Eenheid en verdeeldheid in BelgiëTijdbalk:

1555 Filips II volgt Karel V op1789 Verenigde Nederlandse Staten1830 Belgische opstand1838 Conscience publiceert De leeuw van Vlaanderen1893 Algemeen mannenkiesrecht1898 Gelijkheidswet1948 Algemeen vrouwenkiesrecht1962 Vaststelling taalgrens1993 België wordt een federale staat

1568-1648 Tachtigjarige Oorlog (Nederlandse Opstand)1714-1794 België onder de Oostenrijkse Habsburgers1815-1830 België verenigd met Nederland1914-1918 Eerste Wereldoorlog1940-1944 Tweede Wereldoorlog in België

Kenmerkende aspecten4. Steden en staten4.3 Het begin van staatsvorming en centralisatie

5. Ontdekkers en hervormers5.4 Het ontstaan van de Nederlandse staat

6. Regenten en vorsten6.3 Het streven van vorsten naar absolute macht

7. Pruiken en revoluties7.1 Rationeel optimisme en toepassing van verlicht denken7.2 Ancien régime en verlicht absolutisme7.3 De democratische revoluties

8. Burgers en stoommachines8.1 De industriële revolutie8.2 De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme en socialisme8.3 Voortschrijdende democratisering8.4 De opkomst van emancipatiebewegingen: feminisme en confessionalisme8.5 Discussies over de sociale kwestie8.6 Het moderne imperialisme en de industrialisatie

9. Wereldoorlogen9.1/9.6 Het voeren van twee wereldoorlogen

10.Televisie en computer10.3 Welvaart en sociaal-culturele veranderingen vanaf de jaren 196010.4 De eenwording van Europa

H1 Staats- en natievorming in België1.1 Verbondenheid in Europa

1500 1900Europa verdeeld in vele staten Europa verdeeld in een beperkt aantal statenGrenzen hebben niks te maken met taal- of culturele grenzen

Grenzen zijn vaak ook de grenzen van talen of culturen. Bewoners voelen zich één

Feodale stelsel: koning (leenheer) geeft gebieden te leen aan vazallen in ruil voor trouw. Vazallen lenen vervolgens hun gebied weer uit aan onderleenmannen etc...v.a 1200: koningen en stedelijke burgerij werken samen. Stedelijke burgerij geeft koning geld (in ruil voor rechten en veiligheid) waarmee de koning huurlegers kon kopen en ambtenaren (i.p.v. adel) adel wordt overbodig.

Opstandige burgers en edelen gebruiken het protestantisme om onafhankelijkheid te bevechten

Centralisatie:Frankrijk + Oostenrijk: centralisatie slaagt, absolutisme heerstDuitsland: centralisatie mislukt, autonomie van de zelfstandige staten (na Dertigjarige Oorlog)Groot-Brittannië: centralisatie misluktNederland: centralisatie mislukt half, Noordelijke Nederlanden bevechten Spaans-Habsburgse koning,

die echter zijn macht in de Zuidelijke Nederlanden weet te herstellen

Verlicht absolutisme: probeert een eind te maken aan ongelijkheid, rationeel bestuur. Vorsten houden zélf de leiding

in handen “Alles voor, niets door het volk”

Democratische revoluties leiden tot vernieuwingen in het bestuur:1. Priviliges adel en geestelijkheid afgeschaft2. Volk soeverein i.p.v. koning3. Burgerrechten in grondwet vastgelegd

meer mensen inspraak in het bestuur. Versterkt afhankelijkheid en verbondenheid met elkaar en met de staat.

Bevordering democratisering:1. Liberalisme: stelt individuele vrijheid voorop en strijdt voor macht van de burgerij2. Socialisme: stelt gelijkheid centraal en komt op voor de burgers

Natievorming Franse natievorming: versterkt door Franse Revolutie doordat het natiebesef ontstond (alle Fransen gelijk,

Franse volk soeverein, alle Fransen moeten hun vaderland verdedigen) Duitse natievorming: versterkt door Franse bezetting (Napoleon), omdat dat leidde tot nationalistische

(haat)gevoelens tegen de Fransen. Idee van een natie ontstaat (één volk)

Nationalisme werd versterkt door1. Verlichting (inspiratiebron van democratische revoluties, die het nationalisme aanwakkerden)2. Romantiek: idee dat alle volken een eigen taal, geschiedenis en cultuur hebben. Volk hoort bij elkaar

(broederschap)3. Symbolen (nationale vlag, volkslied) versterkt onderlinge band4. Onderwijs: bijna de hele bevolking krijgt lager onderwijs, gericht op aanleren van nationale taal en

verheerlijking van nationale cultuur en geschiedenis.

Modern imperialisme: Cultureel motief: verspreiding van waarden en normen van westerse landen (en van het christendom) Economisch motief: verwerven van grondstof- en afzet gebieden van Westerse industrie.

1.2 Van zuidelijke Nederlanden tot België

Naam België komt van “Belgae” (Zo noemde Caesar de volken tussen de Rijn, de Marne en de Seine, zij waren de dappersten onder de Galliërs volgens hem)

Oorzaken Nederlandse Opstand:1. Centralisatiepolitiek (behoud middeleeuwse privileges2. Belastingdruk ging omhoog3. Godsdienstdwang en kettervervolgingen door Filips II (zoon van Karel V)

Spaanse troepen herstelden na de Opstand de orde in het zuiden van NL, maar liepen in het noorden vast. Noorden werd de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën, zuid bleef Spaans. scheiding noordelijke en zuidelijke NLen

Karel V Filips II NL’se Opstand scheiding noordelijke en zuidelijke Nederlanden

Vrede van Nijmegen: de nieuwe grenzen van de Spaanse Nederlanden (voorloper van België) werden bepaald.

Zuidelijke Nederlanden Noordelijke NederlandenOvereenkomst 1. Weinig centralisatie

2. Gewesten in feite aparte staatjesVerschillen Katholiek Calvinistisch

Overheersing adel en geestelijkheid Overheersing (rijke) burgerijHandel kwijnt weg, vanaf 1750 opkomst industrie

Handel bloeit, nauwelijks industrie

Monarch als staatshoofd Republiek

Jozef II (verlicht despoot) voerde vernieuwingen in:1. Godsdienstvrijheid ingevoerd2. Voerde eenheidsstaat in (iedereen is gelijk botst met belangen van adel en geestelijkheid)

Direct gevolg: adel & geestelijkheid (aangetaste belangen) sluiten monsterverbond met democratische burgers (burgerij geen invloed)Indirect gevolg: 1e Belgische Revolutie: verzetsgroepen konden eind 1789 de Oostenrijkse Habsburgers verjagen. Stichtten tijdelijk een onafhankelijke staat (Verenigde Nederlandse Staten / États Belgiques Unis)

1815: samenvoeging Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden, als sterke bufferstaat tegen Frankrijk Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

Constitutionele monarchie onder Willem I. Hij heeft (bijna) onbeperkte macht.

Oorzaken Belgische Opstand (en uiteenvallen Verenigd Koninkrijk der Nederlanden):Soort oorzaak Direct IndirectPolitiek 1. Willem I stuurt troepen te laat

naar Brussel (nadat liberalen daar de macht over hadden genomen) AANLEIDING van de daadwerkelijke afscheiding van België!2. Geslaagde Franse Revolutie 1830

1. Liberalisme in het zuiden, in het noorden niet2. Zuiderlingen ondervertegenwoordigd (bv. ministerie)3. Monsterverbond adel, geestelijkheid en liberalen

Sociaal 1. Toenemende werkeloosheid waarom is dat een sociale reden?

1. Zuiderlingen voelden zich achtergesteld door de vrijhandel. (Zuiden wil importtarieven als bescherming voor de binnenlandse industrie. Het noorden wil vrijhandel als bevordering voor de handel)

Economisch 1. Economische malaise (loonsverlagingen, ontslagen)

1. Verschillende economische landen (noord: handel, zuid: industrie)

Cultureel 1. Opvoering van ‘De stomme van Portici’ AANLEIDING

1. Taaldwang: koning wil Nederlands, sociale bovenlaag België wil Frans

Belgische Opstand! (ging ook over een opstand + er zat een melodie uit Franse Revolutie in)

2. Twee staatsgodsdiensten (noord = protestant, zuid = katholiek)3. Scholen moeten ‘algemeen christelijk’ onderwijs geven (katholieke Belgen voelen zich benadeeld)

Gevolgen Belgische Revolutie:Korte termijn Lange termijn

1. Tiendaagse Veldtocht: veldtocht van Willem II in 1831 om de Belgische Opstand te onderdrukken. Dat lukte, maar België kreeg wel soevereiniteit door dreiging van Franse militaire steun.

2. Optreden van Van Speijk: Nederlandse commandant. Boot raakte stuurloos in Antwerpen, dus Van Speijk blies de boot (en zichzelf) op, om te voorkomen dat zijn schip in handen van de Belgen viel.

1. Nederland erkent Belgische onafhankelijkheid (dus uiteenvallen Verenigd Koninkrijk der Nederlanden) België wordt parlementaire monarchie, met als monarch koning Leopold I

2. Neutraliteit België wordt erkend door de grote mogendheden

1e Belgische Revolutie 1789 (verjagen Oostenrijkers) vs. 2e Belgische Revolutie 1830-1831 (verjagen Nederlanders)Overeenkomsten Verschillen

1. Monsterverbond adel, geestelijkheid, burgerij2. Autoritaire monarchen waarin men tegen in

opstand kwam3. Franse Revolutie wakkerde opstand aan

1. De Verenigde Nederlandse Staten (opgericht na de 1e Belgische Revolutie) bestond maar één jaar, terwijl België veel langer bestaat

2. De 1e Belgische Revolutie ontstond vanwege verlichte maatregelen Jozef II, de 2e Belgische Revolutie had andere oorzaken.

1.3 Belgische beroeringen in de 19 e eeuw

Na de Belgische Opstand: Staatsinstelling van België is progressief want:

1. België had de meest liberale grondwet van Europaa. Grondrechten staatsburgers vastgelegd

2. Kerk en staat gescheiden3. Onafhankelijke rechterlijke macht4. Macht bij parlement, bestaande uit twee kamers (gekozen door censuskiesrecht)

Monsterverbond liberalen + katholieken valt uiteen, tegenstellingen versterken Katholieken krijgen machtige positie

o Onderwijs na 1830 ‘vrij’ veel katholieke scholen gestichto Op openbare scholen stonden onder katholiek toezicht (vaak meerderheid van de gemeenteraad

katholieken) en er werd door katholieken godsdienstonderwijs verzorgd

Schoolstrijd in BelgiëLiberalen KatholiekenStandpunten:

1. Kerk houdt het volk dom2. Geestelijkheid staat verlichting in de weg

1878 Nieuwe liberale regering voert wet in die zegt dat in elke gemeente openbaar onderwijs zonder godsdienstonderwijs moet zijn, onder toezicht van de staat. Katholieke scholen kregen geen subsidie meer.

Winnen schoolstrijd doordat:1. Bisschoppen weigerden de sacramenten te

geven aan onderwijzers en ouder van de leerlingen van de rijksscholen.

2. Oprichting katholieke scholen en geldinzamelingsacties daarvoor

3. Katholieke onderwijzers nemen massaal ontslag bij openbare scholen

4. 1884: liberalen verliezen verkiezingen katholieke kabinetten tot Eerste Wereldoorlog

Belgische schoolstrijd Nederlandse schoolstrijdOvereenkomst 1. Gemeentescholen kwamen onder toezicht van de staat

2. Liberalen verliezen verkiezingen in schoolstrijd3. Schoolstrijd vooral eind 19e eeuw

Verschillen Katholiek tegen liberalen Protestanten & katholieken tegen liberalenOpenbaar onderwijs verdwijnt vrijwel Openbaar blijft bestaanNiet-openbare scholen verliezen subsidie in 1878

Niet-openbare scholen hadden aanvankelijk geen subsidie

België was in vergelijking met de rest van Europa: 1. Economisch superieur omdat het na GB het eerste land was dat industrialiseerde2. Sociaal inferieur, omdat de sociale kwestie door de conservatieve overheid lang niet bestreden werd

Groeiende macht socialisten (breekt de macht van de conservatieven!) en sociale wetten (= oplossing sociale kwestie)v.a. 1880 door:

1. Economische malaise 18802. Regionale arbeiderspartijen en vakbonden gingen meer samenwerken

oprichting 1885 Belgische Werklieden Partij

Socialisten eisen:1. Sociale wetgeving2. Algemeen kiesrecht dan mochten ook de arbeiders stemmen

Socialisten krijgen steun van Vlaamse kleine burgerij door censuskiesrecht mocht alleen de Franse elite stemmen, dus Vlamingen willen óók algemeen kiesrecht.

1893: alle mannen krijgen kiesrecht (= voorlopige oplossing kiesrechtstrijd)Gevolgen:

1. Meer aandacht voor sociale rechtvaardigheid (sociale wetgeving)2. Meer aandacht voor belangen van Vlaamssprekenden (taalstrijd)

Echter:1. Vrouwenkiesrecht pas in 19482. Meervoudig stemrecht België:

a. Arbeiders 1xb. Middenklassen 2xc. Elite (rijke burgerij, adel) 3x

1891: Encycliek Rerum Novarum, waarin de paus aandacht vraagt voor het lot van de arbeiders. Hierdoor voelde priester Daens zich geïnspireerd om zich in te zetten voor de arbeiders

Daens werd tegengewerkt door hoge Belgische geestelijken omdat:1. Conservatieve leider Woeste van de Katholieke Partij vroeg de geestelijken om Daens’ acties te stoppen2. Hoge geestelijkheid sprak Frans, Daens kwam op voor het Vlaamse volk

Leopold I (Leopold van Saksen-Coburg-Gotha) : Gekozen omdat hij bindingen met machtige koningshuizen had en daardoor de onafhankelijkheid van België

kon bewaren. (Hij was een oom van Queen Victoria (GB) en schoonzoon van koning Lodewijk Filips (FA) ) Was v.a. 1831 Koning der Belgen (niet koning van België!) , omdat hij over een volk heerste en niet over een

grondgebied!

Leopold II : Probeerde van België een belangrijke Europese staat te maken door:

o Defensie te versterkeno Grote infrastructurele werken te bevordereno Kongo als privékolonie te verwerven (grondstoffen + afzetgebieden voor Belgische industrie)

Men vond hem hierdoor een grote held. Nu niet meer, vanwege zijn wanbestuur in Kongo, waardoor vele slachtoffers in Kongo vielen.

1.4 Taaldwang en taalstrijd

Nederland was ong. 20 jaar onderdeel van Frankrijk. Begon bij Bataafse Revolutie 1795 patriotten kregen hulp van Frans leger. Nederland vazalstraat van

Frankrijk Daarna bij Napoleon tot 1813

o Congres van Wenen: na Napoleon’s ondergang werd Willem I in 1815 benoemd tot Koning der Nederlanden

Gevolg inlijving zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk voor 20 jaar 1. Verfransing! Vanuit de overheid moest alles in het Frans, bv. straatnamen, rechtspraak, onderwijs. Ook het

bestuur van Vlaanderen!

Vlaams onderdrukt want:1. Iedereen die hogerop wilde komen sprak Frans2. Vlamingen voelen zich niet met Nederland verwant3. Vlaamse dialecten verschillende heel erg onderling4. ‘Taalvrijheid’ werd in de grondwet opgenomen. In de praktijk betekende dit dat Frans de officiële taal werd.

(Natie kan volgens elite alleen bestaan als er één taal is, en het Vlaams is te primitief)a. De nieuwe grondwet was een reactie van de Franse elite op koning Willem I, die het Nederlands

probeerde bevorderen

1838: geboortejaar van de Vlaamse beweging, omdat de roman “De leeuw van Vlaanderen” door Hendrik Conscience verscheen.

Conscience probeert het volk op te voeden door hen Nederlands te leren, en het natiebesef van Vlaanderen te stimuleren

Vlaamse volkslied is naar dit boek vernoemd, en op de kaft van het boek staat de Vlaamse vlag.

Gevolgen verschijning “De leeuw van Vlaanderen” : Nederlandse roman Vlaams bleef als cultuurtaal bestaan Begin van het voeren politieke actie door Vlamingen

11 juli 1302: Guldensporenslag Veldslag tussen

o Leger van Vlaanderen (voetleger: boeren, ambachtsliedeno Leger van koning Frankrijk (getrainde soldaten)

Vlamingen in opstand dooro Belastingverhogingo Franse koning wilde een eind maken aan zelfstandigheid Vlaanderen

Vlaamse leger WON! (uniek)

Flaminganten (Vlaamsgezinde Belgen) vinden die slag nog steeds belangrijk doordat ze zich nu weer ‘onderdrukt’ voelen door Franse elite 11 juli is feestdag van de Vlaamse gemeenschap

1898: Gelijkheidswet. Gelijke rechten voor Nederlands en Frans, maar Frans nog steeds dominant Radicale flaminganten: vinden dat Vlaams alleen gelijkwaardig kan worden als het Frans in Vlaanderen

uitgebannen wordt. De streektaal (Vlaams) moet de enige officiële taal worden. =territorialiteitsbeginsel!

Radicalisering Vlaamse beweging in WO1 doordat:1. Vlaamse soldaten moesten vechten onder Franse officieren die ze niet verstonden. Actie voeren voor het

Vlaams werd door de legerleiding verboden

2. Sommige Vlamingen gingen over tot collaboratie, doordat het Vlaams voorgetrokken werd door de Duitsers (Vlamingen werden als rasverwant gezien)

Albert I bevorderde de natievorming Hield met leger stand tegen de Duitsers tijdens WO1 Symbool van de eenheid, sprak Frans én Nederlands

Aan het eind van WO1 lijfde België volgens de Vrede van Versailles, in het oosten een Duits gebied in. Daardoor kwamen er ook Duitstaligen in België te wonen.

Leopold III bracht de natievorming in gevaar Capituleerde met leger tegen de Duitsers tijden WO2 Gaf het verzet geen enkele steun en veroordeelde de gevluchte Belgische regering in ballingschap

1.5 Van één naar zes regeringen in België

Oorzaken versterkte positie Vlaamse beweging na WO2 (ondanks collaboratie)1. Enkelvoudig kiesrecht ingevoerd (elke stem telt even zwaar), onder druk van de socialisten.

Vlaamse kiezers krijgen meerderheid, Vlaamse bevolking groeit harder dan de Waalse2. Vlaams was niet langer de taal van het ongeletterde volk. 1918: Eerste Vlaamse dagblad, “De Standaard”3. Vlaamse economie groeide harder dan de Waalse

Aanvankelijke doel flaminganten: in het bestuur, onderwijs en rechtspraak moet ook Nederlands gesproken kunnen wordenDoel radicale flaminganten: territorialiteitsbeginsel (alleen Vlaams, de streektaal, mag gesproken worden)Doel flaminganten na WO1: zelfbestuur of zelfs afscheiding van Vlaanderen

Radicale flaminganten keerden zich af van Belgie. Bouwden de IJzertoren bij het voormalige front om hun eigen dodenherdenking te houden. Ze gebruikten Vlaamse symbolen, zoals de gele vlag met Vlaamse leeuw.

Na WO2 worden de tegenstellingen tussen Vlamingen en Walen groter door:1. Stichting van Volksunie (Vlaamsnationale partij). Wil de eenheidsstaat opheffen en van België een federale

staat maken (met Vlaamse en Waalse deelstaten)2. Het verdwijnen van andere politieke tegenstellingen (kiesrechtstrijd en schoolstrijd) Alleen de Vlaams-

Waalse tegenstelling bleef bestaan.

1962: vaststelling taalgrens. Brussel is officieel tweetalig. Men probeert de Belgische staat te behouden door steeds verdere federalisering

Confederatie: statenbond waarin regionale regeringen soevereinFederatie: bestuursvorm waarin de macht verdeeld is tussen de centrale regering en regionale regeringen.

V.a. 1980: België federatie. Veel macht voor de regionale regeringen velen willen dat België een confederatie wordt.

Habsburgse tijd: zuidelijke Nederlanden konden voor een groot deel het bestuur in de gewesten bepalen (dus Belgiëfederatie)1789: Belgen stichten onafhankelijke staat: de Verenigde Nederlandse Staten (États Belgiques Unis)

Belgicisme: stroming die de eenheid van België zoveel mogelijk wil handhaven

Brussel is speciaal omdat: Het de hoofdstad van België is, en als enige tweetalig Het de hoofdstad van de EU is (met Europese Commissie en het Europees Parlement)

Sinds 1990 zijn veel Oost-Europese landen uiteengevallen, terwijl veel EU-landen steeds meer bevoegdheden hebben overgedragen aan de gezamelijke EU (ze zijn dus meer een eenheid geworden)

Boudewijn I (zoon Leopold III) Onder zijn regering veranderde de Belgische eenheidsstaat in een federale staat

Albert II (zoon Leopold III) Tijdens zijn ceremonie riep een parlementslid “Vive la république” omdat sinds Leopold III dubieuze rol in

WO2 ( vader Albert en Boudewijn)het verlangen naar een republiek was ontstaan.