Glu tenvr i j • december 2015 12 Glu tenvr i j • december 2015 13

WetenschapsnieuwsTEKST EN FOTO Tine Aarsen u i t g e l i c h t

TEKST: Tine Aarsen

Gerd Bouma is maag-darm-leverarts in

het VUmc in Amsterdam. ‘Een jaar of

vijf geleden was het voor artsen relatief

simpel: als iemand buikklachten had en

je had aanwijzingen om aan coeliakie

te denken, dan deed je een bloedtest

en een darmonderzoek. Kwam uit het

onderzoek geen coeliakie, en had je

andere oorzaken, zoals een tarwe-

allergie, uitgesloten, dan vertelde je aan

zo’n patiënt dat hij of zij een prikkel-

bare darm (PDS) had. Een deel van de

patiënten die we eerder beschouwden

als prikkelbare darmpatiënten, is moge-

lijk glutensensitief.’

In de jaren ’70 en ’80 van de vorige

eeuw verschenen enkele publicaties in

medische tijdschriften waaruit bleek dat

er patiënten bestaan bij wie coeliakie uit-

gesloten was, maar die toch diarree kre-

gen na het eten van voedingsmiddelen

Glutensensitiviteit: wat is het?

Steeds vaker worden artsen geconfronteerd met het verschijnsel

glutensensitief. De patiënt rapporteert klachten na het eten van

voedingsmiddelen met gluten, maar heeft géén coeliakie en

evenmin een tarwe-allergie. Hoe zit het met deze aandoening?

met gluten. Dit waren de eerste aanwij-

zingen dat er zoiets zou kunnen bestaan

als een overgevoeligheid voor gluten,

los van coeliakie, dus glutensensitiviteit.

Maar de belangstelling hiervoor raakte

na verloop van tijd op de achtergrond.

WHEAT BELLYDe laatste jaren verschenen er enkele

boeken, zoals het Amerikaanse Wheat

Belly (vertaald als Broodbuik), die onder

het grote publiek het idee deden postvat-

ten dat granen ongezond zouden zijn.

Daardoor kwam de vraag weer op of men-

sen die geen coeliakie hebben, toch klach-

ten kunnen krijgen die worden veroorzaakt

door voedingsmiddelen met gluten (het

tarwe-eiwit gluten, ook rogge, gerst).

Tegelijkertijd kwamen van planten-

fysiologen en voedingstechnologen

aanwijzingen dat tarwe, tarwebrood

en kant-en-klare levensmiddelen meer

gluten bevatten dan in het verleden.

Volgens Wageningen Universiteit is tus-

sen 2000 en 2010 de productie van

tarwe in Europa verdubbeld. De hoeveel-

heid gluten die mensen op een dag

consumeren, is aanzienlijk toegenomen.

De ‘glutendruk’ in het voedingspatroon

neemt toe. Dat zou een verklaring kun-

nen zijn voor het groeiend aantal men-

sen dat last krijgt, of meent te krijgen,

van het nuttigen van voedingsmiddelen

die gluten bevatten.

Bij coeliakiepatiënten is het eiwit gluten

in tarwe en in de verwante graansoorten

gerst, spelt en rogge, de oorzaak van

de klachten. Maar het is allerminst dui-

delijk of dat ook geldt voor mensen die

in de categorie ‘glutensensitief-zonder-

coeliakie’ vallen (in het Engels: Non-

Celiac Gluten Sensitivity of NCGS), ook

al ondervinden zij verlichting van hun

klachten bij het glutenvrije dieet.

MEER GROENTEMaar wie glutenvrij gaat eten, laat niet

alleen gluten weg uit de voeding, maar

eet ook anders: meer verse groente en

fruit en minder bewerkte voedingsmid-

delen. En tarwe en aanverwante granen

bevatten naast gluten nog andere stofjes

die de darmen kunnen irriteren, zoals

ATI’s (alpha-amylase-trypsineremmers) en

FODMAPs (fermenteerbare of vergistende

oligosacchariden, disacchariden, mono-

sacchariden en polyolen).

ATI’s zijn moleculen die van nature in

granen voorkomen en de plant bescher-

men tegen insecten, parasieten, schim-

mels en bacteriën. De menselijke dunne

darm kan er niet goed mee overweg. Er

zijn aanwijzingen dat immuuncellen in de

darm reageren op deze ATI’s, een reactie

die anders is dan bij coeliakie.

FODMAPs zijn kleine suikermoleculen

die vocht aantrekken in de dunne darm,

waardoor diarree kan ontstaan. Ze gaan

gisten in de dikke darm, wat kan leiden

tot gasvorming, een opgeblazen gevoel

en winderigheid. Bouma: ‘De darmen

reageren op voedingsmiddelen met veel

FODMAPs, zoals uien, prei, kool, bruine

bonen en appels. In couscous, pasta,

tarwebrood en roggebrood zitten ook

meer FODMAPs dan in glutenvrije alter-

natieven. Ga je glutenvrij eten, dan haal

je automatisch dus ook een deel van de

ATI’s en FODMAPs uit je voeding.’

Glutensensitieve patiënten hebben na

het eten van gluten vooral last van

hun buik: een opgeblazen gevoel, een

gevoelige buik, buikpijn, diarree, obsti-

patie, winderigheid en misselijkheid.

Andere klachten zijn vermoeidheid,

hoofdpijn, verlies aan concentratie, het

gevoel ‘mist in het hoofd’ te hebben,

gewrichtspijn en huiduitslag. Het zijn

stuk voor stuk klachten die ook coeli-

akiepatiënten kunnen ervaren nadat ze

onopzettelijk toch gluten hebben bin-

nengekregen.

Veel glutensensitieve patiënten voelen

zich aanmerkelijk beter als ze glutenvrij

eten, of als ze de hoeveelheid gluten op

een dag drastisch verminderen. >

HOEVEEL NEDERLANDERS ETEN GLUTENVRIJ?Schattingen over het aantal mensen met glutensensitiviteit lopen sterk uiteen.

Bovendien zijn er naast coeliakiepatiënten en NCGS-patiënten ook mensen die milde

klachten door gluten ervaren, en/óf gevoelig zijn voor de ‘glutenvrije hype’, m.a.w. het

idee dat glutenvrij gelijkstaat aan een gezond en natuurlijk leven. Bouma: ‘Ik denk

dat er heel wat mensen zijn die nu glutenvrij eten, maar die op termijn toch terug

zullen gaan naar het glutenbevattende dieet. Met veel slagen om de arm schat ik het

aantal werkelijk glutensensitieve patiënten op maximaal 2 tot 3 procent van de bevol-

king, iets hoger dan het aantal coeliakiepatiënten dat op 0,5 tot 1 procent ligt.

In de Engelse stad Sheffield vroeg een onderzoeksteam in 2014 aan duizend bezoe-

kers van een winkelcentrum of ze buikklachten hadden en of ze die klachten in ver-

band brachten met gluten. Dertien procent van het winkelend publiek antwoordde

bevestigend en bijna 4 procent at glutenvrij.

Binnenkort weten we hoe het in Nederland zit.We hebben precies hetzelfde onderzoek

hier uitgevoerd. Je hoort veel mensen om je heen zeggen dat ze glutenvrij eten, maar

exacte cijfers zijn er niet. Begin volgend jaar zijn de uitkomsten van ons onderzoek

bekend.’

Glu tenvr i j • december 2015 14

Wetenschapsnieuwsu i t g e l i c h t

DE SALERNO CRITERIAEen internationaal gezelschap medisch specialisten, onder wie

de Nederlanders Chris Mulder en Gerd Bouma (beiden VUmc),

kwam eind 2014 bijeen in de Italiaanse stad Salerno. Doel was

een richtlijn op te stellen voor de diagnose van NCGS. Naast

gluten zou de veroorzaker van NCGS ook een ander voedsel-

bestanddeel kunnen zijn, zoals FODMAPs of ATI’s (zie bijgaand

interview). Het is nog niet zeker of NCGS een (chronische)

ziekte is, of een kwaal die mogelijk na verloop van tijd weer

verdwijnt.

Om meer eenduidigheid in het wetenschappelijk onderzoek te

brengen, stelden de experts criteria op voor het diagnosticeren

van NCGS. Uiteraard nadat is vastgesteld dat de patiënt niet

lijdt aan coeliakie of een tarwe-allergie.

In het kort komt het erop neer dat de patiënt eerst zes weken

lang wordt gevolgd terwijl hij/zij op een glutenhoudend dieet

is. Daarna gaat de patiënt zes weken lang over op een gluten-

vrij dieet. Ook in deze periode wordt de patiënt gevolgd en

moet hij/zij met regelmaat vragenlijsten invullen.

Vervolgens wordt overgestapt op een placebo gecontroleerde

‘gluten challenge’. De patiënt gaat een week lang op een dieet

dat óf gluten óf een placebo bevat. Dan volgt een tussenpauze

van een week op glutenvrij, en tot slot een week op óf een

placebo óf gluten. Ook tijdens de ‘challenge’ vult de patiënt

vragenlijsten in over eventuele veranderingen in één tot drie

van zijn symptomen.

Indien de patiënt minstens 30 procent meer klachten heeft in

de glutenweek dan in de placeboweek, zou op grond daarvan

de diagnose NCGS gesteld kunnen worden.

Catassi C, Elli L, et al. Diagnosis of Non-Celiac Gluten

Sensitivity (NCGS): The Salerno Experts’ Criteria. Nutrients.

2015 Jan; 7(6): 4966-4977. Doi 10.3390/nu7064966

Hoe strikt iemand met glutensensitiviteit met het glutenvrije

dieet zou moeten omgaan, is niet duidelijk. Coeliakiepatiënten

zitten vooralsnog hun leven lang vast aan een strak glutenvrij

dieet. Daarentegen kan bij patiënten met glutensensitiviteit de

gevoeligheid voor gluten na verloop van tijd verminderen. Op

dit moment zijn er geen aanwijzingen dat glutensensitiviteit op

lange termijn kan leiden tot andere aandoeningen, die soms

bij coeliakiepatiënten optreden, zoals reuma, diabetes, osteo-

porose of een schildklierziekte.

MUESLIREPENBouma: ‘Voor de diagnostiek van coeliakie bestaat een gou-

den standaard: met een bloedonderzoek en een darmbiopt

kun je de diagnose meestal stellen. Bij glutensensitiviteit staan

we nog met lege handen.

Op internationaal niveau zoeken we naar biomarkers in het

bloed of in de darm, waarmee je kunt aantonen dat iemand

glutensensitief is. Daarnaast ontwikkelen we een glutentest voor

de patiënt. Het idee is om iemand die last heeft van gluten en

» u i t he t g lu tenv r ije le ven van Anne t te

KERSTKANSJE...Sjors weet wel wat hij lekker vindt…

Mijn glutenvrije koekjes. We hebben

afgesproken dat die snoepkont alleen een

koekje ‘van mij’ krijgt als hij het netjes

vraagt en ik het goed vind. Daar houdt hij

zich aan, maar soms is hij me te slim af.

Gisteren vroeg hij of hij een keertje

kerstkransjes voor me mocht maken.

‘Speciaal voor jou, mam, zónder

gluten!’ Dat vond ik natuurlijk

superlief dus ik zei nietsvermoedend

‘ja’.

Vanochtend zag ik dat alle drie

de pakken eierkoeken die op het

glutenvrij-plankje staan, geopend

waren. Alle koeken zaten er nog in, maar…

allemaal met een keurig gat in het midden.

‘Gewoon met een koekjessnijvorm!’, grijnst

Sjors. ‘De kerstkransjes zijn voor jou en de

mini-eierkoekjes zijn voor mij.’

LEKKER LePoole!

Eierkoeken van Le Poole: wel de smaak, niet de gluten!

Lekker voordelig !We hebben weer verse feestdagen

producten:

• Kerstbrood met stukjes fruit en

rozijnen en amandelspijs 7,65 • Kerst-

kransjes 200 gr. 6,09 • Appelflappen

met de enige echte Jona Gold appel,

4 stuks 8,39 • Appelbeignets 2 stuks

4,15 • Oliebollen naturel, met

krenten en rozijnen of koemelk-

vrij, 10 stuks 8,95 • Mini’s choco-

lade kerstman gluten-, koemelk-,

notenvrij 5,49

Verkoopzaterdagen:

28 nov., 12 dec., 30 jan., en 27 feb.

van 9.00 - 14.00 uur. Vanaf 1 nov. tot

17 dec. worden alle versproduct en op

donderdag verzonden. 17 dec. is de

laatste verzenddag (bestellen kan tot

11.00 uur). Tevens zijn wij aanwezig op

de interregionale markten op 21 nov. in

Assen.

Volg ons op Facebook:

Glutenvrij Reform le Poole

Info en online bestellen:

t: 0571-271702

www.glutenvrij-lepoole.nl

info@glutenvrij-lepoole.nl

campagne2015.indd 1 09-11-15 13:29

daarom glutenvrij eet, twee pakketjes mee naar huis te geven.

In de ene set zitten glutenvrije mueslirepen, in de andere

mueslirepen mét gluten. Heeft iemand meer klachten in de

week dat de glutenreep wordt gegeten, dan is dat een aanwij-

zing dat die patiënt glutensensitief is.’

‘Het is overigens wel een omslachtige methode. Veel patiënten

met NCGS hebben al gemerkt dat ze klachten krijgen door

gluten en ze zitten met andere vragen zoals: is het glutenvrije

dieet wel gezond, is het volwaardig, en kun je er tachtig mee

worden? Als je op een goede manier glutenvrij eet, is het geen

enkel probleem. Maar doe het alleen als je wérkelijk geen glu-

ten verdraagt, want granen zijn voor het overgrote deel van de

mensheid een waardevolle en volwaardige bron van energie,

vezels, vitaminen en mineralen.’

Wilt u reageren, schrijf naar redactie@glutenvrij.nl

advertentie