FT-202Derailleurs 2

Copyright 2002

Zelfstudie en huiswerk

Zelfstudie 1

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

Introductie

Dit Zelfstudiepakket is een voorbereiding op de RPT-dag "Derailleurs 2", die jebinnenkort gaat volgen. Tijdens deze RPT-dag ga je een aantal opdrachten uitvoeren. Deinformatie in de Zelfstudie is speciaal gericht op deze opdrachten. De Zelfstudie vormteen aanvulling op de Theorieleerstof die bij de beroepsopleiding hoort.In de Zelfstudie moet je een aantal vragen beantwoorden. Doe dit zo goed als je kunt.Het helpt je ook om met succes door de Starttoets te komen. De vragen worden tijdensde dag door de instructeur besproken. Neem daarom de ingevulde Zelfstudie meenaar de RPT-dag en bewaar hem goed. Hij kan ook zeer nuttig zijn bij devoorbereiding op het praktijkexamen.

Doelstellingen:

Na afloop van deze dag kun je met betrekking tot:

Derailleursysteem ombouwen:

� Weten welke onderdelen gecombineerd kunnen worden.

� Leren omgaan met dealermanuals.

SRAM ESP monteren en afstellen:

� Weten welke specifieke kenmerken het SRAM ESP heeft.

� Deze monteren en afstellen.

Shimano NEXAVE afstellen:

� Weten welke specifieke kenmerken de Shimano NEXAVE groepen.

� Deze monteren en afstellen.

Cassettebody vervangen:

� Verschillende achternaafconstructies kunnen onderscheiden.

� Weten hoe de verschillende typen body’s gedemonteerd en gemonteerd moeten worden.

Flight deck monteren en instellen:

� Weten hoe je te hierbij werk moet gaan.

Derailleursystemen 2

In derailleursystemen 1 hebben we gekeken naar de basisvoorwaarden om eenderailleursysteem goed te kunnen laten functioneren. In derailleursystemen 2 zal devoorderailleur uitvoerig worden behandeld. Verder gaan we oefenen met het begripkettinglijn. In de praktijkopdrachten krijg je ruim de tijd om te oefenen met het monterenen afstellen van derailleursystemen uit het duurdere segment. Ook het vervangen vancassettebody’s zal deze dag onder de aandacht gebracht worden.

Zelfstudie 2

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

De voorderailleur

Hiervoor is uitvoerig ingegaan op de werking en afstelling van de achterderailleur. Eenfiets met derailleursysteem is, niet alleen voorzien van een achterderailleur maar ook vaneen voorderailleur.De principewerking, het parallellogram, van de voorderailleur is nagenoeg gelijk aan deachterderailleur.Het grote verschil met de achterderailleur is dat de voorderailleur alleen in werking is alsdeze wordt bediend door een versteller. Deze hoeft de ketting niet op zijn plaats en onderspanning te houden zoals de achterderailleur met zijn derailleurwieltjes doet.De voorderailleur slijt hierdoor dan ook een stuk minder dan de achterderailleur.

Voorderailleurs zijn er in twee uitvoeringen,namelijk: Top-pull en down-pull.

Bij een top-pull derailleur wordt deversnellingskabel naar boven getrokken enbij een down-pull derailleur naar beneden.Bij het laatst genoemde type loopt deversnellingskabel onder de bracket door ofvia een wieltje op de achterkant van hetbracket.

Heel belangrijk bij de montage van de voorderailleur is de afstand van de derailleurkooiten opzichte van het buitenste kettingwiel. Shimano voorziet zijn nieuwe derailleurs vaneen sticker en een afstelmal.

Zelfstudie 3

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

De sticker geeft de afstand aan ten opzichte van het buitenste kettingwiel en de mal zetde derailleur in de juiste stand.

Zijn de sticker en de afstelmal niet aanwezig, dan is de afstand derailleurkooi - buitenstekettingwiel ook ‘op zicht’ in te stellen.De afstand tussen de derailleurkooi en het buitenste kettingwiel varieert tussen de 1 en 3millimeter. Is deze afstand goed ingesteld, dan moet er gekeken worden of de kooi vande derailleur in de uiterste stand "L" niet tegen de zitbuis aan komt.Is dit wel het geval, dan is er een te korte trapas gemonteerd. Het binnenste tandwiel ligtdan te dicht tegen de brackethuls aan. Door het monteren van een langere trapas kan ditprobleem opgelost worden.Trapassen zijn verkrijgbaar in diverse maten, met onderling zeer kleine verschillen.Hierdoor is het dus mogelijk om de ideale kettinglijn te benaderen of te realiseren.

VRAAG 1. Een voorderailleur moet op een bepaalde hoogte gemonteerd worden,

afstand kooi-buitenste kettingwiel. Wat is hier de reden van en wat zou er

gebeuren als deze te hoog wordt gemonteerd?

Zelfstudie 4

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

De kettinglijn

In het vorige gedeelte werd de kettinglijn genoemd. Wat is dat nu precies: de kettinglijn?De kettinglijn is een maat waarbij het derailleursysteem optimaal werkt. Het zou ideaalzijn als de ketting in alle versnellingen evenwijdig aan de hartlijn van het frame zouliggen. Door de toename van het aantal versnellingen is het mogelijk om de ketting eenerg grote hoek te laten maken. Wanneer de ketting onder een grote hoek staat , doorbijvoorbeeld de combinatie buitenblad en de grootste krans achter. Dan zal de ketting nietecht soepel lopen. De combinaties waarbij de ketting een grote hoek maakt, veroorzakeneen duidelijk waarneembare slechte “loop” van de ketting met versnelde slijtage alsgevolg. De uiterste standen zoals de combinatie buitenblad/grootste krans achter, enbinnenblad/kleinste krans achter werken dus niet echt optimaal. Toch kunnen dezegeschakeld worden wanneer bij de montage van het derailleursysteem rekening isgehouden met de door de fabrikant opgegeven kettinglijn. Zo zal de ketting in allestanden redelijk evenwijdig liggen met de hartlijn van het frame. De kettinglijn is eenmaatvoering waarbij de trapas/crankstel combinatie perfect is afgestemd op deachternaaf/cassette combinatie. In de praktijk komt het er op neer dat we de kettinglijngaan opzoeken/controleren bij storingen aan het derailleursysteem, en bij het bepalenvan de juiste trapaslengte.

De ketting kan tijdens het gebruik erg afwijken van de ideale lijn.

Berekenen van de kettinglijn

Wanneer we de kettinglijn gaan berekenen, moeten we twee berekeningen uitvoeren.Kettinglijn ‘voor’Deze maat gebruiken we in de praktijk het meest, omdat we hiermee de trapaslengtekunnen bepalen of controleren. Het bepalen van de juiste trapaslengte heeft niet alleeninvloed op de hoek van de ketting, maar ook op het functioneren van de voorderailleur.Bij een te korte of te lange trapas kan het bereik van de voorderailleur niet optimaalbenut worden. De kettinglijn ‘voor’ wordt als volgt bepaald;

Zelfstudie 5

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

Kettinglijn (voor) = A + B 2

A=afstand linkerzijde zitbuis-buitenkant buitenbladB=afstand rechterzijde zitbuis-binnenkant kleinste bladKettinglijn ‘achter’Om de kettinglijn ‘achter’te berekenen gebruiken we de volgende formule;

Kettinglijn (achter) =

inbouwbreedte - cassettebreedte-------------------------------------------- - T

2

Inbouwbreedte=afstand tussen de achterpaddenCassettebreedte=afstand buitenkant grootste krans tot buitenkant kleinste kransT=afstand binnenkant rechterpad tot buitenkant kleinste krans

Zelfstudie 6

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

Optimale werkingEen derailleursysteem werkt optimaal wanneer beide kettinglijnen gelijk zijn. Doordatmoderne derailleurketting zijdelings relatief soepel zijn kunnen kleine afwijkingen in dekettinglijn opgevangen worden.

Capaciteit

Net als de achterderailleur heeft de voorderailleur een bepaalde capaciteit.De capaciteit van een voorderailleur is het verschil tussen het grootste en kleinstekettingblad.Deze capaciteit opgeteld met de capaciteit van de achterderailleur geeft de totalecapaciteit van het derailleursysteem.

VRAAG 2. De kooi van de voorderailleur zit tegen de zitbuis aan, dus moet er een

langere trapas gemonteerd worden. Waarom kan men niet zomaar de

langste pakken, dan is men er toch zeker van dat de kooi niet meer tegen

de zitbuis aan komt?

Montage

Een voorderailleur kan op drie verschillende manieren gemonteerd worden op de fiets:

� Met een klemband.

� Met een aansoldeernok.

� Met een bracketplaat.

De klemband is de meest voorkomendemethode.Je moet hier echter wel rekening houdenmet de diameter van de zitbuis.De diameter waarvoor de derailleurbestemd is staat meestal aan debinnenkant van de klemband.

Zelfstudie 7

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

De derailleur met de aansoldeernokwordt tegen de zitbuis aangeschroeft,met of zonder tussenplaatje.

De bracketplaat is een plaat die tegen de brackethuls aan geschroefd wordt door deadaptercups waarmee de trapas bevestigd wordt. Bovenop deze plaat zit dan de derailleurgemonteerd.

Zelfstudie 8

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

Shimano NEXAVE

Een nieuwe variant van de voorderailleur komt van Shimano. In de NEXAVE C600 en C900groep is de voorderailleur voorzien van een speciaal mechanisme. De voorderailleur maaktgebruik van 2 pallen en nokken. Dit mechanisme is verbonden aan een speciaal crankstel.Het draaimoment dat ontstaat tijdens het roteren van de cranks wordt gebruikt om devoorderailleur te verplaatsen.

Afstellen

Ook het afstellen van de voorderailleur gaat in principe op dezelfde manier als bij deachterderailleur.Eerst stel je de uiterste standen "L"en "H" af.Na het afstellen in deze twee standen moet er tussen de ketting en de kooi 2 mm ruimtezijn als hij in de stand "L"en "H" staat.

De derailleur moet nu - in ontspannen stand - in zijn uitgangspositie staan. Bij het enemerk zal hij nu boven het grootste kettingblad staan en bij het andere boven het kleinsteblad.

Zelfstudie 9

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

Zet de versteller op het stuur in de overeenkomende stand, en controleer of de eventueelaanwezige kabelspanschroef niet helemaal uitgedraaid staat. De derailleurkabel kan nugemonteerd worden. Let hierbij op dat de derailleurkabel in de juiste groef of positie opde voorderailleur wordt vastgezet.Schakel nu met de voorderailleur alle mogelijke standen. Controleer of alle standen goedte schakelen zijn, en controleer of de ketting in de lichtste versnelling en de zwaarsteversnelling niet tegen de geleide platen van de voorderailleur loopt. Controleer nogmaalsde kabelspanning als de voorderailleur in ontspannen toestand staat.

VRAAG 3. Waarom moet men eerst altijd de uiterste standen van de derailleur

afstellen alvorens de kabel vastgezet wordt?

Het freewheel

Het freewheel vormt een gedeelte van de achternaaf en heeft twee functies, namelijk:

� Montage kettingwielen mogelijk maken.

� Vrijlopen en aandrijven

Zo’n freewheel bestaat uit drie delen:

� Het buitenste huis.

� Het binnenste huis.

� Het palmechanisme.

Het buitenste huis zorgt voor de montage-mogelijkheid van de kettingwielen. Dezeworden hierop geschoven en met een sluitring vast gezet. Met het binnenste huis wordthet freewheel tegen de naaf gemonteerdTussen het buitenste en binnenste huis zit het palmechanisme. Dit palmechanisme is er intwee uitvoeringen namelijk met platte pallen en cilindrische pallen.Het freewheel met de platte pallen is de meeste gangbare uitvoering.

Zelfstudie 10

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

Het binnen- en buitenhuis zijn ten opzichte van elkaar gelagerd door middel van eencup/conus-lager. De twee huizen kunnen dus ten opzichte van elkaar draaien.De binnenzijde van het buitenste huis is voorzien van tanden waar de platte pallen vanhet binnenste huis in aan kunnen grijpen.Houdt men nu de benen stil of trapt men achteruit, dan zal het binnenste huis snellergaan draaien dan het buitenste huis en kunnen de nokken niet aangrijpen. Het tikken vande pallen is dan ook hoorbaar.Dit tikken is bij het freewheel met de cilindrische pallen niet te horen. Deze naaf wordtook wel silent clutch genoemd.

De cilindrische pallen worden tussen het buitenste en binnenste huis gedrukt als hetbuitenste huis sneller wil gaan draaien dan het binnenste huis.

Zelfstudie 11

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

Het freewheel kan als body deel uit maken van de cassettenaaf, maar kan ook alsschroeffreewheel zijn uitgevoerd. De cassettenaaf komt tegenwoordig het meeste voor.De naven voor een schroeffreewheel hebben een ongunstige belasting op de as en hetrechterlager, waardoor we deze naven alleen nog maar in het goedkope segmenttegenkomen.

Schroeffreewheelnaaf Cassettenaaf

Cassettebody’s moeten bij slijtage vervangen worden. Om de cassettebody van de naaf tedemonteren, zijn er een aantal mogelijkheden.

Sachs monteerde in het verleden de freewheelbody door middel van een perspassing.

Zelfstudie 12

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

Bij Campagnolo gebeurt dit door middel van conussen op de binnenas.

Het SRAM ESP-systeem

SRAM is een bedrijf dat schakelsystemen ontwikkelt en Gripshift is er daar één van. ESP,Extra Sensitive Perception is ook een product van dit bedrijf.Het ESP-schakelsysteem is specifiek voor de mountainbike wereld ontwikkeld.Kenmerkend voor dit systeem is dat de derailleur en de versteller bij elkaar horen. Eencombinatie van een ESP-derailleur en een shifter van een ander merk is dan ook nietmogelijk. Ook een "normale" derailleur en een ESP-shifter is niet mogelijk. Waarom ditniet mogelijk is, wordt verderop toegelicht.

ESP achter derailleur

Het principe van de derailleur, het parallellogram, is hetzelfde gebleven. Maar er zijnverschillen ten opzichte van de "normale" derailleur.

De afstand tussen het kettingwiel en het bovenstederailleurwieltje blijft bij een ESP-derailleur altijd gelijk.

Om deze afstand gelijk te houden heeft men, onderandere, de hoek waaronder het parallellogram werkt steilergemaakt.

Bij de "normale" derailleurs was het zo. Als men naar een groter kettingwiel schakelde,dan kwam het bovenste derailleurwieltje dichter bij het kettingwiel. Vooral bijmountainbikes verandert deze afstand vrij veel. Dit komt omdat de stappen tussen dekettingwielen vrij groot zijn.

Zelfstudie 13

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

De veer op het punt waar de derailleur aan de pat wordt gemonteerd, is dan ook komente vervallen. Een bijkomend voordeel is dat de derailleurkooi veel sterker gemaakt kanworden.Door deze aanpassingen is de derailleur erg precies geworden. Axiale speling op hetbovenste derailleurwieltje is dan ook niet meer nodig. Het systeem schakelt hierdoor eenstuk sneller.De ESP-derailleur is voorzien van twee soorten veren. De veer in het parallellogram, die jeook bij de Shimano-derailleurs ziet. Maar ook twee veren in de asjes aan de achterkant inhet parallellogram. Deze combinatie van veren zorgt ervoor dat de veerkracht over hethele schakelbereik constant is.

De shifter

Een ESP-shifter kan nooit gecombineerd worden met een derailleur die niet van het ESP-type is. De reden hiervan is de kabelverplaatsing.Een "normaal" derailleursysteem heeft een overbrengingsverhouding van 1 : 2. Hiermeewordt bedoeld: als er in de versteller een kabelverplaatsing plaatsvindt van 1 centimeter,dan wordt de derailleur 2 centimeter verplaatst.Een ESP-systeem heeft een overbrengingsverhouding van 1 : 1. Dit wil dus zeggen, datals in de shifter de kabel 1 centimeter verplaatst wordt, dat de derailleur ook 1 centimeterverplaatst wordt.Bij een 8-speed derailleursysteem moet de derailleur zich ongeveer 3,5 centimeterverplaatsen als hij alle 8 versnellingen wil doorlopen.Bij een "normaal" derailleursysteem heeft de kabel in de shifter een verplaatsing gedaanvan 1,75 centimeter. Bij een ESP-systeem heeft de kabel in de shifter dan een wegafgelegd van 3,5 centimeter. Deze 1 : 1-verhouding wordt mogelijk gemaakt door de vinaan de derailleur en de speciale shifters, die meer kabel kunnen verplaatsen.

Zelfstudie 14

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

Dit is dus de reden dat het ESP-systeem één systeem is en niet uitgewisseld kan wordenmet niet-ESP-derailleurs en verstellers.Zoals nu duidelijk zal zijn, verplaatst een ESP-shifter twee maal zoveel kabel als een"normaal" derailleursysteem. Hierdoor ontstaat een arm die tweemaal zolang is en dekabelspanning kan hierdoor halveren. Een gevolg daarvan is dat de wrijving een stukminder is.

Afstellen ESP-derailleur

Het afstellen van de ESP-derailleur gaat op dezelfde manier zoals in het begin van dezezelfstudie werd aangegeven.

� Eerst wordt de derailleur in het padoog gemonteerd, daarna worden de schroeven "H" en"L" afgesteld.

� De shifter wordt op het stuur gemonteerd. Tussen de shifter en het handvat wordt nog eenplastic ring geplaatst. Deze ring zorgt ervoor dat het handvat het draaien van de shifter nietbelemmert.

Zelfstudie 15

FT-202 DERAILLEURS 21 0 - 0 2

� De binnenkabel wordt door de buitenkabel naar de derailleur geleid. De shifter wordt instand een gezet. Nu kan de binnenkabel aan de derailleur bevestigd worden. Schakel éénkeer op van de eerste naar de achtste versnelling, zodat de derailleurkabels "opgerekt"worden.

� Schakelt de derailleur niet naar behoren, dan kan de derailleurstand bijgesteld worden metbehulp van de kabelstelschroef aan de shifter.

VRAAG 4. Noem een praktijksituatie waarbij het handig is als we de capaciteit van de

derailleur weten.

Uitwisselbaarheid

Er zijn dus inmiddels erg veel derailleursystemen te verkrijgen. De uitwisselbaarheid vandeze derailleursystemen is echter zeer beperkt. Zo zijn componenten van een merk, vaakniet uit te wisselen met componenten van een ander merk. Ook het onderling mixen vanonderdelen uit diverse groepen van één merk is zeer beperkt. Derailleursystemen wordenvaak als complete groep geleverd. De onderdelen uit zo’n groep zijn vaak perfect opelkaar afgestemd voor een optimale werking. Gelukkig verstrekken de fabrikanten welinformatie over de uitwisselbaarheid van hun componenten. Let hier dus op wanneer jemet verschillende componenten wil gaan werken, en raadpleeg bij twijfel dedealerinformatie.

Dit is het einde van de Zelfstudie. Deze Zelfstudie is zo universeel mogelijk opgezet. Erbestaat echter in de praktijk geen universele uitvoering. Alle fabrikanten hebben huneigen uitvoeringen en oplossingen. Als je hierover onduidelijkheden bent tegengekomenof vragen hebt, zoek dit dan uit in je eigen werksituatie en breng het op de RPT-dag tersprake tijdens de behandeling van de Zelfstudie.

Veel succes op de RPT-dag.