EEN BLIK IN DE TOEKOMST

door J Dahmeijer

In de WESTLANDSCHE COURANT, het Nieuws- en Advertentie-blad voor 's Gravesande en Omstreken , uitgegeven voor J. van Zee-venter te `s-Gravenzande, verscheen in juli 1879 in vier afleveringen een opmerkelijk artikel. Wie dit schreef, is niet bekend, misschien was het wel van de hand van de uitgever zelf De schrijver van het artikel beschreef een droom. In deze droom bezocht hij 100 jaar later, dus in 1979, Hoek van Holland en `s-Gravenzande.

Dit artikel is niet zo maar een gefantaseerde toekomstvisie, maar lijkt te zijn geschreven met een bepaalde bedoeling. De schrijver stelt in zijn droom namelijk een paar maatschappelijke en sociale proble-men uit die tijd aan de orde. Uitvoerig wordt stilgestaan bij het stag-neren van de zeer winstgevende teelt van vroege aardappelen, onder andere als gevolg van geknoei van tuinders met dit product. Verder krijgt de Nederlands Hervormde Gemeente het verwijt, ondanks een enorm legaat, geen haast te maken met de bouw van een behoorlijk bejaardentehuis en krijgt het gemeentebestuur een flinke veeg uit de pan. Tenslotte wordt de meeste aandacht besteed aan het nijpende gebrek aan onderwijs aan leerlingen die langs de Maasdijk wonen.

Als hij in zijn droom terug kijkt vanuit het jaar 1979, zijn deze pro-blemen uiteraard opgelost. De tuinders hebben krasse maatregelen genomen om frauderen tegen te gaan. Er is een prachtig Diaconiehuis gebouwd, er is dan een krachtig gemeentebestuur en last but not least wordt er na 100 jaar besloten om eindelijk een openbare school te bouwen aan de Heenweg! Door het verhaal heen loopt zijn bezoek aan `s-Gravenzande zoals het er in onze tijd uit zou zien. Opmerkelijk is dat de schrijver geen vermoeden heeft van de rigoureuze technische en maatschappelijke ontwikkelingen die zich de volgende 100 jaar zouden voordoen. Als wij onze streek over 100 jaar zouden beschrijven, zou dat zeker een futuristisch beeld opleveren. Hij voorziet wel veranderingen maar die sluiten aan bij de toenmalige belevingswereld. Het lijkt wel of hij dat met opzet doet om de problemen geloofwaardiger over te laten komen. Hij beschrijft, verpakt in zijn droom, dat hij in 1979 nog met de stoomtram naar `s-Gravenzande reist, hij treft in de Langestraat nog een vuilniskar aan getrokken door een paard, er staan rijtuigen voor de herberg De Spaansche Vloot en de tuinders vervoeren hun producten nog per schuit naar het Vaartplein.

5

Gemeentehuis, rechts herberg De Spaansche Vloot

Voordat wij dit interessante krantenartikel voor u afdrukken, zullen wij u in het kort schetsen hoe het ongeveer 100 jaar geleden met `s-Gravenzande gesteld was en welke problemen er in die tijd speel-den.

`s-Gravenzande was toen een gemeente met een bevolking van onge-veer 5000 inwoners en had een oppervlakte van 3800 hectaren met inbegrip van De Beer, thans Europoort. De voornaamste bestaans-bron was de land- en tuinbouw. Zoals in de meeste andere Westlandse gemeenten werden hier veel aardappelen verbouwd. Op de zandgrond tegen de duinen teelde men asperges. Verder groeiden er op uitge-breide schaal druiven langs fruitmuren. Er waren nog geen druiven-serres en er werden nog geen veilingen gehouden, de tuinders lever-den hun producten aan opkopers. De tuinders hielden ook vee en de boeren tuinierden op een deel van hun land, dat had te maken met de grondsoort. Er zijn in die tijd nog 14 kaas makende boeren. `s-Gravenzande was dus een agrarische gemeente. De meeste `s-Gra-venzanders woonden in het "dorp". De tuinbouw werd voor een groot deel rond het dorp uitgeoefend en het buitengebied was boerenland. De huidige buurtschap Heenweg bestond nog niet. In 1872 was de Nieuwe Waterweg in gebruik genomen. Dat had tot gevolg dat het dorp Hoek van Holland ontstond. Er vestigde zich daar een bevolkingsgroep die voor een belangrijk deel werkte in de handel en de scheepvaart. Verder werden er rijksambtenaren van het loods-wezen en de in- en uitvoerrechten gestationeerd en was er een deta-

6

chement militairen gelegerd op het pantserfort dat aangelegd was om de mond van de Waterweg te beschermen. De 's-Gravenzanders en de bewoners van Hoek van Holland hadden dus niet veel met el-kaar gemeen. In verband met de sterke groei van Hoek van Holland had de gemeenteraad in 1878 besloten daar een openbare lagere school te bouwen.

De snelle groei van Hoek van Holland legde een flink beslag op de krappe gemeentelijke financiën. Dat wekte, op zijn zachtst gezegd, wrevel op bij de bevolking van 's-Gravenzande. De kwestie van school-stichting aan de Maasdijk, of liever gezegd, het niet overgaan tot schoolstichting is daar een voorbeeld van.

Als gevolg van de ontginning van een deel van het Staelduin door A.J.A.van Rijckevorsel in het midden van de 19e eeuw en het in pacht uitgeven van deze grond voor de land- en tuinbouw groeide de bevol-king in de omgeving van het Staelduin en kwam er behoefte aan onderwijs. Daarom richtte Van Rijckevorsel op 1 februari 1860 na-mens 76 hoofden van huisgezinnen uit de omgeving van de Maas-dijk, de Heenweg, de Dijckerwaal en de Naaldwijkseweg het verzoek tot Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland om een openbare school te stichten.

Reden om een onderwijsvoorziening aan te vragen was dat de af-stand tot de openbare scholen in 's-Gravenzande-dorp zo groot was, dat de kinderen het grootste deel van het jaar, vooral door het slechte weer in de winter, geen onderwijs konden volgen. Negentien jaar later, in 1879, is er nog geen school. De schrijver van het artikel vertelt in zijn droom dat pas in 1979, dus 100 jaar later, tot schoolstichting besloten wordt. Het lijkt wel of met name deze onderwijskwestie de reden voor het schrijven van dit artikel was!

Wij laten de verteller aan het woord. In zijn verhaal zijn, ter verdui-delijking of in verband met de leesbaarheid, tussen haakjes aanvul-lende opmerkingen geplaatst. Verder zijn enkele niet ter zake doende passages weggelaten.

s GRAVESANDE in het jaar 1979

Vermoeid van 't dagwerk, rustig mijmerende in mijn leunstoel, dwaal-den mijn gedachten naar den "Hoek van Holland" terwijl een jongen, naast mij gezeten en bezig zijn jaartallen te leeren, aanhoudend mom-pelde: "100 jaren voor Christus: Komst der Batavieren hier te lande".

Al peinzende, dommelde ik in en droomde. Na honderd jaar -och die jongen met zijn jaartallen- kwam ik in mijn

7

vaderland terug. Hoek van Holland, riep de conducteur en verschei-dene mijner reisgenooten stapten uit en lieten mij met een "Bonjour, m'nheer!" aan mijn lot over. Ik plaatste mij aan het portier om eens te zien, hoe dien Hoek er nu toch wel uitzag. Neen, 't was dienzelfden Hoek niet meer van voor honderd jaren, toen ik er zoo nu en dan een kijkje ging nemen. Ik kon nauwelijks de plekjes meer ontdekken, waar

Hoek van Holland, Prins Hendrikstraat

ik vroeger met mijn vriendjes zoo menig uur met onze kinderlijke spe-len had doorgebracht. Die plekjes waren dan ook werkelijk niet meer terug te vinden, want daar waar wij vroeger zo dartel in het zand woelden of ons achter de heuvels verstopten, waren nu kolossale ge-bouwen en prachtige winkels verrezen. Daar waar voorheen de kreten aan de oude "Bataven" herinnerden (de keten van de arbeiders die werkten bij de aanleg van de Waterweg) lagen nu zware, groote sche-pen en prachtige bootgin voor anker. Doch vaar ik nog naar alle zijden mijne blikken had heengewend, werden de deuren der wachtkamers geopend. Een gezet heer van m i d - dell-) are lengte en vrij elegant gekleed -men zeide mij latei; dat hij de Hoofdinspecteur van 't Loodswezen was, aan den Hoek gestationneerd-naderde het portier, steeg in en plaatste zich tegenover mij, terwijl hij de deur aanhield, kennelijk met het doel om de overige passagiers naar de coupé's naast ons te verwijzen. Nog aan de andere zijde door 't glas heenturende, ontwaarde ik weer spoedig een nieuw gebouw, dat een weinig meer rechts afstond en dat ik tevoren niet had opgemerkt, ofschoon het toch niet zoo licht over `t hoofd gezien werd. Mijn reisgenoot was zoo vriendelijk mij op mijne

8

verschillende vragen de gewenschte inlichtingen te geven. In dat groote gebouw woonde de Engelsche Consul, en daar verder, waar de vaderlandsche driekleur zoo fier hare banen ontplooide, vond men `t nieuwe Badhotel. `t Was dienzelfden Hoek niet meer van voorheen. Honderd zonnen waren mij over 't hoofd gegaan, sedert het jongelingsleven mij daar zoo toegelachen had. Mijne haren waren vergrijsd, mijne levensbe-schouwing wellicht met een meer pessimistisch tintje gekleurd, maar De Hoek was voor mij uit den donkeren nacht in den helderlichten dag getreden. Daar was alles leven en bezieling. Zulke veranderingen had ik mij niet kunnen voorstellen! Twee scholen, één voor de zeevaart en een paar kerken grootschei dan een houten optrekje (het toenma-lige kerkje), vielen mij mede in het oog, en toen we het nieuwe dorp (de nieuwe Hoek) -de kleine stad- ten einde waren gestoomd, deed de straat die ik op 't einde nog kon inzien, mij door hare veelal met Engelsche opschriften versierde uithangborden denken aan het N ieuwediep van vroeger dagen. De Nieuwe Waterweg had toch meer opgeleverd dan de ex-afgevaardigde van Delft, Nierstrasz, zich er destijds wel van voor-stelde. Noch zijn "tegen" noch zijne interpellaties, zei mijn reisgenoot, hadden het reusachtige, nu bijna voltooide, werk afbreuk kunnen doen.

Een flinke straatweg liep bijna evenwijdig aan den spoorweg. Tot s Gravesande toe had men dien doorgelegd, en aan beide zijden van dien weg waren fabrieken verrezen, wier pijpen van boven meer den-

Rechts station 's-Gravenzande aan de Noordwind

9

deels al reeds door den rook waren zwartgeverfd. Ik keek en dacht, doch de locomotief floot weel; en we reden het station 's Gravezande binnen Voor honderd jaar zag men in Holland op niet één dorp zulk een frisch en ruim ingericht stationsgebouw.

Nauwelijks aangekomen, of mijn neef die me reeds voor enkele dagen op de reede het hartelijk: "welkom in 't Vaderland." had toegeroepen tikte me op den schouder en met een "Bonjour, hoe vaar je?" en verdere beleefdheidscomplimentjes waren we spoedig het station uit en zagen we een groot flink plein voor ons (het marktplein). Hier stonden een omnibus, een wagen van Van Gend en Loos en nog eenige andere rij-tuigen. "Voor de Spaansche Vloot (uitstappen)" riep één van de koetsiers. Is dat dezelfde Spaansche Vloot nog vroeg ik aan mijn neef. Dezelfde zei hij, van vddr honderd jaar; maar 's avonds maakte ik hem de opmer-king dat het datzelfde logement niet meer was. Niet alleen was het van eigenaar verwisseld en had de achterkleinzoon de plaats van den overgrootvader ingenomen, maar niet nog twee verdiepingen had hij zijn gebouw doen verfraaien. Ook de boomen, die voorheen door hun dicht gebladerte vaak het koepeldak vormden van een tempel van publieke conversatie of zoete min waren reeds onder den bijl gevallen.

Toen we een zijstraat doorgingen, ik geloof dat het 't oude "Slop" was (nu de Van Straalenstraat), bevonden we ons in een flinke breede straat waarvan de woningen met tuinen afgewisseld door enkele villa's ter eene zijde, een fraai geheel opleverden met de vele winkels en nieuwe gevels aan de overzijde. Wat is het hier veranderd waagde ik op te merken. Of't, zei mijn neef Men kan uit de "Voorstraat" moeilijk meer den vuilen "Achterweg" van vroeger herkennen. Wat, hernam ik, is dit de oude Achterweg (de Sand-Ambachtstraat waarlangs vroeger een stinkslootje liep), voorheen zoo stiefmoederlijk bedeeld? Al pratende en bewonderende, waren we intussen links een andere zijstraat ingeslagen, welker school en kerk mij geen twijfel overlieten, of ik was in de tweede "Slop" van vroeger (de Pieter Heusstraat). We kwamen in de straat die voor honderd jaar 's Gravesande's hoofd-straat uitmaakte (de Langestraat). Juist kwam de vuilniskar aan en terstond dacht ik aan den ouden, vurigen Geerlof (Haaring, de gemeentebode annex doodgraver en vuilnisophaler). Maar Geerlof was verdwenen, doch de zaak scheen er niettemin op verkomen te zijn. 't Zag er bepaald goed uit dat paard!

Op het Marktveld zag ik niet alleen, dat de oude "Poel" gedempt was (in werkelijkheid gebeurde dat in 1899) maar er was ook een gebouw verrezen.... het was de Hoofdwacht.

10

Openbare school aan het marktplein

Wat! zei ik, soldaten? Wel zeker was 't antwoord men heeft voor een jaar of wat aan den Monsterschen weg een kazerne gebouwd voor wel 800 man, en dat wel met 't oog op de fortificatie-werken aan Den Hoek. Middelerwijl waren we de Hoofdwacht omgelopen en kwamen we in den Koushoek (buurtje in de hoek en het Marktplein en de Graven-straat). Die oude diligence van vroeger dagen -de sneltrein van 't ver-leden- stond er niet meer: de spoor had haar overbodig gemaakt. De groote school (aan het Marktplein) was verdwenen; zij had plaats gemaakt voor een prachtig gebouw met trotschen gevel en twee forsche ingangen. Boven den eenen stond in vergulde letters: Openbare school voor gewoon lager onderwijs, boven den anderen: Openbare school voor gewoon en uitgebreid lager onderwijs. Voorbij de ramen van de laat-ste wandelende, hoorde ik dat de onderwijzer bezig was den jongens hun Engelsche lessen te overhooren.

De Vaart, wat zeg je daar wel van, vroeg mijn neef. Wel, wel antwoordde ik, dat is een flinke verbetering en één die hoog nodig was ook. Ja, zei hij, weet je nog wel hoe vol het hier voor honderd jaar kon zijn, hoe de tuinders dan als gepakte haring naast elkander stonden, hoe de wa-gens op den weg stonden en elkander in de wielen reden en hoe de schippers moesten tobben om toch maar niet een puntje van de schuit den wal te raken. En nu, tot de oude Aschschuur toe, was alles haven

11

en vaart. Twintig schuiten konden tegelijk aan den wal laden of los-sen zonder elkander te hinderen. Wagens reden af en aan, zonder dat de eene op den anderen behoefde te wachten. Zoover ik kon zien, zag ik een breede vaart, die voor de zwaarst geladen schuiten diep genoeg scheen.

De Vaart, met Westlanders

De aardappelhandel, hij bloeide weer. Het knoeien had geheel opge-houden. Heel wat slechte jaren had het Westland er door beleefd, doch door schade en schande was men wijzer geworden. Engeland ver-trouwde de Westlandsche aardappelen weer, dankzij de krachtige maatregelen der tuinders. Zie hier maar, zei neef, wat men doet met bedriegers. Hij geleidde mij naar een bord, waarop met groote letters te lezen stond: Het Bestuur der Tuinders- en Koopliedenvereeniging: "Eerlijk duurt het langst" heeft, ingevolge hare statuten, besloten den tuinder Q. van A , wegens het aanwenden van pogingen tot bedriegerij in den aardappelenhandel, voor een jaar vervallen te ver-klaren van het recht om aan een der in het Westland bestaande vereenigingen of commissiën aardappelen te leveren, anders dan te-gen 25 pct. korting op den gewonen prijs, zullende hij bij herhaling van dergelijke pogingen voorgoed buiten alle vereenigingen of commissiën gesloten worden. Dit besluit zal aangeplakt worden in alle Westlandsche dorpen, op de gewone plaats. Westland, 25 juni 1979. Het Bestuur enz.

12

Aardappeloogst

Het Post- en Telegraafkantoor stond nog op zijn zelfde plaats( achter de Dorpskerk aan de Vreeburghlaan), doch 't was grooter dan voor-heen en daar naast.... was 't wel waar, wat ik zag! Op het oude Kerk-hof trof een eenvoudig doch keurig net gebouw mijn oog, dat in zijn gevel pronkte met het opschrift: "Diaconiehuis der Ned.Herv. Ge-meente". Zoo zie je merkte mijn neef op, met den tijd komt alles te-recht. Voor ruim honderd jaar vermaakten een paar oude dames aan de Diaconie een groote som gelds, wel honderdduizend gulden. Veel kostte dit van administreeren en de armen werden er niet beter door verzorgd. Ze kregen zooveel onderstand dat ze even als vroeger, met druk bedelen er bij, het leven konden houden. 't Was toch erg, eene Diaconie, die een kapitaal bezat zoo groot als het genoemde en haar bedeelden liet bedelen. Doch nu is 't uit, 't Diaconiehuis neemt ouden en zwakken op en wilt ge zien hoe zij verzorgd worden, treed met mij binnen, ik ben er Regent van. In de ruime eetzaal was juist de tafel gedekt, aan de eene zijde zaten de mannen, aan de andere zijde de vrouwen, samen wel vijftig in getal. Schoon stijf en krom gewerkt en gebruind door de zon, lag de tevre-denheid hun op het gelaat en met stillen eerbied luisterden zij naar de Bijbelwoorden, die een hunner voorlas: "Komt tot mij, gij allen die vermoeid, belast en beladen zijt en ik zal u ruste geven". Kon het toe-passelijker? Ook zij waren vermoeiden, belasten en beladenen, hier vonden zij rust boven de graven hunner voorvaderen, boven het graf dier twee vrouwen, die voor 100 jaar stierven in de zalige overtuiging,

13

bij hun dood den armen wel gedaan te hebben. Zeker konden zij toen niet vermoed hebben dat eerst na honderd jaar hun kapitaal goed ten nutte der armen zou gedijen. Veel had ik te vragen, naar aanleiding van al wat ik het gebouw doorwandelende zag, doch neef had te veel haast om alle vragen goed te beantwoorden.

Hij was Lid van den Gemeenteraad en te half twee zou er eene Raads-zitting gehouden worden, dus moesten wij naar huis. Na ons wat versterkt te hebben zei Neef: Gaat ge mee naar het ge-meentehuis, dan kunt ge eens luisteren. Mee naar het Gemeentehuis, luisteren, vroeg ik verwonderd, wat zal ik daar eenzaam zitten en wellicht toch niets hooren dan "ja" voor en "ja" na. Dat zal je meevallen, hoor! Vooreerst zal je lang niet alleen zitten, kwam er voor honderd jaar niemand luisteren, thans is soms de tri-bune te klein. Hoordet ge vroeger de meesten bijna altijd "ja" en "amen" zeggen op wat de Voorzitter voorstelde, ge zult dan goed kunnen be-merken, dat we in dit opzicht ook vooruitgegaan zijn. 't Zou er van-middag juist wel eens kunnen spannen. Kom ga mee en ge zult het u niet beklagen riep Neef met zelfvoldoening uit!

Weldra stapten we nu het gebouw der Edelachtbaren binnen. Als van zelf dacht ik nu aan dien warmen namiddag toen een groot deel van `s Gravesande zich opmaakte om den eersten steen er van te zien leg-gen. Al lang geleden, dacht ik, en onwillekeurig greep ik naar mijn beurs. Ik herinnerde er mij nog zoo iets van, bij die gelegenheid al mijn knikkercenten kwijt geraakt te zijn. De deur werd geopend en we bevonden ons in de Raadzaal, in de te-genwoordigheid van groote en kleine geesten, maar toch allen: Edel-achtbare Heeren!

De Raadzaal zag er keurig net uit, voor zoover de meubelen betrof over 't overige kon ik voorshands nog geen oordeel uitspreken. De tri-bune, die ik ledig dacht te vinden, was goed bezet en met een zekeren trots fluisterde neef: Dat is heel anders dan vroeger, he? Ja, antwoordde ik, ook dat getuigt van vooruitgang en het publiek belang vindt er zeker baat bij, dat alles zoo niet meer verborgen blijft als vroeger. Een snelschrijver zat gereed, voor de Westlandsche Courant een ver-slag te gaan schrijven van hetgeen verhandeld zou worden. Want waar-lijk de Westlandsche Courant leefde nog, of neen, leefde weer, en telde hare oplage bij honderden. Eenige jaren was zij dood geweest, zij was te vrijmoedig, te lastig geweest, had sommige lieden niet genoeg ont- zien, alles te veel aan de groote klok gehangen en was doodgeknepen. `t Bleek echter spoedig dat zij maar schijndood was, zij werd nu op haar beurt gewekt door hen, die zij eerst zelf had wakker gemaakt.

De hamer viel en de Voorzitter verklaarde de vergadering voor ge-

14

opend. Mocht het waar zijn dat vroeger de notulen in de meeste verga-deringen zoo werden voorgelezen, dat noch de hoorder, noch de lezer zelf er iets van verstond, omdat men geen reden had het anders te verlangen, daar zij immers toch werden goedgekeurd, nu las een jonge secretaris ze met krachtige stem voor. Na een paar op- en aanmerkin-gen van de zijde der raadsleden, werden ze na eenige wijzigingen be-krachtigd.

Aan de orde was de beraadslaging over een antwoord op een verzoek-schrift, dat de handteekeningen droeg van ongeveer honderd vaders van schoolgaande kinderen allen woonachtig aan den Maasdijk, in het Staalduin en omliggend gedeelte. Het luidde aldus:

Aan den Edelachtbaren Gemeenteraad van 's Gravesande, geven met den verschuldigden eerbied te kennen, wij, ondergeteekenden, vaders van schoolgaande of in de termen van schoolgaan vallende kinderen, wonende aan den Maasdijk, in het Staalduin en omliggend

De Maasdijk

gedeelte, dat wij, gedrongen door het bewustzijn dat goed en geregeld onderwijs de beste schat is, dien wij onze kinderen kunnen geven, ons zedelijk verplicht achten Uedelachtbaren met ernst te wijzen op de groote behoefte, die sedert onheuglijke jaren bestaat, aan eene school in meer onmiddellijke nabijheid onzer woningen.

15

Meer dan 100 kinderen wonen verder dan drie kwartier van de naast-bijzijnde school, sommige zelfs zijn er bijna anderhalf uur van ver-wijderd. Dat bij zulke afstanden aan vroeg en geregeld schoolgaan niet te denken valt, zal Uedelachtbaren genoegzaam bekend zijn. Dat het gedeelte van 's Gravesande, waarin wij wonen, ten allen tijde zeer stiefmoederlijk is bedeeld geworden, valt niet te ontkennen, wan-neer men op de omstandigheid let, dat voor 100 jaar; toen het getal schoolkinderen aan den Hoek van Holland nog nauwelijks 50 bedroeg, daar reeds eene school werd gebouwd. Geschiedde dit op last der Hooge Regeering, wij vertrouwen dan, dat onze toestand daar niet bekend is, waarom wij van dit request een afschrift hebben gezonden aan Z.Ex. den Commissaris des Konings, vertrouwende, dat die onze pogingen tot het verkrijgen van datgene, wat wij in billijkheid meenen te mogen eischen, wel zal willen onder-steunen. Ten einde bewijzen te geven, hoeveel belang wij in de inwilliging van ons verzoek stellen., verbinden wij ons, aan de Gemeente gratis af te staan een stuk grond zeer gunstig gelegen, en groot genoeg voor het bouwen van eene school met onderwijzerswoning. `t Welk doende enz.

Uedelachtbs. dienste. dienaren, (volgen 100 handtekeningen). `s Gravesande, juli 1979.

Notaris P was de eerste, die met zekere plechtigheid opstond en 't woord verkreeg. Allereerst ging hij de geschiedenis van 't onderwijs in deze gemeente na. Hij klom op tot voor ruim 100 jaar en wees op het nauw verband, dat in dat tijdperk tusschen onderwijs en vooruitgang waar-genomen was kunnen worden. Hoor! zoo sprak hij: 't Was voor 100 jaar, toen 's Gravesande heel wat minder te beduiden had dan nu, dat in deze zelfde vergaderzaal eenige eenvoudige kloeke mannen, bewogen met den treurigen toestand waarin het onderwijs in 's Gravesande verkeerde, begrepen niet lan-ger te mogen dralen met het nemen van krasse maatregelen, maar het kostte wat het wilde, verbetering te moeten brengen in dit gewichtig, overwegend onderwerp van hunne aanhoudende zorg ( Met dankbaarheid en erkentelijkheid breng ik deze goede daad van onze voorouders in herinnering om u tevens op te wekken, nog heden te toonen dat wij hunner waardig zijn. Schoten voor 100 jaar de krach-ten der gemeente te kort om ook dat voor den Maasdijk e.a. te doen, wat men toen gaarne wenschte en wat toen reeds noodig was, vol-tooien wij dan het werk, dat ons voorgeslacht zoo goed begon, opdat ook eenmaal het nageslacht ons zegenend gedenke. Onze fïnantieële toestand is gunstiger dan die voor 100 jaar was, dus stel ik voor zoo spoedig mogelijk aan het verzoek van adressanten te voldoen.

16

Een daverend gejuich op de tribune begroette den spreker. "Leve onze voorvaderen! leve Notaris P! leve de Maasdijk!" klonk het door de zaal. Leve het onderwijs, wilde ik roepen doch plotseling, zooals dat in een droom wel meer geschiedt veranderde het toneel voor mijne oogen. Ik ontwaakte , de Westlandsche Courant lag op tafel.

De Heenweg heeft geen 100 jaar op een openbare school hoeven wach-ten. Op 26 augustus 1880 richtten de ouders van 142 kinderen die aan de Maasdijk en in de omgeving daarvan woonden, zich tot de gemeenteraad met het verzoek een school en een onderwijzerswoning te bouwen. Dit keer hadden zij een ijzersterk argument. Zij wezen erop, dat Hoek van Holland een school gekregen had op grond van het grondwetsartikel waarin stond dat er overal van overheidswege voldoende lager onderwijs gegeven moest worden. Net als voor de Hoekse kinderen gold ook voor hun kinderen dat er niet aan dit voor-schrift voldaan werd, als kinderen van 6 tot 12 jaar 20 tot 70 minu-ten naar de school in het dorp moesten lopen. Bovendien moesten de kinderen langs wegen en voetpaden die vooral in de winter nogal eens te wensen overlieten, wat ongerief en lichamelijk en zedelijk gevaar en schoolverzuim met zich meebracht!

Dit verzoekschrift werd na het inwinnen van adviezen in de raad behandeld en besloten werd tot schoolstichting over te gaan. Op 1 november 1883 werd de openbare lagere school aan de Heenweg eindelijk geopend. Of het bewuste krantenartikel hiertoe bijgedra-gen heeft, kon niet worden achterhaald.

De Heenweg heeft meer dan 20 jaar op zijn school moeten wachten. Als we op de afgelopen 100 jaar terugkijken, kunnen we vaststellen dat de "Heenweggers" ook op andere terreinen ten opzichte van 's-Gravenzande-dorp helaas nogal eens wat stiefmoederlijk bedeeld zijn.

Foto's: collectie J. Dahmeijer

17