12-4-2019

1

“Eén tegen eenzaamheid”

Prof. Dr. Anja Machielse

KBO-PCOB, 4 april 2019

Onderwerpen

▪ Wat is eenzaamheid en waarom is het

een probleem?

▪ Achtergronden, verschijningsvormen

▪ Wat kun je doen aan eenzaamheid?

Wat is eenzaamheid?

1 2

3 4

12-4-2019

2

Sociale behoeften

▪ Hechting

▪ Integratie

▪ Waardering

▪ Zorg en liefde

▪ Sociale steun

Sociale relaties

▪ ‘Buffer’

▪ Veerkracht

▪ Welzijn, gezondheid, ‘zinvol leven’

▪ Ontbreken ervan → ‘sociaal kwetsbaar

Begrippen

▪ Sociale eenzaamheid

▪ Emotionele eenzaamheid

▪ Existentiële eenzaamheid

“Ik heb het idee dat mijn vrienden en

iedereen die om mij heen staat eigenlijk

niet echt geïnteresseerd is in wie ik ben.

Ik heb echt het gevoel van

“ik ben in mijn eentje”.

5 6

7 8

12-4-2019

3

“Ik heb nooit contacten kunnen leggen met

mensen. Ik kende wel mensen, maar ik had geen contacten.”

Risicofactoren

▪ Gezondheidsproblemen

▪ Sociaaleconomische factoren

▪ Persoonlijke eigenschappen

▪ (Langdurige) mantelzorg

▪ Niet-westerse achtergrond

▪ Woonomgeving

Life-events Eenzaamheid in Nederland (> 18 jaar)

57% 33%

10%

Niet eenzaam

Matig eenzaam

Ernstig eenzaam

Bron: Gezondheidsmonitor (GGD, CBS, RIVM, 2016)

9 10

11 12

12-4-2019

4

Eenzaamheid in Nederland (> 85 jaar)

37%

48%

15%

Niet eenzaam

Matig eenzaam

Ernstig eenzaam

Bron: Gezondheidsmonitor (GGD, CBS, RIVM, 2016) Hoe ziet eenzaamheid er uit ?

‘Stille’ problematiek

▪ Schaamte

▪ Onzichtbaar

▪ Passief

13 14

15 16

12-4-2019

5

Eenzaamheid bij ouderen

Sociale verliezen

“Ik had zes broers en een zus, maar als je de

jongste bent, dan blijf je alleen achter, dan

gaat alles om je heen weg, dat verdwijnt.

Vrienden ook.

In een tamelijke korte tijd, misschien in een

jaar of vijf, is het allemaal weggevallen.”

Verlies van gezondheid

“Er komt ziekte in je leven en dan laten ze

het afweten. Als het niet goed met je gaat,

blijven mensen weg.

En je wil het zelf ook niet. Je wil liever

contacten als je over leuke dingen kan

praten.”

17 18

19 20

12-4-2019

6

Verlies emotionele steun

“Ik had altijd een hele goede vriend…

Weet je wat hij de laatste tijd tegen me

zegt: ‘ik kom niet meer bij jou, want je

straalt verdriet uit en dat wil ik niet, dat

vind ik vervelend’.”

Verlies van zelfstandigheid

“Ik ben zo afhankelijk! En ik wil niet

afhankelijk zijn.

Het is een gevecht van binnen.

Je wil niet afhankelijk zijn,

maar je bent het.”

Verlies van aansluiting

“Ik probeer aansluiting te zoeken bij de

maatschappij, maar het lijkt alsof dat

steeds mislukt.

En momenteel overheerst toch het gevoel

dat je geen deel meer uitmaakt van de

maatschappij.”

Paradox van het ouder worden

▪ Kwetsbaar (sociaal, zingeving)

▪ Behoefte aan betekenisvol contact

Tegelijk:

▪ Netwerk krimpt

▪ Minder mogelijkheden om contacten te

leggen/onderhouden

21 22

23 24

12-4-2019

7

Groeiende behoefte

“Nu, op 80-jarige leeftijd, mis ik een zekere

vertrouwdheid met iemand.”

Omdat je nu veel meer de betrekkelijkheid, de

relativiteit gaat voelen en zien.

Wat is belangrijk, wat doet ertoe en wat doet

er niet toe? Dat ontwikkelt zich heel sterk. En

daar zit enig verschil in met vroeger.” Hoe pakken we eenzaamheid aan?

Doel

• Terugdringen aantal eenzame 75-plussers

• Signaleren en bespreekbaar maken

• Doorbreken en duurzaam aanpakken

Een trendbreuk in eenzaamheid?

25 26

27 28

12-4-2019

8

Organisatie

▪ Landelijke Coalitie tegen Eenzaamheid

▪ Lokale coalities in 380 gemeenten

▪ Centrum ‘Eén tegen eenzaamheid’

▪ Wetenschappelijke Advies Commissie

Interventies

▪ Ontmoetingsmogelijkheden en

activerende interventies

▪ Aandacht voor emotionele en

existentiële eenzaamheid

Complex en divers

▪ Veel oorzaken

▪ Verschillende resultaten

▪ Geen standaardoplossingen

Geen standaardoplossing

▪ Situationeel of structureel

▪ Motivatie: willen, kunnen, durven

▪ Sociale competenties: actief, passief

29 30

31 32

12-4-2019

9

“Het is goed bedoeld, maar dan komen

ze met allerlei adviezen. Daar heb ik

helemaal niets aan…

Je kan toch niet zeggen: iedereen moet

A, B of C doen.

Ik wil bepaalde dingen gewoon niet, want

die passen niet bij mij.”

Situationeel

“Na het overlijden van mijn man, was ik

heel diep in de put. Ik moest alles zelf

doen… en dat is heel moeilijk... Dat heb

ik nooit gehoeven, want ik had een man:

ik hoefde maar te knippen en hij deed

alles.”

Structureel

“Als jong mannetje was ik al een loner. Ik

heb nooit een ‘normaal’ leven geleid. Ik

ben een beetje een misfit. Ik ben niet

helemaal compleet. Sociaal en

emotioneel, mentaal, ben ik niet

volgroeid. Ik ben niet helemaal af.”

Geen behoefte aan contact

“Ik heb geen behoefte aan contacten met

andere mensen. Omdat ik niet wil praten

over mijn leven en mijn problemen.

Als ik erover praat, wordt ik heel

verdrietig. Daarom vermijd ik mensen.”

33 34

35 36

12-4-2019

10

Sterke behoefte aan contact

“Je hebt hier in de buurt ook zo’n wijkcentrum... daar hebben ze bijvoorbeeld

zo’n borduurmiddag, maar als je daar naartoe gaat, dan moet je je verplicht happy

voelen. En dat weerhoudt mij dan om daarnaar toe te gaan…

Daar moet je echt, als ze wat tegen je zeggen, ook weer antwoord geven. Niet dat

ik dat niet wil, maar ja…”

Aandacht

“Ik zou iemand willen met wie ik kan praten. Gewoon, over de dingen die me

bezighouden.

En dan met iemand die veel geduld heeft, want ik ben niet zo snel van doen en

dergelijke.”

“Ik zou wel willen dat mensen wat meer naar me

omkeken. Ze kijken helemaal niet naar me...

Ze kijken ook nooit eens naar binnen, ze zullen

nooit eens een hand opsteken.”

Mogelijkheden

▪ Activering

▪ Netwerkontwikkeling

▪ Vergroten zelfstandigheid

▪ Praktische problemen oplossen

▪ Stabiliseren van de situatie

▪ Leren omgaan met de situatie

▪ Emotionele steun

▪ Vangnet

37 38

39 40

12-4-2019

11

Dank voor uw aandacht! Vragen

▪ Hoe kun je eenzaamheid voorkomen en je voorbereiden op het ouder worden?

▪ Wat kun je doen voor eenzame mensen in je omgeving?

Nabespreking

▪ Wat me raakt in dit verhaal…

▪ Heb ik dat wel goed begrepen?

▪ Wat ik geleerd heb…

▪ Wat vind ik ervan?

▪ Wat ga ik hiermee doen?

41 42

43