ederlands Interview ten behoeve van Diagnostiek ... · kader van een heteroanamnese en...

Nederlands Interview ten behoeve van DiagnostiekAutismespectrumstoornis bij volwassenen (NIDA)

R. VuijkKlinisch psycholoog

Tweede druk 2016

| NIDA2

Inhoud

Inleiding 3

InstructiesvoorhetafnemenvandeNIDA 4

UitlegvoorafaancliëntenoverigebetrokkenenoverhetafnemenvandeNIDA 5

InstructiesvoorhetscorenvandeNIDA 6

Referenties 9

Hetinterview 11

DSM-5-classificatiecriteriavoordeautismespectrumstoornis 20

Formuliervoorsamenvattingvandekenmerkenvandeautismespectrumstoornis 22

Formuliervoorscoringenpsychodiagnostischeoverweging 23

Formuliervoormatevanactueleernstvandeautismespectrumstoornis 26

NIDA | 3

Inleiding

Het Nederlands Interview ten behoeve vanDiagnostiek Autismespectrumstoornis bij vol-wassenen(NIDA)isgebaseerdopdeDSM-5-clas-sificatiecriteriavoordeautismespectrumstoornis(ASS) (American Psychiatric Association, 2014;2013). De NIDA is een Nederlandstalig interviewten behoeve van de classificatie en diagnostiekvan de ASS bij volwassenen. De NIDA is ontwik-kelddoorRichardVuijk,klinischpsycholoog.

VoordeclassificatieASSbijvolwassenengaathetvolgensdeDSM-5ompersisterendedeficiëntiesin de sociale communicatie en sociale inter-actie en beperkte, repetitieve gedragspatronen,interessesofactiviteiten.Dekenmerkenmoetenaanwezigzijnindevroegeontwikkelingsperiode,maarwordenwellichtpasvolledigmanifestwan-neer de sociale eisen vanuit de omgeving debegrensdevermogensvandepersoonoverstijgenof kunnen gemaskeerd worden door ondersteu-ningofoplatereleeftijdaangeleerdestrategieën.VoordevroegeontwikkelingsperiodewordtindeDSM-5 geen leeftijd aangegeven, maar in iedergeval zijn de kenmerken van de ASS het meestuitgesproken in de vroege kindertijd en tijdensdeeersteschooljaren.Onderdevroegeontwikke-lingsperiodewordtdanookindeNIDAde(vroege)kindertijdverstaan.MetdeNIDAkanmendeaan-ofafwezigheidvandeDSM-5-classificatiecriteriavoordeASSinhetactuelefunctioneren(d.w.z.indevolwassenheid)enindevroegeontwikkelings-periode (lees: kindertijd) beoordelen. De vragenzijn voorzien van (concrete) voorbeelden voorbeide levensfasen om het beoordelen te verge-makkelijken. De voorbeelden zijn gebaseerd opdeDSM-5enliteratuuroverdeASS.

DeNIDAkanwordenafgenomenbijdevolwassencliënt(b.v.alsonderdeelvaneenpsychodiagnos-tiektraject), bij partner, familielid en begeleider,mentorofcoach(b.v. alsonderdeelvaneenhete-roanamnese).DeafnamevandeNIDAvarieertinduurvanongeveer45tot90minuten.

MetdeNIDA wordtuitsluitendgevraagd naar deDSM-5-classificatiecriteria voor de ASS. Meer dan70%vandemensenmeteenASSisbekendmeteenbijkomendesomatischeofgenetischeaandoening,andereneurobiologischeontwikkelingsstoornissen,psychische stoornissen en/of omgevingsproble-men(Lai,Lombardo&Baron-Cohen,2014;Mannion&Leader,2013;TebartzvanElstetal.,2013).Daaromisalleenhetinventariserenvangedragofwelhet‘afvinken’vandeDSM-5-classificatiecriteria(metdeNIDA)nietvoldoendeomeenASSvasttestellen(Vermeulen,2013).Mendienttevensnategaanofbepaaldeproblemendooreencomorbidestoornisverklaard kunnen worden. Het is eveneens be-langrijkomnategaanofde gedragskenmerkenniet door iets anders dan een ASS en eventuelecomorbide stoornis verklaard kunnen worden.Voor zowel onderzoek naar een ASS, comorbidi-teit als naar een differentiële diagnose is meernodigdanalleeneenafnamevandeNIDA.MendientdemetdeNIDAverkregen informatiedanook te (over)wegen in een psychodiagnostischonderzoek naar een ASS, welke volgens de Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespectrumstoornissen bij volwassenen(Kan et al., 2013; zie ook Kan, 2012) ten minstebestaat uit een brede klinische psychodiagnos-tiek(d.w.z.hetsignalerenvanpsychopathologie),een ontwikkelingsanamnese en een hetero-anamnese. Daarnaast dient de verkregeninformatie gewogen te worden in de contextvan het actuele persoonlijke functioneren vande cliënt, de voorgeschiedenis, de hechting, deopvoeding, somatische factoren en de sterkeen gezonde kanten. Op deze manier ontstaaneen uitgebreide onderkenning van en een goedgemotiveerd verklaringsmodel voor de klachten,dat de (ASS-)diagnose wordt genoemd (Kan etal.,2013;Klin,Saulnier,Tsatsanis&Volkmar,2005;Witteman, Van der Heijden & Claes, 2014; zieook Ruissen, 2014). Hierbij is het van belang datoverwogenwordtofhetteverwachtenpositieveeffect van een DSM-5-classificatie ASS opweegttegenheteventuelenegatieveeffectervan (Du-ker,2013).

| NIDA4

DeNIDAvoorzietdepsychodiagnosticusvaneenformulier voor scoring en psychodiagnostischeoverweging met zowel de DSM-5-classificatie-criteriavoordeASSalsvragenofdemetdeNIDAverkregeninformatiegewogenisindecontextvanverschillende onderzoeksmethoden en differen-tiële diagnoses. U geeft als psychodiagnosticusuw redeneren en beoordelen op transparantewijze weer en onderbouwt uw beslissingen(Eurelings-Bontekoe & Snellen, 2013), waarbij ineeninteractiefprocesderelatiemetdecliëntenintersubjectiviteitdeuitslagvande(over)wegingmeebepalen(Beekman&Hengeveld,2014).

In de Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespectrumstoornissen bij volwassenen(Kanetal.,2013)wordtopgrondvanliteratuuronderzoekgestelddatergeenenkelin-strument is dat op grond van psychometrischedata aangemerkt kan worden als een goudenstandaardvoordeclassificatieendiagnoseASSbijvolwassenen.Voormeerinformatieovervragen-lijstenen tests indepsychodiagnostiekvaneenASS bij volwassenen wordt verwezen naar Kan,VerbeeckenBartels(2012)enVuijk(2012).Voorals-nogkaneenASSalleenopgedragsniveauwordengeclassificeerdengediagnosticeerdopbasisvandebeschrijving,observatieenklinischeevaluatievanhetgedragvanhetindividu(Blijd-Hoogewys,2013).

De NIDA kan worden afgenomen door een psy-choloog, gezondheidszorgpsycholoog, klinisch(neuro)psycholoog, psychotherapeut, psychi-ater en verpleegkundig specialist. Men dientbekwaam te zijn in de psychodiagnostiek en tebeschikken over kennis van en ervaring met deASSbijvolwassenen.DeuiteindelijkeclassificatieendiagnoseASSmagvolgensdeMultidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespectrumstoornissen bij volwassenen (Kan et al.,2013) alleen door een (bevoegd en bekwaam)gezondheidszorgpsycholoog,klinisch(neuro)psy-choloog,psychiaterenverpleegkundigspecialistwordenvastgesteld.

Instructies voor het afnemen van de NIDA

De NIDA bestaat uit acht vragen die afgeleidzijn van de DSM-5-classificatiecriteria voor deautismespectrumstoornis (ASS). Bij elke vraagstaanvoorbeelden genoteerd diegebaseerd zijnopdeDSM-5enliteratuuroverdeASS.

U leest als psychodiagnosticus elke vraag meteen voorbeeld voor en vraagt aan degene dieu interviewt of deze het kenmerk in het actu-ele functioneren (de volwassenheid) en/of in devroegeontwikkelingsperiode(kindertijd)herkent.Bijherkenningvraagtuvervolgensofdegeïnter-viewde één of enkele voorbeelden daarvan kangeven.Wanneermeneenvoorbeeldgeeftdatbijde vraag genoteerd staat, kan dat als aanwezigworden aangekruist. U legt vervolgens nog éénofenkelevoorbeeldenvoor(b.v.ookalsvraagstel-ling)enditdoetuzekeralsmenhetkenmerknietherkent of als het gegeven antwoord niet pastbij de vraag. U kruist vervolgens elk voorbeeldaan dat de geïnterviewde geeft of herkent. Bij‘overig’ kunt u andere voorbeelden noteren diemen geeft en die passend zijn bij de vraag. Omde vraag met ‘ja’ te beantwoorden hoeft menniettevoldoenaanallevoorbeelden.Udientpervraag een duidelijk beeld te krijgen van de aan-of afwezigheid van het kenmerk voor zowel hetactuele functioneren (de volwassenheid) als devroege ontwikkelingsperiode (kindertijd). Metbehulp van vraag 8 kunt u duidelijkheid krijgenofdekenmerkenklinischsignificantelijdensdrukof beperkingen in het sociale of beroepsmatigefunctioneren of het functioneren op andere be-langrijketerreinenveroorzaken.Sommigevragenbestaan uit één of meer deelvragen: wanneerblijkt dat men de vraag niet begrijpt of te langvindt,dankuntudevraagnogeensherhalenenverduidelijkenmethetgevenvaneenvoorbeeldofdansteltuéénvoorééndedeelvragen.

U kunt de vragen voor het actuele functioneren(de volwassenheid) en de vroege ontwikkelings-periode(kindertijd)stellenaancliëntenmeteen

NIDA | 5

ten minste gemiddelde intelligentie. U dient errekeningmeetehouden,datermensenmeteenASSzijndienietinstaatzijnomtereflecterenopzichzelfentevertellenwatzedenken,voelenenervaren(Jackson,Skirrow&Hare,2012).ZogevenKanetal.(2013)aan,datdepersoonmeteenASSsoms geen lijdensdruk ervaart en geen ziekte-inzichtheeft, terwijldeomgevingwelduidelijkeproblemensignaleert.UkuntdanoverwegenomdeNIDAnietbijdecliëntaftenemen,maaralleenbijoverigebetrokkenenalspartner, familielidofbegeleider, mentor of coach. Er zijn ook mensenmeteenASSeneentenminstegemiddeldeintel-ligentie, die zelfinzicht hebben in tegenstellingtot de wijdverspreide en hardnekkige veronder-stelling,datzijzelfinzichtmissenennietinstaatzijntotzelfreflectie(Schriber,Robins&Solomon,2014).Geblekenis,datzijinstaatzijnomvragenoverhunklachtenenbeperkingenenhunfuncti-onerendoorde jarenheentebeantwoorden.BijhenkuntudeNIDAafnemen.

U kunt de vragen voor het actuele functioneren(de volwassenheid) en de vroege ontwikkelings-periode(kindertijd)stellenaanpartner, familielidofbegeleider,mentorofcoach.Eenfamilielid(b.v.vaderofmoeder)kentdecliëntvanafdevroegeontwikkelingsperiode(kindertijd)enkanvaakvra-genoverdieperiodeenoverdeperiodevóórhetactuele functioneren (d.w.z. vóór de volwassen-heid) beantwoorden. Aan een partner, familielidofeenbegeleider,mentorofcoachkuntuvragenoverhetactuelefunctioneren(devolwassenheid)stellen.Deinformatiediedoorpartner,familielidofbegeleider,mentorofcoachgegevenwordt,isaanvullendopdievandecliënt.Bijtegenstrijdigeantwoordenlegtuditvooraanuwcliëntindienvantoepassingenmogelijk.Ugeeftredelijkerwijsen rekening houdend met de mate van reflectieenzelfinzichthetbestedevoorkeuraandeinfor-matievandecliënt.

BijhetafnemenvandeNIDAkuntualspsycho-diagnosticuskenmerkenvandeASSbijdecliëntwaarnemen, terwijl cliënt (en eventueel overigeinformanten) deze niet zelfherkennen en bijde

vragenaangeven.Ukunterdanvoorkiezenominennaoverlegmetuwcliënt(indienmogelijk)dezekenmerkenbijdebetreffendevragenaantekruisen.

U kunt de NIDA afnemen bij de cliënt in de in-takefase of in de fase van psychodiagnostischonderzoek. Wanneer de cliënt vergezeld wordtdoor partner, familielid, begeleider, mentor ofcoach kunnen de vragen zowel aan de cliëntals aan de betrokken ander gesteld worden. DeNIDA kan in afwezigheid van de cliënt afge-nomen worden bij een partner of begeleider,mentor of coach in het kader van een hetero-anamnese en bij een familielid in het kader vaneen ontwikkelingsanamnese of heteroanam-nese waarvoor verschillende autismespecifiekemeetinstrumentenalsinterviewsenzelfinvulvra-genlijstenbestaan(zieVanOosten,Oosterhoff&Kan,2012).DeafnamevandeNIDAbijeenpart-ner,familielid,begeleider,mentorofcoachinhetkadervaneenheteroanamneseenontwikkelings-anamnesekandangezienwordenalsaanvullingopdezemeetinstrumenten.

Uitleg vooraf aan cliënt en overige betrokkenen over het afnemen van de NIDA

U geeft als psychodiagnosticus de volgende uit-legvoorafaandecliënt:Met behulp van dit interview worden de kenmerken van de autismespectrumstoornis (ASS) bij u onderzocht in het actuele functioneren in de volwassenheid (en indien mogelijk in de vroege kindertijd*). De vragen zijn gebaseerd op de officiële classificatiecriteria voor de ASS in de DSM5. Per criterium vraag ik u of u het kenmerk en een voorbeeld daarvan herkent. Ik vraag u ook of u zelf nog één of enkele voorbeelden kunt geven. Tijdens het interview zal ik u per vraag steeds één of enkele voorbeelden geven die beschrijven op welke manier volwassenen (en kinderen) last kunnen hebben van de kenmerken van de ASS. Uw actuele functioneren (en indien mogelijk uw functioneren in de vroege

| NIDA6

kindertijd*) breng ik met u in kaart om een ASS te kunnen overwegen. Wanneer u aangeeft dat u de vraag niet begrijpt of te lang vindt, dan zal ik de vraag uitleggen met een voorbeeld of herhalen, of dan stel ik de vraag in een kortere vorm aan u.Indien van toepassing: Uw partner kent u waarschijnlijk vanaf de volwassenheid en ik zal vragen of hij/zij over die periode informatie over uw functioneren kan geven. Uw familie kent u vanaf de vroege kindertijd en ik zal vragen of zij over die periode (en indien mogelijk uw actuele functioneren) kunnen vertellen.

U geeft als psychodiagnosticus de volgende uit-legvoorafaandepartner:Met behulp van dit interview worden de kenmerken van de autismespectrumstoornis (ASS) in het actuele functioneren van uw partner onderzocht. De vragen zijn gebaseerd op de officiële classificatiecriteria voor de ASS in de DSM5. Per criterium vraag ik u of u het kenmerk en een voorbeeld daarvan herkent. Ik vraag u ook of u zelf nog één of enkele voorbeelden kunt geven. Tijdens het interview zal ik u per vraag steeds één of enkele voorbeelden geven die beschrijven op welke manier volwassenen last kunnen hebben van de kenmerken van de ASS. Wanneer u aangeeft dat u de vraag niet begrijpt of te lang vindt, dan zal ik de vraag uitleggen met een voorbeeld of herhalen, of dan stel ik de vraag in een kortere vorm aan u.U geeft als psychodiagnosticus de volgende uit-legvoorafaanhetfamilielid:Met behulp van dit interview worden de kenmerken van de autismespectrumstoornis (ASS) in de vroege kindertijd* (en indien mogelijk in het actuele functioneren) van uw zoon/dochter/broer/zus** onderzocht. De vragen zijn gebaseerd op de officiële classificatiecriteria voor de ASS in de DSM5. Per criterium vraag ik u of u het kenmerk en een voorbeeld daarvan herkent. Ik vraag u ook of u zelf nog één of enkele voorbeelden kunt geven. Tijdens het interview zal ik u per vraag steeds één of enkele voorbeelden geven die beschrijven op welke manier kinderen en jongeren (en indien van toepassing volwassenen) last kunnen hebben van de kenmerken van de ASS. Wanneer u aangeeft dat u

de vraag niet begrijpt of te lang vindt dan zal ik de vraag uitleggen met een voorbeeld of herhalen, of dan stel ik de vraag in een kortere vorm aan u.

U geeft als psychodiagnosticus de volgende uit-legvoorafaandebegeleider,mentorofcoach***:Met behulp van dit interview worden de kenmerken van de autismespectrumstoornis (ASS) in het actuele functioneren van uw cliënt onderzocht. De vragen zijn gebaseerd op de officiële classificatiecriteria voor de ASS in de DSM5. Per criterium vraag ik u of u het kenmerk en een voorbeeld daarvan herkent. Ik vraag u ook of u zelf nog één of enkele voorbeelden kunt geven. Tijdens het interview zal ik u per vraag steeds één of enkele voorbeelden geven die beschrijven op welke manier volwassenen last kunnen hebben van de kenmerken van de ASS. Wanneer u aangeeft dat u de vraag niet begrijpt of te lang vindt, dan zal ik de vraag uitleggen met een voorbeeld of herhalen, of dan stel ik de vraag in een kortere vorm aan u.

* Onder de vroege kindertijd worden de vroege ontwikke-

lingsperiode en de eerste schooljaren verstaan. Een ASS kan

geclassificeerd worden na deze periode, wanneer bijvoorbeeld

desocialeeisenvanuitdeomgevingdebegrensdevermogens

vandepersoonoverstijgenenerproblemenontstaanofdeken-

merken van de ASS gemaskeerd worden door ondersteuning,

compenserend gedrag of interventies. Duidelijk moet dan wel

zijndatdeASS-kenmerkenalindevroegeontwikkelingsperiode

(kindertijd)aanwezigzijn.

** Dejuisteverhoudingtothetfamilielidaangeven.

*** Wanneerbijdecliëntsprakeisvaneenverstandelijkebeperking,

kandeNIDAafgenomenwordenbijeenbegeleider,mentorof

coach.

Instructies voor het scoren van de NIDA

VoorhetscorenvandeNIDAmaaktugebruikvan:• Formulier voor samenvatting van de kenmer-

kenvandeautismespectrumstoornis(p.22)• Formulier voor scoring en psychodiagnosti-

scheoverweging(p.23)• Formuliervoormatevanactueleernstvande

autismespectrumstoornis(p.26)

NIDA | 7

Instructies voor het scoren van de vragen 1 tot en met 8.PervraagheeftutijdensofnaafnamevandeNIDAper geïnterviewde aangegeven of het kenmerkaan-ofafwezigisinzowelhetactuelefunctione-ren (d.w.z. indevolwassenheid)als indevroegeontwikkelingsperiode(d.w.z.indekindertijd).Na-dat u de informatie van de cliënt en eventueleoverigebetrokkenenalspartner,familielidofbe-geleider,mentorofcoachbeoordeeldheeft,scoortudevragen1totenmet7samenvattendbeves-tigend (met ‘Ja’) voor het actuele functioneren(de volwassenheid) en de vroege ontwikkelings-periode(kindertijd)alshetkenmerkaanhoudendaanwezigisenhetvakervoorkomtofernstigerisdanbijeen vergelijkbare groep mensenwatbe-treftleeftijdenintelligentie.

Wanneerinhetactuelefunctioneren(devolwas-senheid) en/of de vroege ontwikkelingsperiode(kindertijd) de kenmerken gemaskeerd wordendoor ondersteuning, compenserend gedrag ofinterventies, en bij doorvragen naar het hoe enwaaromvanhetfunctionerenduidelijk(enzicht-baar)wordtdathetogenschijnlijkgoedesocialefunctioneren in werkelijkheid heel veel moeiteen inspanning kost, scoort u de vragen 1 tot enmet7samenvattendbevestigend(met‘Ja’)voorhetactuelefunctioneren(devolwassenheid)en/of de vroege ontwikkelingsperiode (kindertijd).WanneermenalsvolwassenebijvoorbeeldgeleerdheeftomrepetitiefgedragteonderdrukkeninhetopenbaarenspecifiekebelangstellingofhobbyeenbronvanplezierenmotiverendefactorkanzijnensomsmogelijkhedenopenttothetvolgenvaneenopleidingenhetverkrijgenvaneenbaankunnendekenmerkenvanhetDSM-5-ASS-criteriumB(devragen4totenmet7)nietlangeraanwezigzijninhet actuele functioneren (de volwassenheid). Dithoeft toekenning van de DSM-5-classificatie ASSnietuittesluitenalsuitderestvanhetonderzoekgegrondepsychodiagnostischeoverwegingenzijnaantenemendatersprakeisvaneenASSenalsiniedergevalgedurendedevroegeontwikkelings-periode(kindertijd)of ineenbepaaldeperiodeinhet verleden duidelijk sprake was van beperkte,repetitieve gedragspatronen, interesses of activi-teiten.

Wanneerinformatieoverdevroegeontwikkelings-periode(kindertijd)ontbreekt,nietbetrouwbaaroftwijfelachtigis,noteertusamenvattendhetvraag-teken(‘?’)bijdevragen1totenmet8voordevroegeontwikkelingsperiode(kindertijd).Dithoefttoeken-ning van de DSM-5-classificatie ASS niet uit tesluitenalsuitderestvanhetonderzoekgegrondepsychodiagnostische overwegingen zijn aan tenemen dat er sprake is van een ASS. Er zijn dantenminstegeenaanwijzingendatdesocialeencommunicatievaardighedenindevroegeontwik-kelingsperiode(kindertijd)goedwaren.

Metbehulpvandeantwoordenopvraag8maaktuduidelijkofdekenmerkenklinischsignificantelijdensdruk of beperkingen in het sociale of be-roepsmatigefunctionerenofhetfunctionerenopanderebelangrijketerreinenveroorzaken.Nadatudeinformatievandecliënteneventueleoverigebetrokkenen als partner, familielid of begelei-der, mentor of coach beoordeeld heeft, scoort uvraag8samenvattendbevestigend(met‘Ja’)alsde kenmerken klinisch significante lijdensdrukofbeperkingeninhetfunctionerenveroorzaken.Wanneer weinig tot geen last of beperking inhet functioneren door ondersteuning, compen-serendgedragofinterventiesblijkt,overweegtueveneenseensamenvattendebevestigendescore(‘Ja’), wanneer het zo optimaal mogelijke func-tioneren alleen met zeer veel inspanning doorbetrokkene(n)haalbaaris.

Instructies voor het invullen van het formulier voor samenvatting van de kenmerken van de autismespectrumstoornis Op het formulier voor samenvatting van de kenmerken van de autismespectrumstoornis (p.22)geeftuaanwelkevandezevenvragen(d.w.z.dezeven kenmerken van de DSM-5-ASS-criteria Aen B) samenvattend bevestigend (met ‘Ja’) zijngescoordinhetactuelefunctioneren(devolwas-senheid) en in de vroege ontwikkelingsperiode(kindertijd)enteltudekenmerkenpercriteriumafzonderlijkop.

| NIDA8

Instructies voor het invullen van het formulier voor scoring en psychodiagnostische overwegingUitleg bij de tien stappen op het formulier voor scoring en psychodiagnostische overweging (p.23):1. Noteer de naam en geboortedatum van de

cliënt.GeefaanwanneerendoorwiedeNIDAisafgenomen.GeefaanbijwiedeNIDAisaf-genomen. De NIDA kan bij één of meerderepersonenafgenomenzijn.

2. Geef voor DSM-5-ASS-criteria A en B aan ofhet aantal kenmerken van het DSM-5-ASS-criterium A drie (van drie) bedraagt en hetaantal kenmerken van het DSM-5-ASS-crite-riumBtweeofmeer(vanvier)bedraagtvoorzowel het actuele functioneren (de volwas-senheid) als de vroege ontwikkelingsperiode(kindertijd).Hiervoorneemtudescoresophetformulier voor samenvatting van de kenmerken van de autismespectrumstoornis(ziep.22)over.

3. Geef voor DSM-5-ASS-criterium C aan of dekenmerken een levenslang beloop kennen,d.w.z. dat de kenmerken zowel aanwezig zijnin het actuele functioneren (de volwassen-heid) als in de vroege ontwikkelingsperiode(kindertijd).

Een ASS kan geclassificeerd worden na devroegeontwikkelingsperiode(kindertijd)wan-neer bijvoorbeeld de sociale eisen vanuit deomgeving de begrensde vermogens van depersoonoverstijgenenerproblemenontstaanof de kenmerken van de ASS gemaskeerdworden door ondersteuning, compenserendgedragofinterventies.Duidelijkmoetzijndatde ASS-kenmerken al in de vroege ontwikke-lingsperiode(kindertijd)aanwezigzijn.

4. Geef voor DSM-5-ASS-criterium D aan of dekenmerkenklinischsignificantelijdensdrukofbeperkingen in het sociale of beroepsmatigefunctionerenofinhetfunctionerenopanderebelangrijke terreinen veroorzaken. Hiervoorbeoordeeltudeantwoordenopvraag8.

5. Geef voor DSM-5-ASS-criterium E aan of dekenmerken niet verklaard kunnen wordendoor een verstandelijke beperking (verstan-delijke-ontwikkelingsstoornis) of een globaleontwikkelingsachterstand.

6. Specificeerof: • sprake isvaneenbijkomendeverstande-

lijkebeperkingenvermelddeze • sprakeisvaneentaalstoornisenvermeld

deze • de kenmerken samengaan met een

bekende somatische of genetische aan-doening of omgevingsfactor en vermelddeze

• de kenmerken samengaan met een an-dere neurobiologische ontwikkelings-,psychischeofgedragsstoornisenvermelddeze

• dekenmerkensamengaanmetkatatonieen gebruik de aanvullende code 293.89katatonie bij autismespectrumstoornisom de aanwezigheid van de comorbidekatatonieaantegeven.

7. Geef aan of de informatie verkregen met deNIDAisgewogenindecontextvanandereon-derzoeksmethodenenvermelddeze.

8. Geefaanofdekenmerkennietbeterverklaardwordendoordeaanwezigheidvaneenanderestoornisen/ofomgevingsproblemen.Vermeldvervolgens welke andere stoornissen en/ofomgevingsproblemen u differentiaaldiagnos-tischoverweegt.

9. Wanneer u bovenstaande stappen hebt doorlo-penenallevetgedrukte‘Ja’ophetformulier voor scoring en psychodiagnostische overweging(p. 23) hebt omcirkeld, overweegt u of het teverwachten positieve effect van een DSM-5-classificatie ASS opweegt tegen heteventuele negatieve effect ervan. Daarnaoverweegt u als of in samenspraak met eengezondheidszorgpsycholoog, klinisch (neuro)psycholoog,psychiaterofverpleegkundigspe-cialistdeclassificatieASS.

10.Tot slot specificeert u de mate van ernst vandeASSvoorhetactuelefunctioneren(devol-wassenheid).Omdeernsttebepalenmaaktugebruikvanhetformulier voor mate van actuele ernst van de autisme spectrumstoornis. Ziedaarvoorpagina26.

NIDA | 9

Instructies voor het invullen van het formulier voor mate van actuele ernst van de autismespectrumstoornis U kunt de mate van ernst van de ASS voor hetactuelefunctioneren(devolwassenheid)specifi-ceren(volgensDSM-5)ophetformulier voor mate van actuele ernst van de autismespectrumstoornis (p.26).Omdebehoefteaanondersteuningvoordedomeinen‘socialecommunicatie’en‘beperkt,repetitief gedrag’ met‘Ja’ te beantwoorden, die-nenperdomeinallebijbehorendegedragscriteriamet ‘Ja’beantwoordtewordenbijéénvandedrieniveaus van ernst. De mogelijkheid bestaat datdeactueleernstvandebeperkingvooreencliëntverschillende niveaus van ondersteuning vereist(b.v. niveau 1 voor de sociale communicatie enniveau2voorbeperkt,repetitiefgedrag).

Om het proces van psychodiagnostisch onder-zoeknaareenASS inzichtelijk temakenvoordecliënt, eventuele verwijzer en/of toekomstigehulpverlener kunt u ervoor kiezen om het formulier voor samenvatting van de kenmerken van de autismespectrumstoornis, het formulier voor scoring en psychodiagnostische overweging enhetformulier voor mate van actuele ernst van de autismespectrumstoornis in een bijlage van hetpsychodiagnostisch rapport van de cliënt op tenemen.

Referenties

AmericanPsychiatricAssociation(2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM5). Arlington,VA:AmericanPsychiatricAssociation.

AmericanPsychiatricAssociation(2014).Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen. DSM5. Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition.Amsterdam:Boom.

Beekman,A.T.F.,&Hengeveld,M.W. (2014).Diag-nostiek niet verwarren met classificeren in depsychiatrie.Tijdschrift voor Psychiatrie, 56(8),531-532.

Blijd-Hoogewys,E.M.A.(2013).Autismespectrum-stoornissenbijvolwassenen. InC.Schuurman,E.Blijd-Hoogewys & P. Gevers (red.), Behandeling van volwassenen met een autismespectrumstoornis (pp.17-29).Amsterdam:Hogrefe.

Duker, P. (2013). Afscheid van autisme en ADHD. Hoe verschillen tussen mensen psychiatrische ziekten zijn geworden… En de weg terug. Bilthoven:Notitia.

Eurelings-Bontekoe,L.,&Snellen,W.(2013).Dyna-mische persoonlijkheidsdiagnostiek met behulpvantheoriegestuurdeprofielinterpretatievandeNederlandseVerkorteMMPI(NVM).InF.Luteijn&D.Barelds(red.),Psychologische diagnostiek in de gezondheidszorg (pp. 289-318). Den Haag: BoomLemma.

Jackson,P.,Skirrow,P.,&Hare,D.J.(2012).Aspergerthrough the looking glass: an exploratory studyof self-understanding in people with Asperger’ssyndrome. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42, 697-706.

Kan,C.C.(2012).Ontwikkelingvandiagnostiekvanautisme:vanklassiekautismenaarASSbijvolwas-senen. In C. Kan,W.Verbeeck & A. Bartels (red.),Diagnostiek van autismespectrumstoornissen bij volwassenen. Een multidisciplinaire benadering(pp.7-18).Amsterdam:Hogrefe.

Kan, C.C., Geurts, H.M., Bosch, K. van den, Force-ville,E.J.M.,Manen,J.van,Schuurman,C.H.,etal.(2013). Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespectrumstoornissen bij volwassenen. Utrecht:DeTijdstroom.

Kan, C., Verbeeck, W., & Bartels, A. (2012).Diagnostiek van autismespectrumstoornissen bij volwassenen. Een multidisciplinaire benadering. Amsterdam:Hogrefe.

Klin, A., Saulnier, C., Tsatsanis, K., & Volkmar,F.R. (2005). Clinical evaluation in autism spec-trum disorder: Psychological assessment withina transdisciplinary framework. In F.R. Volkmar,

| NIDA10

R. Paul, A. Klin, & D.J. Cohen (Eds.), Handbook of autism and developmental disorders, 3rd ed. (pp.772-798).NewYork:Wiley.

Lai,M-C.,Lombardo,M.V.,&Baron-Cohen,S.(2014).Autism.The Lancet, 383,896-910.

Mannion, A., & Leader, G. (2013). Comorbidity inautismspectrumdisorder:aliteraturereview.Research in Autism Spectrum Disorders, 7,1595-1616.

Oosten,M.H.M.van,Oosterhoff,M.D.,&Kan,C.C.(2012).Ontwikkelingsanamneseinhetkadervandiagnostiek van ASS bij volwassenen. In C. Kan,W. Verbeeck & A. Bartels (red.), Diagnostiek van autismespectrumstoornissen bij volwassenen. Een multidisciplinaire benadering (pp. 35-57). Amster-dam:Hogrefe.

Ruissen, A.M. (2014). Diagnostiek en classificatiescheiden in de psychiatrie. Hoe de DSM-5 zinvolingezetkanwordenvoorhetvak.Tijdschrift voor Psychiatrie, 56(8),523-530.

Schriber,R.A.,Robins,R.W.,&Solomon,M.(2014).Personality and self-insight in individuals withautism spectrum disorder. Journal of Personality and Social Psychology, 106,112-130.

TebartzvanElst,L.,Pick,M.,Biscaldi,M.,Fangmei-er,T.,&Riedel,A.(2013).High-functioningautismspectrumdisorderasabasicdisorderinadultpsy-chiatry and psychotherapy: psychopathologicalpresentation, clinical relevance and therapeuticconcepts.European Archives of Psychiatry and Clinical Neurosciences, 263,189-196.

Vermeulen, P. (2013). Brein bedriegt. Autisme en normale tot hoge begaafdheid.Berchem/Leuven:EPO/Acco.

Vuijk, R. (2012). Psychodiagnostiek autisme-spectrumstoornissen bij volwassenen: eendescriptief-structureelpsychodiagnostischover-zicht.GZpsychologie,5,10-14.

Witteman,C.,Heijden,P.vander,&Claes,L.(2014).Psychodiagnostiek. Het onderzoeksproces in de praktijk. Utrecht:DeTijdstroom.

NIDA | 11

Nederlands Interview ten behoeve van Diagnostiek Autismespectrumstoornis bij volwassenen

Naamvandecliënt

Geboortedatum - -Leeftijd jaarGeslacht man/vrouw

Datumonderzoek - -

Naampsychodiagnosticus Functiepsychodiagnosticus psycholoog gezondheidszorgpsycholoog klinischpsycholoog klinischneuropsycholoog psychotherapeut psychiater verpleegkundigspecialist

Afgenomenbij cliënt partner familielid zoja,vermeld: begeleider/mentor/coach

Aanvullendeinformatie

Opmerking 1BijhetafnemenvandeNIDAbijandereinformantendandecliëntdientdeformuleringaangepastteworden,b.v.:‘Bentu…’wordt‘Is…’etc.

Opmerking 2Indevoorbeeldenbijdevragen2en3kan‘atypisch’gelezenwordenalsafwijkendvanhetgemiddelde.

AdviesWanneer meer dan één informant betrokken wordt bij het interview, kunt u er voor kiezen om deantwoordenendescoresperinformantinverschillendekleurenweertegevenbijdevragenenopdeformulieren,b.v.:zwartvoordecliëntenblauwvoordepartner.

| NIDA12

Vraag 1DSM-5-ASS-criterium A: kenmerk 1

Bentubeperktinhetleggenvancontactmetandereneninhetdelenvangedachtenengevoelens,bijvoorbeeldsteedsmoeteninschattenwatvoordemeestemensenincontactvanzelfsprekendis?(Bent u beperkt in het leggen van contact met anderen? Bent u beperkt in het delen van gedachten en gevoelens? Bijvoorbeeld steeds moeten inschatten wat voor de meeste mensen in contact vanzelfsprekend is.)(Wanneermen‘ja’antwoordt:)Kuntudaarvaneenvoorbeeldgeven?Enhoewasdatinuwkindertijd?

Voorbeelden actuele functioneren Steedsmoeteninschattenwatvoordemeestemensenincontactvanzelfsprekendis(wanneerenhoemenaaneengesprekgaatdeelnemen;watmenwel/niethoorttezeg-gen)

Nietinstaatomsocialeinteractietebegin-nen,eropintegaanofgaandetehouden

Verminderdtotnietinstaatomover-en-weer-gesprekkenaantegaan(monoloog;dooranderenheenpraten)

Indetaaleninhetsprekenontbreektsocialewederkerigheid:verzoekendoenofetikette-ren,maargeengesprekvoeren

Alleenvanuiteigenstandpuntenbelevingreageren

Nietafstemmenopengeenrekeninghoudenmetanderenenhunemoties

Verminderdtotnietdelenenbegrijpenvanemoties(blij,bang,boos,bedroefd)

Verminderdtotnietdelenvaninteresses Zwakinsociaalwederkeriggesprekensterkintheoretisch-inhoudelijkgesprek

Bijcompenserendestrategieënzijnernogsteedssocialeproblemeninnieuwesituatiesofinsituatieswaarinmengeenondersteu-ningkrijgt

Overig:

Voorbeelden kindertijd Nietofnauwelijksvertonenvaninitiatieventotsocialeinteractie

Deanderopeenongewonemanierbenade-ren(duidelijkafwijkendvanwatgangbaarenleeftijdsadequaatis)

Alleenreagerenopeenzeerdirectesocialetoenadering

Deanderbenaderenomalleenaandeeigenbehoeftetevoldoen

Verminderdeofafwezigenabootsingvanhetgedragvananderen

Verminderdtotnietdelenvaninteresses Verminderdtotnietinstaatomover-en-weer-gesprekkenaantegaan(monoloogoverbepaaldeonderwerpen;dooranderenheenpraten)

Indetaaleninhetsprekenontbreektsocialewederkerigheid:verzoekendoenofetikette-ren,maargeengesprekvoeren

Verminderdtotnietdelenenbegrijpenvanemoties(blij,bang,boos,bedroefd)

Moeitemetinschattenwanneerenhoeso-ciaalemotioneelreagerengepastis(lachenwanneereenanderkindverdriettoont;kanalsergeigenwijs,botentactloosoverkomen)

Komtincontactemotioneeljongeroverdanleeftijdgenoten

Overig:

Kenmerkaanweziginactuelefunctioneren:Cliënt Ja ? Nee NietbijafgenomenPartner Ja ? Nee NietbijafgenomenFamilielid Ja ? Nee NietbijafgenomenBegeleider Ja ? Nee Nietbijafgenomen

Kenmerkaanweziginkindertijd:Cliënt Ja ? Nee NietbijafgenomenPartner Ja ? Nee NietbijafgenomenFamilielid Ja ? Nee NietbijafgenomenBegeleider Ja ? Nee Nietbijafgenomen

SamenvattendKenmerk aanwezig in actuele functioneren: Ja ? NeeKenmerk aanwezig in vroege ontwikkelingsperiode (kindertijd): Ja ? Nee

NIDA | 13


Bentubeperktinuwcommunicatiezonderwoorden,bijvoorbeeldgebruikvanoogcontact?(Wanneermen‘ja’antwoordt:)Kuntudaarvaneenvoorbeeldgeven?Enhoewasdatinuwkindertijd?

Voorbeelden actuele functioneren Afwezig,verminderden/ofatypischgebruikvanoogcontact(nietaankijken,starendkij-ken,doordeanderheenkijken)

Afwezig,verminderden/ofatypischgebruikvangebaren(nietomschrijvenenuitbeeldenmetdehandenincommunicatie;moeiteomspontaanexpressievegebarentegebruikenindecommunicatie)

Afwezig,verminderden/ofatypischgebruikvangezichtsuitdrukkingen

Afwezig,verminderden/ofatypischgebruikvanlichaamstaal(vreemde,houterigeofover-drevenlichaamstaal)

Verminderdtotniet‘lezen’vanenreagerenopoogcontact,gebaren,gezichtsuitdrukkingenen/oflichaamstaalvananderen

Gezichtsuitdrukkingenberedenerendi.p.v.intuïtiefbegrijpen

Afwijkendeintonatieinspreken,nietpassendbijdeinhoudvanhetgesprek(langzaam,snel,hard,zacht,nadrukkelijk,onduidelijk,nietafgestemd)

Relatiefsubtielebeperkingen,maarzichtbaarinslechteintegratievanoogcontact,gebaren,gezichtsuitdrukkingen,lichaamshoudingenritme,klemtoonenintonatievandestemtenbehoevevandesocialecommunicatie

Overig:

Voorbeelden kindertijd Afwezig,verminderden/ofatypischgebruikvanoogcontact(nietaankijken,starendkij-ken,doordeanderheenkijken)

Afwezig,verminderden/ofatypischgebruikvangebaren(nietomschrijvenenuitbeeldenmetdehandenincommunicatie;moeiteomspontaanexpressievegebarentegebruikenindecommunicatie)

Afwezig,verminderden/ofatypischgebruikvangezichtsuitdrukkingen(bijtwaalfmaan-dennietwederkeriglachennaardeander)

Afwezig,verminderden/ofatypischgebruikvanlichaamstaal(vreemde,houterigeofover-drevenlichaamstaal)

Verminderdvermogentotgezamenlijkeaan-dacht(geenvoorwerpenaanwijzen,latenzienofmeenemenominteressesmetanderentedelen;nietinstaatomdewijzendevingerofgerichteblikvaneenandertevolgen)

Verminderdtotniet‘lezen’vanenreagerenopoogcontact,gebaren,gezichtsuitdrukkingenen/oflichaamstaalvananderen

Afwijkendeintonatieinspreken,nietpassendbijdeinhoudvanhetgesprek(langzaam,snel,hard,zacht,nadrukkelijk,onduidelijk,nietafgestemd)

Overig:




| NIDA14


Bentubeperktinhetbeginnen,gaandehoudenenbegrijpenvanrelaties,bijvoorbeeldstarvasthou-denaansocialeomgangsvormen?(Bent u beperkt in het beginnen van relaties? Bent u beperkt in het gaande houden van relaties? Bent u beperkt in het begrijpen van relaties? Bijvoorbeeld star vasthouden aan sociale omgangsvormen.)(Wanneermen‘ja’antwoordt:)Kuntudaarvaneenvoorbeeldgeven?Enhoewasdatinuwkindertijd?

Voorbeelden actuele functioneren Sociaalgedragkomtaangeleerdoveropanderen(starvasthoudenaansocialeom-gangsvormen;formeel)

Afwezige,verminderdeen/ofatypischesocialebelangstelling(afwijzenvananderen,passivi-teitofeenongepastebejegeningdieagressiefkanlijkenofstorendkanzijn)

Derelatiemetanderenverdieptzichniet,blijftoppervlakkig(geencontactgroei,nietreagerenopcontactaanbod)

Moeitemethetmakenenonderhoudenvanvriendschappen(geenrealistischbesefvanwatvriendschapinhoudt;eenzijdigevriendschap;vriendschaploutergebaseerdopeengeza-menlijkeinteresse)

Geenbelangstellingvoorleeftijdsgenoten Geenbelangstellingvoorsocialerelaties(in-strumenteel/zakelijkcontact)

Voorkeuromalleentezijn,alleenteleven(contactalsonnodig,onprettig,belastend,vermoeiendervaren;Einzelgänger)

Beperkttotnietbegrijpenwatgepastgedragisinverschillendesituaties/relaties(thuisversuswerk;nonchalantgedragtijdenssollicitatie)

Verminderdtotgeenbegripvanuiteenlopendemanierenwaaroptaalgebruiktkanworden(ironie,leugentjesombestwil,humor,fantasie,doenalsof,letterlijknemenvantaal)

Overig:

Voorbeelden kindertijd Sociaalgedragkomtaangeleerdoveropanderen(starvasthoudenaansocialeom-gangsvormen;formeel)

Afwezige,verminderdeen/ofatypischesocialebelangstelling(afwijzenvananderen,passivi-teitofeenongepastebejegeningdieagressiefkanlijkenofstorendkanzijn)

Afwezig,verminderden/ofatypischsociaalspelenfantasiespel(aandringenomalleenspelletjestespelenwaarvanderegelsduidelijkvastliggen;geenrolkunnenspelen)

Derelatiemetanderenverdieptzichniet,blijftoppervlakkig(geencontactgroei;lijkt‘doof’;bijtwaalfmaandenniet‘sociaalinteractief’brab-belen,nietreagerenopcontactaanbod)

Moeitemethetmakenenonderhoudenvanvriendschappen(eenzijdigevriendschap;vriendschaploutergebaseerdopeengeza-menlijkeinteresse)

Geenbelangstellingvoorleeftijdsgenoten Geenbelangstellingvoorsocialerelaties(in-strumenteelcontact)

Voorkeuromalleentezijn,alleenteleven(contactalsonnodig,onprettig,belastend,vermoeiendervaren;indeeigenwereldleven)

Verminderdtotgeenbegripvanuiteenlopendemanierenwaaroptaalgebruiktkanworden(humor,fantasie,doenalsof,letterlijknemenvantaal)

Overig:




NIDA | 15



Vraag 4DSM-5-ASS-criterium B: kenmerk 1

Heeftueenvasteofherhalendemaniervanbewegen,vanvoorwerpengebruikenofvanspreken,bij-voorbeeldopenneerbewegenmetlichaam,voorwerpenopvolgordezettenofletterlijkandermanswoordenherhalen?(Heeft u een vaste of herhalende manier van bewegen, bijvoorbeeld op en neer bewegen met lichaam? Heeft u een vaste of herhalende manier van voorwerpen gebruiken, bijvoorbeeld voorwerpen op volgorde zetten? Heeft u een vaste of herhalende manier van spreken, bijvoorbeeld letterlijk andermans woorden herhalen?) (Wanneermen‘ja’antwoordt:)Kuntudaarvaneenvoorbeeldgeven?Enhoewasdatinuwkindertijd?

Voorbeelden actuele functioneren Opeenvasteofherhalendemanierbewegen(openneerbewegenmetlichaam,fladderenmetdearmenenhanden,klikkenmetdevin-gers)

Opeenvasteofherhalendemaniervoorwer-pengebruiken(nietfunctioneel;voorwerpenronddraaien;voorwerpenopvolgordezetten)

Opeenvasteofherhalendemanierspreken(bedenkenvannieuwewoordenofuitdruk-kingen;letterlijkofwelzoexactmogelijkherhalenvanandermansklanken,woordenofzinnen,onmiddellijkofuitgesteld;formeelenouwelijktaalgebruik;gebruikvan‘jij’alsmennaarzichzelfverwijst)

Overig:

Voorbeelden kindertijd Opeenvasteofherhalendemanierbewegen(openneerbewegenmetlichaam,fladderenmetdearmenenhanden,omdeeigenasdraaien)

Opeenvasteofherhalendemaniervoorwer-pengebruiken(speelgoedineenrijopstellen;voorwerpenronddraaien)

Opeenvasteofherhalendemanierspreken(bedenkenvannieuwewoordenofuitdruk-kingen;letterlijkofwelzoexactmogelijkherhalenvanandermansklanken,woordenofzinnen,onmiddellijkofuitgesteld;formeelenouwelijktaalgebruik;gebruikvan‘jij’alsmennaarzichzelfverwijst)

Overig:


| NIDA16


Houdtuhardnekkigvastaanhetzelfde,heeftustarre(nietflexibele)routinesofrituelepatroneninuwmaniervansprekenofhandelen,bijvoorbeeldmoeitemetveranderingen?(Houdt u hardnekkig vast aan hetzelfde? Heeft u starre (niet flexibele) routines? Heeft u rituele patronen in uw manier van spreken? Heeft u rituele patronen in uw manier van handelen? Bijvoorbeeld moeite met veranderingen.)(Wanneermen‘ja’antwoordt:)Kuntudaarvaneenvoorbeeldgeven?Enhoewasdatinuwkindertijd?

Voorbeelden actuele functioneren Verzettegenveranderingen(extremespan-ning/overstuurbijveranderingeno.a.intijd,volgorde,omgeving,activiteiten,afspraken;veranderingenmetgrotemoeiteondergaan)

Moeitemetovergangssituaties(o.a.ver-huizen,vanbaanveranderen,zomertijd/wintertijd,wisselingvanseizoenen,feestdagen)

Starredenkpatronen(regelisregel;wetiswet;tijdistijd;afspraakisafspraak)

Starreroutinesofrituelepatronen(activitei-tenineenbepaaldevolgordeenopeenvastetijdmoetenuitvoeren;behoefteomsteedsdezelfderoutetevolgen;heenenweerlopen;elkedaghetzelfdeeten;overdrevenformeelofuitgebreidbegroeten;herhalendvragenstellen)

Overig:

Voorbeelden kindertijd Verzettegenveranderingen(extremespan-ning/overstuurbijveranderingeno.a.intijd,volgorde,omgeving,activiteiten,afspraken;veranderingenmetgrotemoeiteondergaan)

Moeitemetovergangssituaties(o.a.ver-huizen,overgaannaardevolgendeklas,zomertijd/wintertijd,wisselingvanseizoenen,feestdagen)

Starredenkpatronen(regelisregel;tijdistijd;afspraakisafspraak)

Starreroutinesofrituelepatronen(activitei-tenineenbepaaldevolgordeenopeenvastetijdmoetenuitvoeren;behoefteomsteedsdezelfderoutetevolgen;heenenweerlopen;elkedaghetzelfdeeten;overdrevenformeelofuitgebreidbegroeten;herhalendvragenstellen)

Overig:




NIDA | 17


Heeftuzeerbeperkte,gefixeerde interessesdiebuitengewoon intensofgefocustzijn,bijvoorbeeldintensiefverzamelenvaninformatieovereenonderwerp?(Heeft u zeer beperkte, gefixeerde interesses die buitengewoon intens zijn? Heeft u zeer beperkte, gefixeerde interesses die buitengewoon gefocust zijn? Bijvoorbeeld intensief verzamelen van informatie over een onderwerp.)(Wanneermen‘ja’antwoordt:)Kuntudaarvaneenvoorbeeldgeven?Enhoewasdatinuwkindertijd?

Voorbeelden actuele functioneren Zeersterkevoorkeurombezigtezijnmet(on)gewonevoorwerpenofinformatie(verza-melen,ordenen,bestuderen,fantaseren)

Zeerbeperkteinteresses(voorslechtséénonderwerp,activiteit)

Verregaande,vasthoudendeinteresses(quatijdsbesteding,nietoptijdkunnenstoppen)

Inhoudelijkbijzondereinteressesdieopande-renvreemdoverkomen

Bezigzijnmetdeinteressesbelemmertdeso-cialeinteractieenhetdagelijksfunctioneren

Bezigzijnmetdeinteressesneemttoeintijdenvanstressenspanning

Bezigzijnmetdeinteressesneemtspanningweg(werktontspannend)

Bezigzijnmetdeinteresseskomtdwangma-tigover

Verstorenvandeinteressesdoordeanderleidttotverwarring,irritatie,boosheid,angstofspanning

Overig:

Voorbeelden kindertijd Zeersterkevoorkeurombezigtezijnmet(on)gewonevoorwerpenofinformatie(verzamelen,ordenen,fantaseren)

Zeerbeperkteinteresses(voorslechtséénonderwerp,activiteit)

Verregaande,vasthoudendeinteresses(quatijdsbesteding,nietoptijdkunnenstoppen)

Inhoudelijkbijzondereinteressesdieopande-renvreemdoverkomen

Bezigzijnmetdeinteressesbelemmertdeso-cialeinteractieenhetdagelijksfunctioneren

Bezigzijnmetdeinteressesneemttoeintijdenvanstressenspanning

Bezigzijnmetdeinteressesneemtspanningweg(werktontspannend)

Bezigzijnmetdeinteresseskomtdwangma-tigover

Verstorenvandeinteressesdoordeanderleidttotverwarring,irritatie,boosheid,angstofspanning

Overig:




| NIDA18


Reageertuover-ofon(der)gevoeligopprikkelsofheeftuereenongewonebelangstellingvoor,bijvoor-beeldgeluid,lichtofgeur?(Reageert u over of on[der]gevoelig op prikkels? Heeft u ongewone belangstelling voor prikkels? Bijvoorbeeld geluid, licht of geur.)(Wanneermen‘ja’antwoordt:)Kuntudaarvaneenvoorbeeldgeven?Enhoewasdatinuwkindertijd?

Voorbeelden actuele functioneren Onverschilligvooren/ofnietaanvoelenenherkennenvanpijn,temperatuur,geluid,licht,geur

Overgevoeligvooren/ofextremereactieoppijn,temperatuur,geluid,licht,geur,voeding,kledingstoffen

Visuelefascinatie/detailwaarneming(licht,bewegingen)

Auditievefascinatie/detailwaarneming(ge-luid,muziektonen)

Aanrakingdoordeandernietverdragenofmetgrotemoeiteondergaan

Overmatigruikenaanofaanrakenvanvoor-werpenofpersonen

Overig:

Voorbeelden kindertijd Onverschilligvooren/ofnietaanvoelenenherkennenvanpijn,temperatuur,geluid,licht,geur

Overgevoeligvooren/ofextremereactieoppijn,temperatuur,geluid,licht,geur,voeding,kledingstoffen

Visuelefascinatie/detailwaarneming(licht,bewegingen)

Auditievefascinatie/detailwaarneming(ge-luid,muziektonen)

Aanrakingdoordeandernietverdragenofmetgrotemoeiteondergaan

Overmatigruikenaanofaanrakenvanvoor-werpenofpersonen

Overig:




NIDA | 19

Vraag 8DSM-5-ASS-criterium D

Opwelkegebiedenheeftulastvanofbentubeperktinuwfunctionerendoordeeerdergenoemdekenmerken,bijvoorbeeldtijdensuwwerk?(Op welke gebieden heeft u last van de eerder genoemde kenmerken? Op welke gebieden bent u beperkt in uw functioneren door de eerder genoemde kenmerken? Bijvoorbeeld tijdens uw werk.)Enhoewasdatinuwkindertijd?

Voorbeelden actuele functioneren Relatie/gezin Familie Socialecontacten,vrienden,kennissen Werk/dagbesteding/opleiding Vrijetijd,hobby,sport Zelfvertrouwen/zelfbeeld Weinigtotgeenlastofbeperkinginhetfunc-tionerendoorondersteuning,compenserendgedragofaangeleerdeinterventies(hetgeengepaardgaatmetzeerveelinspanningvanbetrokkene(n)omzooptimaalmogelijktefunctioneren)

Overig:

Voorbeelden kindertijd Gezin Familie Socialecontacten,vrienden,kennissen Peuterspeelzaal/kleuterschool/basisschool Vrijetijd,hobby,sport,spel Zelfvertrouwen/zelfbeeld Weinigtotgeenlastofbeperkinginhetfunc-tionerendoorondersteuning,compenserendgedragofaangeleerdeinterventies(hetgeengepaardgaatmetzeerveelinspanningvanbetrokkene(n)omzooptimaalmogelijktefunctioneren)

Overig:




| NIDA20

DSM-5-classificatiecriteria voor de autismespectrumstoornis

AutismespectrumstoornisAutism spectrum disorder

299.00CLASSIFICATIECRITERIA

A Persisterende deficiënties in de sociale communicatie en sociale interactie in uiteenlopendesituaties,zoalsblijktuitdevolgendeactueleofbiografischekenmerken(devoorbeeldenzijnbedoeldalsillustratieengevengeenvolledigbeeld):

1 Deficiënties in de sociaal-emotionele wederkerigheid, variërend van bijvoorbeeld opeen abnormale manier sociaal contact maken en niet in staat zijn tot een normalegespreksinteractie;hetverminderddelenvaninteresses,emotiesofaffect;eenonver-mogenomsocialeinteractiesteinitiërenentebeantwoorden;tothetnietinstaatzijnomeensocialeinteractietebeginnenoferopintegaan.

2 Deficiëntiesinhetnon-verbalecommunicatievegedragdatgebruiktwordtvoorsoci-aleinteractie,variërendvanbijvoorbeeldslechtgeïntegreerdeverbaleennon-verbalecommunicatie;abnormaalgedragbijoogcontactenlichaamstaalofdeficiëntiesinhetbegrijpenengebruikenvangebaren;toteentotaalontbrekenvangezichtsuitdrukkin-genennon-verbalecommunicatie.

3 Deficiënties in het ontwikkelen, onderhouden en begrijpen van relaties, variërendvanbijvoorbeeldproblemenmethetaanpassenvangedragaanverschillendesocialeomstandigheden;moeitemetdeelnemenaanfantasiespelofvriendenmaken;totaf-wezigheidvanbelangstellingvoorleeftijdgenoten.

Specificeer actueleernst: �De�ernst�is�gebaseerd�op�beperkingen�in�de�sociale�communicatie�en�beperkte,�repeti-

tieve�gedragspatronen.��

B Beperkte,repetitievegedragspatronen,interessesofactiviteiten,zoalsblijktuitminstenstweevandevolgendeactueleofbiografischekenmerken(devoorbeeldenzijnbedoeldalsillustratieengevengeenvolledigbeeld):

1 Stereotiep(e)ofrepetitievemotorischebewegingen,gebruikvanvoorwerpenofspraak(zoalseenvoudigemotorischestereotypieën,speelgoedineenrijzettenofvoorwerpenronddraaien;echolalie;idiosyncratischeuitdrukkingen).

2 Hardnekkigvasthoudenaanhetzelfde,inflexibelgehechtzijnaanroutinesofgeritua-liseerdepatronenvanverbaalofnon-verbaalgedrag(bijvoorbeeldextreemoverstuurbij kleine veranderingen, moeite met overgangen, rigide denkpatronen, rituele wijzevanbegroeten,debehoefteomsteedsdezelfderoutetevolgenofelkedaghetzelfdeteeten).

3 Zeerbeperkte,gefixeerdeinteressesdieabnormaalintensofgefocustzijn(bijvoorbeeldeensterkegehechtheidaanofpreoccupatiemetongebruikelijkevoorwerpen,bijzonderspecifiekeofhardnekkigeinteresses).

4 Hyper-ofhyporeactiviteitopzintuiglijkeprikkelsofongewonebelangstellingvoordezintuiglijke aspecten van de omgeving (bijvoorbeeld duidelijk overgevoelig voor pijnen/oftemperatuur,eennegatievereactieopspecifiekegeluidenoftexturen,excessiefruikenaanofaanrakenvanvoorwerpen,visuelefascinatiemetlichtenofbeweging).

NIDA | 21

Specificeer actueleernst: De�ernst�is�gebaseerd�op�beperkingen�in�de�sociale�communicatie�en�beperkte,�repeti-

tieve�gedragspatronen.�

C Desymptomenmoetenaanwezigzijnindevroegeontwikkelingsperiode(maarkunnensomspasvolledigmanifestwordenwanneerdesocialeeisendebegrensdevermogensoverstijgen,ofkunnenwordengemaskeerddooroplatereleeftijdaangeleerdestrategieën)

D Desymptomenveroorzakenklinischsignificantelijdensdrukofbeperkingeninhetsocialeofberoepsmatigefunctionerenofhetfunctionerenopanderebelangrijketerreinen.

E Destoornissenkunnennietbeterwordenverklaarddooreenverstandelijkebeperking(verstan-delijke-ontwikkelingsstoornis) of een globale ontwikkelingsachterstand. Een verstandelijkebeperkingendeautismespectrumstoorniskomengeregeldsamenvoor;omdecomorbideclas-sificatieautismespectrumstoornisnaasteenverstandelijkebeperkingtoetekennenmoetdesocialecommunicatieonderhetverwachtealgemeneontwikkelingsniveauliggen.

Specificeerindien: Met�of�zonder�bijkomende�verstandelijke�beperking� � Met�of�zonder�bijkomende�taalstoornis� � �Samenhangend�met�een�bekende�somatische�of�genetische�aandoening�of�omgevingsfactor�

(Vermelddeermeesamenhangendesomatischeofgenetischeaandoening.) �Samenhangend� met� een� andere� neurobiologische� ontwikkelings-,� psychische� of� gedrags-

stoornis (Vermelddeermeesamenhangendeneurobiologischeontwikkelings-,psychischeofgedragsstoornis(sen)).

Met�katatonie(voordedefinitie:ziedecriteriavoorkatatoniebijeenanderepsychischestoornis,p.199inhetHandboekvoordeclassificatievanpsychischestoornissen.DSM-5.).(Coderings-aanwijzing�Gebruikdeaanvullendecode293.89katatoniebijautismespectrumstoornisomdeaanwezigheidvandecomorbidekatatonieaantegeven.)

| NIDA22

Formulier voor samenvatting van de kenmerken van de autismespectrumstoornis

Aanwezigin AanweziginVraag Kenmerk actuelefunctioneren vroegeontwikkelingsperiode

1 Deficiëntiesindesociaal-emotionele wederkerigheid

2 Deficiëntiesinhetnon-verbale communicatievegedragdatgebruikt wordtvoorsocialeinteractie3 Deficiëntiesinhetontwikkelen, onderhoudenenbegrijpenvanrelaties

TotaalaantalkenmerkenvanDSM-5- ASS-criteriumA(Persisterendedeficiënties indesocialecommunicatieensociale interactie) /3 /3

4 Stereotiep(e)ofrepetitievemotorische bewegingen,gebruikvanvoorwerpen ofspraak

5 Hardnekkigvasthoudenaanhetzelfde, inflexibelgehechtzijnaanroutinesof geritualiseerdepatronenvan verbaalofnon-verbaalgedrag6 Zeerbeperkte,gefixeerdeinteressesdie abnormaalintensofgefocustzijn

7 Hyper-ofhyporeactiviteitop zintuiglijkeprikkelsofongewone belangstellingvoordezintuiglijke aspectenvandeomgeving TotaalaantalkenmerkenvanDSM-5- ASS-criteriumB(Beperkte,repetitieve gedragspatronen,interessesof activiteiten) /4 /4

NIDA | 23

Formulier voor scoring en psychodiagnostische overweging

1.Naam van de cliënt Geboortedatum - -

Datumonderzoek - -

NIDA afgenomen doorNaampsychodiagnosticus Functiepsychodiagnosticus

NIDA afgenomen bij cliënt partner familielid

zoja,vermelddeze: begeleider/mentor/coach

2.DSM-5-criterium A Ja NeePersisterendedeficiëntiesindesocialecommunicatieensocialeinteractieinuiteenlopendesituatiesActuelefunctioneren:Ishetaantalkenmerkendrie? Ja ? NeeVroegeontwikkelingsperiode:Ishetaantalkenmerkendrie? Ja ? Nee

DSM-5-criterium B Ja NeeBeperkte,repetitievegedragspatronen,interessesofactiviteitenActuelefunctioneren:Ishetaantalkenmerkenminstenstwee? Ja ? NeeVroegeontwikkelingsperiode:Ishetaantalkenmerkenminstenstwee? Ja ? Nee

3.DSM-5-criterium C Ja NeeDesymptomenmoetenaanwezigzijnindevroegeontwikkelingsperiode(maarkunnensomspasvolledigmanifestwordenwanneerdesocialeeisendebegrensdevermogensoverstijgen,ofkunnenwordengemaskeerddooroplatereleeftijdaangeleerdestrategieën). 4.DSM-5-criterium D Ja NeeDesymptomenveroorzakenklinischsignificantelijdensdrukofbeperkingeninhetsocialeofberoepsmatigefunctionerenofhetfunctionerenopanderebelangrijketerreinen.

| NIDA24

5.DSM-5-criterium E Ja NeeDestoornissenkunnennietbeterwordenverklaarddooreenverstandelijkebeperking(verstandelijke-ontwikkelingsstoornis)ofeenglobaleontwikkelingsachterstand.Eenverstandelijkebeperkingendeautismespectrumstoorniskomengeregeldsamenvoor;omdecomorbideclassificatieautismespectrumstoornisnaasteenverstandelijkebeperkingtoetekennenmoetdesocialecommunicatieonderhetverwachtealgemeneontwikkelingsniveauliggen.

6.Specificeer indien:Metofzonderbijkomendeverstandelijkebeperking Ja Nee Zoja,specificeeractueleernst: Licht Matig Ernstig Diep Metofzonderbijkomendetaalstoornis Ja Nee Zoja,vermelddeze:Samenhangendmeteenbekendesomatischeofgenetische Ja Neeaandoeningofomgevingsfactor Zoja,vermelddeze:Samenhangendmeteenandereneurobiologische Ja Neeontwikkelings-,psychischeofgedragsstoornis Zoja,vermelddeze:Metkatatonie Ja Nee Zoja,gebruikdeaanvullendecode293.89katatoniebij autismespectrumstoornisomdeaanwezigheidvan decomorbidekatatonieaantegeven.

7.ContextDeinformatieverkregenmetdeNIDAisgewogenindecontext. Ja Nee Zoja,vermeldmetwelk(e)onderzoek(en): Bredeklinischepsychodiagnostiek(intake) Ontwikkelingsanamnese Heteroanamnese Gedragsobservatie Neuropsychologischonderzoek Persoonlijkheidsonderzoek Intelligentieonderzoek Psychiatrischonderzoek Somatischonderzoek Overig Zoja,vermelddeze:

NIDA | 25

8.Differentiaaldiagnostische overwegingDekenmerkenkunnennietbeterverklaardwordendoorde Ja Neeaanwezigheidvaneenanderestoornisen/ofomgevingsproblemen. Zonee,vermelddeze: Verstandelijkebeperking Sociale(pragmatische)communicatiestoornis ADHD Psychotischestoornis Bipolaire-stemmingsstoornis Depressieve-stemmingsstoornis Sociale-angststoornis Gegeneraliseerde-angststoornis Obsessieve-compulsievestoornis Trauma-ofstressgerelateerdestoornis Dissociatievestoornis Somatisch-symptoomstoornis Voedings-ofeetstoornis Disruptieve,impulsbeheersings-ofanderegedragsstoornis Middelgerelateerdeofverslavingsstoornis Neurocognitievestoornis Persoonlijkheidsstoornis Zoja,vermelddeze: Onveiligehechting Misbruik/mishandeling/verwaarlozing Lichamelijkeziekte Overigestoornissen/problemen Zoja,vermelddeze: 9. DSM-5-classificatie�ASS� � � � � � � Ja� Nee�Vastgestelddoor:Functie: Gezondheidszorgpsycholoog Klinischpsycholoog Klinischneuropsycholoog Psychiater Verpleegkundigspecialist10.Matevanactueleernstvandebeperkingisgespecificeerd(ziep.26). Ja NeeZoja,specificeerdematevanactueleernstvoorsocialecommunicatie: Niveau3‘Vereistzeersubstantiëleondersteuning’ Niveau2‘Vereistsubstantiëleondersteuning’ Niveau1 ‘Vereistondersteuning’Zoja,specificeerdematevanactueleernstvoorbeperkt,repetitiefgedrag: Niveau3‘Vereistzeersubstantiëleondersteuning’ Niveau2‘Vereistsubstantiëleondersteuning’ Niveau1 ‘Vereistondersteuning’

| NIDA26

Formulier voor mate van actuele ernst van de autismespectrumstoornis

Mate�van�ernst:�niveau�3‘Vereist�zeer�substantiële�ondersteuning’

Sociale communicatie� � � � � � � � � � Ja NeeErnstigedeficiëntiesindeverbaleennon-verbale Ja Nee sociale-communicatievaardighedenveroorzaken ernstigebeperkingeninhetfunctioneren, zeerbeperkteinitiatieventotsocialeinteracties Ja Neeeneenminimalereactieopsociale-toenaderingspogingenvananderen. Ja NeeDe betrokkene spreekt bijvoorbeeld slechts enkele verstaanbare woorden en neemt zelden het initiatief tot sociale interactie, en als hij of zij dat wel doet, benadert hij of zij de ander op een ongewone manier, alleen om aan eigen behoeften te voldoen, en reageert hij of zij alleen op een zeer directe sociale toenadering.

Beperkt, repetitief gedrag Ja NeeErissprakevaninflexibelgedrag,extrememoeitemethetomgaan Ja Nee metveranderingen,ofanderbeperkt,repetitiefgedrag datduidelijkhetfunctionerenopallelevensgebiedenbelemmert. Ja NeeDebetrokkeneheeftverhoogdestressdoorofgrotemoeite Ja Nee methetveranderenvandefocusofdehandeling.

Mate�van�ernst:�niveau�2‘Vereist�substantiële�ondersteuning’�

Sociale communicatie Ja NeeDuidelijkedeficiëntiesindeverbaleennon-verbale Ja Nee sociale-communicatievaardigheden; duidelijkzichtbaresocialebeperkingen,ondanksaanwezige Ja Nee ondersteuning; beperkteinitiatieventotsocialeinteracties; Ja Neeenverminderdeofabnormalereactiesopsociale-toenaderingspogingen Ja Nee vananderen. De betrokkene spreekt bijvoorbeeld alleen in eenvoudige zinnen, de interactie blijft beperkt tot zeer gelimiteerde interesses en de betrokkene vertoont een duidelijk vreemde nonverbale communicatie.

Beperkt, repetitief gedrag Ja NeeInflexibelgedrag,moeiteommetveranderingomtegaanof Ja Nee anderbeperkt,repetitiefgedrag komtvaakgenoegvooromdetoevalligewaarnemeroptevallen Ja Neeenverstoorthetfunctionereninverschillendesituaties. Ja NeeDebetrokkeneheeftverhoogdestressdoorofgrotemoeite Ja Nee methetveranderenvandefocusofdehandeling.

NIDA | 27

�Mate�van�ernst:�niveau�1�‘Vereist�ondersteuning’

Sociale communicatie Ja NeeZonderondersteuningveroorzakendedeficiënties Ja Nee indesocialecommunicatiemerkbarebeperkingen. Debetrokkeneheeftmoeitemethetinitiërenvansocialeinteracties Ja Neeenerzijnduidelijkevoorbeeldenvanatypischeofonsuccesvolle Ja Nee reactiesopdesociale-toenaderingspogingenvananderen.Debetrokkenekanverminderdebelangstellinghebben Ja Nee voorsocialeinteracties. Hij of zij kan bijvoorbeeld volzinnen uiten en deelnemen aan de communicatie, maar slaagt er niet in om een overenweergesprek met anderen te voeren, en zijn of haar pogingen om vriendschap te sluiten zijn vreemd en blijven zonder resultaat.

Beperkt, repetitief gedrag Ja NeeInflexibelgedragvormteensignificanteverstoringinhetfunctioneren Ja Nee ineenofmeersituaties. Debetrokkeneheeftmoeitemethetoverschakelenopandere Ja Nee activiteiten. Problemenmetorganiserenenplannenstaanonafhankelijkheid Ja Nee indeweg.

Nederlands Interview ten behoeve van Diagnostiek

Autismespectrumstoornis bij volwassenen (NIDA)

Eerstedruk:september2014

Tweedeongewijzigdedruk:juli2016

Ontwikkeling en uitgave van de NIDA zijn mogelijk gemaakt door

SarrExpertisecentrumAutisme-Bavo-EuropoortenLucertis-onder-

deelvanParnassiaGroep.

Metdankaandevolgendecollega’svoorhuninhoudelijke

entekstueleadviezen:

•MathijsDeen,statisticus,ParnassiaGroep

•MichielHengeveld,psychiaterenemeritushoogleraarpsychiatrie,

ErasmusMC

•PieterdeNijs,kinder-enjeugdpsychiater,ErasmusMC-Sophiaen

SarrExpertisecentrumAutisme

DeNIDAisineentweedeoplagevan1000exemplareneneenpdf-

bestandkosteloosbeschikbaar.DeNIDAmagnietgebruiktworden

voorcommerciëledoeleinden.

Deze uitgave is met zorg samengesteld. Onderdelen van deze uit-

gavekunnenindeloopvandetijdveranderen.Ukuntgeenrechten

ontlenen aan deze uitgave. Meer informatie over en toekomstige

wijzigingenvandeNIDAkuntuopvragenbijdeauteur.

Vormgevingendruk:AnneloesvandenBerg,DaretoDesign

Rotterdam.

Verveelvoudigdenopenbaargemaaktmettoestemmingvan

UitgeverijBoomuithetHandboekvoordeclassificatievan

psychischestoornissen(DSM-5),©2014AmericanPsychiatric

Associationp/aUitgeverijBoom,Amsterdam.

©2014-2016RichardVuijk

ederlands Interview ten behoeve van Diagnostiek ... · kader van een heteroanamnese en...

Documents

Transcript of ederlands Interview ten behoeve van Diagnostiek ... · kader van een heteroanamnese en...