Gezondheidseffecten van

hittepieken en zinvolle

maatregelen om deze effecten te

beperken

Gijs Van Pottelbergh

Academische centrum voor

huisartsgeneeskunde KULeuven

• Inleiding: Hittebelasting

• Effecten van hittepieken op

o Mortaliteit

o Morbiditeit

• Zinvolle maatregelen

o Risicogroepen

o Zinvolle maatregelen

• Medicatie

• Individu

Hittebelasting

Hoe meten we hittebelasting• > temperatuur

• Welke temperatuur waarde nemen we

o Min, max, gemiddelde

Wat is een hittegolf?

Hoe meten we hittebelasting• Hittegolf

o 5d max temp van >25°C waarvan minstens 3d 30°C

o temperatuur gedurende minstens 3 opeenvolgende dagen overdag uitstijgt

boven 29,6 °C en ’s nachts niet onder 18,2 °C zakt

• Hittegolfgraaddagen

o som van de overschrijdingen van de dagelijkse maximum- en

minimumtemperaturen boven de drempelwaarden van respectievelijk 29,6

°C en 18,2 °C, voor de hittegolfdagen (volgens de definitie van de Federale

Overheidsdienst Volksgezondheid) in de periode 1 april tot 30 september in

een jaar.(zie MIRA 2018)

o HGD= (T −18.2°C) +(T −29.6°C)h, min,i max,i i

Hittegolven in België

Hitte is niet gelijkmatig verspreid

• Verschillende materialen nemen in wisselende mate

warmte op en geven die in wisselende maten af

o Soort bodem, rivieren, bomen…

o Verstedelijking van het gebied

Hittegolf graaddagen

Verwachte evolutie in klimaat

• Vlaams Klimaatportaal

o Binnen 30 jaar kan het gemiddeld nog 2,2 °C warmer zijn, binnen

100 jaar zelfs 7,2 °C als we er niet in slagen de uitstoot van

broeikasgassen drastisch terug te dringen.

o In de winter kan er binnen 100 jaar tot 38 % meer regen vallen. In

de zomer wordt het waarschijnlijk droger en kan het tot de helft

minder regenen binnen 100 jaar. Het aantal zomerse regendagen

neemt dan af, maar het kan wel intenser regenen.

o Samenvattend enorme (5-10x) toename in hittegolfgraaddagen

verwacht

Effecten van hitte

Effecten van hitte op onze lichaam

• Verhoogde cardiale output (voor afkoeling via vasodilatatie)

• Hyperventilatie en lichte dyspneu

• Dehydratatie en verandering in bloedsamenstelling en volume

• Andere medicatie effecten (gewijzigde kinetiek en excretie)

• Meer thrombocyten oiv hitte en dalen plasmavolume

• Gecombineerde effecten: vb diarree/braken als nevenwerking van

medicatie en die diarree versterkt dan de dehydratatie opnieuw

• Medicatie moet bewaard worden onder 25°C anders meer

nevenwerkingen/andere effecten

Effecten van hitte: mortaliteit

• Wat weten we zeker

o Oversterfte tijdens hittepieken (vb 2013)

• Kwetsbare personen

• Ouderen, fragiel en geïsoleerd in steden/verouderde woningen

o Soms daarna tijdelijk minder overlijdens

Effecten van hitte: mortaliteit-monitoring

• https://epistat.wiv-isp.be/momo/

Hitte gerelateerde mortaliteit in Vlaamse rusthuizen

• Thesis van collega Ine Van Den Wyngaert

• 10 RVT’s in periode 1/1/2013-31/12/2017

• Alle bewoners via administratieve gegevens, 3048

ziekenhuisopnames en 1888 overlijdens.

• 23 hitte piek dagen

• Case-cross over design

• HR voor overlijden in hittepiek: 1,61 (1,10-2,37)

• HR voor hospitalisatie in hittepiek : 0,96 (0,67-1,36)

Effecten van hitte: morbiditeit

• Wat we weten uit eerder onderzoek:

o Meer artsencontacten (ambulant en spoed) bij

• Cardiovasculair en respiratoir belaste personen

• Kinderen en ouderen

• Lagere socio-economische klasse

o Meer hitte-gerelateerde aandoeningen (hitteslag, …)

o Vaak hitte en ozon, PM2,5 … pieken tegelijk

o Wisselende cijfers

Eigen onderzoek

• Case cross over design

• Intego data: epidemiologische data uit huisartsenpraktijken

van meerdere jaren (om voldoende hittepieken te hebben)

Morbiditeit Odd ratio P value

Algemeen niet goed A04 0,68 0,00029

Algemeen ziektegevoel A05 0,87 0,79

Syncope A06 1,21 0,20

Hitte en koude slag A88 3,46 0,00000

Dyspnee R02 1,44 0,09

Dehydratatie T11 3,28 0,02

Morbiditeit Odd ratio P value

Angor K74 1,24 0,29

AMI K75 1,14 0,52

Hartischemie K76 1,10 0,73

VKF K78 0,99 0,97

Paroxysmale tachc. K79 0,99 0,97

Andere aritmie K80 0,75 0,20

Posturale hypotensie K88 1,96 0,002

TIA K89 0,70 0,24

CVA K90 0,90 0,60

Morbiditeit Odd ratio P value

Hoofdpijn N01 1,01 0,95

Convulsie N07 1,11 0,84

Duizeligheid N17 0,83 0,13

Migraine N89 1,04 0,80

Cluster hoofdpijn N90 0,71 0,65

Spanningshoofdpijn N95 0,73 0,11

Morbiditeit Odd ratio P value

BLWI R74 0,78 0,000

Sinusitis R75 0,73 0,000

Tonsilitis R76 0,97 0,70

Laryngitis R77 0,97 0,76

Bronchitis R78 0,72 0,000

Influenza R80 0,84 0,03

Pneumonie R81 0,87 0,36

COPD R95 0,93 0,68

Astma R96 0,93 0,43

Morbiditeit Odd ratio P value

Pijnlijke plassen U01 1,15 0,64

Nierontsteking U70 0,81 0,33

Blaasontsteking U71 0,90 0,05

Urethritis 0,72 0,26

Zinvolle maatregelen

Inperken van hittestress

• Hitte-eiland effecten

• Individuele Woonsituatie

• Individueel gedrag

• Medicatiegebruik

Hitte-eiland effect

• Minder verharding/beton

• Meer bomen/planten

• Meer (stromend) water

Individuele woonsituatie

• Doel: temperatuur laag houden

o (<24°C ‘s nachts en 32 overdag)

• Nacht koeling of ventilatie

• Zon weren overdag

• Interne warmtebronnen aanpakken

Individueel gedrag algemeen

• Verblijven op koelste plaats en actief zijn op koelste

moment

• Afkoelen met water

• Lichte kledij

• Regelmatig drinken, niet gesuikerd en geen alcohol

• Medicatie onder 25°C bewaren

• Medisch advies vragen ivm medicatie-gebruik

Medicatiegebruik: welke klassen geven problemenBeperken

thermoreg

Dalen cogn

funct.

Minder

zweten

De-

hydrat.

Nier-

functie

Anti-chol X X X

Anti-psych X X X

Anti-depr X X X

B-blokkers X

Diuretica,

RAAS

X X

Anti-epilep. X X

Benzo’s X X

Anti-hist X

Oplossingen• Cave: meer medicatie geven (vb. bij oedemen)

o Afkoelen is essentieel

o Voldoende vocht inname + zouten

• Tijdig erkennen symptomen hitte-gerelateerde problemen

o Meestal vaag: hoofdpijn, duizelig, slecht slapen, verward, …

o Oedemen -> geen diuretica maar afkoelen

o Hittesyncope -> Liggen en afkoelen

o Hittekrampen -> re-hydrateren, rust in koele plaats

o Hitte uitputting -> afkoelen, hydrateren, indien boven >39°C

hospitalisatie en afkoelen ASAP

Risicogroepen voor hittestress

• Diabetici: slechter wijzigen van huiddoorbloeding (vasc. en neuro.)

• Dementie: slechtere adaptatie en geen aangepast gedrag spontaan

• CV Aandoeningen: minder thermoregulatie, weinig marge om cardiale

output te verhogen, dehydratatie kan ernstige gevolgen hebben

• Resp. Aandoeningen: weinig marge voor hyperventilatie en dus snelle

verergering bestaande situatie mogelijk vaak ook andere “vervuiling”-

pieken

• Nierproblemen: dehydratatie verslechterd bestaande CNI en

medicatie-klaring

• Obesitas: lagere BSA/Body mass

Maar ook• Kleine kinderen: minder vochtreserve, spelen vaak buiten, geen goed eigen

risico vermijdend gedrag

• Ouderen:

o Thermoregulatie minder

o Vaak gedaalde nierfunctie (1/2 van de 80 jarigen)

o Beperkte mobiliteit en adaptatie mogelijkheden, zetel of bed gebonden

• Lagere socio-economische status

o Slechtere woningen

o Meer chronische aandoeningen

o Minder toegang tot gezondheidszorg, vaker geïsoleerd

o Minder aangeleerde adaptatie strategieën, minder mogelijkheden tot adaptatie

Sociale determinanten = de hypotheek op welzijn

37

Vicieus effect

Arm maakt ziek en ziek maakt arm

• Sociale gradiënt: mensen met een lagere socio-economische

status hebben hogere morbiditeits- en mortaliteitsratio’s

→ Onze verantwoordelijkheid als arts?

→ WHO definitie van gezondheid (1948):

“Health is a state of complete physical, mental and social

wellbeing and not merely the absence of disease or infirmity.”

38

Conclusies

• Hittebelasting is gestegen en gaat nog sterk stijgen in VL

• Hittestress geeft meer overlijdens bij kwetsbare personen,

wisselende effecten op incidentie van aandoeningen

• Preventie is mogelijk en een kerntaak als arts

o Oververhitting voorkomen en afkoelen

o Structurele aanpassingen nodig (lagere sociale klassen)

o kwetsbare personen die afhankelijk zijn

o CAVE poly-medicatie, CAVE meer medicatie

Relevante bronnen

• https://klimaat.vmm.be/nl

• WHO public health advice on preventing health effects of

heat

• https://epistat.wiv-isp.be/momo/

• www.warmedagen.be

• a case crossover study design: typically used to assess the

effect of transient changes in exposure on outcome.

• In this design, the exposure in time period immediately before

the event (the hazardous period) is compared with “the usual”

exposure at another periods (referent periods) within the patient

him/herself. This study design controls for the time invariant

characteristics such as age, sex and socioeconomic status as

we compare the patient with him/herself.

• Analysed using conditional logistic regression