BBOOEERRDDEERRIIJJDDIIEERREENN

EEiinndd mmaaaarrtt JJaaaarrlliijjkkssee kkooeeiieennddaannss--pprreemmiieerree

BOERDERIJDIEREN

© STICHTING KENNISNET / CMO INTRODUCTIE - II

Boerderijdieren De boerderij is in de verdrukking. Steeds meer boerderijen verdwijnen, ze worden woonhuis of moeten het veld ruimen voor Vinex-locaties. De boerderijen zijn bepalend voor het beeld dat we van het platteland hebben. Kenners kunnen aan boerderijen zien in welk deel van het land ze staan.

Bestaan ze straks alleen nog maar in onze herinnering? Voor veel boerderijdieren is dat al het geval. Waar zie je nog kippen op een erf

aten. Een groot feest oor de dieren, die dansend en springend het weiland in gaan.

op en rond het erf. ie ook de lesbrieven over ‘huisdieren’ en ‘bedreigde dieren’.

erlingen van de groepen vijf en zes van de basisschool (8-10 jaar).

rij

De leerling kan het geleerde op een creatieve en fantasievolle manier verwerken.

scharrelen? Of varkens in de modder wroeten? Koeien blijven meer en meer op stal. Sinds een jaar of zes organiseert Stichting Wakker Dier eind maart samen met biologische boeren de zogenaamde ‘koeiendans’. Met veel tam tam en media-attentie worden koeien na een lange winter op stal, weer de wei in gelv Extra aandacht dus voor de boerderij, en vooral voor de dierenZ Doelgroep Le Doelstellingen De leerling leert welke verschillende diersoorten er zijn te vinden op een boerde De leerling leert over de rol en functie van boerderijdieren, ook in het verleden De leerling krijgt besef van het belang van dieren voor de mens, hier en elders.

BOERDERIJDIEREN

© STICHTING KENNISNET / CMO INTRODUCTIE - III

Vakken en Kerndoelen Nederlandse taal A: Domein mondelinge taalvaardigheid 2 De leerlingen kunnen:

• vragen stellen om informatie te verzamelen over een door henzelf gekozen onderwerp, verslag uitbrengen, iets uitleggen en hun ervaringen, mening, waardering of afkeuring op persoonlijke wijze weergeven.

Gezond en redzaam gedrag 26 de leerlingen beschikken als koper van producten over de vaardigheid informatie

te gebruiken over de samenstelling en het gebruik van een product. Natuuronderwijs F: Domein mensen, planten en dieren 30 De leerlingen kunnen dieren onderbrengen in een systematische indeling op een

bij hun leeftijd passend niveau Verantwoording Museum "De Locht”, nationaal asperge- en champignonmuseum, heeft toestemming verleend voor gebruik van de foto’s van de tredmolen (hondenkarn) en de dors-manege (http://www.delocht.nl/index.htm). De foto’s ‘Koeien in de wei’ komen van Stichting Wakker Dier. De collages op de schutbladen van de werkbladen en de handleiding zijn van eigen makelij en bevatten fragmenten van verschillende foto’s.

BOERDERIJDIEREN

© STICHTING KENNISNET/ CMO WERKBLADEN - 1

BOERDERIJDIEREN

Dieren op de boerderij Boerderijen, in de stad vind je ze nauwelijks. Wel op het platteland. Boerderijen zijn er in verschillende soorten. Zonder dieren, maar ook met dieren. Daar gaan we het over hebben: dieren op de boerderij.

1. Noem 5 verschillende dieren die op een boerderij thuishoren. Schrijf in de vakjes hieronder de namen en maak een tekening van elk dier in het vakje ernaast. We hebben je al geholpen met het eerste vakje. De rest moet je zelf bedenken.

1 KIP

4

2

5

3

6

2. Noem 5 verschillende dieren die je in een dierentuin tegenkomt, maar niet op een boerderij. Schrijf in de vakjes hieronder weer de namen en maak een tekening van elk dier in het vakje ernaast.

1 OLIFANT

4

2

5

3

6

3. Nu wordt het echt moeilijk. Let op. Sommige dieren kennen we in Nederland alleen maar in de dierentuin. Maar in andere landen zijn het gewoon boerderijdieren. Zoek daarvan twee voorbeelden. Als je ze echt niet kunt bedenken, kijk dan op het volgende werkblad.

© STICHTING KENNISNET/ CMO WERKBLADEN - 2

© STICHTING KENNISNET/ CMO WERKBLADEN - 3

BOERDERIJDIEREN

LA

MA

KA

NG

OER

OE

STR

UIS

VO

GE

L

Dieren zijn heel nuttig Boerderijdieren zijn anders dan gewone huisdieren, zoals een hond of een kat of een tamme rat. Een boer houdt dieren omdat ze nuttig zijn. Dat betekent dat een boer de dieren kan gebruiken. Een kip of een gans legt eieren. Ze worden ook opgegeten. Net als varkens.

1. Hieronder staat een lijstje met dieren. Schrijf in de vakjes ernaast

waarom ze op een boerderij worden gehouden.

Kip

• Geeft eieren • Kun je eten

Koe

Varken

Schaap

Paard

Geit

Gans

Lama

Struisvogel

2. Als je zou mogen kiezen, welk boerderijdier zou je het liefste zijn? Waarom? Maak ook een kort gedichtje –vier regels- over dat dier.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

BOERDERIJDIEREN

Producten van dieren Koeien en geiten geven melk. En dat kun je zo al drinken. Het moet wel eerst worden gekookt. Anders zou je er ziek van kunnen worden. Melk kun je ook gebruiken om er boter van te maken, of yoghurt, of kaas.

3. Boter maken is niet zo moeilijk. Probeer het maar eens. Doe room in een beker met een deksel en schud het zo’n 10 keer heel stevig heen en weer. Geef het dan door aan je buurman. Die moet ook 10 keer flink schudden en het weer doorgeven.

Ga zolang door totdat de room niet meer vloeibaar is. Koel de beker onder de kraan met koud water. Doe dan een beetje zout in de boter en proef er van. Smeer het ook eens op een beschuit of een cracker. Heerlijke zelfgemaakte boter . . . . Eieren krijg je van kippen en ganzen, of van eenden. Heel lang geleden liepen de kippen vrij over het erf of in een ruime schuur. Nu komen veel eieren uit legbatterijen. Dat zijn schuren waar de kippen niet vrij kunnen rondlopen. Het lijkt wel een eierfabriek. Veel mensen vinden dat kippen een beter leven verdienen en kopen daarom scharrel- eieren. Die komen niet uit een legbatterij maar van kippen die in een schuur lopen (scharrelen = vrij rondlopen). Echt veel ruimte hebben ze daar ook niet. Maar het is beter dan niks. Ook met eieren kun je veel doen. Je kunt ze koken, bakken, klutsen. Eieren zijn een belangrijk bestanddeel van heel veel recepten. Wat dacht je van mayonaise: eieren en olie. Of van advocaat, ken je dat? Een eigeel dik drankje met wat alcohol. Je vindt ei in pannenkoek, in cake en in zelfgemaakte pasta.

4. Neem een (vrije-uitloop) ei en breek het boven een kommetje. Je ziet zoiets als in de tekening hiernaast. Maar het wit is een beetje waterig. Een beetje doorzichtig. Laat je vader of moeder of de meester of

juf twee eieren koken. Eén ei wordt vijf minuten gekookt, de ander tien minuten. Breek van beide eieren de schaal en kijk naar de verschillen. Wat valt je op?

5. Schep 100 gram meel in een kom en doe er 1 flink ei bij. Kneedt

alles heel goed door elkaar tot een stevige bol. Rol met een deegroller de bol helemaal plat. Zo dun mogelijk. Neem dan een mesje en snijdt de plaat in heel smalle reepjes. Klaar. Deze reepjes kun je ongeveer 8 minuten laten koken (laat dat weer doen door je vader of moeder, of door de juf of meester). Deze zelfgemaakte tagliatelle smaakt lekker met een beetje toma-tensaus of met een schepje pesto erdoor. Maar als je nog een beetje zelfgemaakte boter over hebt kun je dat er ook op doen. Mmmm . . . .

Kaas maken is een stuk lastiger. Dat zullen we maar niet doen in de klas. Om kaas te maken wordt eerst de melk verhit. Dan wordt er zuursel bijgedaan. Zuursel zorgt ervoor –je raadt het al- dat de melk wat zuurder wordt. Dan gaat er stremsel bij en dat maakt de melk stevig. Een beetje zoals een pudding. Die pudding wordt weer stevig samengeperst. En zo krijg je kaas.

© STICHTING KENNISNET/ CMO WERKBLADEN - 4

BOERDERIJDIEREN

Dieren werken op de boerderij Dieren op de boerderij zijn er vooral omdat ze voedsel opleveren: melk, yoghurt, kaas, boter, eieren, vlees. Soms worden dieren gehouden voor het vel. Denk aan de bontmutsen en bontjassen. Vooral in heel koude landen worden die veel gedragen. Vroeger moesten de dieren ook vaak meehelpen. Dieren zijn de voorlopers van de machines.

Het einde van de balk (bij het stuk ketting links) wordt aan het paard vastgemaakt. Het paard loopt rondjes. Met die ronddraai-ende beweging wordt de dorsmachine die in de schuur staat aangedreven.

Sterke beesten als paarden en ezels of ossen zijn er vooral voor het trekwerk. Ze kunnen karren trekken of koetsen. Ze trekken de ploeg en de eg. Ze zijn ook gebruikt om machines aan te drijven. Bijvoorbeeld een dorsvlegel of een wasmachine. Honden zijn natuurlijk het bekendst als bewakers van het erf. Ze zijn ook wel gebruikt als trekdier, vooral voor de wat lichtere karren. En ook honden zijn als ‘motor’ voor machines gebruikt. Een hond in een tredmolen kan allerlei apparaten in beweging zetten. Bijvoorbeeld een boterkarn. Nu nog worden honden gebruikt als politiehond, als blindengeleidehond, als hasjhond of reddingshond. Ganzen zijn ook heel goede waakdieren. Bij het minste of geringste slaan ganzen alarm en beginnen ze hard te gakken. Olifanten hebben zoveel kracht dat ze wel worden gebruikt om gekapte bomen uit een oerwoud te slepen. Tijgers en leeuwen: Ook in het circus ‘werken’ veel dieren.

1. Wat vind je van ‘dieren aan het werk’? Een

hond in een tredmolen of een paard voor de kar? Een reddingshond of een beer op een fietsje? Een dolfijn in een dolfinarium, een

hond voor de slee? Wat mag wel en wat mag niet? Waarom vind je het ene wel goed en het andere niet? Of mag van jou alles?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

© STICHTING KENNISNET/ CMO WERKBLADEN - 5

BOERDERIJDIEREN

© STICHTING KENNISNET/ CMO WERKBLADEN - 6

Verschillende dieren Je hebt gezien dat er veel verschillende dieren zijn op de boerderij. Op vier poten, op twee poten. Met veren en zonder veren. Groot en klein. Nu wordt het tijd dat je ook jouw andere zintuigen gaat gebruiken. Je weet wel: naast zien kun je ook horen, voelen, proeven en ruiken. Nee, we gaan niet naar een boerderij, dus je moet echt je fantasie gebruiken.

1. Gebruik jouw zintuigen. welk dier wil je het liefst zien? Maak een tekening in het vak hieronder. Welk dier wil je het liefst horen? Een koe, een kip, een paard of een

ezel? Of toch een ander dier? Probeer het geluid na te doen.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Welk dier wil je het liefst aanraken? Hoe denk je dat dat voelt?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Welk dier zou je graag proeven of van welk dier zou je graag iets proeven?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Welk dier zou je graag ruiken of van welk dier zou je graag iets ruiken? Weet je

hoe een varken ruikt, of een kip? Of koeienpoep? Zou je daar graag eens je neus in steken?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

BOERDERIJDIEREN

© STICHTING KENNISNET/ CMO HANDLEIDING - 1

BOERDERIJDIEREN

© STICHTING KENNISNET/ CMO HANDLEIDING - 2

Dieren op de boerderij De eerste opdrachten zijn bedoeld als introductie op het thema: wat zijn boerderijdieren? Zijn alle dieren geschikt voor de boerderij? Vind je overal ter wereld dezelfde dieren op boerderijen?

1. Noem 5 verschillende dieren die op een boerderij thuishoren. Ook voor de leerlingen spreekt dat waarschijnlijk voor zichzelf: koe, paard, varken, kip, gans, schaap of geit. Op kinderboerderijen is het aanbod vaak wat groter en kom je ook beesten als de eend, de ezel of het hert

tegen. Op échte boerderijen in Nederland zie je tegenwoordig niet veel meer dan één soort. Een boer doet in varkens óf in koeien óf in kippen, en heeft maar zelden meer diersoorten lopen. Paarden worden vooral voor de hobby gehouden.

1 KIP

4

2

5

3

6

2. Noem 5 verschillende dieren die je in een dierentuin tegenkomt, maar niet op een

boerderij.De kans is groot dat de kinderen dieren noemen die je inderdaad met zekerheid niet op een boerderij aantreft, zoals olifanten en leeuwen. Maar met een beetje geluk, of sturing, noemen de kinderen beesten als de lama of de struisvogel en dat is dan een mooie opstap naar:

3. Sommige dieren kennen we in Nederland alleen maar in de dierentuin. Maar in

andere landen zijn het gewoon boerderijdieren. Zoals wij schapen houden voor de wol, zo gebeurt dat in Zuid Amerika met de alpaca of de lama. En zoals wij de kippenschuren kennen zo zijn er in Zuid-Afrika struisvogelfarms. Wat voor ons exotische dieren zijn, dat zijn elders boerderijdieren.

4. Hieronder staat een lijstje met dieren. . .

De opdracht is bedoeld om kinderen te laten nadenken over het ‘waarom’ van boerderijdieren. Welke zijn de redenen die boeren hebben om de beesten te houden? Dieren leveren verschillende producten, of grondstoffen daarvoor. Dieren worden gehouden voor het vlees of voor de vacht. In Frankrijk worden ganzen gehouden speciaal voor de ganzenlever.

5. Als je zou mogen kiezen, welk boerderijdier zou je het liefste zijn? Waarom? Maak

ook een kort gedichtje –vier regels- over dat dier. De opdracht kan klassikaal worden gedaan, zeker het eerste deel, ‘welk dier zou je het liefste zijn’? Het gedicht kan individueel of in kleine groepjes worden gemaakt om vervolgens te worden voorgelezen. Denk ook eens aan de mogelijkheid de gedichtjes te plaatsen op de website van de school of in de schoolkrant. Misschien kunt u er een klein dichtbundeltje van maken. Uw leerlingen zijn vast razend enthousiast als ze hun werk op die manier gewaardeerd weten.

BOERDERIJDIEREN

© STICHTING KENNISNET/ CMO HANDLEIDING - 3

Dieren zijn heel nuttig Op dit werkblad vindt u een paar praktische opdrachten, doe-opdrachten. Het is de bedoeling dat de boerderij wat dichterbij komt, wat tastbaarder wordt. Verder wordt het verband duidelijk tussen voedsel, ons eten, en de boerderij(dieren).

1. Boter maken is niet zo moeilijk. Het zou mooi zijn als u de beschikking krijgt over room van verse melk maar anders is de room uit de supermarkt ook te gebruiken.

2. Neem een (vrije-uitloop) ei en breek het boven een kommetje. De opdracht spreekt voor zich. De kinderen zien dat je een ei kunt koken of bakken, of kunt klutsen. Een hardgekookt ei heeft langer gekookt dan een zachtgekookt exemplaar. Met een doosje of drie hebt u een gekookt ei voor alle leerlingen en misschien wel voor uw collega’s. 3. Schep 100 gram meel in een kom. Deze opdracht is bedoeld om te laten zien dat we dieren nodig hebben, ook voor producten, die niet rechtstreeks tot de boerderij(dieren) zijn te herleiden. Dieren werken op de boerderij Het derde werkblad laat een ander aspect van dieren op de boerderij zijn. Als werkkracht. We treffen in Nederland niet of nauwelijks nog dieren aan, die op een boerderij nog aan het werk zijn. Machines hebben dat werk al lang overgenomen. Vooral in het Zuiden is dat anders. In grote delen van de wereld wordt dierkracht dagelijks aangewend. In het westen worden overigens nog steeds dieren ingezet. Denk maar eens aan reddingshonden, speurhonden, hasjhonden, herdershonden, blindengeleidehonden, jachthonden, renpaarden, valken en circusdieren. Een categorie apart vormen de proefdieren in de farmaceutische of cosmetica-industrie.

1. Wat vind je van ‘dieren aan het werk’? Deze opdracht wil leerlingen aan het denken zetten over het inzetten van dieren. Wat kan wel en wat kan niet? En waarom? Vijftig of honderd jaar geleden hadden we met een hond in een tredmolen geen probleem. Nu zou

dat waarschijnlijk op bezwaren stuiten. Waarom? Ook onze normen en waarden zijn gebonden aan de tijd waarin we leven en aan wat we ons kunnen permitteren. Het is bij uitstek een opdracht, die zich leent voor klassikale behandeling. Verschillende dieren Het laatste werkblad is een toegift en ligt op het vlak van creativiteit en fantasie.

1. Gebruik jouw zintuigen Laat de leerlingen zich helemaal uitleven. De tekeningen kunnen de aanzet zijn tot een tentoonstelling. Als alle kinderen tegelijk hun favoriete dier nabootsen dan levert dat een geweldig spektakel op. De geluiden kunnen

ook de basis vormen voor een prachtig muziekstuk. Misschien kunt u ergens een huid van koe of paard lenen, of ruwe wol. En geheid dat een echte paardenkeutel of koeienvlaai groot enthousiasme uitlokt. Het is aan u om hier iets moois van te maken.

BOERDERIJDIEREN

© STICHTING KENNISNET/ CMO HANDLEIDING - 4

Meer informatie op internet http://www.boerderijdieren.nl/ Alles over boerderijdieren http://www.webkwestie.nl/boerderij/ Hoe is het leven op een boerderij? http://www.schutters.net/kippen/index.html De kippensite http://www.pvekids.nl/ Informatie over boerderijdieren http://www.wakkerdier.nl/ De stek van Stichting Wakker Dier http://www.varkensinnood.nl/ De stek van Varkens in Nood http://www.delocht.nl/ Streekmuseum de Locht http://www.legbatterij.nl/ Over legbatterijen http://www.varkensinnood.nl/ Over hoe wij varkens houden