RRuuGGDD..FF..ZZ..-- AArrbboo FFMMWW

2

RSI staat voor ‘Repetitive Strain Injury’. Het is een verzamelnaam voor spier-, zenuw- en peesaandoeningen van nek tot vingertoppen. RSI uit zich in klachten als pijn, vermoeidheid en tintelingen in de nek, schouders, armen, polsen en vingers. De klachten zijn het gevolg van overbelasting in het werk en/of vrije tijd door herhaalde bewegingen en/of statische houdingen van het bewegingsapparaat. Bij beeldschermwerk worden gelijktijdig nek- en schouderspieren statisch belast, de boven- en onderarm laagfrequent bewogen, de pols statisch belast en de vingers hoogfrequent bewogen. De klachten zijn chronisch, dat wil zeggen dat ze gedurende langere tijd aanhouden. RSI wordt veroorzaakt door een ingewikkeld samenspel van belastende factoren: �� fysieke werkbelasting (repeterende bewegingen, statische houdingen, werkduur en krachtuitoefening; de

mate van fysieke belasting wordt beïnvloed door de werkplek, gereedschappen en software) �� organisatorische werkbelasting (werktijden, takenpakket, sfeer, stijl van leiding geven, werkdruk en

werkstress) �� lichamelijke belasting en stress buiten het werk (hobby’s sport en prive-stress) �� persoonsgebonden factoren (fysieke/mentale belastbaarheid, gedrag, motivatie, werktechniek en

persoonstype) Hoe deze factoren op elkaar inwerken bij het krijgen van RSI, wordt in het volgende model aangegeven.

Uit het model blijkt dat zowel fysieke belasting als werkdruk tot RSI-klachten kunnen leiden. Hoge taakeisen en lage regelmogelijkheden doen de lichamelijke belasting en werkdruk toenemen. Of er gezondheidsklachten optreden (stress en/of RSI) is afhankelijk van persoonsgebonden factoren. Werkdruk leidt het eerst tot stressklachten, die weer, via een toename van spierspanning, RSI in de hand werkt. Zijn er RSI-klachten, dan hebben die weer een negatief effect op de persoonsgebonden factoren (zoals belastbaarheid, motivatie, werktechniek) waardoor een vicieuze cirkel ontstaat.

Taakeisen Regelmogelijkheden

Organisatie

Functie

Overige psychosociale belastingen

Werkdruk

Persoons- gebonden factoren

Lichamelijke werkbelasting

Werkstress

RSI

3

Nog steeds blijkt dat mensen vaak niet beseffen dat hun klachten het gevolg zijn van RSI en een relatie hebben met het verrichte werk. Met als gevolg dat ze te lang doorlopen met klachten. Met name bij RSI- klachten is het van belang in een zo vroeg mogelijk stadium in te grijpen. Als hulpmiddel bij het herkennen van klachten wordt gebruik gemaakt van de volgende indeling naar de toenemende ernst van de klachten: globaal kunnen er 3 fases worden onderscheiden in het ziektebeeld RSI: fase 1 minder ernstig

In deze fase is er sprake van pijn en vermoeidheid aan de vingers, handen, polsen, armen, schouders of nek tijdens het werk of na een lange periode van werken. De klachten zijn plaatselijk en kunnen gepaard gaan met kramp of een doof gevoel. Ze worden echter snel minder als u stopt met werken. In uw vrije tijd of ’s nachts heeft u er geen last van. Er is dus een duidelijke relatie tussen de werkzaamheden en de pijn, maar meestal kunt u uw taken normaal blijven uitoefenen. Bij onderkenning van de symptomen en op tijd ingrijpen, kunnen de klachten verminderen of zelfs geheel verdwijnen. Worden geen maatregelen genomen dan kunnen klachten verergeren en overgaan in fase 2.

fase 2 ernstig

In de tweede fase blijven de klachten ook na werktijd aan en kunnen zelfs de nachtrust verstoren. Er is geen duidelijke relatie meer te leggen met bepaalde werkzaamheden. De pijn treedt op bij allerlei taken. Ook normale taken kunnen niet altijd meer zonder pijn worden uitgevoerd. De klachten breiden zich verder uit tot tintelingen, irritaties en krachtverlies. De pijn straalt uit naar andere delen van het lichaam.

fase 3 zeer ernstig

In deze fase is de pijn altijd aanwezig, ook in rust als u niet werkt. Er ontstaan soms zwellingen in de armen of er treden veranderingen op in de huidskleur; pijnlijke plekken kunnen koud aanvoelen; er is sprake van een verlamd gevoel met duidelijke tintelingen. U kunt zelfs geen licht werk als ‘gewone klusjes in huis’ meer verrichten. Er bestaat een grote kans op permanente klachten.

fase 3 zeer ernstig

fase 2 ernstig fase 1 minder ernstig

4

Bij het preventiebeleid van RSI wordt het 5 x W-model als leidraad gebruikt. Zo wordt aandacht besteed aan een juiste inrichting van de werkplek en het werken op deze werkplek in de juiste werkhouding. Verder wordt aandacht besteed aan het beheersen van de werktijden en wordt het belang van een juiste invulling van werktaken beschreven. Tenslotte wordt ingegaan op de rol van (hoge) werkdruk bij het ontstaan van RSI. Deze 5 factoren worden nader toegelicht. De organisatie van het werk wordt onderscheiden in werktijden, werktaken en werkdruk.

De mens heeft de behoefte om te bewegen. Door te bewegen wordt de doorbloeding van het lichaam gestimuleerd. Tijdens het werken met een beeldscherm is er gebrek aan beweging. Doordat de pols, nek- en schouderspieren statisch worden belast (duur), en de boven- en onderarm laagfrequent en de vingers hoogfrequent dynamisch worden belast (intensiteit), neemt de doorbloeding af en neemt de kans op gezondheidsklachten toe. Regelmatig pauzeren en bewegen verminderen het risico op RSI. Geadviseerd wordt op een 8-urige werkdag niet langer dan 5 à 6 uur te werken met een beeldscherm. Na 2 uur werken met een beeldscherm is een pauze van minimaal 10 minuten noodzakelijk.

Wissel makkelijke en moeilijke taken zoveel mogelijk af. Probeer zoveel mogelijk te bewegen; ga zelf koffie halen, loop vaker naar de printer en neem de trap in plaats van de lift.

Als de werkdruk hoog is, werkt u meer gespannen, vaak langer en sneller. Door werkstress neemt de spierspanning toe en bestaat een grote kans dat u ineengekrompen (met opgetrokken schouders en met het hoofd naar het beeldscherm reikend) zit te werken. Hierdoor neemt de doorbloeding af en kunt u niet ontspannen meer werken. Geadviseerd wordt uw eigen werktempo te bepalen en te zorgen voor een goede werksfeer, opleiding en voorlichting.

5

Om in de juiste houding te kunnen werken met een beeldscherm, dient de werkplek individueel te worden ingesteld. Onderstaande tabel is een richtlijn welke gebruikt kan worden bij het instellen van de stoel en het werkvlak. lichaamslengte (cm) 200 195 190 185 180 175 170 165 160 155 150 hoogte werkvlak (cm) 82 80 78 76 74 72 70 68 66 64 62 hoogte rugsteun (cm) 30 29 28 27 26 25 25 24 23 23 22 hoogte zitting (cm) 54 53 51 50 49 47 46 44 43 42 41 diepte zitting (cm) 41 41 41 41 41 41 40 39 38 38 38

Om uw werkplek “op maat” in te stellen worden de volgende adviezen gegeven: STOEL

hoogte zitting (zie plaatje nr. 3) al zittend moet de hoek tussen boven- en onderbeen 90� zijn; schoenen plat op de grond diepte zitting (zie plaatje nr. 4) al zittend moet er een vuistbreedte ruimte tussen

zitting en knieholte zijn en voldoende ruimte tussen rugsteun en zitting voor de billen

hoogte rugsteun (zie plaatje nr. 2) zitting en rugsteun staan in een hoek van 90� t.o.v. elkaar; de verdikking van de rugsteun moet de lage rug steun geven; de schouderbladen zijn vrij

hoogte armsteun al rechtop zittend zijn de schouders ontspannen; de hoek tussen boven- en onderarmen is 90�

BUREAU

verstelbare hoogte instellen op hoogte o.b.v. lichaamslengte (zie bovenstaande tabel)

vaste hoogte na de stoel “op maat” te hebben ingesteld, moeten de armsteunen op gelijke hoogte zijn als het bureau; is dit niet het geval, dan kan een voetensteun uitkomst bieden

werkzaamheden - beeldschermwerk armsteunen op gelijke hoogte als bureau - leeswerk stoel 3 cm lager instellen: armsteunen 3 cm lager dan

bureau

6

BEELDSCHERM

plaats recht voor de persoon; loodrecht en 1 tot 2 meter van het venster

afstand ogen � beeldscherm diameter (inch) 15 17 19 21 min. afstand (cm) 50 70 90 110

hoogte rechtop zittend en horizontaal vooruit kijkend moet in

de bovenste 3 cm van het beeldscherm worden gekeken

DOCUMENTHOUDER indien u voor uw werkzaamheden vaak dingen over

moet nemen van documenten die naast u liggen en u dus veelvuldig wisselende bewegingen maakt met uw hoofd, kan een documenthouder uitkomst bieden; typt u blind dan kan de documenthouder links of rechts van en op gelijke afstand als het beeldscherm worden geplaatst; als u niet blind typt wordt geadviseerd de documenthouder tussen het beeldscherm en het toetsenbord te plaatsen

TOETSENBORD

plaats recht voor de persoon; handbreedte ruimte tussen rand van bureau en toetsenbord; houdt bij het typen uw schouders en handen onstappen: voorkom krampachtig typen of het hard aanslaan van de toetsen

blind typen pootjes inklappen zodat het toetsenbord zo plat mogelijk is

MUIS

bedienen gehele arm ondersteunen door bureau of armsteun; muis bewegen met gehele arm of kleine bewegingen vanuit de pols; zorg ervoor dat u niet ver hoeft te reiken naar de muis; bij het bedienen van de muis moet de hand ontspannen op de muis kunnen liggen, de vingers hoeven niet krampachtig te worden bewogen om te klikken

dikte de muis mag niet dikker zijn dan 4 cm; uitgezonderd ergonomische muizen

LAPTOP

houder om een gedrongen houding te voorkomen wordt bij 2 of meer uren werken met een laptop geadviseerd gebruik te maken van een laptophouder, een extern toetsenbord en een externe muis

THUISWERKPLEK zorg thuis voor dezelfde voorzorgsmaatregelen als op

het werk, want u loopt dezelfde risico’s op RSI! OOGKLACHTEN werken met een beeldscherm brengt geen schade toe

aan uw ogen; indien u bij een goed ingerichte beeldschermwerkplek last heeft van oogvermoeidheid, wazig zien, tranen of hoofdpijn, laat dan uw ogen nakijken bij een opticien of arbodienst. Bent u brildragend, laat dan nagaan of uw bril geschikt is voor beeldschermwerk.

7

Een goede werkwijze is die waarbij een goed ‘lichamelijke’ en ‘psychische’ werkhouding centraal staat. Bij een goede lichamelijke werkhouding worden de spieren in het lichaam zo min mogelijk belast (ontspannen werkhouding). Regelmatig veranderen van lichaamshouding zorgt daarnaast voor een goede doorbloeding van de spieren. Een belangrijk aspect van een goede psychische werkhouding is relativering. Dit helpt ervoor zorgen dat maximale werktijden worden aangehouden, op tijd pauzes worden genomen en de prestatiedrang bij deadlines een grens kent. Ga ook eens ‘lunch - wandelen’ met collegae!

Zorg dat in het beeldscherm geen spiegelingen optreden. Bij grote contrastverschillen is goede zonwering nodig; hou bij gebruik contact met de buitenwereld. Lawaai en binnenlopende mensen zijn niet bevordelijk voor het concentratievermogen; zorg zoveel mogelijk dat printers en kopieerapparaten in een aparte ruimte staan.

Omgaan met stress, lichamelijke conditie, lichaamsbouw, het stellen van grenzen en perfectionisme zijn persoonsgebonden kenmerken die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van RSI. RSI wordt vrijwel nooit door slechts één van de 5 factoren van het 5 x W-model veroorzaakt; preventieactiviteiten zijn dus vooral effectief als alle 5 factoren worden aangepakt. Een documenthouder, ergonomisch toetsenbord of verschillende muizen zijn hulpmiddelen die het gezond werken met de computer kunnen bevorderen. Hierbij zijn 2 punten van belang: 1 “een ergonomisch toetsenbord is niet beter dan een gewoon toetsenbord”: niet iedereen heeft

hulpmiddelen of andere dan de standaard middelen nodig; ‘niet iedereen werkt prettig met een ergonomisch toetenbord’ (persoonlijke voorkeur);

2 de omgang met de muis, het toetsenbord en andere benodigheden om beeldschermwerk uit te kunnen voeren (gedrag): klachten verdwijnen niet door aanschaf van hulpmiddelen als men niet weet hoe op de juiste manier met de middelen moet worden gewerkt.

8

Binnen de Faculteit der Medische Wetenschappen wordt ‘de Beeldschermtachograaf’ aangeboden als pauzesoftware voor gezond computergebruik. Het is een persoonlijke coach voor zowel mensen met als zonder klachten. Aan de hand van een aantal testjes wordt een persoonlijk profiel opgemaakt. Op grond van dit persoonlijk profiel registreert ‘de Beeldschermtachograaf’ het muis en toetsenbordgebruik, geeft regelmatige onderbrekingen aan en biedt regematig oefeningen aan.

Heeft u pijn of andere klachten zoals aangegeven tijdens in dit naslagwerk? Wacht dan niet langer af. Een vroegtijdig ingrijpen voorkomt dat klachten erger worden of zelfs een permanent karakter krijgen. In een vroeg stadium kan het voldoende zijn om zelf maatregelen te nemen. Ga met klachten naar de huisarts of de bedrijfsarts. Niet iedere klacht aan nek, schouders of armen hoeft RSI te zijn; soms is er iets anders aan de hand. Ga na welke genoemde risicofactoren een rol lijken te spelen. Probeer de 5 W’ s aan te pakken aan de hand van de tips in dit naslagwerk. Mochten er vragen zijn, neem dan contact op met:

dhr. J. Hartsuiker, Arbo- & Milieucoördinator tel: (050) 363 2867

e-mail: j.hartsuiker@med.rug.nl of

mw. drs. J.O. Schotanus, bewegingswetenschapper

tel: (050) 363 5317 e-mail: j.schotanus@med.rug.nl

of

Arbo- en Milieudienst Visserstraat 47

9712 CT Groningen tel: (050) 363 5534

Voor meer informatie over RSI zie www.rsi.pagina.nl www.ergonomie.pagina.nl