Een Verandering van Tijdperk:wat betekent dit voor Amsterdam-Noord?

Jan Rotmans

Amsterdam, 09 Januari 2014

www.twitter.com/janrotmans

We leven niet in tijdperk van verandering

maar in een verandering van tijdperken

Kantelperiode

periode waarin heel veel tegelijk verandert

is zeldzaamheid in de geschiedenis

voorbeeld: eind 19de eeuw

moderniseringsproces fundament Nederland

onderwijs, kiesrecht, zorg, sociale opbouw

Unieke Kanteling

1. weefsel van de samenleving verandert

2. structuur van de economie verandert

3. disruptieve technologische doorbraken

Indicaties voor Kantelperiode

-collectief unheimisch gevoel dat verandering in lucht hangt

-chaos door turbulentie, instabiliteit en onzekerheid

-enorme dynamiek van onderop, nieuwe macht van onderop

-geen duidelijke richting, weinig inzicht en overzicht

-steeds meer conflicten tussen bestaande en nieuwe orde

25 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

25 jaar

Transitie naar Samenleving 3.0

Horizontaal

Decentraal

Bottom-upKa

ntel

perio

de Verticaal

Centraal

Top-down

Tijd

O

pbou

w va

n du

urza

me

sam

enle

ving

We zitten hier

Kantelfase

energiebedrijven vallen om

massale ontslagen in thuiszorg

welzijnsorganisaties verdwijnen

bouwbedrijven saneren op grote schaal

Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld

exploitatie co-operatie

structuren mensen

onnatuurlijk natuurlijk

ontlenen waarde creëren

lineair cyclisch

Structuur Wisseling

oude structuur nieuwe structuur

verticaal horizontaal

hiërarchisch netwerken

top-down bottom-up

centraal decentraal

zuilen gemeenschappen

Sturingswisseling

oude sturing nieuwe sturing

mono-actor sturing netwerksturing

controle, beheersing adaptief, anticipatief

zekerheid onzekerheid

simplexiteit complexiteit

regisseren faciliteren

Samenleving 3.0

do it ourselves society

samenleving van onderop

participatiesamenleving

burgerkracht sociaal doe het zelven

Economie 3.0

CO2-arm

biobased kleinschalig

circulair

maatwerk bottom-up

nieuwe maakindustrie

Evolutionaire Revolutie

silo’s worden afgebroken

nieuwe instituties ontstaan

mensen breken door structuren heen

glocalisering

Waar zien we die verandering?

energie van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam

welzijn van zorgen voor naar zorgen dat

bouw van aanbod & product naar vraag & dienst

zorg van doelmatig & efficiënt naar mensgericht

Transitie in het sociaal domein

Drievoudige Dubbele Transitie

Jeugd, Zorg, Welzijn

- decentralisatie van rijk naar gemeenten

- integratie van beleidsterreinen

- bezuinigingen en efficiency operaties

Transformatie = Cultuuromslag

Risico

zelfde fouten maken op gemeentelijke schaal met minder geld en mensen

gemeenten zijn nog niet klaar voor transitie

Persistente Probleem

mens in dienst van structuur

‘silosering’ van welzijnsector

achterhaald paradigma

in Amsterdam werken 4500 mensen in jeugdopvang

120 instanties zijn betrokken bij jeugdopvang

Transitie = Transformatie

transformatieve verandering

in structuur, cultuur, werkwijze

Transitie = Machtsverschuiving

van

overheid

naar

burger

GezondheidsZorg

Kernprobleem in de Zorg

Systeemwaarden Menswaarden

doelmatigheid aandacht / tijd

efficiency vertrouwen

controle, beheersing ruimte

standaardisering diversiteit

kosten / baten kwaliteit

Persistente probleem in langdurende zorg

mens en systeem zijn vervreemd van elkaar

verbroken verbindingen tussen:

lichaam en geest

management en werkvloer

financiering en inhoud

gezondheid en welzijn, arbeid, sport

zorgverlener en verzorgde

Verbroken Verbinding

relatie tussen zorgverlener en zorgvragervertrouwen, intimiteit, passie, aandacht, bezieling

is verworden tot

relatie tussen leverancier en cliëntkosten, doelmatigheid, budget, efficiency, afrekening

Verbroken Verbinding

Systeem is belangrijker geworden dan Mens

vandaag is belangrijker morgen

cijfers belangrijker dan mensen

Zorgsysteem is niet toekomstbestendig

nieuw zorgsysteem is nodig

Zorg 3.0

Uitgangspunten van Zorg 3.0

mensgericht

menslievend

vanuit eigen kracht

in eigen omgeving

samenredzaam

met bescherming van kwetsbare mensen

Voorbeelden van Zorg 3.0

Buurtzorg

brengt verpleging en verzorging weer bij de mensen

zelfsturende buurtzorgteams: verpleegkundigen ziekenverzorgenden

zorg op maat in buurt op basis van behoeften zorgvrager

integratie in netwerk van zorgvrager (gezin, vrienden, buurt)

platte, horizontale organisatie met nauwelijks managers

Mensen gaan zichzelf organiseren

in gemeenschappen

vertrouwen

transparant

kleinschalig

menselijke maat

Zorgcoöperatie

ca. 60 in Nederland

werken op lokale schaal

voor mensen met beperking

mensen lokaal op maat helpen

Geen Blauwdruk voor Zorg 3.0

zoeken, leren en experimenteren

innovatieruimte is nodig voor experimenten

werken met koplopers, niet met branchepartijen

opschalen wat succesvol blijkt te zijn

Valkuilen

keukentafelgesprek

arrangement

spoorboekje & marsroute

resultaatgericht project

Gemeenten zijn nog niet klaar

start in elke gemeente met experimenten zorg 3.0

jeugdzorg, ouderenzorg, wijk/buurtzorg

ontwikkel een perspectief voor komende 10 jaar

hoe ziet zorg 3.0 er uit in uw gemeente of organisatie?

faciliterende rol van de overheid

leggen van verbindingen tussen ‘het veld’ en de zorgvrager

Wat betekent dit nu voor Amsterdam-Noord?

‘Zekerheden’complexiteit diversiteit

globalisering netwerksamenleving

horizontalisering

vergrijzing ontgroening krimp

klimaatverandering verduurzaming

groene economie

Contra-Trends

glocalisering samenredzaamheid

deeleconomie circulaire economie

burgerinitiatieven faciliterende overheid

menselijke maat

4 Scenario’s

Palet van Buurten

sterke buurten met eigen karakter, lijkt op Noord nu

Urban Village

dorp in metropool met veel nieuwe mensen

Urban Village

zelfvoorzienend met toeristische trekpleister

Noord Wereldstad

veel hoogbouw , internationaal met grote bedrijven

Transitie

van lelijk eendje naar mooie zwaan

- drie zeer kwetsbare wijken

- nog aantal zwakke buurten

- broedplaatsen langs IJ-oever

- burgerinitiatieven

- Oud Noord vs Nieuw Noord

Speerpunten

- sluiten metroring

- woningen voor jongeren/starters

- 14.500 extra woningen

- brug over het IJ

- beschermen van Waterlandse Zeedijk

- faciliteren van initiatieven van onderop

Pas Op

niet teveel

knutselen

plannen

organiseren

focus op infrastructuur

top-down planning

Wat Wel

organisch ontwikkelen

doorbraakprojecten

experimenteerruimtes

zelfsturende teams

faciliteren

Faciliteren = Organisch Ontwikkelen

richting geven

&

innovatieruimte bieden

Gemeente in faciliterende rol

richting geven

duidelijke, ambitieuze kaders stellen

werken volgens heldere spelregels / principes

afstemmen van ontwikkelingen in samenhang

Gemeente in faciliterende rol innovatieruimte bieden

mentale ruimte, juridische ruimte, organisatorische ruimte

belemmeringen wegnemen

ongedachte coalities stimuleren

niet alles zelf willen organiseren, maar het mogelijk

maken dat anderen het zelf kunnen organiseren

Faciliterende Overheid

agenderen

stimuleren

verbinden

schakelen

organisch ontwikkelen

Competentieontwikkeling

nieuwe kwaliteiten voor professional

niet voor maar met mensen werken

nieuwe kwaliteiten voor gemeente ambtenaren

verbinden, schakelen, faciliteren

Ambtenaar 3.0

zit niet meer achter zijn bureau

maar trekt de wijk/buurt in

heeft een loket in de wijk/buurt

Wat te Doen Morgen?

niets

reflecteren op laatste paar jaar

bewust onbekwaam of onbewust onbekwaam?

geschikt als verbinder, facilitator, stimulator?

hanteert u nog wereldbeeld van command-and-control?

Wat te Doen Overmorgen?

stop met plannen maken

kijk naar wijk of gebied vanuit complexiteitsbril

waar zit de veerkracht en potentie van wijk/gebied

ga op zoek naar koplopers [friskijkers, dwarsdenkers]

start vernieuwingsproces vanuit smal & diep draagvlak

Inzichten

in overgangsperiode naar samenleving 3.0

betekent wezenlijk andere rol van overheid

Amsterdam Noord in transitie: duurt 30 jaar

organisch ontwikkelen en faciliterende rol

Dienend Leiderschap

visie, strategie, actie

geduld, tact, wijsheid

vertrouwen