KONINKLIJK PALEIS AMSTERDAMKONINKLIJK PALEIS AMSTERDAMKONINKLIJK PALEIS AMSTERDAM

EenrondjePaleisRondleiding langs de buitenzijde van het Koninklijk Paleis

3

MAJESTUEUZE GEVEL4-5

DAM6-9

TIMPAAN AAN DE DAM10-15

BRONZEN BEELDEN AAN DE DAM 15

TOREN MET HET CARILLON17

PALEISSTRAAT18-19

NIEUWEZIJDS VOORBURGWAL20

TIMPAAN AAN DE NIEUWEZIJDS VOORBURGWAL

20-25

BRONZEN BEELDEN AAN DE NIEUWEZIJDS VOORBURGWAL

26-27

MOZES & AÄRONSTRAAT28

linksDe Dam met het nieuwe Stadhuis, ca. 1657Balthasar Florisz van Berkenrode (1591-1645)Fragment uit gravure, Stadsarchief Amsterdam

MAJESTUEUZE GEVELHet meest markante gebouw op de Dam is het Koninklijk Paleis. Vooral deimposante gevel bepaalt het gezicht van het bekendste plein van Nederland, maarook de gevel aan de Nieuwezijds Voorburgwal is bepalend voor het Amsterdamsestraatbeeld. Het meest in het oog springen de gebeeldhouwde timpanen van elkongeveer twintig meter lang en de zes bronzen beelden van vier meter hoog. De totale gevel, circa 80 meter lang, 60 meter diep en 30 meter hoog (tot aan hettimpaan), telt 148 grotere en 24 kleinere guirlandes en 180 Korinthische enRomeinse kapitelen. De hoekpaviljoens zijn voorzien van vier adelaars en een kroonverwijzend naar de kroon van keizer Maximiliaan die Amsterdam vanaf 1489 in haarstadswapen mocht voeren als teken van verhevenheid boven andere steden.

Het voormalig stadhuis van Amsterdam is naast de aanleg van de grachtengordelhet grootste bouwproject uit de Gouden Eeuw. Het decoratieprogramma aan debuitenzijde heeft de architect Jacob van Campen (1596-1657) ontworpen als eenlofrede op de roem van Amsterdam. De belangrijkste thema’s zijn vrede, welvaart ende centrale positie van Amsterdam in de wereld. Als een waar Gesamtkunstwerkgebaseerd op de bouwstijl uit de klassieke oudheid, zijn de gebeeldhouwdeversieringen niet alleen aangebracht als versiering, maar zijn juist onderdeel van dearchitectuur.

4

Via deze korte wandeling rondom het Koninklijk Paleis, krijgt u meerinformatie over het decoratieprogramma aan de buitenzijde van het gebouw.

Start uw wandeling op de Dam.

7

DAMDe keuze voor deze centrale plek voor de bouw van het nieuwe stadhuis vanAmsterdam in 1648 was niet willekeurig. Het plein functioneerde al sinds dezestiende eeuw als ontmoetingsplek voor Amsterdammers en bezoekers uitbinnen- en buitenland, als geografisch, bestuurlijk (oude stadhuis), financieel(beurs van Hendrik de Keyser) en religieus centrum (Nieuwe Kerk). Het plein was enis nog altijd het kloppende hart van de grachtengordel en de later gebouwde wijkendie tegenwoordig de stad Amsterdam vormen.

In de afgelopen eeuwen is de Dam flink onderhevig geweest aan verandering: in naam, in functie, in vorm en in bebouwing. Uit de zeventiende eeuw resterenalleen de Nieuwe Kerk en het voormalig Stadhuis.

Bestudeert u eerst het onderste gedeelte van de gevel van het Koninklijk Paleis.

GESLOTEN GEVEL MET ZEVEN POORTEN

De gevel van het Paleis heeft een gesloten karakter. Dat lijkt vreemd voor eengebouw dat als stadhuis een openbare functie had. Met het oog op bestormingenen het opgeslagen goud van de Wisselbank waren veiligheidsmaatregelen wellichtdoorslaggevend.

Van Campen heeft zeven poorten aangebracht die leiden naar twee ingangen.Vanuit de ingangsgalerij kon men de in het midden gelegen vierschaar inzien. Dezeruimte waar ceremonieel het doodvonnis werd uitgesproken stond via de galerij inopen verbinding met de Dam. Het feit dat de architect koos voor twee ingangen enniet één hoofdingang past in de ideologie van een democratie en een republiek. Inhet verleden zag men ook wel in de zeven poorten een verwijzing naar de provinciesvan de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

bovenDe Dam met het Stadhuis en de Waag, 1668 Jan van Kessel (1641-1680)Olieverf op doek, De Nederlansche Bank, Amsterdam

onderVoorgevel van het Stadhuis, 1665-1680Gerrit Adriaensz. Berckheyde (1638-1698)Olieverf op doek, 75,5 x 91,5 cm, Amsterdam Museum

ZUILENORDENDe gevels zijn geleed met twee series kolossale pilasters, met de Composiete ofRomeinse orde onder en daarboven de Korinthische. Van Campen baseerde zich opde toepassing van zuilenorden die de Italiaanse architect Vicenzo Scamozzi (1548-1616) in zijn tractaat L’Idea dell’ Architettura Universale (1615) voorschreef.Scamozzi achtte de combinatie van deze beide hoogste orden geschikt voorregeringspaleizen. Geïnspireerd door het classicisme is het gevelschemasymmetrisch.

BALKONTegenwoordig is het balkon het bekendste onderdeel van het Koninklijk Paleis. Hetbalkon dateert uit de tijd van Lodewijk Napoleon (1778-1846), die tussen 1806 en1810 koning van het Koninkrijk Holland was. Bij de transformatie van het stadhuis ineen paleis zocht de koning naar een plek om zich aan zijn volk te kunnen tonen. Op10 november 1808 was het balkon gereed.In 1938 is het balkon verkleind tot het huidige formaat en is het hekwerk metmedaillons vervangen. In de vergulde lauwerkransen is de Generaliteitsleeuwgeplaatst, herkenbaar aan zijn kroon, zwaard en pijlen. Deze leeuw verwijst naar hetwapen van het Koninkrijk der Nederlanden, waar dezelfde leeuw in het schild isafgebeeld.

8

Kijkt u nu omhoog naar het marmeren timpaan.

rechtsbovenKoning Willem-Alexander, Koningin Máxima en hun dochters na de troonsoverdracht op 30 april 2013

rechtsonderKoningin Wilhelmina en Winston Churchill tijdens zijn bezoek aan Amsterdam in mei 1946

TIMPAAN AAN DE DAMTot aan de negentiende eeuw stond het Damrak in verbinding met het IJ. Op het IJwerden producten uit de hele wereld overgeladen op binnenvaart schepen en via hetDamrak de stad binnen gebracht om op de Dam te worden uitgeladen, gewogen enverhandeld. Door de overzeese handel was Amsterdam een rijke stad geworden,waardoor er geld was om het inmiddels veel te kleine houten stadhuis te vervangendoor een groots monumentaal gebouw. Het timpaan aan de Dam verbeeldttoepasselijk de zee die Amsterdam hulde brengt.

DE AMSTERDAMSE STEDENMAAGD

In het midden van het marmeren timpaan zetelt de Amsterdamse stedenmaagd, depersonificatie van Amsterdam. Op haar hoofd siert de kroon van keizer Maximiliaanvan Oostenrijk. Met de ene hand ondersteunt de stedenmaagd een schild met drieandreaskruisen, het stadswapen van Amsterdam. In de andere hand houdt ze eenolijftak vast als teken van vrede en als verwijzing naar de godin van de aarde,Cybele.

LEEUWENNet als bij de verbeelding van Cybele liggen aan de voeten van de stedenmaagdtwee leeuwen. Al vanaf de zestiende eeuw ondersteunden twee leeuwen ook hetstadswapen, waarbij ze net als in het timpaan waken over de stad Amsterdam. De leeuwen zijn daarnaast een verwijzing naar de gouden leeuwen die dearmleuningen van de zetel van de wijze Bijbelse koning Salomo flankeren.

11

NEPTUNUSLinks van de stedenmaagd staat Neptunus, de god van de zee. Hij is herkenbaar aanzijn vergulde drietand en zijn woeste uiterlijk met verwaaide haren. Met zijn drietandkan hij het water onstuimig maken, rotsen splijten en de aarde doen beven. De spieren, aderen, haren, oorschelp, tepel en de ribben zijn ondanks de grotehoogte van het timpaan in detail uitgevoerd. Dit geldt voor alle sculpturen die deAntwerpse beeldhouwer Artus Quellinus (1609-1668) en zijn atelier voor hetgebouw produceerden, evenals de marmeren en, in het geval van het timpaan,zandstenen omlijstingen.

TRITONENNeptunus wordt in het timpaan begeleidt door Tritonen. Van oorsprong is Triton dezoon van Neptunus en Amphitrite. Deze vriendelijk godenzoon van de zee heeft hetbovenlijf van een man en het achterlijf van een vis. Hij bespeelt de trompet of eentrompetvormige schelp waarmee hij de zeeën kalmeert.Uiteindelijk wordt Triton een soortnaam, van een lagere orde. Het zijn vrolijkegestalten, soms half man en half vis, maar ook wel afgebeeld als zee-Kentauren(half mens, half paard). Quellinus heeft het ontwerp van de triton rechtsonder destedenmaagd duidelijk geïnspireerd op de Fontana del Tritone van Bernini in Rome.

NEREÏDENNaast de Tritonen zijn op het timpaan ook hun vrouwelijke tegenhangersafgebeeld, de Nereïden. Deze zeegodinnen vereren de stedenmaagd met wier enlauwerkransen, welke zijn verguld. De Nereïden zijn de dochters van Nereus enDoris, dochter van Okeanos. Ze staan bekend als vriendelijke, charmante en mooievrouwen, die opduiken uit het water gezeten op zeepaarden en dolfijnen.

HIPPOCAMPIDe vier zeepaarden die de Tritonen en Nereïden vergezellen op het timpaan heten inhet Latijn hippocampi. De hippocampus heeft het hoofd en voorbenen van eenpaard, in plaats van hoeven poten met vliezen, het geschubde onderlijf van een vis ende staart van een dolfijn. De zeepaarden op het timpaan hebben vergulde hoorns.

12

OVERIGE ZEEDIERENOp het timpaan zijn nog enkele exotische en minder exotische dieren afgebeeld,zoals een krokodil, enkele zwanen, zeehonden en dolfijnen. Deze dieren tezamenverbeelden de oceanen van de wereld, een verwijzing naar de overzeese handelwaaraan Amsterdam haar welvaart en succes te danken had.

BRONZEN BEELDEN AAN DE DAM

De gevel aan de Dam wordt bekroond met drie bronzen beelden, die door deklokken gieters François (1609-1667) en Pieter (1619-1680) Hemony werdengegoten naar de modellen van Quellinus. Boven het timpaan staat Vrede,geflankeerd door twee van de kardinale deugden Prudentia (Voorzichtigheid) enJustitia (Gerechtigheid). Samen met de beeldengroep, die u zult zien aan deNieuwezijds Voorburgwal, verbeelden de bronzen sculpturen dat universele vredeop aarde en in de hemel alleen mogelijk is dankzij de vier verbeelde deugden, welkeop hun beurt weer essentieel zijn voor goed bestuur.

VREDEVrede is herkenbaar aan de olijftak in haar linkerhand. De symboliek van de olijftakstamt uit het Bijbelse verhaal van de duif die Noach een olijftak brengt als teken dathet water van de Zondvloed gedaald is (Genesis 8:11). In haar andere hand heeft zede Mercuriusstaf of caduceus vast, naast symbool voor vrede ook een verwijzingnaar Mercurius, de god van de handel. Aan haar voeten ligt de hoorn des over -vloeds, symbool voor welvaart.Vrede is geen deugd maar het resultaat van Voorzichtigheid en Rechtvaardigheid.Het beeld verwijst enerzijds naar het jaar waarin de eerste steen van het stadhuis isgelegd: 1648, het jaar van de Vrede van Munster dat het einde van de TachtigjarigeOorlog inluidde. Anderzijds verwijst ze met haar attributen, de hoorn des overvloedsen de Mercuriusstaf, naar het resultaat van vrede: de welvaart die voortkomt uit dehandel.

15

PRUDENTIAPrudentia staat voor voorzichtigheid en wijsheid. Zij is de intellectuele, redelijkedeugd. Zij is herkenbaar door haar attributen: de spiegel en een slang. De spiegelwees oorspronkelijk op zelfkennis. Later wordt aan de spiegel de machttoegeschreven verleden en toekomst te tonen. De slang is een verwijzing naar hetevangelie van Mattheus, waarin staat dat men voorzichtig moest zijn net als deslang. Prudentia is een directe weerspiegeling van het Goddelijke in de mens. Uitdeze deugd komen de andere hoofddeugden voort.

JUSTITIAJustitia staat voor rechtvaardigheid. Zij is een zedelijke deugd die voortkomt uitwijsheid, want wie wijs is kan niet onrechtvaardig zijn. Haar attributen zijn deweegschaal die het goede en het kwade weegt, symbool voor de onpartijdigerechtspraak; en de staf met het alziend oog, afgebeeld als een zon met een oog inhet midden. Dit symboliseert Gods alwetendheid en rechtvaardigheid en is eenverwijzing naar de waarheid die altijd aan het licht komt.

16

TOREN MET HET CARILLONDe toren van het Koninklijk Paleis is een afgeleide vorm van een koepel. De koepelsymboliseerde in de zeventiende eeuw het ware geloof. De klokken van het carillonin de koepel die hemelsche klanken moesten verspreiden over de stad, werden netals de bronzen beelden gegoten door de gebroeders Hemony. De melodieënveranderden zes tot acht keer per jaar. De beiaardiers konden de muziek zelf kiezen,maar waren verplicht om bij het uurslag een psalm te laten horen. Nog altijd wordtin de zomer op gezette tijden het carillon bespeeld.

Niet alle plannen van Van Campen zijn uiteindelijk uitgevoerd. Het verhaal is nietcompleet. Op de koepel waren ook nog acht bronzen beelden gepland die de achtwindrichtingen aan zouden geven. Dit idee had Van Campen overgenomen uit hetboek De Architectura van de Romeinse architect Vitruvius (85-20 v.Chr). De enigeuitgevoerde verwijzing naar de windrichtingen is de windvaan bovenop de koepel.De windvaan heeft de vorm van een koggeschip, een zeilschip waarop goederenwerden vervoerd tussen de Hanzesteden. Het koggeschip stond centraal in hetoude stadswapen van Amsterdam.

17Vervolg uw route via de linkerkant van het gebouw. U loopt nu de Paleisstraat in.

PALEISSTRAATDeze straat is in het verleden een aantal keren van naam veranderd. De huidigenaam Paleisstraat dateert uit ongeveer 1875. In dat jaar werden een aantal huizengesloopt en werd de steeg, Stilsteeg genaamd, verbreed tot een straat. Deoorspronkelijk naam van de steeg was Gasthuissteeg naar het Elisabeth gasthuisdat hier gelegen was.

Aan deze zijde van het stadhuis waren de kantoren van de Wisselbank gevestigd.De deur die u halverwege tegenkomt is de ingang naar de bank. De Wisselbank washet enige instituut dat na de paleistransformatie in het gebouw mocht blijven. Dearchitecten van Lodewijk Napoleon lieten deze ingang aanbrengen, zodat menvanaf de straat de bank kon bereiken zonder het paleis van de koning te betreden.

18

Vervolg uw route naar de Nieuwezijds Voorburgwal.

bovenHet Stadhuis gezien vanaf de Gasthuissteeg (de latere Paleisstraat), ca. 1710Pieter Schenk (1660-1713), uitgeverPrent, Stadsarchief Amsterdam

NIEUWEZIJDS VOORBURGWALOorspronkelijk was de Nieuwezijds Voorburgwal een langs een gracht aangelegdeburgwal. De gracht werd in 1884 gedempt, waardoor de oorspronkelijke achterzijdevan het gebouw een andere rol heeft gekregen. De ingang aan deze zijde dienttegenwoordig als hoofdingang van het Paleis. Deze ingang stond al in de oorspronkelijk plannen van Van Campen. Via deze deurwas het in de tijd van Lodewijk Napoleon mogelijk het Koninklijk Museum tebereiken dat hij in 1808 in zijn nieuwe paleis op de derde verdieping liet inrichten.De collectie van dit museum vormt de kern van het Rijksmuseum. Het museum wasop gezette tijden en voor een kleine prijs publiek toegankelijk.

Door de negentiende- en twintigste-eeuwse toegevoegde gebouwen, waaronderhet winkelcentrum Magna Plaza, is de gevel minder dominant in het straatbeeld.

Kijkt u nu omhoog naar het marmeren timpaan.

TIMPAAN AAN DE NIEUWEZIJDS VOORBURGWAL

Aan de Nieuwezijds Voorburgwal zijn het de vier in de zeventiende eeuw bekendecontinenten - Europa, Azië, Afrika en Amerika - die de stedenmaagd welvaartbrengen. De continenten zijn te herkennen aan attributen die in het boek Iconologiavan Cesare Ripa (1560-1622) werden beschreven. De Nederlandse versie van hetboek, dat in 1644 werd gepubliceerd, was een van de belangrijkste inspiratie -bronnen bij het ontwerpen van het decoratieprogramma.

Met name de figuren in dit timpaan hebben te lijden gehad van regen en wind. Vanrestauratie is voorlopig afgezien, omdat hiervoor nieuwe technieken vereist zijnwaarvan de langetermijneffecten niet bekend zijn.

21

bovenDe bloemmarkt, 1660-1680Gerrit Adriaensz. Berckheyde (1638-1698)Olieverf op doek, 45 x 61 cm, Amsterdam Museum

DE AMSTERDAMSE STEDENMAAGD

In het midden van het timpaan zit de Amsterdamse stedenmaagd op de rand vaneen koggeschip. Zij draagt een platte helm met vleugels, een verwijzing naarMercurius, god van de handel. Beide armen spreidt zij uit naar de vier werelddelendie persoonlijk allerlei goederen aanbieden. Het gebaar en de hoed zijn een tekendat de Amsterdamse stedenmaagd de handel omarmt en beschermt.Haar voeten rusten op de aardbol, waartegen een astrolabium, een jacobsstaf eneen passer leunen. In de zeventiende eeuw was Amsterdam het centrum van decartografie.Aan weerszijde van de stedenmaagd liggen de riviergoden IJ en Amstel. Het wateruit hun vazen vloeit samen net als de beide rivieren van oorsprong deden. Om hetverschil tussen de rivieren aan te geven hebben beide andere attributen. Het IJ, inde zeventiende eeuw nog met zout water en direct verbonden met de zee, zit op eendolfijn en een anker. Hij is gehuld in een visnet en draagt een zogenaamdescheepskroon. De Amstel heeft symbolen van zoet water: een kroon van biezen,twee roeispanen en een pikhaak. Naast de vaas zien we tenslotte een bever, eenknaagdier bekend van het bouwen van dammen.

EUROPALinks van de stedenmaagd staat Europa. Zij draagt een koninklijke mantel en dekeizerskroon op haar hoofd en in haar handen heeft zij de hoorn des overvloeds,symbool voor welvaart en voorspoed. Europa wordt, als continent bedreven inlandbouw, omgeven door twee paarden en runderen die worden voortgedreven dooreen man met een knuppel. De boeken aan haar voeten verwijzen naar de geletterd -heid en de wijsheid van het continent. Het kind voor haar biedt de stedenmaagdrode en witte druiven aan.

AZIËRechts van de stedenmaagd staat Azië, een gesluierde vrouw met tulband. In haarene hand houdt ze de teugels van een kameel vast en in de linkerhand eenwierookvat, waarin door een jongen wordt geblazen om aan te tonen dat de wierookbrandt. Achter haar staan een struisvogel en een vrouw met een mand vruchten ophet hoofd. De kinderen voor haar brengen de stedenmaagd de belangrijksteproducten uit Azië: een kistje met specerijen en tulpen.

22

AFRIKALinks van Europa staat Afrika, een zwarte, vrijwel naakte vrouw met een zonnehoedop haar hoofd. Achter haar staat een olifant en ze begeleidt een leeuw via zijnmanen. Aan weerszijden van Afrika staan twee jongens: de een met een papegaai,de ander met een salamander. Om haar linkerbeen kronkelen twee slangen, waar vande één de ander in de kop bijt. Achter deze groep slepen twee mannen met koop -waar, waaronder graan, verpakt in een zak, baal, kist en ton. Een derde man tilt éénvan de olifantstanden op die in de uiterste hoek van het timpaan op de grond liggen.

AMERIKAAmerika het jongste en het laatste van de vier continenten staat rechts van Azië.Haar belangrijkste attributen zijn de veren hoofdtooi en een pijlkoker. Zij begeleidteen man die met moeite een mand vol met fruit mee torst. Achter hen draagt eenman een bak met vuur op de schouder als representatie van de tropische hitte. Aanhaar voeten ligt een krokodil die bijt op een stuk suikerriet dat hem wordtaangeboden door een jongetje. In de hoek van het timpaan komen anderebelangrijke producten van het continent aan bod: tabak verbeeld als een indiaanmet een pijp in de hand en het goud en zilver verbeeld door een drietal mijnwerkers.In het uiterste puntje doet een aapje zich te goed aan een tropische vrucht.

25

BRONZEN BEELDEN AAN DE NIEUWEZIJDS VOORBURGWAL

Net als aan de Damzijde staan aan weerszijden en boven het timpaan drie bronzenbeelden. In het midden torent Altas met het hemelgewelf op zijn schouders bovenalles uit. Aan zijn zijden staan Temperantia (Matigheid) en Vigilantia (Waakzaam -heid), de twee laatste hoofddeugden.

ATLASMet zijn bol van ongeveer vier meter doorsnede is Atlas een van de bekendstebeelden van het Koninklijk Paleis. Atlas was een titaan. Na de verloren titanenstrijdtegen Zeus werd hij veroordeeld tot het eeuwig dragen van het hemelgewelf. Hijsymboliseert het universum en in dialoog met het bronzen beeld van Vrede staan zijvoor de universele vrede.Atlas in het midden verenigt Kracht en Matigheid. Als de Kracht in juiste banenwordt geleid door Matigheid is het mogelijk om de lasten van de wereld te dragen.

TEMPERANTIATemperantia, de Matigheid, wordt voorgesteld als een vrouw met teugels in haarhanden. Matigheid beteugelt de menselijke driften en hartstochten door middel vanhet verstand. Zij is de derde kardinale deugd.

VIGILANTIAOver de betekenis van dit laatste beeld bestaat wat onduidelijkheid. De vierdekardinale deugd is Fortitudo, wat staat voor Kracht of Standvastigheid. Devrouwspersoon op de gevel heeft daarentegen attributen die verwijzen naarVigilantia, de Waakzaamheid: de toorts in haar hand en de haan aan haar voeten.Waarschijnlijk zijn de oorspronkelijke plannen van Van Campen tijdens hetbouwproces aangepast en heeft Vigilantia de plek ingenomen van Fortitudo.

26Vervolg uw route wederom richting de linkerkant. U loopt nu de Mozes & Aäron -straat in. U loopt tussen het Koninklijk Paleis en de Nieuwe Kerk door.

MOZES & AÄRONSTRAATDe naam van de Mozes en Aäronstraat is niet zomaar gekozen voor de straat tussenhet voormalig Stadhuis en de Nieuwe Kerk in. De Bijbelse Aäron was de hoogstepriester van het volk Israël en staat symbool voor de kerkelijke macht. Zijn drie jaarjongere broer Mozes leidde het volk Israël uit Egypte en staat als wereldlijke leidervoor de bestuurlijke macht. Ondanks de broederlijke ligging aan het centrale pleinwoedde er een stevige concurrentiestrijd tussen het kerkelijk bestuur en hetstadsbestuur.

Net als de ingang aan de Paleisstraat dateert deze entree uit de tijd van LodewijkNapoleon. In januari 1809 werd hier een extra dienstingang gemaakt.

Vervolg uw route naar de Dam. U bent nu aan het einde van de wandeling.

Jacob van Campen heeft zijn lofrede op Amsterdam in het decoratieprogrammain het hart van het gebouw, de Burgerzaal, voortgezet. Een groot deel van het jaar is het Koninklijk Paleis open voor bezoekers. U bentwelkom om dit prachtige gebouw met haar unieke geschiedenis en interieur tebewonderen. Voor meer informatie: www.paleisamsterdam.nl

Bezoek ons ook op:

bovenHet Stadhuis vanaf de Dam gezien, rechts de Mozes & Aäronstraat, ca. 1650-1700Ets, Stadsarchief Amsterdam29

COLOFON© 2013 Stichting Koninklijk Paleis Amsterdam

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagenin een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigewijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze,zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens dewettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnendoen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is hetauteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam.

Uitgever: Stichting Koninklijk Paleis AmsterdamAuteur: Renske Cohen Tervaert

Fotoverantwoording:Erik & Petra Hesmerg: 5 onder, 10 onder, 13, 31, achterzijde omslag Rijksgebouwendienst / Wim Ruigrok: 5 boven, 9 links, 10 boven, 14, 20 onder, 23, 24, 27Jan Derwig: 14 linksbovenSpaarnestad Photo: 9 onderANP Foto: 9 boven

Grafische vormgeving: Minkowsky visuele communicatieDruk: Rob Stolk, Amsterdam

Geraadpleegde literatuur:- Saskia Albrecht, Otto de Ruyter, Marijke Spies e.a., Vondels’ Inwydinge van ’t Stadhuis t’ Amsterdam, Muiderberg 1982.

- Katharine Fremantle, The Baroque Town Hall of Amsterdam, Utrecht, 1959.- Eijmert-Jan Goossens, Het Amsterdamse Paleis, Schat van beitel en penseel, Zwolle, 2010.- Jacobine Huisken, Koen Ottenheym, Gary Schwartz (red.), Jacob van Campen, Het klassieke ideaal in de Gouden Eeuw, Amsterdam 1995.

- Eric Moorman & Wilfried Uitterhoeve, Van Alexander tot Zeus, Figuren uit de klassiekemythologie en geschiedenis, met hun voortleven na de oudheid, Amsterdam 2007.

- Frits Scholten, Artus Quellinus, Beeldhouwer van Amsterdam, Amsterdam 2010.- Pieter Vlaardingerbroek, Het paleis van de Republiek, Geschiedenis van het stadhuis vanAmsterdam, Zwolle 2011.

www.paleisamsterdam.nl

30

9 789072 080462

ISBN 978-90-72080-46-2

© Stichting Koninklijk Paleis Amsterdam