Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth

8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth

http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 1/35

JAARBOEK VOOR

MUNT- EN PENNINGKUNDE

42

K O N . N E D . G E N O O T S C H A P V O O R M U N T - E N P E N N I N G K U N D E

A M S T E R D A M 1955



G E S C H I E D E N I S V A N E N G E H E I M S C H R I F T OP DE

Z E E U W S E Z I L V E R E N D U K A T E N V A N 1 6 5 9 — 1 7 9 8

door

L O D . S . B E U T H

Inleiding

O p 9 Juli 16 59 wer d door ,,de Ra de n en Gene raa lme es ter s van de

Munt" het type vastgesteld van een nieuwe munt, ,,de zilveren dukaat"

en wer den de desbe treffe nde tekeningen ron dge stu urd . He t type, de

st aan de ri dder met zwa ar d, was ontleend aa n de goud en d ukate n.

Oorspr onkelijk wer d de wa ar de bepaald op 50 stuivers. Z e wer den

geslagen op de munthuizen van Gelderland, Holland, West-Friesland,

Zee lan d, Utr ec ht , Overijssel, Deventer, Kam pen, Zw ol le en .Frie sland ,

beneve ns in 16 83 ook op die van Groni nge n en Omm ela nde n. Blijkens

de grote aantal len , wa ar in zij zijn ges lag en en de lange tijdsduur

gedurende welke zij in circulatie zijn gebracht ( 1 6 5 9 — 1 8 0 8 ) , moet de

zilveren duka at een gro te populariteit hebben genoten . - Z o wa s de

zilveren dukaat van 1 8 1 5 / 1 6 tevens de eerste zilveren munt van ons

Koninkr ijk, en vo rm de in zijn sublieme uitvoering een w aa rd ig e slot

apotheose.

Officieel we rd en de zilveren dukat en eerst inget rokke n in 18 47 , toe n

de nieuwe muntw et tot stand kwam. Ond er de tussen 18 42 en 184 9

ingeleve rde provinciale munten wa re n er niet minder dan 11, 2 millioen

stuks zilveren dukat en en daar va n wa s de over gro te meerd erheid , n.1.

10.8 mil l ioen, Zeeuws 1 . Opmerkelijk was het, dat omstreeks 1 / 3 ge

deelte bij de intrekking in goede st aat verk eer de. D r. H. E n no va n

Gelder geeft in zijn artikel over de muntvondst van Driebergen 2 de

verklaring. Oorspronkelijk gewaardeerd op 50 stuivers, bracht de

Ze euws e munt bij de invoering in 16 72 van het nieuw e model (in

navolging van het Holl and se van 1 6 7 0 ) bij de ingebruikneming van de

nieuwe schr oefp ers, de wa ar de op 51 stuivers. Seder t 17 47 we rd de-

waarde in Zeeland gesteld op 52, sedert 1763 zelfs op 53 stuivers,

terwijl de koers in het officiële tarief va n 1 81 6 we er tot 52 stuivers

wer d teru ggeb rach t. De koersverhoginge n hadd en tot gevolg een voor-



42 LOD. S. BEUTH

keur van het publiek voo r de Ze eu ws e Z . D . , omda t het •— ten onr ech te

ove rige ns — meend e, dat deze een hog er zilvergeh alte ha dde n. M e n

hield ze als oppotmunt achter. V an d aa r de vele exempl aren uit munt-

vondsten en de goede staat, wa ari n vele exe mpl are n daa rui t en bij de

inlevering van 1 8 4 2 — 4 9 verkeerden. De Zeeuwse muntmeesters voeren

wel bij deze gang van zaken: door de hogere koerswaardering konden

zij meer geven voor het muntzilver en lokten groter aanbod uit. Door

de hoge re binnenlandse w aard erin g werd natuurlijk de Z. Z . D . niet vaak -

gebruikt voor buitenlandse betalingen: daar deed de Z . Z . D . geen

opge ld. Dit zal dan ook wel d e re de n zijn, da t in het buit enla nd (b eh al ve

dan in het naburige Brabant, Vlaa nderen en Limburg) de Z . Z . D .

practisch niet wordt gevonden.

Beh alve Z . D . zijn ook halve, kwar ten en achtsten geslagen: de halve

tot 1 6 8 0 in alle provin ciën en daarna alleen in Gelderland, Zeeland en

Utrecht , zij het met lange onderbrekingen; de kwarten („dertientjes"

gen aam d, omda t ze 13 stuivers dede n) en ach tst en "(..pietjes") va na f

1760 resp. 17 62 uitsluitend in Ze el an d. D e invoering van deze k wa rt en

en achtsten heeft wel de nodige strubbelingen met de Generaalmeesters

van de Mu nt gege ven: volgen s deze wa s de aanm unti ng ongeo orlo ofd

en bovendien waren de munten van een te laag gehalte. De muntmeestersin Ze el an d, Ho lt zh ey Sr. en Jr . , beriepen zich op hun opdr ach t van de

Staten van Zeeland en achtten de aanmunting wel degelijk te steunen

op de ordonna ntie van 16 59 , die inderd aad sprak v a n „onder delen" van

de Z . D . , wa ar me de e chter toen duidelijk alleen wer de n beoo gd de

i Z . D . In 176 0 wer d echter het zuidelijk deel van Brabant en Zeeland

overstroomd door pasmunt van onze Zuiderburen dat van zeer slecht

gehalte was. Vermoedelijk zal het besluit van de Staten hiermede wel

verband hebben gehouden. Anderszijds zagen de Generaalmeesters van

de Mu n t in het gew ra ak te besluit — e n dit niet ten on re ch te — een

inbreuk op de met zoveel moeite bereikte eenwording van de munt

van de Z e ve n Prov inci ën en een herleving van een ong ew ens t prov in

cialisme 3 . Hoe dit ook zij, de Staten van Zeeland hebben ditmaal aan

het langste eind getrokken en de dertientjes en pietjes zijn tot en met

1793 op de Middelburgse Munt geslagen. Zij vormen de laatste typisch-

provin ciale munt en in de geschiedenis va n ons munt weze n.

Omtrent de aantallen geslage n Z . Z . D . moeten wij ons base ren op

de gegevens van de muntbussen ( B e s i er

4

geeft deze aantallen nietaltijd juis t) , wa aru it is af te leiden, dat het sedert 1 65 9 ges lag en aa nt al

he le -Z.Z.D. de 19 millioen stuks niet kan hebben ove rsc hre den , terwijl

de ond erd elen in aanzienlij k ge ringe r aa nt al zijn gemu nt. Di t blijkt ree ds



GESCHIEDENIS VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 43

uit de verhouding van het aantal ingeleverde munten tussen 1842 en

1849: rond 1 0 . 7 8 8 . 0 0 0 hele tegen rond 86 . 000 halve, 102 . 000 kwarten

en 8 5 . 0 0 0 achtsten.

He t o nderz oek heeft zich beperkt tot de Ze eu ws e hele Zi lve ren

Du kat en. E e n omvangr ijk mater iaal, verspreid in 18 ope nba re collecties

en vooral in de talrijke grotere en kleinere particuliere verzamelingen

in ons land en in België, moest hiertoe worden geïnspecteerd en geregis

treerd. E e n 50-tal ver zam ela ars en handela ren stelden mij hiertoe in de

gelegenhe id. Sl echt s in enkele uitzonder ingsgeval len moes ten de gege vens

omtrent het jaartal wo rde n ontleend aan een kart othe ek. N a a s t de

registratie van het aantal voorkomende exemplaren per jaartal, waardoor

houvast omtrent de relatieve zeldzaamheid van de jaartallen en de daarin

voo rko men de vari ant en valt te verkrijgen, is gepoogd te ger aken tot een

verantwoorde onder sche idin g va n typ en en afwijking en, die als zelf

standige varianten onder een eigen letter dienen te worden vermeld.

In die gevalle n, waa rin een bepaald e vari ant pas later we rd ontdekt ,

is om pra cti sch e red enen omt rent de zeldzaamheid een ram ing ge maa kt

voorts een 60- ta l Z . Z . D . te Herselt ( Be lg .) , waa rva n de belangrijkste

medegeregistreerd zijn.

Het toeval heeft gewild, dat in 19 54 juist twe e belangrijke vo nds te naan het licht kwa men , n.1. die van Hag est ein (on g. 4 2 5 Z . Z . D . ) en

die van He i- en Boeicop (o.a , ong. 22 5 Z . Z . D . ) waa rv an er 3 1 0 resp.

2 0 6 stuks konden worden geregistreerd en in dit onderzoek verwerkt.

Hoe zorgvuldig een dergelijk onderzoek ook.dient te geschieden en

ï.c . ook is gesc hied , toc h moet op de betrekkelijke wa ar de hierv an

wo rd en ge wezen. Altijd blijven er exem plar en — in onbek ende han den

— buiten beschouwing; het ge va ar van dubbel tellen wo rd t gro ter

na a rma te de reg ist ra ti e lan ger tijd in beslag neemt en stukken inmiddels

van eigenaar zijn verwisseld. Vooral na een recente muntvondst bestaatdit gev aar . Te ns lo tt e kunnen nieuwe muntv ondste n dè zeldza amheid

van bepaa lde jare n of varia nten sterk beïnvloeden en tot nu onbeke nde

jaren aan het licht brengen.

Hoofdtypen

Bij het vaststellen van de hoofdtypen is afgeweken van de indeling

van Verkade.

Het eerste hoofdtype is dat van 1 6 5 9 — 6 8 op uit re pe n zilver geknipte

plaatjes, met de ha me r geslage n. H et tweede hoof dtyp e van 1 6 7 2 — 8 0

is geschroefd op ronde uitgeponste muntplaatjes. Het derde hoofdtype

van 1 6 9 4 — t / m 172 1 is, om dat de sch roe fpe rs buiten gebruik was geste ld,



4 4 LOD. S. BEUTH

wed er om ge sl ag en en wel op (di kke re) repe n. D a a ro m is bij gelijk

gewicht het formaat van het derde type kleiner dan dat van het eerste

type. Het knippen ging door de grotere dikte moeilijker en m.i. is de

vaak optredende onregelmatigheid van de munten van het derde hoofd

type hieraan en niet aan een later snoeien toe te schrijven. Het vierde

hoo fdt ype loopt van 1 72 7 t /m 17 50 , wed ero m op de pers gesc hro efd .

H e t vijfde (e n laa tst e) type van 1 75 7 t /m 17 98 is even eens ges chro efd

eh boven dien gera nd met naar links öf rechts naar bened en a flopen de

ribbels, soms fijner soms grover.

Ve el meer moeilijkheden dan hét vastst ellen van de hoof dty pen geeft

de onde rsc heid ing in var ian te n. Strik t ge no men be tek ent elke in gebruik

genomen nieuwe stempel een nieuwe variant. 'In de 17e en 18e eeuw

vond de stempelvermenigvuldiging nog niet mechanisch plaats en ver

toonde dus elke stempel in enig onderdeel een afwijking. Volgens de

mening van deskundigen k onden er met een stempel om stre eks 2000

munten gemunt worden. Rekenende met een totale oplaag van 19 millioen

stuks zouden er dus in de 140 jaren, dat er Z.Z.D. zijn geslagen,

ongeveer 9 5 0 0 st empels zijn gebruikt — mee r stemp els en dus m eer

varianten da n de simpele 1 7 0 0 stuks die er bekend zijn. Re gi st ra ti e naar

stempel zou practis ch elk exe mpl aa r R 4—R 2 maken. Om practischeredenen is derhalve het aantal aan gege ven v arian ten beperkt, waarbij

niet is uit ge ga an — zoals bij V e r k a d e — v an een hoofd typ e, d och va n

het jaartal . Ook is niet een nummering als bij De Voogd gevolgd, omdat

het jaartal dat op een munt staat meer kenmerkend is dan een registratie

nummer.

Bij de selectie van de të ver meld en va ri an te n is gepoo gd een criteriu m

te vinden in het opzettelijk beoog de, d e door de muntm eest er ver lan gd e

of voo rge sch rev en uitvoering, terwijl dan de mee r aa n de willekeur v an

de stempelsnijder overgelaten uitvoering van onderdelen verwaarloosd

zou kunn en blijven. G ehe el doo r te vo er en is dit criterium niet: belang

rijke en typerende fouten in tekst en interpunctie zouden dan, consequent

geredeneerd, niet als var iant kunnen wor de n te boek gesteld. Bov end ien

is het achteraf vaak zeer moeilijk uit te maken, wat wel en wat niet

aan de willekeur van de stempelsnijder we rd ove rge lat en, temee r,

omdat in bepaald e periode n ( den ken we aan 1 6 9 4 — 1 7 2 1 ) de stempel

snijder veel meer eigenmachtig optrad en zich grotere vrijheid veroor

loofde dan in andere ( la tere) perioden door de munt mees ter we rd toegestaan. Bij de m.i. noodzakelijke beperking, d.w.z. selectie der var ian ten

(een. select ie die dus som mige n te ve r en and er en niet ver genoe g zal

gaan!) is rekenin g geh oud en met:



GESCHIEDENIS VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 4 5

de tekst, letter- en cijfervorm en interpunctie (verwaarloosd werden

echter de punt, die som s CON va n CORDIA scheidt en de punt die ai

dan niet achter CRESCUNT voorkomt);vorm en plaatsing van het muntteken;

vorm en plaatsing van de muntmeestersaanduiding;

vorm van die onderd elen der tekening, wa ar aa n een bepaal de bet eke

nis is toe te kennen.

Gouden afslagen, die van diverse jaren voorkomen, zijn niet als munten

te be sc ho uwen en dus niet opg eno men . De zilve ren afslag met het

stempel van het 10 -duc ate nst uk in 16 94 is wèl a ls varian t genoteerd,

daar deze als Z . Z . D . in circulatie is gebrach t.

Ge po og d is de vermelding zoveel mogelijk chr ono log isc h door te

voeren , door b.v. de variant en van 16 94 met de gekrulde Arab is ch e J

als laatste te vermelden, in aansluiting aan de resterende jaren der

eeuw, waa ri n ver de r evenee ns dez e J we rd gebruikt. Moeilijkheid gaf

hierbij in het bijzo nder de klasse ring van de gewi jzig de ja ar ta ll en in

de stempels. Deze var ian t treff en we in vele ja re n aan ( de mogelijkheid

da t er meer overge slagen j aartalle n zullen wo rd en ontdekt, is geenszins

uit ges lot en) . 'Al s regel zijn nu deze gewijzigde j aars tem peli ngen als

a-variant geboek,t hoewel dit chron olo gis ch niet ste eds juist is °.

Varianten

Naast de typologische indeling is er een te mak en haar bepaalde

perioden die wo rd en gekenm erkt door" mindere of m eer der e bek waamh eid

en zorgvuldighei d v an de stempelsnijder en door st reng ere, tan end e, ja

zelfs door geheel ontbrekende discipline, m.a.w. door meerdere of minderebekwaamheid en plichtsbetrachting van de muntmeester. Het zijn de

munten die hiervan getuigenis afleggen 7 .

]. Boreel en H. van Heumen 1659—1680

Z o is de per iode va n Jacob Boreel ( 6 Juni 1658—3 September 1678)

een' van betrekkeli jke ru st en orde; Bo re el laa t aanva nkeli jk weinig over

de schreef gaan en de veranderingen in de modulering van de munt zijn

•wel niet' aa n zijn aa nd ac ht on tg aa n, wellicht door hem ver ord onn eer d.

Matthias Hooft Sr., stempelsnijder van 1 6 5 2 — 1 6 6 6 en zijn zoon

1.

2.

3.

4.



46 LOD. S. BEU TH

Matthias Jr. ( 1 6 6 6 — 7 1 ) verri chtte n hun taak gelijkmatig, doch de

opvolger, Abr. Goverts ( 1 6 7 1 — 7 5 ) veroorlooft zich al direct vele vrij

heden b.v. in de interpunctie en doet ons reeds bij zijn eerste optredenin 16 72 kennis ma ken met de stempelfout CRESCONT. Het is niet aan

te nemen, dat deze fout gema akt is door de stempe lsnijde r-gene raal

Drappentier. D e z e heeft derhalve o f -wel alleen de fatsoenen gestuurd

van wa pe n en ridder of een stempel als voorbeel d ter beschikking -

gesteld. Na Goverts komt Matth. Hooft Jr. weer terug ( 1 6 7 6 — 8 7 ) —

w egens zijn bekwaamheid opnieuw aangesteld, ofschoon op zijn gedrag

veel viel aan te merken — die in ieder geval een man van allure en

temperament schijnt te zijn geweest. Dit blijkt uit het volgende: in 1672

wordt met de schroef pers het nieuwe t ype II inge voerd, gemode lleerd

door Daniël Drappentier. D eze stempelsnijder aan de Munt te Dordrecht

werd op voor drac ht van de heren Munt mee ste rs- Gene raa l tot stempel

snijd er-ge neraa l benoemd en ontving deze benoeming op 26 Octo be r

1671 ook van de Sta ten van Ze ela nd s . Terwijl in het oude type het

woord CONFOE aa n de vz. door het in het omschrift doordri nge nde

wapenschild in lettergrepen CON — FO E wa s 'gescheiden wo rd t dit in het

door Drappentier geinitieerde type weer aan elkaar geschreven. Op de

Z . Z . D . v an 1 67 8 (Hoo ft Jr . is dan de stempelsnijder) verschijnt er

een p u n t — or thogr afis ch dus onjuist — tussen CON en FOE. Deze

punt wordt gedurende het muntmeesterschap van de opvolger van Boreel,

Van Heumen, gehan dhaafd ook op de Z . Z . D . van 16 79 en 168 0. Als

daarna, in 16 94 de muntslag der Z . Z . D . word t hervat onder Van

Dusseldorp verdwijnt de punt en wordt CONFOE weer aaneen geschrev en.

E r moet dus verband gelegd worden tussen het verschijnen van de

punt in 16 78 en het optred en van Va n Heu men , mogelijk omda t Bore el

in het laatste jaar van zijn muntmeesterschap geen Z.Z.D. meer gemunt

heeft. Officieel w as volge ns de tot nu bekend e gegev ens V a n He ume n

eerst in 16 79 als muntmeester benoemd en opgetr eden . Bij onder zoek 9

kwa m inde rda ad vast te sta an dat V a n He ume n re eds in 1 67 8 en wel

op 15 No ve mb er 16 78 provisioneel wa s aan ges te ld en zijn benoeming

als muntme este r eerst op 2 0 Oc to be r 1 67 9 plaa ts vond. D e plaatsing

van de punte n tussen CON en FOE en achter de afkortingen, niet normaal

doch onder de regel, doet vermoeden, dat deze punten later in de

stempel zijn bijgevoegd. In 16 79 en 168 0 zijn deze punten zo nadrukkelijk

en dik, dat deze de spanning suggereren die er omtrent deze a a n

gelegenheid (en wellicht ook and ere zake n!) tussen V a n He um en en

zijn stempelsnijder Hooft Jr . , wien deze onjuiste interpunc tie moet hebben

tegengestaan, geheerst zal hebben.




We ll ic ht ver ra de n ons de munten nog meer. Het~is den kba ar, dat het

steeds groter wordend e muntmeestersteken, dat in 16 80 tot een g r o t e

r o o s g e f l a n k e e r d d o o r t w e e r o o s j e s is geworden, en het

opvallend gróte letterty pe van 1679b en 1680a gezien moeten worden

als een protest van de stempelsnijder Hooft Jr. tegen de dikdoenerij

én dwingelandij v an zijn baas . He t feit, dat V a n He um en op 2 8 Januari

1683 op ,,eigen ver zoek" uit hét financieel aantrekkelijke am bt va n

muntmeester we rd ontslag en, kan wellicht -uit deze te veronder stell en

botsingen ve rkla ard word en.

H. van Dusseldorp en A. de Groene (1694—1721)

Een nieuwe periode voor de Z . Z . D . breekt aan, wann eer onder Van

Dusseldorp ( 28 Januari 168 3— 10 September 1 70 5 ) in 16 94 , na een

onderbreking van veertien jaren weer Z . Z . D . word en aangem unt. Niet,

dat in die tussentijd de muntslag stil ha d gest aan. In 1 675 immers w as

het zilveren 30-stuiverstuk, de daalder, ingevoerd, later, in 1685 ook

de 5- en 10-schellingstukken, die tijdelijk de Z.Z.D. verdrongen.

In 16 93 wa s een nieuwe stempel gemaak t voor de voo rg en ome n mu ntslag der Z . Z . D . , geinspireerd op het eerst e typ e va n 1 65 9 met

geparelde binnencirkel, wa ar va n echter geen e xemp laa r bekend i s 1 0 .

To c h is de stempel van deze mogelijk niet -bes taan de Z . Z . D . ons bekend

uit no. 1694b, waarbij het jaartal uit dat va n 1 693 in de stempel is

gewijzigd.' Mogelijk w as ook de stempel 1 69 3 een proefs tempel , daar

een ontwerp met binnencirkels het nadien nimmer tot officiële uitgifte

heeft ver mog en te bre nge n. Ze k e r is, dat er in 16 94 op de Ze eu ws e

Mu nt gro te bedrijvigheid moet hebben g eheerst . Besier geeft vo or 16 94

tot de opening van de eers te muntbus een aan tal Z . Z . D . aa n va n

60 . 110 , terwijl hij voor de tw ee de muntbus , die van 1694 tot in 16 97

loopt, een aan ta l no tee rt va n niet minder dan 7 1 2 . 7 7 5 stuks. V a n deze

7 7 0 . 0 0 0 stuks, in rond vier jaren geslagen, zijn er nu een 160-tal over

en da ar on de r zijn er een 8 5 stuks m et het jaartal 16 94 , dus meer dan

de helft. Aan nem en de, d at het voor kome n van jaa rta llen op munte n

van een bepaalde periode een evenredig beeld geven van het aantal

in een bepaald jaar ges lage n munten, zouden er in 1 69 4 dus meer dan

350 .000 stuks Z . Z . D . zijn gemunt. De stempelsnijder va n die jaren,

Willem du Pré ( 1 6 8 7 — 1 7 2 2 ) , moet het dus wel dr uk hebben geh ad.

Wellicht is de fout CRESCVN, die n.b. op de piedfort 1694d voorkomt,

aan deze drukte te wijten. Ook het feit, dat op 1694k (vz.) het woord



48 LOD. S. BEUTH

AVR vo or ko mt zond er in ARG gewijzig d te zijn getu igt in die ric htin g,

ben eve ns het feit, dat in ge en enkel jaar zovele varianten zijn

geregistreerd.

H e t jaar 16 94 is voo rts het eers te jaar waarin de afkorting, die voor

dien op de Z. Z . D . ZE L luidde, ook voorko mt als ZEEL. Dit verschijnsel

vinde n w e in alle volg ende jar en tot en met 1 70 6, beha lve in 17 03 ,

die alleen nog met de afkorting Z EL bekend is. V a n a f 1 70 7 tot en met

1748 is de a'fkorting wee r ZEEL, uitge zond erd een stempel met Z EL in

1735 en 1 74 7. In 1 75 0 is het we er ZEL en dit blijft dan zo tot het einde

de r munts lag in 179 8 uitg ezon der d in 1757f en g, een tweetal stempels

met ZEEL. W a n n e e r we de regelmatige terugkeer zien van ZEL en ZEEL,

vooral in de jaren 1 6 9 4 — 1 7 0 6 , dan rijst de vraag wat van deze wisseling

de re de n kan zijn gew ees t.

De voor de han d l iggend e ged ach te aan neme n, dat de stempel

snijders in sommige gevallen tegen het einde van het omschrift bemerk

ten, da t er ruimte ove r wa s en daa ro m een twe ede E invo egde n, stuit op

het bezwaar, dat moeilijk aan te nemen is, dat de stempelsnijders, vooral

de slord ige Du Pr é, in de dertig jar en na 17 06 noo it/r uim te ove r geh ad

zouden hebben. Eerder kan geda cht wor den aan het merk en van

bep aal de partijen zilver of het identificeren van de pr od uc te n vanbep aald e werklied en of wer ktui gen . Ho e dit ook zij, het geheim v an

ZEL en ZEEL blijft hela as in ee rst e aa nle g ono pge lost .

N og een and ere bijzonderheid in 16 94 vraagt de aan da ch t: wij vinden

in dit jaar, waa rschi jnlijk tege n het einde, een wijziging va n de

R o m e i n s e i in het jaartal in een sierlijk g ek ru ld e A r a b i s c h e J .

Bij het eerste type va n 1 6 59 stond ook deze gekrul de J doch groter

in het jaartal , en bij de invoering van het nieuwe, kleinere model in

1672 w er d dez e J gewijzi gd in een Ro me in se I, die dan einde 16 9 4

we er wo rd t „afgelost" door de gekrulde Ara bis che J . De ze hand haa ft

zich tot en met 1698 ( 1 6 9 9 , die even als 1 6 93 wel is gesigna leer d, d och

niet door mij is gezien, zal eveneens de gekrulde J moeten vertonen).

In 17 01 keert de Rome ins e I in het jaartal terug om gehandhaafd te

blijven tot 17 69 , misschien ter gelege nheid va n het intr ede n va n een

nieuwe eeuw, die als een nieuwe beloftenvolle aera zich aandiende.

D it -w a s oo k zo in 16 72 , toen de nieuwe techniek va n de schr oefp ers

werd ingevoerd en een nieuwe vormgeving van het model tot stand

kwam. Ook het jaar 1 6 9 4 bracht iets nieuws, een evenement, n.1. de

invoering bij pla cc aa t van 2 5 Me i v an het drie -guld en-st uk en de

andere nieuwe standpenningen, w.o. ook de gulden met het generali-

teitswap en, wa ar va n de' tekeningen w ar en rondges tuurd . O p de tekening



GESCHIEDENIS VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 4 9

en even eens op het tot uitvoering gebrac hte driegu lden-s tuk va n Ze el an d

staat de Ara bisc he J . We li ch t is de wijziging v an de I in 1 694 in nauw

verband te brengen met de nieuwe Generaliteitsmunten, waarop ookde Arab isc he T wer d toegepa st. E n zulks teme er, omd at in Z ee la nd

wel de driegulden (t ro uwe ns alleen in 1 6 9 4 ) we rd aan gem unt , doch

niet de tweegulden en de gulden. Om de indruk te mijden, dat men

in Zeeland maling had aan het generaliteitsinitiatief. was er alle aan

leiding te tonen, dat men de tekeningen niet zonder meer naast zich

neerlegde door zich althans in de tekening van de J te conformeren

met de nieuwe opvat tingen .

Ook nog in ander opzicht is het jaar 169 4 voor onze Z . Z . D . van

'betekenis. In 1672 was het m u n t t e k e n van de kz. naar de vz. „ver

huisd" en we rd de opengev allen plaats boven d e kroo n va na f dat jaar

ingenomen door een r o o s j e , dat wij onder V a n Heume n tot een roos

van importantie zien uitgroeien. Toch zou het naar mij voorkomt, niet

juist zijn hier van een muntmeestersteken te gaan spreken en we l om

verschillen de re den en. Alleree rst wa s het in Ze el an d niet gebruikelijk, dat

de muntmeester een speciaal muntmeestersteken op alle onder zijn regiem

gesla gen munten aan br ach t. Vo o rt s missen de teken s, waar uit zich de

muntmeestersaanduiding ging ontwikkelen, het typische persoonlijke,zoals we dat vinden in het Beems ter Bulletje, de Een ho or n, de Hen gst ,

de Buis, de Valk enie r (het laatste het muntmeest ersteke n van M. Hol tz-

hey Sr . als muntmeester van Gel der lan d). T e n der de bleef de aa n

duiding bepe rkt tot de hele Z . Z . D . ( pa s na 1 7 60 ook op de halve

Z . Z . D . ) en kwam dus niet voo r op de and ere , ond er dezelfde munt

meester gesl age n munten. Nu laa t het jaar 16 94 ons een aantal verschil

lende v e r s i e r i n g e n zien: een roosje tussen de punten ( I I ) ; 2 roosjes

met een punt midden-boven ( I V ) ; 2 roosjes ( V I ) ; en tenslott e 3 roosjes

( V ) , die va na f 1 69 4 tot en met 17 13 als versiering boven de kroo n

gehandhaafd blijven, m.a.w. niet alleen onder Van Dusseldorp (tot

1 7 0 5 ) , doch ook onder diens opvolger Adolf de Groene ( 1 7 0 6 — 1 7 1 1 )

en zelfs onder het eerste jaar van muntmeester David Fiers ( 1 7 1 3 — 2 1 ) .

E n dan verschijnt de eigen versiering, de muntmeestersaanduiding van

Fiers-in de vorm van een roosje, geflankeerd door sterren ( V I I ) , terwijl

zijn opvo lger en scho onzo on (w e leven in de regententijd!) Pieter Kap-

peyne zijn Z . Z . D . met 3 sterren versiert (I X , X , X I ) . V an Dusseldorp

heeft in 16 94 ten slotte de drie roos jes ( V ) gekozen, al komen de

2 roosjes in 1695 en zelfs in 1 69 6 nog op de scha ars e exe mpla ren terug.

De Groene liet zich aan een muntmeestersaanduiding niets ge legen liggen,

doch onder Fier s wor dt de Z . Z . D . de „vlaggem'unt" van de Ze eu ws e



50 LOD. S. BEUTH

munt mees ter s, wa ar on de r te ver sta an is de munt, die met uitzonde ring

van andere munten, de „vlag" van de muntmeester voert.

Te ns lo tt e dient vermelding de depr ava tie in de uitvoering van deZ . Z . D . sedert 1694, D e z e verslechtering zien we niet alleen in de vele

fouten in de tekst, die in 1694 wellicht als gevolg van overbelasting

nog verklaarbaar zijn, doch vooral in het uiterlijk van de slag. D e Z . Z . D .

is in de jaren 1694—1721 vaak niet meer rond, doch er lijkt ,,aan

geknabbeld", gesnoeid. E n dat niet alleen. De slag stem pel raakt vaak

de muntree p ond er ongelijke druk. D e munt verkrij gt hier door een slordig

en onaesthetisch uiterlijk. De muntmeester laat veel over z'n kant gaan,

hij „gelo oft h et wel", het toezicht en de cont rol e vers lapp en. Dubb el

en m is- sla gen komen in deze periode vak er voo r dan da ar vo or en

daarna. W a n n e e r we de Z . Z . D . (en helaas ook de munten van vele

andere munthuize n in de Ne de rl and en uit die tijd) vergelijken met

andere, en in het bijzonder met buitenlandse munten, dan kan deze

vergelijking weinig voedsel geven aan onze nationale trots.

Pieter Kappeyne (1722—1752)

Met het optreden van Pieter Kappeyne als muntmeest er ( 1 7 2 2 , offi

cieel mogelijk vanaf 1725—31 De cemb er 17 5 2 ) en diens stempelsnijder

Daniël Drappentier ( 1 7 2 2 — 5 1 ) , breekt voor de Ze eu ws e Mu nt een

nieuwe, bete re periode aan . He t moge zijn, dat de stempeltekening van

de Z . Z . D . van 17 27 niet zoveel verschilt van die van 1 69 4 en volge nde

jaren •—• rede n waar om Ve rk ad e geen type- ondersch eid maak t — : de

uitvoering st aat er ver boven, zodat het op deze gron d zeker ge rec ht

vaardigd is de Z . Z . D . vanaf 17 27 onder een nieuw hoofdtype op te

voeren. Een munt is nu eenmaal een drie-dimensionaal voorwerp en is

niet t e vereenz elvi gen met een tekening of een pla tte gro nd. Pie terKap pey ne (o f is het Drapp enti er, die deze lof toek omt? ) geeft de Z . Z . D .

wee r een ver zor gd en respecta bel uiterlijk. Mis sla gen wor den uitge scho

ten, stempel foute n komen niet meer voo r. Dit bet ere uiterlijk is zeker,

ook toe te schrijven aan de weder invoe ring oms tree ks 17 25 va n de

schroefpers, die - omstreeks 16 80 buiten gebruik wa s gesteld, ja -z el fs

verbo den wa s. Da t in 17 27 ter gelegenheid van deze wederin voering

niet de Ro me in se i in het • jaartal weer werd afgewisseld door de

Arabische, vindt mogelijk zijn verklaring hierin, dat Drappentier hier

kennelijk vo ort bor duu rde op het in 16 72 door zijn gr oo tv ad er als ste m

pelsnijder-generaal ingevoerde model. Trouwens de nieuwigheid als

zodan ig w as in 17 27 van de schr oefp ers allang af. Bij hand havi ng van




het gewich t op 2 8 gr am wo rd t het for maat iets gr ote r en de dikte

derhalve iets ge ring er wa ar do or bij het afsnijden van de muntp laat jes

een gelijkmatiger rond model werd verkregen.

W a t nog in deze periode — naa st het voo rals nog onv er kla arb ar e

herstel in 17 35 van de zinlose p u n t tussen CON en FOE — opva lt is

de schuchtere wederkeer in 1 7 4 7 1 1

van de afkorting ZE L. Theo ret isch

moe t de stempel ZE L ook in 1 74 8 zijn gebruikt (zi e 1 7 5 0 a ) doch ook

deze variant moet nog word en ontdekt. Va n a f 1 75 0 wor dt ZEL definitief

ingevoerd al komt in 1757g—h ZEEL nog even om de hoek kijken.

Voorts vinde n we in 1 74 7 en 1 74 8 piedforts en in dat laa tst e jaar

in een dusdanig kwantum, 35 stuks, dat deze zelfs niet schaars zijn

te no emen. Z o u het eeuwfees t van de V r e d e van Mu ns te r mogelijk de

aanleiding tot het in zo grote getale slaan van piedforts kunnen zijn

gew ees t, die dan op een bep aal de herde nkingsbijeenkom st, b.v. va n de

Staten, aa n de aan wez ige n zou den zijn uitgereikt? D e piedf ort va n 17 47

is mogelijk gesl agen ter gelegenhe id va n het 25 -j ar ig jubileum van

Pieter Ka ppe yne bij de Ze eu ws e Munt . Als in 1 77 7 Holt zhe y J r. de

( laatste) piedfort laa t slaan, is m.i. eve neens de aanleid ing da ar to e

gelegen in de 25- ja ri ge band va n de familie Hol tz he y met de Ze eu ws e

Munt, die in 17 52 wer d gelegd .

D e Holtzhey's (1752—1798)

Een belangrijke gebeurtenis voor de Ze eu ws e Mu nt is de benoeming

van Martinus Holtzhey Sr. als munt mees ter in 175 2. Deze Holtzhey, in

Ulm geboren als telg uit een Neurenbergs geslacht van stempelsnijders,

zelf kundig medailleur met faa m buiten onze gre nze n, wa s voor dien

muntmeester in Gelderla nd ( Ha rd er wi jk ), Hij kwam (ei nd) 17 52 uit

zijn woo npl aat s Am st er da m, wa a r hij een huis had „op de He er eg ra gt

aan de We st zi jd e, het de^de huis benoorde n de huy des tra at (t ege n

woordig no. 352) daar de drie Webben boven de puy plagten te staan"

en vest igde zich met zijn toen 15- jar ige zoon Ma rt in us te Mid delb urg ,

alwaar hij we rd ingesc hrev en als lid van de Ey an g. Lut he rs e Gemee nte .

De jeugdige Martinus nam toen de in 1751 open geva llen pla ats va n

Drappentier als stempelsnijder in. Het duurde evenwel tot 17 57 eer dat

de eerste Z . Z . D . we rd „uit gebracht ". In die tussentijd vond echte r een

zeer pijnlijke gebe urtenis plaa ts. In 175 4 wa re n duiten gesla gen met d e

verbasterde spreuk LUCTOR ET EMENTOR: ik wors tel en gee f de g e e s t 1 2 .

Deze lapsus — of was het opzettelijk gebeurd? — werd pas ontdekt,

toen vele duizen den d uiten al in de circulatie wa re n geb ra ch t en we rd



5 2 LOD. S. BEUTH

op ge va t als een toespeling op een actuel e politieke situatie. De moeilijk

heden bleven niet uit. Holtzhey Sr. zag zich genoodzaakt de 17-jarige

Martinus, voor wie hij juist bij de Staten van Zeeland een salaris

verhoging van ƒ 4 0 0 , — op ƒ 6 0 0 , — 's- jaars had weten te bewerkstelligen,

als stempelsnijder te ontslaan 1 S . Het staat geenszins vast, dat de zoon

de schu ldig e wa s en uit diens la ter e benoeming tot mun tme est er is ee rde r

een aanwijzing voor zijn onschuld te putten. De neef, Johannes Matthias

Holtzh ey uit Heilbron volgde hem als stempelsnijder op en deed zich,

eerst ond er de vad er , lat er ond er de zoon en tensl otte zelfs onder diens

weduwe tot zijn pensioenering in 1791 toe als een getrouw, bekwaam

en toegewijd vakman kennen.

Zeker is, dat de eerste Z.Z.D. van de Holtzhey-dynastie in 1757 niet

uit de lucht kwam vallen. W i j kennen een ac ht- tal vari ant en, wa ar va n

er tenminste 4 als proeven zijn te beschouwen ( 1 7 5 7 a , d, e en f).

D a t de alleenstaande stukken met b l o e m r a n d en r o o s r a n d

1 7 5 7 d — f als pro eve n bes cho uwd moe ten wo rd en , is aa n gee n twijfel

o nd erh evi g. D e Z . D . v an 1 7 57 ( va ri an t a ) met b i n n e n c i r k e l s is

door Verkade onder 86.4 ten onrechte als een apart type opgevoerd. Dit

is nl. een proef, die niet in circu lat ie is geb ra ch t, zoa ls blijkt uit de

volgende feiten:1. bijna alle waa rgen omen exemplaren war en F . D . C . en verton en een

bijzonder verzorgde slag;

2. bij mijn we ten is n immer een ex em pl aa r in een mun tvo nds t aa n

getroffen:

3. wann eer de 23 exemplaren van 1 757a als normal e munten besc houw d

moeste n wor den, zou het per cen tag e bew aar de exem pla ren van de

in 1 7 5 7 — 5 8 geslagen munten zeer veel hoger zijn dan voor alle

overige perioden l f .

Verder valt nog op te merken, dat E s d r é 1 5

zegt, dat deze munt zou

zijn gesl agen ter gedachte nis van het ran den der Ze eu ws e munten.

E s d r é aan zijn woorden houdend, lijkt deze veronderstelling absurd. In

1753 verschijnt de ger and e Du kat on (w er k van Mar ti nu s J r . ) en in 17 54

ook de dito scheepjesschelling. W a t voo r red en tot „herd enki ng" zou

dit vier, resp. drie jaar later hebben gegeven? Al s muntmee stersa andui

ding vertoont 1757a d r i e r o z e n , terwijl a lle andere tussen 1757 en

1760 geslagen stukken de t w e e r o z e n voeren, ook al een aanwijzing,

dat het hier om een afge keu rd e pro ef ga at . Nu is het wel opv all end

dat er van 1757a nogal wat exemplaren bekend zijn, niet minder dan

2 3 stuks, het gee n norm ali ter vo or een proe f wel erg veel is,' tem eer

omdat nog met verloren gaan rekening is te houden en er oorspronkelijk




dus nog meer moeten zijn geweest. Nu is het wel duidelijk dat van

proeven uiter aard een zeer aanzienlijk geringe r aantal verlo ren gaa t

dan van ex em pla re n uit de norm ale circulatie , doc h het geval gaf alles

zins aanleiding hier bijzondere aan da ch t aa n te b este den.

Z o bleek da n bij aa nda ch tig e bescho uwing: •

1. dat alle ex emp lar en van dezelfde stempels zijn ges lagen ;

2. dat de cijfers 175 in het jaartal alle drie kennelijk waren over

gesneden behalve het laatste cijfer 7, dat dus pas op het laatst in de

stempel is aa ng eb ra ch t. De ze stempel moet dus ree ds voo r 17 57 ger eed zijn

gekomen en stelt dan in ieder geval (denken wij aan de drie rozen) het

oudste ontwerp voor. Nu vertoont variant 1757b ons 2 rozen doch metde . laa ts te 7 gewijzigd uit (vermoed elijk ) 17 53 . Hier uit volgt, dat , aan

gen ome n dat. b uit 1 75 3 stam t, de a var ian t eve nee ns uit dat jaar moet

stammen en dus evenzee r is ges nede n doo r Ma rt in us Jr ., een kna p stuk

werk vo or een amper 16-ja rige knaa p. We ll ic ht w as er dus toen al

sprake gewee st va n een gera nde emissie va n Z . Z . D . In dit licht gezien

wordt ook de toespeling van Esdré volkomen begrijpelijk en aanvaard

baar. M e t dit al is het gro te aanta l ex em pl ar en va n de proef niet ver

klaard. Toch ligt, naar het mij voorkomt, deze verklaring niet zo ver

van de hand. To e n in 175 4 Holt zhey Jr . ontsl agen wa s, heeft V a d e r

Holtzhey zeker niet stilgezeten. Of het was op grond van de onschuld

va n zijn zoon , dan wel op gr on d va n de te zw ar e straf voor een

onbe zonn en gr ap van een 1 7-j ar ige jong en, wet en wij niet, doch wel,

dat op 2 De ce mb er 1 76 0 va de r en zoon tez ame n als mun tme est ers zijn

benoemd en hiermede een volledig eerherst el een feit w a s gew ord en.

Z ek er is hier jaren aan gewerkt en heeft het veel voeten in de aarde

gehad vóór vader Holtzhey voldoende invloedrijken voor het geval had

wet en t e inte ress eren . Is het niet denk baa r, dat het fra aie , nog nietvoluit van jaartal voor zien on twe rp van de hand van Ho lt zh ey Jr . uit

1753 in 17 57 dien de om getuigenis af te legg en van de bijzondere

bekwaam heden van Mart inus Jr . en aan diegenen wer d aangeb oden,

die het eerherstel konden bevorderen. In onze verbeelding zien wij vader

Holtzhey tijdens de persoonlijke bespreking met de heren Staten-leden

deze mun ten aanbied en: wie kan ongevoelig blijven vo or wa ar di ge argu

men ten van een be wog en va der , verg ezel d van een dergelijk werkstuk?*

E r is bovendien nog een andere aanwijzing, dat het jaar 1757 beslissend

moet zijn gewe est vo or de toekom st van Hol tz he y J r . Oo k hierbij moeten

wij ons baseren op aanwijzingen, die op de munten te ontdekken zijn

en wa ar ui t een be paa lde bedoeling valt af te leiden: de arc hie ven zijn

verbrand en kunne n ons niet helpen. W a n n e e r wij nu de mun ten uit



54 LOD. S. BEUTH

de periode, wa ari n vad er Hol tzh ey alleen munt meester wa s, vergelijken

met die na 2 De ce mb er 17 60 , toen va de r en zoon sam en de scept er

voerden, dan valt allereerst op, dat de 2 rozetten, die in 1 7 6 0 a tot en

met d nog de munten van Ho lt zh ey Sr . sieren, in 1760e verdwenen

zijn en het veld boven de kroon blank blijft. Dit blijft zo, zolang vader

en zoon samen in functie zijn, zelfs nog in 1 76 5 (v ade r Ho ltz hey sterft

1 November 1 7 6 4 ) . Gelijktijdig nu met het b l a n k e v e l d b o v e n

d e k r o o n v e r s c h i j n t bovendien een d u b b e l e l u s , een strik

met 2 lusse n, links aa n de pijlenbundel in het Gen er al it ei ts wa pe n aa n

de kz. Het verdwijnen van de beide rozen is duidelijk: zolang vader en

zoon samen in functie zijn, verdwijnt de muntmeestersaanduiding van

de vader. Straks (in 1766) zal de zoon zijn eigen teken (2 sterren)

voeren. Doch de innige verbondenheid van vader en zoon komt tot ons

in het waarlijk ontroerende geheimschrift van de dubbele lus, die dan

ook pro mpt we er verdwijnt, wa nn ee r in 17 6 6 ' d e zoon zijn eigen munt

modelle ert en de twe e ste rre n verschij nen, die tot het einde van de

muntsl ag in 17 98 alle Z . Z . D . , ook van na zijn dood in 17 88 , zullen

blijven sieren.

De dubbele lus nu, dit teken van verbondenheid, komt ook al voor

op versc hill ende mu nten van 17 57 (natuurlijk niet op 1757a en b) dochwor dt in de ve rd er e stempels van Ho lt zh ey Sr . niet geco ntin ueer d. De

gevolg trekki ng ligt voo r de hand: E r moet in 17 57 dus al red en zijn

gew ees t het teken der verbon denhei d, dit geheimsch rift ver vat in de

dubbele lus, aan te brengen. Deze reden is dan gelegen in het succes

van de poging en v an va de r Holt zhey die moeten hebben geresulteerd

in officieu ze to ez eg ging en v an het eer her ste l van de zoon en mogelijk

diens toekomstig muntm eester schap . V a d e r Hol tzh ey, die zeker plezier

in het ver bond enhe ids teke n heeft ge had en er mee heeft inges temd , vond

echter bij na de r inzien de dubbele lus op dat ogenblik pr ae ma tu ur , zodat

eind 1 75 7 de dubbele lus moest verdwij nen en pas, maar dan ook prompt,

in De ce mb er 1 76 0 we er op de stempel kwa m, tegelijk met de officiële

benoeming.

Is het in tegenspraak met deze theorie, dat we in 1 7 6 4 a een munt

aantreff en met é é n l u s ? Integendeel: de stempel van deze munt

dateert, blijkens de jaartalwi jzigin g, uit 17 63 . Ui t dit jaar is, althans

to t op heden, g een ex emp laa r met enkele lus bekend. Z o u de ver ond er

stelling g ew aa g d zijn te me nen , da t juist om dez e enkele lus, de s temp el

in 17 63 niet tot muntsla g is toeg elat en en da t bij de jaa rtalw ijzigi ng,

toe n dit in de ha as t moe st gesch ied en, dit detail ove r het hoofd is

gezien?




Minder eenvoudig was het een redelijke verklaring te vinden van de

wederverschijning van de d u b b e l e l u s op munten van 176 8 en

1769 . Aanvankelijk was ik geneigd dit als een gedachtenloosheid van

de stempelsnijder te bagatelliseren: vader Holtzhey was toen immers

al vier jaar dood en de symboliek van de dubbele lus had zeker minder

to t de neef gesproken dan tot de zoon. Toch kan deze bagatellisering

niet bevredigen, wanneer we ons realiseren, dat de Holtzhey's de precisie

in het bloed hadd en en de neef- stemp elsni jder met de famili e-symbo liek

va n de dubbele lus vo lkom en ve rt ro uw d moe t zijn gew ees t. Bij het

opnieuw bekijken van de munten van deze jaren vol gde de vast stelling

van de vervang ing van de Romei nse I in 17 69 door de Arab is ch e 1.

V o o r t s dat gelijktijdig de dubbele lus en nu voorgoed, d.w.z. tot en

met 1798 vervangen is door de e n k e l e . Hierdoor meende ik verband

te moeten leggen tussen het tijdelijk wederopduiken van de dubbele

lus in 1 76 8 en 1 76 9 en de wisseling in de schrijfwijze van de i, iets dat

in het verleden steeds te maken had gehad met een belangrijke gebeurte

nis, 't intreden in een nieuw aera. De dubbele lus w e e s in de richting

van de familiesfeer, van de verbondenheid van vader en zoon

missch ien hier wel: va n moe der en kind. D e tot nog toe beken de

gegevens zwegen echte r over de huwelijksdatum van Ma rt in us Jr . , terwijlals eers te kind en zoon geno emd w erd M art inu s — de naa m die van

vader op zoon overgi ng — en die in 17 76 gebor en we rd . De munten

w ezen ech te r op een huwelijk dat midd en 17 68 ges lot en zou zijn, daar

er ongeveer evenveel exempl aren van dat jaar voorkomen z o n d e r a l s

m e t d u b b e l e l u s . Zo u deze onderstell ing juist blijken, dan zou

dus 1 7 6 8 c de aankondiging inhouden van de nieuwe loot, het eerste

kind, de hope op de instandhouding, van het geslacht; 1 7 6 9 a zou op

de voortzetting der zwangerschap slaan in het nieuwe j aar en 1769b,

wanneer voo r het eerst de Ara bi sc he 1 optree dt, op de geb oor te, de

nieuwe aera. Als wij daarna in 1 7 6 9 c d e e n k e l e l u s t er ug zi en zou

dit ero p wijzen dat het kind een doch te r moe t zijn gew ees t. H e t on de r

zoek naar eventuele bevestiging van de aldus gem oti vee rde theorie

leve rde moeilijkheden. D e Ev an g. Lut her se Gem een te in Mi dde lbu rg kon

wel bevestigen dat Mart inu s Hol tzhe y S r. in 175 2 (m et attesta tie uit

Amsterdam) als lidmaat we rd ingesc hrev en en dat Jr . in 1 75 4 als li dmaat

is aan gen ome n en bevestigd, a lsme de dat in 175 4 evene ens is ing esc hre

ven Johan Matthias Holtzhey van Heilbron. Van een huwelijk of de

geboorte van kinderen was niets bekend, daar de oud e doopb oeken en

huwelijksregisters van de jaren 1 5 8 6 — 1 8 0 6 in 18 10 bij de M air ie moe s

ten word en ingeleverd en deze bij de bra nd van 17 Me i 19 40 verl ore n



5 6 L O D . S. B E U T H

zijn ge ga an . Oo k bij de Rijksinspectie van de Bevolkin gsre gist ers in De n

H a a g wa re n geen gegevens over de Holtzhe y's bekend. W e l verwee s de

heer A . O . van Kerkwijk in zijn artikel ove r ,,de por tre tt en der Ho lt z

hey's" 1 6 naar een geslachtslijst, ong. 185 6 gepublice erd in het seder t

verdwenen tijdschrifit Astrea, met de mededeling , da t dez e lijst, opg e

tekend uit de mond van de toen 78- ja ri ge doch ter van Ma rt inu s Jr .

waarschijnlijk onjuisthe den bevat. Oo k in deze geslachtslijst, die op

sommige punten aardig volledig is, wordt niet gerept over de datum

van het huwelijk va n Ma rt inu s Jr . met mej. Corn elia Slob, noch o ver de

geb oor te in 17 69 va n een kind. Inza ke het gesla cht Slob von d ik ech ter

gegevens in Sibbe17 en op gro nd da ar va n stelde ik een ond erzo ek in

het Rijksarchief van Noo rd -H oll and te Haa rle m, waarbij de op 29 Juni

1768 geda teer de huwelijksacte te voorschijn k w a m l s . Zowel jaar als

trouwdatum (in het midden van het j aar ) klopte met de diagnose op

grond van de bestudering der munten gesteld. Omtrent de geboorte van

een kind in 17 69 wa re n geen geg eve ns aanwe zig, daar alle verdere

stukk en in het betre ffend e arc hief uitsluitend betrekking ha dd en op de

boedel v an D. Slob, de schoo nva der va n Mar ti nu s J r . , die in 17 85 na

diens dood als mede-executeur optrad. Slechts een brief van Petronella

aan haar vader, kort na haar huwelijk is bewaard gebleven, doch dezehand elt slechts over zakelijke aan gel ege nhe den .

T o c h geef t de zij het dan onvo lledig e geslachtslijs t van Astrea, juist

door die onvolledigheid, een aanwijzing . Als ouds te zoon en eers te kind

s taat genote erd Mar tin us, gebore n in 17 76 , dan volgt een doch ter

Judith Hester Catharina, de late re we du we Pipe rsb erg , uit wier mond

de lijst werd opgesteld, dan een zoon Nicolaas en tenslotte een dochter

M a r i a Cornelia Margaretha . N u bracht, vooral in die tijd, het gebruik

mede, dat de eerstgeboren zoon naar de vader van de vader werd

genoemd en de eerstgeboren dochter naar de moeder van de moeder, in

dit geval naar M a r g a r e t h a van der Beek, de echtgenote van D. Slob.

W a n n e e r w e nu constater en dat de eerstgebo ren doc hte r volgens de

geslachtslijst niet is genoemd naar de gro otm oed er van moe derszijde ,

doch na a r de overleden moeder van de vader, Judith; naar de kort te

vo ren over leden zust er van Pet ron ella , He st er , die geh uwd w as met de

broer v an Ma rti nu s (d e bekend e medailleur, Joan George) en naar

Catharina, de waarschijnlijk toen eveneens niet meer in leven zijnde

jongste zuster van Martinus, dan valt he t op, dat de naam Margarethaontbr eekt en dat, terwijl de verhou ding van M ar ti nu s tot zijn sc hoo n

ouders voortreffelijk is geweest, zoals mag blijken uit zijn latere benoe

ming tot exe cut eur en de adop tie va n de ge sla cht sna am Slob door zijn



G E S C H I E D E N I S V A N D E Z E E U W S E Z I L V E R E N D U K A T E N 57

zoon Nicolaas. Die naam Margaretha zou dan de naam moeten zijn

gew ees t v an het in het eers te half jaar 17 69 geb ore n kind, dat spoedig,

misschien reeds voor de geboorte van de eerste zoon moet zijn overleden.

D e cijferwijziging in 177 3, toen d e gekrul de 7 ver lat en we rd voo r de

strakke rechtlijnige 7 zou misschien kunnen wijzen op het overlijden

va n dit doc hte rtj e, da t toen slechts vier jaar oud was.

E e n l aat ste aanwijzing, dat het eerste kind in 17 69 moet zijn g ebo ren

is wed er om op de munten te vinden . Op de latere munt en van 17 57

tot en met 1 765 komt het muntteken , het burcht je, voor als een toren,

gemod elleer d met twee verdiepingen . Al s in 1 76 6, na het overlijden v an

vader Holtzhey, de zoon als muntmeester zijn eigen munt modelleert

met 2 sterren; M O N N O - wijzigt in M O N : N O V : en C O N F O E in C O N F O E D , dan

krimpt de door zic hti ge 2 -é ta ge iburcht aa n de vz. wee r in tot het in de

aan vang 17 57 gebruikte, eenverdieping s-torentje. D oc h ziet, in de twee de

variant va n 1 76 8 (b) herleeft de tw ee -é ta ge -b ur ch t (n og >met de enkele

lus aan de kz.), het teken van verwachting en hoop, zeker in verband

te bre nge n met het huwelijk (d e huwe lijks dukaa t) en gevolgd door de

triomfantelijke dubbele lus, nu wijzend op de zwangerschap.

De ze mer kw aa rd ige sympoliek komt m.i. voo rt uit de menselijke

behoe fte om op geheimen te zinspelen, die str aks toc h op en ba ar wo rd enen wel zo nde r er reg elre cht over te spreken. Uit diezelfde neiging komt

bijv. ook een ande r in Ze el an d b esta and gebruik v o o r t 1 0 . In de

zeventie nde eeuw verva ardi gde n sommige ingenieuze zilversmeden een

drinkschaal op hoge voet, versierd met een wereldbol, waaruit, indien

een vloeistof in de schaa l ge go te n wor dt, een kindje te voorschijn komt.

In de 1 8e eeuw w erd de kostb are gedr even zilveren schaal die „H an sj e

in de Kelder" genoemd werd, veelal vervangen door een glazen beker

met hetzelfde opschrift. Wanneer deze schaal of beker op tafel stond',

was dit een stille wenk te drinken op het welzijn van de gastvrouw,

die op deze wijze kennis gaf van de te verwachten gezinsvermeerdering.

De vr aa g mag rijzen, wa aro m de na 1 76 9 volge nde gebo orte n dan niet

zijn aa ng ek on di gd en ingeluid met dubbele lussen et c. Z o u het zijn, dat

het overlijden van het eerste kind, met zoveel vreugde verwacht en in

zoveel dro efheid v er ga an , ihuiverig heeft ge maa kt voo r soortgelijke aa n

kond iging en, ja, dat men ten deze bijgelovig w as g ew ord en of wel d at

met het klimmen der ja re n de meer wijs ger ige en religieu se instelling

va n de oud ers de vr eu gd e in het licht va n de broos heid d es levens heeftgetemperd?

Do ch er zijn nog an der e tekens op d e munten de r Holt zhe y's die om

verklaring vra gen . Op de munten van 17 62 , 17 63 en 17 64 treffen we



58 LOD. S. BEUTH

een lang afhangend lint aan bij het wapenschild aan de vz. dat door

de ridder wor dt vastgeho uden . Z o u dit kunnen wijzen op ro uw door

een wellicht ongeneeslijke ziekte van vader Holtzhey in 1762, gevolgd

door diens overlijden in November 1764? Zeker zou een verklaring van

dit lange lint als rouwsymbool „mooi" passen in de ontcijfering van de

crypto-tekens, doch bij dit soort verk laring en moet de g roo tst e res erv e

in ach t gen ome n wor den . Allere erst is het de vra ag of ro uw in 17 62 ,

bij het leven va n de va de r gepast is, da ar ge la te n of men op zo lan ge

termijn het overlijden kon voorzien en dan, waarom dan geen rouwlint

bij het overlijden in 17 88 van Hol tzh ey Jr .?

Voorts blijft ter verk lari ng het ontb rek en va n de vier balle n tussen

de fleurons van de kroon in 1766b en 1788b. Mogelijk dat later nog

eens ook hier voor een redelijke verklaring kan wor de n gev ond en.

De opvolging v an Joh. Ma tt hia s Holtzh ey, die 1 Oc to be r 179 1 gep en

sioneerd werd, door George Koekers als stempelsnijder, is nauwelijks

uit de munten af te lezen. Wellicht verraadt de licht gewij zigde 1 in

het jaartal de nieuw e han d. In 178 8, op 2 5 M a a r t was inmiddels Martinus

overle den. V a n te vor en wa s zijn opvolging gere geld : zijn ech tge not e

Petronella Slob zou het mun tme est ers cha p in na am blijven uitoefe nen

onder bijstand van J . L. Mo lt er om het ambt vas t te houden voo r deoudste zoon, die toen nog slechts 12 jaar wa s. O ok dit zou een

illusie blijken. No g voo r de zoon Ma rt in us op vijf en twin tig -ja rig e

leeftijd in 1801 in Engeland overleed, werd door de komst van de

F r a n s e n de Ze eu ws e munt in 17 99 opgeheve n. 15 Aug ust us 17 98 had

er de laats te muntslag plaats gevonden. De laatst geslagen m unt en wa re n

Zilve ren Duk ate n. Da ar me de wa s een einde gekome n aan een eeuw en

oude t raditie, die in 1 35 5 haar oorsprong had gevonden, een einde ook

aan het munt mee ste rsc hap en aan de rol va n de familie Holt zh ey . In

de 19e eeuw stierf dit geslacht zowel in de mannelijke als in de vrouwe

lijke lijn uit. Doch hun munten, die tot in lengte van dagen van hun lief

en leed getuigenis afleggen, blijven.



GESCHIEDENIS" VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 59

1 J. Schulman, Handboek voor de Nederlandse Munten van 1795—1945, 1946,

p. 95. 2 Jaarboek Munt- en Penningkunde 30 / 32 ( 1943 /5 ) p. 89 .3

Alg. Rijksarchief, Arch. Raden en Generaalmeester van de Munt, no. 24.4 J. W . A. Besier, De Muntmeesters, en hun muntslag, 1890, p. 54—66.3 Zi e noot bij de tabel.

" Natuurlijk is het denkbaar dat de nog in goede sta at verkerende stempels bijhet intreden van het nieuwe jaar eerst zouden zijn opgebruikt, na wijziging van hetoude jaartal. Al s dit echter usance wa re geweest, zouden we in veel meer jarenstempelwijziging hebben zien voorkomen. Bovendien, een nieuw jaar komt niet onverwac ht en er is alle gelegenheid de benodigde stempels tijdig vo or te bereiden. Eerder

lijkt het waarschijnlijk, dat dan pas op een verlopen stempel te rug gegrepen' werd,wanneer men zich daa rto e door onvoorziene omstandigheden genoodzaak t zag, b.v.wann eer in, de loop van enig jaar door te veelvuld ige stempelbreuk of ziekte van destempelsnijder stagnatie in de muntslag dreigde. Of wel, dat, tegen het einde van demuntslag in een bepaald jaar het niet meer de moeite loonde een geheel nieuwestempel te maken. Het kan ook zijn, dat de geplande aanmunting zo gering was(1717—18—19) , dat men aan maak van specia le stempels niet nodig oordeelde. Ee naanwijzing voor de waarschijnlijkheid dezer veronderstelling is te vinden in de beideenige exemplaren van de \ Z. Z. D . van 1719 die nog voorhand en zijn, wa ar va n het jaar ta l in beide gevallen is gewijzigd uit 1716 -e n wel, omdat er na 171 6 tot 1719 endaarna tot 1760 geen \ Z.Z.D. zijn aangemunt . Na 1 71 6 schijnt men dus eerst nietvan plan te zijn geweest nog % Z. Z . D . te slaan en is tot aanmunting in 171 9 dusvrij plotseling besloten. Doch naast deze onderstellingen waag ik tot slot een andere:het zou ook kunnen wezen, dat de betrokken stempelsnijder van die jaren, Willem duPré, naast de ondeugd der slordigheid ook die der luiheid bedreef!

In enkele gevallen werd de stempel van een vorig jaar gewijzigd, zonder dat inbét oorspronkelijke jaar enige muntslag plaats vond, althans zonder dat tot nu toe

enig exemplaar met het originele jaartal werd gesignaleerd. Dit zijn met name de jaren 1693 (zie 1694b); 1699 (zie -1701b); 1753 (zie 1757b); 1783 (zie 1784a) en1797 (zie 1798b). De stempels van 1693 en 175 3 war en mogelijk proefstempels, ve rvaardigd met het oog op de voorgenomen hervatting van de onderbroken muntslag.Z o vond van 1680 tot 1694 geen aanmunting voo r zover bekend van Z .D. plaa ts,evenmin in de jaren 1751 en 52, terwijl het stempel van 1753 pas voor de muntslaginl757 in gebruik kwam. Het stempel van 1783 is mogelijk niet gebruikt, doordat dezilveraanvoer van overzee, waarop de Middelburgse Munt was aangewezen, dooroorlogsomstandigheden stagneerde.

7 Vo or de namen en data van de muntmeesters: J . Broekema , „Geschiedenis derZeeuwse Munt", Archief Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen 5 (1881) , p.3 3 1 - 4 0 7 .

8 H. Enn o van Gelder, Munthervorming tijdens de Republiek 1659—1694,

Amsterdam 1948, p. 55 . 9 Notulen Staten van Zeeland 1678—1683.1 0 Het is mogelijk, dat in de muntvondst Hei- en Boeico p een exe mpl aar van

1693 te voorschijn is gekomen, ik heb het echter niet zelf in handen gehad.3 1 Rijnbende vermeldt al voo r 1735 een exemplaar met Z E L (zie tab el ), doch dit

is bij het onderzoek niet tevoorschijn gekomen.1 2 M. G. A. de Ma n, in Revue beige de numismatique 56 (1900) , p. 303.1 8 Ibid., p. 310—311.1 4 Va n het totaal aanta l geslagen stuks (max . 19 millioen) blijken ong eve er

1700 stuks bewaard te zijn gebleven, d.w.z. amper 1 exemplaa r op de 10.000 geslagen

exemplaren ( 0 . 0 1 % ) . Uiteraard varieert dit percentage met de verschillende perioden:

Z o vinden we voor de periode:

1718—1727 totaal 143445 stuks, waarvan thans over 19 exemplaren = 0 , 0 1 5 %1735 „ 158815 „ „ „ „ 15 „ = 0 ,010%

1 7 3 7 - 1 7 3 8 „ 437230 „ „ „ „ 40 „ = 0 ,009%

1 7 4 7 - 1 7 5 0 „ 365540 „ „ „ „ 53 „ = 0 , 0 1 5 %

1 7 5 7 - 1 7 5 8 „ 146055 „ ., „ „ 23 „ = 0 ,016%



60 LOD. S. BEUTH

Tellen we nu bij de voorhanden ex . ook de ex . van 1757a (met binnencirkel) n.1. 23stuks dan komen we voor 1757—58 op een totaal van 46 stuks of wel 0,031 %•, het'geen aanmerkelijk hoger uitkomt dan voor andere en latere perioden, wa ar het percen

tage 0,005 bedraagt (dus slechts 1 op de 20. 000 geslagen exemplaren).1 3

Auctiecaf. W. C. Esdré, Jeronimo de Vries e.a., Amsterdam 13 Sept. 1842no. 113 6.

1 0

Jaarboek Munt- en Penningkunde 28 (1941) p. 39—46.1 7

Sibbe, Maandblad van het Ned. Verbond voor Sibbekunde 1 (1941) , p. 23en 104.

1 8

Rijksarchief Haarlem, Trouwboek der Geref. Gemeente te Thamen aa n deAmstel (Inv. 612A ).

1 6 De Oude Tijd 1869, p. 84 .

SUMMARY

History of and cryptography on Zeeland silver ducats 1659—1798 —

O n Ju ly the 9th 16 59 a new coin wa s instituted: the silver duc at. Its

type was taken from the gold ducat, its value fixed at 50 stiver. It was

withdrawn in 1847.

By far the larg est part of the silver du ca ts, ha nd ed in bet we en 18 42

and 18 49 , we re Ze el an d coins which w ere — wro ng ly — sup posed to

be of highe r alloy. Ab ou t 19 million pieces must ha ve bee n str uc k

bet we en 16 95 and 17 98 , the da te of the last emission just bef ore th e

closing-down of the Zeeland mint in 1799.

F o r the present study, the Zeeland silver ducats in 18 public and

about 50 private collections have been examined and registered. In this

wa y, the relative rarit ies could be esti mate d an d the var iou s typ es an d

variations distinguished. A s in those da ys pra cti cal ly ea ch ne w die

caused a more or less slight vari atio n, the latte r ar e most ly limited to

intentional alterations.

1'he types are the following:1. 1 6 5 9—166 8 hammered

2. 1 6 7 2 — 1 6 8 0 milled

3. 1 6 9 4 — 1 7 2 1 hammer ed, coar se workmansh ip

4. 1 7 2 7 — 1 7 5 0 milled

5. 1 7 5 7—179 8 milled an d edg ed .

Another division is add ed, base d on the cha rac ter isti cs of the

successive mintmasters and die-cutters and the quality of their work.

Special attention is given to the mintma ster Ma rt in us Holt zh ey

( 1 7 5 2 : — 1 7 6 4 ) and his son. A symbolical significance is detected in the

occurrence of single or double loops in the orn am en t a n d an allusion

to their family life which is partly confirmed by data from the archives.




VERKLARING BIJ DE TABEL

Zeldzaamheidsgraden :

— meer dan 15 exemplaren bekend

S 11 tot 15 exemplar en bekend

R 7 tot 10 exemplaren bekend

v interpunctie variabel

, R2 4 tot 6 exemplare n bekend

R3 2 tot 3 exem plaren bekend

R4 1 exem plaa r bekend

munttekens

• • • J l j ï • ! • 1

EL10

12

13

muntmeesterversieringen

I

0 • "

© • 0 IV

O

0 0

©

V

VI

VII

® ^ v m

% * * IX

* * * X

O 0 in )|c

.V.

X I

X I I

•V. $

© 0 X V

^ x v i

X I I I

X I V

Verzamelingen :

K Koninklijk Penningkabinet, 's-Graven hage

R Kabinet van 's-Rijks Munt, Utr echt

N Nederlan dsche Bank N. V. , Amsterdam

M Museum va n het Ze eu ws Genootscha p der Wete nsc hap pen , Middelburg

H F . van Heesvelde, Antwerpe n

B Lod . S. Beuth, Amsterda m



Z E E U W S E Z I L V E R E N D UKATEN 1 6 5 9 - 1 7 9 8

[aar

tal

Z e l d

zaam

heid

van

ja ar -

flang

V a -Inter

punctieMunt-

tekenOmschrift en

bijzonderheden v

Munt-

Munt- meester

teken ver

kil, sierincr

kz.

Omschri ft en Algem ene

bijzonderhede n kz. opmerkingen

Z e l d

zaam

heid

van

variant

Aanwezifl inverzamelingen:

ONN>

Muntmeester: Jacob Boreel 6 Juni 1658—3 September 1678

T y p : I (met binnencirke's)

1659 R a : — MO NO ARG PRO CO N- FO E BELG C ZEL .

1660

1661 R3

1662 R2

1663 R

1664 R4

1668 R4

4672 —

aa

a

b

c

cc

a

b

a

a

b

c

a

a

a

b

c

cc

CO

COZEL"

CO ZEL*

COM ZEL*

1

11 2

2

2

2

2

2

2

Type II (schroefpers)

3 MON NOV ARG PRO CONFOE BELG COM ZE L

3 . _ :

Stempelsnijder: Matth. Hooft Sr. 1652—1666

PI. III, 1

CONCORDIA

RES PARVAE

CRESCVNT

piedfort

piedfort

over 1660

R KRNM

R4 KR3 M B

R2 K N HB

R KR B

R2 KR M B

B

R

R4

R4

I

I CRESCONT

NO

2 R2 KR M B

R4 B

R R mhb s

R3 K N

R3 K N ' B

binnencirkel R4 R

gelijnd

Stempelsnijder: Akir. Coverts 1671—1675

PI. III, 2

R2 K NM HB

R2 KR MHB

kantschrift R4 K

in reliëf:

LUCTOR ET

EMERGO

piedfort

R2 B

R3 K M



1673 R

z.j.

d

a

b

R2 a

4 MO

4

1674 R4 '•&

1675 R4 a

interp.

vz. -; kz.

R3 K

R2 K MH B

R3 R B

R2 KR M B

R4 4

R4 K

1676 R3

1677 R

Stempelsnijder: Math. Hooft ]r. 1676—1687

R3 K

R KR H .

Muntmeester: Hendrik van Heumen prov. 15 Nov. 1678—20 Oct. 1679;

def. 20, Oct. 1679—28 Jan. 1683

1678 R3

1679 R

1680 R3

CON FOE

-BELG ZE L 58*

CONF CE

BELG COM ZEL III

R3 K B

R2 K N M B

grotere letters R2 NM HB

R3 KR

R3 KR B

Muntmeester: Hendrik van Dusseldorp 19 Nov. 1682—10 Sept. 1705

Type III (slecht verzorgde slag)

1694 a

b

c

cc

d

4 MO NO ARG PRO CONFCE BELG COM ZEL

'7 .

^ LZEEL

ZEEL

ZEL

I

II

IV

IV

V

Stempelsnijder: Willem du Pré 1687—1722

stempel type II over 1673

geparelde over 1693

binnencirkel

CRESCVN

piedfort

CRESCVN

PL III, 3

R45

R3 K N

R MH B *

R2 K N M B

R2 KR M B

— MHB

1 Ridde r blijft binnen het omschrift: M O boven het hoofd.2 Muntmeesterteken komt voo r met kleine en grote cirkels.3 Voorg ekome n in vondst Neerpelt: Revue beige de num. 85 (1933) , p. 169.1 Voorg ekomen in vondst Boekei: Oudheidkundig Jaarboek 2 (1922) , p. 165.5 Brussel, Penningkabinet (vondst Hers elt) : Revue beige de num. 100 (1954) , p. 123.



J a a rtal

Z e l d

za a mheidvan

ja ar -flans

Va-Inter

punctievz. en

kz.

Mu n t -

tekenvz.

Omschntt en

bijzonderheden vz.

Mu n t -

meester-

ver-siering

kz.

Omschrift en

bijzonderheden kz.

Algemene

opmerkingen

Z e l d zaam

heidvan

variant

A a n w e z i g in

verzamelingen: 0\4".

1695

1696

1697

1698

"l701

1703

1704

m

n

a

b

a

b

c

a

b

c

d

a

b

c

a

b

c

d

e

a

a

. b

V

V

V

V

V

7 -

5 .

7 .

7 1 .

5 .

7 -

7 -

7 -

7 1 .

7 .

7 .

7 -

7 -

7 -

7 -

7 -

7 .

7 -

7 •

7 -

7 -

7 -

7 -

7 -

7 -

7 1 -

7 -

7 -

C O N F Œ

C O N F Œ

Z E E L

Z E L .

A V R —

A R G

B E L G Z E L $

Z E E L $

C O M Z E L

— Z E E L

Z E L

Z E E L

Z E L

Z E E L

B E L G Z E L $

B E L G C O M Z E L

Z E E L

Z E L

Z E E L

Z E L

Z E E L

Z E L

V

VI

VI

VI

V

V

V

V

VI

V

V

V

VI

V

V

V

2 7

V

V

V

V

V

V

V

V

V

V

V

Stempel van

gouden 10dukaten stuk

Arab. 1

Arab. 1

over 1696

CRESCVm

over 1698over 1(69)9

over 169?

KR MHB

H

R2 K MH B

R3 N HB

HB

KRNMHB

S

R4

R2

S

R2

R3

R2

S

R4

R2

C O N C O R D I

HB

HB

B

KRNMHB

— KRNMHB

R2 KR HB

B

N HB

— KRNMHB

— R MH B

R4 3

R2 K MH B

MHB

KRNM B

N HB

B

MHB

K MHB

R

KR MHB

MHB

H

S

R

R2R4

R2

R

R3

S

R

R4



•c V 7 - Z E E L V—

KR MHB

d V 74

V P W E C R E S . C U N T R3 MHB

e V 7 Z E L V R E S P . A R W E 4 R4 B

. f V 7 7 V P A R V R4

1705—

a 7 Z E E L V over 1704 R2 HB

, b 7 • - V—

KR M B

,c • 7 Z E L V R2 N B

M tintmeeste'r: Adoli de Groene 13 April 1706-20 Mei 1711

1706 — a V 7 V R2 K N B

•b V 7 Z E E L -v—

R HB

1707—

a V 7 - . V over 1706 R3 R B

b V 7 V S K NMHB

1708 R3 a V 7 V R3 K B

Muntmeester: Da vid Fiers 18 Oct. 1713-1722?

1713 R ' a V 7 V R2 KRNMH

b V 7 V R E S P R V / E R4 B

1714 —

a—

7 VII S KR MHB

1 b V 7 VII R E S P A R V R3 B

c- 7 VII RESPVvE R3 HB

1715 S a V 7 VII S KRNMHB

b—

7 VIII R4 B

1716 R3 a V 7 - - VII over 1715a R4 5

b V 7 VII C R E S C U N T R3 K M

1717 R3 a 7 - VII punt op 1717 ove r 1715a R3 B

1718 R4 a 7 . VII C R E S C U N T over 1716? R4 H

1719 R2 a 7 VII over 1717 R2 KR MHB

1720 R3 a 7 VIIC R E S C U N T

R3 , H B

1721 R2 a 7 - - . .... - VII R2 R H B

1

Muntmeesterteken achter z e l , links van kop.2

Muntmeest erteken tussen twee rozen .3 Genoemd Cat. auctie W. E. Rijnbende (G. Th . Bom 18 Aug. 1890) , no. 1037.4

De tweede o in C O N C O R D I A . verbeterd uit R .

5

Brussel, Penningkabinet (vondst Hers elt): Revue beige de num. 100 (1954) , p. 123.



J a a rtal

Z e l d

za a m

heidvan

ja ar gang

V a ri ant

In ter punctie

vz. enkz.

Mu n t -

tekenOmschrift en

bijzonderheden vz

Mu n t -méester-

' siering

kz.

Omschrift en

bijzonderheden kz.Algemene^

opmerkingen

Z c l d -za a m-heidvan

variant

A a n w e z i g in

verzamelingen:

On

Muntmeester: Pietec Kappeyne 17227—31 Dec. 1752 Stempelsnijder: Daniël Drappentier 1722—1751

Type IV (goed verzorgde slag) Pl . IV,

1727 R2 a v 8 MO NO ARG PRO CONFŒ BELG COM ZEEL I X R2 KR B

1735 — a 8 — CON F CE I X kroon gesloten R KRN HB

sterren in driehoek

b .8 X kroon gesloten R2 HB

sterren in lijn

c 8 -IX kroon open R3 B

8 ZEL 7 R4 i

1737 — a 8 : : ZEEL X open kroon S RNMHB

lange 7

:b 8 X gesloten kroon R2 HB

korte 7

c 8 X open kroon R2 K HB

korte 7 '

1738 — a 8 X open kroon over 1737 R3 HB

b 8 X open kroon S KRNMHB

c 8 I X gesloten kroon R RN HB

1747 S .a o o X • '• boven kroon R HB

* laatste 7 kort

,b 9 X •' • boven kroon R KRN H

laatste 7 kort

bb piedfort R3 K N B

> c 9 X •: • boven kroon R2 HB

ce piedfort R2 M B

' d 9 ZEL X • : • bove n kroon R2 HB

1748 — a 9 . — _ ZEEL X •' • boven kroon S RNMHB

aa piedfort R K B



1750 —

b

c

cc

a

b

c

9

10

11

11

11

ZEL

X

X

X

X I

X I

boven kroon

boven kroon

piedfort

over 1748

smalle 0 in jaartal

grote 0. in jaartal

R

R4

R2

S

R

K B

K NMH B

H B

KRNMHB

H B

Muntmeester: Martinus Holtzhey Sr. eind 1752—1760 (2 Dec.)

1757

1758 R2

1759

1760

R4

S

b

c

d

e

f

9

h

i

a

b

a

a

b

c

d

Type V (gerand)

MON NO ARG PRO CONFCE BELG COM ZE L

Stempelsnijder: Martinus Holtzhey Jr . 1752—1754

]oh. Matth. Holtzhey 1754-1791 (1 Oct.)

PI. IV, 3

ZEEL

12

12

12

12

12

12

12

12

12

ZEL

XII

XIV

XIII

XIII

XIII

XIII

XIII

XIII

XIII

XIII

XIII

XIII

XIII

XIII

XIII

XIII

gespikk. kroon

dubbele lus

dubbele lus

dubbele lus

dubbele lus

dubbele lus

dubbele lus

enkele lus

grote blanke kroon

kleine gespikk. kroon

grote blanke kroon

enkele lus

enkele lus

dubbele lus

dubbele lus

Proef; - met

binnencirkel

(PI. IV, 2)over 1753

bloemra.nd

roosrand

roosrand

' — KRN MHB

R4

S

R2

R3

R4

R3

R2

S

R3

R2

R4

R

R2

R3 t

R3*

B

KR MHB

K M B

K M

N

N

K N

KRN

B

B

H B

B

B

B

B

H B

Muntmeesters: Mart. Holtzhey Sr. en Jr. 2 Dec. 1760—1 Nov. 1764

e . 12

1761 — a . 1 2 X V over 1760d

R2

R3

HB

B

Genoemd Cat. auctie W. E. Rijnbende (ah.), nb. 1046.

Verondersteld op grond van bestaan van cc.



J a a rtal

Z e l d zaamheidvan

ja ar -qanq

V a -In ter

punctie

vr . enkz.

Mu n t -

tekenOmschrift en

bijzonderheden vz

1762

1763 S

1764

12 1

12

12

12

12

12

12

12

12

lang lint

lang lint

lang lint

kort lint

lang lint

Mu n t-

meester-

ver-siering

kz.

Omschrift en

bijzonderheden kz.

Algemene

opmerkingen

Z e l d za a m

heidvan

variant

A a n w e z i g In

verzamelingen:

R2 N HB

KRNMHB

KRNMHB

N HB

M K R N M H B

kroon parels niet R3 .

onderlijnd

enkele lus ove r 1763 R3 HB

KRNMHB

N HB

Muntmeester: Martinas Haitzhey Jr. 1 Nou. 1764—15 Juni 1787

1765 R2

1766 —

1767 —

a

b

a

b

a

•b

c

d

12

12

13

13

13

13

13

12

13

12

NOV — CONFŒD

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

kroon blank;

dubbele Jus

kroon blank 2

zonder . tussen'

fleuronskroon blank

kroon blank

dubbele lus

dubbele lus

R2 K N HB

R

R2

R

R

S

R2

R2R

NM' B

H B

KRN HB

M B

KRNMHB

K N HB

MHB

R H B

B

1768 —



1769 12

12

12

1770

1771

1772

1773

12

12

12

12

12

12

1774

1775

1776

1777

1778

1779

1780

1781

1782

1784

S

S

a

a

a

a

aa

a

a

a

a

a

a

12

12

12

12

12

12

12

12

12

12

12

1785 —

1786 —

1787 —

12

1212

12

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVIXVI

XVI

dubbele lus

Rom. I

dubbele lus

Arab. 1

enkele lus

Arab. 1

kroon blank

gebogen

ja art al

rechte 7

ja art al

gebogen 7 in

ja art al

gebogen 7 in

ja art al

grote cijfers 85

kleine cijfers 85

piedfort

1783

R2

R

S

R3

R

R2

K RNMH B

MHB

MHB

N B

K RNMH B

K RNMH B

K RNMH B

RNMH B

K H B

K RNMH B

K RNMH B

K RNMH B

KRN HB

M B

KRN HB

— KRNMHB

— KRNMHB

S KRNMHB

— KRNMHB

R2 KRNM B

N HB

— RNMHB

— K NM HB— K RNMH B

— K RNMH B

1 Muntteken achter ZEL, links van zwaard.2 Verder, tenzij anders vermeld: enkele lus.



Z e l d -za a m-

J a a r- heidtal van

ja ar gang

V a ri ant

In ter punctievz. en

kz.

Munt"tekenvz.

Omschrift en

bijzonderheden vz.

Mu n t-meester-

ver-siering

kz.

Omschrift enbijzonderheden kz.

Algemene

opmerkingen

Z e l d -za a m-heidva n 1

variant

Aanwezig in

verzamelingen:

Miintmeesteres: Petronilla Slob, Wed. M. Holtzhey Jr. 15 Juni 1787—18 Jan. 1799

1788 R

1789 R

1790 S

1791 —

1792

1793

1794 S

1795 —

1796

1798

R3

a

b

a

b

a

a

b

c

12

12

12

12

12

12

12

12

12

12

12

12

12

12

12

12

12

CONFŒ:D-

CONFŒD •

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVI

XVIXVI

XVÍ

'•XVI

XVI

XVI

XVI

zonder . tussen

fleurons

1788a

R2

R3

R3

R2

S

R N

K

H B

B

NM B

KRNM B

KR H B

KRNMHB

Stempelsnijder: George Kockers 1792—1799

— KRNMHB

jaa rta l hoog

geplaatst (1 mm

beneden boven

rand schild)

zonder afhangendlint

1793

over 1796

over 1797

S

R

R2

R

R3

R3

S

R2

KRNMHB

N HB

KRN

KRN

K

KRN

N

HB

H B

HB

H

B

HB

HB

HB



PLAAT III

Zeeuwse zilveren dukaten



Zeeuwse zilveren dukaten

Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth

Documents

Transcript of Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth