DIT IS EEN COMMERCIËLE BIJLAGE BIJ NRC HANDELSBLAD

GLADIATORENVEROVEREN

NIJMEGEN

Topstukken uit het Colosseumeen unieke blik op het leven van de gladiatoren

Chefkoks in Nijmegenexperimenteren met Romeinse gerechten

Archeoloog Stephan Mols en de wereld van de Romeinen

Nijmeegse hotspotsRivierpark Honigcomplex Valkhofkwartier

Gladiatorenbeker

· Gevonden in een graf in de begraaf plaats

van de stad Ulpia Noviomagus, Nijmegen

· Tweede helft van de tweede eeuw na Chr.

· Museum Het Valkhof, Nijmegen

De groen geglazuurde beker van aarde­werk toont de vier meest populaire typen gladiatoren. Een zwaarbewapende secutor (achtervolger) stormt af op een retiarius (netvechter). Hij probeert zijn tegen stander met zijn drietand op af stand te houden. Aan de andere kant staan twee zwaar­bewa pende gladiatoren tegenover elkaar, met tussen hen in een scheidsrechter. Rechts een thraex (Thraciër), herkenbaar aan zijn gebogen zwaard: achter hem komt een helper ermee aangelopen. De gladiator links heeft een groter schild en een recht zwaard en stond bekend als murmillo.

Museum Het Valkhof neemt bezoekers mee naar het oude Rome,

naar het Colosseum met zijn openbare executies, wilde dieren

en schouwspelen. Zij krijgen meer dan ooit een inkijk in het

leven, de angsten en de euforie van de gladiatoren. Een barbaarse

wereld? Niet voor de Romeinen. De bloederige gevechten stonden

symbool voor de militaire successen die het Romeinse Rijk groot

maakten. De gladiatoren waren heuse helden.

Tot en met 5 maart 2017 presenteert Museum

Het Valkhof in Nijmegen de tentoonstelling

‘Gladiatoren, helden van het Colosseum’. De objecten komen

van bruikleengevers uit Italië, Duitsland,

Frankrijk en Nederland en bestaan onder

andere uit authentieke wapens, spectaculaire helmen, beenstukken,

grafstenen, goden beeld­jes, muurschilde ringen

en muziekinstrumenten.

Grafreliëf Pompeï

· Deel van een grafmonument bij de

Porta di Stabia, Pompeï

· 20-30 na Chr.

· Museo Archeologico Nazionale, Napels

Dit grafreliëf was gemaakt voor een editor, een organisator van gladiatoren­spelen in Pompeï en geeft een dag in het amfitheater weer. Van de parade die de spelen inluidde met muzikanten en het binnen dragen van de helmen en schil den van de gladiatoren tot de gladiatoren­gevechten en de dierenspelen.

Beenplaten thraex

· Gevonden in de gladiatorenschool in

Pompeï

· Derde kwart van de eerste eeuw na Chr.

· Museo Archeologico Nazionale, Napels

Bronzen beenplaten van een gladiator van het type thraex, die met leren riempjes werden vastgemaakt en ge­dragen over gevoerde beenbeschermers van stof. Ze zijn rijk versierd met reliëf.Bovenaan is het kale hoofd van Silenus te zien en aan weerszijden hoofden van Dionysus. Daaronder hoorns van over­vloed en een leeuwenhuid met drie theatermaskers. Helemaal onderaan staat een ooievaar op een slang.

EEN SELECTIE VAN DE

TOPSTUKKEN

GLADIATOREN, helden van het Colosseum

Amfitheater in Nijmegen

De Romeinen bouwden op de Hunerberg in Nijmegen­Oost rond 19 voor Christus hun kamp. Niet lang daarna verrees op de plaats van het huidige centrum een stad: Oppidum Batavorum, vernoemd naar de inheemse bevolking. In 69 na Christus kwamen de Bataven in opstand. Na de onderdrukking van die opstand werd het Tiende Legioen in Nijmegen gestationeerd. Met hun hulp werd een nieuwe nederzetting in het westen van Nijmegen gebouwd: Ulpia Noviomagus. Zij bouwden op de Hunerberg ook een nieuwe legioensvesting en in de buurt een amfitheater. Het was het eerste en mogelijk enige Romeinse amfitheater in Nederland.Bij opgravingen zijn delen gevonden van twee zware, evenwijdig aan elkaar lopende gebogen muren van tufsteen, gevat in hard cement. Zij laten zich het beste verklaren als muren van een amfitheater. Een schatting van het aantal bezoekers komt voor de oudste fase uit op 6.800 zitplaatsen en later zelfs 9.300.

Museumreis

In samenwerking met reisorganisatie Labrys Reizen organiseert Museum Het Valkhof een bijzondere museumreis bij de Gladiatoren­tentoonstelling. De zevendaagse reis naar Campanië en Rome, in maart en juni, voert langs de Romeinse cultuur van brood en spelen, waarbinnen de gladiatoren­gevechten een belangrijke rol speelden.Labrys Reizen is al jarenlang reispartner van het museum en viert in 2017 haar 25­jarig bestaan. De reisorganisatie heeft zich in de afgelopen kwart eeuw ontwikkeld tot een toon­aangevende specialist in exclusieve groepsreizen, ook op maat voor gezelschappen, naar prachtige bestemmingen wereldwijd.

Fresco duel voor de doden

· Paestum, Italië

· ca. 350 voor Chr.

· Museo Archeologico Nazionale, Paestum

Dit fresco is afkomstig uit een graftombe in Zuid­Italië en dateert rond 350 voor Christus en is het oudste object in de tentoonstelling. Het toont twee duels zoals die werden georganiseerd bij begrafenissen ter ere van de overledene.

Helm murmillo

· Gevonden in de gladiatorenschool in

Pompeï

· Derde kwart van de eerste eeuw na Chr.

· Museo Archeologico Nazionale, Napels

Deze rijk versierde helm werd gedragen door een gladiator van het type murmillo. Hij heeft een karakteristieke, met reliëfs versierde kam en boven het vizier staat een Medusakop. Daarboven staat Mars, de god van de oorlog in volledige wapenuitrusting.

Verschillende soorten gladiatorenEr bestonden diverse typen gladiatoren. Wapens, uitrusting en gevechtstechnieken verschil­den van elkaar. Elke gladiator kreeg een opleiding tot een specifiek type. Het oudste type was de samnis, genoemd naar het volk van de Samnieten in Zuid­Italië. Een samnis was ge wapend met een ovaal of rechthoekig schild, een lans en een zwaard. Hij droeg een helm met veren. Dit type ver­dwijnt in de vroege keizertijd. Onder keizer Augustus werden de verschillende typen gladia­toren gestandaardiseerd. Een thraex of Thraciër had een gebogen zwaard en een klein schild. Een retiarius was uitge­rust met een net, een drietand en een dolk. De murmillo kwam het meeste voor. Hij was uitgerust met een geheel afsluitende helm met vizier, een zwaard en een groot rechthoekig schild. Alle gladiatoren droegen een lenden­schort, stoffen of leren armbe­scher mers (manicae) en opgevulde beenbeschermers van leer of linnen (fasciae).

Foto

grafi

e: Stef Verstraaten

, Ró

gvi N

. Joh

ansen

Mo

esgaard M

useu

m A

arhu

s, coverfo

to: Gallo

-Ro

mein

s Mu

seum

Ton

geren

Gladiatorenin het vizier.

Een unieke kijk in een wereld waar ook vrouwen hun mannetje stonden.

change perspective

Gladiatorenspelen waren in de tijd van de Romeinen echt volksvermaak. Maar achter dit bloederige spektakel schuilde een heel ander verhaal. Onderzoek van de Radboud Universiteit laat zien dat de spelen een manier waren om rijkdom en macht tentoon te spreiden. En verrassend genoeg: ook vrouwen stonden hun mannetje in de arena!

Voor ons onderzoek maken we gebruik van een unieke combinatie van oude en middeleeuwse geschiedenis, archeologie, literair-historische bronnen en moderne 3D-technieken. Onze expertise leidt tot een genuanceerde blik op de wereld van toen en biedt nieuwe inzichten in de samenleving van nu.

Bekijk zelf de oudheid door de ogen van de gladiatoren. Kom naar de tentoonstelling‘Gladiatoren, helden van het Colosseum’.

Romeinen

| Gelderland. Wat een verhaal | is een samenwerkingsverband van:

Kastelen Hanzesteden WO II Veluwe

ProvincieGelderland

RBT KAN –VisitVeluwe

Erfgoed Gelderland

NederlandsOpenluchtmuseumNederlandsOpenluchtmuseum

In en rond Nijmegen zijn op veel plekken sporen van het Romeinse Rijk terug-gevonden. Onder de kerk van Elst liggen nog resten van een Romeinse tempelen bij Berg en Dal liggen delen van een aquaduct. En her en der hebben villa´s, boerderijen en ook een badhuis gestaan. Op veel plekken vind je een ´Spannende Geschiedenis-luisterplek’, waar je live het verhaal kunt beluisteren over de tijd van de Romeinen. Scan er de QR-code en je bent direct 2000 jaar terug in de tijd. Lekker eten? Dat deden de Romeinen ook. Ze zorgden goed voor zichzelf! Bij Restaurant Eetverleden in Nijmegen kun je een kookworkshop volgen met authentiek Romeinse gerechten. En in Arnhem ligt biologische tuin De Steenen Kamer met groenten uit die tijd. Culinaire jongens hoor, die Romeinen!

| Romeinen in de Gelderse streken. Wat een verhaal |

www.spannendegeschiedenis.nl/de-romeinen www.museumhetvalkhof.nl www.romeinselimes.nl/kerkmuseum-elstwww.aquaductgroesbeek.nl www.eetverleden.nlwww.btv-elderveld.nl/romeinse-tuin

| Live terug naar de Romeinse tijd en daarna culinair genieten in stijl |

www.spannendegeschiedenis.nl/de-romeinen

ADVERTENTIES

Dat Nijmegen een roemrucht verleden heeft is bekend. Minder

bekend is de rijke culinaire geschiedenis van Nijmegen. Ontdek de

gerechten van Nijmeegse topkoks en ervaar de Romeinse smaken.

Culinair Nijmegen: een millennialange traditie

Dit leverde de chefs interessante inzich ten op. Jeroen Vesters: “De hernieuwde bewust­ wording van het feit dat voor ons ordinaire en typisch Italiaanse produc ten als pasta, tomaat, aubergine en aardappel nog hele­maal niet in Europa voor kwa men zet mij aan het denken over hoe be tekenisvol de waarden zijn die we nu toekennen aan eten. Wat is lokaal, regionaal en authentiek eigenlijk?”Voedselresten uit de oudheid die te zien zijn in de tentoonstelling waren het ui t­gangspunt om een Romeins gerecht te creëren. De zes chefs lieten zich inspi re­ren door kippenbotjes, olijven­, kersen­ en perzikpitten uit het Colosseum, een verkoold brood uit Pompeï en graten van makreel uit Nijmegen en creëerden zes eigen tijds Romeinse gerechten. De gerechten zijn gefotografeerd op Romeins servies goed uit de collectie van Museum Het Valkhof.

denijmeegsegarde.nl

Nijmeegse garde

kookt Romeins

De Nijmeegse Garde is een vriendenclub van zes Nijmeegse chefkoks en restau ra­teurs. Hun restaurants horen bij de top van de Nijmeegse gastronomie. In hun samenwerking delen Restaurant De Nieuwe Winkel, Vesters, Witlof, Het Savarijn, Lime en Bistro Flores hun passie voor authentieke smaken, de beste producten en topkwaliteit gerechten. Toen bekend werd dat in Museum Het Valkhof de tentoonstelling ‘Gladiatoren, Helden van het Colosseum’ zou komen, twijfelde de Nijmeegse Garde geen moment en ging in samenwerking met het museum en historisch kookatelier eet!verleden aan de slag met de ontwik­keling van Romeinse gerechten.

Rondom gladiatoren spelen werden kersen gegeten, zo getuigen kersen­

pitten uit het Colosseum. CHEF JEROEN VESTERS VAN RESTAURANT VESTERS

kookte met kers en koos voor een klassieke Romeinse combinatie van gevogelte met fruit. Hij presenteert duif gelakt met garum (vissaus) en

rode wijn, ingelegde kersen, biet, rogge­walnootkruim en zuring.

ROMEINSRECEPT

In een voormalig Romeins

legerkamp in Nijmegen is een

pot met graten van makrelen

gevonden. De pot met in zout

ingemaakte makrelen is zo’n

2000 jaar geleden vanuit Zuid­

Spanje naar Nederland gekomen.

Bij aankomst bleek de vis

bedorven en is de pot met inhoud

en al weggegooid. De pot en

graten zijn te zien in Museum

Het Valkhof. Hier het recept van

een makreelgerecht, uit het

enige Romeinse kookboekje

dat er nog bestaat.

BENODIGDHEDEN1 gerookte makreel

2 eetlepels amandelen

4 takjes munt

2 theelepels komijnpoeder

1 theelepel zwarte peper

2 eetlepels honing

2 theelepels garum (vissaus)

BEREIDINGRooster de amandelen in een oven

op 200 graden tot ze lichtbruin

zijn. Laat ze afkoelen en hak ze

grof. Haal kop, staart en het vel

van de makreel en haal het vlees

voorzichtig los van de graat. Doe

de stukjes makreel in een schaal

en haal ze los met een vork tot de

vis in kleine plukjes is verdeeld.

Haal de blaadjes van de takjes

munt en hak mooi fijn. Doe de

munt, amandel, komijnpoeder,

zwarte peper, honing en garum bij

de vis en schep voorzichtig om.

Dien de Romeinse

makreeltapenade op in

broodcupjes of op toast.

Recept:

historisch kookatelier eet!verleden

eetverleden.nl

CHEF JURGEN EIKHOLT VAN RESTAURANT WITLOF liet zich in spireren door kippenbotten uit het Colosseum en

combineert in zijn Romeinse gerecht malse kippendijen met jonge roomkaas,

gember, vijgen, lavas, linzen en garum (vissaus) en maakt het af met gedroogde

ham en krokante huid van kip.

Fotografi

e: Stud

io 38C, M

athijs H

anen

kam

p, Jeroen

Savelkou

ls

NIJMEEGSGROEN INSPIREERTNijmegen ligt tussen bossen, vennen, uiterwaarden,

polders en een stuwwal. In de stad liggen intieme

parken. Groen om in rond te dwalen en te relaxen.

Om hersens leeg te maken en inspiratie op te doen

voor liedjes en mysterieuze verhalen. Zes bekende

Nederlanders en Nijmegenaren delen hun favoriete

plek in en om Nijmegen.

DuivelsbergThomas Olde Heuvelt

Schrijver. Zijn thriller HEX, die zich

afspeelt in Beek bij Nijmegen, is een

wereldwijd succes en werd door

Stephen King ‘briljant en volstrekt

origineel’ genoemd.

“Sta je in Nijmegen voor het stoplicht,

zet dan altijd je handrem erop. Anders

ga je voor- of achteruit rollen. Overal zijn

hel lingen. Nog meer bij het nabijgelegen

Beek. Het is een on-Nederlandse, heuvel-

achtige omgeving met uitgestrekte bossen,

door grondwater uitgeslepen kloven en

namen als de Duivelsberg, de Filosofen-

beek en het Kastanjedal. De heuvels hier

waren krachtplekken voor druïden nog

voor de Romeinen kwamen. Als je ergens in

Nederland kunt verdwalen – in de turbu-

lente geschiedenis of gewoon, primitiever,

in een donker bos – dan is het hier.”

Keizer KarelpleinPieter DerksCabaretier en columnist. Werkt(e) voor radio

(De Nieuws BV), tv (Slimste mens, DWDD)

en toert met zijn theatershow Spot.

“Midden op het Keizer Karelplein! De meest

gevreesde rotonde van het land, vierbaans

en geen regels, en in het midden is een

parkje. Geen flauw idee hoe je geacht wordt

er te komen, tussen alle toeterende auto’s

door, maar als het je lukt zit je heerlijk te

kijken naar de chaos om je heen. Net Parijs!”

To do bij Gladiatoren

in het museum

DINSDAG T/M ZONDAG

Kinderworkshop gladiatorenhelm maken

6 NOVEMBER

Lezing De gladiatoren in Pompeï en in

historische romans door Eric Moormann

20 NOVEMBER

Lezing Vrije Academie door Diklah Zohar

Gladiatoren, helden van het Colosseum;

de waarheid over antieke topsporters

Reserveren: vrijeacademie.nl. € 17,50 excl. entree

11 DECEMBER

Lezing Crowdcontrol in het Colosseum

door Daniëlle Slootjes

28 DECEMBER

Ontmoet echte gladiatoren

2 T/M 8 JANUARI

Kinderworkshop mozaïek maken

8 JANUARI

Lezing Het dagelijkste (liefdes)leven van

de gladiatoren door Fik Meijer

5 FEBRUARI

Lezing Keizers van het Colosseum

door Anton van Hooff

14 T/M 20 MAART EN 2 T/M 8 JUNI

Zevendaagse museumreis Campanië en Rome

labrysreizen.nl/gladiatoren

T/M 15 JANUARI

Tentoonstelling Gezichten van de Limes,

de Romeinse rijksgrens in Nederland

T/M 30 DECEMBER

Tentoonstelling Portretten van de long stay

Lezingen online boeken bij

gladiatoren.museumhetvalkhof.nl.

€ 24,50 incl. entree.

En verder in Nijmegen

T/M 6 NOVEMBER

Filmfestival InScience

Lux

T/M 20 NOVEMBER

Tentoonstelling De Nieuwe Warmoezenier

Natuurmuseum

T/M 31 DECEMBER

Expositie De Goelag. Terreur en willekeur

in de Sovjet-Unie

Bevrijdingsmuseum Groesbeek

18 NOVEMBER

Uitreiking Vrede van Nijmegen Penning aan het

Europese Hof voor de Rechten van de Mens

Sint-Stevenskerk

VANAF 11 NOVEMBER

Tentoonstelling Carnaval Wereldwijd

Afrikamuseum Berg en Dal

24 T/M 27 NOVEMBER

Literatuurfestival De Wintertuin

o.a. Radboud Universiteit en Doornroosje

Meer historie beleven:

spannendegeschiedenis.nl

huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl

Met de fysieke plek van het museum in Nijmegen, de oudste stad van Nederland, en met drie grote verzamelingen – archeologie, cultuurgeschiedenis en oude, moderne en hedendaagse kunst – biedt Museum Het Valkhof context aan heden én toekomst. Arend­Jan Weijsters, sinds sep tem ­ber 2015 directeur van het museum, nodigt bezoekers uit om open en nieuws gierig te kijken naar onze geschiedenis en geïnspireerd vooruit te gaan.

Het museum bestaat niet alleen vanwege de waardevolle lokale bodemschatten maar wil tevens prikkelen om naar het heden en de toekomst te kijken. Dat doet het museum door samen te werken met uiteenlopende (inter)nationale partners en tentoonstellingen te ont­wikkelen voor een zo divers mogelijk publiek. ‘Gladiatoren, helden van het Colosseum’ vindt Weijsters daarvan een perfect voorbeeld: “De ten toon­stelling is een samenwerking met het Colosseum in Rome en bevat archeolo­gische topstukken uit onder meer het Louvre in Parijs en musea in Rome, Napels, Bonn en het Rijksmuseum van Oudheden. We beperken ons niet alleen tot het verleden, maar hebben ook beeldend kunstenaar Jordan Artisan uitgenodigd om met hedendaagse kunst op de tentoonstelling te reageren.” Over waarom je de tentoonstelling moet bezoeken is Weijsters duidelijk: “Nog nooit kreeg je zo’n duidelijk beeld van het leven en de leefomstandigheden van de gladiator. Door onder andere unieke helmen, wapens en beenstukken is de tentoonstelling een must­see voor liefhebbers van archeologie en geschie­denis. Maar ook voor andere nieuws­gierigen en gezinnen is er meer dan genoeg te beleven: knutselen, verkleden, oefenen met een zwaard. Kortom, kijken én doen voor jong en oud!”

Museum Het Valkhof

Kelfkensbos 59, 6511 TB Nijmegen

di t/m zo geopend van 11.00 – 17.00 uur

gladiatoren.museumhetvalkhof.nl

Open en nieuwsgierig

kijken naar onze

geschiedenis

SprokbeachMark Retera

Striptekenaar en geestelijk vader van

DirkJan. Won in 2004 de Stripschapprijs

en in 2016 de Karel de Grote­prijs. Werkt(e)

onder andere voor Panorama, Het Parool,

De Gelderlander en DWDD.

“Net over de Waalbrug op de Bemmelsedijk

staat een bankje. Het is meestal bezet.

Vaak door mij. Op een zomerse namiddag

is het uitzicht het mooist. Een klein stukje

naar rechts ligt café Sprok met het

bijbehorende Sprokbeach, voor degene

die liever in een strandstoel met een

biertje van het uitzicht geniet.”

UiterwaardenMarike JagerSingersongwriter en presentatrice.

Maakte vier albums, werd genomineerd

voor vier Edisons en werkte samen met

met Tchad Blake (Sheryl Crow, Tom Waits).

“Ik kom bijna dagelijks in de uiterwaarden.

Om te wandelen of hard te lopen. Om de

boel de boel te laten, de paarden op te

zoeken, naar de boten te kijken met mijn

zoontje. De natuur inspireert en verfrist,

ik kijk graag naar de mooie luchten en ben

gek op water. Soms werk ik in m’n hoofd

verder aan een nieuwe song.”

ValkhofparkOlivier HeksterHoogleraar Oude Geschiedenis aan de

Radboud Universiteit, gespecialiseerd

in de Romeinse keizertijd.

“Mijn favoriete plaats in Nijmegen is het

uitzichtpunt naast de Sint-Nicolaaskapel

in het Valkhofpark, een van de eerste

stadsparken van Nederland. Een prachtig

park, waarin verschillende fases uit de

Nijmeegse geschiedenis samenkomen.

Het was de locatie van Oppidum

Batavorum, de palts van Karel de Grote

en de burcht van Barbarossa. En het

uitzicht is natuurlijk prachtig…”

HeumensoordSusan Krumins (Kuijken)

Atlete. Liep afgelopen zomer de 5.000m

(8e plaats) en 10.000m op de Olympische

Spelen. In november maakt ze haar debuut

bij de Nijmeegse Zevenheuvelenloop.

“Mijn favoriete plek in Nijmegen is het bos

van Heumensoord. Aangezien mijn ouder lijk

huis vlakbij ligt, huppelde en fietste ik er

als kind al rond. Nu doe ik er het grootste

gedeelte van mijn trainingen. Per week

ren ik minimaal 100 km in het bos. Ik vind

het zo’n mooie plek omdat je, zelfs als je

maar 100 meter het bos inloopt, al het

idee hebt dat je ergens ver van de stad

bent. Vooral in de herfst zijn de kleuren

prachtig. Zo neemt de schoonheid van

het bos soms even de pijn van de zware

trainingen weg.”

Fotografi

e: Rian

ne van

der W

aals, Bob B

ronsh

off, Joeri B

orst /RU

, Gerard

Versch

ooten

, Ren

ee Tijd

ink

, Lieke R

omeijn

, Flip Fran

ssen, D

avid B

rand

Fotografi

e: Gert Jan

van R

ooij

Romeinse Spelen

zetten scholieren

in beweging

De Radboud Universiteit (RU) werkt op veel terreinen samen met andere partijen en partners in Nederland. Zo ontwikkelde zij samen met Hoge school van Arnhem en Nijmegen (HAN) en RomeinenNU de Romeinse Spelen, een lespro gramma voor basis­ en voort gezet onderwijs bij het Romei nenfestival in 2016. Studenten van de RU en HAN achter haalden voor de gelegen heid de spel regels van trigon, een Romeins balspel dat op straat gespeeld werd, maar sinds de oudheid niet meer beoefend is. Honder den scholieren uit Nijmegen en omgeving deden mee.

Het Romeinenfestival in Nijmegen is een groot evene­ment over Romeinse geschie­denis en ar cheologie dat het Romeinse verleden van Nederland tot leven laat komen in een divers pro gram ma vol amusement, histo rische verdieping en educatie.

romeinenfestival.nl

Archeoloog Stephan Mols werkt als universitair hoofddocent bij de afdeling Griekse en Latijnse taal en cultuur van de Radboud Universiteit aan diverse projecten over de Romeinse geschiedenis in en om Nijmegen. En dat is een bijzondere geschiedenis, want de Nijmeegse bodem herbergt een schat aan kennis over de leefwereld van de Bataven en Romeinen.

Ga maar iets met je handen doenMols liefde voor meubels ontstond bijna toevallig. “Op de middelbare school wilde ik op een gegeven moment meer dan alleen maar in de boeken zitten. Ik overwoog een fotografiecursus, maar mijn vader, zelf kunstenaar, vond dat ik maar iets met mijn handen moest gaan doen. Vandaar dat ik koos voor meubelmakerij. Daar ont­stond mijn fascinatie voor houten meubels. Toen ik vervolgens Klassieke talen ging studeren, raakte ik al snel in de ban van archeologie. Hoewel mijn onderzoeks­terrein inmiddels veel breder is en ik me meer focus op de inrichting van Romeinse huizen in het algemeen, laten de houten meubels me nog steeds niet los.” Veel vak­genoten weten hem dan ook te vinden als bij archeologische projecten expertise over meubilair gewenst is.

Archeoloog met een missieMols probeert belangrijke spelers uit het veld bij elkaar te brengen. Zo is de samen­werking tussen de Radboud Universiteit, de gemeente Nijmegen, Museum Het Valkhof en de provincie Gelderland de afgelopen jaren geïntensiveerd. “Ieder voor zich zijn we relatief kleine spelers. Zeker in een vakgebied waar de financiële middelen niet overvloedig zijn, is het daardoor lastig om dingen te realiseren. We moeten dus de handen ineenslaan om zaken voor elkaar te krijgen. De Gladiatoren­

tentoonstelling is hier een goed voorbeeld van. Het bij elkaar brengen van zo’n uit­gebreide col lectie met daarin eeuwenoude topstukken is alleen mogelijk als we samen optrekken.”

Unesco WerelderfgoedlijstEen ander project waarin de partijen elkaar ondersteunen is het grootschalige onder­zoek in de Limes, de grensregio van het vroegere Romeinse Rijk. Mols: “Een deel van dit gebied staat al op de UNESCO Werelderfgoedlijst, het Nederlandse deel echter nog niet. We werken er hard aan om dit voor elkaar te krijgen, samen met drie Nederlandse provincies en enkele Duitse deelstaten. In 2020 wordt bekend welke nominaties een plaats op de lijst krijgen. Nijmegen speelt in het Limes­verhaal een belangrijke rol, als hoofdstad van dit noordelijke deel van het Romeinse Rijk.”

Iets terugdoen voor de gemeenschapAl het onderzoek naar het ‘ondergrondse’ Nijmegen en de overblijfselen van de Romeinse geschiedenis in de regio is niet mogelijk zonder ondersteuning vanuit de overheid. Des te meer reden om ook iets terug te doen, vindt Mols. “We werken met geld van de gemeenschap, dus de gemeen­schap moet er ook iets voor terug krijgen. De recent geopende ArcheoHotspot in Nijmegen is een concreet voorbeeld van de manieren waarop we Nijmegenaren direct betrekken in het onderzoek naar de geschiedenis van de stad.” Buurt be woners krijgen daar de kans om mee te puzzelen aan de geschiedenis van hun woonomge­ving. “Ik vind het belangrijk dat we het publiek betrekken in wat we doen. Daar worden beide partijen beter van.”

romeinselimes.nl

ArcheoloogStephan Mols brengt

werelden samen

Al tijdens zijn middelbare schooltijd raakte Stephan Mols gefascineerd door meubelmaken en –ontwerpen. In zijn studie

Klassieke talen combineerde hij die passie met zijn interesse in archeologie door meubilair uit de Romeinse tijd te

bestuderen, het onderwerp waar hij ook op promoveerde. Tegenwoordig graaft hij nog altijd naar kennis over de

wereld van de Romeinen.

Fotografi

e: Jeroen

Savelkou

ls

Fotografi

e: Joeri B

orst /RU

MET 35 GRADEN GRAVEN IN ONS

VERLEDEN

Graven, hakken, vegen, sjouwen, fotograferen, meten… Daarmee waren de dagen van geschiede nis­student aan de Radboud Universiteit Matthieu van den Berkmortel deze zomer gevuld. Tijdens een veld werk­stage in Rome droeg hij zijn steentje bij aan het in kaart brengen van de Via Appia. “Het is hard werken, maar het is geweldig om het verleden op zo’n tastbare manier dichterbij te brengen.”

Aan de Radboud Universiteit maakt de veldwerkstage onderdeel uit van de minor Archeologie, vertelt Matthieu: “Via een docent hoorde ik hierover en vanwege mijn interesse in de oudheid was de keuze snel gemaakt. Je moet wel door een selectie­procedure, aangezien er flink wat van je verwacht wordt. Ter plaatse leer je de praktische vaardigheden, maar voor je naar Rome afreist moet je een aantal

theorievakken over archeologie volgen. Auxilia, het archeologisch projectbureau dat verbonden is aan de Radboud Universi ­teit, verzorgt bovendien een aardewerk­practicum waarin je leert hoe je scherven kunt determineren. Aardewerk is het be­langrijkste materiaal dat je vindt tijdens opgravingen aan de Via Appia.”

Niet zomaar een schop in de grondHet team bestaat uit veldwerkstudenten en onderzoekers van de Radboud Universi­teit en werkt op verschillende plekken tegelijk. De opgravingen verlopen volgens een vooropgezet plan, legt de geschiedenis­student uit. “Je kunt niet zomaar ergens een hap uit de grond nemen met een graafmachine. Met behulp van verschil­lende technieken kan vooraf worden bepaald wat we ongeveer op welke plek zullen vinden.”

Terug in de tijdMatthieu: “Door het graven ga je terug in de tijd. Hoe dieper je graaft, hoe verder je teruggaat. Pas na twee meter graven

kom je bijvoorbeeld uit bij de stoep waar mensen in de oudheid op liepen. Om allerlei redenen is er daarna twee meter aan grond overheen gekomen. Moet je nagaan wat er in de tussentijd allemaal gebeurd is! Het is ook heel gaaf om zelf het materiaal uit de grond te halen. Ik snap nu pas het gevoel dat ze wel ‘historische sensatie’ noemen. Je komt heel dicht bij de wereld van toen. Het verleden wordt tastbaar. Als je ’s avonds terug bent op het instituut geeft het een ontzettend voldaan gevoel.”

ArcheoHotspotMatthieu wil graag archeoloog worden, maar vreest een onzeker bestaan. Archeo­logisch onderzoek is conjunctuurgevoelig. Om in ieder geval bezig te kunnen blijven met archeologie werkt de geschiedenis­student als vrijwilliger bij de Archeo­Hotspot in Nijmegen. Hier kunnen hobby­archeologen en andere geïnteresseerden bijdragen aan het onderzoek naar de geschiedenis van Nijmegen. Je kunt er archeologische vondsten zien, aanraken en gebruiken om mee te puzzelen aan de regionale geschiedenis. Ook worden er regelmatig lezingen verzorgd. Matthieu: “Ik ben regelmatig aanwezig als aanspreek­punt voor bezoekers en geef af en toe korte presentaties. Het is heel leuk om mensen op deze manier te laten kennismaken met archeologie.”

archeohotspots.nl

“Ik snap nu pas het gevoel dat ze wel ‘historische sensatie’ noemen.”

Mapping

the Via Appia

Archeoloog en promovendus

aan de Radboud Universiteit

Rens de Hond werkt aan

3D-visualisaties van het

verleden van de Via Appia.

“Elke zomer fotografeer ik

monu menten, brokstukken en

onze opgravingsputten van alle

kanten. Ik maak er virtuele versies

in 3D van die we op de computer

verder kunnen onderzoeken.”

Voor zijn promotieonderzoek

wil Rens een aantal monumenten

in het onder zoeksgebied virtueel

re con strueren. “Daarvoor hebben

we een soort Street View-auto van

Fugro met een laserscanner op

het dak op en neer laten rijden

om het stuk in kaart te brengen.

We hebben samen met het

Spatial Information Laboratory

van de Vrije Universiteit en het

NL eScience Center open source

software ontwikkeld waarin

we nu al die gebouwen kunnen

visua li seren alsof je er langs loopt.

Binnenkort komt onze visualisatie

online te staan, zodat iedereen

kan zien wat we aan de Via Appia

ontdekt hebben.”

mappingtheviaappia.nl

Boek gladiatoren

Bij de gladiatorententoonstelling

is een publicatie verschenen die

een kijkje achter de schermen van

de wereld van brood en spelen

geeft. Zo worden onder andere

het dagprogramma en de

opleiding voor de verschillende

gladiatoren beeldend beschreven.

Ook is aandacht besteed aan de

bouw en de architectuur van het

Colosseum, het Nijmeegse

amfitheater en vondsten uit

Nederland.

Uitgeverij Van Tilt

€ 13,95

Te koop in de museumwinkel

of online via vantilt.nl.

Fotografi

e: Joeri B

orst /RU

www.ru.nl/hovo

Gladiatorenspelen in de oudheid prof. dr. Eric Moormann

Colosseum en andere amfitheaters in de Romeinse architectuurdr. Stephan Mols

Het publiek bij sport-wedstrijden in de oudheid drs. Leen Dresen

Gladiatorengevechten in de Romeinse kunst en kunstnijverheid drs. Louis Swinkels

GLADIATOREN IN DE ROMEINSE WERELD

STUDIEDAG27 JANUARI HOVO NIJMEGEN

10 hoorcolleges en 1 excursie. Prijs: € 239,00 (Excl. evt. entree bij college in een museum, korting op entree met Museumkaart)

€10 najaarskorting t/m 1 december op reeksen die starten in 2017

Johannes Vermeer, Meisje met de parel, 1665, Mauritshuis, Den Haag

SPECIALE ACTIESchrijf u nu in en ontvang een geprinte syllabus

van 40 pagina’s t.w.v € 11,95!

Schrijf u in op www.vrijeacademie.nl/introNRC. Vul actiecode SYLGRATIS en ontvang gratis een geprinte syllabus bij deze collegereeks t.w.v € 11,95!

Denkt u weleens, lopend door een museum: ‘Had ik maar kunstgeschiedenis gestudeerd!’ Het is waar, achter al die schilderijen, sculpturen en gebouwen gaan schitterende verhalen schuil. Kennis hiervan maakt ieder museumbezoek of stedentrip nog boeiender. Deze colleges Introductie Kunstgeschiedenis bieden een uitstekende inleiding in de westerse kunstgeschiedenis. In vogelvlucht passeren alle belangrijke stromingen, kunstenaars en kunstwerken de revue.

Introductie Kunstgeschiedenis Van de Griekse oudheid tot nu

2016 Den Bosch - start 4 novembervrijdagmiddagen 13:30-15:30

Den Haag - start 5 novemberzaterdagochtenden 11:30-13:30

Eindhoven - start 7 novembermaandagavonden 20:00-22:00

Velp - start 7 novembermaandagochtenden 10:30-12:30

2017Alkmaar - start 28 januarizaterdagochtenden 10:30-12:30

Almelo - start 27 januarivrijdagmiddagen 14:00-16:00

Almere - start 27 januarivrijdagochtenden 10:30-12:30

Alphen a/d Rijn - start 27 januarivrijdagmiddagen 13:30-15:30

Amersfoort - start 26 januaridonderdagavonden 20:00-22:00

Amsterdam - start 24 januaridinsdagavonden 20:00-22:00

Apeldoorn - start 26 januaridonderdagavonden 20:00-22:00

Arnhem - start 27 januarivrijdagochtenden 10:30-12:30

Bergen op zoom - start 23 januarimaaandagavonden 20:00-22:00

Delft - start 27 januarivrijdagochtenden 10:30-12:30

Den Bosch - start 27 januarivrijdagochtenden 10:30-12:30

Den Haag - start 26 januaridonderdagmiddagen 15:00-17:00

Deventer - start 24 januaridinsdagmiddagen 13:30-15:30

Eindhoven - start 23 januarimaandagmiddagen 13:30-15:30

Gouda - start 26 januaridonderdagavonden 20:00-22:00

Groningen - start 24 januaridinsdagochtenden 10:30-12:30

Haarlem - start 25 januariwoensdagmiddagen 13:30-15:30

Hilversum - start 27 januarivrijdagochtenden 10:30-12:30

Hoofddorp - start 27 januarivrijdagochtenden 10:30-12:30

Hoorn - start 20 maartmaandagavonden 20:00-22:00

Kampen - start 24 januaridinsdagmiddagen 13:30-15:30

Laren - start 26 januaridonderdagmiddagen 13:30-15:30

Leiden - start 28 januarizaterdagochtenden 10:30-12:30

Roosendaal - start 23 januarimaandagmiddagen 13:30-15:30

Rotterdam - start 23 januarimaandagmiddagen 13:30-15:30

Utrecht - start 28 januarizaterdagochtenden 10:30-12:30

GRATIS SYLLABUS

T.W.V€ 11,95!

Velp - start 25 januariwoensdagavonden 20:00-22:00

Voorburg - start 24 januaridinsdagochtenden 10:30-12:30

Voorschoten - start 25 januariwoensdagochtenden 10:30-12:30

Zeist - start 26 januaridonderdagmiddagen 13:30-15:30

Zutphen - start 24 januaridinsdagochtenden 10:30-12:30

Zwolle - start 23 januarimaandagavonden 20:00-22:00

ADVERTENTIES

OLD CITY,

young vibe

Honigcomplex

Het Honigcomplex, de oude soep­ en pastafabriek in Nijmegen­West, is dé hotspot voor creatieve ondernemers. Het industriële complex met 33.000 vierkante meter staat vol loodsen en fabrieksruimten waar brouwerijen, cafés en restaurants, een galerie, sportactiviteiten en een escaperoom te vinden zijn. Ook ‘De Smeltkroes’, een samenwerking van meer dan honderd ondernemers op het gebied van ambacht, high tech en kunst, heeft zijn plek in het complex ge vonden. Er zijn markten, optredens en festivals. Ook op deze industriële plek is de geschiedenis van de stad niet ver te zoeken. Onder de gebouwen liggen de fundamenten van een Romeins badhuis, onderdeel van de Romeinse stad Ulpia Noviomagus.

Valkhofkwartier Het Valkhofpark is meestal een oase van rust. Maar niet altijd. Het park is de thuisbasis van vele culturele, historische en vrolijke festivals. Tijdens bijvoorbeeld de Vierdaagsefeesten en de Kunstnacht krijgen de oude gebouwen een nieuwe en onverwachte functie. Op de heuvel in het park staan de Sint­Nicolaaskapel (11e eeuw) en de Barbarossa ruïne (12e eeuw). Ze maakten onderdeel uit van de grote burcht die hier eeuwenlang gestaan heeft. Bijzonder in het park is ook de Duitse bunker die nu toegankelijk is voor publiek.De vondst van de Romeinse goden pijler bij het Valkhof bewijst dat Nijmegen de oudste stad van het land is. Aan de voet van de Valkhofheuvel ligt een haven met historische schepen, waar in de zomer het populaire festival De Kaaij plaats heeft. Aan de kade wordt gebouwd aan een nieuw museum: het centrum voor natuur­ en cultuurhistorie De Bastei. Afgelopen jaar werden op deze plek belangrijke archeologische vondsten gedaan uit alle tijdlagen van Nijmegen.

COLOFON

Deze bijlage is een productie van Museum Het Valkhof, Radboud Universiteit en ge meente Nijmegen. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de verantwoordelijkheid van de redactie van NRC Handelsblad/nrc.next.

Meer informatie museumhetvalkhof.nl, ru.nl, nijmegen.nl

Ontwerp Deel 2 ontwerpers, Nijmegen

Vier nieuwe bruggen en een eiland

in het hart van de stad. Nijmegen is

de afgelopen vijf jaar voorgoed

veranderd: Nijmegen omarmt de

Waal. Bewoners en bezoekers

kunnen nu meer dan ooit relaxen,

sporten, cultuursnuiven én feesten

op historische en hippe locaties in

de oudste stad van Nederland.

Het Rivierpark Nijmegen heeft sinds dit jaar een eiland midden in de stad. Waterrecreanten genieten in de ‘Spiegelwaal’, terwijl hardlopers en wandelaars de prachtige route met weidse uitzichten over de vele bruggen kunnen nemen. Ook cultuurliefhebbers kunnen er terecht, want er zijn festivals en Fort Knodsenburg (16e eeuw) is weer beleefbaar gemaakt.De facelift van de stad begon als noodzaak, omdat de Waal een hoog risico op over­stroming had. Om de regio waterveilig te maken is er een nevengeul van 4 km gegraven en is de dijk 350 meter land­inwaarts verlegd. Uit de hele wereld komen delegaties naar Nijmegen om te zien hoe hier waterveiligheid gecom­bineerd wordt met wonen, natuur, recreatie en cultuur.

NIJMEEGSEHOTSPOTS

Fotografi

e: Math

ijs Han

enk

amp, Len

nard

Heijer, Flip

Franssen

, Jasper van

Ko

olwijk en

Han

s Cras

E L E C T R O N I C S

Trotse zonnepaneleninstallateur van Museum Het Valkhof

de Stenenmaat 9 • 7071 ED Ulft • 0315 - 640 335 • info@247bge.nl • www.247bge.nl

Uw groene specialist in: Zonnepanelen Warmtepompen Airconditioning Verwarming LED verlichting Totaal installateur

SolarEdgeCertified Installer

Erkenning EVI Zonnestroom (PV): 25135

GladiatorenIn samenwerking met Museum Het Valkhof te Nijmegen

organiseert Labrys Reizen een bijzondere museumreis in

het kader van de tentoonstelling ‘Gladiatoren, helden van het Colosseum’, die van 1 oktober 2016 tot en

met 5 maart 2017 in het museum te zien is.

Museumreis naar Campanië en Rome

7-daagse vliegreis Campanië en Rome Programma[wijzigingen voorbehouden ]

dag 1 Vlucht Amsterdam-Napels en trans-fer naar het hotel in Pompeji voor vijf over-nachtingen.

dag 2 Dagexcursie naar de tempels en het archeologisch museum van Paestum.

dag 3 Uitgebreide wandeling over de op-gravingen van Pompeji.

dag 4 Bezichtiging van het Museo dei Campi Flegrei, Baia en een Romeinse villa in Stabia.

dag 5 Stadswandeling door Napels met het befaamde Archeologisch Museum.

dag 6 Reis naar Rome met onderweg aan-dacht voor het amfitheater van Capua en de Via Appia. Overnachting in Rome.

dag 7 Bezoek aan het imposante Colosseum en omgeving. In de namiddag terugvlucht naar Amsterdam.

reisdata 14 t/m 20 maart 2017 | 2 t/m 8 juni 2017

reissom vanaf ¤ 1295 [excl. boekingskosten €20 en

bijdrage Calamiteitenfonds €2,50 per boeking]

meer informatie labrysreizen.nl/gladiatoren t 024-3822110 | Voor het overzicht van alle reizen www.labrysreizen.nl

ADVERTENTIES