Gebruik Geo-Viewers Binnen de Overheid

Versie: 1.0 23 maart 2011

Status: Definitief

Auteur: Jeroen Overbeek en Nanka Karstkarel

In opdracht van:

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK)

Postbus 20011

2500 EA Den Haag

Tel. 070 - 4268740

Geon bv

Adviseurs voor geo-informatiemanagement

Steenhouwerskade 8

Postbus 1154

9701 BD Groningen

Telnr. (050) 311 16 60

E-mail: [email protected]

www.geon.nl

Gebruik geo-viewers op

overheidswebsites

Versiebeheer

Versie Datum Omschrijving Verstuurd aan

0.1 14 februari 2011 Initieel concept intern

0.12 22 februari 2011 Conceptversie Opdrachtgevers (Paul

Francissen en Imke Arts)

0.13 7 maart 2011 Conceptversie Hoofdstuk 3 aan geïnter-

viewde overheidsorganisa-

ties

1.0 23 maart 2011 Opmerkingen en aanvullin-

gen van conceptversie ver-

werkt

Opdrachtgevers (Paul

Francissen en Imke Arts)

Gebruik geo-viewers op overheidswebsites Status: Definitief

Versie: 1.0 23 maart 2011 i Ministerie van BZK

Inhoudsopgave

Managementsamenvatting................................................................................................... 1

1 Inleiding ......................................................................................................................... 6

1.1 Aanleiding ............................................................................................................... 6

1.2 Focus onderzoek ...................................................................................................... 7

1.3 Probleem-, doelen vraagstelling .......................................................................... 7

1.4 Werkwijze ................................................................................................................ 8

1.5 Leeswijzer .............................................................................................................. 11

2 Aanbod van geo-viewers ............................................................................................ 12

2.1 Categorisering ....................................................................................................... 12

2.2 Gratis commerciële geo-viewers .......................................................................... 12

2.3 Niet-gratis commerciële geo-viewers .................................................................. 21

2.4 Not-for-profit alternatieven .................................................................................. 23

2.5 Overheidsviewer GEOZET ................................................................................... 25

3 Gebruik en toepassing externe geo-viewers bij overheidsorganisaties ............... 26

3.1 Inleiding ................................................................................................................. 26

3.2 Gemeenten ............................................................................................................. 26

3.3 Provincies ............................................................................................................... 39

3.4 Waterschappen ...................................................................................................... 42

3.5 Rijksoverheidsorganisaties ................................................................................... 44

3.6 Conclusie ................................................................................................................ 49

4 Conclusies en aanbevelingen ..................................................................................... 51

4.1 Conclusies .............................................................................................................. 51

4.2 Aanbevelingen ....................................................................................................... 55

Bijlage 1 - Lijst met geïnterviewde organisaties en personen ....................................... 59

Bijlage 2 - Vragenlijst interviews ...................................................................................... 60


Versie: 1.0 23 maart 2011 ii Ministerie van BZK


Versie: 1.0 23 maart 2011 1 Ministerie van BZK

Managementsamenvatting

Aanleiding en onderzoeksopzet

Steeds meer overheden gebruiken geo-viewers voor de ontsluiting van geo-informatie

via de eigen website. Vaak gaat het om simpele (enkelvoudige) toepassingen (zoals het

geografisch ontsluiten van een specifiek gegeven, bijvoorbeeld de locatie van gemeen-

telijke voorzieningen). Daarbij wordt veel gebruik gemaakt van gratis software zoals

Google Maps. Voor- en nadelen van een dergelijke keuze blijken in de praktijk echter

nauwelijks afgewogen te worden. Ook mogelijke risico‟s vanuit overheidsuitgangspun-

ten blijken nauwelijks bekend. In opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken

en Koninkrijksrelaties is hiernaar een onderzoek uitgevoerd waarbij de volgende on-

derzoeksvragen voorlagen:

Welke gratis commerciële en not-for-profit geo-viewers zijn beschikbaar op de

markt en worden het meest gebruikt (waar mogelijk, de “top 5”)?

Wat zijn, op basis van literatuur en interviews met experts, de voor- en nadelen

(risico‟s) van de gratis commerciële geo-viewers, niet-gratis commerciële geo-

viewers en not-for-profit varianten (waar mogelijk focus op de “top 5” meest ge-

bruikt)?

Hoe worden deze voor- en nadelen door de overheden (gebruikers) afgewogen?

Welke tegenmaatregelen zijn bekend om de risico‟s van de gratis commerciële

viewers te ondervangen?

In hoeverre zijn gebruikers bekend met deze tegenmaatregelen?

Hoe bruikbaar zijn deze maatregelen voor gebruikers en is er een rol voor de rijks-

overheid?

Wat zijn de implicaties van voorafgaande vragen voor de opzet en ontwikkeling

van de publieke viewer GEOZET?

Om een antwoord op een groot deel van deze vragen te krijgen is een groot aantal

overheidsorganisaties geïnterviewd. Daarnaast zijn experts benaderd en is met enkele

aanbieders van geo-viewer producten gesproken, waaronder Google. Tot slot zijn met

een aantal sleutelpersonen in een discussiebijeenkomst de (voorlopige) conclusies en

bevindingen getoetst.

Aanbod van geo-viewers

In het onderzoek is de volgende driedeling aangehouden met betrekking tot geo-

viewers:

Gratis commerciële geo-viewers (Google Maps, Microsoft BING Maps en Yahoo!);



Niet-gratis commerciële geo-viewers (“reguliere” producten van GIS-software le-

veranciers);

Not-for-profit alternatieven (open source producten).

Aangezien Google Maps de onbetwiste web-GIS marktleider is (hetgeen het onderzoek

ook bevestigde), is in dit onderzoek van de gratis commerciële viewers alleen Google

Maps nader uitgewerkt.

Google Maps

In diverse eerdere onderzoeken zijn de bruikbaarheid en de beperkingen van de gratis

versie van Google Maps voor overheidsorganisaties onderzocht. De volgende beper-

kingen spelen een rol bij het gebruik van de gratis versie van Google Maps bij over-

heidsorganisaties:

Registreren zoekgedrag (privacy);

Gebruiksrecht gegevens door Google;

Onzekerheid continuïteit dienst en product;

Mogelijke commerciële uitingen;

Eenzijdige en onduidelijke gebruiksvoorwaarden;

Kwaliteit kaartondergrond staat niet vast (actualiteit en nauwkeurigheid);

Verbod hergebruik Google kaart door gebruiker;

Niet toegankelijk voor iedereen.

Er zijn echter ook mogelijkheden om van een aantal van deze beperkingen het effect te

verkleinen (tegenmaatregelen):

Gebruik van betaalde licentie Google Maps;

Gebruik eigen basiskaart;

Gebruik en afhandeling eigen data zonder tussenkomst Google;

Onafhankelijkheid Google Maps API.

Conclusies

Aanbod en gebruik

Er is een grote diversiteit aan oplossingen in gebruik bij overheidsorganisaties. De

oplossingen zijn niet altijd vergelijkbaar. Ook het gebruik van Google Maps toe-

passingen verschilt sterk per organisatie;

Geo-informatie wordt nog maar beperkt gebruikt in communicatie en dienstverle-

ning en neemt over het algemeen geen prominente plaats in op overheidswebsites;

De overheids webrichtlijnen spelen nauwelijks een rol bij de keuze voor een geo-

viewer toepassing.



Ontwikkelingen

Traditionele geo-viewers met een groot aanbod van kaartthema‟s worden minder

relevant. Steeds meer zijn overheden (en in het bijzonder gemeenten) bezig geo-

informatie te koppelen aan specifieke producten en diensten (“mijnloket”, “mijn-

gemeente”, “mijnbuurt” e.d.). Deze ontwikkeling staat nog maar aan het begin;

Er is een steeds groter aanbod van geo-diensten die door commerciële partijen

worden aangeboden aan overheden;

De grens tussen overheidsgegevens en andere not-for-profit gegevens of zelfs

commerciële gegevens vervaagt. Overheidswebsites groeien steeds meer toe naar

portaalfuncties waarbij naast overheidsinformatie ook andere informatie (zoals

toeristische informatie) wordt aangeboden;

Geo-informatie vormt, als het gaat om externe uitingen, in toenemende mate het

domein van de communicatiedeskundigen, websitebeheerders en CMS-

leveranciers en minder die van de geo-specialisten. De focus verandert daarmee

ook;

In het kader van het Nationaal Uitvoeringsprogramma (NUP) en e-overheid zijn

veel –voornamelijk gemeentelijke – overheidsorganisaties bezig met het ontwikke-

len van digitale producten en diensten. Gemeenten werken daarin in toenemende

mate samen binnen organisaties zoals GovUnited en D!mpact. De rol van de kaart

bij dienstverleningsproducten wordt groter en concreter.

Behoefte vanuit overheidsorganisaties

Uit de inventarisatie is gebleken dat de behoefte aan een generieke overheidsvie-

wer, gekoppeld aan de infrastructuur van PDOK groot is. Overigens is hiermee niet

gezegd dat dit betekent “voor en door de overheid”. Een dergelijke voorziening

kan heel goed door private partijen worden geleverd. Wel onder regie en voor-

waarden van de overheid;

Het aanbod van de markt van geo-viewer toepassingen bij gemeenten lijkt vol-

doende. Wel is er een breed gevoel dat men steeds het wiel opnieuw moet uitvin-

den (kennis, tijd en investeringen);

Er is behoefte aan een aantal basis services om minimaal de basisregistraties op een

gestandaardiseerde manier te kunnen ontsluiten via de eigen webviewer. De be-

reidheid hiervoor te betalen, is echter gering. Met name gemeenten vinden dit niet

reëel gezien de grote investeringen die zij al hebben moeten doen in het opbouwen

van basisregistraties zoals de BAG.



Google Maps

Google Maps is marktleider. Ook de aanbieders van commerciële producten en

diensten maken bijna zonder uitzondering gebruik van Google Maps;

Overheidsorganisaties maken niet of nauwelijks gebruik van de betaalde licentie

van Google Maps, ondanks dat daarmee een aantal van de bezwaren tegen Google

Maps kan worden weggenomen;

De mogelijke tegenmaatregelen worden niet of nauwelijks toegepast. Voor een deel

komt dit door de onbekendheid hiermee;

De gebruiksvoorwaarden van Google Maps (de gratis versie) zijn onduidelijk en

onoverzichtelijk. Bovendien veranderen deze regelmatig;

Google is een lastig te benaderen organisatie.

Aanbevelingen

Ontwikkeling overheids geo-viewer

Het brede gebruik van Google Maps door overheidsorganisaties is een feit. Dit zal

blijven totdat er een vergelijkbaar alternatief is. Het vergroten van het bewustzijn

bij overheidsorganisaties bij de nadelen en het implementeren van de eerder be-

schreven tegenmaatregelen zijn wel nodig;

GEOZET heeft bestaansrecht en met name in het privacygevoelige domein van de

overheidsinformatievoorziening;

GEOZET is initieel door de overheid zelf ontwikkeld. Het is logisch de dooront-

wikkeling aan de markt of een community over te laten. Of dit lukt hangt wel af

van de overheidsvraag. De overheid zal dan actief moeten inzetten op het activeren

van een community voor waarborgen overheidsrichtlijnen en uitgangspunten;

Inzetten op aansluiting op gemeentelijke producten en diensten is essentieel. Daar

ligt een grote potentiële afnemer waarmee concrete invulling gegeven kan worden

aan een geo-georiënteerde overheidsinformatievoorziening.

Rol overheid

De focus van de overheid moet liggen op een goede inrichting van de data infra-

structuur (inclusief basisservices), waarmee minimaal basisregistraties binnen een

viewer op een eenduidige manier kunnen worden gepresenteerd. Het ontwikkelen

van producten kan de overheid aan de markt of community overlaten;

Gewenst beleidskader en richtlijnen

De gratis versie van Google Maps kan een rol blijven spelen bij de ontsluiting van

overheidsinformatie, maar in een specifiek toepassingsgebied. De rijksoverheid

moet echter de grens bepalen bij welke diensten wel en bij welke diensten geen ge-

bruik van Google Maps kan plaatsvinden en onder welke voorwaarden;



De rijksoverheid zou de mogelijke tegenmaatregelen bij het gebruik van Google

Maps onder de aandacht moeten brengen zodat overheden zelf een meer afgewo-

gen keuze kunnen maken;

Rijksoverheid zou met Google in gesprek kunnen gaan over met name de webricht-

lijnen. Hier kan een gezamenlijk belang liggen voor zowel Google als de overheid;

Er bestaat veel onduidelijkheid over de reikwijdte van de basisregistraties. Er is een

nadere uitwerking nodig van de reikwijdte van de wettelijke verplichting van het

gebruik van basisregistraties bij het publiceren van overheidsinformatie op een

kaart. Hier ligt een taak voor de rijksoverheid;

Op dit moment zijn overheidsorganisaties nauwelijks op de hoogte van de we-

brichtlijnen. Hieraan zou meer bekendheid gegeven moeten worden. Het succes

van het promoten van GEOZET als geo-viewer die aan deze webrichtlijnen voldoet,

staat of valt met de bekendheid met deze webrichtlijnen.



1 Inleiding

1.1 Aanleiding

Steeds meer overheden gebruiken geo-viewers voor de ontsluiting van geo-informatie

via de eigen website. Vaak gaat het om simpele (enkelvoudige) toepassingen (zoals het

geografisch ontsluiten van een specifiek gegeven, bijvoorbeeld de locatie van gemeen-

telijke voorzieningen). Daarbij wordt veel gebruik gemaakt van gratis software zoals

Google Maps.

Dit is een over het algemeen positieve ontwikkeling: enerzijds heeft het de informatie-

voorziening “via de kaart” enorm ontwikkeld, anderzijds heeft de burger leren om-

gaan met een dergelijke vorm van geo-informatievoorziening. De aantrekkelijkheid

van gratis software is begrijpelijk en voor vele toepassingen hoeft het gebruik hiervan

geen probleem te zijn. Anders wordt het wanneer viewers een essentieel onderdeel

gaan uitmaken van de overheidsinformatievoorziening. Dan ontbreekt namelijk vaak

een goede afweging van voor- en nadelen. Er wordt over het algemeen erg gemakkelijk

voorbijgegaan aan mogelijke consequenties. Zo kunnen de gebruiksvoorwaarden en

het achterliggende businessmodel van leveranciers van gratis software tot voor over-

heden ongewenste of zelfs juridisch conflicterende situaties leiden.

De reden waarom deze afweging niet of nauwelijks wordt gemaakt, ligt voor een deel

aan het ontbreken van een afwegingskader. Maar er speelt ook een ander aspect. De

ontsluiting van kaartinformatie voor de burger is steeds meer het domein geworden

van de communicatiedeskundigen en websitebeheerders. De benadering van de geo-

viewer is dan ook vooral communicatief gericht (“wat heeft de burger er aan”) in

plaats van een benadering vanuit de (geo)informatievoorziening waarbij juist kaders,

consequenties bij toepassingen, veiligheidsaspecten en architecturen een rol spelen.

Er bestaat (te) weinig kennis over de mogelijke risico‟s die er zijn bij de keuze voor

(gratis) commerciële geo-viewers. Ook inzicht in de mogelijke tegenmaatregelen is niet

of beperkt aanwezig. Bovendien ontbreekt een afwegingskader (en daarmee een be-

leidskader) voor de keuze tussen (gratis) commerciële geo-viewers en mogelijke alter-

natieven. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft

opdracht gegeven een en ander in kaart te brengen.

Bovendien werkt het ministerie van BZK momenteel samen met de ICT Uitvoeringsor-

ganisatie (ICTU) aan de ontwikkeling van een overheidsbrede viewer (GEOZET) die

zal worden gebruikt voor ontsluiting van geo-informatie op Overheid.nl. Er wordt

overwogen om GEOZET overheidsbreed beschikbaar te stellen. Op deze manier ont-



staat er mogelijk een alternatief voor commerciële geo-viewers. Wel is het nog de vraag

hoe het financieringsmodel voor deze “overheidsviewer” vormgegeven moet worden.

1.2 Focus onderzoek

Alleen externe geo-viewers (via overheidswebsites)

De toepassingsmogelijkheden van een geo-viewer strekken zich uit van het eenvoudig

raadplegen van een digitale kaart tot het uitvoeren van complete ruimtelijke analyses.

Voor dit onderzoek ligt de focus op toepassingen van geo-viewers die via (overheids)

websites beschikbaar worden gesteld “voor de burger” (extern geo-viewers). Het ge-

bruik van geo-viewers binnen organisaties heeft namelijk veelal een ander doel en is

veel specialistischer van opzet. In dit geval werken overheden nauwelijks met toepas-

singen zoals Google Maps of Google Earth maar veel meer met niet gratis commerciële

geo-viewers van leveranciers of open source viewers. Het gebruik van geo-viewers die

intern – binnen de organisatie – worden ingezet, is niet binnen dit onderzoek meege-

nomen.

Geen volledige marktverkenning

Ondanks de verwachting dat veel overheden voor de informatievoorziening aan bur-

gers kiezen voor gratis commerciële viewers worden in dit onderzoek ook niet-gratis

commerciële geo-viewers meegenomen voor het verkrijgen van een completer beeld.

Het betreft echter geen volledige marktverkenning. Dat was ook niet de bedoeling. Het

ging er namelijk vooral om te herleiden welke afwegingen worden gemaakt bij de keuze

voor een geo-viewer.

Uitgangspunt is de volgende categorisering:

1. Gratis commerciële geo-viewers (zoals Google Maps);

2. Niet-gratis commerciële geo-viewers (geo-viewers van geo-software leveranciers);

3. Not-for-profit alternatieven (waaronder open source producten).

Bovenstaande categorisering biedt een kapstok voor het benoemen van de risico‟s en

tegenmaatregelen.

1.3 Probleem-, doelen vraagstelling

De probleemstelling luidt als volgt:

Er is een te beperkt zicht op de afwegingen die door overheden worden gemaakt ten

aanzien van de keuze voor (gratis) commerciële, niet-gratis commerciële geo-viewers

en not-for-profit geo-viewers;



Er is een te beperkt zicht op de risico‟s en mogelijke tegenmaatregelen bij gebruik van

(gratis) commerciële geo-viewers, zowel bij de rijksoverheid als bij andere overheids-

organisaties.

Meer inzicht hierin levert een bijdrage aan beleidsvorming rond het gebruik van geo-

viewers op overheidswebsites.

De hieruit afgeleide doelstelling van het onderzoek is vierledig:

1. Het leveren van een bijdrage aan de kennis over reële risico‟s van het gebruik van

gratis commerciële geo-viewers op overheidswebsites;

2. Kennis over de vraag hoe gebruikers (overheden) de voor- en nadelen van ver-

schillende geo-viewer alternatieven kunnen afwegen;

3. Inzicht in de wijze waarop de overheid in de rol van gebruiker en in de rol van

wetgever tegenmaatregelen kan nemen;

4. Enig inzicht in de bereidheid tot een financiële tegemoetkoming bij gebruikers

(afnemende overheden).

De probleem- en doelstelling leiden tot de volgende onderzoeksvragen:



Wat zijn, op basis van literatuur en interviews met experts, de voor- en nadelen

(risico‟s) van de gratis commerciële geo-viewers, niet-gratis commerciële geo-

viewers en not-for-profit varianten (waar mogelijk focus op de “top 5” meest ge-

bruikt)?






overheid?



1.4 Werkwijze

De werkwijze is opgesplitst in vier onderdelen die elkaar min of meer chronologisch

opvolgen: de deskresearch, de interviews met experts en overheidsorganisaties, een

discussiebijeenkomst en de rapportage.



1. Deskresearch

Voor de deskresearch (literatuurstudie) is gebruik gemaakt van rapporten, artikelen,

notities, beleidsstukken en informatie beschikbaar op het internet en relevante docu-

menten van organisaties en instellingen. Deze inventarisatie richtte zich vooral op rele-

vante organisaties en experts, op de meest gebruikte geo-viewers in overheidsland

(gratis en niet gratis) en op toekomstige mogelijkheden (bijvoorbeeld OpenStreet-

Map/View). De uitkomsten hiervan bepaalden onder meer wie er zijn geïnterviewd en

wat de inhoud van de interviews was.

De deskresearch beantwoordde (deels) de volgende onderzoeksvragen:



Wat zijn de voor- en nadelen (risico‟s) van de gratis commerciële en niet-gratis

commerciële geo-viewers en not-for-profit varianten (waar mogelijk focus op de

“top 5” meest gebruikt)?



2. Interviews experts en overheidsorganisaties

Op basis van de deskresearch, de expertise en het netwerk van GEON is onderzocht

welke experts er zijn met kennis over de beschikbare geo-viewers, het gebruik daarvan

en de huidige stand van zaken. Het ging daarbij om experts op het gebied van

(geo)informatiekunde, -beheer en -management op verschillende universiteiten en ho-

gescholen en experts op het juridische vlak. Daarnaast is gesproken met experts uit de

praktijk, bijvoorbeeld met mensen die overheden hebben geholpen met de implemen-

tatie van geo-viewers en zodoende op de hoogte zijn van de technische aspecten en/of

het keuzetraject.

Het grootste gedeelte van de interviews betrof die met overheidsorganisaties. Er is een

weloverwogen selectie gemaakt van de te benaderen overheidspartijen. Het ging om

een zestiental gemeenten verspreid over Nederland met verschillende kenmerken

(waaronder de grootte van de gemeente). Naast gemeenten is nog een elftal andere

overheidspartijen geïnterviewd, zoals provincies, waterschappen, Het Waterschaps-

huis, Rijkswaterstaat, Kadaster en diverse ministeries (BZK, I&M (voorheen VROM),

ELI (voorheen LNV)). Ook deze zijn op een doordachte wijze geselecteerd om zo het

gehele scala aan overheidspartijen te bestrijken. Deze interviews richtten zich onder

andere op de bekendheid met de voorwaarden van leveranciers en afwegingsmodellen

en eventuele tegenmaatregelen.



Daarnaast is gesproken met enkele gemeentelijke samenwerkingsverbanden, betrok-

ken bij de ontwikkeling van digitale producten en diensten en zaakgericht werken.

Hierop aansluitend zijn verschillende aanbieders van commerciële producten en dien-

sten ten behoeve van overheidsorganisaties ondervraagd. Tenslotte is de mening van

experts gepeild om een beeld te krijgen van de ontwikkelingen op het gebied van de

ontsluiting van ruimtelijke overheidsinformatie en om de eerdere bevindingen te toet-

sen.

In totaal zijn 35 interviews afgenomen bij 33 organisaties. De verdeling is in onder-

staande Tabel 1 opgenomen (zie Bijlage 1).

Organisaties Aantal interviews Gesprek Telefonisch

16 gemeenten 16 5 11

4 provincies 4 2 2

3 waterschapsorganisaties 3 0 3

4 rijksoverheidsorganisaties1 6 4 2

2 gemeentelijke samenwerkings-

verbanden

2 1 1

2 experts 2 2 0

2 Aanbieders comm. producten 2 1 1

33 organisaties 35 interviews 15 gesprek 20 telefonisch

Tabel 1. Overzicht interviews

Met de interviews zijn de volgende onderzoeksvragen (deels) beantwoord:



Wat zijn de voor- en nadelen (risico‟s) van de gratis commerciële en niet-gratis

commerciële geo-viewers en not-for-profit varianten (waar mogelijk focus op de

“top 5” meest gebruikt)?





3. Kennis- en discussiebijeenkomst

Er is een discussiebijeenkomst georganiseerd waarin met sleutelpersonen van diverse

organisaties is gediscussieerd over de bevindingen uit het onderzoek en de mogelijke

1 Het Kadaster wordt in dit overzicht ook tot rijksoverheidsorgani satie gerekend. Daarnaast zijn door de

samenvoeging van de voormalige ministeries VROM en V&W tot één ministerie I&M verschillende interviews

vanuit verschi llende disciplines gehouden.



rol van de rijksoverheid bij het verder uitwerken van een beleidskader of richtlijnen.

Ook zijn de rijksinitiatieven PDOK (Publieke Dienstverlening Op de Kaart) en

GEOZET besproken en de manier waarop deze verder ontwikkeld zouden moeten

worden. Tijdens de bijeenkomst stond de laatste onderzoeksvraag centraal:



4. Rapportage

Alle bevindingen, conclusies en een advies zijn verwoord in onderhavige rapportage,

waarmee de beantwoording van de resterende onderzoeksvragen is gecomplemen-

teerd, te weten:


overheid?


van de publieke viewer GEOZET (deels)?

1.5 Leeswijzer

In hoofdstuk 1 is de onderzoeksopzet besproken. In hoofdstuk 2 is het aanbod van geo-

viewers nader beschouwd en gecategoriseerd. Hoofdstuk 3 gaat geheel over de toepas-

singen bij overheidsorganisaties, gebaseerd op de interviews. Tot slot zijn in hoofdstuk

4 conclusies beschreven en worden aanbevelingen gedaan.



2 Aanbod van geo-viewers

2.1 Categorisering

Binnen dit onderzoek is - zoals in de inleiding beschreven - de volgende categorisering

gehanteerd ten aanzien van geo-viewers:

Gratis commerciële geo-viewers

Niet-gratis commerciële geo-viewers

Not-for-profit alternatieven


Onder de commerciële gratis viewers worden de toepassingen (veelal Application Pro-

gramming Interfaces oftewel API‟s) bedoeld die (gratis) door een leverancier worden

aangeboden en die een gebruiker kan combineren met eigen (geo)data. De belangrijk-

ste voorbeelden zijn Google Maps, Microsoft BING Maps en Yahoo!. Grote overeen-

komst tussen deze toepassingen is dat deze zijn ontstaan vanuit de advertentiemarkt

en dat dat de basis is van het business model. Een belangrijk gegeven in het kader van

dit onderzoek. De producten hebben zich inmiddels wel bewezen als toepassing

waarmee geografische informatie kan worden ontsloten.

Niet-gratis commerciële geo-viewers

Onder niet-gratis commerciële viewers worden in feite alle producten geschaard die

door leveranciers als onderdeel van een productlijn worden aangeboden. Dit zijn veel-

al de producten van de GIS-software leveranciers en betreft meestal “proprietary”

software (op basis van een bepaald licentie model).

Not-for-profit alternatieven

Onder not-for-profit toepassingen worden in het kader van dit onderzoek de open

source toepassingen bedoeld waarvan de broncode openbaar is. Nadrukkelijk moet

worden vermeld dat dit niet per se gratis producten hoeven te zijn.

2.2 Gratis commerciële geo-viewers

2.2.1 Inleiding

Er bestaat een aantal gratis commerciële geo-viewers, waarvan de bekendste Google

Maps, Microsoft BING Maps en Yahoo! zijn. Aangezien Google Maps de onbetwiste

web-GIS marktleider is (hetgeen het onderzoek ook bevestigde), wordt in de navol-

gende paragraaf alleen Google Maps nader toegelicht.



Een belangrijke opmerking dient in dit kader te worden gemaakt bij “gratis”. Er zijn

weliswaar geen kosten verbonden aan het gebruik van de toepassing. Dit wil niets

zeggen over de mogelijke inrichtingskosten die organisaties moeten maken. Ook wor-

den door diverse leveranciers maatwerkproducten, gebaseerd op bijvoorbeeld Google

Maps, ontwikkeld en commercieel vermarkt.

2.2.2 Google Maps

Algemeen kan worden gesteld dat met Google Maps locatiegebonden informatie (geo-

grafische informatie) wereldwijd gemeengoed is geworden. Het gebruik is dan ook

explosief gegroeid. De populariteit van Google Maps is in eerder onderzoek vanuit het

programma RGI [1] nader verklaard. Kort gezegd komt het neer op enerzijds de grote

mate van gebruiksvriendelijkheid en anderzijds de vrije beschikbaarheid van onder-

gronden (kaart en luchtfoto).

Google Maps wordt vaak in één adem genoemd met Google Earth. De laatste betreft

echter geen webapplicatie maar een zogenaamde client applicatie die moet worden

geïnstalleerd op een pc. Daarmee is Google Earth een wezenlijk andere toepassing - die

niet direct geschikt is voor gebruik op overheidswebsites - en wordt daarom niet ver-

der meegenomen in het onderzoek2.

Technische achtergrond

Het principe van Google Maps bestaat uit een basiskaart (en/of luchtfoto) en een (een-

voudige) viewer. Doordat de basiskaart van Google wordt “getiled” en “gecached”

wordt opgeslagen, wordt het weergeven hiervan als zeer snel ervaren. Op deze kaart

kunnen „placemarkers‟ (punaises) gezet worden en aan deze placemarkers kan data

toegevoegd worden. Bedrijven en particulieren kunnen deze kaart als basis gebruiken

en daar eigen data aan toevoegen. Dit kan alleen via een door Google ter beschikking

gesteld API. Google Maps is in die zin dus geen open source product. Deze “stan-

daard” API is vrij beperkt (de legenda ontbreekt bijvoorbeeld), maar vormt een basis

waarop functionaliteit kan worden toegevoegd.

Google hanteert een eigen bestandsformaat (KML, gebaseerd op XML) voor geografi-

sche gegevens. Het formaat is opgenomen in de lijst van het Open Geo Consortium

(OGC).

Hoewel beide onderdelen (de basiskaart en de API) in principe losse componenten zijn,

dienen deze in samenhang tot elkaar te worden gebruikt. De gebruiksvoorwaarden

2 In de periode dat dit onderzoek werd uitgevoerd, introduceerde Google een versie van Google Earth voor

gebruik binnen de browser. Deze ontwikkeling is echter niet meer meegenomen in het onderzoek.



van Google staan niet toe dat de ondergrond kan worden gebruikt in combinatie met

andere viewers dan de API van Google.

Beperkingen in gebruik

In diverse onderzoeken van verschillende organisaties [1], [2], [3], [4] en [5] zijn de

bruikbaarheid en de beperkingen van de gratis versie van Google Maps voor over-

heidsorganisaties onderzocht. De beperkingen hebben te maken met de rol van de

overheid in haar informatievoorziening waarin integriteit, betrouwbaarheid, transpa-

rantie en privacy voorop staan. De belangrijkste beperkingen zijn gebaseerd op de ge-

bruiksvoorwaarden die Google stelt ten aanzien van de standaard Google Maps (zie

verderop voor de mogelijkheden om enkele beperkingen af te kopen middels een

commerciële licentie). Voor een nadere juridische onderbouwing wordt verwezen naar

de geraadpleegde literatuur en de gebruiksvoorwaarden van Google. Gekozen is om

de beschrijving algemeen te houden om de essentie van de beperkingen voor iedereen

helder te houden.

De volgende beperkingen spelen een rol bij het gebruik van de gratis versie van Google

Maps:

Registreren zoekgedrag (privacy);

Gebruiksrecht gegevens door Google;

Onzekerheid continuïteit dienst en product;

Mogelijke commerciële uitingen;

Eenzijdige en onduidelijke gebruiksvoorwaarden;

Kwaliteit kaartondergrond staat niet vast (actualiteit en nauwkeurigheid);

Verbod hergebruik Google kaart door gebruiker;

Niet toegankelijk voor iedereen.

Registreren zoekgedrag (privacy)

De zoekmachine van Google registreert het zoekgedrag van gebruikers om dit com-

mercieel te kunnen inzetten. Ook voor Google Maps kan dit rol spelen. Het is een we-

zenlijk onderdeel van het business model van Google. In de communicatie tussen

overheid en burger is dat een onwenselijke situatie. Dit kan worden geïllustreerd aan

de hand van de volgende voorbeelden. Een burger die met behulp van Google Maps

op zoek gaat naar de dichtstbijzijnde scholen levert niet zoveel risico‟s op. Anders is

het wanneer diezelfde burger binnen de overheidswebsite op zoek gaat naar adressen

voor schuldhulpverlening. Hierbij speelt privacy een belangrijke rol, omdat het om

gevoelige informatie kan gaan.

Gebruiksrecht gegevens door Google



Google eigent zich het recht toe de data die op de servers van Google is geplaatst (bij-

voorbeeld door gegevens te laten presenteren op Google Maps) te gebruiken, analyse-

ren, verrijken en te hergebruiken. Overheidsgegevens kunnen door Google in andere

vorm of in delen worden hergebruikt voor commerciële diensten.

Onzekerheid continuïteit dienst en product

Google biedt geen garanties op de continuïteit van de producten en diensten. De leve-

rancier kan er ieder moment een betaalde dienst van maken of het geheel uit de lucht

halen. Wanneer Google Maps een essentieel onderdeel uitmaakt van de communicatie

tussen burger en overheid, is dit een risico.

Mogelijke commerciële uitingen

Google houdt zich het recht voor om commerciële uitingen te plaatsen op de kaart, al

dan niet op basis van het zoekgedrag van gebruikers. De onwenselijkheid hiervan bin-

nen het domein van de overheidsinformatievoorziening is evident. Tot op heden is dit

overigens nog niet gebeurd in Nederland. In Japan (Tokyo) is dit echter al wel gebeurd.

Eenzijdige en onduidelijke gebruiksvoorwaarden

De gebruiksvoorwaarden worden door Google zelf opgesteld en heb je als gebruiker te

accepteren. De voorwaarden worden door Google regelmatig aangepast zodat niet

zeker is dat de voorwaarden die nu gelden ook nog over een jaar gelden. Plotselinge

wijzigingen hierin kunnen leiden tot juridische en/of financiële consequenties.

Kwaliteit kaartondergrond staat niet vast (actualiteit en nauwkeurigheid)

De actualiteit en nauwkeurigheid van het door Google gebruikte kaartmateriaal (inclu-

sief luchtfoto‟s) wisselt sterk per gebied. Bovendien is de actualiteit in het geheel niet

bekend. Als afnemer heb je hier geen grip op (zie ter illustratie figuur 1 en figuur 2).



figuur 1. Recentelijke berichtgeving rond per ongeluk “ingepolderde” Markermeer



figuur 2. Grensconflict n.a.v. Google Maps

Verbod hergebruik Google kaart door gebruiker

Het is niet geoorloofd om de afbeeldingen van Google Maps te gebruiken voor andere

toepassingen zoals printen, opname in een rapportage e.d..

Niet toegankelijk voor iedereen

Als een overheidsorganisatie op haar website bijvoorbeeld voorzieningen slechts als

puntobjecten in Google Maps projecteert, dan wordt daarmee niet voldaan aan de we-

brichtlijnen. Zo is dergelijke informatie niet erg toegankelijk voor blinden; daarvoor

moeten extra maatregelen getroffen worden. Google levert niet standaard een oplos-

sing die voldoet aan de webrichtlijnen.

Tegenmaatregelen voor gebruik binnen randvoorwaarden overheden

Er zijn mogelijkheden om van een aantal van bovengenoemde beperkingen het effect te

verkleinen:







Gebruik van betaalde licentie Google Maps

Google geeft aan dat de het (mogelijk) gebruik van commerciële uitingen eenvoudig

kan worden voorkomen door het gebruiken van de Google Maps Primier licentie.

Daarnaast biedt deze licentie andere voordelen op het vlak van functionaliteit en on-

dersteuning. De initiële kosten van deze licentie zijn $10.000 (ongeveer €7.000) per jaar.

Additionele kosten zijn afhankelijk van het aantal kaartweergaven voor openbare web-

sites waardoor de kosten per organisatie sterk zullen verschillen. Dit is maatwerk

(bron: www.google.com). Daarmee is Google Maps weinig anders dan een reguliere

(niet-gratis) geo-viewer.

Gebruik eigen basiskaart

Het is mogelijk om een andere (nauwkeurigere of actuelere) basiskaart te gebruiken in

plaats van de kaart die Google aanbiedt. Een dergelijke eigen kaart kan als aparte “lay-

er” worden opgenomen. Er zijn veel voorbeelden waarbij dit in de praktijk is gebracht.

De projectie is echter wel een aandachtspunt omdat Google Maps niet de standaard

Nederlandse (RD) projectie kent. Gebruik maken van bijvoorbeeld de BGT als onder-

grondkaart kan verder gevolgen hebben voor de performance. De performance van de

basisondergrondkaart van Google is immers door verschillende technische ingrepen

geoptimaliseerd.

Gebruik en afhandeling eigen data zonder tussenkomst Google

Bij het ontsluiten van eigen data middels het gebruik van de standaard Google Maps

dient deze data toegankelijk te zijn voor de Google Maps API aangezien de API zorgt

voor de verbeelding. Daarmee heeft Google in feite toegang tot de data zelf. Het is ech-

ter mogelijk om de verwerking van de eigen data (inclusief de verbeelding ervan) vol-

ledig aan de kant van de gebruiker (client) te laten plaatsvinden. Dit kan door gebruik

te maken van OpenLayers. In dat geval kan de data in principe op een beveiligde loca-

tie staan en wordt de Google kaart alleen als achtergrondkaart gebruikt. Er wordt op

deze manier als het ware een technische “schil” om de data aangebracht. Hiervoor is

enige specifieke technische (GIS-)kennis nodig.

Onafhankelijkheid Google Maps API

Google Maps is niet de enige aanbieder van een kosteloze commerciële viewer. De af-

hankelijkheid van Google Maps kan worden verminderd door de ontsluiting van ge-

gevens ook via andere viewers (zoals Microsoft BING Maps, Yahoo! e.d.) aan te bieden.

Door middel van het gebruik van bijvoorbeeld OpenLayers kan een “schil” worden

gecreëerd waarbij kan worden aangestuurd via welke toepassing de gegevens worden

ontsloten. Ook een eindgebruiker zou dit in principe zelf kunnen bepalen. Niet alleen

de leveranciersafhankelijkheid kan worden verminderd, ook biedt dit mogelijkheden



om de burger te laten bepalen via welke kanalen hij zich wil laten informeren door de

overheid. Ook hiervoor is specifieke technische (GIS-)kennis nodig.

2.2.3 Gratis commerciële diensten

Ook gratis commerciële diensten springen in op de informatiebehoefte en het feit dat

steeds meer overheidsinformatie openbaar is. Voorbeelden hiervan zijn Vergunnin-

genkaart, Verbeterdebuurt en Nieuweplannen.

Vergunningenkaart

Vergunningenkaart.nl is een product van een leverancier die op basis van Google

Maps geografische oplossingen ontwikkelt voor het web. De website Vergunningen-

kaart toont actuele gemeentelijke vergunningaanvragen, zoals een bouw- of kapver-

gunning (zie figuur 3). Het importeert alle bekendmakingen uit de Zoekdienst Be-

kendmakingen en voorziet deze van xy-coördinaten. Daarnaast zijn andere openbare

overheidsgegevens, zoals demografische gegevens van het CBS, opgenomen: type

huishouden, leeftijdsopbouw, afkomst allochtonen en geboorte & sterfte. Het is moge-

lijk al deze gegevens uit de vergunningenkaart te combineren en in de eigen website te

integreren.

figuur 3. www.vergunningenkaart.nl

Verbeterdebuurt

Een tweede voorbeeld is Verbeterdebuurt.nl, een initiatief van CreativeCrowds (zie

figuur 4). Ook deze viewer maakt gebruik van Google Maps. De website is gestart om

de drempel tot het melden van ideeën en problemen met betrekking tot de leefomge-

ving te verlagen met als doel deze te verbeteren. Zogenaamde Meldingen Openbare

Ruimte kunnen worden „ingeprikt‟ op een kaart en worden vervolgens doorgegeven

aan de desbetreffende gemeente of stadsdeel. Aangezien niet elke gemeente partici-

http://www.vergunningenkaart.nl/



peert, kan dit in de praktijk verwarrend werken voor de gebruikers. Er zijn gemeenten

die niets doen met meldingen die ze via Verbeterdebuurt ontvangen, aangezien deze

zelf kanalen hebben ingericht voor meldingen openbare ruimte.

figuur 4. www.verbeterdebuurt.nl

Nieuweplannen

Nieuweplannen.nl maakt gebruik van gegevens die gepubliceerd worden in de Staats-

courant en op Ruimtelijkeplannen.nl, de officiële overheidssite. Op Nieuweplannen.nl

kunnen alle plannen op het gebied van ruimtelijke ordening worden bekeken; de

plangrenzen zijn opgenomen in een Google Maps viewer en er wordt doorverwezen

naar een kennisgeving of (bestemmings)plan op RO-Online, het landelijke portaal (zie

figuur 5). Wanneer de gebruiker zijn of haar voorkeuren doorgeeft, wordt deze door

middel van een e-mail op de hoogte gehouden van actuele ruimtelijke ontwikkelingen

binnen het interessegebied. Het product wordt aangeboden als een eenvoudige en

laagdrempelige aanvulling op de dienstverlening die de Nederlandse overheid zelf

biedt.

http://www.verbeterdebuurt.nl/



figuur 5. www.nieuweplannen.nl

De in deze paragraaf behandelde websites zijn voorbeelden van gratis commerciële

diensten voor drie belangrijke toepassingen van ruimtelijke informatie op een over-

heidswebsite, namelijk vergunningaanvragen, meldingen openbare ruimte en het pu-

bliceren van ruimtelijke plannen. Opmerkelijk is dat alle drie sites gebruik maken van

Google Maps. Dit betekent dus dat wanneer een overheidsorganisatie (bewust) niet in

zee wil gaan met Google Maps, maar wel gebruik maakt van andere diensten op het

internet, goed moet bekijken van welk type viewer de desbetreffende diensten ge-

bruikmaken. Dit zou wel eens heel goed ook Google Maps kunnen zijn en dan gelden

dezelfde bezwaren.

2.3 Niet-gratis commerciële geo-viewers

2.3.1 Geo-viewers

Hieronder worden de vele toepassingen geschaard van de (veelal) GIS-software leve-

ranciers. Deze lijst is schier onuitputtelijk en het is niet erg zinvol om hier verder op in

te gaan.

Binnen deze categorie vallen ook Google Maps-toepassingen die door andere aanbie-

ders dan Google zijn ontwikkeld en worden “vermarkt”. Wereldwijd zijn meer dan

150.000 ontwikkelaars actief om de standaard door Google aangeboden API door te

ontwikkelen. Een ontwikkeling die door Google wordt toegejuicht. Ook in Nederland

is een aantal professionele commerciële aanbieders actief (zoals het product Geostart).

De aantrekkelijkheid van de Google API voor doorontwikkeling is evident. De redenen

liggen in het verlengde van de vaak genoemde voordelen van Google Maps. De brede

http://www.nieuweplannen.nl/



bekendheid bij het publiek, het eenvoudige gebruik en de grote vraag naar dergelijke

producten (ook bij overheidsorganisaties).

2.3.2 Niet-gratis commerciële diensten

Naast het veelvuldig gebruik van Google Maps op gemeentelijke websites is er een

andere ontwikkeling gaande. Steeds meer commerciële partijen bieden viewer-

diensten aan die een toenemend aantal gemeenten en andere overheden inkopen. In de

meeste gevallen staat er dan een URL op de gemeentelijke website, die de gebruiker

naar de website van de commerciële dienst leidt. In andere gevallen is de dienst volle-

dig geïntegreerd in de gemeentelijke website.

LTC Wegwerkzaamheden en Evenementen

Een voorbeeld van een dergelijke dienst is LTC Wegwerkzaamheden en Evenementen,

een product van Falkplan-Andes (zie figuur 6). Deze website met routeplanner en vie-

wer toont en omschrijft hinder op de (vaar)wegen en in het openbaar vervoer. De vie-

wer maakt gebruik van de eigen ondergrondkaart naast die van Google Maps. Ook een

aantal van de in dit onderzoek geïnterviewde gemeenten is hierop aangesloten.

figuur 6. http://viewer.ltc.falk.nl/

Aandachtspunten commerciële diensten

Het is begrijpelijk dat commerciële diensten inspringen op de bestaande vraag en deze

ontwikkeling is ook niet per definitie verkeerd. Vaak hebben dergelijke diensten een

aantrekkelijke interface voor zowel gebruiker als beheerder, zijn ze gebruiksvriendelijk

en hebben een snelle performance.

Wel moeten de volgende punten in ogenschouw worden genomen:

Gebruik Google Maps

http://viewer.ltc.falk.nl/



Veel van dergelijke commerciële diensten maken gebruik van Google Maps. Over-

heden moeten zich hiervan bewust zijn en bepalen of dit wel conform hun eigen

uitgangspunten is en indien noodzakelijk tegenmaatregelen nemen (zie paragraaf

2.2.2);

Status van informatie

De afnemers van de overheidssite (burgers en bedrijven) worden richting een ande-

re website genavigeerd. Wat is vervolgens de status van deze informatie? Is het nog

wel duidelijk dat het overheidsinformatie betreft?

Aansprakelijkheid bij foutieve informatie

Wie is verantwoordelijk wanneer er foutieve informatie in de viewer staat? De

overheidsorganisatie, de commerciële dienst of Google Maps? Google heeft overi-

gens zeer nadrukkelijk in haar gebruiksvoorwaarden staan niet aansprakelijk te

kunnen worden gesteld.

2.4 Not-for-profit alternatieven

Tenslotte is er, naast de gratis commerciële en niet-gratis commerciële geo-viewers, een

aantal not-for-profit alternatieven. Een voorbeeld hiervan is OpenLayers. Vaak wordt

ook OpenStreetMap genoemd als open source oplossing, maar dit ligt iets anders.

2.4.1 OpenLayers

OpenLayers is niet zozeer een standaard viewer maar een open source toolbox (“bi-

bliotheek”) met een grote hoeveelheid standaard toepassingen. Het stelt ontwikkelaars

in staat om een Google Maps-achtige toepassing te bouwen (zie figuur 7). Inmiddels

zijn er al vele geo-viewer toepassingen ontwikkeld, ook bij overheden en is een grote

community actief. OpenLayers kan op verschillende manieren worden gebruikt. Van

complete viewer toepassingen tot aan “control” toepassingen waarmee andere viewer

toepassingen kunnen worden aangestuurd. OpenLayers kan dan ook in combinatie

met andere toepassingen worden gebruikt. Het gebruik van OpenLayers is volledig

onafhankelijk van de kaartondergronden, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld Google

Maps. OpenLayers biedt echter geen standaard oplossing voor overheidswebsites; het

gaat wel om maatwerk.



figuur 7. www.openlayers.org

2.4.2 OpenStreetMap

In het kader van geo-viewers wordt vaak ook OpenStreetMap (OSM) genoemd. OSM

betreft echter geen viewer maar een vrij beschikbare basiskaart die wordt bijgehouden

door vrijwilligers. De kaart wordt gebruikt voor routeplanners en als basiskaart voor

geo-viewers (zie figuur 8). De kaart wordt door enkele overheden toegepast zoals

Rijkswaterstaat (Geotool) en PDOK (GEOZET viewer). Het betreft hier een maatwerk-

oplossing.

figuur 8. www.openstreetmap.nl

http://www.openlayers.org/

http://www.openstreetmap.nl/



2.5 Overheidsviewer GEOZET

Informatie opzoeken op geografische kenmerken zoals postcode en woonplaats is voor

veel Nederlanders vanzelfsprekend. Dus ook als het gaat om het ontsluiten en vinden

van overheidsinformatie. Nu wordt kaartinformatie op veel verschillende websites van

gemeenten, provincies, waterschappen en de centrale overheid aangeboden. Daardoor

is deze nauwelijks uniform toegankelijk en vergelijkbaar.

Het project “Geografische zoeken toondienst”, afgekort GEOZET, is gericht op het

realiseren van een centrale toegang (via Overheid.nl) tot locatiegebonden informatie

die overheden aanbieden op basis van overheidstandaarden. De voorziening maakt het

mogelijk om diverse soorten overheidsinformatie via een eenvoudige interactieve kaart

te raadplegen en met elkaar te combineren. GEOZET brengt voorzieningen van de e-

overheid bij elkaar (zie: www.overheid.nl). GEOZET voldoet aan overheidstandaarden

en voorwaarden die in Tabel 2 zijn opgenomen:

Tabel 2. Overheidstandaarden en -voorwaarden

Voorwaarden voor interactieve kaartviewer:

Eenvoud voor (eind)gebruiker;

Platform onafhankelijk;

Webrichtlijnen;

Scheiding inhoud en vorm;

RD;

OpenGIS standaarden;

NOiV;

Diverse browserversies;

Geen gebruik surfgedrag.

Voorwaarden voor webservice ondergrondkaart:

Basisregistratie Topografie;

Gelijkenis op Google Maps;

Passen binnen Rijkshuisstijl;

Geen reclame;

Webrichtlijnen;

Goede performance.

Voorwaarden voor webservice geocoderen:

Gebruik Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG);

RD;

Adresnotaties interpreteren.

http://www.overheid.nl/



3 Gebruik en toepassing externe geo-viewers bij over-

heidsorganisaties

3.1 Inleiding

In dit hoofdstuk worden het gebruik en de toepassing van geo-viewers (in de breedste

zin) bij overheidsorganisaties beschreven. De informatie hierover is uit interviews naar

voren gekomen. Er wordt nader ingegaan op de volgende aspecten: type viewer, ge-

bruik en toepassingen, afwegingskader bij de keuze, (eventuele) inzet van Google

Maps en de behoefte aan een generieke (rijks)geo-viewer. Onderscheid is gemaakt in

de overheidslagen (rijk, provincies, waterschappen en gemeenten).

Het geheel is beschrijvend opgenomen, waarbij de genoemde organisaties als voor-

beeld dienen. Dit is gedaan om zicht te geven op de achterliggende situatie van de or-

ganisaties en afwegingen. Deze zijn, zoals blijkt, niet altijd even eenduidig te beschrij-

ven. Er wordt in principe geen waardeoordeel gegeven maar slechts een beeld van de

afwegingen die organisaties zelf hebben gemaakt. Indien er meningen worden ver-

woord, dan is dit de mening van de desbetreffende organisatie.

3.2 Gemeenten

Een zestiental gemeenten is geïnterviewd over wel of geen gebruik van geo-viewers op

hun website. Om te kunnen achterhalen welke afwegingen hierbij een rol spelen, is

onderscheid gemaakt tussen kleine, middelgrote en grote gemeenten (zie Tabel 3). Bo-

vendien zijn gemeenten verspreid over het land benaderd. Het betreft een selecte

steekproef; wat betekent dat de uitkomsten niet per definitie representatief zijn voor

alle gemeenten in Nederland. Wel is een dusdanig aantal geïnterviewd dat gedegen

beeld is verkregen van hetgeen er speelt op het gebied van geo-viewers in gemeente-

land.



Categorie Gemeente Inwoners per

31-12-10

(Bron: CBS)

Geo-

viewer

Type

Kleine gemeenten

(< 40.000 inwoners)

Loppersum 10.477 Nee /

Appingedam 12.088 Nee /

Ommen 17.330 Ja Google Maps

Delfzijl 26.553 Nee /

Culemborg 27.584 Nee /

Middelgrote gemeenten (40.000 -

100.000 inwoners)

Capelle aan den

IJssel

66.100 Ja Niet-gratis

Assen 67.162 Nee /

Alphen a.d. Rijn 72.674 Nee /

Grote gemeenten

(> 100.000 inwoners)

Zwolle 120.343 Ja Niet-gratis

Apeldoorn 156.196 Ja Google Maps

Nijmegen 164.165 Ja Google Maps

Groningen 190.148 Ja Open Source

Eindhoven 215.986 Ja Niet-gratis

Den Haag 494.898 Ja Google Maps

Rotterdam 610.174 Ja Open Source

Amsterdam 780.152 Ja Open Source

Tabel 3. Overzicht gemeenten

3.2.1 Kleine gemeenten

Type viewer; gebruik en toepassingen

De meeste kleine gemeenten die geïnterviewd zijn, geven aan vooralsnog geen gebruik

te maken van geo-viewers op hun website. Wanneer er kaarten getoond worden, is dit

vaak in de vorm van pdf‟s of een verwijzing (URL) naar een andere website. Dit laatste

is meestal het geval wanneer het digitale bestemmingsplannen betreft; dan wordt ver-

wezen naar Ruimtelijkeplannen.nl.

Gemeente Ommen vormt een uitzondering op de geïnterviewde kleine gemeenten.

Deze gemeente gebruikt een Google Maps toepassing voor meldingen openbare ruim-

te. De ontwikkeling van deze toepassing stond los van de geo-specialisten, maar was

een traject georganiseerd met behulp van het CMS (SIM). Het CMS fungeert in feite als

een soort zaaksysteem. Meldingen worden via de mail aan Openbare Werken doorge-

speeld. Er bestaat geen aansluiting op Decos (het interne zaaksysteem), dus in feite

betreft het een enkele dienst die op deze manier „apart‟ is ingericht. Overigens wordt

ook in de digitale gemeentegids met Google Maps gewerkt. Verder bestaat er nog een

digitale kaart wegwerkzaamheden. De achtergrondkaart in deze viewer is een combi-

natie van het Nationaal Wegenbestand en OpenStreetMap.

Afwegingskader en de belangrijkste criteria



De redenen voor het niet toepassen van geo-viewers op de website zijn veelal pragma-

tisch van aard. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat de gemeente Culemborg eerst een

op Google Maps gebaseerde viewer op hun website had, gebouwd door de toenmalige

leverancier van de website. Sinds kort is de nieuwe website „in de lucht‟ en is deze ap-

plicatie weer verdwenen. Wel heeft Culemborg nu in samenwerking met CycloMedia

een virtuele tour ontwikkeld, waar met behulp van een kaartje (OpenStreetMap en

luchtfoto‟s) en cyclorama's (360° panoramafoto's) bezienswaardigheden in de gemeen-

te kunnen worden bekeken.

De gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum (DAL-gemeenten) werken samen

op het gebied van ICT. De belangrijkste reden dat deze gemeenten nog geen geo-

viewer op hun website hebben is dat „geo‟ - naar eigen zeggen - niet leeft, niet bij de

gemeente zelf en niet onder de burgers.

Samenvattend ontbreekt het de kleine gemeenten veelal aan tijd, geld en kennis om een

geo-viewer voor de website te ontwikkelen of aan te schaffen. Bovendien heeft dit niet

de hoogste prioriteit. De focus ligt over het algemeen sterk op het verbeteren van de

data infrastructuur (de inrichting van de basisregistraties), zoals de gemeenten Culem-

borg en de DAL-gemeenten expliciet meldden. Op het moment van schrijven werden

er dus nauwelijks geo-viewers op de website gebruikt, maar de hoofdmoot van de

kleine gemeenten geeft aan dit in de toekomst wel te willen gaan doen.

Inzet Google Maps

Opvallend is dat kleine gemeenten meestal geen zwaarwegende bezwaren hebben te-

gen het gebruik van Google Maps of een vergelijkbare toepassing. Het feit dat het een

gratis en snelle dienst betreft en bovendien dat iedereen bekend is met de eenvoudige

functionaliteit, speelt een veel belangrijker rol bij een mogelijke keuze dan eventuele

juridische consequenties.

Behoefte en wenselijkheid generieke (rijks)geo-viewer

De gemeenten zijn over het algemeen geïnteresseerd in een generieke, standaard geo-

viewer. Zij delen zelfs de mening dat rijksoverheid de regie moet nemen en een derge-

lijk product aan zou moeten bieden. Deze willen de kleine gemeenten toepassen onder

de volgende voorwaarden:

Indien er kosten aan verbonden zijn, moeten deze opwegen tegen datgene wat een

commerciële partij biedt;

De applicatie dient flexibel te zijn (qua functionaliteit en inhoud), zodat deze aan-

gepast kan worden aan de wensen van de desbetreffende gemeente;

Een gebruikersplatform is noodzakelijk.



3.2.2 Middelgrote gemeenten


De gemeente Capelle aan den IJssel werkt sinds begin 2002 met NedBrowser van

NedGraphics voor het weergeven van geo-informatie, zowel intern als extern. De geo-

viewer bevat diverse topgrafische kaarten, risicokaart, luchtfoto‟s, cyclorama‟s, monu-

mentgegevens, etc. Bestemmingsplannen verdwijnen binnenkort uit de viewer. In

plaats hiervan komt er een directe link naar Ruimtelijkeplannen.nl op de website. In-

formatievoorziening is verantwoordelijk voor de website.

Assen gebruikt op dit moment nog geen geo-viewer op hun website. Een tijd geleden

heeft de gemeente hiervoor een traject opgestart, maar kreeg dit vooralsnog technisch

niet voor elkaar. Bovendien zijn de (ruimtelijke) data nog niet op orde en daarom niet

geschikt voor publicatie op de website. Overigens wil de gemeente het data aanbod

baseren op de vraagkant. Op RO-Online zijn, via een link op de website, de bestem-

mingsplannen van de gemeente Assen te vinden.

Ook de gemeente Alphen aan den Rijn heeft geen geo-viewer op haar website. Alle

ruimtelijke data zijn aanwezig en ook intern loopt de data-uitwisseling goed. Op dit

moment zijn er geen concrete plannen voor een geo-viewer en is ervoor gekozen om

voorlopig slechts diensten af te nemen. Zo wordt LTC-Wegwerkzaamheden van Falk-

plan gebruikt. Voor de bestemmingsplannen is op de website een link naar Ruimtelij-

keplannen.nl geplaatst.


Capelle aan den IJssel heeft geen keuzetraject doorlopen voor de geo-viewer. Er is ge-

kozen voor de huisleverancier.

De gemeente Assen wil in de toekomst wel een geo-viewer op haar website implemen-

teren, maar weet nog niet welke. De voorkeur van de gemeente gaat uit naar een geo-

viewer die (mogelijk) door D!mpact beschikbaar wordt gesteld. D!mpact is een sa-

menwerkingsverband dat digitale loketten ontwikkelt en waar de gemeente bij aange-

sloten is (zie verder paragraaf 3.2.4). Afwegingen die een rol gaan spelen bij de keuze

zijn kosten en tijd.

Alphen aan den Rijn is voorstander van een uniforme geo-viewer op overheidswebsi-

tes. Daarom zijn samenwerkingsverbanden en open source alternatieven interessant.



Relevantie van webrichtlijnen

Het is onbekend of de website van de gemeente Capelle aan den IJssel rekening houdt

met de webrichtlijnen.

Webrichtlijnen als zodanig spelen nog geen rol voor de gemeente Assen. Wel wil de

gemeente aansluiten bij de randvoorwaarden van het Nationaal Uitvoeringsprogram-

ma Dienstverlening en E-overheid (NUP), waar webrichtlijnen een onderdeel van uit-

maken.

Alphen aan den Rijn wil rekening gaan houden met de webrichtlijnen, maar doet dat

op dit moment nog niet.

Inzet Google Maps

Gemeente Capelle aan den IJssel zet Google Maps in voor de weergave van bouwver-

gunningen. De betrokken medewerkers zijn hier enthousiast over, omdat het gebruiks-

vriendelijk is. Google Maps is al ingeburgerd en de gemeente schat in dat de risico‟s

van gebruik laag zijn.

Assen ziet als nadelen van Google Maps de commerciële afhankelijkheid, het feit dat je

data ergens anders staat en de beperkte functionaliteit. Overigens hangt dit alles wel af

van het type data. Het afbeelden van de locatie van gemeentegebouwen in Google

Maps vindt de gemeente geen probleem.

Gemeente Alphen aan den Rijn is zich ervan bewust dat voor de dienst LTC-

Wegwerkzaamheden Google Maps wordt gebruikt, maar daardoor is dit ook relatief

goedkoop en snel.


Capelle aan den IJssel is niet tevreden over de „performance‟ van hun huidige geo-

viewer. De gemeente heeft in beginsel belangstelling voor andere viewers en dus ook

voor GEOZET onder voorwaarde dat de kosten minimaal zijn en dat het uploaden van

gegevens gemakkelijk gaat. Bovendien is de gemeente van mening dat er eigenlijk

maar één geo-viewer in overheidsland zou moeten bestaan.

De gemeente Assen vindt een landelijk initiatief voor een geo-viewer niet zo gek, op

die manier wordt een en ander eenduidiger. Hier moeten standaard services voor ba-

sisregistraties wel onderdeel van uit maken. Gemeenten zouden dit als integrale oplos-

sing of als component moeten kunnen gebruiken. Verder dient deze geo-viewer gratis

te zijn, anders wordt er alleen maar geld rondgepompt binnen de overheid.



Alphen aan den Rijn zegt open te staan voor een Flamingo-achtige variant. De geo-

viewer moet standaard zijn, maar te verbijzonderen naar de eigen situatie. Dat wil

zeggen flexibiliteit voor wat betreft thema‟s en modules. De gemeente zou het ideaal

vinden wanneer je op deze manier basisregistraties beschikbaar zou hebben.

3.2.3 Grote gemeenten

Type viewers

Grote gemeenten maken, in tegenstelling tot de kleine en middelgrote gemeenten, an-

dere en onderling verschillende keuzes:

Gratis commerciële geo-viewers (Apeldoorn, Nijmegen);

Not-for-profit alternatieven (Groningen, Amsterdam, Rotterdam);

Niet-gratis commerciële geo-viewers (Zwolle, Eindhoven, Den Haag3).

Gratis commerciële geo-viewers; gebruik en toepassingen

Gemeente Apeldoorn geeft bekendmakingen van verleende vergunningen weer in

Google Maps (via commerciële aanbieder GlobeAssistant). De gemeente zoekt naar

goedkopere alternatieven. Ook de digitale gemeentegids maakt gebruik van Google

Maps voor onder andere het weergeven van voorzieningen. Daarnaast zijn er nog en-

kele andere Google Maps toepassingen op de website geïmplementeerd door Commu-

nicatie, zoals wegafsluitingen en de weergave van belangrijke adressen voor bezoekers

van de gemeente. Daarentegen worden bestemmingsplannen, archeologie en cultuur-

historie op verschillende ondergronden weergeven via een viewer van een GIS-

leverancier (NedBrowser van NedGraphics). Een externe site waar de gemeente aan

deelneemt, is www.bereikbaargelderland.nl. Op deze site geeft een viewer een volledig

overzicht van alle wegwerkzaamheden in Gelderland. Naast deze verschillende viewer

toepassingen is er ook nog „virtueel Apeldoorn‟, een 3d-applicatie om ruimtelijke plan-

nen (geen bestemmingsplannen) op een interactieve en verbeeldende manier te presen-

teren. De gemeente Apeldoorn is van mening dat een kaart ondersteunend moet zijn,

dus eerder ter verduidelijking van de tekst dan in de vorm van een “grasduin” viewer.

Daarnaast is niet zozeer een viewer de toekomst, maar verwacht men meer van mobie-

le toepassingen.

Nijmegen gebruikt in haar CMS voor iedere dienst een aparte applicatie. Hierdoor zijn

de diensten onderling minder afhankelijk en is het gemakkelijker om producten te ver-

vangen. Dit geldt ook voor de geo-toepassingen. Het doel is om simpele kaartcompo-

nenten te integreren in het CMS, waardoor een en ander flexibel is. Een groot deel van

de geo-informatie wordt weergegeven met behulp van Google Maps, zoals meldingen

3 Bij de gemeente Den Haag is momenteel een Google Maps toepassing in de lucht. Deze wordt als een

tijdelijke oplossing gezien.



openbare ruimte, voorzieningen, procedures online (vergunningen), het monumenten-

register en kunst op straat. De Historische @tlas en de Milieu@tlas staan in Imap; deze

geo-viewer heeft de gemeente in 2004 zelf laten ontwikkelen. Het is een eenvoudige

applicatie met een eigen achtergrondkaart gebaseerd op het stratenbestand van Nijme-

gen. Wat er precies op de website komt en hoe, wordt in overleg met de verschillende

afdelingen besloten. Communicatie verzorgt de vormgeving. De gemeente Nijmegen is

aangesloten bij GovUnited (zie paragraaf 3.2.4), maar gebruikt nog geen producten en

diensten van dit samenwerkingsverband.

Not-for-profit alternatieven; gebruik en toepassingen

Een voorbeeld van de tweede categorie is de gemeente Groningen. Deze gemeente

heeft zelf een viewer voor hun website gebouwd, gebaseerd op OpenLayers in combi-

natie met MapServer (WMS) en Geoserver (WFS). De viewer bestaat uit afzonderlijk te

openen themakaarten (topografie, bodeminformatie, hoogte, monumenten, voorzie-

ningen, etc.), verleende vergunningen, bestemmingsplannen, maar ook het „inprikken‟

van meldingen openbare ruimte behoort tot de mogelijkheden. De data worden bijge-

houden door de verschillende proceseigenaren. De Dienst Informatie en Administratie

onderhoudt de viewer, hier zijn de geo-specialisten van de vakdiensten verder niet bij

betrokken. De huidige OpenLayers viewer is de opvolger van een flash-viewer die

eerder in gebruik was. Voor volgend jaar staat „Mijn loket‟ gepland; een meer op de

individuele gebruiker toegespitste dienstverlening (persoonlijke internetpagina).

De gemeente Amsterdam heeft te maken met verschillende stadsdelen die op dit mo-

ment nog op geheel eigen wijze via hun website informatie verstrekken aan de burger.

Op de website van de gemeente Amsterdam staat de „Atlas Amsterdam‟, een zelfge-

bouwde viewer gebaseerd op het MapGuide Open Source. In deze atlas zijn momen-

teel de volgende thema‟s opgenomen: basistopografie, luchtfoto‟s, algemene voorzie-

ningen, panorama foto‟s en milieugegevens. De gemeente Amsterdam werkt sinds

2008 aan uniformering. Zo vervangt „Op de kaart‟ de „Atlas Amsterdam‟. Het idee is

om één website te ontwikkelen waar de verschillende stadsdelen onder hangen. „Op de

kaart‟ wordt dan als verplichte standaardisering doorgevoerd. Deze viewer is geba-

seerd op OpenLayers. Hier is proefondervindelijk voor gekozen door de Dienst Per-

soons- en Geo-informatie. In de nieuwe viewer zijn onder andere locaties van de ver-

schillende gemeentediensten en -bedrijven opgenomen, maar kan bijvoorbeeld ook een

melding openbare ruimte in de kaart „geprikt‟ worden, waarna het digitale formulier

deels automatisch is ingevuld. Aangezien digitale ruimtelijke plannen niet binnen de

functionaliteit van „Op de kaart‟ pasten, zijn deze nog in een andere viewer opgeno-

men. Uiteindelijk wordt dit een aparte website. In de toekomst wil de gemeente Am-

sterdam toe naar een meer specifieke dienstverlening, waarbij de gebruiker kan zien

wat de status van zijn/haar zaken is en wat er in zijn/haar buurt speelt.



Rotterdam ontsluit al sinds een jaar of tien geo-informatie op haar website. Dit gebeurt

via „Rotterdam in kaart‟, een zelfgebouwde applicatie met daarin onder andere publie-

ke thema‟s, voorzieningen en bestemmingsplannen. Het is een soort „grasduinkaart‟;

als er iets speelt in de gemeente met een ruimtelijke component, dan wordt dit in de

geo-viewer opgenomen. De bronhouders leveren de data. In een vergelijkbare geo-

viewer „Meldingen op kaart‟ kan de status van meldingen openbare ruimte bekeken

worden en kunnen nieuwe meldingen worden „ingeprikt‟. Verder is er in het verleden

gewerkt met ArcIMS, maar dit pakket had te veel randvoorwaarden voor het maken

van connecties. Nu wordt er gewerkt met OpenLayers in combinatie met MapServer,

een open source platform voor het publiceren van ruimtelijke data en interactieve kaar-

tapplicaties op het internet. Dit is op maat gemaakt door de gemeente zelf; de zoekca-

talogus en kaartviewer zijn geïntegreerd. De informatie die de geo-viewer weergeeft is

direct gekoppeld aan de backoffice. De geo-viewer op de website vindt men echter niet

gebruiksvriendelijk. Daarnaast speelt er ook een financieel aspect; als de gemeente de

eigen geo-viewer wil doorontwikkelen dan is dit niet meer betaalbaar. Op dit moment

wordt gezocht naar een alternatief en worden de behoeften van de burgers in kaart

gebracht. De bestuurscommunicatiedienst voor alle concerndiensten bepaalt het beleid

op dit gebied.

Niet-gratis commerciële geo-viewers; gebruik en toepassingen

De gemeente Zwolle heeft niet zelf een viewer gebouwd, maar gebruikt een Oracle

Database in combinatie met GeoWeb van Esri/Grontmij. Het standaard uitgangspunt

is de NORA-architectuur op basis van webservices. Zwolle toont een beperkt aantal

kaarten op het internet, onder andere: bestemmingsplancontouren en -objecten, strooi-

routes en wegwerkzaamheden, deze laatste op basis van het Nationaal Wegenbestand

en OpenStreetMap. Eerst moeten de data op orde zijn, daar heeft de gemeente Zwolle

drie jaar voor gerekend. Daarna is de slag naar publiceren op het internet gemakkelijk

te maken. Communicatie beheert de webpagina‟s en de geo-afdeling de data. De ge-

meente Zwolle is aangesloten bij het samenwerkingsverband D!mpact (zie paragraaf

3.2.4).

Net als Zwolle heeft ook de gemeente Eindhoven extern een geo-viewer ingekocht.

Eindhoven gebruikt FlexiWeb van Bentley voor zowel internet als intranet (“Geo-

gids”). Hiermee toont Eindhoven op het internet haar bestemmingsplannen, vergun-

ningen, luchtkwaliteitsgegevens en enkele andere kleinere toepassingen. In de nabije

toekomst wil de gemeente Eindhoven FlexiWeb op inter- en intranet vervangen. Als

het midoffice/datawarehouse (Servicepunt Gegevens) ontwikkeld is, zal dat de bron

zijn van waaruit kaarttoepassingen op de website worden gevuld.



De gemeente Den Haag publiceert al jaren geo-informatie via intranet en internet. Dat

gebeurde met wel zeventien verschillende viewers. Via het project Gemeenschappelijk

WebGIS is een nieuwe standaard voor het publiceren van gemeentelijke geo-informatie

gerealiseerd met de software van Esri en GeoWeb als viewer toepassing. De nieuwe

Web-GIS infrastructuur is nu ingericht. In 2011 worden viewers op het internet opera-

tioneel. Het betreft niet alleen een algemene kaartviewer, maar nadrukkelijk ook mi-

nimaps die geïntegreerd kunnen worden binnen de Haagse website. De gemeente Den

Haag verstaat onder een minimap een "eenvoudige gebruiksvriendelijke themagerichte

kaartviewer". Overigens zullen in de loop van 2011 volgens open standaarden openba-

re geoservices (WMS en WFS) beschikbaar worden gesteld, zodat die zowel in het Na-

tionaal Geo Register als in de GEOZET-viewer van Overheid.nl te raadplegen zijn. Er

bestaat afstemming tussen het beheerteam WebGIS en de Content Management Orga-

nisatie (CMO) over de toekomstige ontwikkeling van de internet viewer van Den

Haag. Daarbij gaat de discussie over de wensen vanuit het CMO, die vooral hoge eisen

stelt aan de gebruiksvriendelijkheid, de architectuuruitgangspunten (“geo”) en de mo-

gelijkheden die de gekozen software GeoWeb en ArcGIS Server biedt om hieraan te

voldoen.


Alleen de grotere gemeenten werken met behulp van een afwegingskader of visie, ove-

rige gemeenten nemen een ad hoc beslissing of ze een viewer op hun website toepas-

sen en zo ja welke.

Keuze voor gratis commerciële geo-viewers

Apeldoorn gebruikt voor een aantal toepassingen op haar website Google Maps. De

gemeente noemt als afwegingen die een rol gaan spelen bij de keuze voor een eventue-

le nieuwe viewer:

Intuïtief en gemakkelijk in gebruik;

Flexibel aan de achterkant (inrichting);

Passend binnen de architectuur.

Gemeente Nijmegen heeft gekozen voor Google Maps voor een groot deel van haar

(geo)diensten op internet, vanwege:

De navigatiemogelijkheden;

De functionaliteit.

Keuze voor not-for-profit alternatieven

Belangrijke redenen voor het kiezen van OpenLayers door de gemeente Amsterdam

waren:



Open source: verdere ontwikkeling en het onderhoud - dit bleek kostbaar voor „At-

las Amsterdam‟ - is zo niet alleen voor eigen rekening;

De functionaliteit;

Het aankunnen van services (architectuur).

Uitgangspunten van de gemeente Groningen ten aanzien van haar geo-viewer (geba-

seerd op OpenLayers) zijn zo veel mogelijk van eigen kennis en open source producten

gebruikmaken.

Rotterdam heeft destijds voor open source oplossingen gekozen, omdat deze naar ei-

gen believen kunnen worden ingericht en aangepast aan de eigen architectuur. Bij de

keuze voor een nieuwe geo-viewer zijn de uitgangspunten opnieuw:

De ondergrond moet de Rotterdamse kaart zijn;

Een koppeling met de backoffice moet mogelijk zijn.

Keuze voor niet-gratis commerciële geo-viewers

De gemeente Den Haag heeft in 2008 een onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden

van verschillende bestaande viewers. Daarnaast stelde de gemeente een uitgebreid

Programma van Eisen op, waarin het afwegingskader is geschapen. Daarbij zijn de

algemene uitgangspunten van de overheid (zoals die ten aanzien van open source pro-

ducten en open standaarden) zoveel mogelijk meegenomen. Tijdelijk gebruikt de ge-

meente nog een op Google Maps gebaseerd product (Geostart), maar deze zal uiteinde-

lijk vervangen worden door een andere niet op Google Maps gebaseerde toepassing.

Ook de gemeente Zwolle gebruikt Esri in combinatie met GeoWeb. Hier is voor geko-

zen omdat Esri goed met andere pakketten communiceert, er gemakkelijk mee ge-

bouwd kan worden en vanwege de beschikbare functionaliteit.

Tenslotte heeft Eindhoven een jaar of tien geleden gekozen voor een niet-gratis com-

merciële geo-viewer. De voorkeur ging destijds uit naar de oplossing FlexiWeb van de

„huisleverancier‟ (Bentley/ISIS) en deze kwam ook als beste keuze uit de bus.

Relevantie van webrichtlijnen

De meeste grote gemeenten zijn nauwelijks bekend met de webrichtlijnen. Wanneer dit

wel het geval is, maken deze nog geen onderdeel uit van het afwegingskader voor de

keuze van een geo-viewer.

Inzet Google Maps



Google Maps toepassingen zijn in allerlei vormen en hoedanigheden te vinden op de

websites van verschillende grote gemeenten. Zo maakt de op Google Maps gebaseerde

kaartviewer van de gemeente Den Haag onderdeel uit van het nieuw CMS (Haagse

Stadsportaal). Deze vieweroplossing is aangedragen door de leverancier van het CMS

(GX) en neemt een zeer prominente plaats in binnen het Stadsportaal. Apeldoorn ge-

bruikt Google Maps onder andere voor bekendmakingen van verleende vergunningen

en het tonen van de locatie van voorzieningen. Vanwege de hoge additionele kosten

wil de gemeente dit in de toekomst hoogstwaarschijnlijk vervangen door ArcGIS Ser-

ver van Esri, het pakket dat intern gebruikt wordt. De gemeente Nijmegen geeft op

haar website onder andere voorzieningen, meldingen openbare ruimte, vergunningen,

monumenten en kunst weer met Google Maps toepassingen. Zoals eerder gemeld,

geeft de gemeente hiervoor als redenen de navigatiemogelijkheden en de functionali-

teit.

De gemeente Apeldoorn stelt zich op het standpunt dat technologische ontwikkelingen

lastig zijn bij te houden door de overheid en dus aan de markt moeten worden overge-

laten. Daarom heeft Apeldoorn geen principiële bezwaren tegen het gebruik van Goog-

le Maps en aangezien deze toepassing bekend is bij de burger, zouden gemeenten

hierbij aan moeten sluiten. (Apeldoorn heeft als eerste gemeente haar luchtfoto‟s aan-

geboden aan Google.) Apeldoorn geeft echter wel aan weinig zicht te hebben op de

mogelijke beperkingen voor wat betreft het gebruik van Google Maps. Ook de gemeen-

te Eindhoven heeft geen bezwaren tegen het toepassen van Google Maps mits dit past

binnen hun randvoorwaarden en eisen. Eindhoven gaat het gebruik van Google-

technologie nader onderzoeken in het kader van het grotere WebGIS geheel.

De gemeente Groningen heeft hier wel een beeld van. Zij heeft toentertijd bewust niet

voor Google Maps gekozen om verschillende redenen:

Afwijkingen in de ondergrondkaart;

Niet willen conformeren aan Google;

Google neemt in viewer geplaatste data over;

Probleem met markers op de kaart;

Performance ging achteruit bij overlays met meerdere vectorpunten.

(Overigens is Google Street View wel in de viewer van Groningen geïntegreerd.)

Rotterdam geeft aan dat een van de voordelen van Google Maps is dat het laagdrem-

pelig is. Het kan dan ook ingezet worden voor bijvoorbeeld het zoeken van een route.

Uit eigen onderzoek kwamen de volgende punten naar voren:

OCG-standaarden worden niet goed ondersteund;

Uiteindelijk kost het geld om Google Maps goed in te zetten;



Mogelijk toekomstige reclame-uitingen;

Bij intern gebruik is het niet geschikt voor een aantal thema‟s (explosieven o.i.d.);

De continuïteit van Google Maps is onzeker;

De kwaliteit van de luchtfoto‟s is onbekend.

De gemeente Zwolle geeft wijkinformatie weer in Google Maps, want het is snel en

eenvoudig. De gemeente Zwolle ziet als nadelen:

Het is onduidelijk wat er op de achtergrond gebeurt;

De gegevens op de kaart staan bij Google op de server, terwijl Zwolle integratie

met het gemeentelijke proces en database wil. “Data bij de bron en grip op eigen

data.”

Als de gemeente Nijmegen over ongeveer een jaar naar een nieuwe omgeving gaat -

gebaseerd op Spatial Data Infrastructure (SDI) - dan wil zij niet meer gebruik maken

van Google Maps, vanwege:

Eventuele reclame-uitingen;

Andere kaartprojectie (geen Rijksdriehoekmeting (RD));

Mogelijke juridische consequenties.

Het is de gemeente Amsterdam opgevallen dat vaak een afdeling Communicatie voor

Google Maps kiest als viewer op de website. Amsterdam heeft nog niet bepaald wat

wel en niet met behulp van Google Maps mag. Zo zou er bijvoorbeeld een uitzonde-

ring kunnen worden gemaakt voor een routeplanner. Ook Eindhoven geeft aan dat de

kans bestaat dat Google Maps toepassingen via het CMS op de website belanden. Mo-

menteel gebruikt de gemeente Eindhoven voor het weergeven van wegwerkzaamhe-

den (een extern gehoste website: bereikbaar.eindhoven.nl) en de ‟kunstwerken kaart‟

van Eindhoven Google Maps. Tenslotte heeft de afdeling Communicatie van de ge-

meente Apeldoorn enkele Google Maps toepassingen op de website geïmplementeerd,

zoals wegafsluitingen en de weergave van belangrijke adressen voor bezoekers van de

gemeente.


In het algemeen zijn de grote gemeenten bereid om over te gaan op een generieke geo-

viewer, aangezien zij veelal voorstander zijn van standaardisering. Zo vraagt de ge-

meente Zwolle zich af: “waarom het wiel tweemaal uitvinden?”.

Nijmegen geeft aan interesse te hebben in GEOZET, aangezien zij voor uniformering,

open standaarden en open data is. De gemeente Den Haag is geïnteresseerd in

GEOZET mits het aantoonbare voordelen biedt en met de nodige zekerheden omkleed



is. Ook de gemeente Apeldoorn vindt GEOZET een interessante ontwikkeling, maar

deze viewer moet wel meerwaarde hebben. Het afdwingen van het gebruik wordt niet

als wenselijk gezien. Tenslotte staat de gemeente Amsterdam open voor vrij beschikba-

re software, maar wil eerst wel bekijken of GEOZET voor hen geschikt is.

Eindhoven en Den Haag beschouwen GEOZET vooral als een alternatief dat zij vol-

gens dezelfde eisen als de huidige in gebruik zijnde geo-viewer zullen beoordelen. De

gemeenten gaan de eigen keuze vergelijken met de GEOZET-viewer en de voor- en

nadelen afwegen.

De gemeente Zwolle is van mening dat GEOZET niet per se een overheidsdienst hoeft

te zijn, maar dat deze dienst ook door een commerciële partij kan worden opgepakt.

De grote gemeenten stellen de volgende randvoorwaarden aan een generieke geo-

viewer:

Inhoudelijk: al hun eigen kaartlagen moeten in de viewer getoond kunnen worden

(Amsterdam, Rotterdam);

Services: goede functionele services (Zwolle);

Techniek: aansluiten bij eigen architectuur en plug-ins (Rotterdam);

Open source: werken met open technologie (Zwolle);

Kosten: het mag niet duurder zijn dan de huidige geo-viewer (Amsterdam, Eind-

hoven);

Ondersteuning: helpdesk met goede beheerorganisatie, adequate afhandeling van

wijzigingsverzoeken en gebruikersoverleg (Den Haag).

Rotterdam zegt voor het initiatief van de GEOZET-viewer te zijn, maar vinden dat de-

ze oplossing erg laat komt. Daarnaast zijn de voorwaarden niet duidelijk.

Overigens heeft alleen de gemeente Groningen geen concrete interesse in een landelij-

ke voorziening in de vorm van een generieke geo-viewer op dit moment.

3.2.4 Gemeentelijke samenwerkingsverbanden

Er zijn diverse gemeentelijke samenwerkingsverbanden op het vlak van e-overheid.

Dergelijke samenwerkingsverbanden richten zich onder andere op het (laten) ontwik-

kelen van producten en diensten binnen het frontoffice en midoffice domein. Twee van

dergelijke samenwerkingsverbanden zijn D!impact en GovUnited.



D!mpact

Dit samenwerkingsverband van gemeenten (een coöperatieve vereniging) houdt zich

bezig met de ontwikkeling, implementatie en beheer van generiek toepasbare pro-

grammatuur ten behoeve van de digitalisering van dienstverlening (frontoffice-, mid-

office- en koppeling naar bestaande backofficesystemen). Binnen D!mpact wordt al

langere tijd gesproken over de integratie van kaartinformatie voor gemeentelijke web-

sites. Recentelijk is gekozen voor de technologie van Esri.

GovUnited

Producten

GovUnited is een zelfstandig programma binnen de stichting ICTU. Vanuit GovUnited

is een productlijn ontwikkeld (Triple C). Voor enkele producten en diensten is de kaart

al een onderdeel. Extern wordt gebruik gemaakt van Google Maps, intern (midoffice)

van Flamingo, OpenLayers en Geoserver, voor een groot gedeelte dus open source

producten. Dit is een pragmatische keuze geweest op instigatie van de leveranciers

(Logica en Green Valley). Wel verwacht GovUnited dat de rol van ruimtelijke informa-

tie bij dienstverleningsproducten steeds groter zal worden. Een onderdeel dat de ko-

mende tijd meer aandacht nodig heeft.

Inzet Google Maps

GovUnited ervaart Google Maps als positief, want het is:

Makkelijk in te richten;

Eenvoudig in gebruik;

Een niet te stuiten ontwikkeling, gemeenten moeten daar wel in mee.


GovUnited is geïnteresseerd in ontwikkelingen van PDOK en GEOZET, maar is hier

niet echt mee bekend. Als dit een overheidsalternatief wordt, is het voor GovUnited

logisch om dit ook binnen de producten en diensten in te zetten. Wel moet er een rea-

listische doorontwikkeling mogelijk zijn, bijvoorbeeld met behulp van een grote com-

munity.

3.3 Provincies


Bijna alle provincies maken gebruik van de Flamingo viewer die vanuit de provincies

is ontwikkeld als basis voor de risicokaart. De meeste provincies hebben ook toepas-

singen voor externe gegevensontsluiting.



De provincie Utrecht maakt al lang gebruik van de Flamingo viewer. De risicokaart

vormt het uitgangspunt voor het huidige Flamingo. Utrecht heeft een configuratiemo-

dule toegevoegd, onder andere om het aanbieden van kaarten te integreren in het

CMS. “Je moet de websitebeheerders verleiden, aangezien zij niets met geo hebben.” Er

bestaat een Flamingo beheergroep. Momenteel wordt de kern van de Flamingo viewer

gemoderniseerd en worden de rol en verdere doorontwikkeling afgezet tegen landelij-

ke ontwikkelingen als GEOZET.

De provincie Groningen is voorstander van standaardisatie, op hun eigen website,

maar ook tussen provincies onderling en werkt daarom hoofdzakelijk met Flamingo.

Vanwege de uitgebreide functionaliteit is de applicatie echter te ingewikkeld, volgens

de provincie. Zij voegt niets aan de applicatie toe, in tegenstelling tot sommige andere

provincies die aanvullende modules bouwen; dit laatste maakt een eventuele migratie

wel moeilijk. De desbetreffende beleidsafdeling geeft aan wat er op de website zou

moeten komen; het is vraag- en aanbodgestuurd. Uiteindelijk bepaalt de afdeling

communicatie wat er daadwerkelijk op de website komt. Hier wordt niet automatisch

een geo-specialist bij betrokken. Dit is niet altijd handig. Communicatie heeft namelijk

de neiging om de webleverancier opdracht te geven tot het implementeren van Google

Maps-achtige applicaties op de website. Zo toont Groningen op de website bekendma-

kingen met behulp van Google Maps.

De provincie Overijssel heeft, vanuit de oorspronkelijke leefomgevingskaart, de Atlas

van Overijssel ontwikkeld als onderdeel van een breder programma. Kaartcomponen-

ten (Flamingo) kunnen binnen CMS (iprox) worden geïntegreerd in de tekst, zoals ook

de provincie Utrecht dat doet. De Atlas van Overijssel was een bestuurlijk initiatief

vanuit Gedeputeerde Staten om beleidsinformatie openbaar maken vanuit de rol van

de provincie als gebiedsregisseur, zowel naar burger als naar ketenpartners. De Atlas is

aanbodgericht, maar de gepresenteerde thema‟s sluiten aan op de actuele thema‟s en

agenda‟s. De website trekt gemiddeld ongeveer 50-75 bezoekers per dag.

De provincie Gelderland heeft bij de start van Flamingo gekozen voor een eigen koers,

namelijk een viewer van leverancier Esri. Sinds vier jaar gebruikt Gelderland ArcGIS

Server en worden viewers gebaseerd op ArcIMS komend half jaar uitgefaseerd. Wel

zoekt de provincie het meer in open source ontwikkelingen, ook om de leveranciersaf-

hankelijkheid te verminderen. Verder groeit het belang van beheertools, niet in de laat-

ste plaats omdat de kaart steeds meer het domein wordt van de Communicatie afde-

ling. De externe ontsluiting van Gelderland betreft kaartatlassen en geografische

verbeeldingen van allerlei beleidsvelden.




Het gebruik van Flamingo door een groot aantal provincies is verklaarbaar en vormt

veelal geen onderdeel van verdere discussie. Bovendien hadden veel provincies voor

de ontwikkeling van Flamingo nog geen geo-viewer op hun website.

De Flamingo viewer werkt met Flash. Hier is volgens de provincie Utrecht voor geko-

zen omdat alle browsers anders omgaan met JavaScript. Flash zorgt voor stabiliteit van

de viewer en voor een gebruiksinterface. Voor wat betreft dit aspect voldoet Flamingo

dus niet aan de webrichtlijnen. Volgens deze richtlijnen zijn plug-ins namelijk niet ge-

wenst.

De reden voor de keuze van ArcIMS door de provincie Gelderland was dat Flash niet

wenselijk was en bovendien bestond er intern geen kennis op dit gebied. Destijds was

de keuze gerechtvaardigd.

Inzet Google Maps

De Flamingo viewer is ontwikkeld voordat Google Maps er was. Google Maps toepas-

singen zijn binnen provincies over het algemeen vrij beperkt en liggen vaak in het do-

mein van “vluchtige” toepassingen zoals routebeschrijvingen en dergelijke. Dit is in elk

geval zo bij de provincie Gelderland. Daarnaast zijn enkele Google Earth toepassingen

in gebruik, vooral intern. De meeste provincies houden het gebruik van Google zoveel

mogelijk tegen, omdat volgens hen:

Je niet meer eigenaar bent van je eigen data (Utrecht, Groningen);

De positie van luchtfoto‟s niet overal juist is (Utrecht);

Het niet voldoet aan het gebruik van basisregistraties (Utrecht);

Gebruiksvoorschriften continu kunnen worden gewijzigd (Utrecht);

Reclame-uitingen onderdeel kunnen gaan uitmaken van de viewer (Utrecht, Gro-

ningen);

De communicatie tussen overheid en burger dan via Google loopt en zij met die

informatie kunnen doen en laten wat zij willen (Groningen).


De provincies zien GEOZET als logische opvolger van Flamingo. Mede daarom wor-

den er geen grote doorontwikkelingen meer uitgevoerd op Flamingo. De provincies

willen alleen aansluiten bij GEOZET als volwassen partner en dus participeren in de

ontwikkeling. Voorwaarden die zij hierbij stellen, zijn:

Beheer van metadata en services;

Flexibel, dus zelf de functionaliteit kunnen bepalen;

Gemakkelijk koppelbaar, niet te technisch en gebruiksvriendelijk;

Configureerbaar, want beheerder kan GIS-specialist of webredacteur zijn;



Standaard ondergronden beschikbaar in viewer;

Fatsoenlijke legenda.

Verder zou GEOZET kunnen leren van de ontwikkeling van Flamingo voor wat be-

treft:

Ervaringen op het gebied van beheer van viewers;

Toepassen in complexe geo-infrastructuur;

Wensen omtrent functionaliteit.

Ook niet-Flamingo gebruikers zoals de provincie Gelderland ontwikkelen hun applica-

tie nog maar beperkt door. Belangrijke beweegredenen zijn de kosten en benodigde

kennis om een eigen voorziening in de lucht te houden. Wel is Gelderland van mening

dat de overheid zich niet zozeer moet richten op het ontwikkelen van tools, maar voor-

al op het ontsluiten van data. Daar ligt een principiële taak van de overheid. Utrecht

voegt hier aan toe dat rijksoverheid services - die nodig zijn om informatie te kunnen

ontsluiten - zou moeten leveren voor basisregistraties. De aanvulling hierop kan zo

nodig aan de markt worden overgelaten. De provincie Groningen vindt dat de over-

heid een alternatief voor Google Maps zou moeten bieden; een complete geo-

infrastructuur bestaande uit (open) data, services en een viewer.

3.4 Waterschappen

3.4.1 Het Waterschapshuis

Algemeen

Diverse waterschappen hebben geo-viewers om de eigen data te publiceren. Zo zijn

toepassingen bekend van GeoWeb (Esri) en Google Maps (GlobeAssistant). Vanuit Het

Waterschapshuis (HWH) is een ontwikkeling gestart om te komen tot een centrale geo-

voorziening (“Geo-portaal”), waarmee geodata kan worden gepubliceerd voor diverse

doelgroepen waaronder burgers. De verwachting is dat veel, zo niet alle waterschap-

pen hierop zullen aansluiten. Deze voorziening (inclusief viewer) zal worden ontwik-

keld op basis van open source software die zoveel mogelijk aansluit op

PDOK/GEOZET.

CMS

De waterschappen hebben grote behoefte aan het ontsluiten van geo-informatie via het

(gezamenlijke) waterschaps CMS. De geo-voorziening zal dit invullen; het is niet te

verwachten dat vanuit het CMS andere alternatieve toepassingen (zoals Google Maps)

zullen worden ingezet. De ontwikkeling van het CMS en die van de geo-voorziening

zijn geen autonome sporen. Daarover bestaat de nodige onderlinge afstemming.



Afwegingskader

De keuze van de software is vooral geënt op de ontwikkeling van PDOK/GEOZET.

Het kostenvoordeel - met betrekking tot ontwikkelen beheerkosten - speelt hierbij een

belangrijke rol. Bovendien leeft de wens te voldoen aan de webrichtlijnen en wordt er

van uitgegaan dat PDOK/GEOZET hiervoor een voldoende ondersteunend product

biedt. Toepassingen zoals Google Maps zijn nooit in beeld geweest vanwege de on-

wenselijkheid om afhankelijk te worden van Google.

GEOZET

PDOK/GEOZET vormt het lonkend perspectief voor de gezamenlijke waterschappen.

Zij willen graag aanhaken op deze overheidsontwikkeling. Hiervoor zijn al concrete

stappen gezet (ook met betrekking tot de bestuurlijke aansluiting). De waterschappen

hebben duidelijke wensen voor wat betreft de toekomstige ondersteuning: er bestaat

een grote behoefte aan het ontsluiten van eigen waterschapsdatasets, een eigen “water-

schaps” omgeving dus.

3.4.2 Waterschappen


Diverse afzonderlijke waterschappen ontsluiten middels eigen voorzieningen geo-

informatie naar buiten. Waterschap Zuiderzeeland heeft een inventarisatie uitgevoerd,

wat leidde tot ontsluiting van een aantal gegevens (deels statisch: < 1x per jaar en deels

meer dynamisch: 1x per maand). Het gaat om:

Statische kaartjes (pdf/jpg);

Clickable maps;

“GIS” kaarten (via GlobeAssistant, Google Maps).

Het gebruik van deze gegevens wordt overigens niet gemonitord.

Het waterschap De Dommel ontsluit geo-informatie op drie verschillende manieren:

Via Google Maps (GlobeAssistant). Communicatie houdt dit onderdeel sinds 2008

zelf bij.

Flamingo gebaseerd op GeoServer. De reden voor dit product was de noodzakelij-

ke vertaling van de analoge kaart naar de digitale kaart in 2009. Het gaat hier voor-

al om formele plankaarten, dus de digitale kaart moest voor 100% overeenkomen

met de analoge kaart.

Meetgegevens op internet, een specifieke toepassing voor de ontsluiting van wa-

terkwantiteits- en kwaliteitsgegevens. Deze toepassing is sinds 2009 in gebruik en

gebaseerd op OpenLayers en een open source database.

De drie kaartapplicaties zijn nu nog losse functionele toepassingen. Er is geen integra-

tie binnen het CMS.




Zuiderzeeland is gekomen tot het gebruik van de diensten van GlobeAssistant om de

volgende redenen:

Het kon zeer snel worden geregeld. Na het leveren van enkele tabellen was het

gereed.

Er is geen uitgebreid afwegingstraject doorlopen; de kosten wogen niet op tegen de

directe ontsluit via GlobeAssistant.

Open source software was niet wenselijk vanwege het beperkte eigen kennisni-

veau.

De Dommel heeft ervoor gekozen om een deel van haar geo-informatie via Google

Maps te ontsluiten, vanwege het destijds ontbreken van een goed vergelijkbaar alterna-

tief. De nadelen van Google Maps zijn wel in de beslissing meegenomen, maar bleken

niet doorslaggevend. Een paar algemene uitgangsprincipes van het waterschap De

Dommel zijn:

Geen eigen applicatie ontwikkelen.

Het gebruiken van open data en verder aan de markt overlaten.

Inzet Google Maps

Binnen het Waterschap Zuiderzeeland is weinig bekendheid met de beperkingen van

Google Maps. Dit wordt echter niet als een probleem gezien omdat geen privacygevoe-

lige gegevens worden gebruikt. De Dommel heeft voor een deel van haar geo-

informatie Google Maps toegepast, want dit was simpel en snel.


In de toekomst willen het Waterschap Zuiderzeeland en het waterschap De Dommel

aansluiten bij de ontwikkelingen van Het Waterschapshuis (Geo-portaal).

3.5 Rijksoverheidsorganisaties

Type viewer

Rijkswaterstaat heeft in 2003 het traject voor een geo-viewer voor de website aanbe-

steed. De belangrijkste beweegreden hiervoor was dat Rijkswaterstaat wilde werken

met open standaarden oftewel Open Geospatial Consortium (OGC) compliancy, met

als hoger doel interoperabiliteit en leveranciersonafhankelijkheid. Uiteindelijk is geko-

zen voor een oplossing met Open Source Software (OSS) producten met standaard

OGC interfaces en een groeimodel open standaarden. Het programma staat bekend

onder de naam geoservices. Kort samengevat is geoservices synoniem voor geo-

informatielogistiek op basis van open standaarden.



Dit heeft geleid tot een centrale SDI. Hiermee dicht Rijkswaterstaat de volledige keten

van Publish, Find en Bind. Door middel van de centrale database, metadata, OGC-

services en de viewer worden de (primaire) processen ondersteund.

De belangrijkste centrale voorziening die Rijkswaterstaat sinds 2009 heeft voor de ont-

sluiting van ruimtelijke gegevens is Geotool (zie figuur 9). Deze voorziening is op basis

van het framework van geoservices gebouwd en bestaat uit een OpenLayers toepas-

sing (maatwerk) met als ondergrondkaart OpenStreetMap in combinatie met het Nati-

onaal Wegenbestand. De viewer maakt gebruik van “tiling” en “caching” om de per-

formance te verhogen. Er zijn onder andere werkzaamheden aan (vaar)wegen,

geluidsbelasting rond snelwegen, waterkwaliteit en -hoogte, wegen, kustlijnen en aan-

bestedingen in opgenomen. Geotool is voornamelijk bedoeld om de burger te informe-

ren en is daar dan ook volledig op afgestemd. Verder is het zo ingericht dat webredac-

teuren zoveel mogelijk zelf kaartproducten kunnen ontsluiten.

figuur 9. www.rijkswaterstaat.nl/geotool/

http://www.rijkswaterstaat.nl/geotool/



Het Kadaster werkt met een stuk of tien geo-viewers. Voor enkele simpele toepassin-

gen (zoals routebeschrijvingen) gebruikt het Kadaster Google Maps toepassingen met

behulp van GlobeAssistant. Daarnaast is een aantal OpenLayers viewers in gebruik.

Het ligt in de bedoeling deze op termijn te migreren naar de GEOZET viewer.

Voor het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (ELI, voorheen

LNV) is Esri de standaard. Zo wordt er met ArcGIS Server gewerkt; dit is eigenlijk

meer dan een geo-viewer alleen, want het is mogelijk de data te bewerken. Een voor-

beeld van een toepassing is een applicatie voor boeren met daarin alle subsidieregelin-

gen op het gebied van landbouw en natuur. Via de kaart, door een perceel aan te klik-

ken, kunnen boeren subsidies aanvragen. Daarnaast zijn er internet geo-viewers, zoals

de Internet Mapping Framework (IMF) viewer (een voorloper van GeoWeb) en één

Open GIS viewer. Inspecteurs van ELI gebruiken IMF op hun laptop voor het stan-

daard „viewer-werk‟.

Het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM, voorheen een deel van VROM)

heeft zich sinds 2007 beziggehouden met het ontwikkelen van RO-Online of ook wel

ruimtelijkeplannen.nl. Het doel was om onder andere bestemmingsplannen te stan-

daardiseren en te digitaliseren. De directe aanleidingen om een gemeenschappelijke

raadpleegvoorziening te ontwikkelen waren:

Ruimtelijke plannen voor iedereen daadwerkelijk toegankelijk te maken;

Interbestuurlijke uitwisseling van data efficiënter maken.

Als geo-viewer component voor deze centrale dienst is Flamingo gekozen. Dit bleek,

tijdens het aanbestedingstraject in 2007, de beste aanbieding voor wat betreft kosten en

architectuur. Bovendien was het geheel open source en daar ging de voorkeur naar uit

(bij gelijke geschiktheid) op grond van het vigerende rijksbeleid. Flamingo is in RO-

Online gebruikt als onderdeel van een samenhangende architectuur van open source

(GIS-)componenten die open standaarden (OGC en W3C) ondersteunen. De onder-

grond in de viewer is de TOP10vector, TOP50vector en TOP250vector alsmede luchtfo-

to‟s. Afwegingen hierbij zijn:

De kosten (GBKN is te duur, gelet op massaal gebruik);

Gebruikmaken waar dit al mogelijk is van basisregistratie BRT (BGT is nog niet

beschikbaar).

In de loop van 2011 zullen waarschijnlijk de kadastrale kaart (BRK) en gebouwcontou-

ren (BAG) als ondergrond worden gebruikt. De ondergrond in

www.ruimtelijkeplannen.nl zal per definitie afwijken van die in een ruimtelijk plan

qua actualiteit en mogelijk schaalniveau. Belangrijk is dat de ondergrond hier alleen



dient ter oriëntatie. In de wetgeving omtrent de ruimtelijke ordening is niet opgeno-

men welk soort ondergrond waarvoor toegepast moet worden. De enige bepaling is

dat een plan op aanvraag getoond moet kunnen worden op de bij vaststelling gebruik-

te ondergrond. Er is geen verplichting en evenmin een technische mogelijkheid ge-

bruikte ondergronden digitaal en gestandaardiseerd beschikbaar te stellen voor ieder-

een. Dit vanwege technische conversie-issues (de gelet op grote heterogeniteit) en

contractuele beperkingen op doorlevering. Er is ook nog geen jurisprudentie op dit

gebied. Inmiddels gebruikt IenM Flamingo ook intern.

Inzet Google Maps

Voor zover bekend zijn er op de website van Rijkswaterstaat geen Google Maps appli-

caties in gebruik, maar volledige zekerheid hierover bestaat er niet. Google Maps is

voor Rijkswaterstaat nooit een discussiepunt geweest en wel om de volgende redenen:

Timing: geoservices was er eerder dan Google Maps;

Software technisch: technische interface werd initieel bepaald door Google met drie

maanden voorbereiding op de upgrade. Later is KML interface ook OGC specifica-

tie geworden, maar dat kwam voor Rijkswaterstaat te laat;

Data beleidstechnisch: de licentievoorwaarden van Google zijn onverenigbaar met

Rijkswaterstaat;

Afhankelijkheid van Google is onwenselijk in het kader van de publieke taken van

Rijkswaterstaat;

Het delen van gebruiksinformatie met Google is momenteel onderwerp van dis-

cussie binnen het departement;

Kwaliteiteis: nauwkeurigheid is nooit een doel geweest van Google Maps, zo vor-

men afwijkingen van 100 meter voor hen geen bezwaar. Voor Rijkswaterstaat is het

echter geen optie dat beheergrenzen op de kaart sterk afwijken van de werkelijk-

heid.

Voor het Kadaster zijn de afwegingen voor een bepaalde viewer oplossing per geval

anders. Zo is het Kadaster van mening dat voor toepassingen voor de consumenten-

markt Google Maps een prima oplossing kan zijn; voor toepassingen binnen het over-

heidsdomein is een alternatief die aansluit op de overheidsuitgangspunten noodzake-

lijk.

Wanneer het ministerie van ELI gegevens beschikbaar stelt op het internet, dan wordt

hiervoor geen Google Maps gebruikt. Dit heeft te maken met:

Het ministerie wil zich aan eigen standaarden houden (ook in verband met kennis,

beheer en kosten);



Google Maps heeft bepaalde nadelen (zo houdt het surfgedrag bij, moet je eigenlijk

betalen voor professioneel gebruik en is de viewer simpel en kan dus weinig).

Het ministerie van IenM is van mening dat het gebruik van Google Maps in overheids-

land niet tegen te houden is. Wel moet een bewuste keuze worden gestimuleerd.


Voor de doorontwikkeling van de geo-viewer(s) richt Rijkswaterstaat zich op PDOK.

Rijkswaterstaat wil op termijn een (belangrijk) deel van de eigen voorziening over-

brengen naar PDOK infrastructuur.

Het Kadaster beschouwt GEOZET als een goede en noodzakelijke ontwikkeling, omdat

GEOZET zich houdt aan de webrichtlijnen en open source producten gebruikt. Het is

prima wanneer een community de doorontwikkeling van GEOZET ter hand neemt.

Wel moet de overheid haar eigen richtlijnen hanteren. Ook het ontwikkelen van servi-

ces op de basisregistraties om deze toegankelijk en bruikbaar te maken vindt het Ka-

daster een overheidstaak, als het gaat om het gebruik binnen het overheidsdomein.

Het ministerie van ELI geeft aan geïnteresseerd te zijn in de achtergrondkaart van de

GEOZET viewer. Het is belangrijk dat de oriëntatie van de kaart goed is en dat de pro-

jectie RD is. Verder is ELI een voorstander van open source en standaard producten.

Het is efficiënt om GEOZET aan de gehele overheid beschikbaar te stellen: verplicht,

maar gratis gebruik. Bovendien moet de community groot genoeg zijn om een en an-

der te kunnen dragen. Marktpartijen kunnen ook een rol gaan spelen bij GEOZET.

Het ministerie van IenM ziet PDOK vooral als leverancier van ondergronden (ontslui-

ting van geo-basisregistraties), INSPIRE-datasets en luchtfoto‟s. Het leveren van derge-

lijke services is qua belang en speelveld wat anders dan een viewer als product „in de

markt te zetten‟ en kan los van elkaar staan. IenM lijkt het zinvol dat er gekeken wordt

of provincies en rijk (Flamingo en GEOZET) hun krachten kunnen bundelen. In het

algemeen zou rijksoverheid terughoudend moeten zijn in het aanbieden van produc-

ten. In geval er een dienst wordt aangeboden, zoals RO-Online, dan dient dit onder-

bouwd te worden door een goede businesscase, bij voorkeur gebaseerd op een wette-

lijke verplichting. Het inzetten van commerciële partijen is geen probleem, maar het

moet wel duidelijk zijn wat dit betekent voor bijvoorbeeld privacy aspecten en de be-

trouwbaarheid van data.



3.6 Conclusie

De term “geo-viewer” is zeer breed op te vatten. Hieronder vallen veelsoortige toepas-

singen voor het ontsluiten van locatiegebonden informatie. De geo-viewer als traditio-

nele „grasduin toepassing‟, een vooral aanbodgerichte manier van ontsluiting (vaak als

follow-up van een intern gebruikte viewer), wordt nog wel ontwikkeld, maar zal een

minder prominente rol gaan vervullen als onderdeel van de informatie-ontsluiting

naar buiten toe. Meer en meer vormt geo-informatie een integraal onderdeel van aller-

lei producten en diensten (in het bijzonder op gemeentelijk vlak).

Geo wordt steeds meer onderdeel van het communicatiedomein (communicatiespecia-

listen en content managementsystemen (CMS)) en steeds minder het domein van de

geo-specialisten. Daarmee komt het initiatief voor gebruik van de kaart in producten

en diensten vaker vanuit communicatie. Bij deze groep ligt de focus niet zozeer op de

noodzaak van architectuurprincipes, gebruik van basisregistraties en dergelijke. Als

het gaat om richtlijnen en principes voor toepassingen van geo bij dienstverlening is

het dus niet voldoende alleen de geo-specialisten van een organisatie te betrekken.

Vooral gemeenten zijn, soms in samenwerkingsverband, bezig om de e-

dienstverlening handen en voeten te geven door middel van het ontwikkelen van digi-

tale producten en diensten. GovUnited en D!mpact zijn hiervan voorbeelden. Ook

software leveranciers binnen dit domein zijn hiermee bezig. De ontwikkeling van de

rol van geo-informatie binnen producten en diensten voor de burger zal steeds meer

via deze kanalen verlopen en minder via het traditionele domein van de geo-

specialisten.

Er wordt erg verschillend gedacht over de risico‟s van de commerciële diensten zoals

Google Maps. Meningen lopen uiteen van “op voorhand moet je het niet willen” tot

aan “we zien wel waar het schip strandt en nemen dan maatregelen”. Er zijn weinig

overheidsorganisaties die een betaalde licentie (primier license) van Google Maps heb-

ben. Geen van de geïnterviewde overheidsorganisaties heeft een dergelijke licentie.

Bovendien onderzoeken weinig organisaties deze optie serieus; blijkbaar wordt deze

variant niet als een redelijk alternatief beschouwd om bijvoorbeeld de risico‟s te beper-

ken.

Google Maps is verreweg de meest gebruikte toepassing, ook bij overheidsorganisaties.

Bijna alle commerciële producten en diensten - die overheden kunnen afnemen - zijn

gebaseerd op Google Maps. Tijdens het onderzoek zijn simpelweg geen oplossingen

van Bing of Yahoo! aangetroffen. Redenen voor de keuze van Google Maps zijn: een-

voudig producten en diensten op te ontwikkelen (API), integratiemogelijkheden met



zoekmachine, simpele integratie CMS, eenvoudig en bewezen gebruik, gemakkelijk te

beheren. De gebondenheid aan Google is overigens niet absoluut. Als er, bijvoorbeeld

van overheidswege, alternatieven beschikbaar komen, kan ook hierop verder worden

doorontwikkeld.

Er worden veel specifieke commerciële diensten ontwikkeld met openbare overheids-

data; een min of meer Software-as-a-Service (SaaS) oplossing voor specifieke diensten.

Gemeenten kunnen die veelal weer afnemen en integreren binnen de eigen webomge-

ving. Voorbeelden zijn vergunningen en wegwerkzaamheden (zie hoofdstuk 2). Een

aanzienlijk aantal gemeenten maakt hier gebruik van. Daarnaast zijn er diverse auto-

nome ontwikkelingen, zoals de sites „verbeterdebuurt.nl‟ en „nieuwekaart.nl‟.

Een andere nieuwe ontwikkeling is het integrale stadsportaal (met daarin ook een be-

langrijke rol voor de kaart), waarin naast overheidsdiensten ook andere commerciële of

not-for-profit diensten (zoals VVV) worden opgenomen. De grens tussen overheidsge-

gevens en meer commercieel getinte doelen vervaagt. Dit maakt de discussie over be-

trouwbare en transparante overheidsdiensten en onderliggende gegevens lastig.

De ontwikkeling van GEOZET vinden de meeste overheidsorganisaties wenselijk en zij

staan dan ook positief tegenover dit rijksinitiatief. Rijk, provincies en waterschappen

richten zich op deze ontwikkeling. Bij gemeenten is het beeld wat diffuser, dit heeft te

maken met:

De grootte van de gemeente en daarmee de kennis en kunde om deze ontwikkeling

goed te kunnen beoordelen;

Geo in producten en diensten is in sommige gevallen niet meer het domein van

geo-specialisten;

Het is niet duidelijk wat GEOZET precies kan bieden en daarmee lastig te positio-

neren binnen de gemeentelijke geo-informatievoorziening;

GEOZET zal kritisch worden beoordeeld en beconcurreerd door alternatieven.



4 Conclusies en aanbevelingen

4.1 Conclusies

4.1.1 Aanbod en gebruik geo-viewers

Grote diversiteit aan oplossingen

Er is bij de gemeenten een grote diversiteit aan geo-viewer toepassingen aangetroffen

variërend van Google Maps toepassingen, oplossingen van GIS-leveranciers tot aan

open source oplossingen. Er is geen ranglijst op te stellen. Deels komt dit door de be-

perkte steekproef. Wellicht relevanter is dat niet alle toepassingen vergelijkbaar zijn in

opzet en gebruik. Een specifieke Google Maps toepassing die extern wordt gehost is

niet te vergelijken met een eigen viewer waarop een gemeente al haar voorzieningen

op kaart heeft weergegeven.

Viewertoepassingen geen prominente plaats op de website

Iets anders gesteld: geo-informatie wordt nog maar beperkt (expliciet) gebruikt in de

communicatie en dienstverlening. Viewertoepassingen zijn over het algemeen nog erg

verstopt in de websites. Er moet heel specifiek worden gezocht om de kaartinformatie

te vinden. Dit geldt in het bijzonder voor gemeenten. Bij provincies, rijksoverheden en

waterschappen zijn viewertoepassingen beter ontsloten.

Webrichtlijnen spelen nauwelijks een rol bij keuze

Vooral bij gemeenten spelen de webrichtlijnen nauwelijks een rol bij de keuze voor een

geo-viewer toepassing. Deels is dit toe te schrijven naar onbekendheid bij gemeenten.

Kosten spelen echter een belangrijke rol. Verder hangt een al dan niet expliciete keuze

sterk af van de aanwezige geo-expertise. Zeker bij kleinere gemeenten wordt een geo-

viewer regelmatig als onderdeel van een CMS geïmplementeerd zonder nadere afwe-

ging. Een eenduidig beeld ten aanzien van het afwegingskader is mede daarom niet te

maken.

4.1.2 Ontwikkelingen

Traditionele viewers minder relevant

De traditionele geo-viewers waarbij een groot scala aan kaartthema‟s wordt ontsloten,

worden minder relevant. Steeds meer zijn overheden (en in het bijzonder gemeenten)

bezig geo-informatie te koppelen aan specifieke producten en diensten. Als voorbeeld

kan de melding openbare ruimte worden aangehaald, waarbij naast de traditionele

kanalen deze melding ook via de kaart kan worden gedaan. Gemeenten denken meer

en meer na over de rol van de kaart bij persoonsgebonden informatievoorziening

(“mijnloket”, “mijngemeente”, “mijnbuurt” e.d.). Deze ontwikkeling staat nog maar

aan het begin.



Toenemend aanbod commerciële geo-diensten voor specifieke overheidsthema’s

Er is een steeds groter aanbod van geo-diensten die door commerciële partijen worden

aangeboden aan overheden. Vaak zijn dit SaaS-oplossingen waarbij organisaties wor-

den “ontzorgd”: gegevens worden door een organisatie aangeleverd en een commerci-

ële partij zorgt voor de verwerking en ontsluiting via een viewer. Vanuit de gemeente-

lijke website wordt hier vervolgens naar toe gelinkt. Er zijn echter weinig voorbeelden

aangetroffen waarbij een dergelijke dienst volledig is geïntegreerd binnen frontoffice

(CMS), midoffice of backoffice.

Grens tussen overheidsgegevens en andere gegevens vervaagt

Overheidswebsites groeien meer en meer toe naar een portaalfunctie waarin naast

overheidsinformatie ook andere (meer commercieel of non-profit getinte) informatie

wordt aangeboden (zoals toeristische informatie via de VVV). Deze ontwikkeling valt

ook door te trekken naar geo-informatie. Dit is een complicerende factor in de discussie

over de rol en status van de overheidsinformatie.

Communicatiedeskundigen nemen rol geo-specialisten over

Geo-informatie vormt, als het gaat om externe uitingen, in toenemende mate het do-

mein van de communicatiedeskundigen, websitebeheerders en CMS-leveranciers.

Daarmee verschuift ook de focus. Waar de geo-specialisten over het algemeen meer

gericht zijn op de aansluiting op de interne geo-informatievoorziening, architectuur en

randvoorwaarden hierbij, ligt die bij de websitebeheerders meer op de toepassingsmo-

gelijkheden. Een deel van het gebruik van Google Maps-toepassingen is hieraan toe te

schrijven. Dit speelt vooral bij gemeenten.

Meer digitale producten en diensten waaronder voorzieningen voor geo-informatie

In het kader van het Nationaal Uitvoeringsprogramma (NUP) en e-overheid zijn veel –

voornamelijk gemeentelijke – overheidsorganisaties bezig met de inrichting van de e-

dienstverlening. Daarbij worden Klant Contact Centra (KCC‟s) en midoffice voorzie-

ningen en zaaksystemen ingericht. Gemeenten werken daarin vaak samen (zoals in

D!mpact en GovUnited). Ook vanuit leveranciers worden dergelijke initiatieven on-

dernomen. De rol van geo-informatie en concreet de rol van de kaart bij dienstverle-

ningsproducten wordt groter en concreter. GovUnited en D!mpact zijn bijvoorbeeld

bezig met het ontwikkelen van producten waarbij de kaart een centrale rol speelt. Aan-

sluiting op de rijksinitiatieven (PDOK en GEOZET) is er vooralsnog niet, hoewel de

belangstelling hiervoor er wel is.

4.1.3 Behoefte vanuit overheidsorganisaties

Behoefte aan overheidsinfrastructuur bij Rijk, Provincies en Waterschappen evident



Uit de inventarisatie is gebleken dat de behoefte aan een generieke overheidsviewer,

gekoppeld aan de infrastructuur van PDOK groot is. Niet alleen bij de rijksoverheids-

organisaties die (voor een deel) partner zijn binnen PDOK, maar ook bij provincies en

waterschappen. Al deze organisaties zien voor de toekomstige sectorale doorontwikke-

ling PDOK als leidende infrastructuur. Overigens is hiermee niet gezegd dat dit bete-

kent “voor en door de overheid”. Een dergelijke voorziening kan heel goed door priva-

te partijen worden geleverd. Wel onder regie en voorwaarden van de overheid. Dit

geldt ook voor de overheidsviewer GEOZET. De provincies zien GEOZET als belang-

rijke potentiële opvolger van de Flamingo viewer.

Aanbod markt bij gemeenten lijkt afdoende

Waar de behoefte bij rijk, provincies en waterschappen vrij eenduidig is, is die bij de

gemeenten een stuk minder duidelijk. Voor een deel ligt dit aan de grote diversiteit van

de gemeentelijke organisaties (Den Haag laat zich bijvoorbeeld niet vergelijken met

Ommen). Maar het ligt ook aan de focus van de gemeentelijke producten en diensten.

Het aanbod van de markt lijkt voldoende te zijn. Wel leeft binnen de gemeenten het

gevoel dat ieder voor zich het wiel opnieuw moet uitvinden (kennis, tijd en investerin-

gen). Vanuit dat oogpunt is er wel behoefte aan generieke voorzieningen zoals een geo-

viewer. Daarnaast bestaat er de vraag naar een eenduidige manier om basisregistraties

te ontsluiten via een geo-viewer. Vandaar ook dat er bij gemeenten veel belangstelling

is voor aansluiting bij PDOK en het gebruik van de GEOZET-viewer.

Behoefte aan basis services (voor ontsluiting basisregistraties)

De behoefte aan een aantal basis services om minimaal de basisregistraties op een ge-

standaardiseerde manier te kunnen ontsluiten via de eigen webviewer is breed aanwe-

zig. Het gaat daarbij nadrukkelijk om (in eerste instantie) de ontsluiting. Dit wordt

breed als overheidstaak gezien. De bereidheid hiervoor te betalen, is echter gering. Met

name gemeenten vinden dit niet reëel gezien de grote investeringen die zij al hebben

moeten doen in het opbouwen van basisregistraties zoals de BAG.

4.1.4 Google Maps

Google Maps is marktleider, ook bij commerciële aanbieders

Hoewel, zoals eerder geconstateerd, er geen ranglijst te maken valt van gebruikte geo-

viewers, is het evident dat Google Maps toepassingen (de viewer in combinatie met de

kaart) breed worden gebruikt. Ook de aanbieders van commerciële producten en dien-

sten maken bijna zonder uitzondering gebruik van Google Maps. Van de andere verge-

lijkbare toepassingen (Microsoft BING maps en Yahoo!) zijn geen voorbeelden aange-

troffen. Gesteld kan worden dat Google Maps alom vertegenwoordigd is in de

overheids geo-informatievoorziening.



Overheid maakt geen gebruik van betaalde licentie van Google Maps

Opvallend is dat geen enkele van de geïnterviewde overheidsorganisaties gebruik

maakt van de Google Maps Primier licentie of dit in overweging heeft genomen. Lan-

delijk zijn er enkele overheidsorganisaties die een dergelijke licentie hebben. Diverse

geïnterviewde organisaties waren wel op de hoogte van deze mogelijkheid maar is

uiteindelijk geen serieuze optie geweest. Opvallend, omdat is gebleken dat een deel

van de bezwaren tegen Google Maps door een dergelijke licentie kan worden wegge-

nomen.

Niet of nauwelijks tegenmaatregelen bij gebruik Google Maps

In hoofdstuk 2 zijn de beperkingen van Google Maps, vanuit de uitgangspunten van

de overheid, benoemd. Tevens zijn mogelijke tegenmaatregelen beschreven, te weten:





Geconstateerd is dat dergelijke tegenmaatregelen niet of nauwelijks worden toegepast.

Voor een deel heeft dit te maken met onbekendheid met de maatregelen, zeker omdat

deze een meer gespecialiseerde technische inrichting betreffen waarvan de kennis

veelal niet aanwezig is binnen de organisatie. Verder is het opvallend dat veel, meest

kleinere gemeenten, op het standpunt staan van “we zien wel waar het schip strandt”

of “we merken wel wanneer we door een juridisch-bestuurlijke uitspraak worden te-

ruggefloten”. Ook op lokaal bestuurlijk niveau (colleges, gemeenteraden) heerst meer

het beeld van trots dat de gemeente met haar dienstverlening mee kan gaan in de po-

pulariteit van Google dan dat men terughoudendheid of kritisch is.

Relevantie van privacy aspect is onderwerp van discussie

Privacy is een essentieel aspect bij de ontsluiting van overheidsinformatie. Over de

vraag in hoeverre privacy is gewaarborgd bij Google (Maps) blijkt een onderwerp van

discussie. Google zelf geeft aan dat er geen persoonlijke informatie wordt opgeslagen.

Ook belandt informatie die organisaties via Google Maps applicatie publiceren niet op

de server van Google. Volgens Google vormen persoonsgerelateerde gegevens geen

issue in hun business model en gaat het slechts om ‘creating more content on the Inter-

net’.

Gebruiksvoorwaarden van Google Maps zijn onduidelijk en aan verandering onderhevig

Geconstateerd is, door eigen onderzoek en door ervaringen van anderen, dat de ge-

bruiksvoorwaarden en licentie bepalingen van Google Maps de nodige onduidelijkhe-



den bevatten. Er zijn veel doorverwijzingen naar andere (vaak Engelstalige) bepalin-

gen waarin weer nieuwe terminologieën worden gehanteerd. Bovendien blijken voor-

waarden aan veranderingen onderhevig. Het is daarom lastig een compleet en eendui-

dig beeld te krijgen over wat kan en wat niet kan.

Google lastig benaderbaar als organisatie

Google is bij uitstek een netwerkorganisatie die vooral “digitaal” is georganiseerd. Bij-

na alle communicatie (vragen, problemen e.d.) wordt digitaal afgehandeld. De perso-

nele organisatie is daaraan ondergeschikt en heeft mede daardoor geen “gezicht”.

Daardoor is Google als organisatie lastig concreet bereikbaar en aanspreekbaar. De

ervaringen tijdens het onderzoek onderschrijven dit.

4.2 Aanbevelingen

4.2.1 Inleiding

De aanbevelingen hebben betrekking op drie sporen: de verdere ontwikkeling van de

generieke overheidsviewer (GEOZET) en de infrastructuur van PDOK, de rol van de

overheid hierbij en tot slot de wenselijkheid voor verdere uitwerking van beleidska-

ders en richtlijnen.

4.2.2 Ontwikkeling overheids geo-viewer

Google Maps heeft al een rol bij de overheidsinformatievoorziening

Het brede gebruik van Google Maps door overheidsorganisaties is een feit. Voor een

deel komt dit doordat er geen volwaardig en vergelijkbaar alternatief is (eenvoudig in

gebruik, breed geaccepteerd, goedkoop). Aan de andere kant is ook de onwenselijk-

heid van een aantal gebruiksvoorwaarden en toegankelijkheid (webrichtlijnen). De

eerste stap is de ontwikkeling van een volwaardig alternatief dat voldoet aan de richt-

lijnen die de overheid zichzelf stelt. Pas dan kunnen realistische afwegingen worden

gemaakt door overheidsorganisaties. Tot die tijd zal Google Maps een belangrijke rol

blijven spelen. Het vergroten van het bewustzijn bij overheidsorganisaties en het im-

plementeren van de eerder beschreven tegenmaatregelen zijn wel nodig (zie paragraaf

2.2.2).

GEOZET rol binnen privacygevoelige domein van de overheidsinformatievoorziening

Aansluitend op wat hierboven is beschreven, kan worden bevestigd dat er een be-

staansrecht is voor een overheidsviewer als GEOZET. Dit zal vooral in het privacyge-

voelige domein van de overheidsinformatievoorziening zijn. Hoewel Google aangeeft

dat zij geen belang heeft bij persoonsgegevens, wil nog niet zeggen dat de privacy is

gewaarborgd.



Doorontwikkeling GEOZET aan de markt

GEOZET is initieel door de overheid zelf ontwikkeld. Het eerste product staat, zij het

dat het op moment van schrijven van deze rapportage nog niet beschikbaar is gekomen

via overheid.nl. Het is logisch de doorontwikkeling aan de markt of een community

over te laten. Het is echter niet op voorhand te zeggen of dit door de markt wordt op-

gepakt. Dit is een vraag-aanbod kwestie waarbij er een duidelijke overheidsvraag moet

zijn. De overheid zal dan actief moeten inzetten op het activeren van een community

voor waarborgen overheidsrichtlijnen en uitgangspunten.

Inzetten op aansluiting gemeentelijke producten en diensten

De gemeentelijke overheid was tot nu toe niet in beeld bij de ontwikkeling van

GEOZET. Daar ligt echter wel een grote potentiële afnemer. De aansluiting is echter

niet vanzelfsprekend. De gemeenten richten zich immers meer en meer op toepassin-

gen voor specifieke gemeentelijke producten en diensten. Daarnaast is het verstandig

aansluiting te zoeken bij samenwerkingsverbanden (GovUnited, D!mpact, KING e.d.)

en/of CMS leveranciers.

4.2.3 Rol overheid

Richten op data infrastructuur en randvoorwaarden

Uit hoofdstuk 2 blijkt dat websites die overheidsinformatie door middel van een geo-

viewer aanbieden een grote vlucht nemen. Commerciële partijen lopen op dit gebied

voor op de overheid en blijven dit hoogstwaarschijnlijk doen. Daarom moet de focus

van de overheid vooral liggen op data infrastructuur (inclusief basisservices), waarmee

minimaal basisregistraties binnen een viewer op een eenduidige manier kunnen wor-

den gepresenteerd. Het ontwikkelen van producten kan de overheid aan de markt of

community overlaten. De overheid zal zich moeten richten op het aangeven van de

randvoorwaarden en richtlijnen.

4.2.4 Gewenst beleidskader en richtlijnen

Google Maps

Google Maps (de gratis versie) kan een rol spelen bij de ontsluiting van overheidsin-

formatie, maar in een specifiek toepassingsgebied. De rijksoverheid moet echter de

grens bepalen bij welke diensten wel en bij welke diensten geen gebruik van Google

Maps kan plaatsvinden en onder welke voorwaarden. Een onderscheid zou gemaakt

moeten worden tussen producten en diensten waarvoor er weinig juridische conse-

quenties zijn bij gebruik van Google Maps (waarbij bijvoorbeeld de kaart “slechts” een

locatie aanduiding is) en informatievoorziening waar er wel degelijk juridische conse-

quenties kunnen spelen (situaties waar de ondergrond een betekenis heeft zoals bij

bijvoorbeeld bestemmingsplannen).



Richtlijnen gebruik Google Maps

Overheidsorganisaties zijn nauwelijks bekend met mogelijke tegenmaatregelen bij het

gebruik van Google Maps (zie paragraaf 2.2.2). De rijksoverheid zou deze onder de

aandacht moeten brengen bij de diverse overheidsorganisaties. Het is uiteraard aan de

overheden zelf om hierin verder een afweging te maken.

In gesprek met Google

Rijksoverheid zou met Google in gesprek kunnen gaan over met name de webrichtlij-

nen. Gezien het brede gebruik van Google Maps op overheidswebsites is er een belang

voor zowel Google als de overheid om hier mogelijke verbeteringen te realiseren. Of de

gebruiksvoorwaarden als onderwerp van gesprek zinvol is, is twijfelachtig. Het zou

dan immers moeten gaan over mogelijke toepassingen van de niet-gratis licentie voor

de overheid.

Reikwijdte basisregistraties

Er bestaat veel onduidelijkheid over de concrete uitwerking van het uitgangspunt van

“gebruik basisregistraties voor de uitvoering van hun publieke taken”. Tot hoe ver

reikt deze verplichting als het gaat om kaartinformatie en kaartondergronden? Is voor

alle uitingen op een kaart verplicht gebruik van basisregistraties nodig? Ook als de

informatieplicht al via andere kanalen is afgedekt (het publiceren van bekendmakin-

gen als lijst op de website bijvoorbeeld)? Met het beschikbaar komen van de Basisregi-

stratie Adressen en Gebouwen (BAG) en Basisregistratie Topografie (BRT) en op ter-

mijn de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) worden deze vragen actueler.

Kortom, er is een nadere uitwerking nodig van de reikwijdte van de wettelijke ver-

plichting van het gebruik van basisregistraties bij het publiceren van overheidsinfor-

matie op een kaart. Hier ligt een taak voor de rijksoverheid.

Webrichtlijnen

Op dit moment zijn overheidsorganisaties nauwelijks op de hoogte van de webrichtlij-

nen. Zij werken mede daardoor nog niet volgens deze richtlijnen. Recentelijk heeft het

ministerie van Binnenlandse Zaken (bij monde van minister Donner) te kennen gege-

ven dat de richtlijnen geen verplichting zullen worden. Dit betekent dus dat de richtlij-

nen vooral meer bekend moeten worden. Het succes van het promoten van GEOZET

als geo-viewer die aan deze webrichtlijnen voldoet, staat of valt met de bekendheid

met deze webrichtlijnen.



Literatuur

[1] Eindrapport GoogleDURP; RGI, Ruimte voor Geo-informatie (RGI 314), 15 april

2008;

[2] Gebruik van Google Earth en Maps voor de elektronische dienstverlening van de

gemeentediensten (interne adviesnotitie); gemeente Amsterdam, 12 februari 2008;

[3] DSB op de Kaart: selectie web-GIS voor de burger (intern ICT beleidstuk); gemeen-

te Den Haag, 20 februari 2008;

[4] De juridische kant van GIS op Internet (interne adviesnotitie); ministerie van LNV

– DLG, 3 maart 2008;

[5] Onderzoek andere viewer GISWeb (interne adviesnotitie), Gemeentewerken ge-

meente Rotterdam (RD126), 27 november 2007.

Uitgezonderd van [1] betreffen het interne notities en rapportages die derhalve niet openbaar

zijn.

Gebruikte websites:

www.google.com

http://maps.google.nl

www.bing.com/maps

http://maps.yahoo.com

www.openlayers.org

www.openstreetmap.nl

www.vergunningenkaart.nl

www.verbeterdebuurt.nl

www.nieuweplannen.nl

http://viewer.ltc.falk.nl

Websites van geïnterviewde organisaties

http://www.google.com/

http://maps.google.nl/

http://www.bing.com/maps

http://maps.yahoo.com/

http://www.openlayers.org/

http://www.openstreetmap.nl/

http://www.vergunningenkaart.nl/

http://www.verbeterdebuurt.nl/

http://www.nieuweplannen.nl/

http://viewer.ltc.falk.nl/



Bijlage 1 - Lijst met geïnterviewde organisaties en perso-

nen

Organisatie Geïnterviewde personen Vorm

Gemeenten

Den Haag Ed Visser Telefonisch

Nijmegen Paul Geurts Telefonisch

Amsterdam (DPG) Dick Krijtenburg en Rob Kromwijk Gesprek

Alphen a/d Rijn Chris Hartman Telefonisch

Assen Koos Perton Gesprek

Culemborg Ronald Sluiter Telefonisch

Delfzijl, Appingedam, Loppersum (DAL) Frits Willemsen Telefonisch

Eindhoven Albert Venemans en John van der Kleijn Telefonisch

Groningen Hilbrand Hurtak en Martijn Smit Gesprek

Zwolle Peter van Capelleveen Gesprek

Ommen Jeroen Engelsman Telefonisch

Rotterdam Els Mitek en Mark Verschuure Gesprek

Capelle a/d IJssel Kees Smit Telefonisch

Apeldoorn Rick Klooster Telefonisch

Provincies

Groningen Ron Wardenier Gesprek

Utrecht Luc de Horde Gesprek

Overijssel Peter Auke Nicolaij Telefonisch

Gelderland Hans Kooreman Telefonisch

Rijksoverheidsorganisaties

Ministerie BZK Imke Arts Gesprek

Ministerie ELI (voorm. LNV/DLG) Jeroen Baltussen Gesprek

Ministerie I&M (voorm. VROM) Jeroen van der Veen Gesprek

Ministerie I&M (voorm. VROM) Alex van de Ven Gesprek

Ministerie I&M (RWS/DID) Wim de Haas en Thijs van Menen Telefonisch

Kadaster Stefan Mekking Telefonisch

Waterschappen

Het Waterschapshuis Jacques Hoeijenbos Telefonisch

Waterschap Zuiderzeeland Wim Kers Telefonisch

Waterschap De Dommel Edwin van Vugt Telefonisch

Experts

TU Delft – OTB Bastiaan van Loenen Gesprek

Geon Wim Blanken (technisch) Gesprek

Leveranciers

GovUnited (gemeentelijk samenwerkingsverband) Arjan Hof Gesprek

D!impact (gemeentelijk samenwerkingsverband) Carla Pleging Telefonisch

SWIS Matthias Snoei Telefonisch

Google Sanjay Patel en Ed Parsons Gesprek



Bijlage 2 - Vragenlijst interviews

In dit overzicht zijn de (hoofd)vragen beschreven van de interviews (face to face of

telefonisch). Er is onderscheid gemaakt in overheidsorganisaties, experts en leveran-

ciers. De vragen zijn een leidraad geweest voor de gesprekken.

Overheidsorganisaties

Algemeen

Werkt uw organisatie op ICT-gebied samen met andere organisaties?

Is uw organisatie aangesloten bij een (gemeentelijk) samenwerkingsverband, zoals GovUnited of D!mpact?

Heeft u een vaste leverancier voor uw website/CMS en zo ja, welke?

Is er een gebruikersgroep waaraan uw organisatie deelneemt?

Biedt uw organisatie overheidsinformatie aan via een kaart op de website (bijvoorbeeld voor het tonen van be-

kendmakingen, vergunningen, meldingen OR, werkzaamheden e.d.)?

Indien niet:

Afwegingen

Wat is hier de reden voor (afwegingskader)?

Zijn de gebruikers tevreden over de huidige website?

Bestaat er bij de gebruikers een (groeiende) behoefte aan ruimtelijke informatie/zoekingangen?

Is uw organisatie van plan om in de (nabije) toekomst een kaart te gaan gebruiken op de website om zo overheids-

informatie beschikbaar te stellen?

Wie in uw organisatie bepaalt of er kaarten/geo-viewers worden gebruikt op de website en welke kaarten/geo-

viewers er gebruikt worden (vanuit Communicatie / CMS / Webredactie of vanuit Geo-specialisme)?

Bestaan hier al ideeën over?

o Afwegingen die een rol gaan spelen (leverancier, kosten, juridische aspecten, (gebruiks)gemak, etc.)

o Voorkeur voor bepaald type viewer (gratis commerciële geo-viewer, not-for-profit alternatief of niet-

gratis commerciële geo-viewer)?

o Doelgroep?

o Inhoud?

Heeft de vaste leverancier van uw website/CMS ervaring met kaarten? Welke oplossing(en) biedt deze aan? Met

wie werkt uw leverancier samen?

Hoe verloopt het besluitvormingsproces bij de vaste leverancier? Is er een gebruikersgroep? Zit u daar in? Is daar

wel eens gesproken over het gebruik van kaarten?

Zou u een gratis commerciële viewer zoals Google en BING maps willen gebruiken op uw (overheids)website?

Waarom wel of waarom niet?

Generieke oplossing

In hoeverre bestaat de behoefte om te voldoen aan webrichtlijnen, basisregistraties, alternatief voor google, etc.?

Denkt u dat andere organisaties met soortgelijke afwegingen te maken hebben als het gaat om gebruik van kaarten

op overheidswebsites?

Zou u met andere organisaties een samenwerking willen aangaan om te komen tot een betere oplossing voor het

tonen van kaarten op uw overheidswebsite?

Als er een kant-en-klare oplossing zou zijn die (beter) voldoen aan het Nederlandse overheidseisen, zou u daar

dan gebruik van willen maken?



Wat zouden de maximale kosten mogen zijn voor een dergelijke oplossing (eenmalig + jaarlijks)

Wat zou u van een landelijke organisatie verwachten (qua ondersteuning)?

Indien wel:

Wat is de bron van deze kaart(en)?

Maakt uw organisatie gebruik van een (commerciële) dienst van een andere partij of heeft uw organisatie hiervoor

een eigen viewer op de website?

In het geval van een commerciële dienst, is bekend welke viewer daarvoor wordt gebruikt?

Type geo-viewer

Waarom gebruikt u een kaart voor overheidsdienstverlening en wie gebruikt de kaart het meest?

Wat zijn de belangrijkste inhoudelijke kenmerken en functionaliteit van de geo-viewer?

Om wat voor type geo-viewer gaat het?

o Een gratis commerciële geo-viewer (zoals Google Maps);

o Een not-for-profit alternatief (waaronder open source producten);

o Een niet-gratis commerciële geo-viewer (van een geo-software leverancier).Wie is de leverancier van

de geo-viewer?

Is het een onderdeel van een Content Management Systeem (CMS?)?

Wat zijn de kosten van deze oplossing voor uw organisatie? (eenmalig + jaarlijks)

Afwegingskader

Welke afwegingen zijn er gemaakt voor de keuze van leverancier of product?

o Inhoudelijk / functioneel

o Technisch / architectuur

o Open source / closed source

o Juridisch (gebruiksvoorwaarden, privacy e.d.)

o Kosten

o (Gebruiks)gemak

In hoeverre spelen juridische aspecten een (belangrijke) rol?

In hoeverre spelen webrichtlijnen mee voor de keuze?

Is er een afwegingskader gebruikt voor het maken van de keuze? Zo ja, is er een advies/notitie/verslag waarin de

gekozen oplossing wordt onderbouwd?

Wie in uw organisatie bepaalt of er kaarten/geo-viewers worden gebruikt op de website en welke kaarten/geo-

viewers er gebruikt worden (vanuit Communicatie / CMS / Webredactie of vanuit Geo-specialisme)?

Is dit te beïnvloeden of maakt de (CMS) leverancier de keuze (onderdeel van een pakket)?

Tegenmaatregelen

Zijn de gebruikers tevreden over de geo-viewer en welke wensen bestaan er nog?

Wat ziet u zelf als grootste voordelen van eigen toepassing?

Wat ziet u zelf als grootste nadelen van eigen toepassing?

Bent u in de praktijk tegen problemen aangelopen bij het gebruik of misbruik?

Welke risico‟s ziet u?

Zijn er bepaalde tegenmaatregelen genomen om de risico‟s te beperken?

Heeft uw organisatie op dit punt een expliciete afweging gemaakt? Zo ja, is hiervan een advies/notitie/verslag

beschikbaar?



Zou u een gratis commerciële viewer zoals Google en BING maps willen gebruiken op uw (overheids)website?

Waarom wel of waarom niet?

Generieke oplossing

In hoeverre bestaat de behoefte om te voldoen aan webrichtlijnen, basisregistraties, alternatief voor google, etc.?

Denkt u dat andere organisaties met soortgelijke afwegingen te maken hebben als het gaat om gebruik van kaarten

op overheidswebsites?

Zou u met andere organisaties een samenwerking willen aangaan om te komen tot een betere oplossing voor het

tonen van kaarten op uw overheidswebsite?

Als er een kant-en-klare oplossing zou zijn die (beter) voldoen aan het Nederlandse overheidseisen, zou u daar

dan gebruik van willen maken?

Wat zouden de maximale kosten mogen zijn voor een dergelijke oplossing (eenmalig + jaarlijks)

Wat zou u van een landelijke organisatie verwachten (qua ondersteuning)?

Vragenlijst experts

Algemeen

Bent u bekend met de afwegingen van overheidsorganisaties die een rol spelen bij de keuze voor een bepaald type

geo-viewer (gratis commerciële geo-viewer, not-for-profit alternatief of niet-gratis commerciële geo-viewer)?

Welke afwegingen spelen volgens u de grootste rol:





o Kosten

o (Gebruiks)gemak

Wat gaat er mis als deze afwegingen niet goed worden gemaakt?

Wie bepaalt volgens u de keuze voor een geo-viewer?

o Overheidsorganisatie: Communicatie / CMS / Webredactie

o Overheidsorganisatie: Geo-specialisme

o Leveranciers (van CMS‟sen)

o Externe adviseurs

Wie zou dit volgens u moeten bepalen?


Overheden maken voor de informatie-ontsluiting naar burgers en derden steeds meer gebruik van commerciële

toepassingen. Op het vlak van geo-informatie bv via Google Maps en BING maps. Hoe kijkt u aan tegen deze ont-

wikkelingen?

Wat ziet u als belangrijkste voor- en nadelen van dergelijke viewers?

Vindt u overheden voldoende kritisch bij het maken van keuzes voor eventuele commerciële toepassingen?

Vindt u dat commerciële toepassingen (met verwante commerciële doelstellingen) zijn te verenigen met de taken

en verantwoordelijkheden van overheden?

Binnen welke randvoorwaarden zouden overheden wel gebruik kunnen maken van dergelijke commerciële toe-

passingen?

Zijn er bepaalde tegenmaatregelen waarmee overheden de risico‟s kunnen beperken?

Vindt u dat de overheid zelf voor alternatieven moet zorgen (bijvoorbeeld door het ontwikkelen van Google Maps-

achtige toepassingen)?



Generieke oplossing

Ziet u een behoefte aan een viewer die (beter) voldoet aan eisen van de overheid?

Hoe zou die er het best kunnen komen?

In het kader van GEOZET is er een viewer ontwikkeld. Vindt u dat deze aangeboden zou moeten worden aan

overheden als één unieke standaard oplossing (bijvoorbeeld door middel van een landelijke voorziening) of door

deze beschikbaar te stellen aan leveranciers (bijvoorbeeld open source product)?

Wat ziet u als mogelijke toekomstige ontwikkelingen op het gebied van geo-viewers?

Vragenlijst leveranciers

Leveranciers producten en diensten “via de kaart”:

Algemeen

Kaartmateriaal vormt een steeds belangrijker onderdeel van de informatievoorziening van overheden naar burgers

en derden. Hoe kijkt u aan tegen deze ontwikkeling?

Is er veel vraag naar om kaarten te implementeren op overheidswebsites?

Er wordt vaak gebruik gemaakt van gratis commerciële viewers zoals Google Maps en BING maps. In hoeverre

maakt uw product gebruik van dergelijke toepassingen?

In hoeverre is uw product gebonden aan een bepaalde viewer toepassing (gratis commerciële geo-viewer, not-for-

profit alternatief of niet-gratis commerciële geo-viewer)?

Welke afwegingen worden er door u als leverancier gemaakt bij de keuze voor een bepaalde viewer?





o Kosten

o (Gebruiks)gemak

Op elke manieren worden risico‟s afgedekt zoals:

o Beperkte mogelijkheden voor professioneel gebruik (waar wellicht veel dienstverleningstoepassingen

onder vallen);

o Afhankelijkheid van leverancier (bijv. Google) t.a.v. de continuïteit van de dienst.

Zijn hier afspraken over met de leveranciers?

In hoeverre worden overheden betrokken bij dergelijke afwegingen?

In hoeverre wordt dit door overheden zelf aangedragen?

Zijn de overheden goed op de hoogte van de gebruiksvoorwaarden van uw product?

In hoeverre wijst u overheden op deze voorwaarden?

Bent u bekend met de eisen die de overheid stelt bij gebruik van dergelijke toepassingen (webrichtlijnen, gebruiks-

voorwaarden, gebruik basisregistraties, risico‟s)?

In hoeverre stellen overheidsorganisaties dergelijke eisen aan uw product?

Welke mogelijkheden ziet u om aan de bezwaren tegemoet te komen?

Welke concrete tegenmaatregelen worden genomen of heeft u voor ogen?

In hoeverre komt u tegemoet aan specifieke vragen en wensen van overheden?




Google:

Algemeen

Er wordt steeds meer gebruik gemaakt van geo-viewer toepassingen / uw viewer door overheden. Hoe kijkt u aan

tegen deze ontwikkeling?

Zijn de overheden goed op de hoogte van de gebruiksvoorwaarden van uw product?

In hoeverre wijst u overheden op deze voorwaarden?

Overheden lopen vanwege hun maatschappelijke rol tegen een aantal beperkingen aan zoals:

o Verplicht gebruik basisregistraties (ook voor de kaartondergronden);

o Webrichtlijnen;

o Juridische kaders (privacy wetgeving e.d.);

o Overige risico‟s.

o Hoe kijkt u aan tegen deze situatie?

Welke mogelijkheden zijn er (op korte termijn en lange termijn) om tegemoet te komen aan deze bezwaren?

Welke tegenmaatregelen kunnen overheden treffen?

Hoe kijkt u aan tegen de toegankelijkheid van geo-viewers i.r.t. de webrichtlijnen?

In hoeverre komt u tegemoet aan specifieke vragen en wensen van overheden?

Welke interesse is er ten aanzien van de overheidsbasisregistraties?


Gebruik Geo-Viewers Binnen de Overheid

Documents

Transcript of Gebruik Geo-Viewers Binnen de Overheid