x

Goud volk

Wat stekt m

ij de poot!

vi

vii

viii

ix

x Siemon Reker (ed.)Wat stekt mij de poot!Toneel uit West, Noord en Oost

Doar’s hoop, doar is licht!Simon van Wattum

x

In B

oekvo

rmU

itgeve

rs b

v

Wat stekt mij de poot!Toneel uit West, Noord en Oost

Twee veelgespeelde traditionele toneelwerken van B.H. Broekema en Andries Doornbosch worden gevolgd door Simon van Wattums Waark, een reeks eigentijdse speelstukjes die voor een nog steeds doorklinkend echo zorgde in de Groninger toneel-geschiedenis.

Siemon Reker (Uithuizen 1950, hoogleraar Groninger taal en cultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen) stelde de serie Goud volk samen. Hij vertaalde de teksten en schreef bij elk deel een royale literair-historische inleiding.

Oet vrouger tiedJ.H. Neuteboom / J. Dijkstra

t Hörntje van Jan Piepke Voordrachten op rijm

Mit noar heur blomtoenjeSien Jensema

5�

opdeBrongersheerd

door

B.h.Broekema

Komedieindriebedrijvenvoor5damesen4heren.

Eerste opvoering oktober 1938 – Gr Sproak

PERSoNEN

H A A R M B RO N G E R S ,eenboervaneenkleine40jaar.

D O O RTJ E ,z’nvrouw,28jaar.(Nogmaarkortgetrouwd.)

O A F I E N ,haarmBrongers’zuster,40jaar.

O O M M A N S ,(dubbeleMans.)eenkleine70jaar.

TA N T E A N N E M E R I E .60jaar.

vA N H A M ,eenpaardenkoopman.30jaar.

M I E N TJE,dienstbodebijBrongers,19jaar.

G E E RT ,knechtbijB RO N G E R S .25jaar.

TA N T E M ATO A H U Z E N G O A ,deoudtantevanGeert.70jaar.

Goud Volk_10.indd 58 19-11-2010 13:38:19

59

OP BRONGERSHEERD

deur b.h. broekema

Kemedie ien drei bedrieven veur 5 Doames en 4 Heeren.eerste opvoering oktober 1938 – Gr Sproak

personen

HAARM BRONGERS, ’n boer van ’n lutje fatteg joar.DOORTJE, zien vraauw, achtntwintig joar. (Nog mor kort traauwd.)OAFIEN, Haarm Brongers zien zuster. Fatteg joar. OOM MANS, (dubbele Mans.) ’n Lutje seuvmteg joar.TAANDE ANNE MERIE. Sestig joar.vAN HAM, ’n peerdekoopman. Daarteg joar.MIENTJE, maaid, bie Brongers, negentien joar.GEERT, knecht bie BRONGERS. Viefmtwinteg joar.TAANDE MATOA HUZENGOA, de oldtaande van Geert. Seuvmteg joar.

n

Goud Volk_10.indd 59 19-11-2010 13:38:20

�0EERSTE BEDRIJF

Toneelinrichting: een gewone daagse kamer. Een deur rechts en links. Midden op de

achtergrond een kookkachel. In ’t midden een grote tafel en stoelen. Rechts in de hoek

een haalfkaastklok. ‘de gewone Groninger huisklok’, Ter Laan Een paar ramen.

Eerste toneelG E E RT E N M I E N TJ E . (Mientje schilt aardappels; Geert komt met een paar

schoenen onder z’n arm op.) (Ingepakt.)

G E E RT. (Heeft een heel zware bromstem.)Mientje!hoeis’tlievekind?Aardappelen

aanhetschillen?Waarisdejongeboerin?

M I E N TJ E . (Schilt deur.)datweetikniet.

G E E RT. Zezalwelweeraanhetknutselenzijn,metzo’nding,weetikhoe’theet.

M I E N TJ E . Achjongen,zijisnieteeuwigaan’thaken.

G E E RT. Watis’ttrouwenseenmevrouwtjehè?hadjijooitgedacht,datboerhaarm

Brongersnogzo’nluximineusmevrouwtjekreeg?Enwatkanzezingen,hè?

M I E N TJ E .Somsgierthetdoorjehoofd.

G E E RT. Neemeid,dathoortzo,daniszeaan’tsopranen.Laatstzongzeookzo’n

hogesopraan,enpreciesopdatmomentkwamoafienbinnen,hè.Nu,zekwamnet

vandekerk-meteenechtzondagsgezichtnatuurlijk.Ikkwamjuistvanboven,met

dekrant.Zijkwambinnen,entoenzongzijdaarbovenookzo’nhógesopraanhè,en

oafienkeekzoboos,ikdachtdathaargezichtuitalleplooienviel.

M I E N TJ E . Vanzoietsmoetoafiennietshebben,diehoudtnietvanzingen.

G E E RT. Pfff!diekijktdeheledagzoboosalsofzeiedermomentinhuilenkan

uitbarsten.Nee,danisdejongeboerinheelanders.datiseenenalleven;enze

zeggendatzeookzogoedtoneelkanspelen.

Goud Volk_10.indd 60 19-11-2010 13:38:20

61 EERSTE BEDRIEF

Toneelienrichting: ’n Gewone daagse koamer. ’n Deur rechts en links. Midden op achtergrond ’n kookkaggel. Ien ’t midden ’n grode toavel en stoulen. Rechts ien houk ’n haalfkaastklok. ’n Poar roamen.

EERSTE TONEELGEERT en MIENTJE. (Mientje schilt eerappels; Geert komt mit ’n poar schounen onder aarm op.) (Iengepakt.)

Geert. (Het ’n haile swoare bromstem.) Mientje! Hou is ’t ol? Schils weer wat eer-appels? Woar is de jonge vraauw?

MIENTJE. (Schilt deur.)Dat wait ’k nait.

GEERT. Zai zel wel weer aan ’t knuzzeln wezen, mit zo’n dingeraids, wait ik veul.

MIENTJE. Och jong, zai is aaltied nait aan ’t hoaken.

GEERT. Wat is ’t aans ’n wiefke hè? Haars doe nou wel docht, dat boer Haarm Brongers nog zo’n luuksimineus wiefke kreeg? En wat kin ze zingen he? luuksumineus zal een samenvoeging zijn van luxe en lumineus S.R.

MIENTJE. ’t Gaait joe sums deur kop hin, zo giert ze.

GEERT. Nee wicht, dat heurt zo, din is zai aan ’t sopranen. Lest dou dee zai ook zo’n hoge sopraan, en mits kwam Oafien der ien hé. Nou, ze kwam tou Kerk oet, en vanzulm ’n echt Zundoags gezicht. Ik kwam krekt van boven, mit kraant, en zai kwam der ien, en dou dee ’t ol doar van boven ook zo’n hóge sopraan hé, en Oafien dei keek zo lelk, ik dochte dat heur gezicht heur oetglee.

MIENTJE. Zuks doar mout Oafien niks van hemmen, dei holt nait van zingen.

GEERT. Wat zol ’t. Dei kikt haile doagen zo lelk of ze elk ogenblik begunnen kin te liepen. Nee, din is dizze jonge vraauw hail aans. Dat is aalmoal leven; en ze mout ook zo best kemediespeulen kinnen.

Goud Volk_10.indd 61 19-11-2010 13:38:20

�2

M I E N TJ E . datisookniksvooroafien.Zemaghaardunktmeooknietzógraag.

G E E RT. datisookgeenwonder;zouzezichzelfwelgraagmogen?

M I E N TJ E . hèGeert,watmaakjeerweerwatvan!oafienistochookveelouder.

G E E RT. Nou,eenbeetjefleurigheidvindikwelplezierig,hoor.Alsiklatereenvrouw-

tjetrouw,noudiemagvoormijwelvolledagenzingen;datwilzeggen,ikbedoel

altijdonderhetwerk.(Gaat bij haar zitten.)

M I E N TJ E . (Kijkt op.)WatnuGeert,hebjijnietstedoen?Jegaatimmerszitten?

G E E RT. Nou,zodrukis’tmomenteelnietenikwil’esevenmetjepraten.

M I E N TJ E . (Wat verwonderd.)Watdan,Geert?

G E E RT. Ja,kijk’eskind,toenjijhiernetkwamwerken,dachtik:wateensaaie,stugge

dienstbode.

M I E N TJ E . (Nijdig.)och,loopnaardepomp,vent.hoepeltochop!

G E E RT. Nee,neemeid,kijk,datvindiknunietmeer!Kijk,ikweetnuwelbeter.hoe

langerjijindebuurtwas,hoemeerm’nhartbegontebonzen.

M I E N TJ E . (Spottend.)datiseenlastigekwaal.Benjewelinorde?

G E E RT. Inorde,kind?hetidee!BegrijpjenietdathetallesLiefdeis?Enhetgaatom

jou!Liefde met kapitaal om de afstand te suggereren die de auteur aanbrengt S.R.

M I E N TJ E . Nou,jekuntwelgekgewordenzijn.Jemoetnietzoraardoen.

G E E RT. Niksraar,ikhebergoedovernagedacht.Ikhebdehelenachtwakker

gelegenentegendemorgenwasikhelemaalovertuigd!

Goud Volk_10.indd 62 19-11-2010 13:38:20

63

MIENTJE. Dat is niks veur Oafien, dei mag heur dunkt mie ook nait haile geern lieden.

GEERT. Dat is ook gain wonder; zol ze heur zulf wel lieden maggen?

MIENTJE. Hai Geert, wat moaks der weer wat van! Oafien is toch ook veul oller.

GEERT. Nou, ik mag wel over wat fleurighaid heur. as ik loater ’n wiefke krieg, nou dei mag om mie wel haile doagen zingen; ja, onder ’t waark din aaltied. (Gaait bie heur zitten.)

MIENTJE. (Kikt op.) Wat nou Geert, mos doe niks doun? Gaais ja zitten?

GEERT. Nou, zo drok is ’t der nait op ’t heden, en ik wil es even mit die proaten.

MIENTJE. (Wat verwonderd.) Wa din Geert jong?

GEERT. ja, kiek ais wicht, dou doe hier kwamze, dou docht ik: wat is dat ’n dreuge zuite stoenze maaid.

MIENTJE. (Niedig.) Och, loop toch hin vent. Goa toch gaauw vot!

GEERT. Nee, nee wicht, kiek, dat main ik nou nait meer! Kiek, ik wait nou wel beter. Hou laanger dat doe om mie tou wazze, hou meer dat mien haart begunde te bonzen.

MIENTJE. (Spottend.) Dat is maal genog. Is dat din wel goud mit die?

GEERT. Nait goud wicht? Hou koms der toch bie? Begrips nait dat ’t aalmoal liefde is? En dat bis doe! liefde – Door de keus voor de Nederlandse vorm neemt Broekema zekere afstand tot de spreker. S.R.

MIENTJE. Nou, kons wel gek worden. Mos nait zo roar wezen.

GEERT. Niks roar, ik heb mie goud beroaden. Ik heb haile nacht wakker legen, en tegen mörgen dou wis ik ’t háil wel!

Goud Volk_10.indd 63 19-11-2010 13:38:21

�4

M I E N TJ E . Ikhebgeenflauwideewaarje’toverhebt.

G E E RT. Entoendewekkerging,wasikvastbesloten;ikdacht,zodraikMientjeonder

vierogenzie,daneh.....eh.....

M I E N TJ E . (Koud.)Watdan?

G E E RT. danvraagikofikmethaarovertweewekennaarhetfeestmag....

M I E N TJ E . Ikwilnietzogauwmeteenjongennaar’tfeest.Ikbenernognietuit,

hoor!

G E E RT. Jakind,maarikwilnogveelmeer,ikwiltrouwen!

M I E N TJ E . Nou,ikkeniethoor;oltje,m’nzusterisookgetrouwdenzeheeftaleen

baby,maarzezitzonderwerkenzehebben’tergmoeilijk.datlijktmeverschrik-

kelijk.

G E E RT. Jakind,maarzózaldatmetonsnietzijn.Luister’esMientjemeid,magikde

vrijheidnemenenjeéénkusgeven?(voegt de daad bij het woord.) (Mientje stribbelt

tegen en de aardappelen rollen over grond.)

M I E N TJ E . hèvent,benjenustapel?Noumoetje’eskijken.Toe,laatmelos!

G E E RT. M’nlieveMientje,ikmagjezógraag,ikheberhartkloppingenvangekregen.

(Wil haar weer zoenen, maar ze weert hem af.)Nee,hoor’esmeid,ikbenserieus:Ik

hebtocheentanteMatoa?

M I E N TJ E . (Zoekt de aardappels op en schilt door.)Nou,enwatheeftdatermeete

maken?Snuiter,watdoejetochvreemd?

G E E RT. Niksvreemdkind,luister’es.Zijiseentantevanmijnmoeder,enalszekomt

teoverlijden,dankrijgikalhaarcentjes,wantzeheeftgeendirectefamilie.

M I E N TJ E . En.....enhoeoudiszedan?

Goud Volk_10.indd 64 19-11-2010 13:38:21

65

MIENTJE. Ik wait nait woar ’t over hezze.

GEERT. En dou wekker oflaip dou was ik vast beroaden; ik dochte, as ik de eerste de beste keer Mientje onder vaaier ogen zai, din e..... e.....

MIENTJE. (Kold.) Wat din?

GEERT. Din vroag ik heur of ik mit heur mag noar ’t feest over vattien doagen.....

MIENTJE. Ik wil vot nait mit ’n jong noar ’t feest. Dat wait ’k nait heur!

GEERT. ja wicht, mor ik wil nog veul meer, ik wil trouwen.

MIENTJE. Nou, ikke nait heur; Oltje, mien zuster is ook trouwd, en dei het aal ’n potje, en hai het gain waark, en ze hemmen ’t haile min. Dat liekt mie niks nait mooi tou.

GEERT. joa wicht, mor zo wordt dat mit ons nait. Heur ais Mientje wicht, mag ik de vrijhaid nemen, en geven die áin smok? (Dut ’t doalek.) (Mientje stribbelt tegen en eerappels rollen over grond.)

MIENTJE. Hai vent, bis nou stoapel? Nou mos ais zain. Tou, loat mie lös!

GEERT. Mien laive Mientje, ik mag die ja zo geern lieden, ik heb der ja dikke haartkloppens van. (Wil heur weer smokken, mor zai weert hom of.) Nee, heur ais wicht, ik main ’t eerlieks. Mos ais heurn: Ik heb ja ’n taande Matoa?

MIENTJE. (Zocht eerappels op en schilt deur.) Nou, en wat het dat der mit neudig? Slaif, wat bis ja roar?

GEERT. Niks roar wicht, mos ais heurn. Doar mos moeke tegen zeggen van taande, en as dei dood gaait, din krieg ik aal heur cintjes, omreden, zai het gain femilie.

MIENTJE. En..... en hou old is dei din?

Goud Volk_10.indd 65 19-11-2010 13:38:21

x

Goud volk

Wat stekt m

ij de poot!

vi

vii

viii

ix

x Siemon Reker (ed.)Wat stekt mij de poot!Toneel uit West, Noord en Oost

Doar’s hoop, doar is licht!Simon van Wattum

x

In B

oekvo

rmU

itgeve

rs b

v

Wat stekt mij de poot!Toneel uit West, Noord en Oost

Twee veelgespeelde traditionele toneelwerken van B.H. Broekema en Andries Doornbosch worden gevolgd door Simon van Wattums Waark, een reeks eigentijdse speelstukjes die voor een nog steeds doorklinkend echo zorgde in de Groninger toneel-geschiedenis.

Siemon Reker (Uithuizen 1950, hoogleraar Groninger taal en cultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen) stelde de serie Goud volk samen. Hij vertaalde de teksten en schreef bij elk deel een royale literair-historische inleiding.

Oet vrouger tiedJ.H. Neuteboom / J. Dijkstra

t Hörntje van Jan Piepke Voordrachten op rijm

Mit noar heur blomtoenjeSien Jensema