamen met de ouders balanceren en beslis-sen op de grens van beginnend leven ofdood. Als de dokter en diens verpleegkundi-gen na veel overleg en getob het dan met el-kaar en met de ouders eens worden, laat zedan met rust en ga ze niet vervolgen voormoord en doodslag. Zij zijn toch geen po-tentiële moordenaars?Jan C. MolenaarEmeritus hoogleraar kinderchirurgie aan de Eras-mus Universiteit Rotterdam.
Musea zijn echt geen slimmesubsidiewolven
Het artikel van Pim van Klink en Arjen vanWitteloostuijn (Opiniepagina, 26 oktober)wekt de suggestie dat kunstinstellingen opslimme wijze subsidie krijgen en zich in de-ze economisch zware tijd onttrekken aan degevolgen van de economische crisis. Niets isminder waar. De eerste misvatting is datmusea recessiebestendig zijn door subsidies.De ware reden is natuurlijk dat musea non-profitinstellingen zijn. Zij krijgen geld vanoverheden en deze subsidies worden niet be-legd in risicovolle aandelenfondsen. De re-den dat musea relatief gezien weinig getrof-fen lijken, heeft meer te maken met gezondebedrijfsvoering .
Opmerkelijk is dat de economen geen ooghebben voor het vitale belang van het muse-um voor de economie. De huidige tentoon-stelling Cézanne-Picasso-Mondriaan in hetGemeentemuseum Den Haag trekt drom-men mensen. Dat tienduizenden Den Haagbezoeken is merkbaar in de stad. Ze ver-plaatsen zich bijvoorbeeld met het openbaarvervoer. De HTM vaart er wel bij. Maar ookde horeca in de stad krijgt meer toeloop enin de binnenstad wordt gewinkeld.
De grootste misvatting is echter dat mu-sea structurele overheidssteun krijgen. Dekunstcollectie is namelijk niet van het muse-um, maar van de overheid. Musea krijgengeld om de collectie van de lokale of nationa-le overheid te onderhouden. Dat is heel ietsanders dan overheidssteun. Zoals de plant-soenendienst geld krijgt om het groen vande stad te onderhouden, zo krijgt het muse-um subsidie om de collectie op verantwoor-de manier te conserveren en presenteren aaneen groot publiek. Wat voor gevolgen bezui-nigingen op subsidies ook hebben, zeker isdat met name de kunstwerken eronder zul-len lijden.Benno TempelDirecteur Gemeentemuseum Den Haag
!" Dit zijn fragmenten uit langere expert-discussies, te lezen via nrc.nl/expert.
EXPERTDISCUSSI E
Illustraties Olivia Ettema
‘Haiku Herman’ zal aan gezag winnen
Frans Timmermans
Staatssecretaris voor Europese Zaken (PvdA).Was gisteren spreker op de TEDx-conferentie
in Amsterdam.
Angst kan leuk zijn. Vraag het kapiteinJack Sparrow, die vrolijk in en uit dedood stapt. Of vraag het de twee hyena’s
in The Lion King, die ten volle genieten van dehuivering die over hun rug trekt bij de klankvan de naam ‘Muphasa’. Vraag het elk jong kinddat wordt meegesleept door de gruwelen van degebroeders Grimm in hun verhaaltjes voor hetslapengaan. H.P. Lovecraft, E.A. Poe, StephenKing en de wat minder geïnspireerde makersvan Evil Dead I tot X mogen zich allemaal ver-heugen in de nodige opgewonden aanhangers.Angst is leuk… zolang het niet te dichtbij komt.Angst is niet erg, als je een uitweg ziet.
Maar angst kan ook verlammend zijn. Als deuitdaging als onoverkomelijk wordt gezien. Alsverandering alleen als verlies wordt opgevat.Als angst politieke handelswaar wordt. In deogen van hen die menen dat de Europese cul-tuur en Europese waarden zullen oplossen alseen suikerklontje in een kopje thee, vooral doorde aanwezigheid van de islam in Europa – men-sen als Christopher Caldwell, Mark Stein enBruce Bawer. Uit hun geschriften blijkt hoeangst ons hele zelfvertrouwen weg kan zuigen.Ze gedragen zich als korporaal Jack Jones inDad’s Army, die in paniek rondrent en intussenalmaar zegt: ‘Geen paniek!’
In onze tijd, in ons werelddeel, moeten we
Merlijn Twaalfhoven
Componist. Was gisteren spreker op de TEDx-confe-rentie in Amsterdam. Componeerde en begeleidde in2005 een muziekstuk uitgevoerd door Turks-Cyprio-tische en Grieks-Cypriotische muzikanten, scholie-ren en zangers aan beide kanten van de grenslijn.
Er is een duidelijke scheiding tussen dekunst en ons dagelijks leven. De schei-ding tussen voorstelling en pauze, toneel
en zaal, tussen concertgebouw en de rest van destad. Deze scheiding is eigenlijk nog vrij jong.Het is nog maar honderd jaar geleden dat weconcertzalen en musea gingen bouwen. Kunstwas altijd een onderdeel van rituelen. Kunst wasiets om te beleven, om aan deel te nemen. Aleeuwen worden wij geconfronteerd met dingendie we rationeel niet kunnen verklaren. We heb-ben rituelen bedacht om een plaats te geven aanmysteries als geboorte, vruchtbaarheid, liefdeen de wisseling van de jaargetijden. Maar in-middels hebben we niet meer zo’n behoefte aanrituelen. We gebruiken onze hersenen om dewereld om ons heen te verklaren, en we latenhet aan professionals over om gevoelens uit tedrukken. Dit noemen we kunst, en kunst is nietde werkelijkheid. Kunstmatig betekent: nietecht. Welnu. Emoties en gevoelens zijn wélecht. Kunst is een prachtig hulpmiddel om totonder de oppervlakte van de werkelijkheid doorte dringen. Kunst zegt iets wat niet in woordenis te vatten. Kunst geeft het ambigue vorm. Zevindt een vorm voor het onderbewuste, hetniet-logische, de paradox. Waarom haar danvan het leven gescheiden? Het leven bestaat uitemoties, gevoelens. Wij worden door veel meer
beheerst dan alleen door onze logica, onze her-senen.
De moderne kunst kan alle vormen aanne-men – soms zetten kunstenaars zelfs gewonevoorwerpen in een museum. Maar wie een stop-contact of brandblusser gaat staan bewonderen,zet zichzelf voor gek. Hoe komt dat? Waarommogen we niet de zeer complexe en gelaagdewerkelijkheid van een brandblusser, de fraaievorm en mooie rode kleur bewonderen?
We zijn beschroomd om onze gevoelens te ui-ten. Daarom hebben we een veilig oord, een mu-seum of concertzaal nodig. Maar de scheidingvan onze gevoelens van ons dagelijks leven zalons niet helpen om de complexe werkelijkheidonder de oppervlakte, de onderbewuste wereldvan de intuïtie te begrijpen.
Joshua Bell, een van de grootste hedendaagseviolisten, speelde een paar jaar geleden verkleedals straatmuzikant in een metrostation inWashington de mooiste en moeilijkste compo-sities. Maar niemand herkende de schoonheidvan zijn muziek. Zelfs onze beste kunstenaarziet geen kans onze verwachtingen, onze plattewerkelijkheid te doorbreken. Ik schrik daar ergvan. Zijn wij totaal mechanisch geworden?Mensen kunnen de schoonheid zelfs niet zienals ze er bovenop staan. Blijkbaar zien we alleenwat we verwachten. We zijn blind voor deschoonheid van onze omgeving. We volgen hetpatroon. Willen we de wereld veranderen, en la-ten we dat doen, dan moeten we door de opper-vlakte breken. Dan moeten we contact maken.Dan moeten we de taal van de emoties en intuï-tie spreken en verstaan.
Ik ben ongerust. Ons vernuft lijkt maar eenbeperkte invloed op het menselijk gedrag tehebben. De gevoelens, emoties en onderbewus-te drijfveren beslissen voor ons. Onze instinctenen intuïtie hebben de macht. Onze hersenendekken alles toe. We bedenken mooie rationeleconstructies om slim en diepzinnig te lijken.Maar we houden onszelf en anderen voor degek. Als we lichamelijk in elkaars nabijheid zijn,zenden we complexe informatie als lichaams-taal en gebaren uit. Maar als de informatie ver-der weg is, zijn we afhankelijk van de berichtge-ving door media. Deze media moeten ons ver-maken en om onze aandacht strijden. Vooral de
informatie over verre culturen, andere landen,plaatsen die we niet uit eigen ervaring kennen,heeft te lijden van de vervlakking van de werke-lijkheid die het nieuws geeft. De televisie brengtons de uitzonderingen, het geweld, het bizarre,een geconstrueerde werkelijkheid die ver ver-wijderd is van dat wat er werkelijk gaande is.
We moeten onze perceptie openstellen voor
de poëzie van heel normale dingen. Heb alstu-blieft de moed om ruimte te scheppen en de ste-reotypen in andermans hoofden te doorbrekenzonder die open plek meteen met uw eigenwaarheid op te vullen. We hebben geen behoef-te aan lege symbolen. We hoeven alleen maarons vernuft te doorbreken en subtiele verwar-ring tot onze werkelijkheid toe te laten.
antwoord geven op de fundamentele vraag: wil-len we kapitein Jack Sparrow of korporaal JackJones zijn? Het antwoord op die vraag kan nietwachten, want de uitdagingen waar we voorstaan zijn wezenlijk en dringend. De mens zalopnieuw zijn verhouding tot zijn natuurlijkeomgeving moeten bepalen. Slagen we, dan zalonze planeet de last weten te dragen van een al-maar groeiend aantal mensen dat leeft in wel-vaart en vrede. Falen we, dan zullen al onze in-spanningen zich richten op de beheersing vanrampen – natuurrampen, maar ook rampendoor mensenhand.
Het slechte nieuws is dat succes alleen binnenbereik ligt door een herziening van de interna-tionale betrekkingen, de structuur van onzeeconomie, de schaal van ons bestuur, de wijzewaarop we ons leven leiden, zowel persoonlijkals mondiaal. Het goede nieuws is dat het welkán – het is geen technisch maar een politiekprobleem. Hoe zwak is onze reactie op deze po-litieke uitdaging niet geweest! Zelf hebben weons te lang als korporaal Jack Jones gedragen.Vooral de linkerkant van het politieke spectrumis tekortgeschoten in de omgang met de huidi-ge uitdagingen. We hebben nog steeds te kam-pen met de gevolgen van het einde van de Euro-pese kloof die tot het einde van een mondialeideologische tweedeling leidde.
De politiek is verzwakt door een enorm mis-verstand dat uit deze situatie is voortgevloeid.Nu de ideologische botsing voorbij is, nu men-sen zich vrij voelen om hun hoogstpersoonlijkewaardenstelsel in te richten, meent de politiekten onrechte dat waarden er niet meer zo toedoen, dat de politiek zich tot de levering vangoederen en diensten moet beperken, mensenop hun gemak moet stellen, hun dingen uithanden nemen. Daarmee is de politiek iets ge-worden wat vergelijkbaar is met een callcenter,een onafhankelijke wereld van probleemoplos-sers, op afstand van de samenleving, die nietswil opleggen en voorzichtige afleiding – en nuen dan ongemak – biedt. Dit moet veranderen.De verantwoordelijkheid voor onze toekomstligt bij ons gezamenlijk en bij elke individueleburger. Ze kan niet worden uitbesteed aan eenkaste van politici, hoe bekwaam en professio-neel ook. Iedereen moet worden verleid zich de-
ze fundamentele vraag te stellen: ‘Wat ga ik er-aan doen om een betere wereld te maken?’ Enhet eenvoudige antwoord: ‘Dan moet je bij hetparlement zijn’, is onaanvaardbaar. Als JackSparrow ‘Dag, beestje’ zegt en in de muil van deKraken springt, treedt hij zijn angsten tege-moet en doet iets wat tegen onze intuïtie in-
druist. Dat is precies wat van de huidige samen-leving wordt gevraagd. Om iets te ondernemen,ook al gaat wat we moeten ondernemen tegenonze intuïtie in. Willen we slagen, dan zullenwe de verscheidenheid in onze samenlevingmoeten omarmen als mogelijke bron van onge-looflijke kracht, omdat geen mens sterker is danhij die het zelfvertrouwen heeft om de werelddoor andermans ogen te zien.
Volg captain Jack Sparrow, ga tegen je intuïtie inDe verscheidenheid in onzesamenleving is een bron van enormekracht omdat geen mens sterker is danhij die het zelfvertrouwen heeft om dewereld door andermans ogen te zien.En als we dat allemaal doen, zal dewereld er een stuk beter uitzien. Sinds de val van de Muur denkt
de politiek ten onrechte datwaarden er niet meer zo toe doen
Alleen in de concertzaal uiten wij nog gevoelensWe moeten onze perceptie openstellenvoor de poëzie van normale dingen.Heb de moed stereotypen in hoofdente doorbreken zonder die plek meteenmet de eigen waarheid op te vullen.
Waarom mogen we niet de zeercomplexe werkelijkheid van eenbrandblusser bewonderen?
meteen: „Ik zal dus de vergaderingen bijwonenvan de Toppen met onze partners wereldwijd.”Het wereldtoneel lonkt.
Ten tweede zit Van Rompuy de vergaderin-gen van de Europese Raad voor. De lidstaten diezich in 2002-2003, toen het debat over de func-tie werd gevoerd, tegen een sterke, Fransachtigeprésident verzetten, legden zich uiteindelijkneer bij een dienende ch a i r m a n , een vergader-voorzitter. Dit papieren debat werd de afgelo-pen weken opnieuw afgespeeld maar nu metpoppetjes van vlees en bloed: via ‘president’Blair kwam men uit bij ‘voorzitter’ Van Rom-p u y.
Maar ook een hamer vasthouden is betekenis-vol. In de Europese Raad komen de hoogste na-
tionale gezagslijnen samen; Sarkozy, Merkel,Balkenende en hun 24 collega’s. Ook de Com-missievoorzitter (Barroso) en de nieuwe HogeVertegenwoordiger (Ashton) zitten aan tafel.Een akkoord op een top bindt dus de executievemacht in de hele Unie. De man met de voorzit-
tershamer bespreekt na afloop die besluitenmet pers en publiek. Juist wanneer ze gepaardgaan met bittere onderhandelingen en laatste-moment-compromissen, zo weet Van Rompuy
uit zijn Belgische ervaring, geeft dit statuur.
De Europese Raad werd pas in 1974 op-gericht maar heeft sindsdien een on-stuitbare opmars gemaakt. Het is de
plaats waar het interne Brusselse geregel en debuitenlandse politiek samenkomen. Ooit boter-berg en Koude Oorlog, nu dienstenrichtlijn enChina. Er zijn weinig redenen te bedenken datdie opmars zich onder ‘haiku Herman’ niet zalvoortzetten. Daar kan ook Den Haag zich nogbeter op inrichten.
In het oorspronkelijke Brusselse mechaniekwaren geen toppen van regeringsleiders voor-zien. Dat deed de oprichters denken aan de ou-de machtspolitiek van voor 1945: harde botsin-gen van nationale belangen, zonder gemeen-
schappelijk ideaal, de kleine landen buiten spel.België en Nederland hoopten dat een neutraleCommissie kon uitgroeien tot (soort van) Euro-pese regering. Die zou hen beter beschermen te-gen de willekeur van de groten.
In het Franse denken was dit scenario uitge-sloten. Prima dat een Commssie in Brussel voor-stellen deed over melkprijs of haringnetten.Maar alleen regeringsleiders konden hun bevol-kingen binden in zaken van harde buitenlandsepolitiek. President De Gaulle begon in 1961 methet incidenteel bijeenroepen van zijn collega-regeringsleiders. Zijn opvolger Giscard d’Es-taing bracht regelmaat in de toppen. „Als die re-gelmaat eenmaal vaststond”, schrijft de Frans-man in zijn memoires, „zou de reikwijdte vande macht der regeringsleiders de rest doen en de
Vervolg President EU van pagina 1
De Belgen toonden weer hetEuropese spel tot in de vingers tebeheersen
instelling als vanzelf consolideren: er zou eenEuropese uitvoerende macht beginnen te ont-staan.”
Zo ging het inderdaad. Na oprichting in 1974groeide de Europese Raad binnen tien jaar uittot het machtscentrum van de Unie. Zo hebbende lidstaten zich op topniveau in het hart van deEuropese besluitvorming genesteld. Het geeftde benoeming van Van Rompuy iets mooi iro-nisch: het land dat als geen ander Europa nodigheeft omdat de eigen federale staat uiteendreigt te vallen, bekrachtigt de instelling die
toont dat ook in het verenigde Europa de statenblijven bestaan. Het konvooi wordt niet één Eu-ropees schip.
Vermakelijk is hoe Giscard d’Estaing destijdshet verzet van Nederland en België tegen de op-richting van de Europese Raad brak. In decem-
Niet regels zullen Van Rompuysplaats bepalen, maar dewoelingen van het politieke leven
ber 1974 nodigde hij zijn acht collega-rege-ringsleiders uit voor een top in Parijs. Velen wa-ren wantrouwend; de Nederlandse premier DenUyl mocht van zijn Eerste Kamerfractie zelfsniet afreizen. (Hij ging toch.) In een salon vanhet Elyséepaleis, de gasten op fauteuils door el-kaar, sneed Giscard op de slotdag de delicatekwestie aan: „Zou het niet aardig zijn enige re-gelmaat in deze bijeenkomsten te brengen?” Te -voren heeft de Fransman zich overtuigd van desteun van Helmut Schmidt: Parijs en Bonn zit-ten op één lijn. De Italiaanse premier Aldo Morolijkt het een goed idee. De Britse premier Wilsonhoudt zijn kaarten op de borst. De Deen zwijgt.De premiers van de Benelux hebben er duidelijkgeen trek in; zij vrezen een verzwakking van deCommissie.
Maar dan heeft Leo Tindemans ineens eenidee. Waar die bijeenkomsten dan moetenplaatsvinden? De Belgische premier wil graagdat een aantal zich in Brussel zou afspelen „va n -wege de cohesie van de Europese instellingen”.Giscard d’Estaing kan zijn vreugde met moeitebedwingen; nu het over het waar ging, was de
inzet binnen. Zo werd besloten om drie verga-deringen per jaar te beleggen, en van de tweevergaderingen in het eerste semester er ver-plicht een te houden in Brussel of in Luxem-burg. Het was een exemplarisch Europees com-promis (dat alleen Nederland met lege handena ch t e r l i e t ) .
Premier Tindemans was in Belgische traditieeen overtuigd Europeaan, maar voorzichtig enpragmatisch. Slim verbond de christen-demo-craat op die top van 1974 het onvermijdelijkemet het aangename. Als dat onding van een Eu-ropese Raad er onder Franse en Duitse druktoch kwam, dan liever in Brussel. Enkele maan-den na deze zet trad een jonge medewerker toetot Tindemans’ persoonlijke staf: Herman VanRompuy. Dankzij de greep van zijn politiekeleermeester mag hij nu enkele honderden me-ters verhuizen. Van de Brusselse Wetstraat 16(de ambtswoning van de premier) naar de Resi-dence Palace aan de Wetstraat 155 (waar ruimtevoor de Europese president is voorzien).
Dat is nog iets dat we vergeten waren: de Bel-gen speelden een thuiswedstrijd.
Frans Timmermans: Omarm de verschei-denheid in onze samenleving als mogelij-ke bron van ongelooflijke kracht
Merlijn Twaalfhoven: Mensen zien schoon-heid niet als ze er bovenop staan. We zien al-leen wat we verwachten.
S p re ke r s c o n fe re n t i eTEDx-Amsterdam, naarAmerikaans voorbeeld
Gisteren vond in het Koninklijk Insti-tuut voor de Tropen TEDx-Amster-dam plaats, een Engelstalige spre-kersconferentie geïnspireerd op debijeenkomsten van TED (Technology,Entertainment en Design). TED is eenAmerikaanse non-profitorganisatiegericht op het verspreiden van maat-schappelijke, wetenschappelijke ofsimpelweg vermakelijke ideeën.
Op de bijeenkomst gisteren sprak enonder meer staatssecretaris voor Eu-ropese Zaken Frans Timmermans encomponist Merlijn Twaalhoven. Deingekorte en vertaalde versies vanhun presentaties staan hiernaast af-gedrukt.
Andere sprekers gisteren waren o.a.:Mabel van Oranje, Kevin Kelly (op-richter van internettijdschrift Wired),fotograaf Hans Aarsman, de jongeNederlandse zangeres Karsu Dön-mez en natuurkundige Robbert Dijk-g r a a f.
Ook de winnaars van de prijsvraagvan TEDx-Amsterdam, NRC Handels-blad en nrc.next hielden gisteren eenpresentatie: Gaston Peer, Asha tenBroeke en David Vogel.
