10 Natura 2000 Natura 2000 11

der verhogen van de waterstand de hoogste prioriteit. Daar is ons beheer de komende jaren op gericht’’. Het echte hoogveen ligt in het Aamsveen-gebied in een ondergrondse kom van niet water doorlaatbare aardlagen en wordt gevoed met uitsluitend regen-water. De neerslag van stikstof uit de lucht is weliswaar veel te hoog, maar daar heb je volgens Van der Weele als beheerder geen invloed op.

Een bezoek aan dit echte hoogveen lijkt op het eerste oog niet echt spec -taculair. In hoogveen is schraalhans keukenmeester met als resultaat heel veel veenmossen levend op regenwa-ter. In dit voedselarme milieu kunnen maar weinig soorten planten en dieren leven. Natuurlijk meerdere soorten veenmossen voor kenners te herken -nen met een loep of microscoop, hier en daar wat veenbessen of zonne-

dauw, wat witte pluimen van veen-pluis of wollegras, talloze libellen, vlinders en een enkele vogel.

Maar wat je ziet behoort toch echt tot de Europese topnatuur. Vrijwel ieder plantje, libel, vlinder, slang en vogel staat op de rode de lijst van meest beschermde soorten. Je kijkt met andere ogen als je beseft hoe kwets -baar deze veennatuur is en hoe

Een bezoek aan het Aamsveen brengt je ver terug in de tijd. Naar de periode dat na de ijstijden grote delen van Oost-Nederland werden bedekt met hoogveen. Trilveen van dikke, zompige veenmostapijten zo ver het oog reikte. Ruig en nauwelijks toegankelijk. Het Aamsveen behoort tot de weinige overgebleven hoogveengebieden in West-Europa. Duizenden hectares veen werden in Oost-Nederland in de loop van eeuwen afgegraven en als tur�es verstookt. ‘Afge -turfde’ veengebieden werden eeuwenlang waar mogelijk

ontwaterd en omgezet in lucratievere landbouwgrond. Ook in het Aamsveen werd hier en daar turf gestoken, maar hier kreeg de natuur telkens wel weer de kans om te herstellen. Daar kun je achteraf heel blij om zijn.

,,Er is in het Aamsveen een echte hoogveenkern overge -bleven die je ook op oude kaarten nog terug kan vinden’’, zegt ecoloog Jacob van er Weele van Landschap Overijssel. ,,Maar door ontwatering van omliggende landbouwgebie-den en vervening is ook het Aamsveen sterk verdroogd. Om de kwaliteit van het veen te behouden, heeft het ver-

Het Aamsveen leeft op door natte voeten

Aamsveen

Pal aan de grens ligt in Enschede het Aamsveen. Het maakt samen met het grote Duitse Amtsvenn deel uit van het Europese natuurnetwerk Natura2000. Landschap Overijssel werkt, samen met het waterschap, al jaren aan herstel van de grondwaterstand, want kwetsbare hoogveennatuur gedijt alleen met de voeten in het water.

Tekst: Jan Bengevoord

Hoogveenmos

Bont DikkopjeEenarig Wollegras

Natura 2000 13 12 Natura 2000

zeldzaam het in West-Europa is geworden. Hier sta je oog in oog met oernatuur en je ruikt het ook. Wie eenmaal het veen heeft geroken, zal de geur niet snel meer vergeten. Hier vliegen niet alleen legertjes muggen en dazen, maar

ook hoogveenglanslibellen en venwitsnuitlibellen, zoeken adders en levend-barende hagedissen een zonnig plekje om op te warmen, kwaken poel-kikkers en heikikkers, �adderen hooibeestjes en bonte dikkopjes en vinden roodborsttapuiten weer een broedplaats.

En sinds enkele jaren vliegen er in de broedtijd ook kraan -vogels. Voorlopig alleen nog op bezoek. ,,De kraanvogel broedt nog niet in het Aamsveen, maar wordt zo vaak gezien dat de kans op broedende kraanvogels de komende jaren heel groot is’’, verwacht Jacob. Voor liefhebbers al net zo bijzonder: in de veenranden broeden weer blauwborsten en roepen sprinkhaanzangers. En vindt de grauwe klauwier een broedplek. Soorten die pakweg 20 jaar geleden bijna helemaal waren verdwenen. En ’s winters duikt de al net zo bijzondere klapekster met grote regelmaat in het Aamsveen op. Er valt meer te beleven dan je op het eerste oog denkt.

Bijzonder aan de natuur in het Aamsveen is zeker ook de overgang van het ‘komveen’ naar het hoger gelegen gebied

van de Oldenzaalse/Enschedese stuwwal en het dal van de Glanerbeek die daar tussen ligt. Ook hier gedijen bijzondere en vaak zeldzaam geworden planten en dieren. Zij pro�-teren van de complexe waterhuishouding en bodemom-

standigheden die bijzondere ‘natte’ heideveldjes en rijk

bloeiende schrale graslanden hebben voortgebracht. Hier groeien en bloeien dopheide, klokjesgentianen en zon -nedauw en vliegen in het late voorjaar prachtige heideblauwtjes, grote kei -zerlibellen en tengere pantserju�ers. ,,Ook in deze overgangsgebieden willen we de waterstand verbeteren’’, zegt beheerder Harry Koster van Land -schap Overijssel. De diep in het land -schap ingesleten Glanerbeek blijkt

hier oorzaak van sterke grondwater -standsdaling. ,,Dat willen we verbe -teren door deze beek minder diep te maken. Dat gebeurt door de beekbo-dem te verhogen met zand, dat blijft liggen door het aanbrengen van drem-pels in de vorm van takkenbossen in de beek. Zonder drempels zou het zand zo weer wegspoelen’’. Dit najaar staat nog meer op stapel. ,,Bovendien willen we het gebied met natte heide en schrale graslanden uitbreiden door het kappen van berkenbos. Door bos

te verwijderen houden we ook meer water vast door een geringere verdam-ping’’. Ook deze maatregelen moeten de kwetsbare natuur robuuster en duurzamer maken.In de randzones van het veen bevin-den zich in graslanden ook poelen die plek bieden aan de zeldzame kamsala -mander. ,,Deze soort komt niet voor in het echte veen, maar wel in de poelen rondom het veengebied. Ook die vra-gen voortdurend aandacht wat betreft onderhoud’’, zegt Van der Weele. Het behoud van de kamsalamander in het Aamsveen is een belangrijke Natu -ra2000-opgave omdat een belangrijk deel van de populatie van de kam-salamander in Nederland voorkomt. Overigens pro�teert van de aanleg en onderhoud van poelen ook een andere belangrijke soort voor het Aamsveen, de boomkikker. Dit kikkertje heeft in het Aamsveen een vaste stek gevon-den en draagt vanuit dit gebied hope-lijk bij aan verdere uitbreiding in de regio.

Jacob van der Weele en Harry Koster benadrukken de intensieve samen -werking met de beheerders van het aangrenzende in Duitsland gelegen natuurgebied, het Amtsvenn/Hün-felder Moor. ,,De grote omvang van het gezamenlijke gebied heeft een enorme meerwaarde voor tal van soorten’’, zegt Van der Weele. Harry Koster wist in het verleden al samen met de Duitse beheerders al verschei -dene maatregelen tot behoud van het veen door te voeren. ,,We hebben al tal van sloten op de grens gedempt om te voorkomen dat water uit veen verdwijnt. Je zag toen al dat de natuur herstelde’’. Nu wordt onderzoek ver -richt naar nog bestaande ‘lekken’ in het veen. ,,Ook die kunnen we dan dichten om een optimaal resultaat te behalen’’.

Harry Koster benadrukt dat het gebied ook bij een hogere grondwaterstand in de toekomst voor het publiek toe-gankelijk zal blijven. Ook al zal het bestaande wandelpad natter worden. ,,Samen met de Duitse beheerders van het Biologisch Station Zwillbrock

gaan we zoeken naar oplossingen voor wandelaars en natuurliefhebbers. We willen graag mensen de prachtige natuur grensoverschrijdend bij het Aamsveen laten beleven. Dat zal in de toekomst zo blijven ’’.

Levend barende Hagedis zonnend in braam

HoogveenglanslibelSuperzeldzame libel, die in het Aamsveen en enkele andere veengebieden in Oost-Nederland nog en zelfs weer voorkomt. Zoals de naam al zegt met een glanzend uiterlijk, maar verder wat onopvallend door een overwegend groene kleur. Een echte libel van hoogveen met een voorkeur voor veenmostapijten boven het oppervlaktewater. ,,Als er open water is dan wordt de hoogveenglanslibel vaak verdreven door soorten als de viervlek. Blijkbaar is deze rivaliteit er niet bij een dichte veenmosvegeta -tie’’. De hoogveenglanslibel staat op de rode lijst van bedreigde dieren.

Welriekende nachtorchisIn de randgebieden van het Aams-veen zijn schrale graslanden te vin -den, waar tal van bijzondere planten zich thuis voelen. De gevlekte orchis is hier vaak algemeen. Maar ook de wit bloeiende welriekende nachtor-chis is hier te vinden. Het is een echte soort van schrale graslanden en bloeit uitbundig in juni en juli. Blijkbaar is de welriekende nachtor -chis gericht op insecten die ’s nachts vliegen, want vooral in de avond en nacht geurt de plant sterk. De welrie -kende nachtorchis staat op de rode lijst van bedreigde planten.

Welriekende nachtorchis

Roodborsttapuit mannetje

Hoogveenglanslibel

Heideblauwtje op Dopheide

Kamsalamander

Kleine Zonnedauw