ECO_Ecologische_Geschiedenis_Cursus_2007_2008 (1).doc

7/22/2019 ECO_Ecologische_Geschiedenis_Cursus_2007_2008 (1).doc

1/38

I. Wat is ecologische geschiedenis of milieugeschiedenis

A. illusie dat ecologische problemen en veranderingen recent zijnJe ziet overal waar je komt - ecologische problemen:

overproductie van de landbouw: braakliggende gronden overwoekerd centraal !icili":

o land omhoog gekomeno rivier die nu heel !icili" doorkruist

de tol van de orkanen in de #erenigde !tateno sinds $%&& zijn de cijfers redelijk vertrouwbaaro er zijn veel orkanen geweesto wij zullen waarschijnlijk nooit een orkaan hebbn want daarvoor moet de

zee opwarmen tot '()*+ we kunnen wel windhozen hebben want dat heeftniks te maken met de opwarming van het water

tsunami,s loodconcencentraties in het ijs van roenland

o onderzoek vervuiling door boringen in de ijskap moderne techniek/o loodvervuiling op wereldschaal: stofdeeltjes onderzoeken 0 isotopeno loodvervuiling: piek in de klassieke oudheid: lood zit in huizen wijn 1

het 2oscaanse landschap: erosie3

B. ecologische geschiedenis

1. definitie4cologische geschiedenis bestudeert de relatie mens-natuur doorheen de geschiedenisbilateraal/. 5et is de meest ruime term.We noemen het ook wel milieugeschiedenis. 6eze term is politiek getint.5istorische ecologie legt de nadruk meer op het landschap en de dieren beginnend vanaf

nu.4nviromental histor7 is ecologische geschiedenis of 8mwelgeschichtehet is een neutralewetenschap die zowel positief als negatief de relatie tussen de mens en de natuurbestudeert.4cological histor7 spitst zich dan voornamelijk toe op de planten en dieren in plaats vande natuur in zijn geheel.

2. begrippenenergiestroom: kringloops7stemen fotos7nthese. 9lle leven genereert nieuw leven viaenergiestromen. 99;: verouderdecologie: term gecre"erd door 4rnst 5aeckel studie van de relatie tussen levende

organismen en de abiotische natuur.ecos7steem: gemeenschap van organismen die met elkaar leven en met de anorganischeomgeving een stabiel ecos7steem bestaat niet er zijn constant verschuivingenonbekende invloeden 1

3. oorsprong van de discipline

3.1. via invloed van de antropologie studie van de menselijke cultuur neemt vanaf de jaren ,ates ;appaport

3.2. via invloed van de archeologie


2/38

de aarde zegt iets over de omgeving lang enkel in gebruiksvoorwerpen ge?nteresseerd later ook in de relatie mens-

milieu in verband met het materi"le geoarcheologie @lanner7 *larke ;enfrew

3.3. via invloed van de milieuproblematiek 4nvironmental histor7 is a child of environmentalism *ronon *lub van ;ome $%ilsk7Worster via techniekgeschiedenis !%uitsland$

jaren ,A& aan de top van de technologieonderzoek naar de zuiverheid van productieprocessen

via landschapsgeschiedenisen cultuurgeschiedenis !&ederland$- een landschap is maar een stukje van de wereld waarin we ons begeven

het onmiddellijk waarneembare

3.'. de relatie met de landschapsgeschiedenis4en landschap is een waarneembaar deel van de aarde met een samenhang van veleelementen zoals eco7stemen bouwwerken vormen van landgebruik infrastructuurnatuurelementen en waarden visuele beleving toegankelijkheid geschiedenis 1Dandschapsgeschiedenis wordt bepaald door dezelfde elementen als ecologischegeschiedenis klimaat landbouw 1/ maar ecologische geschiedenisbestudeert ookdezeelementen op zichzelf in relatie met de mens vb. invloed natuur op landbouweconomie/los van het landschap en is bovendienruimer bv. vervuiling/.2och is landschapsgeschiedenis een belangrijk onderdeel van ecologische geschiedenis.*ultuurlandschap omvorming door de mens/ versus natuurlandschap niet bepaald doormenselijke factoren/

4. voor(erpen van de discipline

4.1. functionering van de natuur met nadruk op relatie tot de mens5oe evolueert het klimaat fauna flora 1 5et is heel moeilijk om elk aspect afzonderlijkte bestuderen. 6e mens als Eslachtoffer van de natuur,.

4.2. )oe paste de mens de natuur in zijn veranderende sociale organisatie!ociale geschiedenis sensu lato moet ge?ntegreerd worden

4.3. de relatie tussen economische productie en de natuur6e mens heeft de natuur be?nvloed door agrarische en industri"le producties7stemenvoeding sociale relaties materi"le cultuur gebruik van energie 1 6it is zowel positiefals negatief geweest/.#aak alleen nadruk op economische factoren maar moet met alle andere socialeorganisaties ook.

4.4. studie van de milieuvervuiling


3/38

6e studie van de milieuvervuiling is zeer belangrijk en moet men in een ruime conteFtzien: ontbossing overmatig energieverbruik 1 gevolg 'GB/

4.'. denken van de mens over de natuur* mentaliteitsgeschiedenis- hoe denkt de mens over de natuur en waarom- hoe dacht hij daarover doorheen de tijdbe?nvloed ook de gang van zaken: haat tegenover bepaalde dieren leidde tot uitroeiing- evolutie van de wetgeving- perceptie van de natuur ethiek- opkomst van de milieubewegingen

'. methodologische aspecten

'.1. verbanden met andere (etenschapen +multidisciplinair,- veel positieve wetenschappen- probleem: taal begrijpen over disciplines heen. Inspanning om te vereenvoudigen -Hecologische geschiedenis benadeeld

'.2. plaatsing in cultuur-maatschappelijke contet- de taal begrijpen- afdalen in de terminologie om het te begrinjpen- erchant destructie natuur KH gender relaties/ *ronon

'.3. Aansluiting met actuele politieke en maatschappelijke debatten->elerend Etoegepast,- =#9 openbare vlaamse afvalstoffenmaatschappij/ werkt nu ook met historici ompotenti"le bodemvervuiling te detecteren

'.4. geen aansluiting bij postmoderne geschiedschrijvingpostmoderne geschiedschrijving: - alles is eenmalig niets herhaald zich

- alles is gekleurd niets objectief- eenvoudig te lezen werken bestsellers/2e subjectief

'.'. holistische benadering6e samenhang is belangrijker dan de deelaspecten. Ciet fiFeren op details.

/. korte status 0uestionis van de ecologische geschiedenis8!9 environmental histor7 Cash Worster erchand *rosb74ngeland >rimblecombleCu minder populair in 4ngeland steeds meer in 9frika en 9zi"6uitsland 8mweltgechichte -

#oornamelijk techniekgeschiedenis@rankrijk heel belangrijke rol de rol van de 9nnales schoolIntegratie van natuur in sociologieCederland milieugeschiedenis ->elgi" geen belangrijke rol Laulussenegroeid vanuit geografische en agrarische

. mogelijkheden voor het begrijpen van actuele ecologische problemen beschrijven van de wijzigingen in de relatie mens-natuur verklaren van de wijzigingen in evenwicht mens-natuur iets leren over de ecologie van de toekomst in de gechiedenis:

er zijn echter altijd aspecten die iets plots kunnen omdraaien

9ansluiten bij politieke en ecologische debatten Eglobal studies, J.cCeill etc1/


4/38

. gevaren van ecologische geschiedenis veralgemenen

holistisch maar op den duur weinig wetenschappelijk gevaar voor te fragmentarische benadering vanuit eigen deeldiscipline

subjectiviteit sociale organisatie dikwijls overzien te groot belang van natuurlijke processen 4l CiMo/

de mens is de oorzaak de natuur treft geen schuldoplossing: interdisciplinariteit#b: Laaseiland maatschappij die kapot ging natuurlijke KH sociale verklaring/

2e geringe integratie van sociologische en politieke modellen in verklaring dreigtervoor te zorgen dat de discipline te weinig in het historisch onderzoek serieuswordt genomen cfr. !. !Nrlin en L. Warde '&&(/

verantwoording voor ecologie als businessbv. bodemverontreinging opkuisen

verantwoording van milieunegationismezie boek: 2he skeptical ernvironmentalist >. Domborg/

ilieuproblematiek is allemaal niet zo erg want vroeger was het allemaal veelerger.#b. studie over Dondense smog: al lang geweest


5/38

II. klimaat en ecologische geschiedenis

A. inleiding

1. definitieOlimaat is de studie van de temperatuur de luchtdruk en de neerslag over een langeperiode. en zoekt ook naar oorzaken en probeert de toekomst te voorspellen.Weer is de studie van de temperatuur de luchtdruk en de neerslag over een korteperiode. 5oewel bv. een vulkaanuitbarsting korte periode/ toch het klimaat langeperiode/ kan be?nvloeden. #b: uitbarsting door de Dakigigar in ,A( be?nvloedt het klimaatdoor een stofwolk.

2. betekenis van het klimaat in de relatie mensnatuur

2.1. klimaat heeft invloed op het voedselpatroon5et klimaat bepaalt de plantengroei. 6us heeft het klimaat ook invloed op voedsel en dus

op het menselijk gedrag. groeiperiode: eerste vorst in de herfst laatste vorst in de lente 0 groeiseizoen/ misoogsten door het klimaat door bv. colloradokevers

2.2. klimaat heeft invloed op de plantengroei6e plantengroei is sterk ge"volueerd. en kan dit onderzoeken via het poolonderzoek. Ineeuwen met een Ebeter, klimaat kan men dus de marginale gronden ontginnen.

2.3. klimaat heeft invloed op de zeespiegelWe zitten nu in een interglaciaal. >ij de overgang van glaciaal naar interglaciaal smoltende ijskappen en steeg dus het zeewater. 6it had grote gevolgen:

- land kwam onder water

- ander land werd opgestuwd

2.4. klimaat heeft invloed op het (oongebiedensen vestigen zich waar het gunstig is. In onze streken kan men goed tarwe kwekenmeer noordelijk is het beter voor rogge.

B. de bronnen

1. begrippenLroF7 records zijn onrechtstreekse bronnen voor de studie van het klimaat. 5et zijnmeestal de oudste bronnen. Pe geven niet rechtstreeks informatie over neerslagtemperatuur en luchtdruk. 6e meeste bronnen zijn proF7 records.

6irecte gegevens geven data die bedoeld zijn om aspecten van het klimaat en weer temeten. 5et zijn meestal bronnen die opduiken vanaf de late oderne 2ijdeninstrumentale waarnemingen/.

2. indeling van de bronnen5I!2=;I!*54 >;=CC4C 0 geschreven bronnen333/

L;=QR-6929 onrechtstreeks/O;=CI4O4C

- religieuze bronnen- chronologische gegevens over een regio een abdij- nuttig na toepassing van historische kritiek- toegepast door o.a. Lierre 9leFandre

24O4CIC4C- voorbeeld: tekening van gletsjer vergelijken met foto van nu- als ze kleiner lijken is ze gesmolten een zekere opwarming


6/38

- zo heeft men the little ice age waargenomen@4C=D=I!*54 44#4C!

- studie van seizoensgebonden data van plantengroei- bv. fruitteelt oogst wijnoogst 1

IC!2;84C29D4 W99;C4IC rechtstreeks/L=!I2I4@-W424C!*59LL4DIJO4 6929

>I=D=I4pollenanal7seplantenrestenfossiele insectendendroecologiemariene biologie

99;6;IJO!O8C64 4C =*49C=D=I4gletsjerrestenstudie van geologische sedimentenboringen ijskap 0 isotopenonderzoek

3. enkele historische bronnen

3.1. namen4. De ;o7 Dadurie tekeningenLierre 9leFandre kroniekenLhil Jones instrumentale waarnemingenaston 6emarSe *h. Lfister

3.2. instrumentale bronnen=orspronkelijk niet betrouwbaar: geen idee hoe de instrumenten te gebruikenWillekeur in opmetingen op gebied van tijd en plaats geen vergelijkingen

B.'.$. Waarom instrumenten ontwikkeldT technische vooruitgang

alileo alilei: $


7/38

opwarming van de aarde vanaf $%omen in eenbepaald gebied lijken wat hun jaarringpatronen betreft sterk op elkaar. #ooral eikenblijken bruikbaar voor correlatie. >ij het uitvoeren van dendrochronologische dateringenmaakt men gebruik van karakteristieke opeenvolgingen in de jaarringpatronen.Po kan de overlap van jaarringen van hout uit oude gebouwen gekoppeld worden aan

jaarringen van juist gekapte bomen. en zoekt de overlap in ouderdom en komt zoverder terug in de tijd. 6aarbij wordt ook gebruik gemaakt van opgegraven en

opgebaggerde stammen. =p die wijze heeft men voor een zeer groot deel van het5oloceen een mastercurve overzicht van jaarringen dat algemeen gebruikt wordt/voor Coord-West 4uropa gemaakt.


8/38

6endroecologie kijkt dan weer naar de individuele jaarringen en zoekt verklaringen voorde samenstelling ervan. Po kan men bijvoorbeeld de hongercrisis van $B$-$B$(weerspiegeld zien in de mastercurve.

B.V.V. studie van isotopenIsotopen zijn atomen van hetzelfde element met een verschillende opbouw van de

atoomkern verschillend aantal neutronen/. #rij wel alle elementen hebben isotopen. Iseen beetje als *$V.In vegetatie bv. veen/ vari"ren isotopen in aantal al naar gelang de temperatuur. Po zoueen verschil van $)* een daling van de isotopen met -&eringstraat kon oversteken.In het holoceen $& &&& jaar geleden/ was er een temperatuurstijging zelfdetemperatuur als nu/. In het midden van het holoceen was er een maFimumtemperatuur.6e temperatuur kan plots stijgen door: - *='-gehalte

- samenstelling van de oceaan

3. middeleeu(enIn de middeleeuwen verbouwde men druiven op de abdij van het !int-Lietersplein. 6egebouwen werden afgebroken er werd een kazerne en een plein gebouwd en de hellingwas een wijngaard. 4r was toen een gunstig klimaat.

In de $reughel.#anaf de jaren ,


9/38

5et *='-gehalte in de lucht in het krijt warme periode/ is gelijk aan wat nu inbrandstofreserves zit. Lessimisten zeggen dat het weer zo warm zal worden als in et krijtals we alle brandstofreservers gebruiken.6e relatie tussen *=' en andere broeikasgassen is bewezen.6e vrees is een hocke7 stick curve icheal ann '&&$/ door het stijgende *=' gehalte.

'. besluit opwarming is een feit vanaf $%


10/38

III. Dandbouw en ecologische geschiedenis

inleiding

1. landbou(5 een onderdeel van ecologische geschiedenis

1.1. landbou( is toegepaste ecologieDandbouw is het trachten beheersen van biologische fenomenen relatie mens-natuur/.

1.2. landbou( gebruikt natuur met +mogelijke, aantasting van de natuurDandbouw kan natuurlijke fenomenen zodanig aanpassen dat het leidt tot destructie bv.bosontginning overbemesting overbegrazing vervuiling van water 1

1.3. landbou( heeft invloed op landschap* visuele natuurDandbouw heeft invloed op het landschap door op andere manieren aan landbouw tedoen doorheen de jaren.

1.4. links met hedendaagse problematiek hedendaadse problemen: mestoverschot erosie andere ecologische problemen voedselproblematiek: ongelijke verdeling versterkt door productie van

biobrandstoffen/ hedendaagse landschapsevolute

A. "an jager-verzamelaar naar domesticatie

ekoppeld aan migraties rond $&&&& >*4

1. domesticatie omvorming van wilde soorten naar gecultiveerde soorten bepaalde planten en

dieren beschikbaar stellen voor consumptie 0 een geleidelijk maar snel proces de genetische verandering van planten en dieren als gevolg van menselijke

controle of reproductie op een vrijwillige selectieve kan nu ook door genetischemanipulatie/ of onvrijwillige wijze

een proces die samenvalt met het begin van het neolithecum sedentarisatie/

2. regionale verscheidenheid en chronologie

2.1. t(ee be(ijsklassen voor domesticatie

bewijzen dat de mens reproductieproces van plant en dier controleerde

archeologische bewijsvoering selectieve kweek van dieren via leeftijdsstructuur slachtafval/ geografische spreiding van plant en dier soorten gevonden buiten hun natuurlijke

biotoop verbrand graan/ afgebakende weiden terugvinden van paalgaten/ landontginning vb. via pollenanal7se concentraties van pollen bestuderen/ specifieke voedingsgewoonten palentologie sporen van bewust koken etc./

bewijzen dat de mens plant en dier genetisch wijzigdebiologische bewijsvoering

planten paleobotanica/o vergroting stijging aantal chromosomen/o disproportionele groei van het deel dat voor de mens nuttig iso verkleining van natuurlijk voortplantingsproces bv. alleen door zaaien/


11/38

dieren paleontologie/o stijging tamheido stijging normale grootte ondermeer meer vet/o f7sionomische veranderingen ook beenderstructuur/

4r zijn centra van domesticatie waar men mee begin zonder invloed van buiten af. 6itzijn centers. Indien er domesticatie is door migratie of invloed van centers spreken wevan non-centers. 4r is ook regionale verscheidenheid binnen de centers. 6e nadruk ligtook meer op het samengaan van domesticatie en jachtYverzameling.

2.2. planten

oudste zone$&'&& >L

vruchtbare sikkel tigris en eufraat =ude granen: emmer einkorntarwe gerst erwten linzen vlashennep

verre oostenA&& >L

P-china gele rivier o.m. rijst

9frikaV&&& >L

beneden sahara en savanne-zonewest-afrika

afrikaanse rijst watermeloen koffie

centraal amerikaV&& >L

meFico andes ma?s boon katoen aardappel alvanaf (&&& >L/

2.3. dieren geen verklaring waarom minder soorten dan planten twee centra: midden oosten en noordandes oudste: hond $V&&& >L/ eerst schaap en geit daarna rund paad in =ekra?ene L/ kip in *hina

3. domesticatie in 6uropa ca '&&& jaar later dan Cabije =osten wegen waarlangs de kunst van het domesticeren wordt doorgegeven ter plaatse

domesticatie/o via iddellandse Pee naar @rankrijk en Itali" Da 5oguette keramiek/


12/38

#erspreiding bevorderd door =-W verbindingen makkelijker landbouwtechniekente verspreiden: klimaat minder verschillend/

4.4. bevolkingsdruk +malthusianisme, althus: bevolking is verantwoordelijk voor voedseltekort en gevolgen >oserup: bevolking heeft natuurlijke aanleg om te groeien om meer voedsel te

hebben om dus te domesticeren om voedseltekort te verhelpen hogereproductie sociologe/

>inford: koppeling bevolkingsdruk en migratie: men verhuist naar de kustenkusten veranderen door verandering zeespiegel minder land/

Oritiek: migrerende volkeren zijn vaak blijven migreren.

4.'. parallel evolutieproces mens-gedomesticeerde planten en dieren Oent van @lanner7: men gebruikt marginale gronden planten hebben zich er

natuurlijk aan aangepast dus: toevallige genetische veranderingen die inspiratievormen voor de mens

;indos: voedseltekort zorgt er voor dat mensen minder gegeerde planten nemenwaardoor er mutaties optreden

4.'. sociale verklaringen >ender: weinig klasseverschillen egale bevolking in paleolithicum maar vanaf

neolithecum meer ongelijke maatschappijk waarbij men aan arbeidsverdelingdoet en aan stockage

5a7den: sociale ongelijkheid uit zich in culture factoren er zijn andere noden envoorkeuren feesttheorie/ discrepantie in voeding -H sociale competitie -Hvoedseldruk -H feesten -H bierproductie nood aan graan/

>ezitsverdeling en arbeidsverdeling: vroegere meer algemene goederen nu ookbezitten van grond staatsontwikkeling/ heeft dus ook te maken met sedentairworden van de mens

Oritiek: staten ontstaan pas later bv. eg7pte/

B. 9ude landbou( +tot 18deeeu(,5andwerk paarden ossen/ wel ontwikkeling landsaving techniekenIntensieve landbouw -H meer arbeidsinzet selectief gebruik van planten

1. evolutie ogelijke technische verbeteringen: vooral landsaving in beperkte mate labour

saving: landwinnen door meer te produceren op hetzelfde vlak maar met gevolgde uitputting van de grond

o braakperiode: door ploegeno driesperiode: natuur zijn werk laten doen

>raak- en driesperiode verminderen door arbeidsinput en intensievere bemesting. evolg arbeidsproductiviteit niet parallel met f7sieke/ grondproductiviteit

o arbeidsproductiviteit: opbrengst per persoon in bepaalde tijdo grondproductiviteit: opbrengst per hectare

tussen immobilisme en vooruitgang: De ;o7 Dadurieo oude landbouw maakt geen evolutie dooro bronnen voor besluit: tienden rekeningen vanaf $A&&/: er is nauwelijks

een stijging van de tiendeninkomsteno kritiek: tienden waren al lang niet meer eFact een tiende

2. oorzaken van stagnatie en ont(ikkeling

2.1. agro-ecologishe en technische beperkingen


13/38

watero probleem: te veel of te weinig watero oplossingen:

te weinig water: irrigaties7stemen arabieren/ te veel water

drainagetechnieken: buizen onder de grond die waterdoorlaten en afvoeren naar beken

beddenbouw: water loopt via grachtjes weg verdwijentelkens na het ploegen ook kunnen wieden/

4ngeland: door de enclosure movement en omzetting naarweiland ligt het E;idge and furrow s7stem, vast in het 4ngelslandschap vast keerbord/

mesto probleem: te kort aan kalium fosfor en stikstof Justus von Diebig:

mineraaltheorie/o oplossingen:

stinkstofgevende planten kweken+ bv. ;apen late 4/

peulvruchten leguminosen/ 1 vanaf $(deeeuw: klaver stikstofgevende plant bij uitstek is ookvoer voor beesten braak en dries achteruit

zuinig omspringen met mest op een doordachte wijze: infield: wordt elk jaar bemest geploegd erop gegraasd outfield: lang in dries laten liggen introductie van stalmest vermengen met heidegrond:

plaggenbemesting/

2.2. bevolking althus: verklaring waarom het zo moeilijk ging voordien

o flessenhals: spanning tussen bevolking en voedsel

o crisis: wanneer bevolking stijgt is er een voedseltekorto kritiek: geen verklaring waaom het niet kan stijgen

>oserupo hoe meer mensen er zijn hoe meer er geproduceerd wordto hoe meer mensen er zijn hoe meer technieken er ontstaano kritiek: geen reking gehouden met arbeidsproductiviteit

2.3. economische structuur en markt Dandbouw was een rem op de economische ontwikkeling men moet te veel

afgeven en daardoor werden weinig nieuwe dingen ontdekt. 4igendomsstructuren ;. >renner/ zorgen ook voor rem: statuut waarin gronden

worden ge"Fploiteerd. eeste boeren betalen aan anderen helft opbrengst/ om

grond te mogen gebruiken. 6aarbij nog eens belastingen 1 *ommerci"le ingesteldheid versus peasant econom7 boer moet in $steplaats aan

overleven denken: subsistance farming/ Corth: voorstander van de Institutional 4conomics

o 4conomie wordt bepaald door het al dan niet gehinderd zijn van dieeconomie door instellingen: belastingen invoerrechten juridisch s7steem

o In ancien regime zijn er veel hinderende instituties arkt !mith/

o vraag en aanbod is een stimulans Sn hinder van de economie in hetalgemeen arF/

o landbouw groeit vooral waar er veel vraag is bv. #laanderen/

. &ieu(e landbou(


14/38

1. evolutie

1.1. technische verbeteringen labour saving: door machines onkruidverdelgers 1 land-saving:

o kunstmest calcium fosfor stikstof/ door Diebig kwam vroeger vaak uit9merika

o krachtvoero insectenbestrijding $%eeeuw wijngaarden van frankrijk/o machines

evolutie geen revolutie

2.3. sinds 18: ecologische landbouw

o niet helemaal doorgebrokeno mogelijke redding voor onze landbouw

agro-business

o internationalisering en commercialisering landbouwo nieuwe verdeling van productiemiddelen: bv. loondiensto productiemiddelen in handen van bedrijven zelfs vee

2. oorzaken van d;namiek en beperkingen verbetering van de organisatie van de landbouw door internationalisering

commercialisering mondialisering verval feodale structuren tienden/ envergemakkelijking van import door transportrevolutie/

technische vooruitgang achteruitgang van de peasant-econom7 landbouw op basis van overleving/ ten

voordele van de op winst gerichte economie wat leidt tot specialisatie staatsinterventie oorsprong: f7siocraten landbouw is de motor van de economie

$%deeeuw slechte invloeden van de commercialisering tegenhouden/

3. landbou(- en milieuvervuiling en -aantasting verzuring: verhoging van zuurtegraad in water en bodem door zure regen vermestingYeutrofi"ring: teveel aan voedingsstoffen in de bodem gevolgen voor

biodiversiteit verspreiding van gevaarlijke stoffen via landbouwproducten in voedsel bv. zware

metalen in voedingsstoffen/ verdroging door daling van het grondwater omdat men het kunstmatig uit de

grond trekt overbeweiding en overbewerking

o overbeweiding ook probleem van oude landbouwo erosie is SSn van de belangrijkste ecologische problemeno dust bowl #!/: erosie in een enorm gebied vooral door wind

overbeweiding en ontbossingo verzanding bv. infield 4ssen onderheving aan zandverstuiving

verziltingYverzouten vooral waar veel irrigatie is al van in oud 4g7pte/ bacteri"le milieuhinder stank watervervuiling/

Besluit landbouw is een zeer belangrijk element in de relatie mens-natuur transformaties van de natuur door landbouw zowel positief als negatief en dit

zowel in de oude als in de nieuwe landbouw invloed van mens op natuur via landbouw hangt vooral af van de economische

organisatie van de landbouw


15/38

I#. ontbossing in historisch perspectief

A. ontbossing vandaag

1. feiten =ntbossing gaat parallel vooruit met bevolking nie alleen in het tropisch

regenwoud. 6it ondanks dat hout minder belang heeft dan vroeger. 4r is ook bebossing hoofdzakelijk 4uropa *anada/ Ca W=II versnelde ontbossing: V&Z regenwoud verdwenen

2. oorzaken

2.1. vervang van bos voor andere activiteit landbouw: Wat de boeren ontginnen krijgen ze ook daardoor is er verregaande

ontbossingveel gronden in tropisch regenwoud zijn eigenlijk niet geschikt voorlandbouw daarom devalueert hij zeer snel wat tot faillissementen leidt. de kleine

boeren moeten dan hun grond afstaan aan grote veebedrijven brandhout veel armen verwarmen zich er nog steeds mee industrieel hout stijgt sterk recent betekenis ervan meer in het licht gesteld

selectieve kap leidt tot volledige ontbossing/

2.2. achterliggende oorzaken volgens de ovement macro-economische strategie van kortetermijn winst-wereldecononomie

en denkt nie aan de gevolgen van later. 4conomie haalt het op ecologie. #leesen papier komt meestal uit Puid-9merika ten koste van de ecologie.

structurele sociale ongelijkheid9rmoede wordt vaak door de overheid gebruikt om ontbossing in de hand te

werken en zo uit de armoede te geraken.

politieke regimes en eigendomsrechten!tructurele armoede wordt vaak in stand gehouden door politiek bv.overstromingen door illegale houtkap in Indonesi". =verheid stimuleert die kap.

consumptiepatroon van de hoge inkomenWe zijn gericht op luFeproducten die hun ontstaan vinden in het kappen vanhout.

industrialisatie en achteruitgang bestaande bossenook door zure regen

schulden van de derde wereldzie tweede achterliggende oorzaak/

bevolkingsevolutieOan de wereld die blijvende groei van de bevolking nog aanT

prijs van de energie4nergie is in onze tijd nog steeds redelijk goedkoop.

3. gevolgen

3.1. lokaal#aak worden lokale economie"n verwoest. 6e overlevingsproducties7stemen gaan kapot.


16/38

3.2. regionaal4r is afbraak van het ecos7steem vervuling overstromingen 1

3.3. globale effecten veranderingen in het klimaat zure regen opwarming van de aarde terugkaatsen

van het zonlicht/ volgens sommigen dramatische veranderingen in de biodiversiteit erosie bv. dust bowl zie deel III/

B. ontbossing voor de 18deeeu(

1. oorzaken

1.1. directe oorzaken vrij identiek als vandaag#ervanging van bos door andere activiteit$Y Dandbouw G veeteelt'Y brandhout nodig voor vanalles/BY industri"el-bouwhout eigenlijk artisanaal/

1.2. meer oorzaken dan 18de-2:steeeu( directe energiebron

hout was toen veel belangrijker dus meer reden om te ontbossen roei van landbouw maakt nodig voor stijging bevolking welvaart en

voedselproductie maakt ontbossing nodig#roeger was de uitbreiding van de landbouw veel belangerijk. Dandbouw ging tenkoste van bomen en struiken. 4r bestonden waarschijnlijk geen ongeschiondenwouden meer in de prehistorie.

#eeteelt in de bossen#ernietigen van het bos

>ouwmateriaal#roeger veel meer nood aan hout als bouwmateriaal want er was geen andermateriaal.

politiek element lokaal/Dokale heren spelen een rol in ontbossing: in sommige periodes zet me aan totontbossing bv. de periode van de grote ontginning $&&&-$'&Y$B&&/ tenvoordele van de landbouw.5eren hadden geld nodig. =ntginningen lieten meer mensen toe op het land enbetekende dus meer inkomsten. 6e mensen mochten kappen en een huis bouwentegen vergoeding. Pe werden bijna eigenaars maar bleven altijd een beetjebetalen.

internationisalisering handel en korte termijnwinst steden/ rol luFegoederen en consumptie

energiebron voor productie

1.3. meer oplossingen en vooral meer remmingen peasant econom7 bevordert nog bos en hout

Leasants zijn kleine boeren. Pe bakenden hun grond vaak af met bomen en hagenbocage: afgesloten percelen door meestal levende versperringen/

sociale ongelijkheid beschermt eerder boso de wereldeconomie was nog niet zo belangrijko bossen in handen van grootgrondbezitters werden in standgehouden ze

hadden geen belang bij het kappen de jacht/. #erarming in de

middeleeuwen dwingt velen echter tot opgaveo soms bescherming door de centrale overheid bv. koninklijke bossen van4ngeland/


17/38

energie was duurder in vergelijking met de inkomens timberfamine/

2. feiten

2.1. evolutie acedoni" en Puid-Itali" ontbost door rieken door houtgebrek in riekenland. ;omeinen ontbosten ook veel daarom heeft Itali" nu niet meer veel bossen. Catuurlijke herbebossing in de vierde eeuw demografische crisis/ In ermaanse periode Ve e


18/38

o $


19/38

#. energie in historisch perspectief

A. energie en ecologische geschiedenis

1. energiestroom in +natuurlijk, solair ecos;steem6oorgeven van energie binnen ecologie zorgt voor instandhouding van ecos7steem.4en solair ecos7steem is het duurzaam samen bestaan van levende en niet-levendeelementen die elkaar in stand houden.Pie ook: vervuiling is voedsel c 6onough >raungart/ from cradle to cradle

2. energiegebruik en mensenlijke samenleving4nergie wordt geproduceerd via de natuur. 4r is dus een belangrijke rol in de relatiemens-natuur:

4nergie is nodig voor de mens omo in vitale levensbehoeften te voorzien verwarming verlichting/o economisch s7steem mee in stand te houden landbouw nijverheid

transport/ 4nergie tast het milieu aandoor

o uitputting/ van natuurlijke grondstoffeno vervuiling lucht land/

B. energie toen de mens nog voedselverzamelaar en jager (as

1. periode* ontstaan van de mens tot 1: ::: jaar geleden

2. rol van de energie* alleen om te eten @

. energie in de agrarische gemeenschap in de pre-industrie

1. periode* vanaf 1: ::: jaar geleden tot 2dehelft 1deeeu(

2. kenmerken van de maatschappij mens is sedentair vergrootte arbeidsverdeling stimulans tot innovatie want iedereen moet nog helpen in voedselproductie

3. kenmerken van het energiegebruik gebruikte energie is meestal vervangbaar: bomen kun je opnieuw planten transportmogelijkheid van energie is bepert: voortdurend tekort aan energie die

te duur wordt

4. energiebronnen de mens en zijn kracht:

o meest voorkomend en belangrijksteo op zijn rugo wordt overal ingezet ook bv. trekslepeno tot in de negentiende eeuw

diereno trekdieren vooral ossen geleidelijk aan ook het paardo honden karren/o belangrijker dan machines/o tot in de '&steeeuw


20/38

o wiel en kar uitgevondeno duurder dan de mens alleen voor de elite

mechanische energiebronneno waterkracht

uit vroege middeleeuwen verticale watermolen al in romeinse periode veel ouder dan windmolen

o windkracht horizontale windmolens: in vroege middeleeuwen verticale windmolens: in de $'deeeuw West-4uropa *hina/ vanaf $Bdeeeuw eFplosie van windmolens vanaf $deeeuw worden windmolens gebruikt voor droogleggen van

gronden bemalingsmolens/ vroeger dienden ze enkel voor malenvan graan

s7stematishe drooglegging van gebieden maken meren droog: bv.de moeren

molens dienden om te pompen rad pompte water uit meren vaakenkele molens naast elkaar

'. grondstoffen plantaardige en dierlijke grondstoffen voor de rijken

o kaarsen voor de rijkeno olielampen voor de armen: raap-+ kool- en vlaszaad

hout en houtskool voor verwarming en industrie turf uitzondering fossiele brandstof/

o eigenlijk veen: plantaardige bodem ontstaan in zoetwatermilieu eensamenwerking van planten en water

o hoogveen ontstaat door regenwater laagveen door grondwatero vroeger meer veen dan nu was belangrijk tot in de middeleeuweno turf gebruikte men in de oude landbouw voor het winnen van energie+

wanneer men tekort had aan brandstof gebruikte men veeno dregveen: veen ontginnen tot onder de watertafel

letterlijk droogleggen met sleepnetten kunstmatig in blokjes gegoten en samengeperst gedroogd

o ontstaan van veenputten of veenmereno ontstaan van moeren @rankrijkY>elgi"/: drooggelegd door de molens in de

$(deeeuw steenkool oorzaken van de pre-industri"le uitputting van de energievoorraden

o aftakeling van overleveringsstructuren en dorpsstructureno uitverkoop door verarming van adlijke groepen golven van elites/o voor vele elite was energie nog goedkoop ze verspilleno berperkte hoeveelheid fossiele brandstoffen

/. besluit* energie in pre-industrile tijd 4nergie is vervangbaar Dang in evenwicht met de natuur gebruikt 2och al:

o #erspillingo

8itputting van voorraden ontbossing ontvening ontstaan van veenmerenerosie/


21/38

%. mens en energie in de industrile maatschappij

1. periode* vanaf einde 1deeeu(

2. kenmerken van de industrile maatschappij

=verlevingsstructuren worden aangetast: winst wordt het doel werken in loonarbeid enorme schaalvergroting van de industrie en handel ontwikkeling >CL/ indien loonarbeid een last is is het een enorme stimulans voor innovatie om op

lonen te besparen en meer winst te maken

3. kenmerken van het energieverbruik grootschaligheid F(&/ gebruik van fossiele energie steenkool -olie/ onvervangbare energie transporteerbaarheid van de energie via auto of elektriciteit/ redelijk goedkoop worden van de energie tov het inkomen grondstoffen zijn ongelijk verdeeld in de wereld derdewereldlanden hebben er

weinig en moeten importeren verspilling van energie is groter

4. energiebronnen mensen en dieren blijven belangrijk

o tot in de '&ste eeuwo machines vervangen niet onmiddellijk alleso dieren drijven vaak machines aan

mechaniseringo stoomkrachto

verbrandingmotoren begin '&

ste

eeuw/'. grondstoffen

steenkool-mijnbouwblijft belangrijk elektriciteit geen grondstof: secundaire energie/

jaren ,B& $%deeeuw eerst eind $%deeeuw industri"el $A(& d7namo/ olie$A& commerci"el: verlichting smeermiddelen>egin '&steeeuw: industri"el oliebranders#ooral na $%B&: auto,sCa $%V&: vliegtuigen

Ca $%&: belangrijkste energiebron goedkoop jaren ,& s7ndroom/ aardgasjaren ,B& #!9 W-48; $%


22/38

2. onbedachtzaamgebruik in beide perioden =orzaak: verschillende ecomische structuur met grotendeels hetzelfde resultaat 9ncien regime

o overlevingseconomie veroorzaakt verspilling door armere groepen als deenergie niet in het commercieel proces zit maar conservering en goedbeheer wanneer de gemeenschap een goed collectief beheerss7steem heeft

o rijke elites belust op luFe en er is tevens een verarming en evolutie vanelitegroepen: sommige rijke groepen verkopen daarom hun voorraden envoor sommigen van hen is energie niet duur in vergelijking met huninkomen wat leidt tot verspilling

Industri"le tijdo goedkope energie om winst te maken/ veroorzaakt verspilling bij gewone

mano rijke groepen verplicht winstgericht: verspilling

3. verschil

in industri"le tijd energie onvervangbaar en dus uitputtelijk in ancien regime is energie vervangbaar gevolg: ooit wordt energie wellicht duur wegens tekort tenzij technische

vernieuwingen oplossing bieden cfr. waterstof als brandstof biobrandstofalternatieve energie/


23/38

#I. #4;#8IDIC IC 5I!2=;I!*5 L4;!L4*2I4@

A. 6C6& 6& 6"9DEC6# +thema /,

1. problematiek

milieuvervuilingverandering van het evenwicht in ecos7steemhet organisch leven wordt gehinderd of onmogelijk gemaaktde oorzaak ligt bij de mens

milieuhindertijdelijk tast het leven niet aan vb. geluidshinder/een subjectief begrip

2. soorten vervuiling

2.1. bacterile milieuvervuiling evolg van gebrek aan h7gi"ne komt voor in water en straten of door fabrieken

0 vervuiling door microbiologische organismenDevensduur van de mens tot nu toe: te maken met h7gi"ne

>ronneno er zijn niet veel bronneno er is nood aan indirecte en normatieve 0 hoe het zou moeten/ bronneno er zijn vooral repressieve bronnen 0 hoe het niet moet juridische en

gewoonterecht/o er zijn meer problemen in de stad dan op het platteland hoewel kan ook

resultaat zijn van het feit dat er uit stedelijke regio,s meer bronnen zijn/ Leter Loulussen

o #an burenlast tot milieuhinder. 5et stedelijke leefmilieu $&&-$A&&o goeie studie maar relatief oud

feiten#ervuiling bleef overal een probleem tot het einde van de $%deeeuw. In demiddeleeuwen was er algemeen wel al een verbetering maar daarna echteommekeer.#anaf de late middeleeuwen en vooral in de $


24/38

5et verbetert een beetje wanneer men afval gebruikt voor delandbouw. en legt zelfs kanalen aan om mest naar het plattelandte brengen.

#anaf de $Adeeeuw kwamen er riolen. 9anvankelijk waren die vanhout wat rotte en stonk. 2oen kwamen er ook beerruimers rijkenhadden beerputten met overloops7steem/

o stadswater Water was belangrijk in de steden. In de $%deY'&steeeuw is het

water geleidelijk verdwenen in de steden. functies

drank sommigen dronken bier omdat dat h7gi"nischer was/ verdediging grachten gebieden onder water zetten 1/ vervoer voor de handel vervoer van afval soort open riolen/ artisanale bezigheden prestige van machthebbers

en probeerde de stank te berpeken en het water te zuiveren. @lorent van Dangren 9,pen/: via sluizen en getijdens7steem

stadswater zuiveren+o hoogtij: alles laten vollopeno laagtij: alles met grote kracht laten weglopen

4erst keurde men het af en begon men met hetoverkoepelen maar dat koste t veel geld en men paste hets7steem dan $F per week toe.

In de $%deeeuw was men bang voor cholera. 6okters lieten rivierenoverkoepelen om stank te beperken. Po zijn de steden dichtgeraakt.

Las vanaf de 'dehelft van de $%eeeuw stak men veel geld in dewaterproblematiek bv. straten verharden pompen om water te

zuiveren 1o menselijke en dierlijke uitwerpselen

6e eerste beerputten dateren slechts uit de $'deeeuw en demeeste mensen maakten er nog geen gebruik van.

In de late middeleeuwen hadden de rijken primitieve toiletten. 5etwerd rechtstreeks in de rivier gedumpt.

4r komt een geleidelijke verbetering. #anaf de $(eY$Aeeeuwverplichting van aanleggen van een beerput. Pe werden geledigddoor de beerruimers via tonnen $Aeeeuw/. en ging ermee naarhet platteland. #anaf dan komen de gesloten putten ook opvoorheen overloopputten/. In de 'dehelft van de $%deeeuw daalde

de vraag naar stadsbeer vanaf dan s7stematische vuilophaling.o kerkhoven

Oerkhoven waren vaak vervuild en zijn op zich ook niet echt h7gi"nisch.#aak werden ze rond en in de kerk begraven.

o besluiteleideljke verbetering en een grote verbeteringssprong in de $%deeeuw

#erbeteringen $%deeeuwo =orzaken:

Coodzaak: vergroting steden plattelandsvlucht beluiken/ #erpreutsing vespasiennes/

Oennis h7gi"ne gaat opmerkelijk vooruit h7gi"nisten cholera ookdoor neoh7ppocratische herwaardering/: h7gi"nistenbeweging


25/38

vanaf ca. $AV& cholera $AB' $AVA $Alandijnberg: >ataviawijk in $AA$-A'afgebroken/

o #erbeteringen op gebied van openbaar waterbeleid $%deeeuw/ 9l eind $%deeeuw te Dondon: stuwmeren om vuil water op te vangen Pandwaterfilters 9anvang gescheiden riolering maar $AA stelt prof 6u oulin vast: in

ent geen fauna en flora meer in !chelde 4erste nationale wet op het drinkwater $%&( eerste modern

waterleidingsnet >russel $AA #espasiennes: openbare toiletten $AV >russel laatste kwart $%de

eeuw hoogtepunt guerre des urinoirs eeuwwisseling/ sinds jaren ,&terugval

o #erbetering op gebied van vuilophaling eind $%deeeuw/ =orzaak: mest wordt minder rendabel >etere scheiding vast G vloeibaar vuil 4igen stadsdiensten voor s7stematische ophaling soms verpacht/

vervangen steeds meer buurtbewaking G controle door ambtenaren$A


26/38

men besefte het niet besef pas laatste B& [ V& jaar

maatregeleno productiemaatregelen

bepaalde activiteiten enkel bv. overdag of bepaald seizoen kaarsen maken alleen in de winter

o afvalvoorschriften verbieden van sluikstorten stortplaats bevindt zich nog steeds dicht bij de stad

o vestigingsvoorschriften ontstaan buurtrecht vestigingsvoorschriften: bv. teFtielververs op bepaalde plaatsen

o 5erbruikYrec7clage beperkt hinder op lange termijn en rec7cleerde veel meer

besluito er waren veel problemeno enige bewustzijn was de stankhinder

2.3. industrile vervuiling industrie

o fabrieken werken met machineso vanaf $A&& bij onso veel kloosters werden fabriekeno in de stad in oude gebouwen veel vervuiling

8itbreiding in faseno $steindustri"le revolutie $(


27/38

o vloeistoffen ter plekke vaak gedumpt of geloosd in de riviereno soms overkoepelt om er nog meer in te lozen

@ossiele brandstoffen en opslago kolen zijn heel vervuilend voor de bodemo plaatsen van bewaring van kolen bv. station in het Puid/o olietanks onder de grond

ebruik van smeermiddelen en onderhoudsproducten machineso geen besef dat het de bodem beschadigdo geen besef dat het schadelijk is voor de menso geen verwerkte gronden in fabrieken

9fvoer en verwerking van vaste en vloeibare afvalstoffen Epuit perdu,/ 6e hoofdbron: registers i.v.m. hinderwetgeving Ede commode et incommodo,

o =pgelegd vanaf $A$& voordien alleen plaatselijke voorlopers/ doorcentrale overheid maar vooraf slechterT *fr assard-uilbaud enkelcentralisatie terwijl het vroeger op stedelijk niveau was/

hinderende bedrijven aangeven en]u^tes bij buren

opleggen van regels bij vestiging van een bedrijf van toepassing in de meeste steden

o Olachten mogelijk ze kunnen iets leren over de mentaliteit van de mensen bijvoorbeeld: gedoogdbeleid

o 6oel hinder voor omwonenden en gezondheid nadien ook voorwerknemers en milieu

2.'. globale vervuiling broeikaseffect of greenhouse effect

o reeds omschreven in de $%deeeuw door Pweed 9rrheniuso broeikasgassen zorgen ervoor dat infraroodstralen worden teruggekaatst

als je ze kunstmatig opdrijft wordt het nog warmer ozonconcentratie in de stratosfeer

o gat in de ozonlaag door producten uit de industrie: *@O,so '&steeeuw nature $%(V/

zure regeno beschreven door !mith in $A('o acid and rain

vervuiling van de zee"n in de rand van CR geen leven meer in oceaan/ radioactieve vervuiling

zou beperkt zijn maar alle kerncentrales zijn al over datum

2./. andere vervuilingrurale ververvuiling: op het plattelandaccicedenti"le vervuiling: door rampen

/. enkele aspecten van industrile en globale vervuilingo gedoogdbeleid en de tweede industri"le revolutie

o 'dehelft van de $%deeeuwo het jaren ,&-s7ndroom

o nieuwe golf van vervuiling op alle niveau,so Lfister schrijft dit toe aan de daling van de prijs van de olie: energie wordt

goedkoop stijging van de vervuiling en verspillingo de milieu-kuznetscurve en het heil van de vooruitgang


28/38

o volgens optimistische economisten o.a. Jan-Duiten van Panden/ moetenwe ons geen zorgen maken want de economie zal zioch aanpassen enzorgen voor daling van vervuiling 0 automatische vermindering/

o economie 0 zelfregulerendo er wordt geen rekening gehouden met de globalisering

o globalisering en verplaatsing van vervuiling bv. naar *hina

B. 99=FAG6& "A& "6="ED&H +thema ,

1. economische oorzaken

1.1. kapitalisme #olgens sommigen is kapitalisme de oorzaak van de vervuiling. 6it is een

economische s7steem waarin accumulatie van kapitaal door herinvestering leidt

tot constante economische groei. 5et element winst speelt een belangrijke rol.Winst wordt gestimuleerd door innovaties. 5erinvestering en winst wordtbe?nvloed door open concurrentie. 4r is ook verdoorgedreven arbeidsverdeling.Wanneer concurrentie verloren gaat monopolie/ gaat kapitalisme kapot.

=ntstaan kapitalismeo @rank: in de oertijdo rantham: pre-romeinse periodeo 9nderson: romeinse periode slaven 1/ internationaal/o >renner: vroege middeleeuwen

In het feodaal s7steem is er nog geen re?nvestering want de rijken gevenhet uit luFeproducten regionaal/

o Wallerstein: late middeleeuwen

In de late middeleeuwen is dan het handelskapitalisme ontstan en daaruitdan het industrieel kapitalisme internationaal/o Interconnectie tussen regionale en internationale verklaringen centraal:

globalisatie Po,n op groeigericht s7steem kan geen rekening houden met natuur want winst is

belangrijker dan natuurlijke bronnen. 6it leidt tot uitbuiting en eFploitatie van denatuur en mens/.

rote scheiding tussen productie en consumptieo een deel van de bevolking slechts productie van consumptiemiddeleno een deel van de bevolking slechts productie van productiemiddelen

1.2. rationeel denken

o de mentaliteit van de homo economicis of persoonlijk belang vs. collectief belango het rationeel economisch handelen op microschaal kan irrationele negatieve

conse]uenties hebben op de natuur op macroschaalo de metafoor van arrett 5ardin: the traged7 of the commons

o commons zijn gemeenschappelijke goedereno boeren hadden vroeger gemeenschappelijke gronden: weides die

gemeenschappelijk gebruikt worden door omwonerso elke boer heeft de neiging er net iets meer uit te willen halen dan haalbaar

is bv. een koe meer laten grazen/: stijging van


29/38

o ego?stisch denken niet rationeel denkeno aanverwant: 2he lifeboat ethics

o ethische veranderwoording voor de uitbuiting van de derdewereld wegsturen van vreemdelingen ongelijke verdeling

o Eals iedereen in de boot zit zinkt het schip,

2. tussen economie en mentaliteit

2.1. de vraag naar natuur en de groene Guznets kurveo de groene kuznetscurve: economische groei en milieudruk

o gaat in tegen het idee dat kapitalisme vervuilto we moeten voortdoen met kapitalisme de vervuiling lost zichzelf opo milieu moet verbeteren om economie draaiende te houden

o een verklaring voor de afbuiging van de curve: de vraag naar natuuro Jan-Duiten van Panden

o >ij economische groei is er meer aandacht voor natuur en omgekeerdo rafiek in reader: parallel tussen aantal leden van natuurverenigingen in

Cederland en ecoomische groeio 5ij gaat er vanuit dat het aantal leden een weerspiegeling is voor de

interesse in de natuur. Olopt voor een deel want in de jaren ,(& ontstaaner drukkingsgroepen ten voordele van de natuur

o Cota 4conomisten zelf redeneren economischer het zal beteren omdat

de economie er zelf zal onder lijdeno Oritiek

een bewijs voor de curve Olopt niet op mondiaal vlak hoogstens op 4uropees vlak

;egionaal groeit de vervuilingsgraad van bepaalde aspecten somsniet meer nog nergens terug onder de draagkracht draagkracht:natuurlijke hulpbronnen bevolking technologieconsumptiepatronen duurzaamheid/

2.2. globalisering Wat is Eglobalisering,T

o *ulturele economische en institutionele globaliseringo en spreekt van globalisering wanneer mensen gebeurtenissen G

ontwikkelingen op verschillende plaatsen op de wereld verbonden zijn ofkunnen zijn betere communicatiemiddelen/

lobalisering en vervuiling o.m. 6. 5eld 9. crew 6. oldblatt J. Lerraton

lobal transformations and culture !tanford $%%%/vb igraties+ Ethedemographic take over, *rosb7/

o World s7stem: de ene regio eFploiteert de andereo >evolkingsmigraties mentaliteiten G ziektes Everhuizen,o 6estructie van de lokale economie

3. (etenschap en techniek 6e renaissance en verlichting brengen nieuwe wetenschap en vervuiling

o 6e ogen van de panda 4ttienne #ermeersch/: vooruitgang van techniekleidt tot vervuiling.

o W2O-stelsel: wetenschap techniek kapitalisme veroorzaken vervuiling ;edenen voor de vooruitgang van de wetenschap

o Corth en 2homas


30/38

Institutionele economie: instellingen bepalen of economie goedwerkt of niet

4igendomsrechten: een uitvinding gebeurt en verspreidt zich alleendoor de bescherming van het natuurrecht in ergste geval patenten/

In de $Aeeeuw zelfs prijzen voor uitvindingen: personificatie van dewetenschap en stimulans voor vooruitgang

o evolg van schaarste Wilkinson/ 4r moet eerst schaarste zijn voordat er iets wordt uitgevonden om

die schaarste tegen te gaan. the outcome of a struggle of societ7with it,s back to the ecological wall/

Lovert7 and progresso 2echnologie moet rendabel zijn

Oapitalisme stimuleert dus eigenlijk technologie loeilamp was te stevig en niet commercieel. Pe werd aangepas

zodat ze kapot ging toen pas gecommercialiseerd.o Cu meer optimisten: kan ook heilzaam zijn ten dele tegenover het milieu:

groene Ouznets *urve/

4. demografie druk op agrarische sector: bevolking drukt op

o de voedselproductieo de energievoorzieningo de culturele draagkracht het aantal mensen dat zonder het leven

aangetast wordt op dezelfde plaats kan leven/maar druk verminderd door minerale fossiele brandstoffen sedert *='bewustzijn in relatie met klimaat is ook dit niet meer waar/Y druk opverstedelijking en globale vervuiling.

pessimisten 2homas althus/o spilfiguur van de demografische verklaringeno

beperkte draagkracht van de aarde bevolking neemt af desastreus bijeen bottleneck/ waarna ze weer groeito negatief scenario: de draagkracht werd overschreden: vervuiling

optimisten Julian !imon/o de wereld is groot genoeg er is geen probleem+ maar zelfregularisatieo vergroot hoop op alternatieven voor uitputting van energie en

voedselvoorziening

'. godsdienst christendom is verantwoordelijk voor vervuiling mr. D7nn White jr

o edi"viest ge?nteresseerd in techniekgeschiedenis in middeleeuweno *hristendom is de meest antropocentrische godsdienst: mens staat boven

de natuur. 6aarom maken we de natuur kapot staat ten dienste van demens/.

o In vergelijking tot humanisme waarbij de natuur een goddelijke krachtwordt toegeschreven

Oritieko !ommige idee"n zijn pre-christelijk en slechts overgenomen door

christendom verschil mensYdier reeds bij rieken scala natura bij;omeinen/=ok joods-christelijke godsdienst: mens geschapen naar beeld van od.=ok romeinen hadden geen respect voor de natuur uitroeiing van wildedieren in het circus.

o >ovendien zijn de ecologische problemen niet t7pisch westers christen/maar ook bv. bij indianen chinezen 1


31/38

o 2wee tendenzen in het christendom Cieuw testament: mens staat boven de natuur =ude testament: respect voor de natuur

In de middeleeuwen was het oude testament ook heel belangrijk. #oorlopers

o !chopenhauer: juda?sme is de oorzaako Weber: protestantisme is oorzaak want verantwoordelijk voor kapitalismeo >lunt

/. gender +dit jaar niet gegeven, acht van het mannelijk geslacht Latriarchale maatschappij sinds rieken en ;omeinen is de oorzaak van vervuiling >ahro en erchant: respect van de natuur is terug sinds de femenisering van de

maatschappij.


32/38

#II. denken over natuur in de geschiedenis

A. verschillende benaderingen houding van de gewone mens tegenover de natuur vaak via onrechtstreekse

bronnen/ opinie van de geschoolde mens over de structuur van het natuurlijke denken over natuur als wetenschap en ecologisch denken/ over het functioneren

van de natuur

B. chronologisch overzicht

1. paleolithecum eerste bronnen die we bezitten gaan over atuur: eing:

o Llato Wereld is rationele afspiegeling van echte wereld: onvolmaakt 9lle mogelijke wezens aanwezig: volledigheidsprincipe: alles wat

kan bestaan bestaato 9ristoteles


33/38

Owalitatief continu?teitsprincipe:graduele overgang van anorganische naar organische

ens staat aan top #oedende ziel die mens deelt met planten Pintuiglijke ziel die de mens deelt met dieren Intelligente ziel eigen aan de mens

>ewondering en vergoddelijking

4. de middeleeu(en 9frekening met het genotsprincipe

o Catuur wordt louter nuttig bv. tuinen/ Catuur ondergeschikt aan mens Catuur als iets slechts straf

o 6ieren en planten krijgen louter s7mbolische waarde Llanten en dieren op achtergrond miniaturen: vaak s7mbolische of

heraldische waarde 9l vanaf eerste kerkvaders reactie tegen vergoddelijking van natuur uit klassieke

tijd vb. Dactantius Bde

eeuw vb: omkappen van eiken die door ermanen vereerdwerden/ reat chain of being blijft bestaan maar scholisitic laatsen mensen nog meer

bovenaano #anaf de $'eeeuw komt natuurfilosofie sterk op maar wel in functie voor

menso 5erwaardering van de wetenschap maar met theologie bv. 2homas van

9]uinoo en probeert de natuur zo goed mogelijk wetenschappelijk te verklaren

maar met de mens zoveel mogelijk bovenaan ook omdat de mens in hetevenbeeld van god geschapen is/: reat *hain of being

o ens boven dieren om drie redenen:

een ziel een vrije wil de rede

Idee"n van de klassieke tijd vergoddelijk natuur/ niet direct uitgegroeid 9lanusvan ;ijsel >ernardus !lvestris/ natuur niet beschadigd natuur boven de mensgebruik van een ploeg mag niet/

@ranciscanen 8itbouw in de $'deeeuw

o Ooppeling van beide principes in Escala natura,5ierarchisch natuurbeeld: eerst verwoord door neoplatonisten Llotinus/

o !cholastici van de iddeleeuwen nemen het over en linken het met hetchristelijk-joods principe dat god als schepper boven alles staat en mens

geschapen is naar beeld en god. #erachtingYnuttigheid

'. van de renaissance tot de 1deeeu( geleidelijk herwinnen van het schoonheidsgevoel ten opzichte van de natuur $Vdeeeuw: ontwikkeling van de optica en de wetenschappen: positievere houding literatuur: Oeith 2homas an and the Catural World changing attitudes in

4ngland $&&-$A&&/o genotsprincipe komt steeds weer op voorgrondo van nuttigheid naar estheticao Letrarca waardeerde natuur als hij de ont #antou beklom denkt dan aan

zijn geliefde. aar bedenkt zich later dan weer 0 een overgangsfiguuroude godsdienstgedachte en nieuwe idee"n/

Wijzigingen


34/38

o wijziging houding tegenover dieren in de middeleeuwen: dieren slecht boosdoeners geen dieren

uitbeelden pasgeboren bab7,s ook dieren bestialiteit0 doodstrafintensieve vernietiging van roofdieren

voorbeelden opwaardering zangvogels geliefd bij adel eFotische dieren bv. in tuin van @ilips de oede troeteldieren apen eekhoorns

men gaat dieren mensenlijke kenmerken geven en kritiek geven opmishandelingen

traktaten op jacht eind $Aeeeuw: vegetarisme tegen veroordelen van dieren eigenschappen toekennen van Elagere mensenrassen,

indeling van dieren

$

ECO_Ecologische_Geschiedenis_Cursus_2007_2008 (1).doc

Documents

Transcript of ECO_Ecologische_Geschiedenis_Cursus_2007_2008 (1).doc