Eindvoorstel Midterm review 2017 - Gelderland · 3 234567789103510880630 Inleiding Motie Midterm...

Eindvoorstel Midterm review 2017Inclusief vervolgvoorstel, besluit en amendement 17A14

2 Eindvoorstel Midterm review 2017

Eindvoorstel Midterm review 2017


InleidingMotie Midterm reviewDit Eindvoorstel Midterm review 2017 maakt onderdeel uit van het proces om te komen tot de Midterm review van de uitvoering van het Coalitieakkoord Ruimte voor Gelderland. Dit in aansluiting op uw motie 16M67 (VVD, CDA, D66, PvdA, SP, CU, SGP, GroenLinks en 50Plus) die u tijdens de behandeling van de Begroting 2017 op 9 november 2016 heeft aangenomen en waarin u ons verzoekt om een Midterm review. In deze motie vraagt u ons om:• een stand van zaken van de uitvoering van het Coalitieakkoord en om voorstellen voor de versnelde

realisatie van de doelen en beleidsvoornemens;• daarbij nieuwe, onvoorziene nieuwe ontwikkelingen aan bod te laten komen.

Eindvoorstel Midterm reviewWij werken samen met u van Startnotitie naar Kadernota en het voorliggende Eindvoorstel.• Eind vorig jaar hebben wij de Startnotitie Midterm review ter bespreking aan u voorgelegd (PS2016-826).

Op 11 januari 2017 heeft u deze notitie besproken in de commissie Algemeen Bestuur en Financiën (ABF). • Vervolgens hebben wij de Kadernota Midterm review 2017 aan u voor voorgelegd (PS2017-155). Op 29 maart 2017

heeft u deze nota besproken in de commissie ABF.Wij hebben kennis genomen van wat u bij de behandeling van de Kadernota heeft gezegd over de in de nota opgenomen stand van zaken van alle opgaven uit het Coalitieakkoord en van de versnellingsopties en nieuwe ontwikkelingen die wij voor ons zien.

Het Eindvoorstel Midterm review 2017 is de laatste stap in het proces van de Midterm review. In dit statenvoorstel komen wij tot een concrete invulling van hetgeen u met uw motie heeft verwoord. In dit voorstel stellen wij met betrekking tot de inhoudelijke opgaven versnellingsopties voor. Versnelling kan op verschillende manieren, waaronder door inzet van financiële middelen. Ons voorstel zal ingaan op de hoeveelheid middelen die wij willen inzetten om te versnellen en hoe deze wat ons betreft over de kerntaken worden verdeeld. Daarnaast zullen wij ook de dekking inzichtelijk maken, inclusief de integrale afweging van knelpunten en gerealiseerde vrijval. Bij de behandeling van de Kadernota op 29 maart jongstleden heeft u aangegeven waar, wat u betreft, accenten liggen en heeft u ons verzocht om inzicht te geven in de financiële middelen in de tweede helft van deze coalitieperiode en daarna. In dit voorstel gaan wij op beide zaken in.

Wij vragen aan u:In te stemmen met het Eindvoorstel Midterm review 2017 en daarmee samen met ons vervolg te geven aan het tweede deel van deze coalitieperiode.


Leeswijzer Eindvoorstel Midterm review

De Midterm review is bedoeld om halverwege deze coalitieperiode de balans op te maken. Hoe ver is de uitvoering gevorderd, waar willen we versnellen en hoe kunnen we dat gaan doen? En, zijn er nieuwe ontwikkelingen die tijdens het opstellen van het Coalitieakkoord nog niet in beeld waren? In de Kadernota hebben wij u het kader geschetst dat relevant is voor de te maken afwegingen en keuzes bij de Midterm review. Het geschetste kader van de Kadernota vormt ook de basis voor ons Eindvoorstel Midterm review en omvat de volgende onderdelen:

I Opgaven centraal• Economie• Bereikbaarheid• Duurzaamheid

II PartnerschapIII Nieuwe ontwikkelingenIV Van opgave naar uitvoering: eindvoorstel

In het Eindvoorstel Midterm review gaan we nogmaals kort in op deze punten zodat u het eindvoorstel als geheel kan bezien. In de bijlage bevindt zich bovendien een overzicht van investeringen in de komende twee jaar en voor de Meerjarige Investeringsagenda.

I Opgaven centraal

Coalitieakkoord Ruimte voor GelderlandSamen met onze partners willen wij blijven werken aan de economische kracht, onderlinge verbondenheid en vitaliteit van de leefomgeving van en voor alle Gelderlanders. Dit is de centrale ambitie van het Coalitieakkoord Ruimte voor Gelderland. In de Begroting 2017 hebben wij aangegeven dat wij daarbij streven naar de hogere kwaliteit van de leefomgeving. Dit streven hebben wij ook vastgelegd in onze Gelderse Omgevingsvisie. Met gedeelde doelen en afgesproken kaders, maar met ruimte voor dynamiek en gezamenlijke inspanningen van iedereen met een hart voor Gelderland.

Investeren in de economie, bereikbaarheid en duurzaamheid bevordert cohesie Voor ons geldt dat wij – door te investeren in de kwaliteit van de leefomgeving – de cohesie en samenhang bevorderen. Naar aanleiding van de Startnotitie en Kadernota hebben wij in de commissie ABF besproken dat wij bij de Midterm review vertrekken vanuit een drietal investeringsopgaven waar wij als provincie een verschil maken voor Gelderse inwoners en bedrijven: (1) de economie, (2) bereikbaarheid en (3) duurzaamheid. Door te investeren in de economie, bereikbaarheid en duurzaamheid versterken wij de kwaliteit van de leefomgeving en bevorderen wij de cohesie in de samenleving. We denken zo een doorslaggevende bijdrage te kunnen leveren. Wij willen opgaven versnellen waar we al langere tijd mee te maken hebben, zowel vorige colleges, als wijzelf, en ook volgende colleges. Dit doen wij onder andere door: • te zorgen voor goede fysieke en digitale verbindingen, • leefbaarheid te bevorderen, • participatiemogelijkheden te vergroten, • duurzaamheid te stimuleren, • ongelijkheid op de woningmarkt en in de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt tegen te gaan, • economische innovatie te stimuleren en door versterking van de (water)veiligheid.

In het Coalitieakkoord Ruimte voor Gelderland staat de zin: ‘In Gelderland voelt iedereen zich thuis: verbinden als motto’. Wij zoeken naar creativiteit, ideeën, steun en inspanningen van alle Gelderlanders om hieraan bij te dragen. Dat vragen wij onze inwoners, instellingen, bedrijfsleven en overheden. We creëren energie en sluiten aan bij energie in de samenleving. Ambities, die we beschreven hebben en waar we mee verder willen, realiseren we alleen als wij op onze beurt voorwaarden creëren. Door Gelderlanders ruimte te geven, om initiatieven te ontplooien, die bij onze opgaven passen. Door ons als partner te gedragen en waar nodig kaders en regelgeving aan te passen, geld in te zetten of ruimte voor proeftuinen te bieden. Dit is en blijft onveranderd van toepassing.

De benoemde investeringsopgaven zijn bepalend voor wat we de komende periode doen, met wie wij samenwerken en waar en hoe we aansluiten bij de energie in de samenleving.


• EconomieDe afgelopen jaren zijn we uit de economische crisis gekomen. Waar we bij de start van deze coalitieperiode net de economische recessie achter ons lieten, is er nu sprake van een duidelijke economische groei. De economische vooruitzichten stemmen gunstig. Het is onze ambitie in de tweede helft van deze coalitieperiode betekenisvolle stappen te zetten om de derde industrieprovincie van Nederland te worden. De verwachte economische groei is gunstig voor werkgelegenheid in Gelderland. Het werkloosheidspercentage in Gelderland daalt, maar is nog wel ver verwijderd van het niveau van voor de crisis (Econometer Gelderland). Tegelijkertijd moeten de consequenties van de Brexit nog in kaart worden gebracht. Onze zorg ligt in de vraag of iedereen mee kan (blijven) doen. Meedoen op de arbeidsmarkt, op de woningmarkt, aan innovaties, aan cultuur. Het is daarom nodig om aan de economische opgave te blijven werken voor alle Gelderse inwoners en bedrijven.

• BereikbaarheidBereikbaarheid is essentieel voor een goed vestigingsklimaat voor burgers en bedrijven. Het vormt de basis voor economische groei en economische ontwikkeling. Het vormt de basis voor het aangaan en versterken van verbindingen tussen mensen, tussen bedrijven, tussen initiatieven. Bereikbaarheid zien wij breed. Voor ons heeft het enerzijds betrekking op de wijze waarop mensen van A naar B reizen en op de wijze waarop goederen vervoerd worden. Wij richten ons op de verschillende vervoerswijzen: (vracht)auto, trein, bus, fiets. Anderzijds is digitale bereikbaarheid (breedband) een belangrijk punt van aandacht voor ons. De uitdaging voor de komende periode is om de bereikbaarheid in brede zin geen knelpunt te laten zijn voor de economische ontwikkelingen.

• DuurzaamheidDe uitdagingen rond verduurzaming van de energievoorziening, biodiversiteit, mobiliteit, (biobased) materialen en bodem-, water- en luchtkwaliteit zijn de afgelopen periode toegenomen. We zien ook steeds vaker dat deze uitdagingen met elkaar samenhangen. Richting de tweede helft van deze coalitie–periode gaan we verder inzetten op een energieneutraal en klimaatbestendig Gelderland. Dit ook gezien uw motie (17M2) waarin u vraagt om een voorstel voor een klimaatparagraaf bij Voorjaarsnota 2017 en het klimaatakkoord in dat in Parijs is gesloten.

II Partnerschap

Doorontwikkeling van partnerschapIn het Coalitieakkoord is onze werkwijze prominent benoemd. Het gaat om de manier waarop wij onze maatschappelijke opgaven willen realiseren. Kernwoorden zijn: samenwerking, partnerschap, aansluiten bij energie van anderen, open staan voor nieuwe ontwikkelingen en verantwoordelijkheid nemen. Dit past in het beeld dat de provincie naast en niet boven de partijen staat. Samen met partners – gemeenten, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties, initiatiefnemers – kunnen wij opgaven aanpakken en tot een succes maken. Draagvlak en betrokkenheid zijn voor ons kernelementen. De samenwerking die wij zoeken, vraagt in veel gevallen om lange termijn commitment, zeker op grote structuurversterkende onderwerpen die kunnen doorlopen in volgende coalitieperiodes. Deze vinden wij bijvoorbeeld in de gebiedsopgaven en de regionale programmeringsopgaven voor woon- en werklocaties. Elkaar vinden en vasthouden op lange termijn commitments past bij onze werkwijze waarbij we ons als regio zelfbewust neerzetten en vanuit onze kracht een aanbod doen, ook richting een nieuw kabinet. Dit is partnerschap, zoals wij dat beogen.Economische, maatschappelijke en bestuurlijke vraagstukken worden in toenemende mate op regionaal niveau opgepakt. Aandacht voor samenhang tussen domeinen, tussen schaalniveaus – lokaal, regionaal en internationaal – en tussen bestuurslagen – gemeente, provincie, Rijk, EU – is hierbij van groot belang. Voor ons is belangrijk dat we kijken wat nodig is in de samenwerking en uitvoering. Het onderzoek naar de Kracht van Oost is voor ons en onze partners behulpzaam in de doorontwikkeling van regionale agenda’s.

Doorontwikkeling van partnerschap is voor ons meer dan kijken naar de kracht van onze samenwerking met onze partners buiten alleen. We gaan verder dan dat. Wij kijken ook naar de onderlinge samenwerking binnen ons eigen college en naar de samenwerking met uw Staten. Wij vertrekken daarbij vanuit onze sturingsfilosofie dat de opgaven centraal staan. Onze eigen manier van samenwerken binnen ons college volgt hieruit en is hier dienend aan. Mocht het verloop van de realisatie van onze opgaven vragen om een andere, krachtigere vorm van onderlinge samenwerking dan bewegen wij mee. Kortom, wij blijven onze eigen samenwerking doorontwikkelen, als de opgaven daar om vragen. Adaptief en anticiperend; dat is wat wij willen zijn.


Voor ons is de Midterm review een natuurlijk moment om onszelf de vraag te stellen of wij kansen zien om – door aanpassing van onze onderlinge samenwerking – versnelling te realiseren. Wij zijn van mening dat dit op dit moment met name bij de gebiedsopgaven zo is. De gebiedsopgaven hebben duidelijk aan inhoudelijk focus gewonnen in de eerste helft van onze coalitieperiode. Ook zien we dat de uitvoering steeds meer aan energie wint. Wij kunnen de uitvoering een versnellingsimpuls geven door binnen ons college een duidelijkere link te leggen tussen de gebiedsopgaven enerzijds en onze kerntaken anderzijds. Meer integraliteit, kortom. Dit is ook een duidelijke wens van onze partners buiten. Om dit te bewerk–stellingen, versterken wij de samenwerking tussen onze portefeuilles en in ons optreden, zodat ook onze partners buiten die integraliteit zien en ervaren. Wij introduceren hiervoor het “co-bestuurderschap”: elke gebiedsopgave zullen wij nadrukkelijker aansturen vanuit twee portefeuilles. Naast de coördinerend portefeuillehouder gedeputeerde Schouten van de ‘gebiedsopgaven’ is dat een tweede portefeuillehouder. Deze tweede bestuurder varieert afhankelijk van (het zwaartepunt van) de inhoudelijke focus van de betreffende gebiedsopgave. Voor ons is dit een formalisering van een praktijk die gedurende de eerste helft van onze coalitieperiode als vanzelfsprekend is ontstaan. De stap naar “co-bestuurderschap” binnen de gebiedsopgaven is voor ons een logische versnellingsstap.

Opgave Portefeuillehouders Zwaartepunten provinciale bijdrage

Gelderse Corridor Bieze/Schouten Logistiek en MobiliteitVeluwe Op 1 Schouten/ Van Dijk Recreatie en NatuurFood Valley - stedelijk netwerk Ede/Wageningen

Scheffer/Schouten Economie

Energy en Health – stedelijk netwerk Arnhem / Nijmegen

Schouten/Markink Investeringsagenda

Clean Tech – stedendriehoek Schouten/Van Dijk EnergietransitieSmart werken en wonen – Achterhoek

Schouten/Bieze Ruimte en Mobiliteit

Op termijn is een verdere doorontwikkeling van integrale sturing denkbaar. Wij kijken, naast de gebiedsopgaven, nog naar andere inhoudelijke verschuivingen in de portefeuilles. Een eerste aanzet daartoe is verschuiving van Recreatie en Toerisme met uitzondering van herinneringstoerisme van gedeputeerde Van Dijk naar gedeputeerde Schouten. In het kader van de Omgevingswet die uitgaat van een samen-hangende benadering van de opgaven in de fysieke leefomgeving en die ruimte wil bieden voor regionaal maatwerk kijken we verder. Dit raakt ook onze samenwerking met u en van u met de omgeving. Op welke manier verdient nadere reflectie tussen u en ons. Het rapport van uw rekenkamer over “netwerksturing” (PS2016-462) heeft aanbevelingen gedaan in deze richting en uw initiatief tot een separate commissie voor de Omgevingswet past daarbij. Wij hebben met u afgesproken na de zomer verder te spreken over de betekenis hiervan. Wij doen de suggestie dit gesprek op te pakken binnen het proces van de actualisatie van de Omgevingsvisie en –verordening 2018 dat wordt opgestart ter voorbereiding op de inwerkingtreding van de Omgevingswet 2019. Wij zullen de actualisatie van onze Omgevingsvisie aangrijpen om onze ambitie op de genoemde opgaven, in co-creatie met onze partners, verder centraal te stellen en te bevestigen als richtinggevend. U wordt via een Statenbrief met een Startnotitie, die is voorzien voor juni 2017, separaat hierover geïnformeerd.

III Nieuwe ontwikkelingen

Ontwikkelingen in de samenleving zijn van invloed op de opgaven waar we voor staan en op wat we samen met partners te doen hebben. Richting de tweede helft van deze coalitieperiode hebben wij een aantal nieuwe ontwikkelingen geschetst in de Kadernota waar wij rekening mee willen houden en die conform uw motie 16M67 ten tijde van coalitieakkoord nog niet (sterk) in beeld waren. In de Kadernota wordt verwezen naar een viertal ontwikkelingen:• Energietransitie en klimaat• Weerbare overheid• Kracht van Oost• Nieuw KabinetDaar waar aan de orde zijn de inhoudelijke punten Energietransitie en Klimaat en Weerbare overheid uitgewerkt in paragraaf “Van opgave naar uitvoering”. Het onderzoek naar de Kracht van Oost en een nieuw kabinet betrekken wij in ons voorstel bij de doorontwikkeling van ons partnerschap.


IV Van opgave naar uitvoering: eindvoorstel

Op koersVanuit de drie investeringsopgaven, zoals wij die hiervoor hebben beschreven, gaan wij naar de uitvoering van het Coalitieakkoord. In de Kadernota hebben wij de voortgang van de doelen uit het Coalitieakkoord beschreven en beoordeeld aan de hand van de stappen die wij de afgelopen twee jaar in de beleidscyclus hebben gezet:• Van het formuleren en verder uitwerken van onze opgaven en doelstellingen in beleidskaders en

uitvoeringsprogramma’s en het opstarten van verkenningen,• Naar het aangaan of versterken van partnerschappen, het maken van een keuze uit onze

“instrumentenkoffer” en het open of inwerking stellen van het gekozen instrumentarium.In de Kadernota concludeerden wij dat de uitvoering van het Coalitieakkoord in algemene zin op koers ligt. Geen enkel uitvoeringsprogramma kent een belemmerende achterstand als het gaat om doelbereiking. Beleidskaders die vernieuwing nodig hadden, zijn vastgesteld. Middelen voor de uitvoering zijn beschikbaar gesteld. Uitvoeringsagenda’s zijn opgesteld. Regelingen voor subsidie zijn opengesteld. Knellende regels zijn geactualiseerd in de actualisaties van de Omgevingsvisie en –verordening.

Mogelijkheden tot versnellen Tegelijkertijd constateerden wij dat er mogelijkheden zijn tot versnelling. Versnelling die er toe leidt dat wij onze opgaven eerder of beter bereiken. Versnelling die er toe leidt dat onze inzet in en voor Gelderland sneller zichtbaar en tastbaar wordt. Versnelling die tot resultaat heeft dat we onze doelen verbreden. Wij gaven in de Kadernota aan dat we op vier manieren kunnen versnellen: • door versterking van de bestuurskracht,• door aanpassing van ons instrumentarium,• door een financiële impuls,• en/of door te anticiperen op nieuwe ontwikkelingen (zie toelichting in kader).

In de Startnotitie en Kadernota hebben wij aangegeven verschillende manieren te zien waarop versnellingmogelijk is:

• Vergroting van de bestuurskracht: wij werken in partnerschap samen aan onze opgaven. In een aantal dossiers zien wij mogelijkheden tot versnelling. Wij zien versnellingsopties bijvoorbeeldontstaan als wij in een aantal dossier onze eigen energie voorop stellen en een rol van ‘doorzetter’ aannemen. Ook ontstaan versnellingsopties door het draagvlak (verder) te verkennen, onze doelen te verbreden of door (nieuwe) partners te zoeken. Dit kan zowel binnen als buiten de provinciegrenzen, bijvoorbeeld met internationale partners. Kansen voor versnelling zien wij bijvoorbeeld bij de gebiedsopgaven, energietransitie en de programmering op het gebied van wonen en werklocaties.

• Aanpassing en toepassing van ons instrumentarium: we zien mogelijkheden in de doorontwikkeling van onze ‘gereedschapskoffer’ zodat we (nog) beter aansluiten op opgaven en werkwijze. Bijvoorbeeld een versnelde doorontwikkeling van onze Omgevingsvisie en –verordening of gebruik te maken van de meerjarige investeringsagenda (MIA).

• Inzet van middelen: de budgetten uit het Coalitieakkoord zijn een belangrijk kader voor deuitvoering. Op bijvoorbeeld het gebied van economie en mobiliteit zien we dat wij de wensen groter zijn dan voorzien in het Coalitieakkoord, wat leidt tot knellende budgettaire kaders. Opgaven laten zich nauwelijks vangen in een bestuursperiode. Wij zijn van mening dat versnellen ook inhoudt dat wij ons commitment als betrouwbaar partner ook op lange termijn laten zien. Vandaar dat wij ook expliciet de MIA als instrument inzetten. Daarnaast zien wij versnellingsopties op het vlak van restauratie van Gelders erfgoed.

• In spelen op actuele ontwikkelingen: door te acteren op een veranderende context (zoals hetklimaatakkoord in Parijs, de kabinetsformatie) of nieuwe kennis en inzichten (zoals Kracht van Oost). Hier valt onder andere te denken aan het vraagstuk rond energietransitie en de landschappelijke inpassing daarvan of het versneld uitwerken van het ontwikkelingsperspectief van de Agenda Vitaal Platteland met het oog op maatschappelijk draagvlak, milieu en volksgezondheid.

Actie op versnellen: 4 versnellingsknoppenIn dit Eindvoorstel leggen wij een voorstel aan u voor over hoe deze versnellingen concreet vorm kunnen krijgen: welke acties wij de komende tijd willen inzetten en aan welke knoppen wij daarbij draaien om onze opgaven versneld te realiseren. Tabel 1 geeft een overzicht van alle uitvoeringsprogramma’s waar wij versnelling mogelijk achten. Per opgave is aangegeven aan welke knop wordt gedraaid bij deze versnelling. Dit kunnen meerdere knoppen tegelijkertijd zijn.


Tabel 1 Stand van zaken per uitvoeringsprogramma

Bestuurskracht Instrumenten Actuele Middelen

ontwikkelingen

Bedrijventerreinen Woningbouw X X

Buitenlandse betrekkingen X X X

Cultuur en erfgoed X

Duurzame landbouw X X X

Economie X X X

Energie X X X

Gebiedsopgaven X X X X

Leefbaarheid X

Milieu X X

Mobiliteit X X

Omgevingsvisie X X

Recreatie en toerisme X

Regionale samenwerking X

Sport X X

Steengoed Benutten X X

Sterk bestuur X X

Waterveiligheid X X X X

Weerbare overheid X X X

Omgevingsvisie/Gebiedsopgaven


In onderstaand Figuur staan alle uitvoeringsprogramma’s waarbij versnelling mogelijk of gewenst nog een keer, maar dan gekoppeld aan:1. de drie investeringsopgaven die wij centraal hebben gesteld – economie, bereikbaarheid en duurzaamheid,2. Of, aan onze werkwijze – partnerschap.Daarbij moet worden opgemerkt dat de scheidslijnen tussen de drie investeringsopgaven en onze werkwijze niet altijd scherp af te bakenen zijn. Een uitvoeringsprogramma kan immers meerdere opgaven dienen en ook ingrijpen op de wijze waarop het partnerschap wordt ingericht. In het kader van de overzichtelijkheid hebben wij de uitvoeringsprogramma’s steeds ingedeeld bij de opgave die het meest centraal staat. Er zijn twee uitzonderingen op deze regel: de omgevingsvisie en de gebiedsopgaven die betrekking hebben op alle genoemde opgaven en op partnerschap. Deze onderwerpen zijn om die reden in de buitenste ring van Figuur 1 geplaats. Overigens zullen we in relatie tot de Omgevingswet nog bepalen welke opgaven of onderdelen daarvan ook in de omgevingsvisie zullen worden opgenomen. Door te klikken op het programma wordt u automatisch geleid naar de nadere toelichting van de versnelling.

PartnerschapLeefbaarheid

Buitenlandse betrekkingenSterk Bestuur

Weerbare overheid

DuurzaamheidWaterveiligheidEnergieMilieuDuurzame LandbouwDuurzame Mobiliteit

EconomieBedrijventerreinen en

woningbouwSteengoed benutten

Recreatie en toerismeEconomie

SportCultuur en Erfgoed

BereikbaarheidMobiliteit

Logistieke Corridor

Kwaliteit van de

leefomgeving


Uitgangspunten bij de knop “middelen” Zoals aangekondigd in de Kadernota, hebben wij in dit Eindvoorstel de knop “middelen” concreet uitgewerkt en doen wij u een financieel voorstel. Uitgangspunt bij de knop “middelen” is dat van ziel en zakelijkheid, van realisme voorop. Zoals we dat ook met de Robuuste Investeringsimpuls hebben gedaan. Bij de onderwerpen die we kunnen versnellen door middel van een financiële impuls hebben we in dat kader onderscheid gemaakt tussen korte en lange termijn.

Verdeling van de middelen en de dekkingSamenvattend stellen wij in dit Eindvoorstel voor om extra middelen te reserveren bovenop de middelen die u aan ons ter beschikking heeft gesteld bij het Coalitieakkoord en binnen de P&C cyclus. Het betreft de volgende kerntaken, waarbij onderscheid is gemaakt in de korte (tot en met 2019) en lange (2020 en verder) termijn. Voor een nadere toelichting op de onderverdeling binnen de kerntaken zie bijlage 1.

Kerntaak: Middelen tot MIA 2020 en met 2019 en verderBedragen x € 1 mln.

Duurzame ruimtelijke ontwikkeling en waterbeheer 5 35• Gebiedsopgave• WaterMilieu, energie en klimaat 4 • MilieuVitaal platteland, natuurbeheer en ontwikkeling natuurgebieden 9,5 7,5• Vitaal platteland• Recreatie en toerismeRegionale bereikbaarheid en regionaal openbaar vervoer 29,5 200• Integraal afwegen: verbeteren stedelijke bereikbaarheid• Verbetering van ontsluiting buiten stedelijke netwerken• Lobby voor bereikbaarheidRegionale economie 45,3 • Onderwijs en arbeidsmarkt• Innovatie• Ruimte voor duurzame groei• Internationalisering Cultuur en erfgoed 38,7 • Cultuurhistorie en erfgoed• ArcheologieKwaliteit van het openbaar bestuur 1 • Weerbare overheid

Totaal: 133 242,5

De investeringen worden gedekt door de directe investeringsruimte die in de periode tot en met 2019 beschikbaar is (€ 70 miljoen), een tweede ronde van nog te realiseren meevallers/vrijval/aanpassingen op programma’s (€ 63 miljoen) en de inzet van de Meerjaren Investeringsagenda (€ 242,5 miljoen).

1. Directe investeringsruimte (€ 70 miljoen): De directe investeringsruimte betreft de ruimte in het begrotingssaldo en de vrij programmeerbare ruimte in de reserve Algemene dekkingsmiddelen en overige in de jaren 2017, 2018 en 2019. Een gedetailleerd overzicht hiervan is opgenomen in bijlage 2. Daar worden ook de diverse mutaties – de knelpunten en gerealiseerde vrijval – ten opzichte van de stand in Begroting 2017 toegelicht.

2. Meevallers/vrijval/aanpassingen op programma’s (€ 63 miljoen): Zoals in de startnotitie Midterm review is vermeld, stellen wij voor om de systematiek omtrent vrijval te continueren en een ‘nog te realiseren bedrag’ van € 63 miljoen op te nemen.

3. Meerjaren Investeringsagenda (€ 242,5 miljoen): Voor het agenderen en prioriteren van (lange) termijndoelstellingen -doelstellingen voorbij de coalitieperiode- hanteren wij de systematiek van de Meerjarige Investeringsagenda (MIA). In de MIA ramen wij de toekomstige baten uit het vermogensbeheer en de bestemming van die baten. In deze Midterm review stellen we u voor een bedrag van € 200 miljoen voor mobiliteit en een bedrag van € 35 miljoen voor gebiedsopgaven op de MIA te zetten. Daarnaast nemen we een bedrag van € 7,5 miljoen in 2020 voor landschap en biodiversiteit op in de MIA naar aanleiding van amendement 17A14. Zie voor een gedetailleerd overzicht en nadere toelichting van de MIA bijlage 3.


We maken in ons voorstel gebruik van de financiële ruimte van de volgende coalitieperiode(s). Mocht dit niet geheel nodig blijken doordat er deze periode toch voldoende middelen beschikbaar zijn, dan willen we het beslag op de toekomstige middelen verminderen. Mochten er zich binnen deze coalitieperiode meer meevallers/vrijval voordoen dan de benodigde € 63 miljoen, dan stellen we voor deze dan dus ten gunste te laten komen van de MIA.

Per kerntaak ziet de verdeling van de directe investeringsruimte en de nog te realiseren dekking er in principe als volgt uit:

Kerntaak Totaal Verdeling directe Nog te realiseren

Bedragen x € 1 miljoen voorgesteld: Inversteringsruimte dekking

1 Duurzame ruimtelijke ontwikkeling en waterbeheer 5 2,6 2,42 Milieu, energie en klimaat 4 2,1 1,93 Vitaal platteland, natuurbeheer en 9,5 5 4,5 ontwikkeling natuurgebieden4 Regionale bereikbaarheid en regionaal openbaar vervoer 29,5 15,5 145 Regionale economie 45,3 23,8 21,56 Cultuur en erfgoed 38,7 20,4 18,37 Kwaliteit van het openbaar bestuur 1 0,6 0,4 totaal 133 70 63

Er kunnen verplichtingen worden aangegaan voor het bedrag dat beschikbaar is, momenteel in totaal voor € 70 miljoen. Wij willen ruimte houden om, bij wijze van uitzondering, de beschikbare middelen anders te verdelen over de kerntaken, zodat we kansen kunnen benutten wanneer deze zich voordoen, conform de afspraak in het Coalitieakkoord. De invulling en verdeling van de nog te realiseren dekking zal plaatsvinden binnen de P&C cyclus.

12 Eindvoorstel Midterm review 2017 Terug naar Versnellen

Bijlage 1 Versnellingsacties en –instrumenten

1 Duurzame Ruimtelijke Ontwikkeling en WaterbeheerVoorgesteld wordt om € 40 miljoen aanvullend te reserveren voor deze kerntaak (waarvan € 35 miljoen in de MIA)

Omgevingsvisie

In 2019 treedt de Omgevingswet naar verwachting in werking. Het hebben van een Omgevingsvisie en een Omgevingsverordening wordt dan bij wet verplicht. Sinds 2014 hebben wij de Gelderse Omgevings– visie en –verordening. Wij hebben de ambitie om versneld en vooruitlopend op de wet in 2018 deze instrumenten “Omgevingswetproof” te hebben. Concreet betekent dit dat wij in 2017 verkennen welke doorontwikkelingsstrategie nodig is en dat wij in gesprek gaan met onze partners hierover. Op basis daarvan zullen wij over gaan tot actualisatie van de visie en verordening met besluitvorming door uw Staten in 2018.

Gebiedsopgaven

De kracht van de gebiedsopgaven kenmerkt zich door samen met onze partners:• te kiezen voor integrale oplossingsstrategieën bij maatschappelijke opgaven.• te kiezen voor lange termijn commitment op koers en ook financiëel.• te koersen op daadkrachtige afspraken met uitvoeringsallianties (netwerk-governance).Voor de provincie geldt daarbij:• dat we als zelfbewuste partner vanuit onze kracht een aanbod doen en waar nodig doorzetten

(bijvoorbeeld bij complexe vraagstukken die het lokale belang overstijgen).• dat we waar inhoudelijk nodig met kerntaken samen komen tot integrale oplossingsstrategieën.

Vanuit deze kracht zien wij de volgende versnellingsopties:

Smart werken en wonen - AchterhoekDe inzet op ‘Smart industries” werkt voor de Achterhoek. Met de regio zijn we volop in gesprek over keuzes waarbij we als provincie meer sturing pakken. Onze bijdrage zien wij vooral in het creëren van randvoorwaarden in ruimte en mobiliteit. Zo oriënteren wij ons op Rijksinfrastructuur, zoals de N18, en op de bereikbaarheid van de Achterhoek via het spoor (zie Mobiliteit). Gelderland heeft samen met Fryslân, Groningen, Limburg en Zeeland een integrale visie op groei en krimp gemaakt (Nederland in balans) en aangeboden aan het Kabinet. Op basis hiervan wordt een gezamenlijke aanpak gemaakt voor de regio, waar ook de financiële gevolgen in beeld worden gebracht.

Veluwe op 1Het bereiken van de Veluwe op 1 kunnen we versnellen door Nationaal Park Hoge Veluwe te voorzien van een extra financiële impuls, zie bij Recreatie en toerisme. Dit geldt ook voor de aanpak van Vitale vakantieparken. Daarnaast kan de ontwikkeling van Lelystad Airport impulsen geven aan het internationaal toerisme in onze provincie. Het toeristisch bedrijfsleven in onze provincie ziet hier duidelijk kansen. Wij hebben inmiddels afspraken gemaakt met de provincies Flevoland en Overijssel om de kansen zo goed mogelijk te benutten.

Clean Tech - StedendriehoekNu inhoud en afspraken over samenwerking concreter zijn staan we in deze regio op het punt van grootschaliger uitvoering. Versnelling is mogelijk door verder in te zetten op de aanpak Cleantech Regio Development. Deze aanpak leidt tot concrete projecten die de verduurzaming bij bedrijven op innovatieve manieren versnellen en tevens zichtbaar worden in de openbare ruimte.

Foodvalley – stedelijk netwerk Ede/Wageningen We kunnen de ambitie versnellen door prioriteiten te stellen. Bij Economie wordt ingegaan op het belang van het rode loper beleid. Net zoals de extra inzet op smart industries. Verder zijn wij van mening dat de regionale bereikbaarheid aangepakt moet worden, zie ook Mobiliteit. Dit vraagt bestuurskracht om tot keuzes en planvorming te komen. Met de triple helix partners gaan we overleggen over het verhogen van de ambitie, over mogelijke versnellingsopties en over hoe te komen tot een meer slagvaardige governance die kan inspelen op de veranderende situatie, waarbij partners meer dan ooit in de gelegenheid zijn om een stevige niet vrijblijvende samenwerking aan te gaan. Dit vraag om bestuurskracht. Waar nodig zullen wij, als provinciale overheid, onze rol pakken in financiële of (ruimtelijk) instrumentele zin voor vraagstukken van bovenlokaal belang.


Prioritair daarbij zijn een goede infrastructuur voor food, de bijbehorende werklocaties zoals Wageningen Campus en het World Food Center en de bereikbaarheid daarvan. In het kader van de Voorjaarsnota verwachten we een voorstel voor een reservering voor het World Food Center te kunnen doen.

Gelderse CorridorDe ambitie is om de doorstroming van verkeer te verbeteren, meer economisch te profiteren van de goederenstroom, de vestigingsfactoren te verbeteren en de economische sectoren te combineren (innovatie). Om de ambitie van de Gelderse corridor te realiseren, zijn een aantal aanpassingen in de aanpak met partners nodig. De samenwerkingsstructuur Logistics Valley wordt de governance voor de Gelderse Corridor: het zogenaamde gebiedsbrede overleg. Hierin zijn ondernemers, kennisinstellingen en overheden vertegenwoordigd. De focus van de corridor ligt op de ontwikkeling van logistiek met daarbij de uitdrukkelijke opdracht de verbinding te blijven zoeken met regionale economische clusters, zoals de tuinbouw en de maakindustrie. Kernwoorden zijn: verbinden, slimme logistiek en gebiedsgericht. Logistics Valley werkt aan een gezamenlijk uitvoeringsprogramma. Ondernemers worden meer betrokken bij het vormgeven van het programma om de uitvoering te versnellen. Beeldbepalend hierin is de realisatie van de Railterminal Gelderland (RTG) en de veilige ontsluiting en landschappelijke inpassing via het project Knoop 38 in de gemeenten Overbetuwe en Nijmegen). Voor verbeteringen op de lange termijn stellen wij voor een bedrag hiervoor op te nemen op de MIA, zie hiervoor bijlage 3.

Energy/Health – stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen:Samen met onze partners zetten we verdere stappen om te komen tot een rollende investeringsagenda gericht op het realiseren van de majeure ambities uit het bestuursakkoord en nadere invulling van de drie icoonprogramma’s. Daarbij gaat het zowel om het vergroten van de slagkracht door het organiseren van krachtige netwerkallianties rond de opgaven met bedrijfsleven, gemeenten en kennisinstellingen, waarbij specifieke aandacht voor de relatie met de Economic Board en het Rijk. Daarnaast richten we ons op het versterken van de integrale aanpak vanuit de verschillende provinciale programma’s naast gebiedsopgaven, zoals Mobiliteit, Economie, Energietransitie, Cultuur en Cultuurhistorie en Steengoed benutten. We leggen hierbij nadrukkelijk focus op het “matchen” van investeringen van derden en van onszelf om zowel versnelling als een zo groot mogelijk effect te bewerkstelligen.

Bedrijventerreinen en woningbouw

In de tweede deel van onze coalitieperiode willen we, in het kader van Motie 42, meer sturing en regie pakken op het terrein van werklocaties, detailhandel en woningbouw. Waar wenselijk en noodzakelijk zetten we provinciaal instrumentarium in. Wij vatten instrumentarium ruim op: beschikbaar stellen van relevante kennis en kunde, procesbegeleiding, formuleren van heldere kaders, pilots, het organiseren van bestuurlijk overleg of een financiële bijdrage vallen daaronder. Wij koppelen de doorontwikkeling aan het actualisatietraject van Omgevingsvisie en –verordening 2018, zoals beschreven bij het onderdeel Omgevingsvisie.

Voor wat betreft woningbouw willen we versnellen door (kleinere) gemeenten actiever te ondersteunen en bij flexibel programmeren met ruimte om in te spelen op actuele ontwikkelingen. Op korte termijn richten wij vooral de aandacht op de middeldure huur en sociale woningbouw. Het gaat ons daarbij om maatwerkoplossingen. Wij betrekken stakeholders bij het gesprek en de afspraken in de regionale woonagenda’s. Gemeenten en partners hebben een uitnodiging ontvangen om de opgave per regio te bepalen aan de hand van de nieuwe trends en ontwikkelingen. Waar nodig kan een procesregisseur worden ingezet om het proces naar toekomstbestendige woongebieden te begeleiden.

Steengoed benutten

De snelheid waarmee wij onze opgave op dit terrein kunnen realiseren, wordt voor een belangrijk deel bepaald door de inzet van onze partners en door marktontwikkelingen. De markt klimt nu langzaam uit een dal. Wij verkennen in het tweede deel van onze coalitieperiode waar en hoe we meer sturing en regie kunnen pakken bij regionale afspraken (rol als “doorzetter”; zie ook Bedrijventerreinen en woningbouw). Wij koppelen deze doorontwikkeling aan het actualisatietraject van Omgevingsvisie en –verordening 2018, zoals beschreven bij het onderdeel Omgevingsvisie.


Waterveiligheid

HoogwaterveiligheidBij de Voorjaarsnota 2015 (PS2015-393) heeft u voor de periode 2020-2030 een bedrag van € 50 - € 70 miljoen gereserveerd als cofinanciering in waterveiligheidsmaatregelen. Een deel van dit bedrag willen wij nu naar voren halen. In het rivierengebied en met name bij Hoogwaterveiligheid zijn er veel ontwikkelingen. Willen we als middenbestuur onze rol op het vlak van gebiedsontwikkeling en ruimtelijke kwaliteit waar maken dan vraagt dat om een actieve, anticiperende en daadkrachtige houding. We werken daarbij meer en meer intensief samen met Rijk, gemeenten en waterschappen. Wij zien kansen om onze aanpak van gebiedsontwikkeling en ons streven naar het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit versneld te integreren met de opgaven op het terrein van hoogwaterveiligheid. Zo is voor de Veerstoep bij Ochten het voornemen om dit jaar een samenwerkingsovereenkomst (SOK) vast te stellen en wordt de dijkverlegging bij Oosterhout als variant meegenomen bij de verkenning van het dijkverbeteringstraject Wolferen – Sprok. Maar ook in het splitsingspuntengebied IJssel – Nederrijn liggen kansen die nu in de vorm van een verkenning verder uitgewerkt worden. Om de komende jaren in eigen regie of middels meekoppeling met andere initiatieven die kansen ook daadwerkelijk te realiseren stellen wij hierbij voor een gedeelte van het bedrag dat voor 2020-2030 is gereserveerd naar voren te halen.

Water en gebiedsontwikkelingNaast onze opgave op het gebied van hoogwaterveiligheid staan wij voor een aantal andere opgaven op het terrein van waterveiligheid en gebiedsontwikkeling. • Zo willen wij eind 2017 een voorstel doen voor een vervolg op het programma WaalWeelde.

Vanuit een gebiedsgerichte aanpak kijken we ook naar de mogelijkheid voor een vergelijkbaar programma op de IJssel.

• Verder zien we voor ons een actieve rol in de verdere uitwerking van het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie, waarover we voor de zomer verder informeren.

• Ook is extra inzet nodig bij de voorbereiding van de Midterm review van de Kaderrichtlijn Water in 2018 en de daaruit voortvloeiende werkzaamheden in de jaren daarna.

Voor al deze opgaven zijn ook procesmiddelen nodig. Omdat het hier om (gebieds)ontwikkelingen gaat die buiten de insteek van hoogwaterveiligheid vallen ligt een koppeling met de middelen voor co-financiering met waterveiligheidsmaatregelen niet voor de hand. Om tempo te houden, stellen wij hierbij voor om voor deze opgaven extra middelen te reserveren.

Leefbaarheid

Bij leefbaarheid willen wij versnellen door te onderzoeken of doelverbreding op deze opgave mogelijk is. Wij verkennen op dit moment of en onder welke voorwaarden wij willen investeren in gemeenschaps–voorzieningen ter bevordering van de sociale cohesie. Een voorstel ontvangt u met de Voorjaarsnota 2017. Ook zijn we in gesprek met enkele Gelderse steden om te verkennen of een extra inzet van de provincie op het vlak van sociale cohesie in de zwakkere wijken gewenst is. Dit vanwege de concentratie van problematiek in deze wijken. Naar verwachting wordt dit overleg voor de zomer afgerond en via de P&C cyclus zullen wij uw Staten over de uitkomsten informeren.


2 Milieu, energie en klimaatVoorgesteld wordt om € 4 miljoen aanvullend te reserveren voor deze kerntaak

Energie (& Klimaat)

Mede door de klimaatafspraken van Parijs wordt de urgentie voor energietransitie meer en meer gevoeld. Het vorige Kabinet zette duidelijke ambities neer. Het nieuwe Kabinet staat aan de lat voor de verdere uitwerking en implementatie daarvan. Deze ontwikkelingen kunnen de voortgang van onze aanpak in Gelderland versnellen en verbreden, bijvoorbeeld door verbetering van de randvoorwaarden en aanpas–singen in wet- en regelgeving. Samen met de andere provincies in IPO verband en met VNG en Unie van Waterschappen zitten we met het Rijk aan tafel om te komen tot een langjarige nationale aanpak. Zodra helder is welke impact dit heeft op ons beleid informeren wij u hierover. Naar verwachting zal dit eind 2017 zijn. Op basis daarvan kunnen wij desgewenst onze vervolgstappen op het terrein van energie en klimaat(adaptatie) concreter uitwerken. Intussen werken wij binnen Gelderland samen met onze partners onverminderd verder aan de uitvoering van het Gelders Energie Akkoord. Waar nodig ontwikkelen wij nieuwe instrumenten en samenwerkings–vormen die passen in deze fase van concrete uitvoering. Een voorbeeld is de doorontwikkeling van het financieel instrumentarium. Over dit samenhangende pakket van instrumenten wordt u in de Staten–vergadering van mei dit jaar geïnformeerd en liggen onderdelen ter besluitvorming aan u voor. Op het gebied van de bestaande woningbouw leveren zowel woningcorporaties, particulieren als vve’s de nodige inspanningen om woningen energiezuiniger te maken. Daarnaast worden steeds meer woningen aangesloten op duurzame warmte via warmtenetten en maken naar verwachting ca 40 Gelderse wijken transitieplannen om van het gasnet af te sluiten en over te gaan op duurzame verwarming. In de Statenbrief Gelders plan Energietransitie en warmte in de gebouwde omgeving (PS2017-170) bent u hierover geïnformeerd. Om verder te versnellen wordt gewerkt aan nieuwe financieringsmodellen, integrale ketenbenadering bouwen installatiesector (lucht uit bouwkolom = kostenverlaging), innovatie (o.a. logistiek, maatwerk automatiseren) , wet- en regelgeving (o.a. infrastructuur, aansluitplicht aardgas schrappen etc.), bewustwording en het verbreden van de opgave naar het sociale, ruimtelijke en economische domein. Daarnaast zullen er meer gekwalificeerde mensen nodig zijn, die in staat zijn om een integrale aanpak in de gebouwde omgeving en de bestaande woningen te kunnen toepassen. Zowel scholingsinstituten als brancheorganisaties zullen hier een grote rol in spelen. De samenwerking in GEA als informele netwerkorganisatie vraagt om doorontwikkeling nu we met elkaar in de uitvoeringsfase zijn beland. Om de grote opgave en ambitie slagvaardig met elkaar ter hand te nemen ontstaat er behoeft aan meer institutionalisering van de samenwerking. We onderzoeken samen met onze partners welke vorm dit kan hebben en zullen u daar rond de zomer nader over informeren. Binnen de provincie tenslotte verbinden we de doelen van andere provinciale programma’s met energie–doelen bijvoorbeeld op terrein van landschap en duurzame mobiliteit en binnen de gebiedsopgaven.

Milieu

Per 2024 geldt een landelijk verbod op asbestdaken. Wij willen een versnelling in de sanering van de asbestdaken mogelijk maken. Hiervoor bereiden wij een Plan van Aanpak Asbestdaken voor (PS2016-741 en PS2017-42). Dit plan geeft invulling aan onze verbindende en faciliterende rol om gemeenten en bedrijven te ondersteunen, zodat zij gebouweigenaren kunnen stimuleren en ontzorgen. Door deze gezamenlijke inspanning kan de verwijdering van asbestdaken tussen nu en 2024 worden gespreid en worden hoge handhavingslasten na 2024 voorkomen. Onze inzet is onder andere gericht op samenwerking met de gemeenten en omgevingsdiensten bij inventarisatie van alle asbestdaken, bewustwording en ontzorging van gebouweigenaren, ontwikkeling van collectieve aanpak van asbestdaken in woonwijken, bedrijventerreinen en in het landelijk gebied en op de aanpak van maatschappelijk vastgoed. Hiervoor zijn middelen nodig met name voor de ondersteuning van pilots voor een collectieve aanpak. Daarnaast onderzoeken we de mogelijkheden voor leenfaciliteiten voor niet-draagkrachtige gebouw–eigenaren. Wij willen deze rol oppakken en stellen hierbij voor extra middelen beschikbaar te stellen.


3 Vitaal platteland, natuurbeheer en ontwikkeling natuurgebiedenVoorgesteld wordt om € 17 miljoen aanvullend te reserveren voor deze kerntaak (waarvan € 7,5 miljoen in de MIA)

Duurzame landbouw

In motie 65 heeft u aangegeven dat meer moet gebeuren aan de oplossing van de problematiek rondom veehouderij en gezondheid, vrijkomende agrarische gebouwen (VAB’s) en dat er gekeken moet worden naar de toekomst van de landbouw in het algemeen. In ons Plussenbeleid hebben we ons gericht op duurzame groei van niet-grondgebonden bedrijven. Met onze Agenda Vitaal Platteland willen wij ontwikkelingen stimuleren die bijdragen aan de kwaliteiten van het platteland. Mede met het oog op maatschappelijk draagvlak en in aansluiting op uw motie, kiezen wij voor een brede benadering. Verschillende aspecten worden bij de Agenda Vitaal Platteland betrokken. Het gaat dan onder andere om het economie, milieu en volksgezondheid. Ook zal hierbij aandacht worden geschonken aan kleine landschapselementen. Voorts komen we met een verkenning over de rol van de provincie in voedselbeleid. Ons doel is met dit alles een brede impuls te geven om (agrarisch) ondernemers en ketenspelers – zoals de levensmiddelenindustrie en retail - in beweging te krijgen richting economisch duurzame perspectieven. Om dit te stimuleren, stellen wij hierbij voor hiervoor middelen te reserveren. In juni 2017 zullen wij u in een Statenbrief Agenda Vitaal Platteland meenemen in de verdere invulling, welke voor een belangrijk deel in lijn zal liggen met Statenbrief PS2016-715.

Recreatie en Toerisme

Bij Nationaal Park Hoge Veluwe liggen voor € 23,5 miljoen concrete plannen klaar ter verbetering van de centrumfunctie van het park. Aan de provincie is gevraagd hieraan € 3 miljoen bij te dragen. Daarvoor is een gedeelte al gereserveerd binnen de gebiedsopgaven (Veluwe op 1). Wij willen versnellen en stellen hierbij voor om de ontbrekende middelen voor het park te reserveren, zodat de uitvoering kan starten. Verder zien wij versnellingsmogelijkheden voor herinneringstoerisme, zoals het Ereveld Loenen, en voor herdenken, zoals 75 jaar Market Garden. Binnen het huidige programma Versterking Herinneringstoerisme WO II zijn hiervoor geen middelen voorhanden. Wel is er voor deze projecten veel energie in het veld en hebben ze - gelet op deze 75 jaar - een duidelijke deadline. Wij stellen hierbij voor middelen hiervoor te reserveren.

Amendement 17A14 Landschap en biodiversiteit

Naar aanleiding van amendement 17A14 is een bedrag van € 7,5 miljoen in 2020 voor landschap en biodiversiteit opgenomen in de meerjaren investeringsagenda. Zie voor een toelichting het vervolgvoorstel bij dit Eindvoorstel Midterm review 2017.


4 Regionale bereikbaarheid en regionaal openbaar vervoerVoorgesteld wordt om € 229,5 miljoen aanvullend te reserveren voor deze kerntaak (waarvan € 200 miljoen in de MIA)

Mobiliteit

Duurzame mobiliteitVoor de versnelling van diverse opgaven op het terrein van mobiliteit zijn meer middelen nodig. Er zijn tientallen investeringsvragen in infrastructuur, gedrag en intelligente transportsystemen (ITS) en innovatie en duurzaamheid die, om (snel) gerealiseerd te kunnen worden, om extra middelen vragen. • Het gaat allereerst om de verbetering van de stedelijke bereikbaarheid door middel van een mix van fiets,

OV, spoor en wegen. Concreet betreft het de verbetering van de Rijnbrug Rhenen, extra ruimte voor snelfietsroutes en de voortzetting van beter benutten, onder de noemer van Slimme Mobiliteit.

• Daarnaast willen we de grote (inter)nationale verbindingen in Gelderland versterken. • En, wij willen de ontsluiting van de belangrijkste voorzieningen in de gebieden buiten de stedelijke

netwerken versterken, bijvoorbeeld door het verbeteren van de veiligheid op spooroverwegen en fietspaden.

Om dit (versneld) te realiseren, is stellen wij hierbij voor om middelen hiervoor te reserveren.

Logistieke CorridorWe kunnen de Gelderse Corridor versterken door extra geld vrij te maken voor de realisatie van de Rail Terminal Gelderland (RTG). Eerder hadden wij daarvoor al eenmalige middelen gereserveerd. Deze versnellingsoptie werken we verder uit onder de Gebiedsopgave Gelderse corridor.

Lobby voor bereikbaarheidHet Rijk doet voor investeringen in de Gelderse infrastructuur steeds vaker een beroep op regionale financiering. Met het vrijmaken van geld of door het in het vooruitzichtstellen daarvan, versnellen we dit proces en zorgen we ervoor dat bepaalde onderwerpen eerder op de Rijksagenda komen te staan. Zo creëren we handelingsruimte op korte termijn voor investeringen, waarvan de realisatie vaak pas op lange termijn plaatsvindt. Voor projecten die op korte termijn om (extra) provinciale inzet vragen wordt voorgesteld om middelen aan te vragen. Het gaat dan onder andere om: • Knoop A1/A30, waar het Rijk cofinanciering vraagt (Foodvalley). • Verbetering van de veiligheid van overwegen spoor waarvoor het Rijk onlangs extra geld beschikbaar

voor heeft gesteld onder de voorwaarde van cofinanciering. • Binnenkort zal ook voor Station Nijmegen duidelijk moeten zijn wat onze ambities zijn en hoe wij

bijdragen vanuit onze rol bij regionaal openbaar vervoer en onze gebiedsopgave Arnhem/Nijmegen. Dit geldt ook bij kleinere verbeteringen van andere stations zoals bijvoorbeeld Nijmegen-Heyendaal.

• Daarnaast oriënteren wij ons (opnieuw) op de bereikbaarheid en de ontsluiting van de Achterhoek. Daarbij kiezen we een brede invalshoek en nemen alle potentiële bereikbaarheidsknelpunten in de overweging mee, waaronder bijvoorbeeld (dubbel)-spoor, Arnhem Oost – Velperpoort en eventuele verdere verbreding van de N18 tussen Varsseveld en Groenlo.

• Verder zijn er ideeën voor andere mogelijke mobiliteitsprojecten zoals de verbinding naar Lelystad Airport die zich ontwikkelt of voor de Rail Terminal Barneveld (Foodvalley). We zien hier nu geen versnellings–mogelijkheden en komen op deze vraagstukken terug in onze Investeringsagenda Mobiliteit (MIAM).

Voor verbeteringen op de lange termijn stellen wij voor een bedrag hiervoor op te nemen op de MIA. We verwachten dat de omvang en urgentie van deze lange termijn verbeteringen rond het einde van de huidige coalitieperiode duidelijker zijn. We willen anticiperen op de lange termijn ontwikkelingen, zoals we die voor ons zien op onze eigen infrastructuur en die van het Rijk. We denken daarbij onder andere aan de aanpassingen van rijksinfrastructuur zoals verbreding en veiligheid A15 en spoorknoop Arnhem Oost -Velperpoort. Voor verbetering van de provinciale infrastructuur denken we aan wensen zoals:• De N786 (Dieren – Apeldoorn) dit in relatie tot de ontwikkeling van de papierindustrie in Eerbeek • Een betere aansluiting tussen de A1-N348 of • Een lange termijnoplossing voor knooppunt Bankhoef A326/A50Agendering van het thema mobiliteit in de MIA geeft ruimte om de komende jaren al afspraken te maken over concrete projecten die pas over een aantal jaren worden uitgevoerd. De komende tijd werken wij verschillende voorstellen uit. Dit doen we door aan te sluiten bij de werkwijze die het Rijk volgt in de MIRT-verkenningen nieuwe stijl. We kijken daarbij niet alleen naar verbetering van de weginfrastructuur, maar ook naar andere duurzame oplossingen om de capaciteit of de veiligheid te vergroten. We denken hierbij aan onze inzet op snelfietsroutes, openbaar vervoer en bijvoorbeeld Slimme Mobiliteit.


5 Regionale economieVoorgesteld wordt om € 45,3 miljoen aanvullend te reserveren voor deze kerntaak

Economie

Onderwijs en ArbeidsmarktWij willen onze lijn op duurzame inzetbaarheid en leven lang leren voortzetten. Dit doen we door voor het Gelderse Midden en Klein Bedrijf (MKB) de toegang tot onderwijs te vereenvoudigen. Hiermee bieden we Gelderse werknemers de kans zich (door) te ontwikkelen. Dit is van belang omdat uit inventarisaties blijkt dat er op zeer korte termijn kwalitatieve arbeidstekorten te verwachten zijn in de Gelderse industrie. Voor een snellere toegang tot de benodigde vormen van om- en/of bijscholing is een financiële impuls nodig. De in het industriebeleid gewenste sociale innovatie vraagt eveneens om een extra impuls. Ook hier gaat het om het versneld investeren in menselijk kapitaal. Met sociale innovatie willen wij zo snel mogelijk ruimte bieden voor experimenten om werkprocessen anders in te richten en slimmer gebruik te maken van de kwaliteiten van Gelderse werknemers. Hierin kunnen we voorzien door voor sociale innovatie en duurzame inzetbaarheid extra middelen beschikbaar te stellen via de onderwijs-arbeidsmarktregeling. Hierbij stellen we voor deze extra middelen te reserveren.

InnovatieDe groeiambities van de Gelderse industrie stellen eisen aan het ecosysteem. We kunnen versneld hieraan bijdragen:• Dit kan door gedeelde voorzieningen en apparatuur - met name ten behoeve van het digitaal produceren

(‘smart industries’) - in de komende jaren te realiseren. • Verder zien wij bij “De Groeiversneller” dat de vraag vanuit een nieuwe groep starters en groeiers hoger

is dan het beschikbaar gestelde budget. We kunnen versnellen door dit financiële gat te verkleinen. Zo stimuleren wij de banengroei. Voor het aanjagen van de werkgelegenheid en de daarmee samenhangende kennisontwikkeling zijn de MKB-bedrijven in Food, Health, Energie en de innovatieve maakindustrie prioritair. Zo blijkt in de 1e fase van de Groeiversneller dat 90% van de aanvragen afkomstig is uit bovengenoemde speerpunten. Daarnaast bieden we ook de overige stuwende MKB-bedrijven kansen (beleidskader economie PS2016-385). Daarmee geven we ook invulling aan uw moties 17M14 ‘Gelderse Groeiversneller goed gericht’ en 17M15 ‘IkStartSmart-2’.

• Dit geldt ook voor het benutten van nieuwe innovaties door Gelderse bedrijven. Om deze innovaties te benutten, is een aanvulling van bestaande fondsen gewenst, juist om het revolverende karakter daarvan te behouden.

• Ook willen wij optimaal gebruik maken van fondsen uit Europa. EFSI biedt nieuwe kansen voor het financieren van grote projecten en programma’s, die van grote meerwaarde zijn voor de Gelderse economie en maatschappij. Hiervoor zijn verkenningen nodig naar essentiële en wenselijke initiatieven. Deze verkenningen willen we dit jaar starten. Voor circulaire economie willen wij deze periode concrete inspirerende voorbeeldprojecten aanjagen, te financieren vanuit beschikbare (EU)-middelen.

Ons voorstel is voor deze zaken hierbij middelen te reserveren.

Ruimte voor duurzame groeiEen topregio koestert bestaande bedrijven en is aantrekkelijk voor nieuwe bedrijven. Dit vraagt om extra aandacht van ons. Want: uit onderzoek blijkt dat elders in het land gebundelde overheidsinvesteringen er voor zorgen dat het vestigingsklimaat zich daar sneller en beter ontwikkelt dan bij ons. Een volwaardig rode loperbeleid voor bedrijfsvestiging en -ontwikkeling vraagt in Gelderland om een versnelling van de bedrijven- en campusbereikbaarheid. Op dit moment is er voor het rode loperbeleid alleen procesgeld beschikbaar. Er is geen aanvullend budget om in specifieke projecten te investeren. Om bedrijven te ondersteunen bij hun uitbreidings- of verplaatsingswensen of bij nieuwvestigingen is ons voorstel om hierbij middelen hiervoor te reserveren. Enkele concrete initiatieven hebben zich inmiddels aangediend.

Daarnaast is een versnelde doorontwikkeling mogelijk van de campussen in onze topregio’s FoodValley (WUR campus) en Arnhem Nijmegen (NovioTechCampus/ Heijendaal en IPKW/Arnhems Buiten). Hierbij is ons voorstel hiervoor extra middelen te reserveren. Daarbij dient de problematische ontsluiting aan de noordzijde van FoodValley (A1/A30) verbeterd worden, zie daarvoor ook Mobiliteit. De programmering van bedrijventerreinen/ werklocaties vraagt verder om een versnellingsimpuls door aanscherping van het provinciale instrumentarium. Dit in het kader van Motie 42. Zie daarvoor ook Bedrijventerreinen en woningbouw.


InternationaliserenHet Handelsoverleg Gelderland zorgt ervoor dat op gebied van internationale handel en export binnen Gelderland de krachten worden gebundeld en dat er beter ingespeeld wordt op de behoeften van Gelderse bedrijven inzake internationalisering. Goede ondersteuning van bedrijven en het behalen van maximaal resultaat op bovenstaand gebied vraagt om een versnellingsimpuls. Wij stellen hierbij voor hiervoor middelen te reserveren.

Buitenlandse betrekkingen

In de komende jaren willen we met een aantal strategisch gekozen regio’s onze banden versterken. We zoeken naar regio’s die bij ons profiel passen: passend omdat zij zich met dezelfde vraagstukken bezighouden, bijvoorbeeld regio’s waar de corridor RhineAlpine doorheen loopt, of omdat ze economisch complementair zijn aan ons. Een versnelling van het onderzoek naar passende regio’s is wenselijk zodat de eerste resultaten nog in deze coalitieperiode zichtbaar zijn. Voor het onderzoek naar deze (nieuwe) samenwerkingen is een budget wenselijk. In dat onderzoek wordt ook de huidige jumelage met Lubelskie meegenomen. Ons voorstel is hierbij deze middelen te reserveren.Invloed op het nieuwe Europese cohesiebeleid vraagt een effectieve lobby in Brussel en Den Haag. Op korte termijn koersen we op een position paper dat samen met een aantal grensregio’s wordt opgesteld. Om dit versneld te realiseren, neemt Gelderland hiertoe het initiatief.

Sport

SportevenementenDe Gelderse sportambitie vraagt om langjarig commitment. Onze sportambities en aanpak zijn onderscheidend en volop in uitvoering. Het Gelders Sportakkoord bundelt de energie van tal van partijen en versterkt die. Versnelling is op meerdere manieren mogelijk:• Allereerst bij de versterking van het maatschappelijk rendement van sportevenementen.

Dit kan worden bereikt via investeringen in sportieve voorzieningen in de openbare ruimte, zoals we hebben gedaan bij het WK beachvolleybal. Een eenmalig evenement krijgt zo een langdurige maatschappelijk ‘legacy’ voor de breedtesport. Wij stellen dit voor als nieuwe, versnelde uitwerking van de doelstelling sportieve buitenruimte. Het voor sport en bewegen aantrekkelijk en uitnodigend maken van de ruimte binnen en buiten de stad gaat verder dan enkele projecten met voorbeeldwerking. Het wordt als maatschappelijke legacy uitgebreid en verbonden met een aantal (internationale) sportevenementen,.

• Een andere versnelling is dat wij de tweede helft van deze bestuursperiode het financieel draagvlak voor sport en sportevenementen willen vergroten. Het is noodzakelijk om meer private partners in financiële zin te betrekken bij het Gelders Sportakkoord en de sportevenementen die daarbij horen. We denken bijvoorbeeld aan het inrichten van een gezamenlijk Gelders Sponsorfonds. In de tweede helft van 2017 onderzoeken we mogelijkheden en het draagvlak daarvoor. Dat leidt dan niet alleen tot verbreding van het netwerk, maar ook tot versterking en langjarig commitment. Het Gelders Sportakkoord beschouwen wij als een goed begin van een duurzaam en hecht samenwerkingsnetwerk dat wij op deze manier willen doorontwikkelen. Als dat tot ingrijpende verandering in onze aanpak leidt, zullen we dit begin 2018 aan uw Staten voorleggen. Van een financiële vraag is voor alsnog geen sprake. De aangepaste subsidieregels – die van kracht zijn sinds maart van dit jaar – stellen de voorwaarde van 50% private middelen.

Toegankelijkheid sportBij wijze van uitzondering en naast het beleidskader Sport hechten wij aan een brede toegankelijkheid van sportvoorzieningen. Vanuit het idee “jong geleerd is oud gedaan” is ons voorstel om hierbij middelen te reserveren voor het jeugdsportfonds.


6 Cultuur en erfgoedVoorgesteld wordt om € 38,7 miljoen aanvullend te reserveren voor deze kerntaak

Cultuur en erfgoed

Cultuurhistorie en erfgoedOm beter bij te kunnen dragen aan de grote opgave rondom restauratie en herbestemming van het Gelders Erfgoed is voor de resterende coalitieperiode behoefte aan extra middelen voor investeringen, laagrentende leningen en subsidies. Ons voorstel is om extra middelen hiervoor te reserveren. Bij de uitvoering heeft de nieuwe Gelderse Erfgoedalliantie een belangrijke ondersteunende rol, zowel aan de voorkant om tot goede projectvoorstellen te komen als bij de uitvoering van projecten. Door extra investeringen wordt onder andere het vakmanschap in de sector verhoogd via de leerling–werkplaatsen. Ook zal een extra impuls positieve effecten hebben op de ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid, werkgelegenheid, en (toeristische) bestedingen. Investeringen in duurzaamheid en herbestemming leiden bovendien tot positieve effecten op de exploitatie waardoor de continuïteit van het Gelders Erfgoed beter gewaarborgd wordt. Met extra middelen kunnen we in 2017 al een start maken met projecten waar in de huidige regeling geen financiële ruimte meer maar waar wel plannen voor gereed zijn.• Per jaar extra reserveren voor uitvoeringsprojecten via de bestaande regeling

(Ruimte voor Gelderland 7.4);• Doteren aan het revolverende Gelders Restauratiefonds dat is ondergebracht bij het Nationaal

restauratiefonds (NRF) voor laagrentende leningen aan restauratie- en herbestemmingsprojecten;• Meerjarig programmatisch budget voor investeringen in duurzame ontwikkeling en instandhouding

voor: (1) de grote restauratieopgaven (monumenten die iconisch zijn voor Gelderland en een restauratiebehoefte hebben van minimaal €1 miljoen) en (2) De restauratie- en herbestemmingsopgave van eigenaren van meerdere monumenten. De ontwikkeling van deelcollecties zoals religieus erfgoed maakt hier deel van uit.

ArcheologieDe acties die uit het onderzoek naar duurzaam toekomstbestendig archeologisch depot voortkomen, vragen om investeringen. Dit depot is ondergebracht bij museum Het Valkhof. Gezien het proces binnen museum het Valkhof om tot een nieuwe koers te komen worden deze acties uitgesteld tot hierover meer helderheid is. Waar we nu extra middelen beschikbaar voor willen stellen, is de restauratie van Museum KAM. Dit museum is in provinciaal eigendom en behoeft dringend restauratie. We stellen hierbij voor deze extra middelen te reserveren.

Toegankelijkheid cultuurDe zogenaamde ‘flexibele schil’ heeft u reeds omgezet in een structurele vorm. Net zoals u hechten wij aan een brede toegankelijkheid van onze cultuurproducties en –instellingen. Vanuit het idee “jong geleerd is oud gedaan” is ons voorstel om hierbij ook middelen te reserveren voor het jeugdcultuurfonds.


7 Kwaliteit van het Openbaar BestuurVoorgesteld wordt om € 1 miljoen aanvullend te reserveren voor deze kerntaak

Sterk bestuur

Vanuit onze bestuursstijl van partnerschap werken en investeren wij aan initiatieven van onze partners om hun bestuurskracht te versterken. We kijken of de voorgenomen aanpak past bij het geconstateerde probleem. We bezien in dit kader ook onze eigen rol. In bijzondere gevallen vraagt het geconstateerde probleem om een stevige regierol van de provincie en de bereidheid om het beschikbare instrumentarium in te zetten. Voor Sterk Bestuur kan dit bijvoorbeeld betekenen dat wij – waar gemeenten zelf niet tot besluitvorming komen en dit wel noodzakelijk is – een ARHI-procedure (procedure om tot gemeentelijke herindeling te komen) starten. Op basis van een nog op te stellen Statenbrief willen wij hierover met u in de tweede helft van 2017 in gesprek.

Weerbare Overheid

Versnelling op dit dossier is ons inziens nodig om tegendruk te bieden tegen ondermijnende criminaliteit. Vanuit onze rol willen wij interdisciplinaire projecten met en door partners ondersteunen, stimuleren en faciliteren. Concreet willen wij ervaringen en kennis bundelen en delen op een kennisplatform. Ook willen we gemeenten ondersteunen en faciliteren bij het opstellen van hun (lokale en regionale) ondermijningsbeelden en analyses uitvoeren op deze ondermijningsbeelden om zo de staat van Gelderland in beeld te brengen. Verder kunnen wij “awareness” bijeenkomsten met bestuurlijke partners en bedrijfsleven organiseren. En, we kunnen pilots ontwikkelen en voortzetten en investeren in de versterking van bestuurlijke integriteit zowel bij gemeenten als bij de provincie. Ons voorstel is hierbij om hiervoor middelen te reserveren. In mei 2017 zullen wij met u onze ambitie delen en bouwen wij aan het opzetten van de uitvoeringslijnen van het programma. Het externe netwerk van partners wordt geactiveerd en projecten met partners worden ontwikkeld. Er zijn een aantal bijeenkomsten binnen het netwerk georganiseerd, waarbij kennis en ervaring worden gedeeld. Vanaf eind 2017 en met name in 2018 kunnen we vaart gaan maken met de uitvoering van de projecten.

Regionale samenwerking

Mogelijkheden tot versnellen liggen met name in de bestuurskracht. In de afgelopen periode is veel gesproken over governance. De studiegroep Maak Verschil kwam in het voorjaar van 2017 met aanbevelingen richting het nieuwe kabinet gebaseerd op landelijke proeftuinen. Dit biedt aanknopingspunten om onze werkwijze, bijvoorbeeld in gebiedsopgaven, citydeals en in regionaal verband, verder te optimaliseren. Zie ook Partnerschap, Gebiedsopgaven en Energie.


Bijlage 2 Financiële positie

De financiële positie van de provincie wordt door twee aspecten bepaald:• Het begrotingssaldo (structureel financieel perspectief)• De vrij programmeerbare ruimte in de reserve Algemene dekkingsmiddelen en overige

(incidenteel financieel perspectief)

Het begrotingssaldo (structureel financieel perspectief) is het verschil tussen de geraamde baten en geraamde lasten en daarmee geeft het een prognose van het jaarrekeningresultaat. Het begrotingssaldo is het geraamde overschot of tekort van enig jaar. In het onderdeel “Algemene Dekkingsmiddelen en overige” (incidenteel financieel perspectief) ramen en verantwoorden wij onder andere de ontvangsten van het vermogensbeheer en het dividend. Wij geven, zoals gebruikelijk, de bedragen weer in miljoenen.

In het structureel financieel perspectief zien wij een structureel tekort ontstaan. Dit wordt vooral veroorzaakt door meer kosten voor onderhoud van wegen en hogere kosten om de bestaande budgetten op koopkracht te houden. Dit is de nominale ontwikkeling c.q. indexering. Het structureel tekort loopt op tot € 8,7 miljoen in 2019. In de jaren na daarna loopt het tekort langzaam terug waarna het zich stabiliseert met een omvang van ca € 2,8 miljoen in 2025. De belangrijkste reden voor de hogere kosten van het op koopkracht houden van de budgetten ligt in de overgang van de specifieke uitkering BDU mobiliteit naar het provinciefonds. De specifieke uitkering werd voorheen geïndexeerd door het Rijk en nu deze middelen aan het provinciefonds zijn toegevoegd dragen wij de verantwoordelijkheid voor deze indexering. Uiteraard kunnen uw Staten een keuze maken over de mate waarin de indexering wordt toegepast.

Een structureel tekort van deze omvang is uiteraard geen wenselijke situatie. We zullen, zoals gebruikelijk, bij Begroting 2018 het saldo nogmaals actualiseren. Dan kunnen wij zoals te doen gebruikelijk in ieder geval de effecten van de meicirculaire bij de actualisatie betrekken. En wellicht zijn daarnaast dan ook mogelijke financiële effecten uit de kabinetsformatie in te schatten. Als op dat moment zich een negatief saldo blijft voordoen zullen wij uw Staten voorstellen presenteren om het tekort op te lossen. Wij koersen daarbij op een verlaging van de lasten. Zoals u van ons gewend bent redeneren wij daarbij vanuit de inhoudelijke opgaven. Een verhoging van de dekkingsmiddelen uit hogere belastingbaten of een structurele inzet van de rendementen van het vermogensbeheer zijn voor ons –vooralsnog- geen optie.

Uit onderstaand overzicht blijkt dat er ruim € 70 miljoen aan directe investeringsruimte is voor de resterende coalitieperiode (periode tot en met 2019).

Structureel financieel perspectiefBedragen x € 1 mln. 2017 2018 2019

Begrotingssaldo na Begroting 2017 0,5 6,6 10,6Reeds besloten door PS (accountantskosten €60.000 p.j.) -0,1 -0,1 -0,1Beschikbare begrotingssaldo 0,4 6,5 10,5

1. Onderhoud wegen (PS2016-600) -7,3 -7,32. Nieuwe Hollandse Waterlinie -0,3 -0,3 -0,33. Uitvoeringsprogramma 2017 omgevingsdiensten -0,45 -0,7 -0,84. Nominale ontwikkeling (loon/prijsindex) -0,3 -5,1 -10,45. Indexering opcenten MRB -0,8 -1,4 -0,4 Structureel perspectief -1,4 -8,3 -8,7


Incidenteel financieel perspectiefBedragen x € 1 mln. 2017 2018 2019

Vrij programmeerbare ruimte na Begroting 2017 incl mutaties en reserveringen 17,1 41,2 6,0Reeds besloten door PS (musical Elisabeth €75.000 in 2017) -0,1Beschikbare vrij programmeerbare ruimte 17,0 41,2 6,0

Ruimte scheppende onderdelen 6. Slotwijziging 2016 begrotingssaldo 8,57. Jaarrekeningresultaat 2016 14,08. Dividenduitkeringen 14,49. Vrijval leefbaarheid 3,010. Vrijval baggeren Linge 0,5211. Vrijval cultuur (oude meerjaren subsidies) 1,212. Vrijval uit reserve Algemene dekkingsmiddelen en overige 4,513. Vrijval subsidie 1,5

Ruimte vragende onderdelen14. Bijstelling vermogensbeheer dividend -0,5 2,0 0,8515. Restauratie Eusebiuskerk -2,016. Omroep Gelderland -1,25 -1,2517. Aanvulling reserve mobiliteit -14,418. Garantstelling collectief afvalwatersysteem -1,1519. Toegekend in deze Midterm review -41,6 -28,4 Incidenteel perspectief 5,0 13,6 5,6

Toelichting per onderdeel

1. Onderhoud wegen In de vergadering van uw Staten d.d. 9 november 2016 is de Nota Infrastructurele Kapitaalgoederen 2017 - 2020 vastgesteld (PS2016-600). Hierin is uitgegaan van een onderhoudsniveau sober en doelmatig, waarbij verschillende zaken worden meegewogen waaronder de veiligheid. Om aan dit kwaliteitsniveau te voldoen is er een structureel extra budget nodig van € 7,3 miljoen. Ook is aangegeven dat zal worden gekeken of door middel van innovaties, ketensamenwerking in de uitvoering en/of besparingen door éénmalige investeringen het benodigde budget kan worden verlaagd. Uit nader onderzoek blijkt nu dat dit niet zal leiden tot een verlaging van het benodigde budget.

2. Nieuwe Hollandse Waterlinie Samen met de provincies Utrecht, Noord-Brabant en Noord-Holland werken we aan de voorbereiding van de Unesco werelderfgoedstatus van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam. Dit is een ambitie waar provincies en Rijk al geruime tijd aan werken en waarover provincies in 2014 een nieuwe bestuursovereenkomst hebben gesloten. Via diverse Statenbrieven bent u hierover geïnformeerd. De aanwijzing tot werelderfgoed is gepland in 2019. Om deze te verkrijgen wordt er conform richtlijnen van Unesco een nominatiedossier voorbereid en opgesteld. Dit dossier moet in 2017 gereed zijn voor indiening bij het Rijk en Unesco. De toekenning van de Unesco werelderfgoedstatus brengt kosten met zich mee. Het betreft hier kosten voor de inrichting van het siteholderschap: de zogenaamde beheerorganisatie voor het toekomstig Unesco Werelderfgoed. Deze organisatie is aanspreekpunt en verantwoordelijk voor de communicatie, educatie en monitoring van het werelderfgoed. De provincies Gelderland, Utrecht, Noord-Holland en Noord-Brabant hebben afgesproken deze organisatie gezamenlijk vorm te geven. De kosten voor provincie Gelderland zijn geraamd op maximaal € 300.000 per jaar (structureel).

3. Uitvoeringsprogramma 2017 omgevingsdiensten Er is sprake van een toename van het aantal bedrijven dat onder provinciaal bevoegd gezag valt en daar zijn (structureel) extra middelen voor nodig. Per saldo is er € 0,7 miljoen extra nodig voor 2017 en 2018. Op basis van de afrekening van de Omgevingsdiensten over 2016 blijkt dat we een incidentele meevaller hebben van zo’n € 0,25 miljoen: daarom wordt er voor 2017 € 0,45 miljoen aangevraagd in plaats van € 0,7 miljoen. Voor de jaren 2019 en verder wordt een bedrag van € 0,8 miljoen aangevraagd. De verhoging van € 0,1 miljoen ten opzichte van 2018 heeft te maken met een landelijk trajectkwaliteits–verbetering Brzo-bedrijven (majeure risico-bedrijven). Daarop rust tot en met 2018 een Rijkssubsidie.


Na afloop van de subsidie zal er voor deze kwaliteitsverbetering naar verwachting nog € 0,1 miljoen per jaar extra nodig zijn.

4. Nominale ontwikkeling (loon/prijs index) Jaarlijks stijgen de prijzen en kosten voor arbeid. Om onze budgetten op koopkracht te houden worden deze geïndexeerd. In de voorjaarsnota ‘verzamelen’ we de middelen om indexatie mogelijk te maken, in de begroting voeren wij de indexatie uit. Het effect van de indexatie is hierbij al opgenomen in de cijfers. Bij de indexatie zijn 2 aspecten van belang. Dat is het percentage waarmee wij indexeren en de grondslag waarover wij indexeren. • De percentages ontlenen wij aan het Centraal Economisch Plan (CEP) dat eind maart verscheen.

T.o.v. eerdere ramingen zien wij een (lichte) stijging van deze percentages. • De grondslag is het structurele budget in onze begroting. Vooral door de overgang van de BDU

mobiliteit naar het provinciefonds zien wij een forse toename van die grondslag.Deels wordt de inflatiecorrectie voor de toename gecompenseerd in het accres van het provinciefonds. Vanaf het begrotingsjaar 2018 is dit financieel verwerkt in het begrotingssaldo.

5. Indexering opcenten MRB De raming opcentenheffing motorrijtuigenbelasting 2017 is gebaseerd op de brief van de Belastingdienst van 10 januari 2017. Over het jaar 2016 is de werkelijke opbrengst lager uitgekomen dan geraamd. Mutaties in (verwachte) aantallen auto’s en gewicht van auto’s zijn hieraan debet. De lagere opbrengst 2016 heeft deels structurele doorwerking en op basis van voornoemde brief wordt voor dit jaar rekening gehouden met een opbrengst van € 211,1 miljoen. Dat is afgerond € 0,8 minder dan tot nu toe geraamd. Voor de jaren daarna muteert de afname als gevolg van andere aannames van inflatoire aanpassing. Voor 2018 en 2019 wordt thans rekening gehouden met resp. 0,3% (was 0,6%) en 1,6% (was 1,1%). De nieuwe percentages zijn ontleend aan de meest recente prognoses van het Centraal Planbureau.

6. Slotwijziging 2016 begrotingssaldo Bij Slotwijziging 2016 (PS2016-736) is voor de jaarschijf 2016 het positieve begrotingssaldo van € 8,5 miljoen afgeroomd om betrokken te worden bij de Midterm review.

7. Jaarrekeningresultaat 2016 Het resultaat na bestemming is (afgerond) € 14,0 miljoen positief. Onderdeel daarvan is € 2 miljoen aan lagere lasten in verband met co-financieringsmiddelen die beschikbaar zijn gesteld voor de renovatie van de Eusebiuskerk. De daarmee samenhangende subsidiebeschikking heeft niet meer in 2016 plaatsgevonden en zal in 2017 plaatsvinden. Zie ook nummer 15 Restauratie Eusebiuskerk.

8. Dividenduitkeringen Dit betreft voornamelijk het dividend van Alliander. Uit de jaarcijfers over 2016 blijkt dat aan de aandeelhoudersvergadering zal worden voorgesteld om € 103,8 miljoen aan dividend uit te keren. Met ons aandelenpercentage in Alliander van 44,675% kan onze provincie een dividenduitkering tegemoet zien van € 46,37 miljoen. Er is voor dit jaar en komende jaren een dividendontvangst Alliander geraamd van € 32,5 miljoen. Er is dus voor dit jaar sprake van een meevaller van € 13,87 miljoen.

9. Vrijval Leefbaarheid Het budget van het beëindigde programma Zorg & Welzijn (€ 25 miljoen) is voor deze coalitieperiode gereserveerd voor Leefbaarheid. Dit geld zetten we onder andere in voor de ondersteuning van bewonersinitiatieven en pilots waarbij overheid en burgers zich op een nieuwe manier tot elkaar verhouden. We helpen initiatiefnemers door kennis en kunde beschikbaar te stellen vanuit de Leefbaarheidsalliantie Gelderland, en goede initiatieven financieel te steunen met een subsidie. Er is in het uitvoeringsplan leefbaarheid expliciet voor gekozen om als provincie (bewoners) activiteiten te ondersteunen die de cohesie in een dorp of wijk vergroten. De € 25 miljoen die gereserveerd is voor het programma Leefbaarheid is niet volledig noodzakelijk voor het realiseren van de programmadoelen. Daarom wordt er € 3 miljoen vrijval gerealiseerd.

10. Vrijval baggeren van de Linge Het project is gereed en de prestaties zijn gerealiseerd. Het project is tegen lagere kosten uitgevoerd. Per saldo bedraagt de vrijval € 0,52 miljoen.


11. Vrijval cultuur De middelen die vrijvallen (€ 1,2 miljoen) zijn middelen uit voorgaande coalitieperioden. Het betreffen meerjaren subsidies die lager zijn vastgesteld.

12. Vrijval uit reserve Algemene dekkingsmiddelen en overige Naar nu blijkt is bij de invoering van één reserve per kerntaak een bedrag van € 4,5 miljoen teveel toegevoegd aan de reserve van het onderdeel Algemene dekkingsmiddelen en overige. Wij corrigeren deze omissie, het bedrag kan vrijvallen.

13. Vrijval subsidiebudgettenDit betreffen vooral subsidies die lager zijn vastgesteld. De financiële verwerking hiervan vindt plaats bij de Voorjaarsnota 2017.

14. Bijstelling vermogensbeheer en dividendDe bijstelling van het vermogensbeheer en dividend bestaat uit verschillende onderdelen:• De opbrengsten met betrekking tot vermogensbeheer waren in 2016 lager dan begroot en derhalve is er

minder aan de reserve gedoteerd dan verwacht bij Slotwijziging 2016.• Vanwege het aangaan van een hybride lening met de BNG stijgt ons rendement enigszins. • Tegelijkertijd zien wij ook een daling van het dividend van Vitens vanaf 2019. Zie ook nummer 1 van

bijlage 3.

15. Restauratie EusebiuskerkOnderdeel van het jaarrekeningresultaat (zie nummer 7) over 2016 is € 2 miljoen aan lagere lasten in verband met co-financieringsmiddelen die beschikbaar zijn gesteld voor de renovatie van de Eusebiuskerk. De daarmee samenhangende subsidiebeschikking heeft niet meer in 2016 plaatsgevonden en zal in 2017 plaatsvinden.

16. Omroep Gelderland Bij de behandeling van de Voorjaarsnota 2016 (PS2016-404) hebben uw Staten de motie 16M48 aangenomen waarop in de Begroting 2017 (PS2016-652) een bedrag van € 1.250.000 ter beschikking is gesteld vanuit de algemene middelen voor versterking van de regionale identiteit en verbinding (€ 1.108.000) en anderzijds het realiseren van een versterking van de lokale journalistiek in Gelderland (€ 142.000). In deze Midterm review stellen wij voor om ook voor de jaren 2018, 2019 en 2020 een bedrag van in € 1.250.000 per jaar ter beschikking te stellen. Zie voor een nadere toelichting over dit onderwerp de statenbrief Gelders Mediabeleid 2017-2020: Gelderland: samen een sterker geluid (PS2016-646).

17. Aanvulling reserve mobiliteit In de Begroting 2017 (PS2016-652) hebben wij uw Staten geïnformeerd over een financieel knelpunt bij de reserve van kerntaak 4 Regionale bereikbaarheid en regionaal openbaar vervoer. Specifiek ging het hierbij om de grote wegenbouwprojecten. Dit knelpunt is ontstaan doordat er in vorige coalitieperiodes een systematiek van dynamisch programmeren cq overprogrammeren is toegepast waarbij wij ons er toe hebben verplicht om meer projecten te willen realiseren dan er budget beschikbaar was. Met deze werkwijze was het mogelijk om meerdere projecten tegelijkertijd te starten om zo een uitvoeringsdip te voorkomen. Een dip die daarvoor wel optrad. Deze werkwijze is destijds ook met uw Staten gedeeld en spelregels zijn met u afgesproken (PS2012-458). Op basis van de ervaringen was de aanname daarbij dat er gedurende de (lange) looptijd van de wegenbouwprojecten inverdieneffecten zouden optreden. Hetzij door uitval van projecten hetzij door lagere kosten van projecten of door projecten waar mogelijk te temporiseren. Met de inverdien–effecten zou de realisatie van de wegenbouwprojecten op of onder het beschikbaar gestelde budget uitkomen. Zoals bekend kennen wegenbouwprojecten een lange doorlooptijd. Naarmate een project vordert en concreter wordt, wordt de bandbreedte van de kostenraming en ook mogelijke inverdieneffecten steeds smaller. Voor een aantal belangrijke en grote wegenbouwprojecten zitten wij nu in de uitvoeringsfase. Wat nu is gebleken, is dat we de verkende projecten grotendeels in uitvoering hebben genomen of wensen te nemen en de kosten van de projecten in gezamenlijkheid zich voordoen zoals eerder geraamd. De inverdieneffecten blijken daarmee in onvoldoende mate toereikend en daarmee leidt het tot een financieel knelpunt.


Het ‘bruto’ knelpunt bedraagt € 28,3 miljoen. Bij de grote wegenbouwprojecten is onderzocht of temporisering danwel uitstel van projecten mogelijk is. Om het knelpunt te verlagen is binnen de totale reserve van kerntaak 4 regionale bereikbaarheid en regionaal openbaar vervoer gezocht naar beschikbare ‘financiële ruimte’. Hiermee is een bedrag van € 13,9 miljoen gemoeid. Daarmee resteert een ‘netto’ knelpunt van € 14,4 miljoen. In deze Midterm review stellen wij voor om dit bedrag beschikbaar te stellen. Om een dergelijke situatie in de toekomst te voorkomen hebben wij de spelregels aangescherpt. Bij dynamisch programmeren verplichten wij ons niet meer dan tot maximaal 100% van het door uw Staten beschikbaar gestelde budget. Zo kunnen wij extra projecten verkennen en indien nodig, een reservering aanmaken. Met de daadwerkelijke uitvoering wordt pas begonnen als er voldoende dekkingsmiddelen zijn. Overigens hebben we in deze coalitieperiode geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om dynamisch te programmeren op de eenmalige middelen Mobiliteit.

18. Garantiestelling collectief afvalwatersysteem Op 25 januari jl. hebben uw Staten besloten de gemeente Zaltbommel een garantiestelling te verstrekken voor een bedrag van maximaal € 1,15 miljoen voor de aanleg van een collectief afvalwatersysteem in de Bommelerwaard. Tevens is hierbij besloten het hiervoor benodigde budget voorlopig uit kerntaak 1 Duurzame ruimtelijke ontwikkeling en waterbeheer te storten in de reserve geblokkeerde middelen conform de spelregels van de Kadernota risicomanagement en weerstandsvermogen. Nu wordt voorgesteld dit uit de algemene middelen te dekken.

19. Toegekend in deze Midterm reviewIn deze Midterm review wordt voorgesteld een bedrag van in totaal € 70 miljoen (€ 41,6 in 2017 en € 28,4 in 2018) vanuit de algemene middelen in de reserves van de betreffende kerntaken te storten. Zie ook het overzicht op blz 11 met betrekking tot de verdeling van de directe investeringsruimte.


Bijlage 3 Meerjaren investeringsagenda

Voor het agenderen en prioriteren van (lange) termijndoelstellingen -doelstellingen voorbij de coalitieperiode- hanteren wij de systematiek van de Meerjarige Investeringsagenda (MIA). In de MIA ramen wij de toekomstige baten uit het vermogensbeheer en de bestemming van die baten. Zoals wij eerder met u hebben gedeeld gaan wij spaarzaam om met de inzet van deze toekomstige dekkingsmiddelen. Het uitgangspunt dat beleid wordt uitgevoerd met middelen die in de betreffende coalitieperiode voor handen zijn blijft onverminderd van kracht en slechts bij uitzondering kunnen toekomstige dekkingsmiddelen worden gealloceerd. En daarbij hanteren we dan het MIA.

Om een project in het MIA te plaatsen hebben uw Staten in de Voorjaarsnota 2015 (PS2015-393) de vereisten voor het ‘toegangskaartje’ vastgesteld. Projecten kunnen in de MIA worden opgenomen als:1. Er sprake is van een concreet project, d.w.z een opgave met een duidelijke begin- en einddatum

en een duidelijk op te leveren product.2. De realisatie ligt in een toekomstige bestuursperiode. 3. Omvang van het project is substantieel van aard.

Aanvullend hierop stellen wij u nu voor om reserveringen op te nemen voor de thema’s gebiedsopgaven en mobiliteit. Dit doen wij om op deze thema’s nu commitment af te kunnen geven op middellange en langere termijn. Met dit commitment zijn wij in staat om nu, volgens de regels van dynamisch programmeren, projecten te verkennen, die later tot realisatie kunnen komen, zonder in een eventuele uitvoeringsdip te komen. De precieze invulling van de projecten is nu nog niet aan de orde, voorbeelden staan in de toelichting hieronder. Ook kiezen wij ervoor dit zo te doen om onze partners het vertrouwen te geven dat wij op deze thema’s een gedeelde ambities hebben, die zich nu al financieel vertaalt. Zo creëren wij op deze twee thema’s met de voorgestelde financiële ruimte de mogelijkheid om meerdere projecten op te nemen.

Bedragen x € 1 mln 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031

Vrij programeerbare ruimte na Begroting 2017

112,7 109,2 101,7 100,2 91,6 89,8 86,1 86,1 86,1 86,1 86,1 86,1

Mutatie

1 Mutatie opbrengst belegd vermogen

-0,6 -0,9 -1,9 -1,9 -0,2 -0,2 -0,2 -0,2 -0,2 -0,2 -0,2 -0,2

2 Omroep Gelderland -1,25

Vrij programeerbare ruimte incl. mutaties

110,9 108,3 99,8 98,3 91,5 89,6 85,9 85,9 85,9 85,9 85,9 85,9

Reserveringen

3 5% regeling Energietransitie

-5,8 -5,6 -5,2 -5,1 -4,6 -4,5 -4,3 -4,3 -4,3 -4,3 -4,3 -4,3

4 Deltaprogramma waterveiligheid

-3,0 -7,0 -7,0 -7,0 -7,0 -7,0 -7,0 -7,0 -7,0 -7,5

5 Gebiedsopgave -15,0 -10,0 -10,0

6 Mobiliteit -20,0 -20,0 -20,0 -20,0 -20,0 -20,0 -20,0 -20,0 -20,0 -20,0

7 Landschap en biodiversiteit -7,5

Vrij programeerbare ruimte incl. mutaties en reserveringen

59,6 65,7 57,6 66,3 59,9 58,2 54,7 54,7 54,7 54,2 81,7 81,7

Toelichting per onderdeel

1. Mutatie opbrengst belegd vermogenVanaf 2020 verwachten we een lager rendement met name door een lager dividend van Vitens. Als gevolg van de reguleringssystematiek van de drinkwatertarieven hebben de drinkwatertarieven de tendens te dalen en dat betekent lagere bedrijfsresultaten en een navenante afname van de dividenduitkering aan de aandeelhouders.


2. Omroep Gelderland. Bij de behandeling van de Voorjaarsnota 2016 (PS2016-404) hebben uw Staten de motie 16M48 aangenomen waarop in de Begroting 2017 (PS2016-652) een bedrag van € 1.250.000 ter beschikking is gesteld vanuit de algemene middelen voor versterking van de regionale identiteit en verbinding (€ 1.108.000) en anderzijds het realiseren van een versterking van de lokale journalistiek in Gelderland (€ 142.000). In deze Midterm review stellen wij voor om ook voor de jaren 2018, 2019 en 2020 een bedrag van in € 1.250.000 per jaar ter beschikking te stellen. Zie voor een nadere toelichting over dit onderwerp de statenbrief Gelders Mediabeleid 2017-2020: Gelderland: samen een sterker geluid (PS2016-646).

3. 5% regeling energietransitieIn het verleden hebben uw Staten besloten structureel 5% van het rendement op het vermogen te benutten voor energietransitie. In de stand van de ‘vrij programmeerbare ruimte’ zoals die in de Begroting 2017 (PS2016-652) is weergegeven zit een reservering voor de 5% regeling van energietransitie. Wij stellen voor om deze regeling zichtbaar onder de reserveringen te rubriceren.

4. Deltaprogramma waterveiligheidVoor het Deltaprogramma waterveiligheid hebben uw Staten eerder een bedrag van € 50 - € 70 miljoen gealloceerd. Om te versnellen wijzigen wij het ritme waarmee dit bedrag tot besteding komt: de uitgaven vinden eerder plaats. Tot 2020 gaat het, voor een bedrag van € 3,5 miljoen, vooral om voorbereiding. Met deze voorbereiding worden keuzes gemaakt, waarna de uitvoering kan starten. Het huidige beeld is dat de uitvoering in 2020 start.

5. GebiedsopgavenWij stellen voor € 35 miljoen te reserveren ten behoeve van de gebiedsopgaven voor de jaren 2020 tot en met 2022. Daarbij gaat het onder andere om de Railterminal Gelderland/Knoop 38. De hiervoor eerder gemaakte reserveringen binnen reserves zijn hierdoor vrij te bestemmen.Daarnaast kunnen ook andere langlopende majeure projecten hieruit gefinancierd worden.

6. MobiliteitWij stellen voor € 200 miljoen te reserveren ten behoeve van lange termijn oplossingen Mobiliteit voor de jaren 2020-2029. Doel van deze reservering is het verbeteren van de veiligheid en capaciteit op de grootste mobiliteitsknelpunten in Gelderland. De middelen zijn inzetbaar op zowel provinciale infrastructuur als ten behoeve van infrastructuur van het Rijk. We denken daarbij onder andere aan de aanpassingen van rijksinfrastructuur zoals verbreding en veiligheid A15 en spoorknoop Arnhem/Velperpoort. Voor verbetering van de provinciale infrastructuur denken we aan wensen zoals ten aanzien van de N786 (Dieren-Apeldoorn), een betere aansluiting tussen de A1-N348 of een lange termijnoplossing voor knooppunt Bankhoef A326/A50. Bij de afweging om delen van deze middelen in te zetten wordt standaard gekeken naar het effect van maatregelen op de infrastructuur zelf en naar andere duurzame maatregelen die de capaciteit of veiligheid rond het knelpunt kunnen vergroten. Hiermee sluiten we aan op de werkwijze van het Rijk bij de MIRT-verkenningen nieuwe stijl. Wat betreft aanpassingen aan rijksinfrastructuur zijn wij nooit de enige financier.

Bij het aangaan van de verplichtingen van de A15 heeft de provincie zich voor € 60 miljoen garant gesteld bij tegenvallende tolopbrengsten. Destijds is daarvoor een bedrag van € 35 miljoen gereserveerd in de MIA als ‘eerste buffer’ om deze verplichting te kunnen dekken. Wij stellen hierbij voor de reservering in de MIA met betrekking tot de garantstelling tolopbrengst A15 van € 60 miljoen onderdeel te laten zijn van de nieuwe reservering met betrekking tot mobiliteit.

7. Landschap en biodiversiteitEen bedrag van € 7,5 miljoen in 2020 voor landschap en biodiversiteit is opgenomen naar aanleiding van amendement 17A14.

Bijlage bij Statenbrief - zaaknummer 2016-016388 Vervolgvoorstel bij Eindvoorstel Midterm review 2017 Inleiding Op woensdag 10 mei 2017 is in de commissie Algemeen Bestuur en Financiën (ABF) het Eindvoorstel Midterm review 2017 besproken. Naar aanleiding van deze bespreking bieden wij u een vervolgvoorstel aan ter verdere duiding van de volgende onderwerpen: • Dubbelspoor Doetinchem; • Verduurzaming van 100.000 woningen, met als mogelijk instrument voor versnelling Energie

service companies (ESCo’s); • Aandacht voor de Landschapsaanpak; • Continuering van het Jeugdcultuurfonds en het Jeugdsportfonds; • Verduidelijking van de begrotingswijziging. Hieronder vindt u een per onderwerp de vraag en het antwoord. Daarnaast treft u bijgaand de gewijzigde begrotingswijziging aan die wij u nog zouden nasturen. Vraag en antwoord o Dubbelspoor Doetinchem: In het Eindvoorstel Midterm review 2017 geven wij aan ons (opnieuw) te oriënteren op de bereikbaarheid en de ontsluiting van de Achterhoek. Wij kiezen daarbij voor een brede invalshoek door alle potentiële bereikbaarheidsknelpunten in de overweging mee te nemen. Tijdens de bespreking van het Eindvoorstel Midterm review 2017 in uw commissie ABF heeft u aangegeven meer zicht te willen op volledig dubbelspoor tussen Arnhem – Doetinchem als middel om de bereikbaarheid van de Achterhoek in te vullen. Het gaat u hierbij om zowel de financiering van het dubbelspoor als de termijn waarin deze verdubbeling gerealiseerd zou kunnen worden. Antwoord

In het Coalitieakkoord Ruimte voor Gelderland is aangegeven dat wij ons inzetten voor dubbelspoor tussen Arnhem en Doetinchem. Wij plaatsen dit in de context van de algehele verbetering van de bereikbaarheid van de regio Achterhoek. Dit sluit aan bij het gezamenlijke doel waar wij met de Achterhoek naar streven en wat is opgenomen in de regionale agenda van de Achterhoek: een betrouwbare spoorverbinding en betere bereikbaarheid. Wij hebben onderzoek gedaan naar de effectiviteit en efficiency van meer dubbelspoor, additioneel aan de 4 kilometer aan dubbelspoor die nu wordt voorbereid en in 2019 wordt gerealiseerd. De kosten voor aanvullende en volledige spoorverdubbeling tussen Didam en Doetinchem bedragen circa € 125 miljoen. Onderzocht is reeds wat spoorverdubbeling op het traject tussen Wehl en Doetinchem-de Huet kost. Deze eerste verkenning gaat uit van een eerste globale raming van € 25 miljoen. Deze kosten kunnen nog stijgen bij vervolgonderzoek gedurende het proces. Op 16 mei jl. hebben wij in een breed overleg met bestuurders van gemeenten in de Achterhoek (portefeuillehouders Mobiliteit), regio Achterhoek en ondernemers uit de regio geconcludeerd dat naast de al geplande spoorverdubbeling aanvullend een traject kan worden opgepakt. Wij stellen daarom nu € 25 tot € 30 miljoen beschikbaar voor aanleg van dubbelspoor op het traject tussen Didam en Doetinchem. Wij kunnen u nu nog niet aangeven wanneer aanleg zal plaatsvinden, welke precieze kosten daarmee zijn gemoeid en met welke bijdragen van anderen we rekening kunnen houden. In het kader van de algehele bereikbaarheid van de Achterhoek hebben wij ook onderzoek gedaan naar een vrije spoorkruising Arnhem-oost, die eveneens bijdraagt aan een betere

2

spoorverbinding van de Achterhoek. De bandbreedte van de kosten hiervan is tussen circa € 45 en € 65 miljoen. Een vrije spoorkruising bij Arnhem-Oost is daarnaast ook nog gunstig voor het (inter-)nationale treinverkeer. De verwachting is dat, mede om die reden, deze verdubbeling op meer steun kan rekenen bij het Ministerie van I&M en ProRail.

o Verduurzaming 100.000 woningen en Energie service companies (ESCo's) 100.000 woningen In het Coalitieakkoord Ruimte voor Gelderland is aangegeven samen met partners een plan te willen ontwikkelen om voor 2020 100.000 woningen energiezuinig te maken. Naar aanleiding van deze ambitie heeft u ons bij de beraadslaging over het Eindvoorstel Midterm review 2017 verzocht verder inzicht te geven in: (1) welke inspanning tot nu toe zijn geleverd; (2) wat tot nu toe is gerealiseerd en wat richting 2020 wordt gedaan. Antwoord

Inspanningen en realisatie tot nu toe Samen met partners in het Gelders Energieakkoord werken wij aan de opbouw van het programma Wijk van de Toekomst dat zich richt op energietransitie op wijkniveau. In 7 wijken in de gemeenten Apeldoorn, Arnhem, Culemborg, Nijmegen en Wageningen – samen circa 15.000 woningen – ontwikkelen we in coproductie concepten en governance modellen om het transitieproces in goede banen te leiden. Onder regie van de gemeente werken bewonersorganisaties, netbeheerders, energiebedrijven, bouwen installatiebedrijven, woningcorporaties en VvE’s samen op wijkniveau een gedragen warmte- of transitieplan uit als basis voor besluitvorming en investeringen in de verduurzaming van woningen en de afkoppeling van de wijk van het aardgasnet. Zij delen kennis door intervisie en deelname in een community of practice. Woningcorporaties hebben in de periode 2014-2015 ruim 10.000 woningen verduurzaamd met minimaal 2 labelstappen. In 2016-2017 is de verduurzaming van huurwoningen voortgezet en worden in toenemende mate prestatieafspraken gemaakt met gemeenten en bewonersorganisaties. In 4 pilot projecten worden Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) begeleid naar renovatie met een nul-op-de-meter perspectief. Met de inzet van subsidie laten 25 VvE’s dit voorjaar een energiescan uitvoeren. Energieloketten adviseren particuliere woningeigenaren over maatregelen die zij kunnen nemen om hun woning te verduurzamen en zetten hen op het spoor van subsidie en financieringsmogelijkheden. Verder richten wij ons in de regionale woonagenda’s op toekomstwaarde van de bestaande woningvoorraad, waar verduurzaming een belangrijk onderdeel van uit maakt.

Richting 2020 Het programma Wijk van de Toekomst wordt uitgebreid tot 40 wijken – samen ca. 120.000 woningen – die werken aan een transitieplan. Wij investeren in projectmanagement en stellen subsidie voor procesbegeleiding beschikbaar. We zetten in op het borgen van verduurzaming van huurwoningen in prestatieafspraken tussen woningcorporaties, gemeenten en bewonersorganisaties en stimuleren innovatie gericht op verduurzamen zonder dat de woonlasten stijgen. In 2020 heeft minimaal 40% van de huurwoningen van de woningcorporaties (= ongeveer 100.000 woningen) label B. De subsidieregeling voor energiescans voor VvE’s wordt voortgezet. De provincie is in samenwerking met de GEA tafel opdrachtgever van het Energieloket Gelderse VvE’s dat 100 VvE’s adviseert over verduurzaming met een NoM-perspectief en 40 VvE’s begeleidt naar een NoM renovatie. Voor procesbegeleiding wordt subsidie beschikbaar gesteld. De energieloketten voor particuliere woningeigenaren worden voortgezet. We zetten in op de ontwikkeling van financiële arrangementen, integrale ketenontwikkeling en innovatie om een schaalsprong in verduurzaming te financieren en de kosten omlaag te brengen.

3

ESCo’s Tijdens de bespreking van het Eindvoorstel Midterm review 2017 in commissie ABF heeft u ons gewezen op zogenaamde Energie Service Companies (ESCo's). ESCo's zijn bedrijven die de financiering, de aanleg, het onderhoud en het beheer van de energievoorziening van gebouwen of woningen geheel of gedeeltelijk overnemen. De investering wordt betaald uit de bespaarde energiekosten, zodat de eigenaar van het gebouw niet zelf hoeft te investeren. U heeft ons verzocht aan te geven wat onze ideeën zijn over dergelijke constructies. En desgewenst middelen vrij te maken om onderzoek te doen naar de mogelijkheden die ESCo’s kunnen hebben om niet alleen voor bedrijven, maar ook voor particulieren verduurzaming van woningen mogelijk te maken. Antwoord

Een van de belangrijkste voorwaarden voor de energietransitie op wijkniveau is de beschikbaarheid van financiële instrumenten om investeringen van voldoende volume van de grond te krijgen. In GEA verband onderzoeken wij de ontwikkeling van een ESCo constructie, waarbij een bedrijf energiediensten aanbiedt aan particulieren woningeigenaren, VvE’s en bedrijven. De ESCo investeert in de verduurzaming van woningen en verrekend de investeringen met de besparing op energiekosten na renovatie. We onderzoeken ook andere financiële arrangementen en betrekken daarbij de Overijsselse ervaringen met het woningabonnement en de Drentse ervaringen met object gebonden financiering aan VvE’s. In juli verwachten wij de eerste resultaten. In de nazomer volgt een expert meeting. In september verwachten wij u te kunnen informeren. Parallel hieraan werken wij samen met Apeldoorn, Zutphen, Zwolle, Deventer, de provincie Overijssel en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) aan de voorbereiding van het project Opschaling energietransitie bestaande woningvoorraad. Doelstelling van dit project is het ontwikkelen van sluitende business cases voor de renovatie van 25.000 woningen.

o Aandacht voor de Landschapsaanpak Tijdens de beraadslaging over het Eindvoorstel Midterm review 2017 heeft u gewezen op het belang van de versterking en verbinding van landschap, biodiversiteit en natuur. U heeft geopperd om wellicht een extra investering te doen en dit toe te voegen aan ons Landschapsfonds. Antwoord

Landschap en biodiversiteit zijn belangrijke thema’s, die extra aandacht vragen. Denk maar aan het beschermen van het landschap en de spanning met het benutten en het beleven van het landschap. Belangrijke elementen daarbij zijn de verschillende waarden van het landschap ook in het licht van toekomstige opgaven, zoals klimaat en energietransitie. Dat is de reden waarom wij werken aan een Agenda Landschap, waarvan een eerste aanzet na de zomer volgt. Daarbij werken we ook een compendium voor landschap uit. Voor landschap hebben we op dit moment circa € 1,8 miljoen per jaar beschikbaar voor aanleg en beheer van landschapselementen (art. 4.2. RRvG). Hiervan is € 0,5 miljoen reeds bestemd. Voor gemeenten in Nationale Landschappen is 75% subsidie beschikbaar, voor andere gemeenten 50%. Wij stellen daarom voor om in de meerjaren investeringsagenda een bedrag van € 7,5 miljoen te reserveren voor de thema’s landschap en biodiversiteit voor de jaren na 2019.

4

o Continuering van het Jeugdcultuurfonds en het Jeugdsportfonds: Het voorstel dat wij in het Eindvoorstel Midterm review 2017 aan uw Staten doen, bevat onder meer het inzetten van extra middelen voor het Jeugdcultuurfonds en het Jeugdsportfonds. Dit ter stimulering van de brede toegankelijkheid voor de jeugd van cultuurproducties en –instellingen en sportvoorzieningen. U heeft ons gevraagd om aan te geven met hoeveel jaar onze bijdrage aan deze fondsen is verlengd. Antwoord Jeugdcultuurfonds

Bij de besluitvorming over de provinciale begroting 2015 is voor het Jeugdcultuurfonds een eenmalig subsidiebedrag beschikbaar gesteld ad € 180.000 voor de jaren 2015-2017. Voor ieder jaar € 60.000.

Jeugdsportfonds In het jaar 2013 is een subsidie verleend van € 325.000 voor de periode 2013-2016. Deze is toegekend voor het initiëren en realiseren van een Jeugdsportfonds in Gelderland. De bedoeling was dat dit vanaf 2016 zelfstandig, met lokale financiering, gecontinueerd zou worden. Deze doelstelling is na een eenmalige verlenging (vrijwel) gerealiseerd. De provinciale bijdrage is dus aflopend: 2013 € 100.000, 2014 € 100.000, 2015 € 75.000 en 2016 € 50.000. In december 2016 is het project verlengd tot juni 2017. Binnen de financiële opstelling van het Eindvoorstel Midterm review 2017 is rekening gehouden met een verlenging van beide fondsen tot en met 2019.

o Verduidelijking van de begrotingswijziging U heeft ons verzocht aan te geven hoe de begrotingswijziging aansluit op de bedragen genoemd in het Eindvoorstel Midterm review 2017. Antwoord:

Bijgaand treft u de gewijzigde begrotingswijziging aan. Per kerntaak is hierin aangegeven om welke mutaties het gaat. Deze mutaties kunt u terug vinden in bijlage 2 Financiële positie van het Eindvoorstel Midterm review 2017. Let op: de begrotingswijziging gaat alleen over de middelen die op dit moment aanwezig zijn om te verdelen en alleen over het jaar 2017. Verder willen we nog opmerken dat de versnellingsgelden vanuit de algemene middelen (Algemene dekkingsmiddelen en overige) naar de reserves van de verschillende kerntaken zijn gebracht. Deze middelen worden dus nog niet op de begroting gezet, dat zal gebeuren in de verschillende Planning & Control documenten.

Tot slot Tijdens de beraadslaging heeft u aangegeven het Eindvoorstel Midterm review 2017 op te willen vatten als een agenda. Wij delen uw mening op dit punt. Wij vullen dat nader in, in de uitvoering van onze opgaven en via onze reguliere Planning & Control cyclus zullen wij u hiervan op de hoogte houden.

Provinciale Staten Vergadering d.d. 24 mei 2017 Besluit nr. PS2017-272 PROVINCIALE STATEN VAN GELDERLAND Gezien de Statenbrief Startnotitie Midterm review 2017 (PS2016-826) van Gedeputeerde Staten van 20 december 2016; Gezien de Statenbrief Kadernota Midterm review 2017 (PS2017-125) van Gedeputeerde Staten van 7 maart 2017; Gelet op artikel 196 van de provinciewet; BESLUITEN

Het Eindvoorstel Midterm review 2017 vast te stellen, met inachtneming van amendement 17A14 dat is bijgevoegd.

Vast te stellen wijziging 8 van de begroting 2017. Arnhem, 24 mei 2017 - zaaknummer 2016-016388 Provinciale Staten van Gelderland voorzitter loco-griffier

17 0

80 0

04

Provincie GelderlandMarkt 116811 CG ArnhemPostbus 90906800 GX Arnhem026 359 99 [email protected]

Eindvoorstel Midterm review 2017 - Gelderland · 3 234567789103510880630 Inleiding Motie Midterm...

Documents

Transcript of Eindvoorstel Midterm review 2017 - Gelderland · 3 234567789103510880630 Inleiding Motie Midterm...