R ond de laatste eeuwwisseling kwam bij uit-geverij Kijkkader te Soest het Eeuw doorgeef-

boek uit, van de welbekende heer Olivier B. Bommel. Onder het motto ‘Verwaaide jaren! Houd ze vast’ kun-nen opeenvolgende generaties in de jaren 2000-2099 steeds twee pagina’s vullen met belangrijke feiten uit de familiegeschiedenis. In 2099 kan men met korting een nieuw eeuwboek aanschaffen bij de uitgeverij. In de inleiding verzucht heer Bommel dat hij zo’n boek had willen hebben over de vorige eeuw, want ‘Hoe graag zou ik geweten hebben hoe mijn voorvaderen een eeuw geleden over mij dachten……’ Ieder die ooit een poging heeft gedaan het eigen leven al dan niet chronologisch in woorden te vat-ten, weet hoe hopeloos je daar in vast kunt lopen. De oorzaak kan een gebrek aan schrijfervaring zijn, maar voor sommigen kan de confrontatie met het eigen verleden zo heftig blijken te zijn dat de pen er voor-tijdig bij neergegooid wordt. Je ‘memoires’ schrijven zonder verstrikt te raken in technische problemen of het leven zelf is maar voor een enkeling weggelegd. Op verschillende plekken kan men daarom cursussen ‘levensverhaal schrijven’ volgen. In kleine groepen wordt gedurende een aantal bijeenkomsten geschre-ven over het eigen leven, meestal naar aanleiding van gerichte thema’s. Ook zijn er speciale boeken in de handel. De ‘vertel ’s’-boeken. Ze zijn er in soorten en de titel geeft aan wie er vraagt om te vertellen: Mam vertel ’s. Pap vertel’s. Oma / opa vertel ’s. De boeken zijn opgebouwd langs thema’s als schooltijd, gezinssitu-atie, familie, huwelijk et cetera. Die structuur laat weinig ruimte voor een leven dat anders is gelopen dan verliefd verloofd getrouwd kinderen kleinkinde-ren met pensioen. Volgens de website van uitgeverij Callenbach was hun Opa vertel ’s boek zelfs veel te dik: ‘Opa’s vonden het wel erg veel werk om al die bladzij-den vol te schrijven.’ Voor wie het wat officiëler wil, bestaat de mogelijk-heid om een ‘testamonium’ op te stellen dat na het

Elke genealoog is op zoek naar bronnen die iets vertellen over de tijdgeest,

het persoonlijk leven en het gedachtegoed van zijn of haar voorouders.

Het liefst egodocumenten: brieven, een dagboek, aantekeningen in een

agenda, een autobiografie. Maar de meeste van onze voorouders waren

‘gewone mensen’ en die lieten niet zo vaak dergelijke documenten na. Sinds

kort is het optekenen van het eigen levensverhaal als nalatenschap voor de

kinderen en kleinkinderen een ware trend onder ouderen. Een goudmijn

voor toekomstige genealogen?

Lilian de Bruijn

De levensverhal enfabriek

Alexandra Heering aan het werk (foto Jean Pierre Heijmans)

Genealogie 16 - 2010 128

overlijden aan de erfgenamen wordt overhandigd als bijlage bij het testament. Een toevoeging van imma-terieel erfgoed aan de materiële erfenis als het ware. Via de website (www.testamonium.nl) kan men een uitgebreide vragenlijst downloaden en invullen.

Levensverhaal op bestellingWie er geld voor heeft, zou natuurlijk iemand kun-nen inhuren om zijn of haar autobiografie te schrij-ven. Een ‘ghostwriter’. Sinds enige tijd is daar via internet een groeiend aanbod in te vinden. Onder het lemma ‘levensverhaal’ kwam ik binnen een mum van tijd op tal van sites terecht met benamingen als: mijnlevensverhaal; hetlevensverhaal; egodocument; levensinterview; mijnlevensverhaalopdvd; biogra-fieopmaat. Toen ik met enige tussenpoos dezelfde zoekactie uitvoerde, bleken enkele sites ineens verdwenen en waren andere net nieuw verschenen. Toeval, of kenmerkend voor de hype waarmee we te maken hebben? Wie gaan er schuil achter dit soort sites, waar komen hun klanten vandaan en hoe gaat het samen schrij-ven van een levensverhaal in zijn werk?

Niemand mag gaan zonder verhaalCommunicatieadviseur Alexandra Heering (www.levensinterview.nl) broedde al jaren op het plan iets met levensverhalen te doen. Als proef besloot ze een kennis van haar vader uitgebreid te interviewen. ‘Mijn vader bracht me op dat idee, omdat het een man was met een ongelooflijk veelzijdig leven.’ Het project groeide uit tot een boek, dat tot haar eigen verbazing zeer enthousiast werd ontvangen; ook bui-ten de kring van direct betrokkenen. ‘Daar ga ik mee door,’ heeft ze gedacht. Inmiddels is ze bezig met een tweede boek en heeft ze meer levens ‘onder handen’. ‘Dit tweede boek gaat heel anders worden,’ vertelt ze. ‘Het eerste was thematisch van opzet en vertelt zowel het verhaal van een maatschappelijke carrière als het

privéleven van de hoofdpersoon. Bij de vrouw voor wie ik nu aan het werk ben, loopt dat heel anders. Vrouwen in die tijd, ze is ver in de tachtig, hadden na-tuurlijk zelden een carrière buitenshuis en daardoor volgt dit boek als vanzelf de chronologie van haar leven. Wat me bij haar vooral treft is dat ze zo’n sterke persoonlijkheid is die heel positief en gelukkig in het leven staat. Zij is door haar kleinzoon bij me geko-men; hij wil graag dat haar verhaal wordt opgetekend en hij betaalt het ook.’Op haar website noemt Alexandra het laten opteke-nen van het levensverhaal een geschenk aan het nage-slacht. Ze voert een denkbeeldige kleindochter op die ergens in de verre toekomst van haar zoon de vraag krijgt ‘Mama, jouw opa naar wie ik ben vernoemd, wat voor iemand was hij eigenlijk?’ De kleindochter weet maar weinig te vertellen en vindt het achteraf jammer ‘dat een heel leven en een persoonlijkheid binnen zo’n korte tijd gereduceerd zijn tot een paar zinnen. Al die waardevolle ervaringen, al die levens-wijsheid, al die kennis over een andere tijd (…) Nooit zal ik in zijn eigen woorden zijn verhaal horen, en de kinderen van mijn kinderen zullen niets meer over hem weten, terwijl hij onderdeel is van wie wij zijn. Ze dragen zijn genen (…).’Met het werken aan iemands levensverhaal ga je een verbintenis met elkaar aan, aldus Alexandra. ‘Het is alsof je samen een schat aan het opgraven bent’, zegt ze. ‘Voor de meeste mensen is het zien van hun leven als een verhaal een soort loutering. Na afloop is er vaak sprake van een gevoel van tevredenheid. Eigenlijk mag niemand gaan zonder z’n verhaal ach-ter te laten.’

Luisterend oorHistoricus en journalist Peter-Paul van Vugt begon vanuit een soort hobby met zijn website (www.mijn-levensverhaal.com) en heeft inmiddels vier levensver-halen te boek gesteld. Het laatste is net afgerond op

De levensverhal enfabriek

Genealogie 16 - 2010 129

het moment dat ik hem spreek en beslaat ruim 330 pagina’s. De wereld en de waarheid is het verhaal van een vrouw die dertig jaar geleden naar Zuid-Amerika emigreerde. ‘Ze had haar eigen biografie geschreven en vroeg mijn hulp om het te redigeren, maar door-dat ik ging doorvragen liep het tamelijk uit de hand. Uiteindelijk heb ik er samen met haar een jaar aan gewerkt. Onlangs zijn haar kinderen hier geweest om het boek in ontvangst te nemen. Zij wilde haar levensverhaal optekenen voor hen. Die kinderen wonen in Nederland en zij blijft in Ecuador. Om die kilometers te overbruggen wilde ze dit voor hen maken.’Het eerste project waar hij aan werkte was het verhaal van een buschauffeur, bij wie beginnende dementie werd geconstateerd en die zijn levensverhaal wilde doorgeven aan zijn kinderen. Het volgende project waar Van Vugt aan gaat werken is het verhaal van twee mensen die uit Hongarije zijn gevlucht in 1956. Het verzoek om hun verhaal op te tekenen komt in dit geval van hun kinderen. ‘Op de een of andere ma-nier hebben de ouders weinig verteld over hun leven in Hongarije en de vlucht naar hier, en de kinderen gaan er kennelijk vanuit dat ze hun verhaal makkelij-ker aan een buitenstaander vertellen.’Voegt het feit dat hij historicus is iets toe, in de zin dat hij makkelijker een historische bedding geeft aan de individuele verhalen? ‘Daar wil ik bescheiden over zijn,’ zegt hij, ‘het maakt het voor mijzelf wel interessanter. De geschiedenis van Hongarije en Oost-Europa heeft mijn belangstelling, en het verhaal van de buschauffeur kreeg voor mij ook een histori-sche dimensie omdat hij een tijd heeft doorgebracht in Nederlands-Indië. Maar of het voor de persoon in kwestie iets toevoegt, weet ik niet. Wel heb ik de hoop dat de kinderen en kleinkinderen, voor wie de verhalen geschreven worden, het leven van hun ou-ders en grootouders beter in dat historisch perspec-tief kunnen plaatsen.’Van Vugt heeft ook al eens verzoeken afgewezen. ‘Als je na het eerste gesprek het gevoel hebt dat er geen ‘klik’ is, moet je niet aan zo’n project beginnen. Je bent toch een vertrouwenspersoon voor zo iemand, een luisterend oor. Dat is vaak het belangrijkste aspect van de samenwerking.’

Proces belangrijker dan eindproductEén keer heeft hij iemand afgewezen vanwege diens verzoek. ‘Diegene wilde zijn verhaal op papier heb-ben om een rekening te vereffenen. Het ging om een ingrijpende gebeurtenis van zo’n dertig jaar geleden en hij wilde zijn gelijk halen door het verhaal op te schrijven. Daar wilde ik mij niet voor lenen.’Riet van Rooij (www.taalenverhaal.nl) is vanwege dergelijke ervaringen tijdelijk gestopt met het schrij-ven van levensverhalen op verzoek. ‘Ik heb vanaf 2005 met hart en ziel een aantal echt mooie boeken gemaakt, maar op een gegeven moment voelde ik me toch een soort lakei,’ vertelt ze. ‘Mij gaat het erom, dat mensen de diepere laag van hun levensverhaal willen ontdekken en niet zozeer om alle wapenfeiten.’ Kort na elkaar kreeg ze een aantal verzoeken die daar vol-ledig haaks op stonden. ‘De een wilde me zijn verhaal

laten optekenen als een vorm van genoegdoening, een ander wilde dat ik de werkelijkheid in zijn voor-deel manipuleerde, een derde wilde zich niet laten interviewen, maar leverde zijn eigen teksten in ter bewerking.’Ze is mede daardoor gaan twijfelen aan het nut van het per se optekenen van het levensverhaal. ‘Vaak ble-ken de interviews die ik met iemand hield op zichzelf het belangrijkst. Het proces is dan eigenlijk belang-rijker dan het eindproduct.’ Dat leidde er in één geval toe dat ze er halverwege samen met de opdrachtgever een heel ander project van maakte. ‘Ik was in gesprek met een hoogbejaarde man, die van alles vertelde over zijn kinderen, zeven in getal. Over wat hij van ze vond, hoe hij naar ze keek, waar hij trots op was, waar hij kritiek op had. Gaande het gesprek zei ik: waarom zou je ze dit pas geven na je dood? Toen hebben we samen brieven geschreven aan zijn kinderen en dat pakte heel goed uit. Door die briefwisseling kwamen ze veel dichter bij elkaar.’ Ook Sara Polak (www.destijds.nl) benadrukt dat het proces vaak belangrijker is dan het eindproduct. ‘Ik merk soms dat mensen er een beetje tegenaan hik-ken tegen de tijd dat het boek gedrukt gaat worden. Alsof hun leven, als het eenmaal op papier staat, ook definitief klaar is.’ Polak is ruim drie jaar geleden begonnen en heeft inmiddels, samen met drie co-au-teurs, zo’n vijftien boeken gemaakt. DesTijds verzorgt ook schrijfcursussen en vaak volgt uit zo’n cursus een verdergaande samenwerking. ‘Mensen roepen dan onze hulp in om het schrijven van een boek te bege-leiden en er een uitgebreide redactie op te plegen.’ Het zijn vaak mensen van boven de vijfenzeventig die het hele proces laten uitvoeren in de vorm van uitge-breide interviews die vervolgens worden opgetekend en tot boek gemaakt. ‘En het zijn meestal de kinderen of kleinkinderen van wie het verzoek uitgaat,’ aldus Sara. ‘Mijn missie is toch vooral om het verhaal te laten vertellen. Misschien onaardig gezegd, maar bij mensen die genealogisch onderzoek doen, heb ik

‘Bij mensen

die genealo-

gisch onder-

zoek doen,

heb ik vaak

het idee dat ze

vooral bezig

zijn met de

feiten, en zo

ver mogelijk

terug in de

tijd willen.

Dan denk ik,

ga op zoek

naar de verha-

len, en begin

bij degenen

die ze

nog kunnen

vertellen.’

Riet van Rooij

Genealogie 16 - 2010 130

sceptisch over het ‘waarheidsgehalte’ van een ego-document als het levensverhaal. Het gaat uiteindelijk om de neerslag van persoonlijke herinneringen, van het feilbare geheugen. Ook opgetekende familiever-halen zullen vooral vanuit het eigen gezichtspunt worden verteld. En iedereen heeft weleens te maken gehad met meningsverschillen tussen leden van hetzelfde gezin of dezelfde familie over een bepaalde gebeurtenis binnen die familie. Stof voor familie-vetes. Het levensverhaal is in die zin dus een vrij feilbare neerslag van het familiegeheugen. Maar het geeft de toekomstige genealoog wel een document in handen waarmee hij of zij zonder twijfel wat dichter bij de betreffende voorouder komt te staan. En verder blijft het natuurlijk een mooi tijdsdocument, waarin men kan lezen over de tijd waarin computers niet bestonden en het hele gezin op zondagmiddag met de fiets van Hilversum naar Amsterdam ging. Op theevisite. Om maar wat te noemen.

Ik kocht destijds een exemplaar van het Eeuw door-geefboek, als curiositeit, nooit met de bedoeling het daadwerkelijk te gebruiken. Tijdens het schrijven van dit artikel lag het op mijn tafel. Mijn dochter van zestien zag het liggen, bladerde het door en vond het idee om grondlegger te zijn van een doorlopende familiesage behoorlijk ‘cool’. Morgen begin ik bij het jaar 2000.

Lilian de Bruijn is werkzaam als redacteur bij de afdeling Uit­geverij van het Centraal Bureau voor Genealogie. Zij verzorgt cursussen levensverhalen schrijven voor de Algemene Neder­landse Bond voor Ouderen.

vaak het idee dat ze vooral bezig zijn met de feiten, en zo ver mogelijk terug in de tijd willen. Dan denk ik, ga op zoek naar de verhalen, en begin bij degenen die ze nog kunnen vertellen. Die feiten blijven wel, maar de verhalen verdwijnen als niemand ze optekent.’

Bron voor familiegeschiedenis?De meeste genealogen zijn inderdaad vooral op zoek naar de ‘harde feiten’, de controleerbare gegevens. Over het algemeen zijn historici en genealogen licht

Peter-Paul van Vugt heft het glas met de kinderen van Cora Cameron, terwijl ze via skype contact hebben met Ecuador (part. coll.)

Sarah Polak (foto Faidra van der Wal)

Genealogie 16 - 2010 131