Verslag studiedag Door de bomen terug het bos Bibliotheek Tweebronnen Leuven – 26/10/2010

Een stap opzij, een stap terug en twee stappen voorwaarts! Andere context voor bibliotheken

De context waarin (openbare) bibliotheken opereren is sterk veranderd. De opkomst van informatietechnologie is van enorme invloed op vorm en inhoud van het werk. Maar er is meer aan de hand: het gedrag van gebruikers verandert, de diversiteit in de samenleving neemt toe en trends volgen elkaar in hoog tempo op. Er ontstaan nieuwe vragen en behoeften in de samenleving waar de bibliotheek adequaat op in moet spelen. De bibliotheek heeft daarvoor nieuwe antwoorden nodig, zonder daarbij te vervallen in oppervlakkigheid, het ‘herverpakken’ van verouderde functies of quick wins. Nieuwe functies, nieuwe werkprocessen en nieuwe gebouwen worden gevraagd die werkelijk recht doen aan de taak van de bibliotheek in de 21e eeuw. Een diep besef van de kerntaken van de openbare bibliotheek is daarbij essentieel. Een echt toekomstgerichte strategie is pas mogelijk als je heel goed weet wat de essentie van het openbare bibliotheekwerk is. De bibliotheek is allereerst een plaats van inspiratie met haar collectie. Maar daarnaast wordt zij werkplaats en podium voor het organiseren en delen van perspectieven en inzichten, voor confrontaties met de ander en met het eigene. Waarbij mensen niet alleen als consument worden aangesproken, maar als ‘informatiegeletterde’ burgers worden uitgenodigd en toegerust om deel te nemen aan reflectie in onze samenleving. Informatievaardigheden beperken zich in die zin niet alleen maar tot een passieve deelname aan onze informatiesamenleving, maar is in deze benadering ook basisvoorwaarde tot actief burgerschap. Bibliotheken zullen bij het opstellen van programma’s voor het trainen van informatievaardigheden rekening moeten houden met dezer ‘functionele eis’.

Dat vraagt om een nieuw type bibliotheek!

Een bibliotheek die op een dergelijke manier werk maakt van actieve informatiegeletterdheid vraagt om een andere bibliotheekarchitectuur, andere werkprocessen, andere vormen van dienstverlening en andere bibliothecarissen. De huidige bibliotheken representeren nog in hoge mate de oude paradigma’s en ontwerpcriteria: consumptie, schaarste, stand-alone, instrumentele ontsluiting. Bibliotheken worden nog steeds gebouwd als overdekte boekenkasten met de systematiek van de ouderwetse catalogusbak. Ordening wint het nog steeds van betekenis en context. Voor mij staat niet de ordening en de passieve ontsluiting en presentatie van de collectie centraal, maar de bibliotheek die rijkdom en verrassing wil creëren met haar collectie, die de context van de collectie centraal stelt en verhalen vertelt en laat vertellen met haar collectie. Wij moeten werken aan een betekenisgevende samenhang tussen de bronnen: door het organiseren van die samenhang kan de openbare bibliotheek zich onderscheiden. Hierbij gaat het om inhoudelijke deskundigheid (kennis van de collectie), maar ook om het vermogen om met de collectie rijkdom, betekenis en verrassing te creëren en te organiseren. Waar de gebruiker een actieve rol krijgt als producent en ontwikkelaar van informatie: als schrijver, als historicus, recensent, commentator, als muzikant, als filmmaker.Nieuwe technologie en de vorm waarin informatie beschikbaar is, betekenen geen beperking of bedreiging, maar bieden juist kansen om tot volstrekt nieuwe vormen van plaatsing, ordening en ontsluiting van de collectie te komen. Hierbij gaat het om slimme en nuttige combinaties die culturele meerwaarde opleveren en die de waarde en betekenis van de bibliotheek alleen maar kan versterken als ruimte voor inspiratie, kennis, fantasie en verwondering.

Rob Bruijnzeels / oktober 2010