e-healthAu te ur Jarno Visser D at um 21 januari 2018

Wat kan e - heal t h bete ke n en voor cl i ën te n in

d e ge han d i capte nzor g? D ie v raa g staat

ce n t raal i n de ze se r ie ar t i kel e n voor d e e -

h eal t hwe e k 2 0 1 8 . In di t ee rste ar t i ke l ge ve n

we an t w oord op d e v ra ag: w at is e - heal t h?

Wikipedia zegt: “het toepassen van informatie-

en communicatietechnologie ten dienste van de

gezondheidszorg”. Een breed begrip waarin de

verbinding tussen ict en gezondheidszorg

centraal staat. Vaak wordt e-health in één adem

genoemd met ict-innovatie of innovatieve

technologie. Ook innovatie speelt dus een

belangrijke rol bij e-health.

In de dagelijkse praktijk staat e-health voor

digitale ondersteuning in de zorg waarbij gebruik

wordt gemaakt van technologie. In dit artikel

worden zes veelgebruikte innovatieve

technologieën beschreven die ook in de

gehandicaptenzorg mogelijkheden bieden. De

volgende artikelen in deze serie gaan dieper in

op een aantal van deze technologieën.

Ap p s

Een app is een soft ware-applicatie die niet alleen

via de computer maar ook via smartphone en

tablet te gebruiken is. Het moderne

elektronische cliëntendossier (ecd) is een

voorbeeld van een app die in de

gehandicaptenzorg wordt gebruikt. Daarnaast

zijn er steeds meer apps beschikbaar voor

specifieke doelgroepen, bijvoorbeeld om

cliënten met een licht verstandelijke beperking

te ondersteunen in hun dagelijks leven.

D omot i c a

Domotica is het gebruik van sensoren in

woningen en huishoudelijke apparatuur die met

het internet verbonden is. Er wordt ook wel

gesproken van smart homes: woningen die op

een slimme manier automatisch taken uitvoeren.

Een simpel voorbeeld van domotica is verlichting

die automatisch aangaat als iemand een ruimte

binnenkomt. Een ander voorbeeld is nachtzorg

met videobewaking en sensoren die geluid en

beweging doorgeven.

Ro bot i ca

Robotica is het inzetten van robots om zorgtaken

te ondersteunen of over te nemen. Deze robots

worden zorgrobots genoemd en kunnen

bijvoorbeeld worden ingezet voor vermaak, als

snoezelrobot of als sociale robot. Bekende

zorgrobots die al in de ouderenzorg worden

ingezet zijn Paro (een robotzeehond om mee te

snoezelen), Zora (een sociale robot voor de

activering van cliënten) en Pepper (een sociale

service robot).

Se r i o us gami n g

Een serious game is een computerspel (vaak een

app) met een ander doel dan alleen vermaak. Bij

een serious game worden spelelementen bewust

e-healthweek 2018 21-1: e-health 1

ingezet om bepaald gedrag uit te lokken. Zo zijn

er serious games om pesten tegen te gaan, om

sociale relaties te bevorderen en om

onderprikkeling te voorkomen. Een bekende

serious game in de gehandicaptenzorg is de

Tovertafel die cliënten met een verstandelijke

beperking verleidt om in beweging te komen.

V i r t ual real i t y

Virtual reality (VR) is het digitaal simuleren van

een omgeving met behulp van een VR-bril. Naast

volledige controle over de omgeving maakt VR

omgevingen waar cliënten anders niet kunnen

komen (virtueel) toegankelijk. In de ggz wordt VR

al ingezet bij het behandelen van

angststoornissen, psychoses en schizofrenie. Een

voorbeeld van VR in de gehandicaptenzorg is het

virtueel zwemmen met dolfijnen van The Dolphin

Swim Club.

Naast virtual reality kan er ook sprake zijn van

augmented reality (AR). Hierbij worden virtuele

elementen toegevoegd aan de werkelijke

omgeving. De apps Pokémon GO en Snapchat zijn

hier simpele voorbeelden van.

W ea ra bl e s

Wearables zijn draagbare technologische

apparaatjes zoals smartwatches en fitness

trackers. Een wearable bestaat vaak uit sensoren

en een kleine computer die ergens op het

lichaam wordt gedragen (op het hoofd, om de

pols, in kleding of als pleister op de huid).

Wearables maken het mogelijk om fysiologische

informatie te monitoren (bijv. hartslag of

huidgeleiding) of om extra ondersteuning te

bieden (bijv. picto’s op een smartwatch).

Con c l usi e

E-health is een breed begrip voor digitale

ondersteuning in de zorg met behulp van

innovatieve technologie. In dit artikel hebben we

zes innovatieve technologieën beschreven die

ook in de gehandicaptenzorg mogelijkheden

bieden. De volgende artikelen in deze serie gaan

hier dieper op in, met in het tweede artikel

antwoord op de vraag: wat voor apps zijn er voor

cliënten in de gehandicaptenzorg?

Dit artikel is geschreven voor de e-healthweek 2018.

Meer weten over de mogelijkheden die e-health kan bieden in de gehandicaptenzorg?Neem dan contact op met J a r n o V is s e r op 0 6 8 3 5 7 7 2 7 8 of via j a r n o @ j a r va . n l .

e-healthweek 2018 21-1: e-health 2

appsAu te ur Jarno Visser D at um 22 januari 2018

Wat kan e - heal t h bete ke n en voor cl i ën te n in

d e ge h an d ic apte n zorg? D ie v ra ag staat

ce n t raal i n de ze se r ie ar t i kel e n voor d e e -

h eal t hwe e k 2 01 8 . In d it t we ed e ar t i ke l ge ve n

we an t w oord op d e v ra ag: wat vo or ap p s z i jn

e r vo or c l i ë n te n i n de ge h an d i capte n zorg?

Met ongeveer drie miljoen om uit te kiezen zijn

apps niet meer weg te denken uit ons dagelijks

leven. Ook voor de gehandicaptenzorg bieden

apps mogelijkheden. In dit artikel worden zes

recent verschenen apps beschreven voor cliënten

met een verstandelijke beperking.

G et G ri p 1

GetGrip is een app voor cliënten met een licht

verstandelijke beperking en emotieregulatie

problemen die grip willen krijgen op hun emoties

en gedrag. De app is interactief en kan worden

gebruikt om samen met een professional emoties

te leren herkennen, uiten en reguleren. De app

heeft in 2017 de Jan van der Kruis innovatieprijs

gewonnen.

G oe d G el d 2

Goed Geld is een app voor jongeren en

jongvolwassenen met een licht verstandelijke

beperking die het lastig vinden om goed met hun

geld uit te komen. De app ondersteunt bij het

omgaan met geld en het budgetteren van

inkomsten en uitgaven.

e-healthweek 2018 22-1: apps 1

G o OV 3

GoOV is een app voor cliënten met een

verstandelijke beperking die moeite hebben met

zelfstandig reizen. De app begeleidt cliënten bij

het reizen met het openbaar vervoer en biedt een

hulplijn wanneer cliënten tijdens een reis niet

meer weten wat ze moeten doen.

Ko ok ap p 4

De Kook app is een app voor cliënten met een

licht verstandelijke beperking die het lastig

vinden om zelfstandig gezond en lekker te koken.

De app neemt cliënten in zes stappen mee in het

hele proces van koken: van boodschappen doen

tot het bereiden en serveren van de maaltijd.

s i gn aL E REN 5

signaLEREN is een app voor jeugdigen met een

verstandelijke beperking die problemen hebben

met het reguleren van hun spanning. De app is

een digitaal signaleringsplan die cliënten in staat

stelt oplopende spanning te herkennen en

activiteiten aanbiedt om escalatie te voorkomen.

Vra ag Ap p 6

e-healthweek 2018 22-1: apps 2

De VraagApp is een app voor cliënten met een

licht verstandelijke beperking die af en toe

vragen hebben over alledaagse situaties. In de

app kunnen cliënten over verschillende

onderwerpen een vraag stellen die door een

vrijwilliger wordt beantwoord.

Con c l usi e

Het aantal apps is zo groot geworden dat het niet

meer bij te houden is: ongeveer drie miljoen en

elke dag komen er nieuwe bij. Ook voor de

gehandicaptenzorg wordt het aanbod apps

steeds groter. In dit artikel hebben we zes recent

verschenen apps beschreven voor cliënten met

een verstandelijke beperking. Vooral voor

cliënten met een licht verstandelijke beperking

bieden apps mogelijkheden om hun

zelfredzaamheid te vergroten.

Naast apps die specifiek gericht zijn op cliënten

met een verstandelijke beperking kunnen ook

andere populaire apps voor hen iets betekenen.

Denk bijvoorbeeld aan FaceTime of WhatsApp om

te communiceren, Facebook, Instagram of

Snapchat voor sociale contacten, of de vele

games die beschikbaar zijn voor vermaak. Over

het algemeen weten cliënten met een licht

verstandelijke beperking deze apps ook goed te

vinden en zijn ze snel in staat er mee om te gaan.

Het gebruik van apps levert een aantal

problemen en knelpunten op voor de

gehandicaptenzorg. In een later artikel gaan we

hier dieper op in. In het volgende artikel in deze

serie eerst antwoord op de vraag: wat kunnen

robots betekenen voor cliënten in degehandicaptenzorg?

B ron n e n1 https://play.google.com/store/apps/details?

id=nl.emoelens.getgrip 2 https://play.google.com/store/apps/details?

id=hu.erise.goodmoney&hl=nl 3 http://www.go-ov.nl/goov-app/ 4 https://play.google.com/store/apps/details?

id=ilionx.humanitas.kookapp 5 https://play.google.com/store/apps/details?

id=com.ivengi.signaleren 6 https://play.google.com/store/apps/details?

id=com.threetimesimpact.vraagapp

Dit artikel is geschreven voor de e-healthweek 2018.

Meer weten over de mogelijkheden die e-health kan bieden in de gehandicaptenzorg?Neem dan contact op met J a r n o V is s e r op 0 6 8 3 5 7 7 2 7 8 of via j a r n o @ j a r va . n l .

e-healthweek 2018 22-1: apps 3

robotsAu te ur Jarno Visser D at um 23 januari 2018

Wat kan e - heal t h bete ke n en voor cl i ën te n in

d e ge han d i capte nzor g? D ie v raa g staat

ce n t raal i n de ze se r ie ar t i kel e n voor d e e -

h eal t hwe e k 2 0 1 8 . In di t de rde ar t i kel ge ve n

we an t w oord op d e v ra ag: w at kun n e n rob ots

be te ke n e n voor c l i ë n te n in dege h an d icapte n zorg?

Wikipedia zegt over het begrip robot: “een

programmeerbare machine die verschillende

taken kan uitvoeren. […] In de praktijk betekent

het dat een robot voor verschillende

toepassingen kan worden ingezet.” Bij e-health

gaat het om het inzetten van robots om

zorgtaken te ondersteunen of over te nemen.

Deze robots worden zorgrobots genoemd,

waarbij er verschil is tussen zorgrobots in de

cure sector en zorgrobots in de care sector.

Cure ve rs us care

In Nederland maken we binnen de

gezondheidszorg onderscheid tussen de cure

sector (o.a. ziekenhuizen) en de care sector (o.a.

ouderenzorg en gehandicaptenzorg). Hoe beide

sectoren zorgrobots inzetten is verschillend.

In de cure sector worden robots vooral ingezet

als exoskelet en voor robotchirurgie.

Hierbij worden artsen bij het uitvoeren van

operaties ondersteund door operatierobots.

Precisie is daarom een belangrijke eigenschap

voor zorgrobots in de cure.

In de care sector worden robots vooral ingezet

voor sociale taken zoals vermaak, gezelschap en

het activeren van cliënten. Kunstmatige

intelligentie (AI: artificial intelligence) en

empathie zijn daarom belangrijke eigenschappen

voor zorgrobots in de care.

In dit artikel beschrijven we zes zorgrobots uit de

cure sector die ook in de gehandicaptenzorg

mogelijkheden bieden. Hierbij maken we

onderscheid tussen speelgoedrobots, snoezel-

robots en sociale robots.

Sp e e l goe dro bots

Speelgoedrobots zijn vooral bedoeld voor

vermaak of als gadget. Ze hebben vaak de vorm

van een dier en zijn over het algemeen gemaakt

van harde materialen. Ze worden bestuurd via

een app of door tegen ze te praten. De AI van

speelgoedrobots is beperkt.

Zoomer

e-healthweek 2018 23-1: robots 1

Zoomer is een voorbeeld van een

speelgoedrobot. Het is een interactieve

robothond met sensoren die er voor zorgen dat

hij zich gedraagt als een echte hond. Hij blaft ,

volgt zijn baasje met zijn ogen, reageert op

stemcommando’s en kan trucjes leren.

Sn oeze l rob ots

Snoezelrobots zijn bedoeld om mee te kuff elen

en te snoezelen. Net als speelgoedrobots hebben

ze vaak de vorm van een dier maar zijn ze

gemaakt van zachte materialen. Ze reageren op

aanraking en beweging. Ook de AI van

snoezelrobots is meestal nog beperkt.

Orange Tabby

De Orange Tabby Companion Cat is een robotkat

die miauwt, voelt, beweegt en reageert als een

echte kat. Hij duwt zijn kopje tegen de hand die

over zijn wang aait, spint wanneer hij in zijn nek

of over zijn rug wordt geaait en rolt op zijn rug

zodat zijn buik kan worden geaait.

Paro

Paro is een robotzeehond die reageert op

aanraking door zijn staart te bewegen en zijn

ogen te openen. Hij kan stemmen herkennen en

emoties als blijheid of boosheid tonen. Paro

wordt in de ouderenzorg al met succes ingezet

als gezelschapsrobot.

S oc i al e rob ots

Sociale robots zijn bedoeld voor sociale

interactie. De meeste hebben de vorm van een

mens (humanoïde robots) maar zijn gemaakt van

harde materialen. Ze hebben een geavanceerde

AI en kunnen vaak emoties bij mensen herkennen

en daar empathisch op reageren.

Pleo

Pleo is een autonome robotdinosaurus met

sensoren die er voor zorgen dat hij realistisch

reageert op zijn omgeving. Hij moet worden

opgevoed en door sociale interactie leert hij

verschillende soorten gedrag en toont hij

emoties als blijheid of boosheid.

Zora

e-healthweek 2018 23-1: robots 2

Zora is een humanoïde robot die kan praten,

dansen, spelletjes speelt en kan voorlezen. Hij

kan cliënten animeren en probeert hen met zijn

autonome interactie uit te lokken tot activeren

en bewegen. Net als Paro wordt ook Zora in de

ouderenzorg al met succes ingezet.

Pepper

Pepper is een humanoïde service robot die

gesprekjes voert, spelletjes doet, helpt om

afspraken te herinneren en dingen opzoekt op

het internet. Door het analyseren van

stempatronen en gezichtsuitdrukkingen kan

Pepper emoties herkennen en hier op reageren.

M e n s ve rs us m ac hi n e

Van alle innovatieve e-health technologiën

maken zorgrobots waarschijnlijk de meeste

reacties los. Vaak zijn dat reacties die gaan over

de onmenselijke eigenschappen van robots.

“Zorg is mensenwerk! Gaat zo’n machine straks

mijn werk doen? We laten de zorg voor cliënten

met een verstandelijke beperking toch zeker niet

over aan robots!?”

Interessant is dat bij mensen die gebruik maken

van zorgrobots onbewust een tegenovergestelde

reactie plaatsvindt. Zij zien een zorgrobot al snel

als een maatje waar ze een emotionele band mee

hebben. Dit staat bekend als antropomorfisme:

de neiging om menselijke eigenschappen toe te

kennen aan niet-menselijke dingen.

Meerdere onderzoeken hebben dit verschijnsel

aangetoond. In één van deze onderzoeken waren

proefpersonen al na een uur spelen met Pleo niet

meer in staat hem te onthoofden door de sterke

emotionele band die ze met de robot hadden

opgebouwd. Het is juist deze onbewuste neiging

om een machine te gaan zien als maatje die

verklaart waarom bijvoorbeeld Paro en Zora met

succes worden ingezet in de ouderenzorg,

ondanks het feit dat het robots zijn.

Con c l usi e

In dit artikel hebben we zes zorgrobots uit de

cure sector beschreven die ook mogelijkheden

bieden voor cliënten met een verstandelijke

beperking. Niet om het mensenwerk in de

gehandicaptenzorgzorg van mensen af te nemen

maar als aanvulling daarop. Speelgoedrobots als

alternatief voor een huisdier, snoezelrobots om

gezelschap en troost te bieden en sociale robots

om cliënten te activeren en te stimuleren in hun

sociale ontwikkeling. Dit zijn een paar

mogelijkheden van deze innovatieve e-health

technologie die nog volop in ontwikkeling is.

Net als apps levert ook het gebruik van

zorgrobots echter een aantal problemen en

knelpunten op voor de gehandicaptenzorg. In

een later artikel gaan we hier dieper op in. In het

volgende artikel in deze serie eerst antwoord op

de vraag: wat kan virtual reality betekenen voorcliënten in de gehandicaptenzorg?

Dit artikel is geschreven voor de e-healthweek 2018.Meer weten over de mogelijkheden die e-health kan bieden in de gehandicaptenzorg?

Neem dan contact op met J a r n o V is s e r op 0 6 8 3 5 7 7 2 7 8 of via j a r n o @ j a r va . n l .

e-healthweek 2018 23-1: robots 3

virtual realityAu te ur Jarno Visser D at um 24 januari 2018

Wat kan e - heal t h bete ke n en voor cl i ën te n in

d e ge han d i capte nzor g? D ie v raa g staat

ce n t raal i n de ze se r ie ar t i kel e n voor d e e -

h eal t hwe e k 2 01 8 . In d it vi e rd e ar t i ke l ge ve n

we an t w oord op d e v ra ag: w at kan vi r t u al

real i t y bete ke n e n vo or cl i ë n te n i n dege h an d icapte n zorg?

Wikipedia zegt over virtual reality (VR): “VR

simuleert een omgeving via een computer om

een gebruiker via diverse zintuigen onder te

dompelen in een ervaring. De meeste VR-

omgevingen zijn visueel en auditief.” Voor het

visueel simuleren van een omgeving wordt vaak

gebruik gemaakt van VR-brillen, zoals de Google

Cardboard of de Samsung Gear VR.

Twee belangrijke begrippen bij VR zijn immersion

en presence. Deze verwijzen naar de beleving en

het gevoel fysiek aanwezig te zijn in een virtuele

omgeving. Het gebruik van VR-brillen wordt

daarom ook wel immersive VR genoemd, waarbij

een goede virtuele omgeving dezelfde gedachtes,

emoties en fysiologische reacties kan oproepen

als een echte omgeving.

In dit artikel wordt beschreven hoe VR al wordt

ingezet in de gezondheidszorg – met name in de

cure sector (in ziekenhuizen en in de ggz) – en

welke mogelijkheden dit biedt voor cliënten in

de gehandicaptenzorg.

V R i n z i e ke n hui ze n

In ziekenhuizen wordt VR zowel ingezet voor

medisch personeel als voor patiënten. Chirurgen

gebruiken VR om bijvoorbeeld virtueel operaties

te oefenen en verpleegkundigen kunnen met

behulp van VR hun sociale en medische

vaardigheden trainen. Bij patiënten wordt VR

gebruikt om ze voor te bereiden op operaties, als

afleiding en ontspanning bij pijnlijke ingrepen of

om de gevolgen van het Post Intensive Care

Syndrome (PICS) na een traumatische opname op

de IC te verwerken. VRiendje, een combinatie van

een mobiele 360 o camera en een VR-bril, maakt

het voor patiënten zelfs mogelijk om via een

livestream virtueel thuis te zijn tijdens een

ziekenhuisopname.

V R i n de ggz

In de ggz wordt VR vooral ingezet bij de

behandeling van angststoornissen, post-

traumatische stress stoornissen (PTSS),

psychoses en schizofrenie. Het grootste voordeel

van VR is dat de behandelaar volledig controle

heeft over de virtuele omgeving. Bij virtual

reality exposure therapie (VRET) kan een cliënt

daardoor gecontroleerd worden blootgesteld aan

e-healthweek 2018 24-1: virtual reality 1

bepaalde situaties of prikkels. Bijkomend

voordeel is dat behandeling met VR vanuit de

veiligheid van een spreekkamer mogelijk is. Ook

voor het trainen van vaardigheden wordt VR

ingezet in de ggz, bijvoorbeeld voor sociale

vaardigheidstraining, emotieregulatie training en

agressie preventie training.

V R i n de ge h an d i capte n zorg

Ook in de gehandicaptenzorg wordt VR ingezet

voor cliënten, al is dat nog beperkt. In een 5D

belevingscabine kunnen cliënten bijvoorbeeld

hun wereld vergroten. Met behulp van een VR-

bril, wind, geluid, reuk en warmte worden alle

zintuigen bij deze virtuele ervaring betrokken.

Een ander voorbeeld is een waterdichte VR-bril

die het mogelijk maakt voor cliënten om in een

zwembad virtueel te zwemmen met dolfijnen.

Een laatste voorbeeld is de Efteling, die ook VR

gaat inzetten voor gehandicapten. Binnenkort is

het daar voor mensen in een rolstoel mogelijk

om met een VR-bril, koptelefoon en microfoon de

Droomvlucht te beleven, tegelijkertijd met hun

gezelschap die in de echte attractie zit.

Aug me n te d real i t y

Naast VR is ook augmented reality (AR) een

technologie die volop in ontwikkeling is. Hierbij

worden virtuele elementen toegevoegd aan de

werkelijke omgeving. Dit kan met een AR-bril,

zoals de recent verschenen Aryzon, of met

behulp van bijvoorbeeld de camera van een

smartphone. De apps Pokémon GO en Snapchat

zijn hier simpele voorbeelden van.

Con c l usi e

Hoewel het nog maar beperkt wordt ingezet

biedt VR naast vermaak ook andere mogelijkhede

voor cliënten in de gehandicaptenzorg. Hoe VR al

wordt ingezet in ziekenhuizen en in de ggz kan

hierbij als voorbeeld dienen.

Zo kan VR bijvoorbeeld de wereld van cliënten

vergroten. Ze kunnen virtueel omgevingen

bezoeken die anders niet toegankelijk zijn en zo

als het ware op wereldreis. Voor cliënten die niet

meer thuis kunnen wonen maakt VR het mogelijk

om toch af en toe virtueel thuis te zijn, zowel in

een vooraf opgenomen 360 o video als via de

livestream van een mobiele 360 o camera.

Daarnaast kan VR net als in de ggz bijvoorbeeld

ook worden ingezet voor training en behandeling

van cliënten in de gehandicaptenzorg. Sociale

vaardigheidstrainingen, trainingen op het gebied

van emotieregulatie en virtuele dolfijntherapie

zijn hier mogelijke voorbeelden van.

In dit artikel hebben we beschreven hoe VR al

wordt ingezet in de gezondheidszorg (in

ziekenhuizen en in de ggz) en welke

mogelijkheden dit biedt voor cliënten in de

gehandicaptenzorg. In het vijfde en laatste

artikel van deze serie geven we antwoord op de

vraag: welke knelpunten zijn er bij het toepassen

van e-health in de gehandicaptenzorg?

Dit artikel is geschreven voor de e-healthweek 2018.Meer weten over de mogelijkheden die e-health kan bieden in de gehandicaptenzorg?

Neem dan contact op met J a r n o V is s e r op 0 6 8 3 5 7 7 2 78 of via j a r n o @ j a r va . n l .

e-healthweek 2018 24-1: virtual reality 2

knelpuntenAu te ur Jarno Visser D at um 26 januari 2018

Wat kan e - heal t h bete ke n en voor cl i ën te n in

d e ge han d i capte nzor g? D ie v raa g staat

ce n t raal i n de ze se r ie ar t i kel e n voor d e e -

h eal t hwe e k 2 01 8 . In d it vi j fd e e n l aatste

ar t i ke l ge ve n we an t w oord op d e v ra ag :

we l ke k ne l p un te n z i jn er bi j het toe passe nvan e - heal t h in d e ge han d i capte nzor g?

In de vorige artikelen hebben we beschreven wat

e-health in het algemeen en apps, robots en

virtual reality in het bijzonder kunnen betekenen

voor cliënten in de gehandicaptenzorg. In dit

laatste artikel van deze serie worden zes

knelpunten beschreven bij het toepassen van e-

health en innovatieve technologie in de

gehandicaptenzorg.

Et hi ek

Ethische knelpunten zijn dilemma’s die gaan

over goed en fout. Wat is goede e-health in de

gehandicaptenzorg? Is e-health goed voor alle

cliënten met een verstandelijke beperking? Hoe

kunnen we goed omgaan met e-health in de

gehandicaptenzorg? Is zorg zonder bewezen e-

health nog wel goede zorg? Moeilijke vragen waar

niet direct een antwoord op is.

Wat voor ethische vragen en dilemma’s worden

opgeroepen verschilt per technologie. In een

eerder artikel beschreven we al dat met name

het inzetten van zorgrobots veel reacties

losmaakt. “Zorg is mensenwerk! Gaat zo’n

machine straks mijn werk doen? We laten de zorg

voor cliënten met een verstandelijke beperking

toch niet over aan robots!?”

G e ld

E-health toepassingen kosten vaak veel geld. Eén

van de redenen hiervoor is dat slechts 1 op de

3000 innovatieve ideeën ook daadwerkelijk een

succesvolle toepassing of product wordt. Alle

tijd, energie en geld die in de andere 2999 ideeën

is gestoken levert niks op. Innovatie – wat een

belangrijke rol speelt bij e-health – is dus per

definitie een duur proces.

Een andere reden is dat ook een succesvolle e-

health toepassing vaak veel tijd, energie en geld

heeft gekost. Het ontwikkelen van bijvoorbeeld

sociale zorgrobot Zora vraagt om grote

investeringen door de complexe elektronica en

kunstmatige intelligentie die in de robot wordt

gebruikt. Hierdoor zijn de aanschafkosten van

dergelijke e-health toepassingen vaak hoog.

P r ivac y

Veel e-health toepassingen maken gebruik van

data die digitaal wordt opgeslagen. Wanneer dit

cliëntgegevens zijn geldt er strenge wetgeving

om hun privacy te beschermen. Lang niet altijd is

duidelijk hoe er met privacy wordt omgegaan bij

e-health toepassingen. Waar staat de data? Hoe

is het beveiligd? Wie kan er bij? Wat wordt er mee

gedaan?

e-healthweek 2018 26-1: knelpunten 1

Vooral wanneer een techologie al is ingeburgerd

buiten de zorg ontstaat het gevaar dat er niet

meer wordt nagedacht over privacy. Zo gebruikt

bijna iedereen WhatsApp om foto’s en

persoonlijke informatie met elkaar te delen.

Wanneer dit ook wordt gedaan over of met

cliënten is het maar de vraag of er nog wordt

voldaan aan de privacywetgeving.

Te c hn ol o gi e

Technologische knelpunten gaan zowel over

kennis van wat de technologische mogelijkheden

zijn als over de grenzen van technologie. Veel

medewerkers in de gehandicaptenzorg weten

simpelweg niet wat voor e-health toepassingen

er allemaal zijn en wat dit voor cliënten zou

kunnen betekenen, laat staan dat ze er al mee

willen of kunnen werken.

Naast kennis van wat de technologische

mogelijkheden zijn zitten er ook grenzen aan de

technologie zelf. Een smartphone moet

bijvoorbeeld nog steeds elke dag aan de lader

omdat accu’s maar beperkt energie kunnen

opslaan. Vaak moet er bij e-health toepassingen

een balans worden gezocht tussen de behoeftes

van cliënten en de technische mogelijkheden.

W ete n sc hap p e li j k on d e rzoe k

Er is nog weinig wetenschappelijk onderzoek

gedaan naar de inzet van e-health toepassingen

in de gehandicaptenzorg. Oorzaak en gevolg

lijken hierbij uitwisselbaar te zijn: omdat er nog

weinig onderzoek is gedaan worden e-health

toepassingen beperkt ingezet en omdat e-health

toepassingen beperkt worden ingezet kan er

weinig onderzoek naar worden gedaan.

Dit is anders in bijvoorbeeld de ouderenzorg en

de ggz, waar wel wetenschappelijk onderzoek

wordt gedaan. Uit onderzoek naar de inzet van

snoezelrobot Paro in de ouderenzorg zijn

positieve resultaten naar voren gekomen. Ook

naar de inzet van virtual reality exposure therapy

(VRET) in de ggz is onderzoek gedaan. Ook daar

zijn positieve resultaten gevonden.

Zor gor ga n i sat i e s

Zorgorganisaties in de gehandicaptenzorg lijken

vooral bezig te zijn met het hier en nu. Er is veel

aandacht voor wat de cliënt van nu wil en vrijwel

geen aandacht voor wat de cliënt over vijf of tien

jaar wil. Innovatie en het inzetten van e-health

toepassingen is door gebrek aan noodzaak,

draagvlak en financiële middelen daarom vaak

geen onderdeel van de strategie.

Gevolg is dat e-health projecten binnen

zorgorganisaties in de gehandicaptenzorg vaak

beperkt blijven tot proeft uinen en pilots. Wat het

doel is van een project en hoe dit aansluit op de

visie en strategie van een organisatie is meestal

onduidelijk. Vaak blijkt achteraf ook dat er toch

niet vanuit de cliënt is gestart maar vooral vanuit

de technologische mogelijkheden.

Con c l usi e

In de eHealth-monitor 2017 wordt in ruim 100

pagina’s het gebruik van e-health in Nederland

beschreven1. Voor de bevindingen in de

gehandicaptenzorg wordt verwezen naar een

aparte publicatie van slechts vijf pagina’s 2. De

gehandicaptenzorg heeft duidelijk nog een

inhaalslag te maken. De mogelijkheden om e-

health op een betekenisvolle manier in te zetten

voor cliënten in de gehandicaptenzorg zijn er. De

knelpunten bij het toepassen hiervan helaas ook.

Om gebruik te maken van de mogelijkheden die

e-health en innovatieve technologie biedt voor

cliënten in de gehandicaptenzorg is

samenwerking nodig: het combineren van

praktijk, zorgvraag, technologie, onderwijs,

wetenschap, investeringen, etc. Co-creatie met

cliënten is daarbij een voorwaarde om ook

daadwerkelijk te starten vanuit de cliënt.

e-healthweek 2018 26-1: knelpunten 2

De grootste uitdaging is om al die verschillende

werelden met elkaar te verbinden. Dit vraagt om

verbinders die kennis en expertise hebben in

meerdere werelden. De auteurs van een artikel

over eff ectief innoveren in de care sector hebben

dit treff end omschreven3:

“De zorg heeft aan veel zaken een tekort: eentekort aan bedden, aan handen aan het bed en

aan budget. […] Waar de zorg geen tekort aanheeft , zijn mensen met het hart op de juiste

plaats en dankbare cliënten. Mensen die zichwillen inzetten om de zorg te optimaliseren en er

het beste uit te halen. Wat de zorg nodig heeft ,zijn mensen met kennis van zorg en ict-

innovaties om deze werelden te verbinden. ”

In vier artikelen hebben we beschreven wat e-

health in het algemeen en apps, robots en virtual

reality in het bijzonder kunnen betekenen voor

cliënten in de gehandicaptenzorg. In dit vijfde

artikel hebben we zes knelpunten beschreven bij

het toepassen van e-health en innovatieve

technologie in de gehandicaptenzorg. Dit was het

laatste artikel in deze serie, die we afsluiten met

antwoord op nog één vraag: waarom deze serieartikelen?

B ron n e n1 https://www.nictiz.nl/SiteCollectionDocuments/Rap

porten/eHealth-monitor%202017.pdf2 https://www.nictiz.nl/SiteCollectionDocuments/Ove

rig /Factsheet_het_gebruik_van_eHealth_in_de_zorg_

voor_mensen_met_een_verstandelijke_beperking.pdf3 https://mxi.nl/uploads/files/publication/eff ectief-

innoveren-in-de-care.pdf

Waar om d e ze se r i e ar t i kel e n?

“Na mijn studie technische informatica(universiteit) kwam ik erachter dat ik een ict-er

met een zorghart ben. Ik heb de overstap naar degehandicaptenzorg gemaakt, ben toegepaste

psychologie (hbo) gaan studeren en ben eenzorgprofessional geworden met ict in zijn dna.

Bijna tien jaar werk ik ondertussen in de

gehandicaptenzorg, voornamelijk met kinderenmet een verstandelijke beperking,

ontwikkelingsstoornissen (o.a. autisme, ADHD enhechtingsproblematiek) en probleemgedrag. In

mijn werk heb ik ervaren hoe technologie eenpositieve bijdrage kan leveren aan de kwaliteit

van leven van cliënten. Agressieve cliënten diehun frustratie kwijt konden door te bewegen met

de Xbox Kinect. Hyperactieve cliënten die rustigwerden van het spelen met robotdieren. Cliënten

die door Google Street View de wereld voorbijhun instellingsterrein konden ontdekken. Sociaal

geïsoleerde cliënten die buiten kwamen doorPokémon GO. En dit zijn nog maar een paar

voorbeelden…

Ik ben er van overtuigd dat e-health eninnovatieve technologie een betekenisvolle

bijdrage kan leveren aan de kwaliteit van levenvan cliënten in de gehandicaptenzorg. Om de

mogelijkheden te laten zien heb ik deze serieartikelen geschreven voor de e-healthweek 2018.

Zodat ook in de gehandicaptenzorg de kennis ophet gebied van digitale ondersteuning groter

wordt. Ik hoop dat je ze met veel plezier gelezenhebt en hoor graag je reactie!”

– Jarno Visser

Dit artikel is geschreven voor de e-healthweek 2018.

Meer weten over de mogelijkheden die e-health kan bieden in de gehandicaptenzorg?Neem dan contact op met J a r n o V is s e r op 0 6 8 3 5 7 7 2 7 8 of via j a r n o @ j a r va . n l .

e-healthweek 2018 26-1: knelpunten 3