Sander Van Parijs

Centrum voor Lokale Politiek – UGent

Steunpunt Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen – Slagkrachtige Overheid

Seminarie 11 september 2015

Gebiedsgerichte samenwerking: is er

een democratisch probleem; wat is het

probleem en wiens probleem is het?

Gevalstudie: streekvisie over de inplanting van grote windturbines

in Zuid-West-Vlaanderen

Bovenlokale samenwerking…

Is er een democratisch probleem; wat is het probleem en wiens

probleem is het?

Twee perspectieven

Normatiefperspectief

Analytischperspectief

Een normatief perspectief

Vier ideaaltypische stellingnames

Klijn, E.-H. & C. Skelcher, Democracy and network governance: compatible or not? Four conjectures and their implications, in: Public Administration, 2007, nr. 3, p. 587-608.

“Democracy is an essentially contested concept“W. B. Gallie, Essentially contested concepts, in: Proceedings of the Aristotelian Society, vol. 56, 1956, p. 167–198.

Niet-compatibel Verzwakt primaat van de politiek

Complementair Inbreng kennis en expertise

Transitiefase Netwerkdemocratie met andere rol politici

Instrumenteel Versterkt primaat van de politiek

Een analytisch perspectief

Drie invalshoeken

Wat zijn voor ons sturingsnetwerken

Hoe kijken we naar politieke besluitvormingsprocessen

Hoe kijken we naar democratische verankering

1. Wat zijn sturingsnetwerken?

Verlengd bestuur Verplaatst bestuur

Functionele en operationele samenwerkingsverbanden

Strategische sturingsnetwerkenBeleidsbepalende ambitie

↓democratische vraagstelling

Zoeken naar sturingsnetwerken…

Twee nuances

Vrij brede maar toch beperktelonglist

– Waar is de wildgroei aaneventueel ondemocratischesturingsnetwerken?

Dynamiek tussensamenwerkingsverbanden

– Deze staan minder op zichzelf dande regioscreening doetvermoeden

Longlist

Criterium: strategische besluitvorming

Specifieke beleidsthema’s Transversaal beleid

Criterium: verplaatst bestuur

Actienetwerken Ontwikkelingsnetwerken

Criterium: lokale politici

Gemeentelijke vertegenwoordiging Politieke vertegenwoordiging

Regioscreening

Insteek: streekweefsel

Shortlist

Kwalitatieve toetsing

Longlist

Selectiecriteria

Regioscreening

Alle samenwerkingsverbanden

Keuzes caseselectie

Een diepgravend kwalitatiefonderzoek in de regio Zuid-West-Vlaanderen

• Pionier in streekontwikkeling

Focus op streekweefsel• Streekontwikkelingsintercommuna

le• Conferentie van Burgemeesters• RESOC• …

Wat zijn sturingsnetwerken voorons?

Verplaatst bestuur Streekweefsel

Strategische sturingsnetwerkenBeleidsbepalende ambitie

Meerdere actoren en sturingsarena’s

2. Besluitvorming volgenshet Ronde-model

Verplaatsing van besluitvormingsdossiers over tijd en ruimte

Cf. Teisman, G., Models for research into decision-making processes: on phases, streams and decision-makingrounds, In: Public Administration, 2000.

Illustratie naar Koppenjan, J.F.M and Klijn E.H., Managing Uncertainties in Networks. Routledge Londen, 2004.

Besluitvorming binnen eennetwerkarrangement

Vrij naar Arts, B., Leroy, P. & van Tatenhove, J., Political Modernisation and Policy Arrangements: A Framework forUnderstanding Environmental Policy, 206

Reconstructie concrete dossiers alsgevalstudies

Windmolenvisie Crematorium Buda-fabriek

Hoe reconstrueren we besluitvorming?

Ronde-model Arrangementenbenadering

Bredere keuzesituaties waarbinnen de spelsituaties van arena’s zich afspelen

Actoren → Hulpbronnen, Spelregels en Claims

Aandacht voor de context

3. Democratische verankering?

Democratische aspecten van besluitvorming

Input Throughput Output

Informatiestroomrichting politiek

systeem

“Processing” van de besluitvorming

→ Hoe verwerk je input?Hoe bereik je output? →

Vertegenwoordiging en verantwoording

Efficiëntie en effectiviteit beleid

↓vraagstelling sturingsnetwerken

Rol van de lokaal verkozenpoliticus?

Variaties op het primaat van de politiek

– Verschillende rollen mogelijk

– Daarom vertegenwoordiging en verantwoording in de praktijk onderzoeken

Hands-on Hands-off

Directe participatieProcesbegeleiding

NetwerkmanagerWaakhond

Analyse van vertegenwoordigingen verantwoording

Vertegenwoordigingsclaims Verantwoordingsrelaties

Maker Wie maakt de claim?

Onderwerp Wie of wat is het onderwerp?

InhoudWat is de betekenis van de claim?

Publiek Naar wie richt de maker zich?

Actor Wie legt verantwoording af?

InformatieWelke informatie wordt gedeeld?

DebatHoe verloopt het debat tussen actor en forum?

OordeelMogelijkheid tot sancties (⊕ en ⊖)?

ForumAan wie legt de actor verantwoording af? • Horizontaal / verticaal

Drie perspectieven op democratische verankering

Insteek voor een brede reflectie-oefening

Smartphone Drone Helikopter

Sterke link tussen vertegenwoordigings-

claims en verantwoordingsrelaties

Inbedding binnen een nauwsluitend en breed

netwerk van actoren

Integratie binnen een grotere democratische architectuur en cultuur

Individuele bestuurder Streekweefsel Systeem niveau

Gevalstudie

De streekvisie over de inplantingvan grote windturbines in Zuid-

West-Vlaanderen

Het streekweefsel

Hoofdarena’s• Leiedal• Conferentie van Burgemeesters• (RESOC)

Andere arena’s en actoren• individuele gemeentebesturen• een actiegroep• een aantal ondernemingen • hogere overheden• …

Verhouding arena’s en actoren• Overlappende mandaten• Prominente rol conferentie

Dat informele voorbereiden in die conferentie. Daar wordt eigenlijk voor een stuk al afgetoetst van wat het haalbare is op streekniveau. Dus de echte visieontwikkeling gebeurt voor een stukje wel in de conferentie en het informele. [Politicus]

De conferentie stuurde [de raad van bestuur] wel voor een groot deel. […] Uiteindelijk als je iets wil realiseren vanuit de conferentie van burgemeesters moest je het naar de raad van bestuur sturen want die conferentie had geen beslissingsmacht. [De punten waarvan de conferentie zei] dat is rijp voor de raad van bestuur. [Politicus]

Zeer concrete dingen gaan uitwerken en gaan verankeren enz. en afspraken gaan maken tussen gemeenten, doorgaans is RESOC daar geen forum voor. [Medewerker Leiedal]

Overzicht rondes

• Voorgeschiedenis

• Legislatuur 2007-2012

Politiek verbond1Barsten verbond

•Zwevegem

•Avelgem2Reddingspoging

•Bal bij gemeenten3 Einde streekvisie4

Ronde 1: politiek verbond

Twee parallelle vertegenwoordigingsclaims• Economie

• Subclaim Zwevegem = Bekaert

• Ruimtelijke kwaliteit

Verantwoording• Hoofdzakelijk horizontaal

• Lichte vormen (toelichting)

Ronde 2: barsten in verbond

Vaststelling 1: streekafspraak verplaatstzich binnen besluitvorming Harelbeke

Vaststelling 2: Avelgem verandert haar claim zonder formele verantwoording

“je kan in theorie wel consensus vinden maar als het zeer praktisch wordt, wordt een burgemeester terug burgemeester en niet zozeer regionaal meedenkende” [politicus]

Nieuwe actoren betrokken• Lokale politieke oppositie• Actiegroep• Hogere overheden

Ronde 3: reddingspoging Leiedal

Twee invullingen vertegenwoordigingsclaimrond economie

–Bestuurders (opportuniteiten)

–Leiedal (eerlijke concurrentie)

Verantwoording

–Verticaal maar richting schepencolleges

–Stevige vorm (inclusief oordelen)

Ronde 4: einde streekvisie

Schepencolleges verdeeld

Streekweefsel wacht op een nieuwinitiatief van Vlaanderen

Reflectie democratischeverankering

[Wat in de streekorganen beslist wordt] wordt teweinig doorgespeeld […] Is dat dan eenburgemeester die daarin zit dan gaat die veelgemakkelijker geneigd zijn van de dingen […] eenkeer in het schepencollege of in de gemeenteraadte brengen. […] het is niet omdat het nietgenotuleerd wordt dat er niet over gesproken werd.[Politicus]

Als ze een schepen sturen is dat nog iets maar jehebt sommige gemeenten die dat een raadslidsturen. En ik moet zeggen dat daar de bindingwel zeer moeilijk is omdat de kern van de macht /u weet dat ook wel / zit natuurlijk niet in diegemeenteraad of bij die gemeenteraadsleden maarzit eigenlijk bij het schepencollege / deburgemeester. [Politicus]

Dus in de gemeenteraad, ja, moet [een gewoonraadslid uit de meerderheid] eigenlijk zwijgen.[Politicus]

Smartphone

Burgemeesters eerste vioolStreekbelang = optelsom lokale belangen

Permanente (lichte) verantwoording richting uitvoerende macht

Reflectie democratischeverankering

Het gebeurt dan heel letterlijk [dat we] dus 'smorgens conferentie van burgemeesters overeen bepaald thema hebben en drie uur daarnais het raad van bestuur van Leiedal [en dat]letterlijk dezelfde nota dan nog een keer aanbod komt. [Politicus]

[De overlappende mandatarissen] waren daneigenlijk al mee in het verhaal en dat is eenbelangrijk element […] dat dan eigenlijk in dieconferentie van burgemeesters er ook alvoldoende burgemeesters waren die eigenlijkvolledig het dossier kenden, wisten wat er in deraad van bestuur, hoe dat die besluitvorming wasverlopen of die geesten aan het rijpen waren.En die daar eigenlijk op die manier eigenlijktoch wel een positieve indruk kunnen geven omte maken dat de dingen vooruit gaan. [Politicus]

Toen was dat eigenlijk een heel homogenegroep zowel binnen RESOC, als de raad vanbestuur van Leiedal was [dat] voornamelijkvanuit de CD&V gestuurd. Met een aantalburgemeesters die dat ook al twaalf jaar oflanger waren. [Medewerker Leiedal]

Drone

StreekweefselOverlappende mandaten

Amper verruiming publiek

Reflectie democratischeverankering

[Het] heeft ook meegespeeld […] dat dehogere overheid ons nooit als regio in onsstandpunt heeft erkend. [Politicus]

Ik veronderstel dat de purebelangenvertegenwoordiging en het pureproberen te behouden van bedrijven in de streek[…]. Dat zal meegespeeld hebben in het besluitvan de deputatie. Of in het besluit in beroepbij de minister ook. [Politicus]

Maar finaal is er dan spelletjes gespeeldgeweest. De provincie zei dan eerst “neen”dan kwam er een “ja” van de minister enz.En altijd vanuit een economische weerslag. […]Oh door lobby. Achter de schermen. Dat kanniet anders. Hoe kan je nu van standpuntweigering naar toelating gaan als er daar geenlobbywerk achter zit? [Politicus]

Helikopter

Politieke cultuur

Hoe autonoom is het (boven)lokale

Reflectie democratischeverankering

Nood aan maatwerk en zelfevaluatie

Toetsing : verlengd of verplaatst bestuur

Smartphone Drone HelikopterBurgemeesters eerste

vioolStreekbelang = optelsom

lokale belangen

StreekweefselOverlappende mandaten

Hoe lokaal is bovenlokaal

Permanente (lichte) verantwoording richting

uitvoerende machtAmper verruiming publiek

Politieke cultuur Vlaanderen

Alle rapporten, conferentiepapers en working papers zijn te vinden op de website van het Steunpunt Bestuurlijke Organisatie:

www.steunpuntbov.be

Suggesties en vragen:

sander.vanparijs@ugent.be