1

Geïn

teg

reerd

e p

ro

ef

vzw College O.-L.-V. ten Doorn

TSO/BSO Bovenbouw - Burggraven

Zuidmoerstraat 125

9900 Eeklo tel.: 09 377 13 26

fax : 09 378 23 29

website: www.collegetendoorn.zvl.org

e-mail: info@collegetendoorn.zvl.org

Boogschieten eindwerk

Yentl François

Studierichting Techniek Wetenschappen

Tweede leerjaar - derde graad

Schooljaar 2009-2010

Mentor: Dhr. F. Baecke

2

Inleiding

Uit de middeleeuwen zijn de boogschutters mij het meest bijgebleven. Wie heeft er nooit eens een boog willen maken en ermee willen schieten? Anderhalf jaar geleden kwam ik toevallig op een initiatiedag bij de plaatselijke schuttersgilde opnieuw met pijl en boog in contact. Hierdoor is boogschieten mijn hobby geworden en veel van mijn vrienden beoefenen deze sport net als ik. Vandaar mijn keuze voor dit onderwerp. Bij het boogschieten komen allerlei aspecten aan bod. Eerst probeer ik via de geschiedenis van de boog te komen tot de soorten bogen die vandaag gebruikt worden in sport en jacht. De wetten die gelden bij boogschieten zijn uiterst belangrijk en daarom zal ik ze in mijn geïntegreerde proef verwerken. De techniek heeft hier duidelijk een heel grote evolutie ondergaan. Er bestaan veel verschillende bogen aangepast aan de technische normen. Via een bedrijfsbezoek bij een fabrikant wil ik een bredere kijk krijgen op het productieproces van de moderne bogen en pijlen en dit dan in een verslag weergeven. Daarna probeer ik het nodige materiaal te bemachtigen via de leden van mijn club in Eeklo. Hiermee en met de hulp van derden zal ik een aantal proeven en testen kunnen uitvoeren. Het is de bedoeling om bepaalde bogen en pijlen met elkaar te vergelijken en de verschillende factoren (bijvoorbeeld: de spankracht van de boog, de hoek waaronder je schiet) te onderzoeken die een rol spelen bij de afstand die een pijl kan afleggen. Die resultaten wil ik dan op grafieken uitzetten en daaruit de nodige besluiten trekken.

3

Inhoud 1. De geschiedenis van de pijl en boog ............................................................................................................. 5

2. De basishouding/ basistechniek van de boogschutter. .................................................................................. 6

2.1 De stand ................................................................................................................................................... 6

2.2 Het plaatsen van de pijl ........................................................................................................................... 6

2.3 Het aantrekken ......................................................................................................................................... 6

2.4 Het trekken .............................................................................................................................................. 6

2.5 Het ankeren .............................................................................................................................................. 6

2.6 Het spannen ............................................................................................................................................. 6

2.7 Het mikken .............................................................................................................................................. 6

2.8 Het lossen ................................................................................................................................................ 7

2.9 Het narichten ........................................................................................................................................... 7

3. De basisuitrusting van een boogschutter. ...................................................................................................... 9

3.1 De boog ................................................................................................................................................... 9

3.2 De pijl .................................................................................................................................................... 10

3.3 Toebehoren ............................................................................................................................................ 10

4. De pijl en de boog onder de loep ................................................................................................................. 12

4.1 De boog ................................................................................................................................................. 12

4.1.1 Algemeenheden .............................................................................................................................. 12

4.1.2 Onderverdeling naar vorm van de boog ......................................................................................... 12

4.1.3 Onderdelen van de boog ................................................................................................................. 13

4.2 De pijl .............................................................................................................................................. 19

4.2.1 Soorten ............................................................................................................................................ 19

4.2.2 Makelij ............................................................................................................................................ 19

4.2.3 Eigenschappen ................................................................................................................................ 19

4.2.4 Onderdelen ..................................................................................................................................... 20

4.2.5 De keep ........................................................................................................................................ 20

4.2.6 De bevedering ................................................................................................................................. 21

4.2.7 De schacht ...................................................................................................................................... 22

4.2.8 Het gewicht ..................................................................................................................................... 22

4.2.9 De stijfheid (Spine) ......................................................................................................................... 23

4.2.10 Het pijluiteinde ............................................................................................................................. 23

4.2.11 Bepalen van de pijllengte (=treklengte) ........................................................................................ 23

4.2.12 Herstellen van de meest voorkomende breuken aan de pijl.......................................................... 24

5. Boogschieten en fysica ................................................................................................................................ 25

5.1 Zwaartekracht ........................................................................................................................................ 25

5.2 Wrijving ................................................................................................................................................. 25

4

5.3 De wet van Bernouilli ............................................................................................................................ 25

5.4 De horizontale worp .............................................................................................................................. 25

5.5 De verticale worp .................................................................................................................................. 26

6. Bedrijfsbezoek ............................................................................................................................................. 29

6.1 Het bedrijf. ............................................................................................................................................. 29

6.2 Het productieproces ............................................................................................................................... 30

6.3 Foto’s ..................................................................................................................................................... 30

7. Experimenten ............................................................................................................................................... 41

7.1 Proef 1: Invloed van de trekkracht ........................................................................................................ 41

7.2 Proef 2: Schieten onder verschillende hoeken ....................................................................................... 43

7.3 Proef 3: Verschillende soorten bogen .................................................................................................... 45

7.4 Proef 4: Invloed van de lengte van pijlen .............................................................................................. 47

7.5 Proef 5: Invloed van materiaal pijl ........................................................................................................ 49

7.6 Proef 6: Verschil in veren op pijlen ....................................................................................................... 51

7.7 Proef 7: Dikte van pijlen ....................................................................................................................... 53

Besluit .............................................................................................................................................................. 55

5

“Zolang de maan zich als een mooie gebogen boog aan de hemel laat zien, Zolang zal de man gefascineerd zijn door het boogschieten”

‘J. Maurice Thompson’

1. De geschiedenis van de pijl en boog

Gedurende duizenden jaren speelde de pijl en boog een belangrijke rol in het menselijke leven. Aanvankelijk was de boog belangrijk in de jacht, iets later ook als oorlogswapen. Nu is het een vrijetijdsattribuut, voor sport en jacht (in Canada en U.S.A. is dit toegestaan). De uitvinding van de boog dateert vermoedelijk tussen 150.000 en 50.000 jaar geleden. De boog werd reeds in het stenen tijdperk gebruikt. Dit wordt bewezen door gevonden pijlpunten van hoorn, bot en steen. Ook op de prehistorische grottekeningen treft men boogschutters aan. De bogen waren van hout met een lengte van anderhalve tot 2 meter. De pees van een dierlijke darm had een uittrekkracht van ± 30cm. Sebastiaan is de beschermheilige van de boogschutters (sedert de 4de eeuw na C.) In de vroege culturen was de pijl en boog aanvankelijk een jachtwapen (naast de knots en de speer) en later werd het een oorlogswapen. De boog was het eerste instrument dat op mechanische kracht gebaseerd was en veel efficiënter dan de knots en de speer. Er was een groot verschil in de bogen van land tot land, een verschil in het gebruikte materiaal en schiettechniek. De verschillen in vorm en vervaardiging van de boog was afhankelijk van de eisen waaraan de boog moest voldoen, aan de verschillende levensstijlen en aan het materiaal dat beschikbaar was in de verschillende landen en streken. De ontwikkeling van een compositieboog was een grote vooruitgang en dateert al van vóór de geboorte van Christus. Deze boog bestond niet langer uit 1 of meer delen hout, maar bevat ook andere organische materialen. De toen gebruikte materialen waren: berkenhout, hoorn van wilde geiten en pezen van stierenpoten. Het oudste bewijs van het bestaan van een compositieboog is een stempeltje uit Sumerië, dat dateert van 2300 vóór C. Door de komst van buskruit, musketten, geweren en kanonnen werd de pijl en boog verdreven uit de geciviliseerde landen. In minder ontwikkelde en onderontwikkelde gebieden bleef de boog populair. Tot op heden zijn er nog steeds stammen in het Amazonegebied die vertrouwen op pijl en boog als het belangrijkste wapen om te vissen en te jagen. In 1877 werd het boogschieten weer populair door het boek “The witchery of archery” van Maurice Thompson. Aan het begin van de 20ste eeuw werd de boog als wapen voor sport en jacht weer ingeburgerd. In Amerika zijn ± 6,5 miljoen boogschutters. Het boogschieten op de Olympische spelen was een onderdeel in 1900, 1904, 1920 en vanaf 1972 een vast onderdeel.

6

2. De basishouding/ basistechniek van de boogschutter.

Bij het boogschieten komt het er op aan om de juiste houding aan te nemen en de bewegingen in de juiste volgorde te maken.

2.1 De stand

De voeten op schouderbreedte uit elkaar, het midden van het lichaam boven de schietlijn. Het lichaamsgewicht wordt verdeeld over beide voeten. Het hoofd wordt naar het doel gericht. De knieën zijn ontspannen. Een denkbeeldige lijn, loodrecht op de schietlijn, gaat langs de voeten recht naar het doel. Deze houding moet tijdens het verloop van het schieten behouden blijven, dit is de basis voor een goede schiettechniek.

2.2 Het plaatsen van de pijl

Houd de boog verticaal, pak de pijl vast aan het einde van de schacht (vlak voor de veren) en plaats hem op de pijlsteun en het nokpunt.

2.3 Het aantrekken

Het aantrekken gebeurt met 3 vingers van de trekhand, nl. de wijs-, de midden- en de ringvinger, de pees ligt tussen de laatste en de voorlaatste vingerkootjes. Nu evenveel druk uitvoeren op de pees. De boogarm op schouderhoogte strekken. De wijsvinger ligt boven het nokpunt en beide andere vingers eronder. Ontspan de pols, houd de handrug recht, de hand blijft gelijnd met de voorarm.

2.4 Het trekken

Trek nu in een vlotte beweging de pees naar achteren. Hierbij zijn vooral de schouder- en rugspieren actief. Trek de pees dicht langs de boogarm in een rechte lijn naar het gelaat toe.

2.5 Het ankeren

Het ankeren moet steeds op dezelfde plaats van het gelaat gebeuren. Van groot belang is dat het ankeren steeds op dezelfde wijze gebeurt.

2.6 Het spannen

De spanning van de rug- en schouderspieren wordt aangehouden en verhoogd. De schouderbladen worden naar elkaar toe getrokken.

2.7 Het mikken

Lijn de pees in het midden van de boog. Houd dit zo stil mogelijk en verhoog de concentratie.

7

2.8 Het lossen

De pees wordt gelost door de rugspieren verder te spannen en de schouderbladen samen te trekken. Het lossen is een geleidelijk vrijlaten van de pees door een ontspannen van de vingerspieren van de peeshand. Door de spanning in de rug en de schouders glijden trekhand en –arm naar achteren als reactie op het vrijkomen van de pees. Houd tijdens het lossen de booghand volledig ontspannen.

2.9 Het narichten

Na het lossen blijft men in de houding staan. De trekhand rust met ontspannen vingers naast de nek. De boogarm met ontspannen hand blijft gestrekt in de schietrichting tot de pijl het doel raakt. Opmerking: Schiet nooit met een boog zonder pijl, de boog kan beschadigen omdat de energie die normaal in de pijl gaat zitten, nu door de boog opgevangen wordt. In het ergste geval kan er een boogarm breken. De meest gemaakte fouten zijn:

- De boog te stevig vasthouden - Een te gespannen trekhand - Onzuiver ankeren - Verslapping van de concentratie tijdens het lossen - Niet narichten - Opkijken na het lossen

Het schietpatroon in tien stappen

8

9

3. De basisuitrusting van een boogschutter.

3.1 De boog

Er is de laatste jaren een opmerkelijke technologische vooruitgang geboekt bij het ontwerpen en vervaardigen van bogen. Dit dank zij: het wetenschappelijk onderzoek, het verbeteren van de constructiemethoden en de beschikbaarheid van nieuwe grondstoffen. Er zijn drie basistypen:

- De rechte boog Dit type is reeds lang in gebruik en is sedert de middeleeuwen nauwelijks veranderd. Deze boog presteert minder, maar wordt nog steeds gehanteerd door diegenen die gecharmeerd worden door de traditie die deze boog kenmerkt.

- De recurveboog Deze moderne compositieboog bestaat uit een laminaat van edelhout en glas- of koolstofvezels, gedrenkt in diverse harssoorten. Dit type is accuraat, heeft een hoog vermogen en is bestand tegen langdurig gebruik in alle weersomstandigheden.

- De compoundboog (katrolboog) Dit type werd ontwikkeld in de U.S.A. Door het aanwenden van een ingenieus systeem van katrollen en hefbomen werd een boog ontwikkeld die bij het aantrekken de nodige kracht merkelijk vermindert.

fig. 1: rechte boog fig. 2: recurveboog fig. 3: compoundboog

Er worden bogen gemaakt voor links- en rechtshandigen. De keuze voor één van deze types wordt in hoofdzaak bepaald door het dominante oog, dus het oog waarmee we mikken. Wanneer het dominante oog niet correspondeert met de links- of rechtshandigheid moet een boog gekozen worden in functie van het dominante oog (dus niet in functie van links- of rechtshandigheid). De pees: is meestal van kunststofvezel gemaakt, zoals Fortisan, Dacron of Kevlar. De afzonderlijke vezels zijn ineengedraaid. Het middenstuk van de pees is extra ontwikkeld.

10

De handgreep: de meeste bogen hebben tegenwoordig een aparte uitsparing voor de hand. De handgreep kun je bij de meeste bogen moeiteloos omwisselen of aanpassen. De handgreep moet als gegoten aanvoelen. De pijlsteun: een klein maar heel belangrijk onderdeel van de boog. Een goede pijlsteun moet maken dat een pijl er bijna over heen glijdt zonder wrijving, het geeft de pijl een goede geleiding en de beweging mag tijdens het lossen niet verstoord worden.

3.2 De pijl

Er worden nog altijd houten pijlen gebruikt, maar tegenwoordig worden de aluminium- en koolstofpijlen meest gebruikt. Het voordeel van de laatst vernoemde pijlen: ze gaan niet zo snel kapot. De belangrijkste punten van een pijl zijn: de lengte, het gewicht, de hardheid en de gelijkmatigheid. Bij de keuze van een pijl kun je gebruik maken van tabellen ( in inches en cm) waarvoor je 2 dingen moet weten, nl. de pijllengte en de trekkracht van de boog (is gerelateerd aan de treklengte). Tegenwoordig worden de pijlen voorzien van weerbestendige veren (= van zacht plastic, verkrijgbaar in allerlei kleuren en verschillende maten). Natuurlijke veren worden niet veel meer gebruikt.

3.3 Toebehoren

Vingertab: is meestal van leer gemaakt. Het leer beschermt tijdens het spannen de middel-, ring- en wijsvinger. Het behoedt je bovendien voor pijnlijke blaren bij het terugschieten van de pees langsheen je vingers (hoge snelheid!)

fig. 4: toebehoren vingertab

11

Armbeschermer:

is verkrijgbaar in plastic en leer, lang of kort. Deze wordt gedragen aan de boogarm en voorkomt blauwe plekken en zwellingen aan de onderarm bij contact met de pees.

fig. 5: toebehoren armbescherming

Het doel: dit is afhankelijk van de aard van de schieting. Vb. schietschijven, figuren, “vogels” bij de liggende en staande wip

fig. 6: toebehoren het doel

Doelpakken: deze dienen om de pijlen te remmen, op te vangen en te stoppen. Ze bestaan in verschillend materiaal en verschillende typen.

fig. 7: toebehoren doelpak

12

4. De pijl en de boog onder de loep

4.1 De boog

4.1.1 Algemeenheden

De bogen werden oorspronkelijk uit hout gemaakt. Deze waren nauwkeurig op korte afstand maar hadden een klein vermogen. Ze waren kwetsbaar en weinig bestand tegen regelmatig en langdurig gebruik. Ze boden weinig weerstand tegen de wisselende weersomstandigheden en temperatuursschommelingen. De laatste 30 jaar is de boogbouwtechniek sterk vooruit gegaan. In het begin schoot men met de longbow, gemaakt uit taxushout. Na de 2de W.O. kwam de Zweedse stalen boog uit. Hij bestond uit 2 delen. Deze boog had het nadeel nogal stug te zijn bij het spannen en het uittrekken. Geleidelijk is men andere materialen gaan gebruiken zoals hoorn, metalen… De opkomst van glasvezel, polyester en epoxyharsen heeft een zeer grote omwenteling in de fabricage veroorzaakt. De glasvezelbogen zijn goedkoop en hebben een groot vermogen. Ze zijn bestand tegen alle weersomstandigheden. Ze hebben één nadeel: bij het loslaten van het koord ontstaat een sterke vibratie die de vlucht van de pijl nadelig kan beïnvloeden. Door langdurig onderzoek is men erin geslaagd de voordelen van de houten en de glasfiberboog te combineren door de uitvinding van de compositieboog. Hier wordt een laminaat van hout, peesvezel en hoorn gebruikt. Nu bestaat hij uit een laminaat van edelhout en glasvezel gedrenkt in diverse harssoorten. Dit type is accuraat, heeft een hoog vermogen en is bestand tegen langdurig gebruik en extreme weersomstandigheden. De handgreep werd een kolfvormige greep en het centrum van de boog werd veranderd zodat de schutter niet meer aankijkt op de boog maar naar een uitgespaard gedeelte. Het 2de grote voordeel is dat de pijl meer in het centrum van de boog ligt.

4.1.2 Onderverdeling naar vorm van de boog

Rechte boog: recht middenstuk en rechte werparmen

Reflex boog: middenstuk en/ of werparmen gebogen van de koord weg

Deflex boog: middenstuk en/ of werparmen gebogen naar de koord toe

Duoflex boog: combinatie van reflex en deflex boog

fig. 8: onderverdeling naar de vorm van de boog

13

4.1.3 Onderdelen van de boog

- De werparmen

Aan het uiteinde bevindt zich een tip met een gleuf om de lus van het koord in te leggen. Net onder de tip is de recurve. Dit is een gebogen gedeelte om nog meer werpkracht aan de boog te geven. De werpkracht is afhankelijk van de lengte van de werparmen, de breedte en de dikte.

- De treklengte

De treklengte is afhankelijk van de armlengte en de houding van de schutter. De treklengte bepaalt hoeveel kracht van de boog wordt gebruikt. Die lengte wordt bepaald bij uitgetrokken boog en bepaalt de booglengte. De treklengte wordt uitgedrukt in inches (

1 inch= 2,54cm= 1” ) en wordt gemeten bij uitgetrokken boog ter hoogte van het

rustpunt. Het is de afstand van het keeppunt tot aan de voorkant van de boog. Als vuistregel wordt volgende aangenomen:

Treklengte 22 tot 24” Booglengte 60 tot 64”

Treklengte 25 tot 26” Booglengte 65 tot 66”

Treklengte 27 tot 28” Booglengte 67 tot 68”

Treklengte 29 en +” Booglengte 69 tot 70”

14

- De booglengte

De booglengte wordt gemeten vanaf de inkeping langs de buitenzijde en door de ziel van het middenstuk. De lengte varieert meestal van 62 tot 70 inch (1 inch = 2,54 cm). Deze lengte moet geschikt zijn voor je kracht en vooral voor je armlengte. De gepaste booglengte wordt in hoofdzaak bepaald door de koordhoek. Het is de hoek gevormd door het koord in het keerpunt wanneer het koord tot op de individuele treklengte is aangetrokken. Ideaal is een hoek tussen 125° en 135°.

fig. 9: koordhoek t.o.v. lengte boog

fig. 10: koordhoeken

- Het trekgewicht

Een belangrijke eigenschap van de boog is zijn vermogen, dit wordt meestal aangegeven als het trekgewicht. Het trekgewicht wordt uitgedrukt in pond. Dit heeft niets te maken met het gewicht van de boog. Het trekgewicht wordt gemeten bij een trek lengte van 28” voor bogen tot 68‟‟ lang en 30” voor bogen van 70” lang. Algemeen trekgewicht:

a) Voor jongeren: van 15 tot 25 lbs b) Voor vrouwen: van 20 tot 35 lbs c) Voor mannen: van 30 tot 45 lbs

1 pond (pounds) = 1 lbs= 453,5 gram. Als vuistregel wordt aangenomen dat per verschil van 1” t.o.v. 28” +/- 2 lbs moet bijgeteld of afgetrokken worden. Iemand met een treklengte van 29” met een boog van 32 lbs heeft dus een trekkracht van 34 lbs

- Het middenstuk

Dit is het statisch onderdeel van de boog. Ook dit middenstuk bestaat uit verschillende onderdelen.

15

- Het venster

Al naargelang de plaatsing van het venster spreekt men van een rechtse of een linkse boog. Een linkse boog wordt gebruikt door mensen met een dominerend links oog.

fig. 11: het venster

Het venster heeft het voordeel dat:

het doel wordt duidelijker waargenomen

de pijlsteun centrisch kan opgesteld worden

het gebruik van het vizier wordt vereenvoudigd

- De pijlsteun

Dit is een klein maar belangrijk onderdeel. De pijl glijdt bijna zonder wrijving over de pijlsteun. Het geeft de pijl een goede geleiding en de beweging wordt tijdens het lossen niet verstoord. De pijlsteun bestaat uit 2 onderdelen:

Het rustpunt: waarop de pijlschacht rust. Dit is meestal verstelbaar en soms is de elasticiteit ervan regelbaar

Het drukpunt: geeft zijdelingse steun aan de pijlschacht. Er bestaan drie types: 1- het vaste drukpunt. 2- het verplaatsbare drukpunt. 3- het verend drukpunt.

fig. 12: de pijlsteun

16

- De handgreep

Dit is een kolfvormige uitsparing in het middenstuk, dat is aangepast aan de anatomie van de hand. Als de hand niet goed past in deze handgreep kun je deze moeiteloos aanpassen of omwisselen.

- Het vizier

Het vizier op de boog is geplaatst om beter te kunnen richten op het doel. De pijlpunt ligt boven de hand en het eind van de pijl zo‟n 10 à 15 cm onder de kin. Omdat de pijl een parabool beschrijft moeten we hoger gaan richten om een bepaalde afstand te overbruggen. Daarom plaatsen we een vizier op een boog. Als we op korte afstand schieten ( ± 25 meter) dan zien we dat de afstand tussen de vizierkorrel en de pijl ± gelijk is aan de afstand kin – oog. Wil je verder schieten dan moet je het vizier naar beneden brengen omdat je hoger moet mikken. Dus de boogarm komt hoger. Een krachtiger boog heeft een kleinere parabool en een grotere snelheid.

Een vizier bestaat uit:

een viziersteun

een vizierliniaal

een schuif met korrel of een ander mikmiddel (moet horizontaal en verticaal verplaatsbaar zijn op de liniaal)

een vizierkap

fig. 13: een vizier

fig. 14: soorten vizier

17

- Het koord of de pees

De pees is meestal gemaakt van kunststofvezels. De afzonderlijke vezels zijn ineengedraaid. Het middenstuk van de pees is extra ontwikkeld. Dit gedeelte wordt het meest gehanteerd: eerst om de boog te spannen en daarna om op een vast punt van de pees (het nokpunt) de pijl te plaatsen. De pijl moet altijd op de juiste plaats van de pees geplaatst worden. Meestal is er een metalen ringetje als markering op die plaats. Indien niet bevestig er eentje op die plaats. De peeslengte is niet willekeurig. Deze lengte is aangegeven op de boog. Het koord wordt aan een grote trekkracht onderworpen. Bij het lossen van de pijl kan die kracht oplopen tot 5 maal de kracht van de boog. Ze moet dus een grote trekweerstand hebben en een minimale rek vertonen. De meest gebruikte grondstof is Dacron, Kevlar, Fast Flight of Dyneema. Het aantal draden wordt bepaald in functie van:

De kwaliteit van de grondstof vb. Kevlar van 18 draden = Dacron van 10 of 12 draden

De kracht van de boog. Hoe groter de trekkracht van de boog hoe meer draden. Vb. een Dacron koord van 10 draden is goed voor een boog van 30 tot 35 lbs en een koord van 14 draden dient voor een boog van 40 tot 45 lbs

Het aantal draden bepaalt het gewicht van het koord. Een zwaar koord is traag, gaat ver door, draagt weinig energie over. Om het koord aan de inkepingen van de boog te bevestigen is het van lussen voorzien. De lussen zijn voorzien van wikkelingen met speciale draad om slijtage te voorkomen. De middelste wikkeling (trensing) dient om het midden van het koord te beschermen tegen slijtage door: het kepen van de pijl, het haken van de vingers en het slaan tegen de armbeschermers. Het keeppunt bevindt zich op ongeveer 4 mm boven de haakse lijn neergelaten op het rustpunt van de pijlsteun. Op dit punt moet de pijl telkens worden geplaatst. Om dit te markeren wordt het koord erboven en/ of eronder belegd met draad, metaal of plastic.

fig. 15: het keeppunt

De koordlengte is het volgende belangrijke element. Praktisch moet een koord +/- 3” korter zijn dan de lengte van de boog waarvoor ze geschikt is.

fig. 16: de koordlengte

18

De koordlengte bepaalt de spanhoogte. Dit is de afstand tussen het koord en het diepste punt van de greep. De spanhoogte bepaalt op welke plaats de pijl het koord zal verlaten. De spanhoogte kan aangepast worden door het koord minder of meer te torsen (niet meer dan 10 torsies opdraaien!)

- De balans

Om de gevolgen van de asymmetrische plaatsing van de greep en de pijlsteun op te vangen hebben de constructeurs de bovenste werparm van de boog een andere weerstand gegeven dan de onderste. Dit verschil noemt men de balans. De bovenmaat

moet tussen 1/16 en 3/16” groter zijn dan de ondermaat.

fig. 17: de balans

Stabilisatie

De laatste jaren is er een enorme opleving te zien in het gebruik van stabilisatoren. Een beginnende schutter moet eerst een eigen schietstijl ontwikkelen voor hij gebruik kan maken van een stabilisator. Een schutter die zijn boog onwrikbaar vasthoudt bij het lossen heeft geen nut bij het gebruik van een stabilisator. Het eigenlijke doel van de stabilisatie is de vrijgekomen kracht van de werparmen na het schot, die zich voortzetten op het middenstuk te reduceren en zo betere pijlgroepering te bekomen. Het aantal en de hoeveelheid is afhankelijk van het type boog en van de schietstijl. Lange stangen geven een gunstige stabiliteit maar bij wedstrijden buiten zijn ze zeer windgevoelig.

fig. 18: de stabilisator

19

Ze worden gebruikt om 3 effecten te verminderen die tijdens het schieten optreden:

Het in trilling raken van de boog tijdens het richten

De terugstoot en vibratie na het lossen

Het ontstaan van een torsiebeweging in een boog

4.2 De pijl

4.2.1 Soorten

- Doelpijlen:

pijlen met een minimum aan bevedering en een scherpe punt. Dergelijke pijlen worden in reeksen geschoten. Daarom is het belangrijk dat ze dezelfde eigenschappen hebben; lengte, gewicht, hardheid en gelijkmatigheid.

- Wippijlen:

zijn relatief zwaar met een grote bevedering en een bot uiteinde.

- Jachtpijlen: pijlen met een grote scherpe punt met snijkanten, grote bevedering en hoge slijtvastheid.

- Flightpijlen: een minimum aan gewicht en een zeer beperkte bevedering

4.2.2 Makelij

Hout: den, ceder, beuk es, ahorn…

Riet: primitieve volkeren gebruiken dit materiaal uit traditie en/ of noodzaak

Plastiek: kunststof met diverse samenstellingen

Glasvezel: deze vezels worden gedrenkt in kunstharsen

Metaal: holle of volle schachten uit verschillende legeringen van staal en aluminium

Carbon: wordt gespoten in een mal

Alu- carbon: composiet, aluminiumbuis wordt getrokken, dan de koolstoflaag aangebracht

4.2.3 Eigenschappen

Duurzaam

Laag soortelijk gewicht

Constante elasticiteit, conform over 360°

Bestand tegen diverse weersomstandigheden

20

4.2.4 Onderdelen

fig. 19: pijlonderdelen

4.2.5 De keep

De keep is vervaardigd uit kunststof en is zo gevormd dat de koord goed past in de groef. Er zijn verschillende maten verkrijgbaar al naar gelang de pijldiameter en de koorddikte. Ook de kleur is belangrijk om ze op grote afstanden te kunnen zien en ze te onderscheiden van die van de mede schutters.

21

4.2.6 De bevedering

Er worden 2 soorten veren gebruikt:

- Natuurveren: gemaakt van kalkoen- of ganzenveren - Kunststofveren: harde of zachte veren De bevedering heeft een dubbele rol: - Compenseren van het pijlevenwicht t.o.v. het gewicht van de pijlpunt of –bout - Sturen en stabiliseren van de pijl tijdens de vlucht. Dit is afhankelijk van: de grootte van

de veer, het model, het aantal veren, de plaatsing.

- De grootte van de veren

Lange en lage veren zijn te verkiezen boven hoge en korte. Ze hebben minder weerstand en raken het boogvenster niet. Kunststofveren hebben het voordeel dat ze geen vocht opnemen en dat ze minder weerstand bieden doordat ze zo dun zijn.

fig. 20: grootte van een veer

- Het aantal veren

Aantal: 2, 3 of 4. 3 veren staan onder een hoek van 120° en de indexveer staat steeds haaks op de keepgroef 4 veren staan onder een hoek van 75° en 110°. Het midden van de hoek van de 110° staat steeds haaks op de keepgroef.

- De plaatsing

Evenwijdig met de lengteas van de pijl, schuin of schroefvormig. Een rechtse kanteling geldt voor een linkse schutter, een linkse kanteling geldt voor een rechtse schutter.

fig. 21: plaatsing veer

- De versiering

Breng zo weinig mogelijk versiering aan om de luchtweerstand te beperken.

22

4.2.7 De schacht

De schacht van de pijl moet aan 4 criteria voldoen:

Rechtheid (te controleren door de draaiproef)

Gewicht

Stijfheid

Lengte Het groeperen kan slechts gerealiseerd worden wanneer deze 4 criteria per reeks pijlen gelijk zijn en blijven.

fig. 22: draaiproef van een pijl

4.2.8 Het gewicht

Het gewicht moet zo laag mogelijk worden gehouden om zoveel mogelijk energie te kunnen omzetten in voortstuwing. Van belang is dat het gewicht van een reeks pijlen identiek is. Niet alleen het totale gewicht maar ook het zwaarte- of balanspunt moet van alle pijlen gelijk zijn. Dit heeft invloed op de aard van de pijlvlucht. Dit punt moet zich op +/- 7 à 10% voor het middelpunt van de pijl bevinden.

fig. 23: zwaartepunt van een pijl

23

4.2.9 De stijfheid (Spine)

De spine bepaalt het vertrek en de vlucht van de pijl en wordt als volgt gemeten:

De pijlschacht wordt op 2 steunpunten geplaatst die zich op een afstand van 1” van de uiteinden van de pijl bevinden

In het midden van de schacht wordt een gewicht van 2 lbs aangebracht De veroorzaakte doorbuiging wordt gemeten en moet gelijk zijn over 360°

fig. 24: de spine van een pijl

Een zwaardere pijl heeft meer massa en blijft langer zijn snelheid volhouden, terwijl een lichtere pijl eerder wordt afgeremd maar ook vlugger het doel bereikt. Zijwind brengt een zwaardere pijl moeilijker uit zijn koers. Over de trekkracht van de boog en de Spine- waarde bestaan tabellen. Dit in combinatie met de juiste treklengte geeft de gepaste pijl.

4.2.10 Het pijluiteinde

De pijlpunt (bij een doelpijl) bestaat uit 2 delen: de eigenlijke punt, die vervaardigd is uit staal en de huls, die uit zacht metaal bestaat. Dit heeft een aantal voordelen:

Het vervangen wordt gemakkelijker

Het zwaartepunt van de pijl wordt naar voren gebracht om de stabiliteit te verbeteren

Het pijluiteinde is steviger Bij een wippijl dient de bout om de vogels van de wip te stoten. De bout kan uit hout of kunststof bestaan. Ook de grootte en de vorm kan variëren maar mag maximaal 28mm diameter bedragen.

fig. 25: pijluiteinde

4.2.11 Bepalen van de pijllengte (=treklengte)

De lengte van de pijl wordt gemeten van de keepgroef tot aan het einde van de schacht. Deze lengte moet voor elke schutter individueel bepaald worden. De beste methode is deze met de maatpijl. Dit is een pijl met indelingen in cm of in inch. De schutter moet enkele keren aantrekken en het gemiddelde is de exacte treklengte.

fig. 26: de maatpijl

24

4.2.12 Herstellen van de meest voorkomende breuken aan de pijl

- Het plaatsen van de keep:

De keep moet in overeenstemming zijn met de dikte van de pijlbuis.

Eerst de oude lijm van de pijl verwijderen en de inzet grondig reinigen. Zorg ervoor dat je de inzet niet beschadigt. Anders kan je de keep moeilijk exact recht op de inzet plaatsen.

Breng een druppel lijm op de punt van de inzet

Plaats de keep diep op de inzet en verdeel de lijm door de keep naar rechts en links te draaien

Draai de keep met een schroefvormige beweging en druk hem stevig vast. Let op: de keepgroef moet loodrecht op de indexveer staan!

fig. 27: de keepgroef

- Het plaatsen van de veer

Probeer de oude lijm te verwijderen met een bot mes

Ontvet de schacht en de nieuwe veer met aceton

Breng wat lijm op de veer aan en druk de veer op de exacte plaats op de buis aan Een goede lijm voor dergelijke herstellingen is SAUNDERS Met een “verenzetter” kan je het nauwkeurigst werk verrichten.

fig.28:verenzetter

25

5. Boogschieten en fysica

De krachten en de wetten die de pijl en de boog beïnvloeden.

5.1 Zwaartekracht

De zwaartekracht zorgt er voor dat de pijl na het afschieten daalt. Dus bij het mikken is het belangrijk om bij grotere afstanden iets hoger te mikken dan normaal. Je moet ook bij een zwaardere boog meer kracht gebruiken om deze stabiel te houden, hiervoor worden soms ook contragewichten gebruikt. De formule van zwaartekracht is Fz = m . g en heeft als eenheid Newton. De massa (m) staat in kilogram en g is de zwaarteveldsterkte die gelijk is aan 9,81 N/kg op onze breedtegraad (afgerond naar 10 in de meeste gevallen).

5.2 Wrijving

Je moet ervoor zorgen dat de pijl die je afschiet zo weinig mogelijk wrijving heeft met de lucht, zodat de pijl in een min of meer rechte baan kan vliegen. De veren, de vorm van de pijl en pijlpunt zijn bijzonder belangrijk en zijn dus ook aan de wrijving aangepast. De boog zelf wordt niet zozeer aangepast omdat deze de pijl afschiet en weinig of geen invloed kan hebben op de baan van de pijl.

5.3 De wet van Bernouilli

Is een natuurkundige wet die het stromingsgedrag van vloeistoffen en gassen beschrijft, en de drukveranderingen aan hoogte- en snelheidsveranderingen relateert. Deze wet heeft vooral met de aerodynamica te maken.

5.4 De horizontale worp

Er is een eenparige rechtlijnige beweging (een constante beginsnelheid) in de x-richting en een vrije val in de y-richting

fig. 29: grafiek van horizontale worp

= de beginsnelheid van je voorwerp in dit geval de pijl, in meter/seconde (m/s)

t = de tijd dat de pijl onderweg is, in seconden (s)

26

5.5 De verticale worp

fig. 30: grafiek de verticale worp

De x-richting is een ERB waarbij de begin –en eindpositie en de snelheid constant zijn. De y-richting is een verticale worp

27

28

fig. 31: grafiek en formules verticale worp

h = de maximale hoogte d = de afstand die de pijl aflegt tot zijn doel, in meter (m) φ = de hoek waaronder je de pijl afschiet ( de beginhoek) in graden (°) O = het beginpunt (positie)

= De snelheid in meter/seconde (m/s) β = De hoek bij de impact in graden (°) x(y) = baanvergelijking

29

6. Bedrijfsbezoek

Bedrijfsbezoek op 6 november 2009.

6.1 Het bedrijf.

Braeckeveldt Hendrik Heirbaan 194 8530 Harelbeke tel. 056 71 20 35 Het bedrijf is opgestart in 1898 en is meer dan 100 jaar actief geweest. De naam van het bedrijf was “Green Horn”. De heer Braeckeveldt is nu een ex-fabrikant en heeft nog een aantal machines ter beschikking in zijn werkplaats te Harelbeke. Hij nam het bedrijf over van zijn vader in 1969. Er werkten 5 mensen, met elk een specifieke functie binnen het bedrijf. In het totaal heeft hij 45.000 bogen ontworpen en verkocht. Per dag werden er 14 bogen gemaakt met als voornaamste afzetgebieden : Noorwegen, Duitsland, Frankrijk en Amerika. Hij is met het boogschieten en het maken van bogen opgegroeid. De bogen werden ontworpen voor ervaren boogschieters, waaronder ook spelers van de Olympische spelen en vooral voor het schieten op een doel. De 2 belangrijkste productiebedrijven waren “Green Horn” en “Jamaha”. De grondstoffen werden gehaald uit Noorwegen omdat de esdoorn er een langere groeiperiode had en dus sterker hout was. De glasvezel werd uit Amerika gehaald net als carbon (koolstof). Een standaardboog (model) ontwerpen is lang zoeken, soms maanden zelfs. Wanneer je uiteindelijk een perfect begindesign hebt, kan je de handvaten aanpassen. De buis van hout moet gelijkmatig verdeeld worden omdat anders de boog kan breken of de buis gewoon verkort of verlengt. Meneer Braeckeveldt heeft zelf een stabilisator in het hout van de boog bevestigd, in plaats van gewoon aan de boog vast te hechten zodat er dus meer evenwicht is. De prijs van de bogen kan heel wat variëren, beginnende van 80 euro en het kan oplopen tot meer dan 1000 euro naargelang het soort materiaal dat er in verwerkt zit. De lamel (latte bogen) was één van de eerste bogen en leek op een stok die bijna niet doorboog en waaraan een pees vastgehecht zat. Een boog maken die een degelijk resultaat oplevert is zeer moeilijk omdat je niet altijd over bepaalde machines beschikt die nodig zijn in het proces. De evolutie van de boog begon met een gewone stok met wat draad aan van dierlijke oorsprong (pezen). Daarna werd de stalen boog gemaakt afkomstig uit Zweden maar die was geen groot succes. Amerika bracht uiteindelijk de compositieboog en die bestond uit glasvezel en hout, deze boog was een grote doorbraak voor de boogschutters. Handvaten worden nu ook gefreesd, bevatten een legering, soms ook carbon en nu is er een opkomst van vooral kunststoffen (goedkoper) . De grote evolutie in bogen zit hem in de kammen en wielen die nu worden aangebracht omdat men soms maar de helft van de kracht moet gebruiken om dubbel zoveel snelheid en precisie te hebben. Het proces van een boog bestaat er vooral in om latten op elkaar te lijmen. Bubinga en ovangkol hout worden nog steeds gebruikt.

30

6.2 Het productieproces

Eerst wordt een handvat gezaagd in hout ,dan wordt een model gevormd en pas dan worden de latten gemaakt. Een lat bestaat uit verschillende soorten hout die aan elkaar worden gelijmd. De ene houtsoort heft de andere zijn spankracht op zodat de lat 90° kan plooien. Het gewicht van de boog is afhankelijk van de dikte van de latten. De lat is conisch (is dikker in het midden en wordt dunner naar de uiteinden toe). De glasvezellatten worden op de houten latten aangebracht en er tussen zit het handvat. De latten gaan nu in een drukpers, die een druk aanbrengt van 7 bar / cm², de lijm erop aangebracht is een lijm met harder zodat de vorm zo blijft na het persen. Het luchtkussen die erboven zit zorgt voor een gelijke druk op elke plaats van de latten. Vroeger werden de handvaten op maat gemaakt maar nu worden ze gegoten in fabrieken. De handvaten moeten achteraf dus zeer goed geschuurd worden zodat de handpalm er perfect in past. De boog wordt, na de drukpers, volledig bespoten met hars in een kamer met afzuiging en een „waterval‟ achteraf die het overvloedige hars wegspoelt, na het drogen van de boog wordt ze gepolijst . De grote problemen bij het productieproces zijn: Tijdens het proces moeten de werknemers droge handen hebben (vooral de lijmer). Deze persoon is het belangrijkst in het proces van de boog, want als de latten vochtig zijn droogt de lijm niet meer. Een ander probleem is dat er in de lijm alle componenten (uitleg: zie bijlage na de foto‟s) aanwezig moeten zijn, indien dit niet het geval is zal de boog na 3 maanden breken.

6.3 Foto’s

foto 1: uithangbord bedrijf

31

foto 4: drukpers

foto 5: vragen stellen

foto 3: recurvebogen

foto 2: sjablonen van boogvormen

32

foto 6: vragen stellen 2

foto 7: vragen stellen 3

foto 8: uitleg boogvorm

33

foto 9: drukpers

foto 10: drukpers 2

foto 11: drukpers 3

34

foto 12: bepalen van dikte van latten

foto 13: schuurmachine

35

foto 14: houtlatten

foto 15: buigzaamheid van het hout

foto 16: boogvormen

36

foto 18: bogen

foto 17: vormen drukpers 1

foto 19: vormen in drukpers 2

37

foto 21: vernis cabine

foto 20: droogproces

38

foto 22: werkplaats

foto 23: uitleg over de boog

foto 24: polijstmachine

39

foto 26: boogvormen

foto 25: gegevens van een boog

40

Componenten lijm:

De lijm bestaat uit epoxylijm en harslijm.

De epoxylijm is nodig om glasvezel op hout te lijmen.

Er wordt een harder aan toegevoegd en die zorgt voor een sterke, enigszins veerkrachtige

lijmverbinding.

Nadeel : Ze lost op als ze een tijd lang met alcohol in aanraking komt, de hardheid neemt

toe.

De glasvezel zorgt voor een ijzersterke verbinding met de lijm.

fig. 32: chemische structuur van epoxy

Harslijm heeft zure componenten in zich en daardoor hebben ze geen affiniteit met elkaar.

De harslijm moet gebonden worden op het vezeloppervlak in de vloeibare fase door aluin.

De pH moet over het algemeen tussen de 4,5 en 4,8 liggen dit is een zuurgraad waarbij de

activiteit van het aluminiumsulfaat ten opzichte van de harsdeeltjes maximaal is. De

aluminiumvlok en de harsmolecuul zitten beide aan het vezeloppervlak gebonden en

reageren beide niet met de omgeving. De harslijm is nog niet waterafstotend, maar wordt

dit pas na de interactie met de aluminiumvlok. Dit is in een omgeving met hoge

temperaturen en bepaald vochtgehalte namelijk in de droogpartij van de papiermachine.

De harslijmdeeltjes smelten in de droogpartij en verdeeld zich zo over het vezeloppervlak

en reageert met de aanwezige aluminiumdeeltjes.

41

7. Experimenten

7.1 Proef 1: Invloed van de trekkracht

1) Doelstelling

Een pijl met dezelfde boog meerdere malen rechtdoor afschieten en daarbij de trekkracht van de boog verminderen of vermeerden (aantal kilogram trekkracht) Hierbij afleiden of een pijl verder of minder ver zal vliegen bij een grotere trekkracht van de boog. 2) Benodigdheden

- Geijkte rolmeter - Recurveboog - Houten pijl - Een hensel (een toestel dat de trekkracht van een boog kan meten in kilogram) - Stabiele startmarkering - Doelmarkering (in de richting van een bepaald voorwerp schieten)

3) Opstelling

42

4) Werkwijze Je stelt je boog in op een bepaald aantal kilogram trekkracht en na elke schietbeurt zet je de trekkracht hoger in met bijvoorbeeld 2 kg. Je schiet telkens vanuit dezelfde positie onder dezelfde hoek en naar hetzelfde doel. Je meet de afstand die de pijl aflegt en je gebruikt deze pijl steeds opnieuw, je schiet de pijl 3 maal af en neemt het gemiddelde van elke schietbeurt. De resultaten zet je uit op een grafiek. 5) Waarnemingen

trekkracht in kg afstand in meter Gemiddelden 8 6,78 6,73 6,87

6,79 10 9,93 10,04 9,84

9,94 12 13,03 13,06 12,80

12,96

6) Interpretatie

Wanneer je de trekkracht verhoogt, vliegt de pijl verder met een gemiddelde waarde van 3 meter per 2 kilogram trekkracht verhoging van de recurveboog. Er was enige moeite om de boog bij hogere trekkrachten stabiel te houden omdat de boog niet overslaat zoals bij een compoundboog dat wielen of kammen heeft. 7) Besluit

De pijl vliegt verder naargelang je de trekkracht verhoogt, hoe hoger de trekkracht van de boog, hoe verder de pijl vliegt.

43

7.2 Proef 2: Schieten onder verschillende hoeken

1) Doelstelling

Een pijl met dezelfde boog en dezelfde trekkracht meerdere malen afschieten onder een verschillende hoek. Hierbij afleiden of een pijl verder of minder ver zal vliegen onder een grote, kleine of welbepaalde hoek. 2) Benodigdheden

- Geijkte rolmeter - Compoundboog - Houten pijl - Een hoekmeter - Stabiele startmarkering - Doelmarkering (in de richting van een bepaald voorwerp schieten)

3) Opstelling

4) Werkwijze Je begint met de pijl af te vuren onder een hoek van 0° vanuit je startpositie, wanneer je een pijl recht voor je uitschiet is dat 0°. Je vergroot de hoek steeds met 20°. Ook onder een hoek van 45° wordt gemeten. Je schiet de pijl 3 maal af onder een welbepaalde hoek en neemt hiervan het gemiddelde. Je zet je resultaten uit in een tabel en op een grafiek.

44

5) Waarnemingen

6) Interpretatie

Het was moeilijk om telkens onder dezelfde hoek te schieten en te zorgen dat we weinig last hadden van wind. Wanneer we de hoek wijzigden schoten we verder en bij 45 ° vloog hij uitzonderlijk heel wat verder. 7) Besluit

Hoe groter de hoek, hoe verder de pijl vliegt en 45° is de ideale hoek om het verst te schieten.

45

7.3 Proef 3: Verschillende soorten bogen

1) Doelstelling

Een pijl met 3 verschillende soorten bogen meerdere malen rechtdoor afschieten, de trekkracht van de boog stel je telkens in zodat alle drie de bogen dezelfde trekkracht hebben. Het enige grote verschil is de kammen of wielen die er wel of niet op bevestigd zijn. Hierbij afleiden of een pijl verder of minder ver zal vliegen bij een ander soort boog of juist niet. 2) Benodigdheden

- Geijkte rolmeter - Recurveboog - Compoundboog met wielen - Compoundboog met kammen - Houten pijl - Een hensel (een toestel dat de trekkracht van een boog kan meten in kilogram) - Stabiele startmarkering - Doelmarkering (in de richting van een bepaald voorwerp schieten)

3) Opstelling

4) Werkwijze Je stelt je recurveboog in op een bepaald aantal kilogram trekkracht. Je vuurt de pijl af, je meet de afstand die de pijl aflegt en je gebruikt deze pijl steeds opnieuw. Je schiet de pijl 3 maal af en neemt het gemiddelde van die 3 schietbeurten. Je doet hetzelfde bij de compoundboog met wielen en de compoundboog met kammen.

46

5) Waarnemingen

6) Interpretatie

We merken een duidelijk verschil tussen de recurveboog en de compoundbogen. Bij een compoundboog met wielen vliegt dezelfde pijl bijna dubbel zover dan bij een recurveboog. Bij een compoundboog met kammen vliegt hij nog verder, ongeveer 8 meter verder. 7) Besluit

Bij de compoundboog met kammen vliegt de pijl het verst en bij de recurveboog vliegt hij het minst ver.

47

7.4 Proef 4: Invloed van de lengte van pijlen

1) Doelstelling

Je gebruikt verschillende pijlen die variëren in lengte maar uit hetzelfde materiaal opgebouwd zijn

en dezelfde dikte en veren hebben. Je schiet deze pijlen 5 maal af met dezelfde boog en kijkt welke

rol de lengte van pijl speelt bij de lengte die deze kan afleggen.

2) Benodigdheden

- Een meetlat om de pijlen te meten

- Geijkte rolmeter

- Recurveboog

- Houten pijlen van verschillende lengte

- Een hensel (een toestel dat de trekkracht van een boog kan meten in kilogram)

- Stabiele startmarkering

- Doelmarkering (in de richting van een bepaald voorwerp schieten)

3) Opstelling:

4) Werkwijze

Je gebruikt pijlen die een aantal centimeter van elkaar verschillen en je schiet deze af met je

recurveboog en meet de afstanden die deze pijlen afleggen, je schiet ze meermaals af en neemt de

gemiddelde afstandswaarde en zet deze uit op een grafiek.

48

5) Waarnemingen

6) Interpretatie

Je zag duidelijk dat de korte pijl verder vloog. We hadden geen last van de wind die dag en deze

proef verliep dus ook vlot. De pijl moet wel lang genoeg zijn want anders valt hij uit de keep.

7) Besluit

Hoe korter de pijl, hoe verder hij vliegt want hij is ook lichter.

49

7.5 Proef 5: Invloed van materiaal pijl

1) Doelstelling

Je gebruikt verschillende pijlen die variëren in materiaal (hout, aluminium en carbon) maar gelijk zijn van lengte ,dikte en veren. Je schiet deze pijlen 3 maal af met dezelfde boog en kijkt welke rol het materiaal van de pijl speelt bij de lengte die deze kan afleggen. 2) Benodigdheden

- Een meetlat om de pijldikte en lengte te meten - Geijkte rolmeter - Recurveboog

Een houten pijl, een pijl met 2 houtlagen, een carbon pijl. - Een hensel (een toestel dat de trekkracht van een boog kan meten in kilogram) - Stabiele startmarkering - Doelmarkering (in de richting van een bepaald voorwerp schieten)

3) Opstelling

4) Werkwijze

Je schiet eerst een houten pijl 5 maal af met een recurveboog en meet de afstand die de pijl hierbij aflegt en je doet hetzelfde voor de pijl met 2 houtlagen en de carbon pijl. Je neemt de gemiddelde afstandswaarde en zet deze uit op een grafiek.

50

5) Waarnemingen

gemiddelde van 24,1 en 21

6) Interpretatie

De carbonpijl vliegt ongeveer 1 meter verder dan de houten pijl. De houten pijl met 2 houtlagen vliegt een stuk minder, ongeveer 3 meter. 7) Besluit

Carbon pijlen vliegen het verste en zwarte houten pijlen het minst ver.

51

7.6 Proef 6: Verschil in veren op pijlen

1) Doelstelling

Je gebruikt verschillende pijlen die variëren in veren die achteraan op je pijl zitten maar uit hetzelfde materiaal opgebouwd zijn en dezelfde dikte en lengte hebben. Je schiet deze pijlen 5 maal af met dezelfde boog en kijkt welke rol de veren van de pijl spelen bij de lengte die deze kan afleggen. 2) Benodigdheden

- Een meetlat om de pijlen te meten - Geijkte rolmeter - Recurveboog - Verschillende houten pijlen met verschillende veren - Een hensel (een toestel dat de trekkracht van een boog kan meten in kilogram) - Stabiele startmarkering - Doelmarkering (in de richting van een bepaald voorwerp schieten)

3) Opstelling

4) Werkwijze

Je gebruikt pijlen die verschillen van veren en je schiet deze af met je recurveboog en meet de afstanden die deze pijlen afleggen. Je schiet ze meermaals af en neemt de gemiddelde afstandswaarde en zet deze uit op een grafiek.

52

5) Waarnemingen

gemiddelde van 23,57 en 25,14

6) Interpretatie

De pijl zonder veren vloog 1 meter verder dan de pijl met lange veren, maar hij week ook redelijk af van de mikrichting. De pijl met de lange veren vloog ongeveer 1 meter verder dan de pijl met korte veren. 7) Besluit

De pijl zonder veren vliegt het verst, maar hij is minder accuraat en dus eigenlijk onbruikbaar in wedstrijden of in de jacht omdat hij redelijk afwijkt van het doelwit. De pijl met de langste veren is het best om ver te schieten en het nauwkeurigst ook.

53

7.7 Proef 7: Dikte van pijlen

1) Doelstelling

Je gebruikt verschillende pijlen die variëren in dikte maar uit hetzelfde materiaal opgebouwd zijn en dezelfde lengte en veren hebben. Je schiet deze pijlen 5 maal af met dezelfde boog en kijkt welke rol de dikte van pijl speelt bij de lengte die deze kan afleggen. 2) Benodigdheden

- Een meetlat om de pijlen te meten - Geijkte rolmeter - Recurveboog - Houten pijlen van verschillende dikte - Een hensel (een toestel dat de trekkracht van een boog kan meten in kilogram) - Stabiele startmarkering - Doelmarkering (in de richting van een bepaald voorwerp schieten)

3) Opstelling:

4) Werkwijze

Je gebruikt pijlen die een welbepaalde dikte hebben (6, 7, 8, 9 millimeter dikke pijlen) en je schiet deze af met je recurveboog en meet de afstanden die deze pijlen afleggen. Je schiet ze meermaals af en neemt de gemiddelde afstandswaarde en zet deze uit op een grafiek.

54

5) Waarnemingen

6) Interpretatie

De pijl die 2 millimeter dikker was (8 mm) vloog het minst ver en de 2 millimeter dunnere pijl (6mm) vloog ongeveer 2 meter verder dan de dikkere pijl. De wind beïnvloedde de resultaten redelijk wat , dus schoten we de pijlen beide meerdere keren af. 7) Besluit

Hoe dunner de pijl, hoe verder hij vliegt. Maar hij zal ook eerder stuk gaan.

55

Besluit

Eerst had ik mijn twijfels of ik mijn eindwerk wel tot een goed resultaat zou brengen. Want

er was weinig literatuur te vinden in het Nederlands (technische boeken). Het volgende

struikelblok was het slechte weer (neerslag, wind) bij het uitvoeren van mijn experimenten.

In België zijn er geen bedrijven die bogen vervaardigen maar ik heb uiteindelijk een firma

gevonden waar tot voor enkele jaren werd gewerkt. Gelukkig was de voormalige

bedrijfsleider bereid me een rondleiding te geven en informatie te verschaffen. Via dat

bezoek en de documentatie heb ik veel bijgeleerd over het vervaardigen van bogen en

pijlen alsook de invloeden bij het schieten. De verbeteringen aan het eindwerk en het

uitvoeren van de proeven namen veel tijd in beslag. Om nauwkeurig te werken moet je

vooral veel geduld hebben en kijken of het experiment is gelukt.

Mijn besluit van de proeven is: een boog met een hoge trekkracht en een hoek van 45° bij

het afschieten van een pijl is ideaal om het verst te schieten. De compound met kammen

in combinatie met een dunne, korte pijl legt de grootste afstand af. Een pijl zonder veren

vliegt ver maar is niet trefzeker omdat hij onstabiel is. Een pijl vervaardigd uit koolstof is

het lichtst van materiaal en zal verder vliegen dan andere soorten pijlen.

Ik heb ook geleerd hoe ik een brief moet opstellen, werken met BIN-normen, op tijd alles in

te dienen en regelmatig te werken.

Dankzij de hulp van vele mensen is dit eindwerk tot een mooi en overzichtelijk geheel

gebracht. Ik dank mijn mentor voor de raad, het doornemen van mijn tekstdocumenten, de

aangebrachte correcties en de nuttige tips. Vervolgens de Sint-Sebastiaan gilde in Eeklo

die mij veel van haar materiaal ter beschikking heeft gesteld. Mijn vrienden die mij hielpen

bij het uitvoeren van de proeven. De heer Braeckeveldt voor de interessante rondleiding

en bijkomende info over dit onderwerp bij het bedrijfsbezoek. Mijnheer Coene voor de

uitleg betreffende lay-out, uitleg betreffende Word en Excel en de tal van tips over het

eindwerk. Ten slotte mijn ouders die mij steunden en met plezier mijn teksten doornamen.

56

Bibliografie.

1) Boeken

- HEIM, K. en WENDLANDT,K.M., Handboog schieten, Kosmos B.V., Utrecht, 1986, 125

pagina‟s

-

2) Internet

- RICHTER, D., „The physics behind archery’, internet, 2009- 10-24,

(http://www.helium.com/items/1458613-the-physics-and-mechanics-behind-archery)

- „Test area Luc’, internet, 2009-09-22,

(http://www.pijlenboog.be/index.php/Test_area_Luc)

- VDBOSCH, A. en VDVEN, M., „De fysica van het boogschieten’, internet, 2009-09-29,

(http://www.natuurkunde.nl/artikelen/view.do?supportId=678483)

- Handboogmaatschappij Moed en Volharding Vlimmeren, „De boog‟, internet, 2009-11-

03,

(http://www.moedenvolharding.be/index2.php?option=com_content&task=view&id=58)

- Handboogmaatschappij Moed en Volharding Vlimmeren, „De pijl‟, internet, 2009-11-03,

(http://www.moedenvolharding.be/index2.php?option=com_content&task=view&id=59)

3) Diversen

- Dhr. Bart Coene, 2010-01-06, Elov cursus fysica 5TW, „2 dimensionale bewegingen’