1

VISIEeigen

GIAMBATTISTABODONI

BENNOWISSING

STUDIODUMBAR

inhoudfeitelijkeinformatie

giambattista bodonibenno wissingstudio dumbar

visieauteur

p. bauschwim crouwel

eigenvisie

giambattista bodonibenno wissing

468

1010

1213

1416

auteurachtergrond

p. bauschwim crouwel

3

5

BodoniDe Bodoni is geïnspireerd op de Baskerville van John Baskerville. De symmetrische opbouw en afgewogen proportie in de letter geven het lettertype een hoog gehalte aan elegantie. De ontwerper hield rekening met de verdikking van de dunne schreven bij het drukken met loden letters op het papier, in combinatie met het uitvloeien van de inkt en indruk in het papier. Bij offset technieken worden deze dunne delen van de Bodoni vaak te dun.

ParmaIn 1768 werd Bodoni benoemd tot drukker aan het hof van Parma. Enkele belangrijke en door hem uitgegeven werken zijn die van Horatius (1791), Vergilius (1793) en Homerus (1808). In Parma is een in 1963 geopend museum aan hem gewijd. Bij Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam bevindt zich een verzameling van enkele honderden Bodoni-drukken.

InvloedDe invloed die Bodoni’s kunst uitoefende was groot. Zo heeft hij op het gebied van lettergieten veel betekent in Italië. Verscheidene drukkerijen bezitten omstreeks 1800 Bodoniletters2, welke als gelijkwaardig aan die van Didot worden beschouwd. Ook zijn titel-stijl is met succes nagevolgd.

giambattista bodoni

Giambattista Bodoni (Saluzzo, 16 februari 1740 – Parma, 29 november 1813) staat ook wel bekend als de ‘koning van de typografen’ (principe dei tipografi).1 Giambattista was een Italiaans letterontwerper, uitgever en graveur. Hij legde zich toe op de technische verbetering van de typografie. Het lettertype Bodoni dat door hem in 1798 op de wereld is geplaatst wordt gezien als het hoogtepunt van de didonen.

B BBodoni Baskerville

1. Letterfontein, letterfontein.nl/classificatie.html 2. Nieuwsblad voor den boekhandel jrg 82, 1915, p. 87, 19-11-1915

Culturele sectorVeel opdrachtgevers kwamen uit de Rotterdamse culturele sector. Hij verzorgde van 1949 tot 1969 het drukwerk en tentoonstellingsinrichtingen voor het Museum Boijmans van Beuningen en werkte voor het Rotterdamse Ballet Ensemble, Het Rotterdamse Philharmonisch Orkest, theatercomplex De Doelen en Ahoy.

SystematischWim Crouwel beschrijft in het boek Benno Wissing3 dat hij sterk geinspireerd raakte door zijn systematische benadering die hij aan de dag legde bij het oplosen van een ontwerpopgave. Hij werd door Benno Wissing onderwezen in ‘de strenge rekenkundige grondslagen van de typografie met z’n flexibele 12-tallige stelsel, dat ontkomen was aan de metrische eenwording uit de Napoleontische tijd’.

Total DesignIn het jaar 1963 was Benno betrokken bij de oprichting van Total Design. Hij heeft hier de bewegwijzering van Schiphol ontworpen, de huisstijl van de Steenkolen Handels- Vereeniging en de huisstijl van PAM.

WKSSHij verliet Total Design in 1972 en startte met ex-Total Designers Hartmut Kowalke, Anne Stienstra en John Stegmeijer zijn eigen bureau ‘W.K.S.S.’.

In 1978 vertrekt hij naar de Verenigde Staten en doceert hij op de Rhode Island School of Design.3

benno wissing

Benno Wissing (Renkum, 26 mei 1923 - Bristol, 7 januari 2008)1 werkte als schilder, tekenaar, decorontwerper en graficus en koos er uiteindelijk voor om zich te focussen op het ontwerpvak. Beeldende kunst was volgens hem te geïsoleerd en hij was van mening dat je als ontwerper meer voor de samenleving kon betekenen.2

Kenmerkend aan Benno

Wissing was zijn gebruik van

stramienen

1. nl.wikipedia.org/wiki/Benno_Wissing 2. hetnago.nl/archief.php?id=28 3. Benno Wissing, 1993, p. 08, auteur: Wim Crouwel, uitgever: BNO

7

3. Benno Wissing, 1993, p. 08, auteur: Wim Crouwel, uitgever: BNO

9

RotterdamIn het jaar 1991 was de studio gehuisvest aan de Bankaplein. Deze vestiging sloot en er bleef nog één Nederlandse vestiging over in Rotterdam. In de eerste helft van 1994 werd het filiaal in Rotterdam geopend. Aanvankelijk aan de Westerstraat en daarna in het Groothandelsgebouw aan het Weena.

Staged PhotographyGert Dumbar experimenteerde veel met het fotograferen van zelfgemaakte gipsen beeldjes. De manier hoe hij Staged Photography gebruikte in zijn drukwerk was vrij nieuw in die tijd. Voor de fotografie werkte hij vrij vaak samen met Lex van Pieterson. De combinatie van fotografie en spannende typografie zorgde voor een eigen gezicht voor het snel groeiende Studio Dumbar. Dumbar stopte in 1993 met zijn vorm van Staged Photography op het moment dat ‘zijn stijl’ te veel werd nagedaan.

Snelle groeiIn ruim twintig jaar tijd groeide een klein ontwerpstudiootje met één bekende ontwerper uit tot een omvangrijke broedplaats voor jong talent. De Boer en Ko Sliggers zijn voorbeelden van jonge talenten die bij Studio Dumbar stage liepen en er vervolgens werkten.

ProfessionaliseringVanaf 1990 was Gert Dumbar niet langer alleen verantwoordelijk voor het kantoor. Er werd een constructie in het leven geroepen waarbij Kitty de Jong, Michel de Boer en Gert Dumbar de directie vormden van Studio Dumbar. Gert Dumbar werkte minder producerend, hij nam meer een adviserende rol binnen het bureau.

OpdrachtgeversStudio Dumbar ontwierp huisstijluitingen voor verschillende Ministeries, de Gemeente Groningen, het logo van de politie, toen de Gemeentelijke en de Landelijke politie werden samengevoegd begin jaren negentig, werd aanvankelijk samen met Total Design aan de PTT huisstijl gewerkt en kwam uiteindelijk alles bij Studio Dumbar te liggen, gevolgd door opdrachten voor KPN en TNT.

Naast deze huisstijlopdrachten nam de Studio ook veel culturele opdrachten aan van Holland Festival en het Nationale Toneel.

Studio Dumbar werd in 1977 opgericht. Gert Dumbar werkte voornamelijk vanuit zijn huis aan de Riouwstraat in Den Haag. In de beginperiode stond Kitty de Jong hem bij met de organisatie en administratie. Gert Dumbar werkte met allerlei stagiaires en freelancers. De eerste stagiair was Michel de Boer. Michel werd later Gerts’ zakenpartner en werkt op dit moment nog bij Studio Dumbar. In twee jaar tijd was de studio al aanzienlijk omvangrijk geworden.1

studio dumbar

1. hetnago.nl/archief.php?id=27

AU

TEU

Rvi

sie

11

“De ontwikkeling der letter-kunst van Bodoni toont twee perioden. In den aanvang streeft hij naar technisch bevredigend materiaal: hij snijdt en giet vreemde voorbeelden na. In de tweede zoekt hij naast technische volmaaktheid ook aesthetische vol-komenheid te bereiken.”

“Het meest ben ik echter beïnvloed door de systematische benadering die hij aan de dag legde in het oplos-sen van een ontwerpopgave. Meer nog dan mijn lessen van de Zwit-serse typografen ben ik door Benno Wissing onderwezen in de strenge rekenkundige grondslagen van de typografie met z’n flexibele 12-tallige stelsel.“

P. BauschRedacteur Nieuwsbladvoor den Boekhandel

Bron:Nieuwsblad voor den Boekhandel1915, jrg 82, no 87

Wim Crouwel

Mede-oprichter Total Design

Bron:Benno Wissing, 1993Uitgave van BNO

Houten en doorboorde letters in de 15e eeuw 1929

De uitgeverij : de korting van den boekverkoper 1927

De portretten der graven en gravinnen van Holland in Jan Seversz’ “Divisiekroniek”, 1517 / 1925

p. bausch

De heer P. Bausch is twintig jaar werkzaam geweest als Redacteur van het Nieuwsblad voor den Boekhandel.1

De uitvinding der boekdrukkunst 1923

De Nederlandsche stereotypie der achttiende eeuw 1923

Louwerijsz Janzn Koster1922

ArtikelenVolgens de Digitale Bibliografie Nederlandse geschiedenis heeft P. Bausch onderstaande artikelen geschreven. Hij schrijft voornamelijk over de boekdrukkunst en ontworpen letters.

NieuwsbladNieuwsblad voor den Boekhandel is de voorloper van Boekblad. Het is een vaktijdschrift voor boekhandel, uitgeverij, auteurs en bibliotheek. Daarnaast leveren ze ook nieuws en opinie over trends, cijfers, uitgeven, digitalisering en e-boeken.

1. Het volk : dagblad voor de arbeidespartij08-11-1933

13

wim crouwel

Wim Crouwel wordt gezien als een van de belangrijkste en invloedrijkste ontwerpers van Nederland.1 Hij richtte Total Design op samen met Benno Wissing, Friso Kramer en Ben Bos.

ArtikelenWim Crouwel komt meer in boeken en tijdschriften voor dan dat hij zelf artikelen schrijft. Het NAGO heeft de volgende publicaties in hun dossiers:

BNO De opdrachtgever van het boekje Benno Wissing is het BNO, oftewel de grootste branchevereniging van ontwerpers in Nederland, waarvan Benno Wissing erelid was.

Documentaire van Lecturis: Om de kunst1978

Vormgeving: door wie? (rede)1973

Over functionalisme en stijl (rede)1988

Wim Crouwel

Gerrit Noordzij Prize 2009

Uitgever: de Buitenkant

VISIEeigen

15

Periode 1Om zijn leerrijs naar Rome te kunnen betalen verkocht hij zelf gesneden vignetten aan boekdrukkers. Ook herstelde en ordende hij de stempels van Garamond en Le Blé die in slechte toestand waren. Hij maakte in 1761 een gietproef, een vignet, wat voor hem hoogstwaarschijnlijk een leerrijke proef was.

Het eerste deel van zijn arbeid te Parma was de nabootsing van de door Fournier le jeune te Parijs vervaardigde antiqua-letter. In 1771 vervaardigt hij op basis van deze antiqua-letter een eigen letterproef. Hij giet de letter dusdanig fijn en nauwkeuring dat er een fraai schriftteken ontstaat.

giambattista bodoni

De ontwikkeling in de letter-kunst van Bodoni is te splitsen in twee perioden. In eerste instantie oefent en leert hij veel door vreemde voorbeelden na te snijden/gieten. In de tweede periode kijkt hij meer vanuit een esthetisch oogpunt, zoals bij zijn zetwijze van titels.

Periode 2Een kenmerkende eigenschap van Giambattista Bodoni was zijn zetwijze van titelbladzijdes. Zijn grondstelling luidde hier dat je alleen kapitalen gebruikt. Eentonigheid wordt opgelost door witverdeling en cursieve regels. Bijna alle titels in zijn werken zijn voorbeelden van logische verdeling en esthetische werking. Zijn esthetische manier van het plaatsen van de titel is met succes nagevolgd in Italië.

Parma Cathedral Duomo Manuale Typografico

1818

Functie Een vast stramien zorgt ervoor dat je een brochure of boek beter begrijpt. Het is net zoals het leven waarin ritme of structuur noodzakelijk is. Ritme voorkomt dat je lichaam en geest elke dag weer moeten schakelen en aanpassen aan een nieuwe situatie waardoor je elke dag veel energie kwijt bent aan het indelen van je dag. Benno ging voor optimale communicatie met zo min mogelijk decoratie. Een voorbeeld daarvan is zijn ontwerp oplossing voor Schiphol in 1967.

SchipholBenno’s systematische manier van werken is terug te zien in zijn gebruik van consistentie bij het ontwerp van de bewegwijzering van Schiphol uit 1967. Hij ontwierp een sterk stramien voor de bewegwijzering, waarvan de grondideeën nog altijd herkenbaar zijn. Zijn modernistisch ontwerp bestond uit schreefloze onderkast letters, pijlen en subtiel kleurgebruik.

benno wissing

Benno Wissing benaderde zijn ontwerp projecten vrijwel altijd systematisch, met bijvoorbeeld typografische rasters. Het gebruik van een vast stramien zorgt ervoor dat je de informatie beter begrijpt.

SHV StramienOm een kijkje te nemen in Benno’s wereld der stramienen heb ik een door hem ontworpen huisstijl uiting uitgekozen. Het ontwerp is geplaatst in een 8 of 16 koloms stramien. Het is bewonderenswaardig hoe je aan de hand van een stramien eenheid en balans kan creëren.

Schiphol bewegwijzering, 1967 Stramien SHV Huisstijl

VISIE“Hij was degene die het systeemdenken

propageerde. De grafische vormgeving kon

volgens hem informatie helpen ordenen door

het gebruik van variaties binnen een modulair

systeem.” Wissing gebruikte dan ook strikte

rasters voor de typografie. “Er lagen verschillende

modellen voorgedrukt, dan hoefden we niet elke

keer het wiel uit te vinden.” - Wim Crouwel

Benno Wissing (1923-2008), NRC archief,

17-01-2008

VISIEeigen

17

DOOR MICHAELSURIPATTY