©

I. N

icai

se

Witte en zwarte scholen:Witte en zwarte scholen:is een sociale mix wenselijk / mogelijk ?is een sociale mix wenselijk / mogelijk ?

Ides NicaiseKU Leuven (HIVA / Dep. Ped. Wet.)

©

I. N

icai

se

OverzichtOverzicht

1. Inleiding2. Oorzaken van segregatie3. (Waarom) is segregatie een probleem ?4. Strategieën voor desegregatie

©

I. N

icai

se

Deel 1: inleidingDeel 1: inleidingDirecties aan het woordDirecties aan het woord“In mijn school zijn de leerkrachten de enigen die thuis Nederlandstalig zijn. Geen enkele van hen woont in de buurt. De meesten zoeken zo snel mogelijk ander werk. We hebben 24 verschillende nationaliteiten.Vorige week nog (nvdr: februari !) hebben we 5 kinderen uit Liberia ingeschreven. Ze waren in alle omliggende scholen geweigerd. Wij hadden eigenlijk geen plaats maar we hebben algauw enkele banken bijeengezocht en ze zijn begonnen…”

(directeur van een basisschool uit Schaarbeek)

©

I. N

icai

se

Directies aan het woordDirecties aan het woord“In onze school (stedelijke basisschool uit Antwerpen) zijn 96% allochtonen. Onlangs kwam een Marokkaanse moeder, die hier zelf oud-leerling is geweest en al meer dan 25 jaar in België woont, haar kind inschrijven. Ze sprak geen Nederlands meer.Onze kleuterjuffen kunnen met de ouders niet praten. Er zijn zelden tolken beschikbaar…”

(directeur van een basisschool in Antwerpen)

©

I. N

icai

se

Directies aan het woordDirecties aan het woord“Een moeder kwam op intakegesprek om haar zoon van studierichting en van school te laten veranderen. Op een bepaald moment vroeg ze of er allochtonen op school waren en in de toekomstige klas van haar zoon. De inschrijver gaf aan hoe de verhoudingen in de bewuste klas lagen en zei erbij dat het een goede groep was. De vrouw stopte de inschrijving en zei dat ze een school zocht waar minder vreemdelingen waren.”

(gesprek geciteerd in Frooninckx 2004)

©

I. N

icai

se

Directies aan het woordDirecties aan het woord“Hoe meer inspanningen wij leveren voor onze zorg-leerlingen, hoe meer men er naar ons doorverwijst. Buurtwerken, verenigingen, welzijnsdiensten verwijzen al hun risico-kinderen naar onze school. Wij willen wel ons best doen, maar moeten opletten dat we als school niet in een neerwaartse spiraal terechtkomen. Alleen al maar de onbetaalde schoolrekeningen… Als wij er met andere scholen over praten, doen die of hun neus bloedt – zelfs de scholen uit onze eigen scholengemeenschap.”

(directeur basisschool Leuven)

©

I. N

icai

se

Deel 2:Deel 2:Oorzaken van segregatieOorzaken van segregatie

Segregatie in huisvestingMensen zoeken culturele verwanten op‘Aanzuigeffect’: scholen die specifieke inspanningen

doen voor lln uit bepaalde minderheden, trekken nog meer lln uit die groepen aan

Sociaal ongelijke verdeling van macht => discriminerend gedrag van ouders en scholen (‘witte vlucht’ / zelfs ‘zwarte vlucht’)

Paradox: vrije schoolkeuze werkt segregatie in de hand

©

I. N

icai

se

Onderwijs als quasi-marktOnderwijs als quasi-markten sociale ongelijkheiden sociale ongelijkheid

Quasimarkten: • Vrije schoolkeuze• Vrijheid v. onderwijs• Overheid = 3e betaler• subsidie / leerling

Concurrentie op basis van ‘reputatie’• Aantal leerlingen• Kwaliteit van de instroom⇒ prestaties ↗ ongelijkheid ↗

Zwakke scholen:initieel ‘natuurlijk’ nadeel

zwakke vraag weinig lln / ⇒ ⇒geen mglh tot selectie instroom

zwakke reputatie⇒ neerwaartse spriaal⇒

Sterke scholen:initieel ‘natuurlijk’ voordeel

grote vraag veel lln / ⇒ ⇒mglh tot selectie van instroom

sterke reputatie ⇒ opwaartse spiraal⇒

©

I. N

icai

se

Vrije schoolkeuze in de EUVrije schoolkeuze in de EU

©

I. N

icai

se

Segregatie en ongelijkeSegregatie en ongelijkeonderwijskansen in de EUonderwijskansen in de EU

Tussenschoolse en binnenschoolse verschillen in wiskundescores PISA 2003 (variantie per land in % van totale gemidd. variantie in OESO)

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

tussenschoolse verschillen in instroom andere tussenschoolse verschillen

binnenschoolse verschillen in sociale achtergrond andere binnenschoolse verschillen

©

I. N

icai

se

Deel 2: Is segregatieDeel 2: Is segregatieeen probleem?een probleem?

Maatschappelijk: ◦ Op korte termijn: gescheiden opvoeding verhoogt risico op

sociale conflicten◦ Op lange termijn: geen voorbereiding op multiculturele

samenleving (= even nefast voor autochtone als voor allochtone leerlingen !)

Onderwijskundig: ◦ Taalontwikkeling Nederlands moeilijker voor allochtonen◦ Bij lager prestatieniveau: lagere verwachtingen…◦ Belasting leerkrachten leidt tot hoge rotatie (dus lagere

kwaliteit) in lkr-korps◦ Peer group effecten

©

I. N

icai

se

Hirtt, Nicaise, De Zutter – De school van de ongelijkheid

Vermarkting en sociaal ongelijke Vermarkting en sociaal ongelijke onderwijsuitkomstenonderwijsuitkomsten

©

I. N

icai

se

Segregatie: probleem?Segregatie: probleem?Recente onderzoekenRecente onderzoekenVerhaeghe e.a. (2011):

◦Gemiddelde leerwinst (L1→L6) in Vlaanderen is dezelfde in zwarte als in witte scholen

Maar…◦Gemiddeld prestatieniveau (zowel in L1 als in L6) is

lager in zwarte dan in witte scholen

leerjaar

leer

vord

erin

gen

kansarme schoolkansrijke school

©

I. N

icai

se

Segregatie: probleem?Segregatie: probleem?Recente onderzoekenRecente onderzoekenVerhaeghe e.a. (2011):

◦Gemiddelde leerwinst (L1→L6) in Vlaanderen is dezelfde in zwarte als in witte scholen

Maar…◦Gemiddeld prestatieniveau (zowel in L1 als in L6) is

lager in zwarte dan in witte scholen◦Gelijke leerwinst is misschien te danken aan

compenserend effect van GOK-financiering in zwarte scholen

©

I. N

icai

se

Segregatie: probleem?Segregatie: probleem?Recente onderzoekenRecente onderzoekenDronkers (2010): migranten doen het slechter in

meer diverse scholenMaar… onderscheid ‘diversiteit’ (= aantal

verschillende etnische groepen) ‘concentratie’ (= totaal aandeel allochtone lln in school)

◦Concentratie verlaagt prestatieniveau◦Diversiteit verlaagt prestatieniveau=> Dit is geen pleidooi voor zwarte scholen !

(wel voor ‘grijze’ scholen met eerder homogene groepen allochtonen)

©

I. N

icai

se

Segregatie: probleem ?Segregatie: probleem ?Recente onderzoekenRecente onderzoekenAgirdag (2011): zwarte scholen hebben ook hun

voordelen◦Minder racisme => meer welbevinden bij allochtone

leerlingen◦Witte leerlingen presteren er soms beter - en

voelen er zich beter (big fish small pond fenomeen)Maar…◦Minder goed voor integratie

©

I. N

icai

se

Deel 4: StrategieënDeel 4: Strategieënvoor de-segregatievoor de-segregatie

1. ‘Softe’ maatregelen (bv. non-discriminatieverdragen, GOK-financiering) hebben weinig effect op desegregatie)

2. Voorstel OVDS (toewijzing van school met mogelijkheid van ‘opting out’ voorlopig moeilijk)

3. Recht op inschrijving – met o.a. ‘dubbele voorrangsregeling’

4. Minimum-quota (bv. ‘affirmative action’ in VS) 5. Magneetscholen

©

I. N

icai

se

Strategie 3:Strategie 3:recht op inschrijving - evaluatierecht op inschrijving - evaluatieAfname discriminatie bij inschrijving:

◦ ‘curatief’: klachtenprocedure bij Lokaal OverlegPlatform / bij commissie leerlingenrechten

◦ Preventief: scholen worden voorzichting Evaluatie Vlaams Minderhedencentrum:

aantal weigeringen (door scholen) daalt. Toch zitten nog ca. 20% allochtonen niet in school van eerste keuze ◦ Gebrek aan informatie bij doelgroep (1 jaar na decreet kent

slechts 30% van de allochtonen de regeling)◦ O.a. daardoor komen veel allochtonen ‘te laat’ (witte ouders

haasten zich => school volzet als allochtonen zich aanmelden)◦ subtiele barrières zoals hoofddoek, religieuze profilering,

financiële drempels, ‘ontrading’ ◦ Ouders schuwen confrontatie

©

I. N

icai

se

Strategie 3:Strategie 3:voorrangsregeling niet-GOKvoorrangsregeling niet-GOKZwarte scholen (10% > LOP-gemiddelde) mogen voorrang

geven aan ‘niet-GOK’ leerlingenMaar…Wordt vooral door allochtone gemeenschap als

stigmatiserend ervaren=> Karsten, Roeleveld e.a. (2002): 71% van autochtone ouders is vóór spreidingsbeleid, 62% van allochtone ouders is tegen.

Beperkt keuzevrijheid van GOK-leerlingen => leerlingen die geen school in hun omgeving vinden

Scholen verliezen GOK-middelen bij desegregatieDiversiteit vergt meer dienstverlening (maaltijden, spreiding

oudercontacten…)

©

I. N

icai

se

Strategie 3:Strategie 3:voorrangsregeling GOK-llnvoorrangsregeling GOK-lln‘witte’ scholen mogen voorrang geven aan GOK-

leerlingenMaar…Gebruik blijft ‘passief’: aankondiging van voorrang,

maar geen actieve recruteringDergelijk ‘passief’ gebruik blijft ineffectief: GOK-ouders

reageren niet snel genoeg=> Behoefte aan externe begeleiding (bv. School-in-zicht)

©

I. N

icai

se

Naar een verplichte dubbele Naar een verplichte dubbele voorrangsregeling ?voorrangsregeling ?

Concentratieschool kan voorrangsperiode inlassen voor niet-GOK leerlingen

‘witte’ school kan voorrangsperiode inlassen voor GOK-leerlingen

Beide typen scholen zouden vanaf een bepaalde drempel ‘verplicht’ worden om voorrang te geven

Scholen zouden daarin begeleid worden door ervaren organisaties (School in zicht / vzw De Veerman, LOP…)

Huidige regeling Alternatief

Cf. LOPs Leuven, Gent, Lokeren, Temse, Sint-Niklaas

©

I. N

icai

se

Strategie 4:Strategie 4:minimum-quotaminimum-quotaWat ?Bestaat (nog) niet in Vlaanderen (weerstand)VS: Affirmative action: scholen moeten bepaald minimum

aandeel kleurlingen voorrang geven bij inschrijvingen

NootIn VS veel weerstand wegens neveneffecten voor

meerderheidsgroep (blanken): bij numerus clausus en toegangsexamens voelen blanken die beter scoorden op toegangsexamen zich ‘averechts’ gediscrimineerd

In België zouden deze neveneffecten niet gelden; wellicht volgende stap indien huidig beleid niet volstaat.

©

I. N

icai

se

Strategie 5:Strategie 5:magneetscholenmagneetscholen

Wat?Door een krachtige leeromgeving (meestal met kunstprojecten – zie: brede school) ook een kansrijk publiek aantrekken, met win-win effecten voor de minderheidsgroep en de meerderheidsgroep.

Premisse: ‘carrots’ zijn beter dan ‘sticks’Ontstaan: McCarver school Washington 1968 – begin jaren ’90

reeds 3200 scholen met 1,2 mio leerlingen. Naast kunst worden nu ook technologie en communicatieprojecten als catalysator gebruikt

Vlaanderen: Vlaggen en Wimpels (met ondersteuning van vzw De Veerman

©

I. N

icai

se

Strategie 5:Strategie 5:magneetscholen - werkingmagneetscholen - werking

Pos. schoolklimaat & teamwerking lkr

Verhoogdeleereffecten

Kunst alshefboom

Effectiefonderwijs

desegregatie

©

I. N

icai

se

Strategie 5:Strategie 5:magneetscholen - evaluatiemagneetscholen - evaluatieUS Dept of Education (2003):

◦ Iets meer dan helft v.d. scholen slaagt erin een hoger aandeel ‘witte’ leerlingen aan te trekken. Dit lukt beter in lagere dan secundaire scholen; en beter in scholen met omvattend project. Veel hangt ook af van externe factoren (bv. toenemende concentratie in de buurt)

◦Leerwinst in magneetscholen niet overtuigend groter dan bij vergelijkingsgroep (deels omdat sommigen nog maar recent gestart zijn?)

©

I. N

icai

se

Strategie 5:Strategie 5:magneetscholen – evaluatie (vervolg)magneetscholen – evaluatie (vervolg)Vlaggen en Wimpels

◦3/4 v.d. scholen heeft beter contact met de buurt◦Desegregatie: geen systematische gegevens, maar

wel indicaties van effect◦Kwaliteit van onderwijs is toegenomen: meer

teamwerking bij leerkrachten, meer leerplezier, meer krachtige leeromgeving

©

I. N

icai

se

Tot besluitTot besluitBelang van nuance (zwarte scholen zijn niet ‘slechter’

maar blijven in principe ongunstig voor integratie én voor prestaties)

Nood aan meer regulering◦ Meer homogene kwaliteit van onderwijs◦ Meer dwingende desegregatiemaatregelen, vooral bij ‘witte’

scholenMix van ‘sticks’ (quota) en ‘carrots’ (financiële en

pedagogische ondersteuning) kan ervoor zorgen dat desegregatie pijnlozer en vlotter verloopt. Dit maakt een beleid van desegregatie meer aanvaardbaar voor iedereen.