LANDSEXAMEN VWO 2018-2019 Examenprogramma SCHEIKUNDE V.W.O. 1 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen wordt afgenomen in één zitting van 3½ klokuren. Het commissie-examen wordt schriftelijk in maart-april afgenomen. Dit schriftelijk gedeelte duurt 2 uur. 2 Het examenprogramma Het examenprogramma voor het centraal examen en het commissie-examen Scheikunde bestaat uit de volgende (sub)domeinen:

Examenprogramma Scheikunde Vwo

Domeinen Subdomeinen en eindtermen Centraal examen

Commissie-examen

A Vaardigheden Algemene vaardigheden A1: Informatievaardigheden x x A2: Communiceren x x A3: Reflecteren op leren x x A4: Studie en beroep x x Natuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden A5: Onderzoeken x x A6: Ontwerpen x x A7: Modelvorming x x

A8: Natuurwetenschappelijk instrumentarium x x A9: Waarderen en oordelen x x Chemische vakvaardigheden A10: Toepassen van chemische concepten x x A11: Redeneren in termen van context-concept x x A12: Redeneren in termen van structuur-eigenschappen x x A13: Redeneren over systemen, verandering en energie x x A14: Redeneren in termen van duurzaamheid x x A15: Redeneren over ontwikkelen van chemische kennis x x B Stoffen en materialen in de chemie

B1: Deeltjesmodellen x x B2: Eigenschappen en modellen x x B3: Bindingen en eigenschappen x x B4: Bindingen, structuren en eigenschappen x x

C Chemische processen en behoudswetten

C1: Chemische processen x x C2: Chemisch rekenen x x C3: Behoudswetten en kringlopen x x C4: Reactiekinetiek x x C5: Chemisch evenwicht x x C6: Energieberekeningen x x C7: Classificatie van reacties x C8: Technologische aspecten x C9: Kwaliteit van energie x C10: Activeringsenergie x

D Ontwikkelen van chemische kennis

D1: Chemische vakmethodes x x D2: Veiligheid x D3: Chemische synthese x x D4: Molecular modelling x

Examenprogramma Scheikunde Vwo

Domeinen Subdomeinen en eindtermen Centraal examen

Commissie-examen

E Innovatie en chemisch onderzoek

E1: Chemisch onderzoek x x E2: Selectiviteit en specificiteit x x E3: Duurzaamheid x E4: Nieuwe materialen x E5: Onderzoek en ontwerp x

F Industriële (chemische) processen

F1: Industriële processen x x F2: Groene chemie x x F3: Energieomzettingen x x F4: Risico en veiligheid x F5: Duurzame productieprocessen x

G Maatschappij, chemie en technologie

G1: Chemie van het leven x x G2: Milieueffectrapportage x x G3: Energie en industrie x x G4: Milieueisen x G5: Bedrijfsprocessen x

3 Het centraal examen Scheikunde Het centraal examen heeft betrekking op de eindtermen van de (sub)domeinen A (A1 t/m A15), B (B1 t/m B4), C (C1 t/m C6), D (D1 en D3), E (E1 en E2), F (F1 t/m F3) en G (G1 t/m G3). 4 Het commissie-examen Scheikunde Het commissie-examen schriftelijk gedeelte heeft betrekking op de eindtermen van de (sub)domeinen A (A1 t/m A15), B (B1 t/m B4), C (C1 t/m C10), D (D1 t/m D4), E (E1 t/m E5), F (F1 t/m F5) en G (G1 t/m G5). 5 De leerstofomschrijving

De te bestuderen leerstof omvat: de methode Chemie Overal 4de editie Vwo 4, 5 en 6 leerboek en uitwerkingen. - Leerboek Chemie Overal 4de editie Vwo 4 (ISBN 978.90.11.11379.4) Uitw. Chemie Overal 4de editie Vwo deel 4 (ISBN 978.90.11.11378.7)

1. Scheiden en reageren 2. Bouwstenen van stoffen 3. Moleculaire stoffen 4. Zout en zoutoplossingen 5. Reacties van zouten 6. Koolstofverbindingen 7. Duurzaamheid 8. Zuren

- Boek Chemie Overal 4de editie Vwo 5 (ISBN 978.90.11.11380.0) Uitw. Chemie Overal 4de editie Vwo 5 (ISBN 978.90.11.11381.7)

8. Zuren 9. Basen 10. Analysetechnieken en onderzoek 11. Redoxreacties 12. Molecuulbouw en stofeigenschappen 13. Kunststoffen 14. Chemie van het leven 15. Groene chemie

- Boek Chemie Overal 4de editie Vwo 6 (ISBN 978.90.11.11383.1) Uitw. Chemie Overal 4de editie Vwo deel 6 (ISBN 978.90.11.11382.4)

15.Groene chemie 16. Buffers 17. Accu’s en brandstofcellen 18. Nieuwe materialen 19. Biotechnologie 20. Energie en omgeving Examentraining.

- BINAS voor havo/vwo 6de druk (ISBN 978.90.01.81749.7) - Stencil scheidingsmethoden (zie bijlage 3) - Examenvoorbereiding. Examenbundel 2018/2019 Vwo Scheikunde (ISBN 978.90.06.42916.9) Samengevat Vwo Scheikunde (ISBN 978.90.06.07878.7) www.examenblad.nl

<kies> in hoek links boven op het beeldscherm jaar bv. 2018. <kies> Vwo, exacte vakken, Scheikunde <kijk> onder het kopje Examendocumenten 1e en 2e tijdvak Alle documenten van het betreffende examen, zoals opgaven, bijlagen, (eventuele aanvulling op) correctievoorschrift, omzettingstabel normering en eventuele errata, staan onder elkaar in een rij aangegeven. <kies> 1e of 2e tijdvak. Bv. 1e tijdvak <klik> op aangegeven datum boven het document dat u wilt raadplegen. Bv. 17 mei 2018 Opgaven

www.cito.nl <klik> op Cito - Home <zoek> het kopje Onderwijs <klik> op Voortgezet Onderwijs <kies> Centrale examens <kies> Schriftelijke examens havo/vwo <klik> op Jaar bv. Examens 2018 <kies> Schooltype bv. Vwo 1e tijdvak of Vwo 2e tijdvak <bekijk> het tabel en zoek Examen Scheikunde op <klik> op de figuur onder Opg(ave) behorende bij het Examen Scheikunde Voor het correctievoorschrift <klik> op de figuur onder CV (correctievoorschrift) behorende bij het examen Scheikunde. Voor normering <kies> na Schriftelijke examens havo/vwo Normering, bv. normering 2018 <kies> voor Vwo 1e tijdvak of Vwo 2e tijdvak afhankelijk van het gekozen examen en <klik> op het nummer dat staat aangegeven voor de vaknaam. Bv.Vwo Scheikunde.

6 Toegestane hulpmiddelen tijdens het centraal examen - Vanaf het schooljaar 2015-2018 is met de invoering van het nieuw examenprogramma scheikunde

voor het Vwo de GRM (Grafische Rekenmachine) en BINAS 5de druk niet meer toegestaan bij het centraal examen scheikunde. Wel kan een gewone rekenmachine worden gebruikt.

- BINAS 6de druk (zie bijlage 1 errata BINAS voor havo/vwo 6de druk). - Woordenboek (voor specificatie zie rooster centraal schriftelijke examens Vwo 2019) 7 Meer informatie

Voor meer informatie over het examenprogramma, de domeinen/subdomeinen en de eindtermen wordt verwezen naar http://examenblad.nl op internet.

1. <kies> Vwo (bovenaan) 2. <kies> Exacte vakken 3. <kies> Scheikunde 4. <kies> Syllabus 2019 Scheikunde Vwo

Bijlage 1 Errata BINAS voor havo/vwo 6de druk (ISBN 978.90.01.81749.7) Ondanks een zorgvuldige ontwikkeling en uitgebreide controle staan in sommige oplages van de 6de editie van de BINAS voor havo/vwo, toch een aantal fouten. Ter correctie wordt een overzicht van de geconstateerde fouten gegeven. Bekijk de 3 volgende bladzijdes. De errata op de 6de editie van BINAS voor havo/vwo is digitaal te vinden op onderstaande link: http://www.noordhoffuitgevers.nl/wps/wcm/connect/4b1efb0c-1841-4248-b154-73462025bcb3/Errata+Binas+6e+ed.+14.08.12.pdf?MOD=AJPERES

Bijlage 2 Gebruikte handelingswerkwoorden in de examenprogramma’s scheikunde

TIMSS Beheersingsniveau

Subniveau

Gebruik van chemische kennis

Handelingswerkwoorden

TIMSS I Weten

1 In chemische verschijnselen en bij waarnemingen chemische vakbegrippen benoemen en herkennen en in deze situatie toelichten.

Benoemen Herkennen Toelichten

TIMSS II Toepassen

2 Concepten en daaraan gerelateerde vakbegrippen kunnen gebruiken en beschrijven in een standaardprobleemstelling.

Berekenen (eenvoudig) Beschrijven Aangeven Gebruiken Classificeren Hanteren

3 Concepten en daaraan gerelateerde vakbegrippen met elkaar in verband brengen en daarmee een sluitende redenering geven.

Verklaren Relateren aan Verbanden leggen tussen Berekenen (meer variabelen) Redeneren over/met behulp van

TIMSS III Redeneren

4 Analyseren met behulp van concepten en vakbegrippen bij een ontwerp van een product en voorstellen formuleren bij het maken van een aanpassing of een verbetering van een proces of een product.

Analyseren Berekenen (complex) Conclusies trekken Voorstellen formuleren

5 Toepassen van concepten en vakbegrippen bij het doen van onderzoek in complexe probleemstellingen en resultaten kritisch beoordelen en effecten van verbetervoorstellen beoordelen.

Voorspellingen doen Beoordelen Beargumenteren

Bijlage 3 Bekend veronderstelde vakbegrippen In deze bijlage is een overzicht van de vakbegrippen opgenomen die bij het centraal examen bekend verondersteld worden. Leerlingen die geen biologie en/of natuurkunde volgen, missen bepaalde kennis van deze vakken die bekend verondersteld wordt bij het volgen van het scheikundeprogramma in de tweede fase. 1. De kandidaat kan de volgende chemische vakbegrippen herkennen en gebruiken:

aggregatietoestand / fase; - toestandsaanduidingen (s), (l), (g) en (aq)

alcoholen; ammonia; atomaire massa eenheid (u); broeikaseffect; carbonzuren; coëfficiënt; destillaat; extractiemiddel; fase-overgang; filtraat; index; indicator; loopvloeistof; molariteit / molair (M); natronloog; ontbrandingstemperatuur; ontledingsreactie: elektrolyse, fotolyse en thermolyse; onvolledige verbranding; oplosmiddel; reagens; residu; titratie; triviale naam; ijklijn; zoutzuur.

2. De kandidaat kan de volgende biologische vakbegrippen herkennen en gebruiken:

ademhaling; bloed; cel; celmembraan; chromosomen; ecosysteem; erfelijkheid; organisme; spijsvertering; transport.

3. De kandidaat kan de volgende natuurkundige vakbegrippen herkennen en gebruiken: druk; energie; kracht; licht; massa; radioactiviteit; spanning; straling; stroomsterkte; temperatuur; warmte.