Eindverslag UITZIGT Uitstroomcompetenties van zij ... · eindassessment zo mogelijk in authentieke...

P a g i n a | 1

Eindverslag UITZIGT

Uitstroomcompetenties van zij-instromers

geïntegreerd toetsen

Expertisenetwerk School of Education

10 december 2012

Conform de afsprakennota bij de projectovereenkomst brengen we in dit eindverslag

achtereenvolgens

- een inhoudelijk verslag

- een werkingsverslag

- een financieel verslag.

De inhoudelijke verslaggeving wordt aangevuld met een niet gepubliceerde handleiding

voor (beginnende) gebruikers van geïntegreerd competentiegericht eindassessment in

bijlage opgenomen.

P a g i n a | 2

1. Inhoudelijk verslag

1.1 Doelstellingen van het project: uitleg over onderzoeksvragen en vooropgestelde doelstellingen uit het projectvoorstel

1.1.1 Situering en hoofddoel (overgenomen uit projectaanvraag, omdat

dit steeds van kracht is gebleven als drijfveer voor de projectwerking)

Lerarenopleidingen worden geconfronteerd met zij-instromers; ook de decreetgever

hecht belang aan deze doelgroep. Vanuit de EVC-instroomprocedure en de meer

competentiegerichte curriculumopbouw groeit de behoefte aan een geëigend

assessmentinstrumentarium voor eindtoetsing dat beter aansluit bij alternatieve

(verbredende en verdiepende) leertrajecten.

De huidige evaluatiecultuur en daaruit voortvloeiende belasting voor lectoren en

studenten staat haaks op competentiegericht leren en evalueren. De taakbelasting van

de talrijke kennis- en vaardigheidstoetsen, stages en taken dompelt studenten in de

doorstroomfase onder in overlevingsstrategieën waar slechts oppervlakkig leren tot stand

komt.

Bij competentieleren horen assessmentvormen waarin kennis, vaardigheden én attitudes

ingezet moeten worden. Zij-instromers zijn soms werkstudenten. Omdat hun aantal

stijgt, is er groeiende nood aan een meer geïntegreerde benadering van het

eindassessment zo mogelijk in authentieke leercontext.

Bovendien is het wenselijk in de evaluatie tegemoet te komen aan reeds verworven

competenties en ervaringen van deze doelgroep voor wie leervragen/leercontext sterk

afwijken van die van ‘reguliere’ studenten.

Het is ten slotte i.f.v. kwaliteitsborging belangrijk dat studenten aan het einde van hun

opleiding geconfronteerd worden met instellingsoverstijgende, leerwegonafhankelijke

summatieve toetsing. Deze ontbreekt veelal nog in Vlaanderen, maar is in het kader van

de toekomstige accreditatie aan te bevelen.

1.1.2 Operationele doelstellingen

In de projectomschrijving operationaliseerden we deze algemene doelstellingen zoals

hieronder aangegeven.

De bedoeling was om een competentiegericht, instellingsoverstijgend en leerweg-

onafhankelijk assessmentinstrumentarium uit te werken om de startbekwaamheid van

toekomstige leraars te beoordelen bij de eindevaluatie van zij-instromers in verkorte

studietrajecten van de geïntegreerde lerarenopleiding en de CVO’s. Uit het project

kunnen we onderstaande resultaten naar voor schuiven als ‘eindproducten’. We verwijzen

telkens naar de meest treffende passages uit de handleiding om dit te bekrachtigen.

1. Het op elkaar afstemmen van EVK-EVC bij de instroom en een

competentiegericht, geïntegreerd eindassessment wordt duidelijk gemaakt (zie

leidraad Deel 1, p. 8).

P a g i n a | 3

2. De blauwdruk UITZIGT is een assessmentinstrumentarium dat zich ertoe leent

competenties/competentieclusters te beoordelen. Het werd ontwikkeld op basis

van literatuur en good practice. Instellingen kunnen er in functie van de eigenheid

van hun opleidingstrajecten en van hun toetsbeleid de meest geëigende

toetsvormen uit gebruiken (zie leidraad Deel 2. p.18-114).

3. Voor beginnende gebruikers is bovendien een handleiding uitgewerkt om op een

vlotte manier de toetsvormen die ze weerhouden te implementeren. Daarbij wordt

naast een algemeen luik, beschreven wat de bedoeling is, hoe de inhoud wordt

bepaald, op welke manier de toetsvorm wordt afgenomen en wat dit aan

voorbereiding / ondersteuning / professionalisering vergt van de betrokken

studenten / lectoren / mentoren / assessoren (zie leidraad Deel 2. p.20-114).

Wie hier geen nood meer aan heeft kan gemakkelijk (onderdelen van) dit deel van

de handleiding overslaan.

4. Voor het expliciteren van cesuren voor uitstroomevaluatie is een

criteriumgerichte beslissingsstrategie uitgewerkt, met respect voor de autonomie

van de instellingen op vlak van bepalen van de slaaggrens (wanneer achten we

een afstuderende startbekwaam, welke deficiënties kan hij compenseren, welke

niet?) (zie leidraad Deel 3, p. 123-134).

5. Voor de vorming van assessoren die meewerken aan dit assessment is een

deontologische code/profiel beschreven (zie leidraad Deel 3, p. 107-108); het

vormingspakket dat assessoren van de partnerinstellingen genoten voor de try-

outs, is ter aanbeveling opgenomen in de handleiding (zie leidraad Deel 3 p. Deel

3, p. 112-143). De geplande aanzet tot concrete samenwerking op vlak van

instellingsoverstijgend eindassessment voor zij-instromers is om praktische

redenen van haalbaarheid binnen de relatief gelijklopende examenperiodes van

de partnerinstellingen geregeld binnen de respectieve partnerinstellingen zelf

(combinatie van onafhankelijke assessoren en veldassessoren).

6. Tot slot bieden we gebruikers/geïnteresseerden een monitor aan die inspirerend

kan zijn voor kwaliteitsvolle ontwikkeling/borging van het eindassessment

(zie leidraad deel 4, p. 155-168). Jammer genoeg konden we dit niet uitwerken in

afstemming met activiteiten die in het kader van het kernproject ‘assessment

centere’ hadden kunnen ondernomen worden.

1.1.3 Actieplan Wijzigingen in doelstellingen en verwachtingen zijn tijdens de project-

uitwerking niet gebeurd. Hoewel vaak met inhoudelijke verschuivingen en cyclisch

eerder dan chronologisch gewerkt werd volgens de verschillende deelpakketten van de

intentieverklaring, menen we te kunnen stellen dat we alle vooropgestelde doelen

uitgewerkt, uitgeprobeerd en gerealiseerd hebben.

P a g i n a | 4

Tijdpad Invulling

Jaar 1 Binnen elke partnerinstelling afbakenen van doelgroep en

beoogde eindcompetenties rekening houdend met elkaars

eigenheid (aanbod opleidingstrajecten, heersende

toetscultuur).

Ontwerpen van de blauwdruk UITZIGT op basis van

literatuurstudie, analyse good practices en eerste extern

advies.

Concretisering van de blauwdruk in leidraden per

weerhouden toetsvorm.

Kritische feedback van de eigen teams en tweede extern

advies bij bevriende instellingen op de eerste versie van

de blauwdruk en leidraden.

Jaar 2 Optimaliseren blauwdruk en leidraden op basis van intern

en extern advies.

Begeleidingstraject voor studenten en professionalisering

van assessoren voor pilootuitvoering opzetten.

Pilootuitvoering van portfolioassessment met criterium-

gericht interview en bepaalde vormen van bijkomende

toetsing (afhankelijk van keuze van de instelling).

Aanzet tot beslissingsstrategie slagen/niet-slagen

(cesuren).

Jaar 3 (sept-dec)

(uitstel aange-

vraagd voor afwer-

king om resultaten

van try-out te

kunnen verwerken

in het eindrapport)

Bijsturing van blauwdruk en leidraden op basis van

try-out en derde extern advies.

Eerste disseminaties binnen en buiten SoE.

Afwerking blauwdruk, leidraden en beslissingsstrategie +

bijhorende begeleidings- en evaluatieformats voor

gebruik in de procedure.

Eindrapport.

Verdere disseminatie in en buiten de eigen instellingen.

P a g i n a | 5

1.2 Werkwijze

1.2.1 Opbouwen van een eigen referentiekader voor

geïntegreerde eindtoetsing

(zie eerste hoofdstuk uit de leidraad)

- Intern consult binnen de partnerinstellingen

- opleidingscommissie en/of verantwoordelijken toetsbeleid en/of

onderzoekscoördinatoren uit de eigen opleidingen

- opleidingshoofden van de respectieve opleidingen

- lectoren betrokken bij de zij-instromers als begeleider/lector/

assessor

- Extern consult

- Onderwijskundig advies en professionalisering assessoren

Antoinette Van Berkel, Hogeschool Amsterdam

- Juridisch advies

Toon Boon, KU Leuven

- Kritisch advies handleidingen, beslissingsstrategie

Cel onderzoek en onderwijs KHLeuven (Irene Hermans

Jetske Strijbos, Lies Wijnants)

Extern advies kwaliteitszorg (Raymond Kloppenburg,

Hogeschool Utrecht)

Bevriende instellingen van de projectpartners

(CVO LIMLO, CVO HIK, BaKO en BaSO-opleiding KHLeuven,

BaLO-opleiding KHLIM, , BaZo-opleiding Lessius Mechelen)).

Op basis van dit advies werd de blauwdruk voortdurend geoptimaliseerd

om tot een echt geïntegreerd eindassessment te komen, om de

implicaties van het gebruik van de respectieve toetsvormen te

optimaliseren, om een geschikt ondersteuningstraject te vinden voor de

studenten/professionaliseringstraject voor assessoren, om een

transparante beslissingsstrategie uit te werken.

In die zin was het tot stand komen een erg dynamisch zoekproces waarbij

try-outs en extern consult hun waarde hebben bewezen.

1.2.2 Pilootstudie De projectpartners UITZIGT implementeren het assessmentinstrument in

hun eigen opleiding als volgt.

P a g i n a | 6

- KHleuven CVO VIVO Kortrijk Lessius Mechelen

- Doelgroep - Zij-instromers uit de

verkorte avond en

weekend opleiding leraar

lager onderwijs, meer

bepaald afstuderenden

van FLLLEX 1 (eenjarig

traject voor kandidaten

met

onderwijsbevoegdheid) en

FLLLEX 2 (tweejarig

traject voor kandidaten

met diploma hoger

onderwijs maar zonder

onderwijs-bevoegdheid)

- LIO-cursisten die binnen hun

LIO-baan het

praktijkgedeelte voor een

aantal modules van de SLO-

opleiding opnemen

- Studenten van de avond- en

weekendopleiding leraar lager

onderwijs die aan

werkplekleren doen (minstens

drie maand voltijds of vier

maand halftijds aan de slag zijn

in het onderwijs en de

tewerkstellingsschool

aanwenden als stageplaats)

- Inpassing in het

curriculum

- Vanaf 2011-2012 binnen

de verkorte

opleidingstrajecten voor

- 95 SP toegespitst op

- functioneren binnen een

klasgroep

- onderwijs ontwikkelen

- kwaliteit waarborgen

- samen schoolmaken en

dit zowel op vlak van

algemene leraars-

competenties als

specifieke competenties

voor lager onderwijs

Vanaf 2012-2013 is het

hele curriculum herdacht

in functie van een

consequente

competentiegerichte

benadering van

opleidingsonderdelen en

stage

- 25,5 SP praktijk toegespitst

op

- de leraar als begeleider

van leer- en

ontwikkelingsprocessen

- de leraar als opvoeder

- de leraar als organisator

- de leraar als reflectieve

practicus

- de leraar als partner van

ouders/verzorgers

- de leraar als partner van

een schoolteam

[modules COO, GRM,

DCP, DCO en DCS]

25 à 32 SP (afhankelijk van

eventuele deelvrijstellingen

voor stage)

leergebiedoverstijgende

competenties met inbegrip van

- doorgroei- en uitgroeistage;

- de leraar als begeleider van

leer- en

ontwikkelingsprocessen;

- - de leraar als lid van het

schoolteam en als partner

van ouders, externen en

onderwijsgemeenschap

- Ontvankelijkheids-

verklaring

- Try-out vanaf 2012 - Try-out vanaf 2011 Try-out in 2011-2012.

Vanaf 2012-2013 van

toepassing.

- Basistoetsing - Try-out 2011-2012

- Vanaf 2012-2013

toepassing bij

uitstroomstage FLLLEX 1

en 2.2 (na volledige

herziening van het

stageconcept)

- Try- out LOST

- competentiegericht interview

bij LIO-stage

- [afbakening rol als

begeleider en rol als

assessor]

- Try-out LOST 2011-2012

- competentiegericht interview bij

werkplekstudenten

- Vanaf 2012-2013 van

toepassing

P a g i n a | 7

- Bijkomende toetsing -

casus

- Vanaf 2011-2012 try-out

voor competenties op

vlak van onderwijs

ontwikkelen, kwaliteitszorg

en functioneren in een

onderwijsorganisatie

- +

- Verdere toepassing vanaf

2012-2013

- Door de aard van de stages (langer en in eigen werkcontext) is

het in deze partnerinstellingen minder nodig een beroep te

doen op bijkomende toetsing dan wanneer de stage-opbouw

korte stages kent.

- Bijkomende toetsing –

presentatie van een in

de praktijk uitgevoerd

actieonderzoek

- Try-out en verdere

toepassing binnen het

opleidingsonderdeel

‘Leerprocessen

onderzoeken’-

beoordeling door

vakexpert

- Try-out in LIO-traject 2012-

2013

- Try-out binnen het

opleidingsonderdeel

‘Begeleiden van

leerprocessen – expert’ in

2012-2013

Bijkomende toetsing

authentieke leertaken

- Try-out toepassing vanaf

2011-2012 met

authentieke leertaken

tijdens de stage vanuit

meerdere leergebied-

gebonden opleidings-

onderdelen, beoordeeld

door vaklectoren

- Vanaf 2012-2013 worden

de resultaten opgenomen

in het assessmentportfolio

- Door de aard van de stages (langer en in eigen werkcontext) is

het in deze partnerinstellingen minder nodig een beroep te

doen op bijkomende toetsing dan wanneer de stage-opbouw

korte stages kent.

- Authentieke leertaken tijdens de stage vanuit meerdere

leergebiedgebonden opleidingsonderdelen

Portfolio-assessment

met criteriumgericht

interview

- Try-out in de verschillende

zittijden van 2011-2012 +

integrale toepassing vanaf

2012-2013

- Assessmentportfolio met

competentiegericht

interview; bewijslast op

niveau van een beperkt

aantal geselecteerde

competenties

- Assessmentportfolio met

competentiegericht interview;

bewijslast op niveau van

competentieclusters

- Try-out sjablonen (STARR-

formulier, gespreksprotocol

en consensusgesprek) vanaf

2012-2013

- Assessmentportoflio met

competentiegericht interview;

bewijslast op niveau van

competentieclusters

Digitalisering portfolio - Niet van toepassing

zolang de technische

voorwaarden niet meer

faciliterend zijn.

In ontwikkeling vanaf 2012-

2013

- Gepland

Professionalisering

assessoren

- Trainingstweedaagse

voor assessoren tryout

voorjaar 2012 door A. Van

Berkel, hogeschool

Amsterdam

- +

- Trainingstweedaagse 2012

door A. Van Berkel,

hogeschool Amsterdam

-

- Trainingstweedaagse 2012

door A. Van Berkel,

hogeschool Amsterdam

-

P a g i n a | 8

- Eigen trainingstraject voor

uitbreiding naar meer

assessoren vanaf 2012-

2013 door H. Bogaerts en

M. Borzée

Ondersteunings-

traject voor studenten

- Optimaliseren van de try-

out versie 2011 +

uitbouwen van een gericht

ondersteuningstraject

doorheen het

academiejaar vanaf 2012-

2013

- - Uitbouwen van een gericht

ondersteuningstraject

doorheen het academiejaar

vanaf 2012-2013

Uitbreidingsoptie - Toepassen van de

UITZIGT-benadering in de

evaluatie van de

bachelorproef in de

driejarige opleiding (32

SP)

- -Inhoudelijke aanvullen

competentieboekje voor alle

competenties als hulpbron

voor de

begeleiders/assessoren, de

studenten en de mentoren

- - Afstemming van EVC-EVK

procedure vanuit de

blauwdruk UITZIGT

-

1.2.3 Disseminatie van het ontwikkelwerk

Interne studiedagen

KHLeuven: 28 augustus 2011: verkorte trajecten BaLO

27 november 2012: hele opleiding BaLO

3 september 2012: KHLeuven

CVO VIVO Kortrijk:6 april 2012: LIO-team

29 oktober 2012: Assessoren EVC-EVK procedure

Externe studiedagen

Earli-SIG congres Brussel rond assessment 28 augustus 2012

SoE studiedag 24 oktober 2012

Congres Praktijkgericht onderzoek VSKO 21-23 november 2012

Publicaties

Er is een artikel ingediend en wellicht te publiceren in het

VELONtijdschrift voor lerarenopleiders (zie bijlage 3).

P a g i n a | 9

1.3 Resultaten en conclusies

Cf. operationele doelen

Resultaten

(we vermelden telkens op

welke pagina’s in de leidraad

deze resultaten beschreven

zijn)

Conclusies, effecten en/ of aanbevelingen vanuit de

projectgroep

Afstemming van EVK-EVC bij

de instroom en een

competentiegericht,

geïntegreerd eindassessment

(zie leidraad Deel 1, p. 8.

Heeft een verdere doorbraak van het competentie-

denken in de opleiding tot gevolg.

Logische samenhang in aanpak toetsbeleid voor

studenten.

Uitdaging voor lectoren om hun onderwijs af te

stemmen op het competentiegericht eindassessment

(studenten voorbereiden op theoretische

onderbouwdheid van hun bewijslast).

Blauwdruk

assessmentinstrumentarium

met bijhorende leidraden voor

beginnende gebruikers over

doel, inhoud, vormgeving en

organisatie, implicaties voor

studenten/lectoren/assessoren/

mentoren

(zie leidraad Deel 2. p.20-

115).

Samenhangende assessmentbatterij die toelaat

competenties vanuit meerdere invalshoeken te

beoordelen in een geïntegreerde benadering.

Leidraden bieden mogelijke gebruikers de vrijheid om

te plukken uit het materiaal in functie van de eigenheid

van hun opleidingstrajecten en van het toetsbeleid van

hun eigen instelling.

Basisstramien voor een

beslissingsstrategie slagen/niet

slagen

(zie leidraad Deel 3,

p. 124-134).

Niettegenstaande we respect houden voor de

autonomie van de instellingen op vlak van bepalen van

de slaaggrens (wanneer achten we een afstuderende

startbekwaam, welke deficiënties kan hij compenseren,

welke niet?) geven we wel een basis om op holistische

wijze te komen tot een besluit over

competentiebeheersing. Zo voorkomen we een vaak

geuite kritiek op het competentiedenken als zou het te

technisch-analytisch zijn en voorbijgaan aan de

persoon van de beoordeelde.

Ook hier weer laten we gebruikers de vrijheid om te

kiezen tussen twee strategieën: insteek van

afgebakende competenties of insteek van

competentieclusters.

Sjablonen voor gebruikers

(zie leidraad deel 3 p. 135-

153)

Om de uitvoerbaarheid en navolgbaarheid te

bevorderen heeft de projectgroep bij de verschillende

stappen in de beslissingsstrategie gepaste formats

P a g i n a | 10

ontwikkeld die door de assessoren kunnen benut

worden bij de uitvoering van hun taak. Dit maakt het

geheel van het ontwikkeld materiaal praktisch

hanteerbaar.

Vormingstraject voor

assessoren (zie leidraad

Deel 3 p. 1124-113)

Als projectgroep realiseren we ons dat veel van de

implementatie van het project samenhangt met de

deskundigheid van (getrainde) assessoren.

Zoiets heb je als instelling niet op korte termijn

gerealiseerd, maar vergt een investering om op lange

termijn tot een expertenassessorenteam te komen. In

het project geven we aan hoe dit kan gebeuren.

Ondersteuningstraject voor

studenten door studietraject/

stagebegeleiders (zie leidraad

Deel 3, p.1162119)

Studenten moeten begeleid worden in het

zelfverantwoordelijkheid opnemen voor het aanreiken

van bewijslast voor hun niveau van

competentiebeheersing.

Het blijkt uit de pilootversies een cruciaal gegeven om

studenten hierin te ondersteunen doorheen hun hele

studietraject.

De positie van hun trajectbegeleider hierin brengt een

duidelijke kanteling teweeg in de toetscultuur van de

meeste opleidingen nl. loskoppelen van begeleiden en

beoordelen.

Kwaliteitsmonitor

(zie leidraad deel 4, p. 156-

167).

Handig instrument om in eigen instelling de kwaliteit

van het eindassessment en van de toetsvormen die

hierbij gebruikt worden te screenen.

P a g i n a | 11

1.4 Samenvatting

Met UITZIGT willen KHLeuven, Lessius Mechelen en CVO VIVO Kortrijk andere

opleidingsinstellingen inspireren over de wijze waarop zij een antwoord hebben gezocht

op de ervaren behoefte om in opleidingsprogramma’s voor zij-instromers (verkorte

lerarenopleiding voor studenten die reeds over een pedagogisch diploma beschikken,

LIO-trajecten, leertrajecten voor werkplekstudenten, ...) een meer geïntegreerde en

competentiegerichte benadering van de eindtoetsing te ontwerpen. Een dergelijke

eindtoetsing kan best gebeuren via een assessmentprocedure, die wordt gekenmerkt

door de actieve rol van de student bij de evaluatie en een leerwegonafhankelijke

beoordeling.

Op basis van een literatuurstudie en analyse van good practices is een blauwdruk

UITZIGT ontworpen als uitgangspunt voor een assessmentinstrument om competenties

van zij-instromers in hun uitstroomfase summatief te toetsen.

- Afhankelijk van de curriculumopbouw maar zeker ook van de keuze welke

opleidingsonderdelen in de UITZIGT-eindtoetsing worden opgenomen, kunnen nog

steeds een aantal opleidinsgonderdelen/competenties getoetst worden aan de hand

van klassieke kennis- en vaardigheidstoetsen. Informatie over de kennisbasis

van de studenten kan immers betekenisvol zijn bij het interpreteren van het

totaalprofiel van een afstuderende.

- Basistoetsing gebeurt onder de vorm van een assessmentportfolio voor alle

competenties/competentieclusters die beoordeeld kunnen worden naar aanleiding van

een werkcontext in de praktijk.

- Als de onderwijscontext van hun stage(s) de studenten niet toelaat bepaalde

competenties te illustreren, is bijkomende toetsing noodzakelijk. Bijkomende

toetsing kan diverse vormen aannemen. In het UITZIGT-project bleek bij de

projectpartners behoefte aan een drietal toetsvormen, namelijk casussen,

actieonderzoek en authentieke leertaken.

- Om exact te kunnen bepalen welke competenties via de stage(s) kunnen worden

verworven is er afstemming nodig tussen de opleiding en het werkveld. De checklist

wordt in het assessmentinstrument UITZIGT gebruikt om na te gaan of bijkomende

toetsing nodig is.

- Binnen het portfolio-assessment hanteren we het competentiegericht interview om d

door te vragen op de aangeleverde bewijslast en te reflecteren op de achterliggende

denken beslissingsprocessen en op het resultaat dat uit de bewijslast in het portfolio

blijkt.

Voor elk van de hierboven beschreven toetsvormen is een leidraad ontworpen waarin

doelen, invulling, organisatie, rol van betrokkenen, … zijn beschreven.

In functie van een haalbare taakbelasting voor studenten en lectoren/assessoren heeft

de projectgroep een ondersteuningstraject uitgewerkt voor studenten en een

professionaliseringsaanbod voor assessoren. Verder werd er ook een

beslissingstrategie om tot een beoordeling te komen uitgewerkt, die elke instelling

dan verder kan concretiseren om een gepaste normering te vinden.

Tenslotte is er een monitor toegevoegd om de eigen toetspraktijk op vlak van

eindassessment af te toetsen aan edumetrische kwaliteitskenmerken.

P a g i n a | 12

2. Activiteiten/werkingsverslag

2.1 Actieplan en tijdpad uit de projectaanvraag

Werkpakket Timing Verantwoordelijken

Afstemmen doel en

doelgroepen tussen de

partnerinstellingen

Juli-september 2010 Projectkerngroep

Ontwikkelfase op basis van

literatuurstudie/externe input

experten: opstellen van een

blauwdruk om uitstroomniveau

van leraarscompetenties op

gevarieerde wijze te meten

September-februari 2011 Projectkerngroep

Feedback op ontwikkelwerk

van

externe experts

eigen team

ynthetiseren besluiten

Februari tot augustus 2011 Projectkerngroep

Externe experts

Eigen teams

Voorbereiding try-out Mei 2011 Projectkerngroep

Eigen teams

Eerste proefversie (portfolio-

assessment,

competentiegericht interview,

actieonderzoek, werken met

casussen)

Juni–juli-augustus2011 Projectkerngroep

Eigen teams

Optimalisering en finalisering

van instrument op basis van de

gegevens van de try-out +

selecteren van good practices

voor de leidraden bij de

toetsvormen

September–oktober 2011 Projectkerngroep

Bevriende instellingen

+ Externe experts

Voorbereiding verdere

implementatie in de

partnerinstellingen

+

Opstellen handleiding bij het

assessmentinstrumentarium

+

Professionalisering assessoren

+

Afbakenen beslissingsstrategie

+

Tryouts

Oktober-juli

2012

Projectkerngroep

Eigen teams

Externen

Bijsturing van blauwdruk en

leidraden bij de toetsvormen

Augustus-begin november

2012

Projectkerngroep

Eigen teams

Externen

P a g i n a | 13

Disseminatieactiviteiten:

deelname aan studiedagen

en voorbereiding externe

publicatie

Augustus- december 2012 Projectkerngroep mits

taakverdeling

Rapportering

November-december 2012 Projectkerngroep

P a g i n a | 14

2.2 Projectgroep en betrokkenen (taakverdeling, externen)

2.2.1 Samenstelling projectgroep

Penvoerder: KHLeuven BaLO met als vertegenwoordigers

- Kristien Carnel, opleidingshoofd

- Katelijne De Munter, pedagoge

- Ilse Loockx, pedagoge

Participerende instellingen

- CVO VIVO Kortrijk

Ann Adriaenssen (pedagoge), lector

Bieke Quaghebeur (pedagoge), lector

- Lessius Mechelen BaLLOA

Ilse Van Heddegem (sociologe), lector

Supervisie vanuit SoE

- Frederik Maes

De leden van de kerngroep stonden in voor:

o literatuuronderzoek

o bevragen van good practices

o ontwikkeling van het assessmentinstrument

o raadplegen van resonansgroepen in en buiten de eigen instelling en ver-

werken van hun feedback

o voorbereiding en uitvoering van een try-out en begeleiden van de asses-

soren hierbij

o ondersteuning lectoren in de voorbereiding van studenten op het eind-

assessment

o optimalisering van de toetsvormen op basis van de pilootervaringen

o rapportering

o disseminatieactiviteiten.

De coördinatie hiervan was de verantwoordelijkheid van de projectleider.

De kerngroep heeft in haar werking ook een beroep gedaan op externe expertise

en op kritische klankbordgroepen (zie hoger).

In het derde jaar (afwerkingstrimester tot eind december) werkten enkel nog

K. Carnel, A. Adriaenssen en I. Van Heddegem mee vanuit de voorziene

projectmiddelen.

Als projectgroep hebben we er expliciet voor geopteerd om op dezelfde golflengte

te komen en mekaars historisch gegroeide eigenheid inzake stages en toetsbeleid

beter te leren kennen. Daarom is het ontwikkelwerk tijdens het eerste werkjaar

voornamelijk gezamenlijk gevorderd. We hadden die afstemming nodig bij het

ontwikkelen van de onderliggende visie en het onderzoeksinstrument zelf.

Vanaf het tweede jaar is bewuster aan taakverdeling gedaan in termen van

o respons die we krijgen binnen de eigen onderwijsinstelling

P a g i n a | 15

o competentie/interesse voor de aard van de taak

o beschikbaarheid in functie van eigen agenda in eigen instelling.

Projectpartners Inhoud

Gezamenlijke uitwerking

door onderling overleg

van alle projectpartners

Uitwerking achterliggende visie

competentietoetsing en cesuurbepaling

Kritische lezing van elkaars ontwikkelwerk

In eigen instellingen door

elk van de projectpartners

Kritisch klankbord ontwikkelwerk (opleidings-

vergaderingen, opleidingscommissie, …)

Pilootafnames

Briefen/professionaliseren medewerkers

Disseminatie-activiteiten in eigen instelling

Taakverdeling tussen

projectpartners en mede-

werkers

Voorzet en afwerking ontwikkelwerk

- blauwdruk: KHLeuven

- portfolio en competentiegericht interview: CVO

VIVO Kortrijk

- checklists, casussen en authentieke leertaken,

taalportfolio: KHLeuven

- actieonderzoek en kwaliteitszorg: Lessius

Mechelen

- beslissingsstrategie: KHLeuven

- ontwikkelen sjablonen: KHLeuven en CVO VIVO

Kortrijk

- monitor kwaliteitszorg: CVO VIVO Kortrijk en

Lessius Mechelen

Voorbereiding disseminatieactiviteiten:

- SIG: KHleuven

- SoE: CVO VIVO Kortrijk

- VSKO: Lessius Mechelen

- artikel: Lessius Mechelen

Voorzet en afwerking eindrapport: KHLeuven

P a g i n a | 16

Werkwijze Tijdpad Doelstelling Taakverdeling

GEREALISEERDE ACTIVITEITEN

Voorbereidingsfase

augustus-september

2010

Assessmentinstrumentarium

- Vooreerst hebben we afgebakend welke competentieclusters binnen het uitstroomassessment zouden

worden opgenomen (welke basiscompetenties uit het decretaal voorgeschreven beroepsprofiel en op welk

beheersingsniveau).

- Verder is nagegaan welke doelgroep studenten betrokken zou worden bij het project. De intentie in de

projectaanvraag was enkel uitstroomniveau te testen, maar omwille van verregaande flexibilisering

hebben niet alle studenten één zelfde pakket in hun uitstroomfase. Over de aanpak hiervan moest in de

eerste fase tot consensus gekomen worden; geen van de projectpartners wil immers haar flexibilisering

terugschroeven omwille van de projectdoelstellingen.

- Aanpassing van studiewijzers/ECTS-fiches bleek in de respectieve instellingen in augustus- september niet

meer mogelijk voor datzelfde academiejaar omdat deze reeds vroeger ingediend moeten worden voor het

volgend academiejaar. De projectgroep was daarom gedwongen deze fase voorzien in de projectaanvraag

te verdagen naar een volgend academiejaar. Het projectteam is van mening dat dit echter geen weerslag

had op het uiteindelijke resultaat.

Elke projectpartner bakende tegen september 2010 zijn werkterrein af.

- welke competentieclusters,

- welke doelgroep.

Op basis van deze inventaris is dan een gemeenschappelijke, voor iedereen haalbare beslissing genomen.

kernteam

Jaar 1 (2010-2011)

september-januari Selectie van een assessmentinstrumentarium op basis van

- literatuurgegevens

- good practices in binnen- en buitenland (contacten, studiedagen, …)

- expertenconsult (o.a. N. Druine en Annick Dermine, K.U.Leuven, stationsproef geneeskunde)

- advies van de werkgroep onderwijs-en examenreglement Associatie K.U.Leuven en juridisch

verantwoordelijke van de KU Leuven

kernteam

P a g i n a | 17

Dit leidde tot een voorlopige versie van de blauwdruk.

februari-maart

Teamgerichte bespreking/ontwikkeling van de gekozen toetsvormen om te komen tot een leidraad voor het

UITZIGT assessmentinstrumentarium:

- de lectoren- en assessorenteams van de drie partnerinstellingen formuleerden kritische feedback bij

de toetsvormen die het kernteam weerhouden heeft om op de meest optimale wijze de

basiscompetenties te toetsen

- in de projectaanvraag is een kritische resonantiesessie voorzien met SoE-partnerinstellingen (vnl.

partners die andere gebieden bestrijken zoals BaKO, BaSO, SLO (univ)) die niet tot het partnerschap

van dit project behoren. Elke projectverantwoordelijke heeft hiervoor bevriende, deskundige partners

aangesproken; ook binnen de eigen instelling werden zusteropleidingen aangesproken als kritisch

klankbord.

- Voor KHLeuven is op een interne studiedag (7/1/2010) in een keuzeworkshop aan lectoren BaKO

en BaSO gevraagd naar hun inschatting van de zinvolheid/ haalbaarheid van het UITZIGT-

opzet; ze hebben ook kritische feedback gegeven op de nog in ontwikkeling zijnde blauwdruk.

- Lectoren/onderzoekers vertrouwd met casussen/actieonderzoek van KHLeuven BASO, Lessius

Mechelen, KHLIM BaLO

- Lieve Verheyden, taalportfolio (uiteindelijk is op basis van haar advies beslist om dit niet als

toetsvorm te weerhouden doch beoordeling ervan op te nemen in de andere toetsvormen)

- Lessius Mechelen legde het ontwikkelwerk voor aan hun BaZO-opleiding.

- Ook CVOVIVO had een intern overleg over de blauwdruk.

kernteam

respectieve lectorenteams van de

betrokken partnerinstellingen

maart-juni

Het bijsturen van het weerhouden instrumentarium en de aanzet tot uitwerking van de weerhouden

toetsvormen om tot de indeling te komen van de blauwdruk in basistoetsing en bijkomende toetsing is

uiteindelijk een langzaam en intensief proces geworden. Er is uitvoerig aandacht besteed aan

- het oplijsten van kwaliteitscriteria waaraan de toetsvormen moeten voldoen (zie bijlage 2)

- het inpassen van de toetsing binnen de respectieve curricula van de betrokken instellingen (zie

2.2.2)

- het verzamelen van good practices en bestaand materiaal dat inspirerend kon zijn bij de ontwikkeling

van de verschillende onderdelen van de toetsbatterij.

Het opstellen van de blauwdruk bleek een dynamisch gegeven; naarmate zaken concreter werden, bleek het

soms nodig de blauwdruk systematisch bij te sturen (positie taalportfolio, checklist, …).

Daardoor is de voorziene timing uit de projectbeschrijving aangepast en hebben we ons in concreto in het

eerste projectjaar toegespitst op:

kernteam in samenspraak met de

respectieve lectorenteams van de

betrokken partnerinstellingen

P a g i n a | 18

- de vorm van het assessmentinstrumentarium (structuur, inpassing in het tijdpad en het

examensysteem van elke instelling)

- op een aantal kleinschalige pre-testen van initiatief nemende lectoren/vakgroepen die daarin passen.

- bv. actieonderzoek (BaLO verkorte opleiding KHLeuven)

- bv. ondersteuningssessie voor studenten om competentiegerichte bewijslast te leren

verzamelen/selecteren en presenteren (KHLeuven)

- bv. LIO-stagetaken CVO VIVO kortrijk

- bv. duidelijker communicatie van de criteria voor ontvankelijkheid van het groeiportfolio

(CVO VIVO Kortrijk)

- bv. uittesten van een systeem van ontvankelijkheidsverklaring van het portfolio (Lessius Mechelen en

KHLeuven)

- bv. eerste aanzet voor taalportfolio voor werkplekstudenten( Lessius Mechelen). In een latere fase

werd beslist om dit niet als toetsvorm te weerhouden doch beoordeling ervan op te nemen in de

andere toetsvormen

We zijn in de pre-testfase teruggevallen op aanwezige bekwaamheid bij reeds gevormde assessoren.

Het kernteam heeft op basis van deze vaststelling toestemming verkregen van SoE om het tijdpad mits

dezelfde financiële omkadering uit te breiden tot het einde van semester 1 van 2012-2013. Op deze manier

konden op basis van de ervaringen uit de pilootprojecten nog een aantal toetsvormen of aanpakstrategieën

verfijnd worden en in het eindverslag worden opgenomen.

juni Uit het laatste overleg van het eerste werkjaar eind juni 2011 bleek dat we om verschillende redenen

moesten temporiseren en de projecttiming moesten herzien:

- besparingen in personeelsomkadering in meerdere instellingen noodzaakten een afbakening van de

te investeren energie;

- KHLeuven staat voor een nakende curriculumherziening van de verkorte opleiding en wou geen

verloren energie investeren;

- voor alle specifieke lerarenopleidingen van de drie verschillende types van instellingen zijn er tot

2013 visitatiebezoeken gepland. CVO VIVO wacht het besluit van de visitatiecommissie af vooraleer

hervormingen binnen eigen curriculum te bekijken.

- ECTS-fiches voor 2010-2011 moesten al vastliggen juni 2010; we konden dus maar pilootprojecten

uitvoeren binnen de grenzen van die onderdelen waarvoor elke instelling zich op dat moment al kon

engageren.

- Nog op te zetten ontwikkelwerk uit de eerste fase van het tweede werkjaar kon dus niet in nieuwe

kernteam

P a g i n a | 19

pilootprojecten worden opgenomen. Er werd wel gepoogd om al te anticiperen op de invulling van de

nieuwe fiches voor 2011-2012.

verdaagd naar

tweede werkjaar

Cesuren/Vorming van de assessorenteams

Jaar 2 (2011-2012)

juli - augustus

Het voorziene instellingsoverstijgend contact tussen de assessoren om feedback te geven op het te

ontwikkelen instrumentarium is uiteindelijk toch per instelling georganiseerd omdat het kernteam van oordeel

was dat de context-gebonden omstandigheden van elke opleiding het gesprek al te zeer zouden vertragen.

Om uit het gesprek toch tot gelijkgerichte beslissingen te kunnen komen zijn voor de bespreking van de

verschillende toetsvormen gespreksleidraden ontwikkeld. Deze werkdocumenten zijn beschikbaar en worden

verder geconcretiseerd in het eindverslag (zie bijlage 3).

kernteam met taakverdeling (elke

instelling werkte bij enkele

toetsvormen uit de batterij leidraden

uit voor de bespreking

september-oktober

Ontwikkeling van alle onderdelen van het assessmentcenter als toetsbatterij

Bespreking van toetsvormen binnen de respectieve instellingen + vastleggen van de doelgroep/

opleidingsonderdelen waarop de toetsing betrekking heeft (zie verder).

De blauwdruk en de ervaren knelpunten worden besproken met een extern adviescomité van experten op

vlak van toetsing (18/10/2011).

assessorenteams per projectpartner

extern advies toetsdeskundigen

oktober -december

Bijsturen van de blauwdruk op basis van feedback externe adviseurs

- geïntegreerd karakter van de eindtoetsing versterken door positie van taalportfolio en

de bijkomende toetsing te herbekijken als een vorm van bewijslast van de student.

Ontwikkelwerk van de weerhouden toetsvormen: per toetsvorm één ontwikkelteam uit één van de

partnerinstellingen; de teams uit de andere partnerinstellingen of anderen fungeren als kritisch klankbord bij

de instrumentenontwikkeling. De taakverdeling ziet er als volgt uit:

- CVO VIVO Kortrijk: bewijslast en competentiegericht interview

- Lessius Mechelen: actieonderzoek

- KHLeuven: taalportfolio, checklist, casussen

- alle projectpartners: bijhorende documenten en formulieren

kernteam

assessorenteams per projectpartner

december-januari

Cesuren: ijkpunten vastleggen voor de startbekwaamheid van de competentieclusters (voorstel en eerste

werkversie)

Voor de cesuurbepaling lieten we ons inspireren door het ontwikkelwerk binnen het OOF LOST-project waar

de KHLeuven in participeerde (conjunctieve en disjunctieve cesuurbepaling naar H. VOS 2010

Standaardsetting).

kernteam met extern advies

januari-maart Ondersteuningsaanbod: instellingsoverstijgende training

P a g i n a | 20

- professionalisering van de assessorenteams (instellingsoverstijgend): vormingspakket

(deontologische code, profiel, training in procedure, vertrouwdheid met cesuren, voeren van

competentiegerichte interviews;

- competentiegericht bewijslast aanreiken/selecteren/verantwoorden bij studenten

voor max. 6 lectoren per

partnerinstelling

januari

medio mei-juni

Pre-testfase: toegepast op beperkte groep studenten uit de afstudeerfase zowel in KHleuven als Lessius

Mechelen (CVO VIVO heeft in januari geen afstuderenden). Assessoren uit de partnerinstellingen worden

uitgewisseld over de instellingen heen.

De testfase viel samen met examenperiode van de junizittijd. Een aantal (voorziene) toetsvormen werden als

elementen van bijkomende toetsing (onder organisatievorm van een stationsproef) toegepast op een

beperkte groep studenten binnen de grenzen van de toenmalige studiewijzers; de nieuwe studiewijzers 2011-

2012 werden aangepast tijdens deze fase in functie van volledige uitvoering van het assessment zoals

geconcipieerd binnen het project.

Uiteindelijk zijn alle onderdelen uit de blauwdruk in één of meerdere instellingen uitgeprobeerd in deze fase.

instellingsoverstijgende

assessorenduo’s

Jaar 3 (2012-2013)

augustus-september Verwerken gegevens uit pre-testfase

+ tevredenheidsanalyse studenten/lectoren over assessmentinstrumentarium

+ zo nodig voorstellen opstellen voor aanpassing onderwijs- en examenreglement

kernteam

september-oktober

Bijkomend kritisch advies op basis van gegevens pre-testfase en leidraden bij de toetsvormen door

- externe experten

- assessoren en lectoren;

- resonantiediscussie met zusterinstellingen of associatiepartners die niet meewerken in het project

(bv. CVO LIMLO en CVO HIK voor CVO);

- resonantiesessie met partnerinstelling associatie: op studiedag SoE 2012;

Deze gerichte feedback leidde tot een optimaliseren van het instrumentarium en afname in functie van

- duurzaamheid/herbruikbaarheid

- transfereerbaarheid naar analoge opleidingen in niet-betrokken instellingen

- verbreden doelgroep voor eigenlijke testfase

- bijsturing onderwijs- en examenreglement.

kernteam en externe adviseurs

lectorenteams

oktober -november Redactie van een kwaliteitsmonitor.

De op te stellen kwaliteitsmonitor heeft tot doel andere instellingen een handreiking te bieden voor analoog

kernteam met extern advies

P a g i n a | 21

ontwikkelwerk. Naar voorbeeld van de kwaliteitsmonitor EVC van de associatie en de recent ontwikkelde

kwaliteitskit van de Vlaamse overheid eveneens voor EVC meent de projectgroep een checklist van concrete

criteria te kunnen opstellen waaraan instellingen de kwaliteit van hun eigen uitstroomassessment kunnen

aftoetsen.

- externe experten: adviesgroep een tweede keer laten bijeenkomen in november 2012 i.f.v. het

eindverslag.

Kritisch advies over monitor

- externe experten

- resonans binnen eigen netwerk (opleidingscommissies, werkgroep toetsbeleid van de eigen of andere

instellingen),

Vanaf augustus 2012 Disseminatie

De voorstelling van de projectresultaten op de studiedag SoE 2012 en de verspreiding binnen

resonantiegroepen ziet de projectgroep als eerste vormen van disseminatie. Daarnaast is ook deelgenomen

aan twee congressen(SIG en VSKO).

Nog gepland: publicatie van een artikel over het project in een vaktijdschrift (VELON/VELOV tijdschrift voor

lerarenopleiders?).

november-december Eindverslag KHLeuven coördineert; partners

leveren bijdrage vanuit het

kernteam.

P a g i n a | 22

Overzicht activiteiten

Datum Locatie Onderwerp (alle verslagen kunnen voorgelegd worden)

3/12/09 Heverlee Projectverkenning: opstellen intentieverklaring

28/06/10 Leuven Startvergadering UITZIGT

- Kennismaking projectkernploeg

- Feedback op projectbeoordeling visitatiecommissie

- Mogelijke knelpunten

- Plan van aanpak

16/09/10 Leuven Plenaire vergadering

- Voorstelling opleiding en gebruikte toetsingsvormen

binnen de opleiding

- Afbakening onderzoeksterrein

- Interessante literatuur- en disseminatiekanalen

Vastleggen van de vergaderagenda voor de komende

maanden, telkens in Dekenstraat te Leuven


- Criteriumanalyse toetsvormen

- Afspraken volgende vergadering

- Verslag oefening VOP (KHLeuven)

Varia (studiedagen)

19/11/10 Lissabon Volgen Earli congres Lissabon K. Carnel

1/12/10 Hasselt Volgen studiedag ‘Samen sterk in toetsen’ (KHLim) I.Van

Heddegem, K. Carnel

(ter ondersteuning van toetsbeleid, voorstelling van een

aantal nieuwere toetsvormen zoals LOST, voortgangstoets

verpleegkunde, …)


- Bespreken resultaat studiedagen/navorming

- Overzicht assessmentvormen

- Hoe zit het met de verenigbaarheid van het project

met het examenreglement van de opleiding?

Afspraken/taken voor volgende samenkomst op 13/1/2011

13/1/11 Heverlee Plenaire vergadering

+ gesprek met Irene Hermans, onderwijscoördinator

KHLeuven

- Beslissing rond weerhouden toetsvormen:

overlopen reacties uit respectieve teams

- Bijkomende bedenkingen en suggesties uit deze

teambesprekingen

- Zinvolle info uit andere projecten

Juridische en financiële problemen

10/2/11 Leuven Overleg met Toon Boon (jurist K.U.Leuven)

KHLeuven: K. Carnel, Mariet Vaesen Lessius Mechelen: I.

Van Heddegem, Anne Verhoeven


+ Uitleg Stationsproef (Annick Dermine)

P a g i n a | 23

- Verslag van het overleg met Toon Boon

- Bespreking tabel ‘blauwdruk’

- Inventarisatie van welke materialen reeds aanwezig

zijn in de opleidingen

Toelichting bij stationsproef in geneeskunde door Annick

Dermine


- Finaliseren blauwdruk

- Consequenties voor try-out 2011-2012

- Wat is haalbaar in verschillende instellingen

- Gevolgen voor studiewijzers / opdrachtverdeling

- Gevolgen voor tijdpad verder projectverloop

25/3/11 Kortrijk Interne nascholing ‘competentiegericht werken en evalueren

(E. Minne) in CVO VIVO Kortrijk


- Stand van zaken extern advies

- Reacties op blauwdrukpresentatie in de respectieve

opleidingen

- CVO VIVO Kortrijk

- Lessius Mechelen

- KHLeuven

- Voorbereiding overleg augustus

- Sjabloon voor ontwikkeling toetsonderdeel naar

inhoud/vorm

- Afspraken voor opstellen tussentijds verslag


- Opstellen van een jargonlijst om elkaar goed te verstaan

- Bijsturing blauwdruk

- Inpassing leerwegonafhankelijke toetsing

- Tussentijds verslag


- Bespreking portfolioassessment en competentiegericht

interview

- Voorbereiding extern advies


- Bespreking tussentijds verslag

18/10/11 Leuven Extern advies:

- Bespreking blauwdruk en keuze van de toetsvormen

- Advies rond portfolio en competentiegericht interview

1/11/2011

Amsterdam Volgen conferentie ‘doorleren helpt. Flexibel opleiden

A. Adriaenssen


- Bespreking leidraad casussen

- Bespreking leidraad aanzet taalportfolio


- Bespreking leidraad actieonderzoek

17/1/12 Leuven Voorlopige stand van zaken leidraden (lay-out afstemming)

Zoeken naar kritische lezers voor de verschillende

opleidingsonderdelen

P a g i n a | 24

Voorbereiding bijdrage aan sig-conferentie


- Reacties try-outs januarizittijd

- Lezing ‘leidraad checklist’

- Tweede (diagonale lezing) naar inhoud/lay out van alle

leidraden

- Reacties tussentijds verslag

6/3/12 Sint-Katelijne-Waver Volgen ALTUS-studiedag ‘Actieonderzoek als perspectief

voor professionele ontwikkeling in de lerarenopleiding’

I. Van Heddegem (ter ondersteuning van leidraad

actieonderzoek)


- Bespreking: cesuur van de toetsvormen

- Bespreken ‘onderzoeksvragen’ en uitwerking van

casussen.

25 & 26/4/12 Mechelen Tweedaagse training assessoren try-out juni door A. Van

Berkel

25/5/2012 Leuven Plenaire vergadering (geen verslag)

- Bespreking knelpunten aangepaste versies leidraden

- Inventarisatie pilootprojecten binnen eigen opleiding

15/6/2012 Leuven Plenaire vergadering (geen verslag)

- Bespreking voorstel cesuren (hoe in eigen

opleidingsinstelling)

3/7/12 Brussel Plenaire vergadering

- Verwerking feedback externen op handleidingen

- Verwerking reacties try-out juni-zittijd

- Brainstorming rond aanpak beslissingsstrategie

- Afspraken opvolging sig-bijdrage

20/9/12 Mechelen Voorbereiding extern consult

Verwerking hoofdstuk kwaliteitszorg

Voorbereiding SoE bijdrage

11/10/12 Heverlee Extern consult

25/10/12 Kortrijk Bijdrage SoE: rondetafelgesprek

6/11/12 Heverlee Afwerking handleiding

Voorbereiding bijdrage VSKO driedaagse

7/11/12 Mechelen Afwerking handleiding

Voorzet eindverslag

21-23/11/12 Oostende Bijdrage aan VSKO driedaagse

Mechelen Afronding eindrapport en afspraken rond verspreiding

handleiding

P a g i n a | 25

Reflectie over het project

Sterkten Zwakten

Kansen

sterkten

vs. kansen

zwakten

vs. kansen

Bedreigingen

sterkten

vs. bedreigingen

zwakten

vs. bedreigingen

Sterktes

Holistisch-analytische benadering van eindassessment waardoor tegemoet

gekomen wordt aan de kritieken tegen een meer behavioristische insteek op

competentiedenken.

Assessmentinstrument dat een verschuiving tot stand brengt van informatie

verzamelen door de beoordelaar naar aanleveren van bewijzen voor

competentiebeheersing door de student (perfect instrument in het perspectief van

zelfregulatie en responsabilisering van studenten).

Instrument dat recht doet aan de diversiteit bij de student en hem

responsabiliseert om het portfolio samen te stellen met zowel positieve als

negatieve informatie over zijn totaalprofiel bij afstuderen. In die zin hebben we

gemerkt dat deze vorm van eindassesment bijdraagt aan de

onderzoeksgerichtheid van de student.

Geïntegreerd competentiegericht eindassessment dat al naargelang doelgroep/

toetsbeleid van de instellingen kan ingepast worden en tegemoet komt aan de

grote versnippering die aanleiding gaf tot de projectaanvraag.

Het is een instrument dat recht doet aan kennisbasis en expertise van

vakdeskundigen zowel als trajectbegeleiders bij het tot stand komen van een

eindoordeel over het competentieprofiel van afstuderenden.

P a g i n a | 26

Een draagvlak voor implementatie werd bewaakt door de groep betrokken

lectoren/assessoren uit elke instelling actief te betrekken als kritisch klankbord bij

de ontwikkeling van de toetsvormen en de beoordelingscriteria.

Waar we aanvankelijk de verschillende toetsvormen uit de blauwdruk naast elkaar

lieten bestaan en hierop moeilijkheden ondervonden om op een vlotte manier tot

een eindbeoordeling te komen, zijn we er slechts helemaal op het einde van ons

ontwikkelingsproces toe gekomen om alle toetsvormen bouwstenen te laten zijn

van de 360° feedback en de triangulatie die in het assessmentportfolio tot

summatieve evaluatie van de uitstroomcompetenties leidt. Hiermee zijn we erin

geslaagd om zoals het de uitgangsdoelstelling van het project was, te komen tot

een geïntegreerd eindassessment. De oplossing lijkt achteraf evident, maar het

wordingsproces was een hele zoektocht.

Door het feit dat het ontwikkelwerk naar aanleiding van disseminatieactiviteiten

tussen oktober en eind november nog drie keer als casus kon worden voorgelegd

aan assessmentexperten, medelectoren en studenten, is de eindversie nog

behoorlijk bijgestuurd. Daardoor is het concept nog sterk gerijpt en is het

uiteindelijk compromis er een met een hoge dosis realiteitsgehalte.

Zwaktes

Moeite om tot eindbeslissing te komen rond geïntegreerd eindassessment en

cesuurbepaling.

In de opstartfase beschikt de opleiding nog niet over voldoende deskundige

opleidings- en veldassessoren om het assessment volwaardig uit te voeren.

Hiervoor is termijninvestering nodig waarvoor het project enkel een eerste aanzet

kon aanleveren.

Valkuilen, moeilijkheden

Juridische belemmeringen

- om bestaande flexibilisering bij het opnemen van opleidingsonderdelen in het

jaarprogramma overeind te houden als het studietraject zich spreidt over

meerdere opleidingsjaren;

- om in de beslissingsstrategie over te gaan van kwaliteit van beheersingsniveaus

naar punten.

De verplichting om het eindbesluit van het geïntegreerd assessment uit de

drukken in een cijfer op een twintigpuntenschaal bleek een groter struikelblok dan

ingeschat bij de projectaanvraag. Waar we dachten dat dit via het eigen

onderwijs- en examenreglement kon ondervangen worden hebben we vrij snel

ontdekt dat hier fundamentele wijzigingen van de decretale regelgeving aan de

orde zijn. Door dit in de handleiding op te nemen verhopen we dat elke instelling

de druk op de ketel verhoogt om bij de bevoegde instanties erop aan te dringen

dat die regelgeving – die overigens dateert van voor de tijd dat er ook maar

sprake was van competentiegericht opleiden – verandert.

Dit project is geen zaak van individuele medewerkers; het beleid van de

betrokken instellingen moet mee achter het ideeëngoed staan zowel in visie als in

personeelsomkadering.

P a g i n a | 27

Als instelling is het belangrijk te bewaken dat de portfolio niet louter aan de eerste

drie letters van de STARRT verzameleisen voldoen (situatiebeschrijving, taak-

beschrijving, actie); door voldoende aandacht te besteden aan resultaat, reflectie

en transfer doet men ook recht doen aan het type leraar dat de student wil

worden.

De verschillen tussen de opleidingen waren groter dan ingeschat bij de

intentieverklaring. Hoewel we allen de doelgroep zij-instromers voor ogen hebben

heeft de wijze waarop het stagetraject van deze studenten is uitgewerkt in de

instellingen veel impact gehad op het tot stand komen van de blauwdruk. De

langere stages van CVO VIVO Kortrijk (LIO-trajecten) en BaLLOA Lessius

Mechelen (traject werkplekstudenten) biedt veel meer faciliteiten om de

competentiebeheersing via basistoetsing te beoordelen.

Een taalportfolio was aanvankelijk ook aan de blauwdruk toegevoegd om de

taalcompetenties uit het decretaal beroepsprofiel op te nemen. Op basis van

extern advies hebben we de toetsing van de betrokken competenties echter

opgenomen in zowel het competentiegericht interview als in de bijkomende

toetsing. Op die manier beklemtonen we bij nader inzien beter het geïntegreerd

opzet van het assessmentinstrument UITZIGT. Bewijslast voor competenties die

te maken hebben met communicatie in de klas/met kinderen (doelen 1-8 van de

dertien doelen)1 zijn opgenomen in het competentiedossier van het

portfolioassessment waar stage-materiaal en reflectie op stage centraal staat.

Ervan uitgaande dat stagelopen so wie so een reflectiecyclus op gang brengt

(voornemens, uitproberen, ingaan op reacties van mentoren en eigen beleving,

bijsturen, …) willen we mondelinge communicatieve elementen zoals o.a. talige

ondersteuning van leer- en ontwikkelingsprocessen benaderen zoals we de andere

competenties uit de taakvelden van leraar als opvoeder en als begeleider van

leer- en ontwikkelingsprocessen toetsen. Het lijkt voor een student realistischer/

wenselijker dan om die mondelinge ontwikkelings-ondersteunende communicatie

in een portfolio te gieten. Voor de doelen 9 tot 13 waar schriftelijke communicatie

centraal staat zou een portfolio perfect kunnen, maar dan hebben we er ook voor

geopteerd de toetsing ervan op te nemen bij de bijkomende toetsing (verwerken

in casussen, rapportering en presentatie actieonderzoek).

Kansen voor de toekomst

We zijn ervan overtuigd dat zelfregulatie van het leren sterk bevorderd wordt door

portfolio-assessment. Vervolgonderzoek zou na enige tijd kunnen nagaan wat het

effect kan zijn op het studieverloop van de studenten (samenhang toetsbeleid en

studie- en studentenbegeleiding om tot beter studierendement te komen).

Het instrument werd ontworpen om tegemoet te komen aan de taakbelasting van

zowel lectoren/assessoren als docenten. Wanneer het voldoende is ingeburgerd in

de instelling, kan in de kwaliteitscontrole van de eigen werking de effectiviteit en

de uitvoerbaarheid onderzocht worden. Het tijdsbestek van dit project was

immers te kort om hierover een uitspraak te doen.

1 Paus, E Pymenans, R. & Van Gorp, K. (2003) . Dertien Doelen in een Dozijn. Een referentiekader voor

taalcompetenties van Leraren in Nederland en Vlaanderen. Den Haag, Nederlandse taalunie.

P a g i n a | 28

Verankering van de projectresultaten in de partnerinstellingen:

KHLeuven

- toepassing volledige blauwdruk in verkort opleidingstraject BaLO

- zoeken naar oplossing voor flexibiliseringsproblematiek (uitwerken van een

ontwikkelingsassessment als voorbereiding op het eindassessment voor vak-

didactieken die al in het eerste jaar van de opleiding worden getoetst)

- toepassing blauwdruk bij evaluatie van de bachelorproef in de driejarige

dagopleiding

- overwegen van invoering van een digitaal portfolio als de technische

omstandigheden vanuit de hogeschool gunstiger zijn

- maken van een kortfilmpje ter ondersteuning van studenten/assessoren

- analoge implementatie wordt overwogen in opleiding BaKO

- KHLeuven heeft belangstelling om de UITZIGTprincipes te integreren in de

evaluatie van de bachelorproef (op de interne studiedag 3/9/13 wordt hiervoor

ruimte gemaakt)

CVO VIVO Kortrijk

Toegepast in 2011-2012

- try out met LOST evalueren (voeren van de discussie in eigen opleidings-

instelling – beperkte experimenteerfase [probleemstudenten])

- authentieke leertaken tijdens de stage vanuit meerdere leergebonden

opleidingsonderdelen

- competentiegericht interview met STARR(T)-techniek

- vormelijke ontvankelijkheid door stagebegeleider

- assessmentwaardigheid door assessor

initiatieven CVO VIVO (2012-2013)

- leidraden UITZIGT integreren in de EVC/EVK-procedure

- try out checklist

- evaluatie van de theorie integreren in het assessment (naast de 25,5 studie-

punten praktijk ook de 11,5 studiepunten theorie opnemen tijdens het

assessment)

- uitwerken van een structuur voor digitaal portfolio (vanuit het competentiemodel

van de leraar SO)

- van groei- naar assessmentportfolio

- verfijnen cesuur (competentieboekje voor alle competenties, vastleggen van

sleutelcompetenties, aflijnen evaluatiecriteria,…)

- afstemmen van alle (formatieve) evaluatiedocumenten (zowel voor de

opleidingsinstelling als voor de stageschool) aan het competentieboekje

Lessius Mechelen

- toepassing volledige blauwdruk in BALLOA (leraar lager onderwijs in avond- en

weekendopleiding) bij de werkplekstudenten (studenten die eigen klas hebben)

- verfijnen van beoordelingskader en cesuur

- ombouwen checklist tot toetsinstrument om ook te kunnen inzetten voor het

UITZIGT-assessment

- overwegen van invoering van een digitaal portfolio als de technische

omstandigheden vanuit de hogeschool gunstiger zijn

- overwegen om UITZIGT-instrumenten te integreren in de EVC/EVK-procedure

voor betrokken opleidingsonderdelen.

P a g i n a | 29

Bijlage 1 - GEDEELD BEGRIPPENKADER

Elke participerende instelling heeft haar eigen terminologie om bepaalde zaken uit de opleiding te benoemen. Voor de duidelijkheid geven we

hier een vergelijkend overzicht van vaak gebruikte termen in dit project die wel eens voor verwarring zouden kunnen zorgen.

De ontwikkelde woordenlijst is gebaseerd op begripsomschrijvingen in de prioritaire projecten 2008-2009 van het expertisenetwerk SoE 5.3. ‘Afstemming

concrete uitvoering van praktijkcomponent’ (mei 2008 - december 2009) en 5.1. ‘Afstemming van de specifieke lerarenopleidingen’ (mei 2008 - december

2009). Ook werden enkele beschrijvingen van termen ontleend aan de ZOISs2 vragenlijst.

opleidingsinstelling is de universiteit, de hogeschool

of het CVO die een

lerarenopleiding aanbiedt

BaLO KHLeuven CVO-VIVO Kortrijk BALLOA Lessius Mechelen

Actieve stage

Actieve stage omvat alle activiteiten…

- waarin de stagiair leeractiviteiten

verzorgt (in principe) in aanwezigheid

van een mentor,

- waarin de stagiair mee de

verantwoordelijkheid draagt in de

voorbereiding/uitvoering/naverwerking

van leeractiviteiten van de mentor,

- en waarin de stagiair wordt begeleid

door een mentor en stagebegeleider.

Actieve stage Actieve stage Doestage

Lesvoorbereiding Neerslag van alle didactische

componenten die van belang zijn voor

het uitvoeren van een les

Lesontwerp Lesvoorbereiding Lesvoorbereiding

Kijkwijzer inventaris waarop je kan letten (kan in

gradaties uitgeschreven worden) als

hulpmiddel bij observatie /

zelfevaluatie…

Kijkwijzer/beoordelingsschaal Kijkwijzer Einddoelenlijst

Opleidingsonderdeel Onderdeel van een curriculum Opleidingsonderdeel (OOD)

Deel van opleidingsonderdeel

(DOOD)

Module Opleidingsonderdeel (OPO)

Deel van opleidingsonderdeel

2 SoE project ‘Zelfontwikkelingstool voor Stagescholen (ZOISs) (promotor KHLeuven, 2009-2011)

P a g i n a | 30

Persoonlijk

ontwikkelingsplan

Onderdeel van reflectie-

syntheseverslag en groeiportfolio

onderdeel

van het

groeiportfolio

:

- eigen portret + leervragen

- oefendoelen

- voorbereiding tussentijds

assessment

- afsluitende reflectie

- eindassessment

Onderdeel van

het

stagelogboek

(heet sedert

2012

groeiportfolio):

- eigen portret (rubriek 1)

- reflecties (rubriek 2)

- zelfevaluatie (rubriek 3)

Praktijkcomponent

het geheel van praktijkgerichte

onderwijsactiviteiten (PO),

preservicetraining (PT) en/of

inservicetraining (IT)

Praktijk (stage, onderzoekslessen,

didactische ateliers,

microteaching…)

Opleidingspraktijk (OP)

Preservicepraktijk PP

Stage

Praktijkgerichte

onderwijsactiviteiten

(PO)

Het deel van de praktijkcomponent van

een lerarenopleiding dat plaatsvindt in

de opleidingsinstelling.

Didactische ateliers (demo’s,

micro-teaching, …)

Opleidingspraktijk Stagevoorbereidingsdagen

Praktijktaak/assessmen

taak

Stagetaak/praktijkopdracht/vaktaa

k binnen praktijk

Praktijkopdracht Stagetaken

Preservicetraining (PT)

Een vorm van stage van de specifieke en

geïntegreerde lerarenopleiding die wordt

vervuld als student/cursist.

Preservicepraktijk PP

Reflectietaak Reflectie-syntheseverslag Reflectietaak Reflectieverslag

Stagebegeleider is een personeelslid van de

opleidingsinstelling die de praktijk-

component van een of meer stagiairs

begeleidt en beoordeelt, op verschillende

momenten tijdens de stage.

Studietrajectbegeleider: richt zich

vooral op het groeiproces van de

student (coaching, leerbegeleiding)

Praktijkbegeleider: richt zich vooral

op didactische/werkbegeleiding

LIO-begeleider Bezoekende docent

Stagecoördinator Is een personeelslid van de

opleidingsinstelling die het geheel van de

stageactiviteiten van een groep

studenten coördineert.

Jaarcoördinator Moduleverantwoordelijke STAGEBEGELEIDER (gewone

stage)

COÖRDINATOR

WERKPLEKLEREN (stage via

werkplekleren)

P a g i n a | 31

Stagehandleiding gebundelde informatie van de

lerarenopleiding met betrekking tot de

stageorganisatie, -invulling en –

begeleiding. Dit wordt vastgelegd in een

document waarin men de visie van de

lerarenopleiding over de

praktijkopleiding van haar stagiairs kan

consulteren.

Praktijkgroeiboek: algemeen en

semesterspecifiek

Studiewijzer Praktijk

Studiewijzer

competentiegericht leren

Stagehandleiding

Stagementor is een personeelslid van de stageplaats

die de directe begeleiding van de stagiair

op zich neemt en aanwezig is bij het

functioneren van de stagiair op de

stageplaats.

Schoolmentor

klasmentor

Stagementor

Vakmentor

Stagementor

STAGIAIR is een student van een hogeschool of

een universiteit ofwel een cursist van

een centrum voor volwassenenonderwijs

die in het kader van de lerarenopleiding

de praktijkcomponent vervult op een

stageplaats.

Stagiair LIO (leraar in opleiding) Stagiair (bij gewone stage)

Werkplekstudent (bij

werkplekleren)

Portfolio

Stagemap/portfolio Groeiportfolio(map) Stagelogboek (vanaf nu

groeiportfolio)

P a g i n a | 32

Bijlage 2 - LEIDRAAD

Met deze leidraad willen we voor geïnteresseerde instellingen voor lerarenopleiding ons ontwikkelwerk publiek maken zodat het ideeëngoed ook

ingang vindt buiten de partnerinstellingen

P a g i n a | 33

Bijlage 3 - Artikel

UITZIGT:

assessmentinstrument om UITstroomcompetenties van Zij-Instromers in de

lerarenopleiding Geïntegreerd te Toetsen

Van Heddegem Ilse, Carnel Kristien, Adriaenssen Ann

In het kader van het School of Education project ‘UITZIGT’ (2010-2012) ontwikkelden

KHLeuven, Lessius Mechelen en CVO VIVO Kortrijk een instrument om

UITstroomcompetenties van Zij-Instromers in de lerarenopleiding Geïntegreerd te

Toetsen. Met dit ontwikkelwerk willen de partners andere opleidingsinstellingen ook

inspireren over de wijze waarop ze een antwoord hebben gezocht op de ervaren

behoefte om in opleidingsprogramma’s voor zij-instromers3 een meer geïntegreerde en

competentiegerichte benadering van de eindtoetsing te ontwerpen.

In dit artikel wordt toegelicht vanuit welke behoeften dit instrument werd ontwikkeld,

hoe dit instrument is opgebouwd, en wat de implementatie ervan in het toetsbeleid van

de lerarenopleidingen betekent.

1. Aanleiding voor de ontwikkeling van het Uitzigt-instrument

In de partnerinstellingen van het UITZIGT-project ervaart men een sterk

gefragmenteerde benadering van evaluatie en een grote taakbelasting van

klassieke toetspraktijken zowel voor studenten als lectoren in de lerarenopleidingen.

Deze druk wordt nog sterker aangevoeld in de alternatieve leertrajecten voor zij-

instromers.

Daarnaast evolueren lerarenopleidingen ook naar meer competentiegerichte i.p.v.

vakgerichte curriculumopbouw. Onder competentie wordt het geheel aan kennis,

vaardigheden en attitudes verstaan die gericht zijn op de beroepsuitoefening.

Competentiegericht opleiden doet de behoefte groeien om andere vormen van toetsing

en beoordeling te gaan hanteren. Het volstaat niet om bij de beoordeling van

studenten gebruik te maken van instrumenten die losse kenniselementen of geïsoleerde

vaardigheden meten en op vaste tijdstippen worden afgenomen, uniform voor alle

studenten. Studenten worden meer en meer afgerekend op competent handelen. Dit

vereist het geïntegreerd inzetten en toetsen van kennis, vaardigheden en

attitudes zo mogelijk in authentieke leercontexten, wat werkelijkheidsgetrouwe

leersituaties of simulaties veronderstelt.

Het project had tot doel een instrument te ontwikkelen voor het geïntegreerd en

competentiegericht toetsen van eindcompetenties van zij-instromers. Eindtoetsing en

EVC-toetsing zijn erg met elkaar verweven: de student levert bewijslast aan voor

zijn competentiebeheersing. Daarmee kan hij zijn competenties ‘verzilveren’ hetzij via

het verwerven van ervaringsbewijzen, hetzij via creditbewijzen die zijn start-

bekwaamheid bewijzen. Vandaar dat we beide processen op elkaar wilden betrekken in

een vergelijkbare benadering van competentieassessment (zie figuur 1): wie

competentiebeheersing via EVK’s (eerder verworven kwalificaties) uit vorige

opleidingen en EVC’s (elders verworven competenties) op basis van vroegere

3 Zoals een verkorte lerarenopleiding voor studenten die reeds over een pedagogisch diploma beschikken, leertrajecten voor

werkplekstudenten (vb. LIO-trajecten waarbij LIO staat voor ‘leraar in opleiding’ en betekent dat de kandidaat-leraar een deel van de praktijkcomponent van zijn lerarenopleiding volbrengt door middel van werkplekleren), ...

http://nl.wikipedia.org/wiki/Attitude

P a g i n a | 34

(werk)ervaring heeft bewezen, hoeft dit in de opleiding niet meer te hernemen, tenzij

toegespitst op de specifieke beroepscontext die daar aan de orde is.

Integrale erkenning van

verworven

competenties

Binnen het project ‘UITZIGT’ worden

uitstroomcompetenties van een leraar getoetst Gelijkwaardigheids-

op basis van onderzoek

EVC Eindassessment: EVK

- basistoetsing n.a.v. stages

- bijkomende toetsing

- desgevallend kennis- en

vaardigheidstoetsen

Ervaringscertificaat Creditbewijzen

Figuur 1. UITZIGT 2010-2012 – Toetsing uitstroomcompetenties van een leraar

2. Geïntegreerd evalueren in een competentiegerichte opleiding

Bij het geïntegreerd toetsen van eindcompetenties wordt veelal de term assessment

gehanteerd. Met assessment wordt gedoeld op het proces van documenteren en

beoordelen van bewijzen voor de verschillende aspecten van competent handelen

(Roelofs, 2006).

Betrokkenheid van de studenten voor, tijdens of na de evaluatie is een voorwaarde om

van assessment te kunnen spreken. Studenten spelen een actieve rol aangezien ze

niet alle initiatief aan de “ondervrager” over laten zoals in een traditionele toetsaanpak.

Ze kunnen zelf mee kritisch terugblikken, hun eigen leerproces bevragen, anderen

feedback geven, …. Studenten krijgen dus een eigen verantwoordelijkheid in het

evaluatieproces (Clement & Laga, 2005).

In principe loopt een eindassessment best leerwegonafhankelijk. Dit betekent dat

elke student van de lerarenopleiding eraan deelneemt onafhankelijk van zijn gevolgd

traject, en dat hij wordt getoetst op het vereiste beheersingsniveau met eenzelfde

beoordelingskader (Bekker-Holtland, 2010). De accreditatiecriteria verscherpen de

behoefte aan een objectieve outputmeting om aan het einde van een opleiding de

resultaten van de opleiding in kaart te brengen (NVAO, 2011). Vanuit dit perspectief

wordt door veel opleidingen gezocht naar vormen van ontkoppelen van begeleiden en

beoordelen. Die leerwegonafhankelijke toetsing moet de kwaliteit van de eindevaluatie

van een opleiding waarborgen/verhogen door ze meer valide en betrouwbaar te maken

(Elen, 2009). Daartoe worden deskundige leerwegonafhankelijke assessoren

ingeschakeld: assessoren die niet bij het onderwijs zelf noch bij de begeleiding van de

studenten betrokken geweest zijn, bijvoorbeeld werkveldassessoren of lectoren uit een

andere instelling.

P a g i n a | 35

3. Het assessmentinstrument UITZIGT

Op basis van een literatuurstudie en analyse van good practices is een blauwdruk

UITZIGT ontworpen als uitgangspunt voor een assessmentinstrument om competenties

van zij-instromers in hun uitstroomfase summatief te toetsen. Het decretaal

beroepsprofiel van de leraar (2007), opgedeeld in functionele gehelen die op hun beurt

uit verscheidene competenties en bijhorende indicatoren bestaan, vormt het referentie-

en beoordelingskader voor het assessment. Om tot een correct oordeel te komen over

het behaalde competentieprofiel van een afstuderende werd een assessmentinstrument

ontwikkeld dat wordt gekenmerkt door 360°-feedback (beoordeling door alle betrokken

actoren) en triangulatie (beoordeling vanuit verschillende soorten toetsen). De kwaliteit

van het assessmentinstrument ligt niet alleen in elke afzonderlijke toets, maar in het

hele toetsprogramma.

- Basistoetsing gebeurt voor alle competenties/competentieclusters die beoordeeld

kunnen worden naar aanleiding van een werkcontext in de praktijk. De informatie op

basis van de praktijk en aangeleverd door alle participanten van het stage-gebeuren

wordt door de student verzameld in een assessmentportfolio en toegelicht in een

competentiegericht interview.

- Bijkomende toetsing kan diverse vormen aannemen. In het UITZIGT-project bleek

bij de projectpartners behoefte aan de hieronder beschreven toetsvormen. Zonder

twijfel kan dit ook naar andere uitgebreid worden.

o Casussen worden georganiseerd voor competenties die zich niet tijdens stages

laten beoordelen.

o Het uitvoeren van een actieonderzoek wordt ingeschakeld voor opleidingen die

expliciet onderzoekscompetenties laten ontwikkelen tijdens stage-activiteiten en

hier ook nog een terugkoppeling aan willen geven.

o Afhankelijk van de aard van de opleidingsonderdelen die een instelling opneemt in

het UITZIGT-assessment, kunnen ook authentieke leertaken opgenomen

worden die aansluiten bij de toetsing van de zogenaamde vakdidactieken.

Deze vormen van bijkomende toetsing worden afgenomen door assessoren die

inhoudelijk expert zijn in de materie die getoetst wordt. Leerwegonafhankelijkheid is

hier niet steeds mogelijk/nodig.

- Om exact te kunnen bepalen welke competenties via de stage(s) kunnen worden

verworven is er afstemming nodig tussen de opleiding en het werkveld. Soms is er

immers een kloof tussen de competenties die de opleiding wil bereiken en evalueren

en de realiteit van de werkplek. Om na te gaan of bijkomende toetsing nodig is,

werd een checklist ontworpen die de student op de stageplaats samen met zijn

mentor en directie invult.

- Afhankelijk van de curriculumopbouw maar zeker ook van de keuze welke

opleidingsonderdelen in de UITZIGT-eindtoetsing worden opgenomen, kunnen nog

steeds een aantal opleidingsonderdelen/competenties getoetst worden aan de hand

van klassieke kennis- en vaardigheidstoetsen. Informatie over de kennisbasis

van de studenten kan immers betekenisvol zijn bij het interpreteren van het

totaalprofiel van een afstuderende.

- Het assessmentportfolio integreert de informatie uit alle ingezette toetsvormen.

Binnen het eindassessment, onder de vorm van een portfolio-assessment, wordt

het competentiegericht interview gehanteerd om door te vragen op de

aangeleverde bewijslast en te reflecteren op de achterliggende denken

beslissingsprocessen en op het resultaat dat uit de bewijslast in het

assessmentportfolio blijkt. Het eindassessment wordt afgenomen door een team van

deskundige onafhankelijke assessoren.

P a g i n a | 36

4. Blauwdruk en ondersteunende tools

De UITZIGT-blauwdruk die werd ontwikkeld (zie figuur 2), combineert de

onderscheiden competenties (verticale as) met de gekozen assessmentvormen

(horizontale as). De kruisjes geven dus aan welke competenties (competentieclusters)

met welke assessmentvorm worden getoetst. Staan op een rij twee kruisjes tussen

haakjes (bv. functioneel geheel 5 en 8), dan betekent dit dat één van beide

toetsvormen kan gehanteerd worden afhankelijk van de keuze die een

opleidingsinstelling maakt. Afstuderenden moeten in principe de aangegeven

competenties bereiken op uitstroomniveau (niveau van de afstuderende en de

beginnende beroepsbeoefenaar).

Per assessmentvorm werd door het UITZIGT-projectteam een (niet-gepubliceerde)

leidraad ontwikkeld ten behoeve van de (beginnende) gebruiker. Daarin wordt, naast

een algemeen luik, beschreven wat de bedoeling is, hoe de inhoud wordt bepaald, op

welke manier de toetsvorm wordt afgenomen en wat dit aan

voorbereiding/ondersteuning/professionalisering vergt van de betrokken

studenten/lectoren/mentoren/assessoren. Deze leidraden zijn vanaf januari 2013 te

raadplegen op de website van School of Education via de link

http://schoolofeducation.eu/projecten/competitieve-projecten/uitzigt. Daarnaast

werden nog een aantal andere ondersteunende tools ontwikkeld (ook te downloaden op

deze website) om het assessment kwaliteitsvol te laten verlopen:

- Tijdspad voor een ondersteuningstraject voor studenten ter voorbereiding op het

assessment;

- stappenplan/basisstramien voor een beslissingsstrategie om tot een

geïntegreerde eindbeoordeling te komen;

- sjablonen/formulieren die door de assessoren kunnen benut worden bij de

uitvoering van hun taak;

- kwaliteitsmonitor aan de hand waarvan de implementatie van een

eindassessment in de eigen opleiding kan worden afgecheckt aan een aantal

kwaliteitscriteria.

In de loop van het project werd het ontwikkelingswerk meermaals voorgelegd aan

lectoren – zowel uit de eigen opleiding als uit zusterinstellingen – en aan externe

experten. Op basis van hun feedback werd het instrument telkens bijgestuurd en

verfijnd. In 2011-2012 werden in de opleidingen van de projectpartners delen van het

assessmentinstrument uitgetest en ook op basis van die ervaringen werd het

instrument verder geperfectioneerd.

5. Kwaliteitsbewaking

Onderstaande tabel geeft weer hoe bij de ontwikkeling en toepassing van het UITZIGT-

instrument rekening werd gehouden met de belangrijkste kwaliteitscriteria (Dierick,

2002; Kloppenburg, 2012; Werkgroep toetsbeleid KHLeuven, 2011).

Kwaliteitscriteria UITZIGT-instrument

Validiteit

Doelgerichtheid - Decretale basiscompetenties van de leraar als

referentiekader.

- Literatuur- en casestudie om na te gaan welke

toetsvormen het meest geschikt zijn voor evaluatie van

beoogde competenties.

- Variatie aan toetsvormen (kennis- en

vaardigheidstoetsen, portfolio-assessment bestaande uit

assessmentportfolio, competentiegericht interview,

authentieke leertaken, casussen en actieonderzoek) die

http://schoolofeducation.eu/projecten/competitieve-projecten/uitzigt

P a g i n a | 37

toelaten om kwaliteitsvolle uitspraken te doen over het

competentieniveau van de student.

- Blauwdruk met koppeling eindcompetenties en

toetsvormen.

Operationalisering - Uitstroomcompetenties zijn helder omschreven;

Beroepstaken zijn bepaald op basis van deze

competenties;

- Binnen het project zijn generieke beoordelingscriteria

vastgelegd;

Authenticiteit - Bewijslast op basis van taken uitgevoerd in het werkveld

(met uitzondering van de casussen).

- Casussen geënt op de werkelijkheid.

- Samenstelling van assessmentportfolio volgens VRAAK-

criteria (variatie, representativiteit, actie, actualiteit,

kwaliteit/kwantiteit).

- Portfolio met zowel indirecte als directe bewijslast voor

competentiebeheersing.

- Portfolio aangevuld met competentiegericht interview

waarin student rechtstreeks toelichting kan geven bij de

bewijslast.

- Mondelinge presentatie van casussen en actieonderzoek.

Complexiteit - De student stelt zelf zijn assessmentportfolio samen

(taakcomplexiteit).

- Casussen inzetten die een beroep doen op het

probleemoplossend vermogen van de student

(cognitieve complexiteit);

- De student voert zelf een actieonderzoek uit om zijn

handelen op de werkplek te verbeteren.

Leerwegonafhankelijkheid - Assessorenduo bestaande uit externe assessor(en) uit

het werkveld en/of interne assessor(en) die de student

niet begeleidde(n).

Betrouwbaarheid

Objectiviteit - Beoordelingskader is op voorhand vastgelegd (vaste

kern-/ beroepstaken en beoordelings-/prestatiecriteria).

- Competentiegericht interview verloopt volgens vaste

methodiek (STARRT-methodiek4).

- Standaard beslissingsstrategie en cesuren.

- Consensusgesprek door assessorenduo na het


Vergelijkbaarheid - Portfolio-assessment volgens een vaste

structuur/procedure.

- Sjablonen voor portfolio-assessment (STARR-formulier,

formulier gespreksprotocol, formulier

consensusbeoordeling).

- Trainen van lectoren in het afnemen van een


- Beraadslaging door assessorencommissie na afloop van

het competentiegericht interview.

4 De STARR(T)-methode is een vraagtechniek waarbij de assessor doorvraagt op Situatie, Taak, Activiteit, Resultaat,

Reflectie en de Transfer naar andere contexten.

P a g i n a | 38

Triangulatie - Minimaal twee toetsvormen per competentie/-cluster.

- Minimaal twee deskundige assessoren per

competentiegericht interview die elk vanuit hun eigen

expertise beoordelen.

- Slechts één assessmentmoment, maar de producten die

door de student worden aangereikt zijn wel op

uiteenlopende momenten opgesteld.

- Meerdere contexten: stageplaats, opleidingsinstelling, …

Transparantie

- Informeren van de studenten via infosessies en

handleiding:

* over assessmentprocedure (vorm, organisatie,

cesuren, ...);

* over de beroepstaken;

* over de beoordelingscriteria;

- Ondersteunings- en begeleidingstraject voor studenten

ter voorbereiding van het assessment.

- Checklist om te bepalen of bijkomende toetsing nodig is.

- Stappenplan voor de beslissingsstrategie.

- Beoordelingsstandaard (generieke beoordelingscriteria).

- Vertaling van competentiebeheersingsniveaus naar

eindcijfer.

- Mondelinge communicatie naar student over al dan niet

geslaagd zijn na afloop van het competentiegericht

interview.

- Inbouwen van de mogelijkheid tot inzage van resultaten.

- Pilootproject om na te gaan of assessment haalbaar en

uitvoerbaar is.

- Binnen redelijke termijn schriftelijke rapportage van

eindbeslissing aan studenten.

- Lector uit partnerinstelling project inzetten als

onafhankelijke assessor.

Impact

- Schriftelijke reflectie van de student bij de gekozen

bewijslast voor assessmentportfolio aan de hand van

STARR-methodiek.

- Actieonderzoek door student om via gestructureerde

reflectie het eigen handelen bij te sturen.

- Na consensusgesprek van assessoren mondelinge

feedback naar student met bedenkingen per

competentiecluster.

6. Kritische beschouwingen

Bij het ontwikkelen van het UIZIGT-assessment stootten we op een aantal wettelijke

struikelblokken. Het werd ons duidelijk dat een aantal bepalingen in de huidige

regelgeving van het hoger onderwijs (vooral het structuurdecreet en

flexibiliseringsdecreet, maar ook het studietoelagendecreet en het financieringsdecreet)

een directe implementatie van het instrument in de weg staan.

P a g i n a | 39

De huidige opleidingsstructuur met haar semester- of jaargebonden

opleidingsonderdelen die elk moeten worden uitgedrukt in studiepunten en moeten

leiden tot een examen staan haaks op het assessmentprincipe dat gekenmerkt wordt

door het geïntegreerd toetsen van competenties die niet vak- en tijdsgebonden zijn.

De verplichting om het eindbesluit van het geïntegreerd assessment uit de drukken in

een cijfer op een twintigpuntenschaal bleek een groter struikelblok dan ingeschat bij de

projectaanvraag. Waar we dachten dat dit via het eigen onderwijs- en

examenreglement kon ondervangen worden, hebben we vrij snel ontdekt dat hier

fundamentele wijzigingen van de decretale regelgeving aan de orde zijn. We verhopen

dat elke instelling de druk op de ketel verhoogt om bij de bevoegde instanties erop aan

te dringen dat die regelgeving – die overigens dateert van voor de tijd dat er ook maar

sprake was van competentiegericht opleiden – verandert.

Daarnaast werd bij de ontwikkeling van het assessmentinstrument duidelijk dat het

implementeren van het UITZIGT-assessment in een opleiding geen zaak is van

individuele medewerkers. Zoals bij elke innovatie is het belangrijk dat het beleid van

de betrokken instellingen het ideeëngoed ondersteunt - zowel in visie als in

personeelsomkadering – en dat er onder lectoren een voldoende groot draagvlak

bestaat voor de implementatie van het instrument. Dit werd gestimuleerd door alle

betrokkenen van in het begin te betrekken bij het ontwikkelwerk. We kunnen dan ook

stellen dat in de drie lerarenopleidingen die bij het project betrokken waren het

ontwikkelde instrument een volwaardige plaats heeft gekregen in hun onderwijs- en

toetsbeleid.

7. Meerwaarde voor de praktijk

Ondanks de struikelblokken waarmee de projectpartners geconfronteerd werden, zijn

ze tevreden met het resultaat omdat het ontwikkelde assessmentinstrument tegemoet

komt aan de eerder opgesomde noden. Het toetst uitstroomcompetenties op een

geïntegreerde wijze in een zo authentiek mogelijke context en draagt daardoor bij

aan een oplossing voor de grote versnippering in het toetsen van kennis, vaardigheden

en attitudes. Het instrument werd ook ontworpen om tegemoet te komen aan de

taakbelasting van zowel lectoren/assessoren als studenten. Het tijdsbestek van dit

project was echter te kort om na te gaan of deze doelstelling werd gerealiseerd..

Het UITZIGT-instrument heeft ook nog een aantal bijkomende troeven. Zo draagt de

implementatie ervan in het toetsbeleid van de lerarenopleidingen bij tot de

responsabilisering van de student en zelfregulering van het leren. Het

assessmentinstrument leidt immers tot een verschuiving van informatieverzameling

door de beoordelaar naar het aanleveren van bewijzen voor competentiebeheersing

door de student zelf. Hij moet immers zelf het portfolio samenstellen met informatie

over zijn totaalprofiel bij afstuderen. In die zin komt het instrument ook tegemoet aan

de ontwikkeling van onderzoekscompetenties bij de student.

De meerwaarde van het ontwikkeld instrument heeft ertoe geleid dat vanaf

academiejaar 2012-2013 het UITZIGT-assessment in alle partneropleidingen van het

project deel uitmaakt van de toetspraktijk.

P a g i n a | 40

Assessmentinstrumentarium gebaseerd op

360° feedback in summatieve context en triangulatie

Assessmentportfolio C

O

M

P

E

T

E

N

T

I

E

G

E

R

I

C

H

T

I

N

T

E

R

V

I

E

W

Functionele gehelen en competenties uit het beroepsprofiel van de leraar (2007)

K

E

N

N

I

S

-

E

N

V

A

A

R

D

I

G

H

E

I

D

S

T

O

E

T

S

E

N

BEWIJSLAST PRAKTIJK

met info van

C

H

E

C

K

L

I

S

T

BIJKOMENDE

TOETSING

student opleiding stageplaats

Casus (v

oo

r sele

ctief

geb

ruik

of

vo

or

iede

reen

)

Pra

ktijk

on

derz

oek (

actie

-ond

erz

oek)

Auth

entieke lee

rtaken

Sta

ge

ma

teriaal

Tussen

tijd

s a

dvie

s

Ein

da

dvie

s

Tussen

tijd

s a

dvie

s

Ein

da

dvie

s

Functioneel geheel 1. De leraar als begeleider van leer- en ontwikkelingsprocessen

1.1 de beginsituatie van de leerlingen en de leergroep achterhalen. x x X

1.2 doelstellingen kiezen en formuleren. x x X

1.3 de leerinhouden en leerervaringen selecteren. x x x X

1.4 de leerinhouden structureren en vertalen in leeractiviteiten. x x x X

1.5 aangepaste werkvormen en groeperingsvormen bepalen. x x X

1.6 individueel en in team leermiddelen kiezen en aanpassen. x x X

1.7 een krachtige leeromgeving realiseren, met aandacht voor de heterogeniteit binnen de leergroep. x x X

1.8 observatie en evaluatie voorbereiden, individueel en indien nodig in team. x x X

1.9 proces en product evalueren met het oog op bijsturing, remediëring en differentiatie. x x X

1.10 in overleg met collega's deelnemen aan zorgverbredingsinitiatieven en die laten aansluiten bij de totaalbenadering van de school. (x) (x) x (x) (x)

1.11 het leer- en ontwikkelingsproces adequaat begeleiden in Standaardnederlands en daarbij rekening houden met en gericht inspelen op de diverse persoonlijke en

maatschappelijke taalachtergronden van de leerlingen. x x X

1.12 omgaan met de diversiteit van de leergroep. x x X

1.13 leer- en ontwikkelingsprocessen opzetten, zowel vanuit de inhouden van een vakgebied, als vanuit een vakoverschrijdende invalshoek.of vanuit interesse, actualiteit,

omgeving, …

x x X

Functioneel geheel 2 - De leraar als opvoeder

2.1 in overleg een positief leefklimaat creëren voor de leerlingen in klasverband en op school. x x X

2.2 de emancipatie van de leerlingen bevorderen. x x X

2.3 door attitudevorming leerlingen op individuele ontplooiing en maatschappelijke participatie voorbereiden. x x X

2.4 actuele maatschappelijke ontwikkelingen hanteren in een pedagogische context. x x X

2.5 adequaat omgaan met leerlingen in sociaal-emotionele probleemsituaties of met gedragsmoeilijkheden. x x X

2.6 de fysieke en geestelijke gezondheid van de leerlingen bevorderen. x x X

2.7 communiceren met leerlingen met diverse taalachtergronden in diverse talige situaties. x x X

Functioneel geheel 3 - De leraar als inhoudelijk expert

3.1

de basiskennis van de leerinhouden beheersen, waaronder ten minste de ontwikkelingsdoelen en eindtermen en recente ontwikkelingen over inhouden en

vaardigheden uit de leergebieden Frans, Lichamelijke Opvoeding, Muzische Vorming, Nederlands, Wereldoriëntatie en Wiskunde en de leergebiedoverschrijdende

thema's Leren Leren, Sociale Vaardigheden en Informatie- en Communicatietechnologie (ICT) volgen (basisonderwijs).

De domeinspecifieke kennis en vaardigheden beheersen en deze verbreden en verdiepen (secundair onderwijs.

x

3.2 verworven kennis en vaardigheid met betrekking tot leergebieden en vakgebieden aanwenden (ENKEL VOOR LAGER ONDERWIJS: op een geïntegreerde manier). x x x

3.3 De leerkracht kan het eigen aanbod situeren en integreren (NIET VOOR LAGER ONDERWIJS) in het geheel van het onderwijsaanbod met het oog op de begeleiding

en oriëntering van de leerlingen. x

Functioneel geheel 4 - De leraar als organisator

4.1 een gestructureerd werkklimaat bevorderen. x x X

4.2 een soepel en efficiënt les- en dagverloop creëren, passend in een tijdsplanning vanuit het oogpunt van de leerkracht en de leerlingen. x x X

4.3 op correcte wijze administratieve taken uitvoeren. x x x X

4.4 een stimulerende en werkbare klasruimte creëren, rekening houdend met de veiligheid van de leerlingen. x x X

Functioneel geheel 5 - De leraar als onderzoeker

5.1 vernieuwende elementen en resultaten van onderwijsontwikkelingswerk aanwenden en aanbrengen. x x (X) X

5.2 kennisnemen van toegankelijke resultaten van onderwijsonderzoek RELEVANT VOOR DE EIGEN PRAKTIJK (en van vakdidactisch en vakinhoudelijk onderzoek).

Tussen haakjes niet voor lager onderwijs

(x) (x) (x) (x) (x) (x)

5.3 het eigen functioneren ter discussie stellen en bijsturen. x x (x) X

Functioneel geheel 6 - De leraar als partner van de ouders of verzorgers

6.1 zich informeren over en discreet omgaan met gegevens over de leerling. (x) (x) X (x) (x)

6.2 met ouders of verzorgers communiceren over het kind in de school op basis van overleg met collega's of externen. (x) (x) X (x) (x)

6.3 In overleg met het team, communiceren met de ouders of verzorgers over het klas- en schoolgebeuren, rekening houdend met de diversiteit van de ouders. (x) (x) X (x) (x)

6.4 De leerkracht kan met ouders of verzorgers dialogeren over opvoeding en onderwijs. (x) (x) X (x) (x)

6.5 in Standaardnederlands of in een ander passend register, communiceren met ouders en verzorgers met diverse taalachtergronden in diverse talige situaties. x x x X

6.6 strategieën ontwikkelen om te communiceren met anderstalige ouders. x

P a g i n a | 41

Functioneel geheel 7 – De leraar als lid van een schoolteam

7.1 overleggen en samenwerken binnen het schoolteam. x x x X

7.2 binnen het team (zowel vakspecifiek als vakoverschrijdend) over een taakverdeling overleggen en de afspraken naleven.

TUSSEN HAKEN NIET VOOR LAGER ONDERWIJS

x x x X

7.3 de eigen pedagogische en didactische opdracht en aanpak in het team bespreekbaar maken. x x x X

7.4 zich documenteren over de eigen rechtspositie en die van de leerlingen. x

7.5 in Standaardnederlands adequaat in interactie treden met alle leden van het schoolteam. x x X

Functioneel geheel 8 – De leraar als partner van externen

8.1 in overleg met collega's contacten leggen, communiceren en samenwerken met externe instanties die onderwijsbetrokken initiatieven aanbieden. (x) (x) x (x) (x)

8.2 met de hulp van collega's de nodige relaties met organisaties initiëren, uitbouwen en onderhouden en samenwerken met actoren op de arbeidsmarkt en het hoger

onderwijs.NIET VOOR LAGER ONDERWIJS (x) (x) x (x) (x)

8.3 onder meer met het oog op gelijkeonderwijskansen en in overleg met collega's, contacten leggen, communiceren en samenwerken met de brede sociaal-culturele

sector. NIET VOOR LAGER ONDERWIJS

(x) (x) x (x) (x)

8.4 in Standaardnederlands adequaat in interactie treden met medewerkers van onderwijsbetrokken initiatieven (en van stage- of tewerkstellingsplaatsen). x x X

Functioneel geheel 9 – De leraar als lid van de onderwijsgemeenschap

9.1 deelnemen aan het maatschappelijke debat over onderwijskundige thema's. x

9.2 dialogeren over zijn beroep en zijn plaats in de samenleving. x

Functioneel geheel 10 – De leraar als cultuurparticipant

10.1 actuele maatschappelijke thema's en ontwikkelingen onderscheiden en kritisch benaderen op de volgende domeinen : het sociaal-politieke domein, het sociaal-

economische domein, het levensbeschouwelijke domein, het cultureel-esthetische domein, het cultureel-wetenschappelijke domein. x

Attitudes die gelden voor alle functionele gehelen

A1 Beslissingsvermogen: durven een standpunt in te nemen of tot een handeling over te gaan, en er ook de verantwoordelijkheid voor dragen. x x X

A2 Relationele gerichtheid: in contacten met anderen kenmerken van echtheid, aanvaarding, empathie en respect tonen. x x X

A3 Kritische ingesteldheid: bereid zijn zichzelf en zijn omgeving ter discussie te stellen, de waarde van een bewering of een feit, de wenselijkheid en haalbaarheid van

een vooropgesteld doel te verifiëren, alvorens een stelling in te nemen. x x X

A4 Leergierigheid: actief zoeken naar situaties om zijn competentie te verbreden en te verdiepen. x x X

A5 Organisatievermogen: erop gericht zijn de taken zo te plannen, te coördineren en te delegeren, dat het beoogde doel op een efficiënte manier bereikt kan worden. x x X

A6 Zin voor samenwerking: bereid zijn om gemeenschappelijk aan eenzelfde taak te werken. x x X

A7 Verantwoordelijkheidszin: zich verantwoordelijk voelen voor de school als geheel en het engagement aangaan om een positieve ontwikkeling van de leerling te

bevorderen. x x X

A8 Flexibiliteit: bereid zijn zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden, zoals middelen, doelen, mensen en procedures. x x X

A9 Muzische grondhouding: een manier van zijn waarbij vanuit de eigen muzische beleving kinderen/jongeren gebracht worden tot ontdekken, beleven, uitdrukken5 x x X

Figuur 2 UITZIGT 2010 – 2012 Blauwdruk UITZIGT

5 In het decretaal beroepsprofiel is deze professionele houding niet opgenomen; vanuit de inzichten in het SoE project GOM 2008/ is dit evenwel overgenomen.

P a g i n a | 42

4. Bronnen

Bekker-Holtland, A., e.a. (2010) Assessments in de lerarenopleiding. ADEF, projectgroep

competentiegericht opleiden en beoordelen (COB) deelprojectgroep competentiegericht

beoordelen, p.12.

Clement, M. & Laga, L. (2005) Steekkaarten doceerpraktijk, Antwerpen: Garant.

Dierick, S., van de Watering G. en Muijtens A. (2002) De actuele kwaliteit van assessment:

ontwikkelingen in de edumetrie. In: Dochy, F., Heylen, L. & Van de Mosselaer, H. (red.),

Assessment in onderwijs. Nieuwe toetsvormen en examinering in studentgericht onderwijs

en competentiegericht onderwijs, Utrecht: LEMMA BV, 91-122

Dochy, F., Heylen, L. & Van de Mosselaer, H. (red.) (2002) Assessment in onderwijs. Nieuwe

toetsvormen en examinering in studentgericht onderwijs en competentiegericht onderwijs,

Utrecht: LEMMA BV.

Elen, J., e.a., (2009) Ontkoppelen van begeleiden en summatief beoordelen in het hoger

onderwijs: een aanzet tot duscussie. In:Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, 27 (3), p. 163

KHLeuven – werkgroep toetsbeleid – coachingstraject kwaliteitsvol toetsen (2011).

Kloppenburg, R. (2012) Evaluatie-instrument voor het bepalen van de kwaliteit van

competentiegericht toetsen, conceptversie, Hogeschool Utrecht.

NVAO. (2009/2011). Accreditatiekader voor bestaande opleidingen hoger onderwijs in

Vlaanderen. 45 p.

Roelofs, E. (2006) Een procesmodel voor de beoordeling van competent

handelen In: Tijdschrift voor Hoger Onderwijs. - Jrg. 24, nr. 3, p. 152-167.

Eindverslag UITZIGT Uitstroomcompetenties van zij ... · eindassessment zo mogelijk in authentieke...

Documents

Transcript of Eindverslag UITZIGT Uitstroomcompetenties van zij ... · eindassessment zo mogelijk in authentieke...