14 Duurzame energie energiegids.nl

De WKO-installatie

in het DeLaMar

Theater in Amster-

dam zorgt voor een

aanzienlijke energie-

besparing.

TeKsT: Sal Stam, leene CommuniCatie

Joop van den Ende mag tevreden zijn. Drie jaar geleden werd op zijn initiatief het DeLaMar Theater geopend in de Am-sterdamse binnenstad. Dat is op meerdere fronten een succes gebleken: naast volle zalen is Van den Ende verzekerd van een lage energierekening. Tot nu toe heeft hij in het DeLaMar een kleine 100.000 euro op energie weten te besparen, dankzij een goed draaiende WKO (warmte-koudeopslag)-installatie. Met een conventionele installatie was hij twee keer zoveel kwijt geweest.De WKO-installatie is ontworpen door Installect en aange-legd door GeoComfort, gespecialiseerde bedrijven in duur-zame energieopwekking. ‘We gingen niet over een nacht ijs’, legt adviseur Victor van der Lee van Installect uit. ‘We hebben heel precies in beeld gebracht met wat voor gebouw we te ma-ken zouden krijgen, welke behoefte aan warmte en koude er is en wat daarvoor de beste oplossing is.’ Installect koos voor een flexibel systeem waarbij WKO voorziet in de basisbe-hoefte van warmte en koude. ‘Op piekmomenten maken we ook gebruik van conventionele technieken, zoals verwarming en een koelinstallatie. Dat is uiteindelijk goedkoper, flexibeler en robuuster. Het gaat erom dat de installaties in dienst staan van een duurzaam comfort. WKO is daarbij niet leidend, maar dienend.’

Gefragmenteerde belangenEen bodemenergiesysteem is een complex geheel (zie afbeel-ding). Ruwweg bestaat het uit drie componenten: de bron (opslag van laagwaardige warmte en koude), een energie-centrale waar een warmtepomp de warmte en koude omzet in de gewenste temperatuur, en de gebouwinstallaties, die de afgifte van warmte en koude voor hun rekening nemen. Bij de aanleg van zo’n omvangrijk systeem is een breed scala aan partijen betrokken: van aannemer tot leverancier, ontwerper, installateur en niet te vergeten de opdrachtgever zelf. Hun werk moet goed op elkaar worden afgestemd. ‘In de praktijk zie je echter dat tijdens het bouwproces vaak sprake is van gefragmenteerde belangen. De één wil snel en goed-koop bouwen of installeren en de ander wil resultaat. Zeker in crisistijd wordt het spel in de bouw vaak hard gespeeld. Een goede communicatie en heldere afspraken tussen de betrokken partijen zijn daarom essentieel’, weet Van der Lee. Een goede ketenregisseur is onmisbaar. Bij de aanleg van een bodemenergiesysteem in het DeLaMar Theater zat Installect achter de knoppen. ‘We waakten nauwgezet over de voort-gang, zodat we tijdig konden bijstellen als dat nodig was en precies konden doen wat we beloofden.’

Goed ontwerpWarmte-koudeopslag heeft de afgelopen jaren een storm-achtige groei doorgemaakt. In tien jaar tijd steeg het aantal installaties met een factor zes naar 1.200. Op papier is WKO een prima manier om aan hernieuwbare energie te komen.

WKO: doordacht plan geeft beste garantie op succesWKo-installaties kunnen nederland een stuk duurzamer maken. maar lang niet altijd lukt dat. een goed doortim-merd plan, een strakke regie en een goed beheer geven de grootste kans op succes.

nieuWe reGelGevinGSinds 1 juli 2013 is nieuwe regelgeving van kracht voor bodemenergiesystemen. Exploitan-ten van wko-systemen moeten nu bijhouden hoeveel warmte en koude ze uit de grond halen. Verder moeten ze de temperatuur registreren van het water dat terug de grond in gaat en moeten ze een rapportage maken over het ren-dement van het wko-systeem. Er mag over een periode van vijf jaar niet meer warmte aan de grond worden toegevoegd dan eruit is onttrok-ken. Een koude-overschot mag in beginsel wel, tenzij de provincie anders beslist. De regelge-ving voorziet ook in verplichte certificering voor het ontwerpen, installeren en beheren van een energiecentrale en het ondergrondse deel van bodemenergiesysteem.

energiegids.nl Duurzame energie 15

Foto: Jan Theun van

Rees.

schematische

weergave van de

aanleg van het

WKO-systeem in het

DeLaMar Theater.

Iedere partij heeft

zijn eigen belangen.

Open communicatie

kan veel problemen

wegnemen. Uitein-

delijk gaat het erom

dat de opdrachtge-

ver kan rekenen op

duurzaam comfort.

Op verwarming zijn besparingen mogelijk van 50 procent en op koeling zelfs 90 procent. De werkelijkheid is weerbarstiger, want in verreweg de meeste gevallen worden die cijfers niet gehaald. ‘In ongeveer 70 tot 80 procent van de gevallen is verbetering mogelijk’, zegt Roger Ravelli, beleidsadviseur van Agentschap NL.Dat veel WKO-projecten niet optimaal draaien, komt volgens Van der Lee doordat vaak ‘zomaar’ wordt besloten een bodemenergiesysteem aan te leggen, zonder dat daaraan een goed plan ten grondslag ligt. Volgens Hans Buitenhuis van adviesbureau DWA gaat het vaak in de ontwerpfase al mis. ‘Het is essentieel dat je goed nadenkt over het ontwerp van gebouw, gebouwinstallatie en WKO, zodat je achteraf niet voor verrassingen komt te staan.’‘Er zijn voorbeelden van gebouwen met een lekke schil, waar-door de verwarming meer vermogen moet leveren dan ge-pland. Dat vertaalt zich naar hogere CV-temperaturen, die de warmtepomp niet aan kan. Een CV-ketel, die alleen voor de piek bedoeld was, neemt dan het werk grotendeels over. Het eerste gevolg is dat de energie- en kostenbesparing voor ver-warming achteruit holt. Het tweede gevolg is dat er minder koude in de ondergrondse opslag wordt geladen. Daardoor kan de balans tussen warmte en koude in de grond verstoord raken, en juist die heb je nodig om een WKO-systeem goed te laten werken. Het vervelende bij WKO is dat zulke zaken pas na langere tijd aan het licht komen. Bij een defecte CV-ketel kun je direct ingrijpen, bij een WKO-installatie niet, want het probleem is vaak niet gelijk zichtbaar. Tegen de tijd dat dat wel het geval is, ben je eigenlijk al te laat en vele euro’s lichter.’

KennisEen groot probleem volgens Buitenhuis is dat het kennisni-veau over bodemenergiesystemen over het algemeen ‘zeer gebrekkig’ is. Nieuwe regelgeving die dit jaar van kracht is geworden, stelt eisen aan de vakbekwaamheid van personen die bij ontwerp en aanleg van WKO zijn betrokken. Maar dat zal volgens de DWA-adviseur niet alle problemen wegnemen: ‘Het is uiteindelijk de klant die een besluit moet nemen. En daar geeft vaak de prijs de doorslag. Bij WKO loop je het risico dat je op termijn toch duurder uit bent. Het is beter om prestatiegaranties te koppelen aan de prijs.’Volgens Buitenhuis moeten opdrachtgevers er rekening mee houden dat ze 2 á 3 procent van de investeringskosten kwijt zijn aan beheer. ‘Juist doordat in een bodemenergiesysteem

veel verschillende apparaten in het spel zijn, luisteren onder-houd en monitoring heel nauw. Uiteindelijk gaat het erom dat je er als klant comfortabel bij zit. Dat mag wat kosten.’Geef iets meer uit aan onderhoud en beheer, is ook het advies van Van der Lee van Installect. ‘Uiteindelijk is de energiebe-sparing navenant, terwijl de terugverdientijd soms minder is dan vijf jaar. De CO2-reductie die we met het DeLaMar Thea-ter hebben gerealiseerd komt overeen met 18.500 bomen. Dat is toch een cijfer dat telt.’

Meer weten over bodemenergiesystemen? Kijk op de website Agentschapnl.nl.

tipS voor opDraChtGeverS van WKo (bron: DWa)1. Steek tijd in het bedenken van uitgangspunten en eisen voor het

ontwerp en leg die vast.2. Maak afspraken over de prestaties van het WKO-systeem.3. Contracteer (gegarandeerde) prestaties.4. Koop vakbekwaamheid in.5. Zorg voor goede regie, duidelijke verantwoordelijkheden en weinig

demarcaties.6. Eis prestatiemonitoring na oplevering.7. Hanteer een termijn van twee jaar voor functioneel opleveren.