e-boek Gezonde wijk in praktijk

Gezonde Wijk in PraktijkErvaringen en tips wijkgerichte aanpak

Maart 2013

1

1

https://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

LeeswijzerGezonde Wijk in praktijk - maart 2013

Op 8 maart 2012 is versie 1.0 van het e-boek Gezonde wijk in praktijk gelanceerd. We zijn het afgelopen jaar weer stappen verder gekomen met een integrale aanpak. Dit is versie 2.0 van het e-boek. Om optimaal gebruik te kunnen maken van dit e-boek geven we hier een aantal tips voor het gebruik:

n In dit e-boek vind je teksten, fotos,

filmpjes, achtergrondinformatie, tips

en verwijzingen naar websites met re-

levante informatie. Hierom kunt u het

e-boek het beste bekijken door het te

downloaden op uw desktop computer

n Je kunt op 2 manieren door het e-boek

bladeren: klik op de pijl vooruit of terug

linksboven in de knoppenbalk. Of klik

in de inhoudsopgave op het hoofdstuk

waar je meer over wilt weten.

n Je gaat uit het hoofddocument als je op

verwijzingen in het e-boek klikt. Wil je

weer terug naar het hoofddocument,

klik dan op de pijl terug links bovenin

je werkbalk.

n Gebruik dit e-boek vooral digitaal. Het

is niet geschikt om te printen. Wil je

toch bepaalde bladzijden printen, dan

kun je het beste de tekst selecteren en

met je rechtermuisknop een printop-

dracht geven. De achtergrondinforma-

tie in bijlagen is in de meeste gevallen

wel geschikt om te printen.

n Zoeken naar bepaalde woorden in het

e-boek kan via ctrl f. Bovenin rechts

komt een balkje waar je je zoekwoord

kan tikken.

n Stuur dit e-boek vooral door naar der-

den.

n Onderdelen uit het e-boek kun je ge-

bruiken in je presentatie. Plak dan de

link van de juiste blz in je presentatie.

2

2


Inhoudsopgave

3

3


We leven steeds langer in Nederland. Sinds

2005 is onze levensverwachting twee jaar

gestegen. Mannen worden gemiddeld

78,8 jaar en vrouwen 82,7 jaar (CBS). Voor

bewoners van achterstandswijken geldt

dit echter niet. Zij leven zeven jaar korter.

Erger nog: ze leven veertien jaar langer in

minder goede gezondheid dan de rest van

Nederland. Ze zijn eerder chronisch ziek,

lijden vaker aan hart- en vaatziekten en

staan meer bloot aan stress en spanning.

Deze mensen kunnen daardoor minder

bijdragen aan de samenleving en hebben

meer zorg nodig. Het lukt al decennialang

niet hier verandering in aan te brengen.

Tot nu toe. Want in dit e-boek vind u tal-

rijke voorbeelden van steden waar het

wl gelukt is de gezondheid van mensen

in achterstandswijken te verbeteren.

Wat is er dan zo bijzonder aan deze aan-

pak? Drie jaar lang hebben dertien ge-

meenten het experiment Gezonde Wijk

uitgevoerd. Dit deden ze samen met de

ministeries van VWS en BZK. Het ge-

meenschappelijke kenmerk van deze ex-

perimenten is een structurele integrale

aanpak. Dat betekent dat parallel is ge-

werkt aan:

n verbeteren van de sociaal-economi-

sche positie van bewoners;

n betrekken van bewoners bij een ge-

zonde leefstijl;

n verbeteren van de leefomgeving;

n betere zorg in de buurt;

n participatie van bewoners in de sa-

menleving.

Deze samenhangende aanpak vraagt om

inzet en geld in nieuwe en innovatieve sa-

menwerkingsvormen van publieke en pri-

vate organisaties.

En met resultaat! Juist de som der delen

zorgt voor de wenselijke verandering. Al

na drie jaar is verbetering zichtbaar. Be-

woners voelen zich meer betrokken. Ze

hebben bovendien minder overgewicht

en ze bewegen meer. De zorgkosten zijn

omlaag gegaan en nieuwe vormen van

samenwerking zijn ontstaan.

En waarom is dit zo belangrijk? De sa-

menleving vergrijst, zorg moet goedkoper

en het aanbod moet passen en van goede

kwaliteit zijn. Mensen zetten hun gezond-

heid met stip bovenaan als het gaat om

hun toekomst. En dat is maar goed ook.

Want iedereen is hard nodig voor een

economisch gezond Nederland.

Graag brengen wij u het inspirerende re-

sultaat van drie jaar experimenten Gezon-

de Wijk onder de aandacht. Laat Gezonde

Wijk in Praktijk u en uw lokale partners in-

spireren om de handen ineen te slaan en

met elkaar te komen tot zoveel mogelijk

gezonde bewoners in uw stad!

Klik hier voor de visuele notulen

van de bijeenkomst op 8 maart 2012.

Paul Huijts

ministerie van VWS,

DG Volksgezondheid

Mark Frequin

ministerie van BZK,

DG Wonen en Bouwen

4

4

http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2011/2011-3511-wm.htmhttp://issuu.com/cre-aid/docs/gezondewijkinpraktijkhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

Dat (ervaren) gezondheid kan verande-

ren, blijkt uit de laatste CBS-cijfers. Tus-

sen 2007 en 2009:

n steeg het aantal mensen in aandachts-

wijken dat de eigen gezondheid als

goed ervaart met 5 procent , klik hier;

n daalde het aantal mensen met ervaren

psychische problemen met 4 procent.

In de rest van Nederland bleef dat aan-

tal gelijk;

n daalde het aantal rokers in aandachts-

wijken sterker dan in de rest van Ne-

derland.

Dat is natuurlijk bijzonder goed nieuws!

Ook al kunnen we nu niet met zekerheid

zeggen of dit door beleid komt of door

andere omstandigheden, maar ervaren

gezondheid blijkt dus door de jaren heen

veranderlijk.

Op stedelijk niveau hebben alle dertien

gemeenten substantile resultaten ge-

boekt waar het gaat om gezondheid en

zorgconsumptie in de gezonde wijken.

De lokale aanpak van uitvoerders en be-

leidsmakers werd verbreed, kreeg meer

samenhang en werd landelijk bekender

door de Gezonde Wijk-aanpak.

n In de wijk Overvecht in Utrecht daalde

het aantal kinderen met overgewicht

tussen 2002/2003 en 2008/2009 met 6

procent en namen de zorgkosten tus-

sen 2006-2010 af met 4 procent (Utrecht

Overvecht).

n In die wijk zijn ook directe verbeterin-

gen voor bewoners (Gezonde bewoners):

zij worden meer betrokken bij activitei-

ten in de wijk en wat er aan inzet nodig

is in de wijk en zij voelen zich gezonder;

De ambassadeurs aan het woord Wij hebben als ambassadeur van het experiment Gezonde Wijk bijna drie jaar mogen meekijken in de keuken van dertien steden die deelnemen aan dit experiment. Direct en indirect heeft de Gezonde Wijk-aanpak veel opgeleverd, in aandacht n in maatschappelijk effect.

5

5

http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/gezondheid-welzijn/publicaties/artikelen/archief/2011/2011-3379-wm.htmhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_6.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_6.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

n De Gezonde Wijk-aanpak heeft ge-

zorgd voor doorbraken in samenwer-

king tussen partners gedurende het

proces (Gezonde leefomgeving).

n In de wijk Meezenbroek, Schaesber-

gerveld en Palemig in Heerlen zorgt

men voor structurele veranderingen in

de werkwijze van professionals in de

buurt (MSIP Heerlen).

Dit zijn maar een paar voorbeelden van

de goede resultaten die met de Gezonde

Wijk-aanpak zijn bereikt; er zijn er veel

meer!

In het eerste jaar van de experimenten

kwam het bestuurlijk akkoord De Ver-

binding tot stand tussen de minister van

VWS en toen nog VROM/WWI en de

wethouders Volksgezondheid van de G4.

In dit akkoord is vastgelegd dat het rijk

en de G4 zich samen inzetten om de ge-

zondheidsachterstanden in de vier grote

steden aan te pakken. Wij hebben eraan

bijgedragen dat preferente zorgverzeke-

raars in deze steden wilden meewerken

aan het uitwerken van dit akkoord. Een

van de eerste resultaten van dit akkoord

is het gezamenlijke traject tussen de ge-

zondheidssector en de sociale diensten in

de vier grote steden, genaamd Fit-4-Work,

voor mensen met een grote afstand tot

de arbeidsmarkt.

Na drie jaar is het tijd voor een tussen-

tijdse balans in Gezonde Wijk in Praktijk.

Zo kunnen andere wijken en steden hun

voordeel doen met de beschreven erva-

ringen en de bereikte resultaten. Gezonde

Wijk in Praktijk is tot stand gekomen met

hulp van de ministeries van BZK en VWS

en alle dertien gemeenten en hun lokale

partners (zoals welzijnsorganisaties, GGD

en zorgverzekeraars).

Waar staan we nu? Wat hebben we be-

reikt? En vooral: wat hebben we ervan

geleerd? Meer dan we in Gezonde Wijk

in Praktijk kunnen beschrijven, zoveel is

zeker. Maar we kunnen in elk geval laten

zien hoe een wijk een Gezonde Wijk kan

worden, wat daarvoor nodig is en welke

mogelijkheden en goede voorbeelden er

bestaan.

Wij, de twee ambassadeurs, zijn types

van praten n poetsen. Zo zagen en zien

we onze opdracht. We starten niet alleen

op, maar vinden het net zo belangrijk te

sturen op resultaten en dus uit te voeren.

Monitoring is een onmisbaar onderdeel in

het verhaal van de Gezonde Wijk. AMC/

UvA, UvM en RIVM kijken samen binnen

het URBAN40-onderzoek (Gezond mee-

doen) naar de effecten van de wijkenaan-

pak en de experimenten Gezonde Wijk op

gezondheid. Daarbij wordt meer en meer

gekeken naar wetenschappelijk bewezen

effecten op de gezondheid van mensen in

plaats van naar evaluatie van processen.

Reden waarom wij drie jaar de ambassade

van de Gezonde Wijken hebben gevormd.

Het is niet alleen tijd om de behaalde re-

sultaten, de verhalen en de vele succes-

sen, lessen en tips te delen. We moeten

bovendien het maatschappelijk rende-

ment van al onze inspanningen kritisch

bekijken. Welke investeringen lonen wel

en welke niet nu ze achteraf goed bestu-

deerd en gemeten zijn? De maatschappe-

lijke kosten-batenanalyse (MKBA) Gezon-

de Wijk (Kosten en baten) biedt gemeenten

de mogelijkheid hun aanpak te toetsen.

Gezonde Wijk in Praktijk werpt een blik op

de ervaringen van de afgelopen periode

en vormt tegelijkertijd de basis voor de

nabije toekomst. Het experiment Ge-

zonde Wijk loopt immers door tot 2017.

Verbeteren van gezondheid vergt nu een-

maal een lange adem en uithoudingsver-

mogen, net als een goede conditie. We

hopen dan ook dat Gezonde Wijk in Praktijk

andere gemeenten de ingredinten geeft

en inspireert om hun wijken en bewoners

in topconditie te brengen.

Nu aan ons ambassadeurschap een ein-

de komt, maar de Gezonde Wijk-aanpak

verdergaat, is deze publicatie een mooie

gelegenheid de opgedane kennis te delen

en die in de toekomst lokaal te vermenig-

vuldigen. Het wordt overigens pas echt

interessant als de resultaten en diverse

aanpakken te hanteren zijn. En als andere

steden deze kunnen kopiren en ze gaan

gelden als proven technology. Wij zouden

graag zien dat gemeenten daar optimaal

gebruik van maken.

Ambassadeurs

Experiment Gezonde Wijk

najaar 2008 - zomer 2011

6

6

http://www.msip.nlhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_7.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

ministerie van VWS/directie Publieke Gezondheid en

ministerie van BZK/directie Woon- en Leefomgeving

7

7


Lageropgeleiden leven zeven jaar kor-

ter en zelfs ruim negentien jaar langer in

slecht ervaren gezondheid en ruim veer-

tien jaar langer met beperkingen dan

hoogopgeleiden. 2. De meeste gezond-

heidswinst is dan ook te halen bij men-

sen met een lage opleiding en laag inko-

men. Zij hebben meer stressproblemen,

veel vaker overgewicht en obesitas, meer

hart- en vaatziekten en meer luchtweg-

aandoeningen. In de aandachtswijken

wonen veel inwoners met een lage soci-

aal-economische status. De inwoners van

de aandachtswijken hebben dan ook een

aanzienlijk slechtere gezondheid dan de

rest van Nederland. 3.

Een goede gezondheid is van invloed

op schoolprestaties; schoolverzuim en

schooluitval en arbeidsprestaties, name-

lijk arbeidsproductiviteit en arbeidsver-

zuim. Een goede gezondheid zorgt voor

hogere arbeids- en maatschappelijke

participatie, zoals vrijwilligerswerk en

mantelzorg en sociale integratie. Daarom

is het zo belangrijk dat mensen in aan-

dachtswijken zo gezond mogelijk (kun-

nen) leven en daardoor actief kunnen bij-

dragen aan het leefbaar houden van hun

wijk.

Waarom een gezonde wijk?Mensen hechten veel waarde aan een goede gezondheid 1. Mensen die ziek zijn of zich ziek voelen, voelen zich beperkt in hun dagelijks leven. Zowel arbeidsparticipatie als maatschappelijk functioneren lijden daaronder. Gezond zijn is bovendien belangrijk om een actieve bijdrage te kunnen leveren aan de economie. De inwoners van aandachtswijken hebben gemiddeld een slechtere gezondheid dan de rest van Nederland. De oorzaken zijn complex.

Hoofdstuk 1

De grote gezondheidsverschillen tus-

sen hoger- en lageropgeleiden zijn al een

halve eeuw bekend. Het lukt maar niet

om dit te veranderen. We denken dat dit

komt door de versnipperde aanpak tot nu

toe die niet structureel van aard was. Ge-

biedsgerichte en integrale probleemaan-

pak blijkt een goed alternatief voor de

sectoraal ontwikkelde oplossingen die in

deze wijken onvoldoende soelaas bieden.

De wijkenaanpak bood een goede mo-

gelijkheid om gezondheid van bewoners

meteen mee te nemen.

8

8

http://www.nationaalkompas.nl/http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/270951001.pdfhttp://www.rijksbegroting.nl/2013/voorbereiding/begroting,kst173930_6.htmlhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl



9

9


Om dit voor elkaar te krijgen zijn de mi-

nisteries van VWS en BZK samen met

gemeenten en hun partners gestart met

het experiment Gezonde Wijk. We spre-

ken over een experiment Gezonde Wijk

als er een samenhangende, gebiedsge-

richte aanpak is, die leidt tot duurzame

verandering. Een integrale aanpak via de

traditionele weg, de zorg, maar ook via

het verbeteren van de leefomgeving, par-

ticipatie en de leefstijl van bewoners (In-

tegrale aanpak in de praktijk). Het gaat dus

beslist niet om enkele incidentele en tij-

delijke gezondheidsprojecten! Het expe-

riment Gezonde Wijk is gestart in 2007 en

loopt door tot 2017. Dertien van de acht-

tien gemeenten met aandachtswijken

doen eraan mee. Amsterdam, Den Haag,

Deventer, Eindhoven, Heerlen, Leeuwar-

den, Rotterdam, Utrecht en Zaanstad zijn

in het voorjaar van 2009 begonnen. Arn-

hem, Dordrecht, Enschede en Nijmegen

sloten zich in het voorjaar van 2010 aan

(Kaart van Nederland). Iedere stad heeft

voor het lokale experiment zijn eigen am-

bitieniveau, doelstellingen en een plan

van aanpak vastgesteld. De aanpak is ge-

baseerd op lokale gezondheidsvraagstuk-

ken in de wijk. In de meeste steden is het

plan samen met bewoners en lokale part-

ners opgesteld. Het rijk ondersteunt en

faciliteert de steden bij de uitvoering van

de experimenten. De gemaakte afspra-

ken zijn niet vrijblijvend. Steden komen

een paar keer per jaar bijeen om inspi-

ratie op te doen voor een andere manier

van werken. (inspiratiedagen). Een andere

inspiratiebron is de openbaar toeganke-

Experiment Gezonde WijkHet experiment Gezonde Wijk in Praktijk moet de gezondheid van bewoners in aandachtswijken in tien jaar structureel verbeteren. Uiteindelijk moet de gezondheid van deze mensen in de buurt van het stedelijk gemiddelde komen. Dat betekent dat het percentage mensen in de aandachtswijken dat zijn gezondheid als goed ervaart, van 75 procent in 2007 (Gezondheid in veertig Krachtwijken) groeit naar 84 procent (gemiddelde in de overige stadswijken van deze steden) (Ruijsbroek et al, 2011) in 2017.

Hoofdstuk 2

lijke LinkedIn-groep Gezonde Wijk. Daarin

wisselen de steden ervaringen, ideen

en tips voor hun aanpak uit. We merken

dat de aanpak bij deze gemeenten breder

wordt naarmate het experiment vordert.

En veel mensen en organisaties pakken de

term Gezonde Wijk op. Een teken dat dit

aanslaat en leeft. Sinds 2010 besteed het

RIVM Centrum Gezond Leven aandacht

aan gezondheidsbevordering op wijkni-

veau.

10

10

http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_inspiratiedagen.pdfhttp://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/270951001.pdfhttp://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/270951001.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/bijlage/ruijsbroek.pdfhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390%3Fgid%3D3755390%26trk%3Dhb_side_ghttp://www.loketgezondleven.nl/settings/gezonde-wijk/http://www.loketgezondleven.nl/settings/gezonde-wijk/http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_inspiratiedagen.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

11

11

http://www.youtube.com/watch?v=5n9G4Nejy4Qhttp://www.rijksoverheid.nlhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttps://twitter.com/gezondewijk



12

12


De meeste voorwaarden voor gezondheid

worden buiten het domein van de zorg

gecreerd, aldus de commissie-Albeda in

2001. Niet alleen factoren op het niveau

van het individu, zoals genetische aanleg,

leeftijd, geslacht en (on)gezond gedrag

benvloeden de gezondheid. Ook sociaal-

economische factoren, zoals opleiding,

inkomen, werken leefomgeving en toe-

gang tot de zorg zijn bepalend voor de

gezondheid van bewoners. De verbete-

ring van gezondheid van bewoners vraagt

daarom een samenhangende, integrale

aanpak van verschillende sectoren.

Het model waarmee het experiment Ge-

zonde Wijk werkt, komt voort uit deze vi-

sie. Afb. 1 geeft het model weer dat aan

de basis ligt van de experimenten. De in-

tegrale aanpak verloopt via vijf sporen. Ieder

spoor draagt bij aan het realiseren van het

ideaalbeeld van een gezonde wijk. Bij ie-

der spoor kan de stad kiezen uit activitei-

ten die daarvoor worden ingezet. Er is een

keuze uit meer of minder bewezen effec-

tieve maatregelen (Loket Gezond Leven). De

ene stad is verder met het inzetten op alle

vijf de sporen dan de andere stad, maar

voor alle steden geldt dat dit model op

hun netvlies staat. De G4 hebben als uit-

werking van het akkoord De Verbinding

afgesproken dit model te hanteren bij de

aanpak van gezondheidsachterstanden in

de vier grote steden. Er zijn vier themas

benoemd waarbinnen de samenwerking

gentensiveerd is. Dit zijn de JOGG-aan-

pak, het eerder genoemde Fit-4-Work,

gebiedsgerichte informatieverzameling

en de samenwerking met eerstelijn en

zorgverzekeraars. Ook Publiek Private Sa-

menwerking en Europese trajecten heb-

ben de aandacht in G4-verband. Gezonde

wijken moeten ruimte bieden aan bewo-

ners om zo gezond mogelijk te kunnen le-

Integrale aanpak in de praktijkMensen leven langer en blijven actiever door een integrale aanpak in de wijk. Als we dit in 2017 constateren, zijn we een grote stap verder. Maar wat is dan zon integrale aanpak? Wat zijn de kenmerken en wat zijn essentile voorwaarden om dit te realiseren?

Hoofdstuk 3

ven. Bij de aanvang van de experimenten

hebben we een ideaalbeeld geschetst van

gezonde wijken. In deze wijken is aan-

dacht voor gezonde bewoners (leefstijl),

een gezonde leefomgeving, gezonde zorg

in de buurt, gezond meedoen van be-

woners en een gezonde startpositie van

bewoners. De ervaring leert dat voor het

traject voldoende tijd uitgetrokken dient

te worden.

Decentralisaties

Binnen de peilers van het sociale domein

zijn gemeenten bezig vorm te geven aan

de decentralisaties op het terrein van

ondersteuning, participatie en jeugd. De

overheveling van de extramurale bege-

leiding van de AWBZ naar de Wmo, de

overgang van de totale jeugdzorg en de

re-integratie en participatie van mensen

met een afstand tot de arbeidsmarkt zijn

majeure opgaven voor gemeenten die

ook kansen bieden. Nu de regie in han-

den komt te liggen van gemeenten, is er

ook de kans om verbindingen te leggen.

Verbindingen die leiden tot een integrale

aanpak om mensen naar werk te leiden,

om zorg op maat te bieden en mensen

een uitzicht te bieden om mee te doen in

de samenleving. De regierol van de ge-

meente biedt ook de mogelijkheid om

deze transities op het sociale domein te

verbinden met het experiment Gezonde

Wijk. Wat voor alle wijkbewoners geldt,

geldt zeker ook voor de mensen die on-

dersteuning echt nodig hebben. Het ver-

sterken van de zelfredzaamheid biedt hen

de mogelijkheid om actief te participeren

en daarmee de kansen op betere gezond-

heid. Het bieden van zorg op maat, biedt

weer de mogelijkheid om toegankelijke

zorg, inclusief preventieaanbod, in de

buurt te ontwikkelen. Op deze wijze kan

de integrale aanpak tot versterking van de

initiatieven op de sporen 1 en 3 leiden

13

13

http://www.loketgezondleven.nl/interventies/documenten/interventieoverzicht-gezonde-wijk/http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_3.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

Sociaal-economische

positie

WonenWerkenLeefstijl

Gezondheid

Wil je meer weten over de verschillende sporen? Klik dan op de sporen in het model!

14

14


15

15


Een gezonde leefstijlontwikkeling is van

grote invloed op de feitelijke gezondheid

van mensen, de gezondheidsbeleving, het

meedoen aan- en het onderdeel uitma-

ken van de samenleving. Daarmee draagt

gezondheidsbevordering in belangrijke

mate en op een integrale wijze bij aan het

welzijn van mensen.

Eindhoven en Arnhem hebben een pro-

gramma opgezet dat bewoners betrekt

bij activiteiten om ze bewust te maken

van hun gezondheid en het belang er-

van. De activiteiten in Eindhoven sluiten

zoveel mogelijk aan bij bestaande bewo-

nersinitiatieven. In Arnhem richt het pro-

gramma zich vooral op de gezondheid

van ouderen in de wijk. Ook daar worden

bestaande initiatieven ingelijfd in het pro-

gramma. Zo is een netwerk ontstaan dat

verschillende initiatieven en activiteiten

met elkaar verbindt.

Dat het bevorderen van sport en bewegen

direct van invloed is op de gezondheid van

mensen, is natuurlijk niet nieuw. Sport en

bewegen dragen direct bij aan een gezond

lichaam en een gezonde geest. Veel min-

der bekend is de kracht van sport in relatie

tot themas als bijvoorbeeld onderwijs-

stimulering, eenzaamheidsbestrijding,

en reintegratiebevordering. Maar ook de

sportkantine als buurthuis met buiten-

schoolse opvang en activiteiten voor ou-

deren draagt in belangrijke mate bij aan

de gezonde samenleving.

Ook de uitstraling, accommodatie en

spelers van Betaald Voetbal Organisa-

ties worden in toenemende mate ingezet

om doelgroepen van beleid te betrekken

bij de samenleving. Maar ook de andere

sportbonden zijn actief om vanuit de

sport bij te dragen aan de maatschappe-

lijke opgaven.

Gezonde bewoners (spoor 1)Een goed voorbeeld van de betrokken-

heid van Betaald Voetbal Organisaties bij

de maatschappelijke opgaven is het pro-

ject Scoren voor Gezondheid. Maar ook pro-

jecten als Playing for Succes (Onderwijs)

en de Street League (sportiviteit, normen

en waarden) zijn zeer succesvol.

Er zijn mooie voorbeelden van het betrek-

ken van bewoners in gemeenten. De ge-

meentelijke projectleiders van het ZonMw

programma Gezonde Slagkracht hebben

enkele films gemaakt over integraal wer-

ken aan gezondheid, die in dit e-boek zijn

opgenomen.

Actieve participatie van burgers kan op

veel manieren vormgegeven worden. In

de Handreiking Gezonde Gemeente staan

concrete praktijkvoorbeelden, informatie,

tips en materialen voor het samenwerken

met burgers in een gezonde wijk.

Hoofdstuk 4

Om de gezondheid van bewoners in buurten en wijken te verbeteren is het van belang dat bewoners zich meer bewust worden van de mogelijkheden daartoe alsmede van de positieve effecten daarvan op hun eigen leven. Uiteraard dient ook het aanbod aan mogelijkheden te worden afgestemd op de vraag.

16

16

http://meerdanvoetbal.nl/artikelen/1524http://www.zonmw.nl/nl/programmas/programma-detail/gezonde-slagkracht/http://www.loketgezondleven.nl/gezonde-gemeente/gezondheidsbeleid-maken/burgerparticipatie/http://www.youtube.com/watch?v=1MF_fL_megMhttp://www.youtube.com/watch?v=nMacAh9b3T8http://www.loketgezondleven.nl/gezonde-gemeente/gezondheidsbeleid-maken/burgerparticipatie/http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_2_hfdst_4.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_3_hfdst_4.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_4.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

In Winterswijk is in het kader van het project Gezonde slagkracht een sporten beweegdag

georganiseerd in de wijk: Winterswijk op Wielen. De sporten beweegdag was de kick-off voor de

dagarrangementen die de gemeente op verschillende openbare vrijetijdsplekken de komende jaren

gaat organiseren. Integrale aanpak van overgewicht staat in Winterswijk centraal.

17

17

http://www.rijksoverheid.nlhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttps://twitter.com/gezondewijk

In bijgevoegde film wordt de aanpak van Doornakkers Gezond! inzichtelijk gemaakt. De verbetering in

de fysieke infrastructuur van de wijk wordt in beeld gebracht. Het is gelukt om een viertal locaties in de

wijk beweegvriendelijker te maken. Het integrale gezondheidsbeleid is uitgevoerd in het programma

Gezonde Slagkracht onder de titel Familie Lekkerbek in balans.

18

18


19

19


Zodra sprake is van stedelijke vernieuwing

moet een gezonde leefomgeving boven-

aan de agenda staan van bijvoorbeeld

woningbouwcorporaties, planologen en

stedenbouwkundigen. Uiteraard moeten

de wijkbewoners bij deze ontwikkelingen

worden betrokken. Een voorbeeld van

deze aanpak is te vinden in Amsterdam.

Klik hier voor bijlage De Gezonde Wijk in

Amsterdam.

Voor steden die aan de slag willen met het

ontwerpen en inrichten van een gezonde

leefomgeving is de GezondOntwerpWij-

zer (GOW) ontwikkeld. Klik hier voor bij-

lage GezondOntwerpWijzer.

Gezonde Leefomgeving (spoor 2)De leefomgeving heeft veel invloed op de gezondheid van mensen. Een gezonde leefomgeving bevat daarom goede woningen en scholen met een goed binnenmilieu, een schone en veilige buitenruimte, liefst met veel groen en ruime mogelijkheden om te sporten, zowel binnen als buiten. Kortom, een leefomgeving waar de bewoners, jong n oud, prettig en vooral veilig en gezond kunnen wonen.

De Rijksbouwmeesters hebben zich de

afgelopen jaren actief ingezet voor de

aandachtswijken. Acht ontwerpteams

hebben zich beziggehouden met de ste-

denbouwkundige aspecten van de aan-

dachtswijken, omdat ze geloofden dat

ontwerpers waarde toe kunnen voegen

aan de integrale aanpak van complexe

problemen in de wijken. Ze werkten daar-

bij aan oplossingen voor zowel sociale als

fysieke problemen. Precies zoals dat in de

wijkaanpak werkt: niet de organisaties,

maar de bewoners staan centraal. Klik hier

voor magazine Oog voor de Buurt.

In de Handreiking Gezonde Gemeente

leest u meer over het benvloeden van

een gezonde leefomgeving.

Hoofdstuk 5

20

20

http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_5.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_2_hfdst_5.pdfhttp://www.rgd.nl/fileadmin/redactie/Onderwerpen/Rijksbouwmeester/Aandachtswijken/Oogvoordebuurt_magazine.pdfhttp://www.loketgezondleven.nl/gezonde-gemeente/gezondheidsbeleid-maken/leefomgeving-en-gezondheid/http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_5.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_2_hfdst_5.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

In Bergen op Zoom zijn mede dankzij Gezonde Slagkracht de bewoners betrokken bij het ontwerpen van een inspirerende fysieke omgeving. Ze zijn onder

andere uitgenodigd om mee te denken over de inrichting van de wijk door middel van een zogenaamd wijkatelier Groen & Gezond van Forum. Onderdeel van

het wijkatelier is een wijkschouw. In het filmpje geven niet alleen de bewoners geven een blik op de inrichting van de wijk, maar ook de landschapsarchitect

van de gemeente kijkt mee wat fysiek en economisch haalbaar is.

21

21


22

22


Gezonde wijk Overvecht richt zich voor-

al op volwassenen met vage klachten en

een grote zorgvraag. De samenwerking

tussen eerste lijn, welzijn en preventie

wordt verbeterd door in te zetten langs

drie sporen: de houding en werkwijze van

professionals, organisatieontwikkeling en

multidisciplinaire samenwerking tussen

professionals en aanbod op het snijvlak

van eerste lijn, welzijn en preventie. De

eerste successen in Utrecht zijn geboekt.

De multidisciplinaire samenwerking tus-

sen professionals is op gang gekomen;

inwoners van Overvecht gebruiken minder

zorg en ze bewegen meer.

In de Heerlense wijk MSP, die bestaat

uit de buurten Meezenbroek, Schaesber-

Gezonde Zorg (spoor 3)Goede integrale zorg met aandacht voor preventie is belangrijk om zorg toegankelijk te maken en de kosten voor zorg en samenleving betaalbaar te houden. Belangrijk daarbij is een goede samenwerking tussen welzijn- en zorg-aanbieders in de wijk en tussen gemeente en zorgverzekeraar. Mooie voor-beelden daarvan zijn de experimenten Gezonde wijk Overvecht in Utrecht, in de Heerlense wijk MSP en in de Nijmeegse wijk Hatert. De eerstelijnszorg biedt een goede infrastructuur en kansen om gezondheidsbevordering en begeleiding uit te voeren.

gerveld en Palemig bestonden hiaten in

de zorgverlening, met name bij mensen

in kwetsbare posities (ouderen, chro-

nisch zieken, alleenstaanden en multi-

probleemgezinnen). Bovendien ontbrak

afstemming tussen de zorgverleners.

Daarom gaf de gemeente Heerlen op-

dracht tot uitvoering van het tweeja-

rige project Meer Samen in Praktijk (MSiP).

Daarin werd een wijkgerichte samenwer-

kingsstructuur opgezet tussen zorg, wel-

zijn en preventie. Inmiddels zijn meer dan

veertig samenwerkingspartners van meer

dan twintig organisaties aan dit project

verbonden. Zij hebben een meetinstru-

ment ontwikkeld om kwetsbaarheid in

kaart te brengen, er is multidisciplinair

overleg tot stand gekomen en de beweeg-

Hoofdstuk 6

tuin voor ouderen wordt druk bezocht. In

Heerlen zorgen de wijkverpleegkundigen

ervoor dat de zorg voor buurtbewoners

goed geregeld is, doordat de instanties

die betrokken zijn hun activiteiten op el-

kaar afstemmen. De verbinding tussen

zorg, welzijn en preventie is gelegd. De

gemeente Heerlen heeft de opdracht van

MSiP verlengd om de continuteit te ga-

randeren.

Hatert Gezond in Nijmegen heeft samen

met bewoners diverse activiteiten opge-

start in de wijk Hatert om het (zorg)aan-

bod in de wijk te verbeteren. Recent heeft

de gemeente een convenant afgesloten

met zorgverzekeraar VGZ om te komen tot

wijknetwerken koppeling van zorg en

welzijn - in de wijk.

Zichtbare Schakels

In 2008 is op verzoek van VWS en BZK het

programma Zichtbare schakel; de wijk-

verpleegkundige voor een gezonde buurt

gestart. Daarmee is invulling gegeven aan

de motie Hamer, die vraagt om extra

wijkverpleegkundigen in met name aan-

dachtswijken. Het Rijk acht het van groot

belang dat de extra wijkverpleegkundi-

gen deze extra taken kunnen blijven uit-

voeren. Om deze activiteiten structureel

in te bedden op lokaal niveau, heeft het

rijk voor de jaren 2013 en 2014 de midde-

len via een decentralisatie-uitkering in het

gemeentefonds aan gemeenten beschik-

baar gesteld. Zo kunnen de wijkverpleeg-

kundigen een goede samenhang en sa-

menwerking realiseren tussen het sociale

en zorg domein. En per stad, wijk en/of

buurt kan er maatwerk geleverd worden.

De gemeente krijgt hiermee de mogelijk-

heid op lokaal niveau de regie te nemen

om met extra inzet van de wijkverpleeg-

kundigen de verbinding tussen wonen,

preventie, welzijn en zorg verder te ver-

beteren.

23

23

http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_6.pdfhttp://www.loketgezondleven.nl/settings/gezonde-wijk/kennis-over-gezonde-wijk/preventie-en-zorg/http://www.msip.nl/http://www.vgz.nl/zorg-en-gezondheid/wegwijs-in-de-zorg/wijknetwerkenhttp://www.zonmw.nl/nl/programmas/programma-detail/zichtbare-schakel-de-wijkverpleegkundige-voor-een-gezonde-buurt/http://www.loketgezondleven.nl/gezonde-gemeente/uitvoeren-en-samenwerken/samenwerken/samenwerken-en-eerstelijnszorg/http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_6.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_2_hfdst_6.pdfhttp://www.loketgezondleven.nl/gezonde-gemeente/uitvoeren-en-samenwerken/samenwerken/samenwerken-en-eerstelijnszorg/https://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

24

24


25

25


26

26


Gezond meedoen (spoor 4)In de vier grote steden (G4) richt een aantal initiatieven zich op het versterken van de kracht en de weerbaarheid van wijkbewoners. Fit 4 Work richt zich in deze steden op de re-integratie van uitkeringsgerechtigden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Den Haag is een offensief begonnen tegen schoolverzuim om kinderen een optimale start te geven bij hun schoolloopbaan.

Hoofdstuk 7

Fit 4 Work (F4W) is ontwikkeld door het

UWV, de diensten SoZaWe van Amster-

dam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en

Capelle aan de IJssel en de GGD-en van de

G4 met als doel een vernieuwde re-inte-

gratieaanpak (genaamd F4W) in te voe-

ren voor mensen met multiprobematiek

(psychisch, psychiatrisch). Het re-integra-

tietraject F4W helpt klanten bij het weer

opbouwen van hun leven, bij het verbe-

teren van hun gezondheidssituatie en om

uitkeringsonafhankelijk te worden.

Om de effectiviteit van het re-integratie-

traject en de gezondheidseffecten aan te

tonen ten opzichte van een regulier tra-

ject wordt door het Erasmus MC een on-

derzoek uitgevoerd onder alle ruim 600

klanten die betrokken zijn bij F4W, en

de even grote controlegroep. Ook wordt

door de gemeente Rotterdam, sociaalwe-

tenschappelijke afdeling van de Sociale

dienst een procesevaluatie gedaan.

Na afloop wordt door middel van een

MKBA inzichtelijk gemaakt welke effecten

deze integrale, multidisciplinaire aanpak

heeft. Deze effecten zijn zichtbaar voor

de klanten zelf, maar ook voor de maat-

schappij.

Een ander voorbeeld om mensen meer

kansen te geven mee te doen in de maat-

schappij is de aanpak in Den Haag rondom

schoolverzuim. Daar wordt het offensief

tegen schoolverzuim in de krachtwijken

ondersteund met een aanpak gericht

op ziekteverzuim door de jeugdgezond-

heidszorg. Deze samenwerking kost geen

extra geld doordat er gebruik gemaakt

wordt van bestaande middelen (Terug-

dringen ziekteverzuim).

27

27

http://www.fit-4-work.nlhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_3_hfdst_7.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_3_hfdst_7.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_3_hfdst_7.pdf$$$/Dialog/Behaviors/GoToView/DefaultURLhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_7.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

28

28


Effecten van de wijkenaanpak op gezondheid bewoners

URBAN40 onderzoekt de voortgang in de

veertig aandachtswijken op verschillende

manieren. In het URBAN40 onderzoek wordt

bekeken of de wijkenaanpak, gericht op

wonen, werken, leren en opgroeien, inte-

greren en veiligheid uiteindelijk ook ge-

zondheidswinst oplevert. De Universiteit

van Amsterdam, Maastricht University

en het RIVM voeren het URBAN40-on-

derzoek uit. Inmiddels zijn er voorlopige

resultaten van het URBAN40-onderzoek be-

schikbaar.

De Outcomemonitor Wijkenaanpak van het CBS volgt alle aandachtswijken op de voet. CBS Statline brengt deze update van de vooruitgang in de aandachtswijken aan de hand van enkele indicatoren voor gezondheid jaarlijks uit. Uit de Tweede Voortgangsrapportage van de Outcomemonitor Wijkenaanpak blijkt dat de ontwikkeling op het terrein van gezondheid deels positief is. Bij de indicator gezondheid van pasgeborenen wordt de achterstand van de aandachtswijken op het stedelijk gemiddelde kleiner. Bij de indicator geneesmiddelengebruik blijft de achterstand gelijk.

Hoofdstuk 8

Ook in reguliere cijfers zijn gezondheids-

verbeteringen in de aandachtswijken te

herkennen. In mei 2011 meldt het CBS dat

het beter gaat met de gezondheid van de

inwoners in de 40 aandachtswijken waar

sinds 2007 de wijkenaanpak loopt. (CBS)

Zo daalde het aandeel mensen dat de ei-

gen gezondheid als minder goed ervaart

van 30 procent in 2005-2007 tot 25 pro-

cent in 2007-2009. Ook het aandeel psy-

chisch ongezonde mensen nam af, van 21

naar 17 procent. Er wordt bovendien min-

der gerookt in de aandachtswijken. Dat

geldt ook voor de rest van het land, maar

daar is de daling minder sterk.

In de interventiedatabase van het RIVM Cen-

trum Gezond leven vindt u actuele leef-

stijlinterventies en programmas die in

Nederland beschikbaar zijn.

29

29

http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_2_hfdst_8.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_3_hfdst_8.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_8.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_8.pdfhttp://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/gezondheid-welzijn/publicaties/artikelen/archief/2011/2011-3379-wm.htmhttp://www.loketgezondleven.nl/interventies/i-database/http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_8.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_2_hfdst_8.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

30

30


Kosten en baten experiment Gezonde Wijk

De ministeries van VWS en BZK hebben

het bureau LPBL gevraagd een algemeen

MKBA-model Gezonde Wijk op te stellen,

dat toegespitst kan worden op afzonder-

lijke gemeenten. Deze MKBA brengt in

beeld wat de maatschappelijke kosten en

baten zijn van de Gezonde Wijk-aanpak

in vergelijking met een situatie waarin de

extra inspanningen niet gedaan zouden

worden,

In het materiaal dat de MKBA heeft opge-

leverd zijn schemas aan te klikken, waar-

bij toelichtingen wel of niet op het scherm

kunnen verschijnen. Het is mogelijk om te

draaien aan de knoppen van het model

en/of de uitkomsten voor de pilotwijk te

Weegt de winst van het experiment Gezonde Wijk op tegen de inspanningen? Overstijgen de opbrengsten - in termen van bijvoorbeeld gezondheidswinst, zorgkosten en arbeidsparticipatie - de kosten? Bij wie komen de kosten en baten terecht? Met andere woorden: wie betaalt en wie profiteert? Is het mogelijk de aanpak te optimaliseren? Wat zijn de sleutels tot effectiviteit? Antwoord op deze vragen zijn te vinden in een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA). Eenvoudig op maat te maken en nuttig bij het overtuigen, verbeteren en betrekken van partners bij de aanpak.

bekijken. De MKBA bestaat uit twee de-

len. Het eerste deel geeft een overzicht

van alle effecten (bedoeld en onbedoeld)

van de Gezonde Wijk en de afzonderlijke

sporen. Kwalitatief wordt al zichtbaar wie

investeert en wie profiteert. Het tweede

deel presenteert het model. De effecten

worden tegen elkaar afgewogen door ze

uit te drukken in euros. In de cockpit kan

aan de knoppen worden gedraaid. Het

materiaal is te bereiken door in onder-

staande inleidende tekst op de linkjes te

klikken. Voor het volledige rapport van

LPBL, klik hier. Voor meer informatie over

de toepassing van het model kunt u con-

tact opnemen met LPBL (www.lpbl.nl).

Deel 1: effecten in beeld

Het experiment Gezonde wijk richt zich

op het verbeteren van de gezondheid van

bewoners van aandachtswijken via een

integrale gezondheidsaanpak. In deze MKBA

zetten we dat af tegen de situatie dat er

gn extra inspanningen zouden plaats-

vinden en dat de gezondheidsachterstand

in deze wijken dus gelijk blijft. De extra

inspanningen leiden tot bedoelde en onbe-

doelde effecten, zoals gezondheidswinst,

meer participatie, lagere zorgkosten en

een hogere levensverwachting (en dus

hogere zorgkosten op lange termijn). In-

vesteerders in de aanpak zijn gemeenten,

zorgverzekeraars en de bewoners zelf. Dit

zijn tevens de belangrijkste baathebbers.

Deel 2: effecten in Euros

Op basis van verschillende Gezonde Wijk

aanpakken is een model ontwikkeld dat

eenvoudig op maat is te maken. De analyse

laat voor een pilotwijk zien dat de aanpak

een positief saldo heeft, met een kosten-

baten verhouding van 140%. De kosten

per gewonnen gezond levensjaar (QALY)

Hoofdstuk 9

zijn ongeveer 4.200 Euro vergelijkbaar

met borstkankerscreening (ook 4.200

Euro per QALY) en lager dan bijvoorbeeld

de APK-keuring en de Deltawerken (res-

pectievelijk 80.000 Euro en 300.000 Euro

per QALY). Niet alleen het totale saldo is

belangrijk, maar ook de verdeling van de

kosten en baten over de verschillende be-

trokken partijen. Hieruit blijkt dat vooral

de inwoners en in mindere mate de zorg-

verzekeraars profiteren van de aanpak. In

de cockpit van het model is te zien wat de

sleuteleffecten zijn, en hoe het benvloe-

den van deze effecten leidt tot een ander

saldo.

31

31

http://www.lpbl.nl/contentimage/Model%20gezonde%20wijk%20voor%20e-boek%201001.xlshttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/bijlage/20120127_rapportage_LPBL_MKBA_gezonde_wijk.pdfhttp://www.lpbl.nlhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/bijlage/20120127_rapportage_LPBL_MKBA_gezonde_wijk.pdfhttp://www.lpbl.nl/contentimage/Model%20gezonde%20wijk%20voor%20e-boek%201001.xlshttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

Deel 3: meta-analyse

van 6 gezonde wijken

In de meta-analyse brengen we de ervarin-

gen en de uitkomsten van 6 MKBAs met

elkaar in verband en geven we aan wat de

leerpunten zijn geweest. De conclusie is

dat de verschillen in de aanpakken en de

verschillen in de resultaten groot zijn. In

elke gemeente is een eigen werkwijze ge-

volgd met een verschillende focus. Of er

overal sprake is geweest van een kosten-

effectieve aanpak is afhankelijk van de

vraag waar de lat wordt gelegd, ofwel:

op hoeveel euro wordt een gewonnen

gezond levensjaar (QALY) gewaardeerd?

Uitgaande van een waardering zoals ge-

hanteerd bij de MKBA van het rookver-

bod (bovengrens), hebben alle gezonde

wijkprogrammas een positief resultaat.

Onderdelen van het spoor toegankelijke

zorg en ondersteuning hebben ook een fi-

nancieel positief resultaat, dat wil zeggen

dat voor deze maatregelen de kosten-

batenverhouding positief is, zelfs als ge-

wonnen gezonde levensjaren niet worden

gewaardeerd. Tegelijkertijd is er bij vrijwel

alle programmas potentie voor verbete-

ring. Hiervoor zijn handreikingen gegeven

in het rapport. Binnen het spoor gezonde

leefstijl is bijvoorbeeld een grotere ko-

steneffectiviteit te bereiken door te stre-

ven naar een hoge effectiviteit, groot be-

reik, lage terugval en lage kosten. In het

rapport worden deze verder toegelicht.

32

32

http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/bijlage/20120127_rapportage_LPBL_MKBA_meta_analyse.pdfhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/bijlage/20120127_rapportage_LPBL_MKBA_gezonde_wijk.pdfhttp://www.lpbl.nl/contentimage/Model%20gezonde%20wijk%20voor%20e-boek%201001.xlshttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

Effecten in beeld

Wil je meer weten over de verschillende sporen? Klik dan op de sporen in het model!

33

33


Successen, lessen en tipsWat zijn de belangrijkste successen tot nu toe? Welke lessen en tips horen bij het realiseren van deze successen? De successen zijn onderverdeeld in de themas opgenomen in het model voor een integrale aanpak: Gezonde bewoners, Gezonde leefomgeving, Gezonde zorg en Gezond meedoen. Bij ieder succes horen een of meer tips die helpen sneller tot een gezonde wijk te komen.

Hoofdstuk 10



34

34


Integrale aanpak

1.1 Gezondheid goed geagendeerd binnen

wijkenaanpak.

Voorbeelden: Amsterdam. Den Haag, ge-

zondheid is onderdeel van de business

cases in de krachtwijken.

Tip: 1 en 6

1.2 Brede coalitie die een integrale aanpak

ondersteunt en verder ontwikkelt

Voorbeeld: Den Haag. In deze coalitie zijn

lokale en landelijke partners vertegen-

woordigd. De partners van de coalitie

dragen op uiteenlopende wijze bij aan

de implementatie van dit programma.

Tip: 9 en 5

Successen

1.3 Wijkanalyses over de gezondheid van

bewoners van aandachtswijken

Voorbeeld: Utrecht. Wijkgezondheids-

profielen in het kader van Utrecht Ge-

zond!, waarin gemeentelijke data en

gegevens van de zorgverzekeraar ge-

combineerd zijn. Den Haag. Gezonde

wijkanalyse per krachtwijk die inzicht

geeft in de gezondheid van wijkbewo-

ners. Dit ondersteunt vooral het debat

in de wijk over de relevantie van ge-

zondheid.

Tip: 7 en 18

1.4 Integraal breed programma

Voorbeeld: Den Haag, dit programma

concentreert zich voor de komende vijf

jaar op de belangrijkste determinanten

van gezondheidsachterstand (overge-

wicht, depressie, eenzaamheid, roken,

hart/longaandoeningen).

Tip: 7 en 8

1.5 Quick wins

Voorbeeld: Den Haag heeft enkele quick

wins uitgevoerd in de krachtwijken:

scholen zijn bezocht met de tuc-tuc

van de Ga voor gezond-campagne.

Wekelijks sporten gemiddeld 350 jon-

geren op het nieuwe Cruyff Court. De

Gezond Wonen-campagne is uitge-

voerd. Er is een plan van aanpak opge-

steld om afvoerloze geisers te saneren.

Een preventiesteunpunt in de Schil-

derswijk is opgericht. Hier zijn de acti-

viteiten Voorlichting eigen taal en cul-

tuur, Bewegen op recept en Allochtone

zorg consulenten onder gebracht.

Tip: 19

1.6 Gezondheidsmakelaar

Voorbeeld: Den Haag, De Haagse

gezondheidsmakelaar werkt in het

stadsdeel centrum en versterkt de sa-

menwerking tussen de verschillende

initiatieven.

Tip: 4 en 9

1.7 Sociale kaart

Voorbeeld: Heerlen.

Tip: 4 en 18

1.8 Frontlijnteam

Voorbeeld: Leeuwarden, in Heechterp/

Schieringen wordt gewerkt zonder

schotten en zonder projectencarrou-

sel. Er is een integrale aanpak via een in-

terdisciplinair werkend team dat straat

voor straat alle bewoners bezoekt. Het

frontlijnteam helpt bewoners met hun

ideen, vragen en problemen.

Tip: 13 en 14

35

35

http://www.amsterdam.nl/wonen-leefomgeving/buurt-bewoner/wijkaanpak/http://www.gezondgeweten.nl/http://www.gezondgeweten.nlhttp://www.gezondgeweten.nl/nieuwsbrieven/2/nieuwsbrief2.htmlhttp://www.msip.nl/http://www.heechterpschieringen.nl/https://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

Gezonde bewoners

2.1. Betrekken bewoners

Voorbeelden: Amsterdam, Creative Ur-

bans: dertig scholieren werkten aan

Healthy Climate West, waarin Buurt

5 in Geuzenveld op papier opnieuw is

ingericht met inachtneming van kli-

maatneutrale technieken en met spe-

ciale aandacht voor de gezondheid van

de bewoners van de (aandachts)wijk.

Eindhoven, aansluiting thema Gezonde

bewoners met PSV in the Community.

Tip: 4, 15 en 16

2.1. Living Lab

Voorbeeld: Eindhoven, In Doornakkers is

vanuit Brainport Health Innovation een

open proeftuin gestart waar (oudere)

mensen nieuwe innovatieve diensten

fysiek kunnen testen. Hiermee verkent

deze ontwikkelingsmaatschappij de

mogelijkheden van e-Health-toepas-

singen.

Tip: 12 en 16

2.2. Beweegtuin voor ouderen

Voorbeelden: Heerlen, Integrale aanpak

bewegen voor ouderen waarbij fysieke

omgeving (beweegtoestellen, moving

wheels pad, pocketparks) wordt ge-

combineerd met welzijnsactiviteiten

(MbvO) en preventieactiviteiten (be-

weegprogrammas fysiotherapeuten,

valpreventie). Utrecht, Realisatie van

de beweegtuin voor ouderen in Over-

vecht. Ouderen kunnen in hun nabije

woonomgeving met elkaar fitnessen.

Een fysiotherapeut draait in lente en

zomer een beweegprogramma.

Tip: 13, 14 en 16

Film: Beweegtuin voor senioren

Gezonde leefomgeving

3.1. Inspiratiedag over gezondheid met

alle relevante partners in de wijk

Voorbeeld: Amsterdam, de organisatie

van de inspiratiedag, inclusief wijk-

schouw, was in handen van DRO, GGD

en wijkaanpak.

Tip: 4, 7, 9 en 11

3.2. Uitgangspunten beweegvriendelijke

wijk in structuurvisie

Voorbeeld: Utrecht, in de structuurvisie

van de nieuwbouwlocatie Rijnenburg

zijn de resultaten van de pilot Beweeg-

vriendelijk Rijnenburg opgenomen,

te weten een fijnmazige netwerk van

voet- en fietspaden, voorzieningen-

spreiding in woningclusters, aandacht

voor de afstand tussen woon-, werk-

en voorzieningenlocaties, parkeer-

gelegenheid op enige afstand van de

woning, en speelgelegenheden en re-

creatie.

Tip: 1 en 6

3.3. Ontwerpteams

Voorbeeld: Brochure Oog van de Wijk.

Tip: 9 en 11

3.4. Fietsreizen voor kinderen

Voorbeeld: Zaanstad, het oprichten

van een kinderreisbureau om tot een

fietsvriendelijke wijk te komen. Er zijn

fietsreizen voor kinderen en hun ou-

ders georganiseerd, waarbij de kinde-

ren en hun ouders adviezen en ideen

meegeven aan de gemeente voor het

herinrichten van de wijk, die op stapel

staat.

Tip: 13, 14, 15 en 16

3.5. Inrichtingsplan voor openbare ruimte

Voorbeeld: Zaanstad, het inrichtingsplan

voor de openbare ruimte is opgesteld

om tot een prettige, veilige, kindvrien-

delijke wijk te komen. De kinderen en

hun ouders zijn hierbij betrokken.

Tip: 13 en 14

Successen

36

36

http://www.creativeurbans.nl/http://www.psv.nl/Community.htmhttp://www.brainportdevelopment.nl/project/living-lab-ehealthhttp://www.sevagram.nl/images/stories/documenten/DDL-20111118.pdfhttp://www.nijha.nl/nieuwsbericht/id=83/beweegtuin_in_park_vechtzoom_utrecht/http://www.youtube.com/watch?v=MYkJCJ8bgrwhttp://www.amsterdam.nl/publish/pages/352235/4_inspiratiebijeenkomst_gezonde_wijk_31_maart_2010.pdfhttp://www.rgd.nl/fileadmin/redactie/Onderwerpen/Rijksbouwmeester/Aandachtswijken/Oogvoordebuurt_magazine.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

4. Gezonde zorg

4.1. Structurele samenwerking eerstelijn

Voorbeeld: Utrecht, in de wijk Overvecht

is de eerstelijnsorganisatie Overvecht

Gezond! gevormd. Deze bestaat nu uit

vier multidisciplinaire gezondheids-

centra. Een vijfde centrum wil aanha-

ken; gesprekken hierover worden ge-

voerd. Ook een zesde centrum heeft

interesse. Tip: 9, 10 en 14

4.2. Samenwerking tussen wijkgezond-

heidswerk en eerstelijn

Voorbeelden: Utrecht, De samenwer-

king tussen het wijkgezondheidswerk

(GG&GD, preventie) en de eerste lijn

wordt steeds steviger, beter en met

meer vertrouwen. Momenteel loopt

er een project om nog beter de ver-

binding te leggen tussen de individu-

ele hulpverlening en het collectieve

gezondheids- en welzijnsaanbod in

de wijk. Letterlijk de link van Ziekte en

Zorg naar Gezondheid en Gedrag (ZZ/

GG link)! Voorbeeld: Heerlen. Meer sa-

men in praktijk (MSiP) bestaat uit meer

dan 35 partners op het gebied van wo-

nen, welzijn, zorg en preventie. Om

de samenwerking te realiseren, is een

overlegstructuur ontwikkeld die aan-

sluit op de wijk. Ieder jaar worden keu-

zes gemaakt voor bepaalde themas

en doelgroepen in projecten. Zie www.

msip.nl.

Tip: 9 en 10

4.3. Community-project om overgewicht

bij kinderen terug te dringen

Voorbeeld: Utrecht, Gezond gewicht

Overvecht is een community-project

gericht op het terugdringen van over-

gewicht bij kinderen. Inzet op gezonde

voeding en bewegen via scholen en

welzijnswerk. Na vijf jaar is het overge-

wicht onder 4- tot 12-jarigen gedaald

van 26 naar 20 procent.

Tip: 10 en 16

4.4. Aanbod gezondheidsbevorderende

activiteiten in wijk(centrum)

Voorbeeld: Eindhoven, Nieuw wijkcen-

trum De Toeloop waar gezondheidsbe-

vorderende activiteiten plaatsvinden.

Tip: 17

4.5. Wijkverpleegkundigen als Zichtbare

Schakels werken in alle aandachts-

wijken. De wijkverpleegkundige is de

schakel tussen wonen, zorg en welzijn.

Zij levert een bijdrage aan de verbe-

tering van de gezondheid en het wel-

bevinden van bewoners. De wijkver-

pleegkundige versterkt het reguliere

zorgaanbod en zorgt ervoor dat dit

aanbod beter aansluit op de wensen

van de burgers..Voorbeelden: Den Haag,

er zijn 8,5 fte wijkverpleegkundigen

in de aandachtswijken aan de slag als

zichtbare schakel. Eindhoven: zijn drie

wijkverpleegkundigen ingezet in Door-

nakkers als onderdeel van de Achter

de voordeur-aanpak.

Tip: 1

Successen

37

37

http://www.overvechtgezond.nl/http://www.youtube.com/watch?v=kfc10blByv4http://www.msip.nlhttp://www.msip.nlhttp://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=225482http://www.zonmw.nl/nl/projecten/project-detail/kwaliteit-van-leven-in-den-haag-zuidwest/?tx_zonmwdata_pi2%5Baction%5D=details&cHash=2da807b3dadd40094d456f74e6fff528http://www.zichtbareschakeldh.nlhttp://www.zonmw.nl/nl/projecten/project-detail/wijkverpleegkundige-plusde-zichtbare-schakel-tussen-wonen-welzijn-en-zorg-in-bennekel/https://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

4.6. Aanpak om babysterfte

terug te dringen

In 14 steden zijn projecten gestart om

de hogere babysterfte in aandachtswij-

ken te verminderen. Voorbeeld: Rotter-

dam, Het Erasmus MC en de gemeente

Rotterdam hebben enkele projecten

opgezet die bijdragen aan een betere

gezondheid van (aanstaande) vaders

en moeders en hun babys. Ook is ge-

werkt aan het verbeteren van de ver-

loskundige zorg. De aanpak tegen ba-

bysterfte is vanuit de GGD Rotterdam

bij de G4-directeuren op de agenda ge-

zet. De aanpak in Rotterdam vindt met

subsidie van het ministerie van VWS

navolging in enkele pilots in andere ge-

meenten.

Tip: 7

5. Gezond meedoen

5.1. Fit 4 work

Voorbeelden: Den Haag, Rotterdam,

Utrecht en Amsterdam. Het project Fit

4 Work is een initiatief van het UWV

WERKbedrijf en de diensten SoZaWe

en GGD van de vier grote gemeenten

van Nederland. Doel is de groep men-

sen die langdurig uitkeringsafhankelijk

zijn en zo ver van de arbeidsmarkt zijn

afgeraakt, dat plaatsing via de regu-

liere weg erg moeilijk is, toch aan de

slag te krijgen. Deze mensen hebben

een grote achterstand op het gebied

van (werk)ervaring, opleidingen, vaar-

digheden en competenties. Ze kam-

pen ook vaak met psychische klachten,

gezondheids- en sociale problemen,

zoals schulden, armoede, taalachter-

stand of gezinsproblemen.

Tip: 7 en 9

Successen

38

38

http://www.erasmusmc.nl/verloskunde_gynaecologie/Research/Subhome_HP4All/http://www.erasmusmc.nl/verloskunde_gynaecologie/Research/Subhome_HP4All/https://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

Met de experimenten met een integrale

aanpak hebben de gemeenten ervaringen

opgedaan die de moeite waard zijn om te

delen. De geleerde lessen hebben geleid

tot allerhande bruikbare tips waarmee

andere gemeenten hun voordeel kunnen

doen. Ook uit een workshop van het mi-

nisterie van BZK/WWI (Buurtalliantie in

februari 2011) en het ministerie van VWS

(NCVGZ-congres in april 2011) zijn goede

tips voortgevloeid.

Integrale aanpak

1. Integrale aanpak binnen de gemeente

kan beter (speerpunt voor nieuwe jaar)

Tip: 1

2. In verschillende wijkactieplannen is ge-

zondheid niet vanaf het begin meege-

nomen. Daardoor is het gezondheids-

veld niet altijd optimaal aangehaakt bij

de wijkenaanpak. Zeker daar waar de

woningcorporatie zich strikt houdt aan

de wijkactieplannen Tip: 6

3. 3. Gezondheidsproblemen los je niet

op met een project Tip: 7

Lessen4. Het kost tijd om betrokkenheid te krij-

gen van alle relevante organisaties,

kennis over elkaars zeer uiteenlopende

werkzaamheden en invalshoeken uit

te wisselen en te komen tot een goede

aanpak. Daardoor duurt het lang voor-

dat activiteiten in gang gezet kunnen

worden. Tip: 19

5. Er is tijd en ruimte nodig van alle be-

trokken organisaties voor dit experi-

ment. Tip: 2

6. Veilig stellen van middelen en lobby

kost meer tijd dan vooraf voorzien.

Tip: 2

7. 7. Het zoeken naar een samenhan-

gende aanpak kan uitmonden in heel

veel overleg en heel veel bureaucratie.

Tip: 4 en 7

8. Je hebt indicatoren nodig waarop je

succes kunt meten (per fase: agende-

ren, netwerken en formaliseren).Je

moet weten hoe je dat kunt meten.

Tip: 22 en 23

9. Veel tijd nodig om iets te zien in de

wijk, het gaat met kleine stapjes. Tip: 4

Gezonde leefomgeving

10. Gezondheid en ruimtelijke ordening

zijn gescheiden werelden met ver-

schillende belangen. De urgentie ge-

zondheid mee te nemen in ruimtelijke

plannen is voor de GGD groter dan

voor Stadsontwikkeling. Hieraan moet

voortdurend aandacht worden be-

steed. Tip: 1

11. Gezondheid en ruimtelijke ordening

worden van oudsher meer geassoci-

eerd met milieuaspecten (m.n. lucht-

kwaliteit en geluid). De gezondheids-

bevorderende mogelijkheden kunnen

ondersneeuwen bij gezondheidsbe-

schermende beperkingen, die vaak als

urgenter worden ervaren. Tip: 3

12. De directe relatie tussen leefomgeving

en het bevorderen van gezond gedrag

is niet goed meetbaar; veel factoren

benvloeden gezondheid. Meer onder-

zoek is wenselijk (en wordt ook opge-

zet). Tip: 22

Gezonde bewoners

13. Ook de bijdrage van bewoners vergt

tijd; langzaamaan bouw je een netwerk

van bewoners die gezondheid belang-

rijk vinden . Tip: 13 en 15

14. Denken vanuit het werkelijke probleem

en niet vanuit de organisatie is al een

belangrijke stap. De professional moet

mensen n-op-n aan een samen-

hangend pakket aan diensten helpen .

Tip: 13

15. Mensen worden niet werkloos omdat

ze in een bepaalde wijk wonen, maar

ze wonen vooral in een bepaalde wijk

omdat ze werkloos zijn. Succes 5.1 en

Tip: 16

39

39


16. Mensen die het beter krijgen (ook wat

gezondheid betreft), kunnen vertrek-

ken naar andere wijken. Tip: 21

17. Evaluatieonderzoek zoals het UR-

BAN40-onderzoek naar gezondheid in

de krachtwijken moet de kans krijgen

om langdurig effecten te meten, zodat

we op termijn weten wat werkt en wat

niet. De beoogde gezondheidseffecten

worden naar verwachting pas na lan-

gere tijd zichtbaar. Tip: 1 en 22

Lessen

40

40


Bestuurlijke inbedding

1. Houd er rekening mee dat de wijken-

aanpak een proces van lange adem

is. Zorg voor meerjarige bestuurlijke

afspraken, bijvoorbeeld bij het mee-

nemen van gezondheid in ruimtelijke

plannen.

2. Zorg voor een enthousiaste cordi-

nator/regisseur en zet deze duurzaam

in, dus niet alleen gedurende de pro-

jectperiode, om partijen bij elkaar te

brengen en kansen te pakken. Belang-

rijk dat deze regie voert op het eind-

doel en een visie voor de lange termijn

heeft.1

Proces is belangrijk

3. Weet hoe je gezondheid kunt verko-

pen. Stel oneliners op over hoe erg

het is en geef aan dat anderen daar

een rol bij kunnen spelen en welke rol

dat is (handelingsperspectief bieden).

Draag enthousiasme uit/geloof in wat

je doet.

4. Haak aan bij bestaande initiatieven

(gezondheid als middel). Betrek/of

sluit aan bij bestaande netwerken.

Wees flexibel, sluit aan bij de leefwe-

reld van anderen/organisaties. Werk

niet met top-down aanpak, maar

breng partners op wijkniveau bijeen.

Zoek voorlopers in de wijk (ambas-

sadeurs). Maatregelen hoeven niet in-

gewikkeld of duur te zijn.

5. Realiseer en accepteer dat veranderen

tijd kost. Neem genoeg doorlooptijd

en HOUD VOL!

Integrale en programmatische aanpak

6. Zorg ervoor dat gezondheid voor de

start van programmas meegenomen

wordt bij de besluitvorming.

7. Meervoudigheid van de problematiek

in aandachtswijken vraagt om een

integrale aanpak. Voer programmas

(vooral) uit in de slechtste wijken/

achterstandswijken. Samenhangende

aanpak begint met scherpe (wijk)ana-

lyse van de problemen en de partners

die hieraan kunnen/willen werken.

8. Projecten binnen de volksgezond-

heidssector die met een model wer-

ken, sorteren uiteindelijk meer effect.

Dit blijkt uit onderzoek.2 In zon model

moet worden meegenomen hoe de

inzet van alle betrokkenen kan leiden

tot de gewenste effecten. Het eind-

doel (verbeteren van gezondheid)

blijft in beeld en de kortetermijnacties

brengen het doel dichterbij.

9. Bundel krachten. Zoek andere sec-

toren op en werk actief samen: soci-

ale diensten, gezondheidszorg, sport,

ruimtelijke ordening, welzijn, onder-

wijs. Werk samen met diverse organi-

saties/mensen, zodat je vanuit diverse

invalshoeken ideen aangereikt krijgt.

Overtuig andere beleidsterreinen om

gezondheid te omarmen en betrek

andere sectoren bij de aanpak (zoals

de voedingsindustrie). Formuleer een

gemeenschappelijke ambitie en pri-

oriteiten. Heb ook oog voor elkaars

belangen. Zorg ervoor dat relevante

partijen samen een plan opstellen en

uitvoeren.

Tips

41

41


10. Maak gebruik van publiek-private sa-

menwerking: zoek naar win-winsitu-

aties en organisaties/ondernemingen

(met jouw thema) in maatschappelijk

verantwoord ondernemen. Follow the

money betrek private ondernemin-

gen bij het project en zorg ervoor dat

zij gezondheidsinvestering belangrijk

vinden. Denk vanuit kansen en durf

over je schutting heen te kijken.

11. Zorg voor een goede stedenbouw:

maak spelen op straat en in park mo-

gelijk, zorg voor goede routes daar-

heen en realiseer bereikbare zorg in de

wijk. Zorg voor fysieke maatregelen

in combinatie met programmatisch

aanbod (combinatie hard- en soft-

ware). Beweegvriendelijke inrichting

hoeft niet veel geld te kosten; zoek

naar effectieve oplossingen. Zorg met

minimale aanpak voor meer bewe-

ging en benut onbenut groen. Voer

een gezondheidstoets van ruimtelijke

plannen in.

12. Borg inzet wijkverpleegkundigen-

nieuwe stijl binnen een integraal

werkend wijkteam: verbind welzijn,

veiligheid, wonen en gezondheid met

gebruik van bestaande middelen.

Bewonersgericht werken

13. Luister naar de behoeften en wensen

van bewoners. Betrek bewoners over-

al bij: laat ze meedenken en met plan-

nen komen vrdat de gemeente een

plan voor de leefomgeving maakt.

Laat bewoners meebepalen wat ze

belangrijk vinden. Maak ze enthousi-

ast. Betrek bewoners en professionals

die in de wijk werken bij de plannen

om te leren wat een gezonde leefom-

geving is en wat zij nodig hebben om

meer te bewegen (wijkschouw).

14. Vertaal individuele signalen naar col-

lectief aanbod. Let op wat de bewo-

ners van jong tot oud willen en voer

dit wijkgericht uit om de gezondheid

te bevorderen.

15. Sluit aan bij de lopende activiteiten

in een buurt en betrek de mensen er-

bij. Laat bewoners met en voor elkaar

dingen doen. Dit schept een band en

stimuleert (in)direct gezondheid, vei-

ligheid en sociale cohesie. Help bewo-

nersinitiatieven op weg.

16. Een positieve boodschap helpt. En

meedenken (hoe het gezonder kan)

wordt als prettig ervaren. Maak het

leuk, begin niet over gezondheid,

maar laat mensen werken, sporten,

dansen, koken, opvoeden, oefenen en

feesten. Verleid ze. Social marketing:

maak gezond leven fun, easy & po-

pular. Voorbeeld: fun, easy & popular

17. Bied activiteiten aan bij mensen in de

buurt, zodat de drempel om mee te

doen zo laag mogelijk wordt.

Actiegericht werken

18. Begin met een scan van de wijk. Be-

paal daarop je inzet, de ideale mix.

19. Begin met kleine acties die op korte(re)

termijn zichtbaar resultaat opleveren.

Dat geeft energie. Begin gewoon en

wacht niet tot er een dichtgetimmerd

plan ligt. Stel eerst een deadline op

en werk daarnaartoe (snelkookplan).

Formuleer acties die bijdragen aan het

vastgestelde doel.

20. Zorg voor meer ruimte in de wijk voor

spelen op straat, wandelen en fietsen.

Zorg voor veilige, ruime fietspaden,

veilige parken en groenvoorzienin-

gen. Bouw kijkgroen om tot speel- en

eetbaar groen! Creer overal op loop-

afstand een terrasje. Zorg voor mini-

maal n veilige route waarlangs je

kunt wandelen of joggen met om de

paar honderd meter bankjes om uit te

rusten, bij te praten en even te han-

gen. Leg een ommetje aan, markeer

eventueel een route. Maak moes-

tuinen mogelijk. Maak een Krajicek

Playground van geschikte pleinen.

Tips

42

42


Resultaten volgen en evalueren

21. Meet successen op individueel en op

wijkniveau.

22. Pas nieuwe maatregelen en nieuwe

instrumenten zolang toe dat de effec-

tiviteit hiervan vastgesteld kan wor-

den. Combineer praktijk met onder-

zoek en evaluatie. Alleen dan weet je

wat werkt en kun je leren en anderen

laten leren. Goed onderzoek vraagt

veel tijd. Besteed aandacht aan be-

haalde successen. Gebruik soms een

andere manier dan standaardonder-

zoek (combi van feedback + aanwezig

in de wijk (Kijk in de Wijk).

23. Zet een effectenarena op en voer een

MKBA uit (zie Hoofdstuk 9).

Tips

43

43


44

44


Wil je meer weten over de verschillende steden? Klik dan op de stad.

Experimenten Gezonde Wijk per stadHoofdstuk 11

45

45


Wijkenschets

In Amsterdam is stevig ingezet op de

wijkaanpak om de wijken te verbeteren

en te verfraaien. Cijfers laten zien dat het

ook met de gezondheid van de bewoners

beter kan; we vinden er bovengemiddeld

veel overgewicht, eenzaamheid en angst-

en depressiestoornissen en aan overge-

wicht gerelateerde ziekten als diabetes. Er

wordt onvoldoende bewogen, meer dan

de helft van de bewoners eet onvoldoen-

de groente en fruit en er wordt nog stevig

gerookt.

AmsterdamGezonde Leefomgeving

De Amsterdamse wijkaanpak richt zich op

zeventien buurten die veel tot zeer veel

aandacht vragen. In Amsterdam wordt al

veel gedaan aan Gezonde zorg. Daarom

is besloten binnen het experiment vooral

het thema Gezonde leefomgeving op te

pakken. Daarbij is het thema Gezonde be-

woners niet uit het oog verloren. Een an-

der belangrijk kader voor experiment Ge-

zonde Wijk is Sportplan 2009-2012. Het

college heeft in dat in april 2008 vastge-

steld. In het sportplan is een doelstelling

Gezonde Wijk opgenomen: sinds 2009

wordt in het kader van de Gezonde Wijk

een impuls gegeven aan de bewegings-

vriendelijke wijk.

Aanpak

De inzet bij dit experiment is heel na-

drukkelijk gericht op agendering van ge-

zondheid binnen de wijkaanpak en bij

ruimtelijke ordening. Door de grotere

bewustwording van gezondheid en de

relatie van gezondheid met de omge-

ving waar we in wonen en werken heeft

een duidelijke spin off plaatsgevonden.

Een aantal projecten en producten bin-

nen de wijkaanpak heeft hierdoor een

gezonde(re) component gekregen, wat

zonder deze agendering niet was gebeurd.

Dit blijkt ook uit een onlangs opgestelde

Maatschappelijke Kosten- en Batenana-

lyse. De inzet op relatieontwikkeling re-

sulteerde in een aanpak waarbij vlot in-

gesprongen kan worden op kansen en

initiatieven. Informeel noemen we dit

principe volg de kansen en volg het geld:

waar ruimte is voor een initiatief wordt

gekeken op welke manier het thema ge-

zondheid bij dit initiatief ondergebracht

kan worden.

Successen

n Verschillende disciplines (gezondheid

en preventie enerzijds, en ruimtelijke

ordening en Wijkaanpak anderzijds)

zitten met elkaar aan tafel en zoeken

en/of zetten quick wins op. Zij weten

elkaar ook buiten het netwerk om te

vinden en hebben een voortrekkers-

rol bij het agenderen van de gezonde

omgeving binnen hun eigen secto-

ren.

n Creative Urbans: dertig scholieren wer-

ken aan Healthy Climate Wezt, waar-

in Buurt 5 in Geuzenveld op papier

opnieuw ingericht wordt met inacht-

neming van klimaatneutrale technie-

ken en met speciale aandacht voor

de gezondheid van bewoners van de

(aandachts)wijk.

46

46

http://www.amsterdam.nl/wonen-leefomgeving/buurt-bewoner/wijkaanpak/www.creativeurbans.nlhttp://www.creativeurbans.nlhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_5.pdfhttp://www.creativeurbans.nlhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

n Start project Participatie door sport

en bewegen in Buurt 5 in Geuzenveld,

waarin samengewerkt wordt tussen

woningcorporatie, gemeente en ho-

ger onderwijs.

n Start project Buurt in Beweging in

Buurt 5 in Geuzenveld, waarin in een

publiek-private constructie samenge-

werkt wordt tussen woningcorporatie

Ymere, gemeente en hoger onderwijs.

Het doel is deelnemers (jongeren en

gesoleerde vrouwen) door sport en

beweging een stap verder te krijgen

richting participatie (school, vrijwilli-

gerswerk of opleiding).

n In 2012 is de Amsterdamse aanpak

Over Gewicht van start gegaan, ge-

richt op het bevorderen van een ge-

zond gewicht onder de jeugd. De re-

latie tussen leefomgeving en gezond

gedrag is een onderdeel van de aan-

pak. Onderdelen van het experiment

de gezonde wijk kunnen via het pro-

gramma Over Gewicht worden door-

ontwikkeld en op meer plekken in de

stad worden ingezet.

n In stadsdeel Nieuw West loopt de pi-

lot Gezonde Leefomgeving van het

NISB. Ook is de Amsterdamse JOGG

(Jongeren op Gezond Gewicht) pilot

gestart in Nieuw West, onder andere

door het brede draagvlak dat er was

voor gezondheid in het stadsdeel.

n De opening van natuurspeeltuin de

Natureluur.

Amsterdam

Lessen

n Flexibel opstellen en aansluiten bij

leefwereld van anderen/organisaties.

n Duidelijke aanspreekpunten binnen

het netwerk.

n Kort en bondig inzicht geven in de ge-

zondheid van de bewoners, en aan-

tonen dat anderen daar een rol bij

kunnen spelen maar ook baat kunnen

hebben bij een verbetering hiervan

(handelsperspectief bieden).

Tips

n Ga uit van een flexibele agenda, maar

laat je niet afleiden richting je doel.

n Laat je niet verleiden tot het opstellen

van normen, maar blijf met alle par-

tijen kijken naar de mogelijkheden.

n Spreek met zoveel mogelijk potenti-

le partners en zoek de samenwerking

daar waar al energie of initiatief zit.

Contactgegevens projectleider

Annelies Acda

[email protected]

06 - 43 83 08 85

47

47

mailto:aacda%40ggd.amsterdam.nl?subject=Amsterdamwww.creativeurbans.nlhttp://www.creativeurbans.nlhttp://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_1_hfdst_5.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

Wijkenschets

De wijk Presikhaaf-West ligt in het oosten

van Arnhem, ten noorden van Arnhemse

Broek. De wijk is vooral gebouwd na de

Tweede Wereldoorlog en in de periode

1960-1970. Een deel van de woningen

stamt uit 1990-2000. De wijk bestaat uit

de buurten Presikhaaf I, Presikhaaf II en

Presikhaaf III. Presikhaaf-West is een van

de krachtwijken van Arnhem.

De gemeente Arnhem begon het experi-

ment in de wijk Presikhaaf, gericht op het

verbeteren van de gezondheid van oude-

ren. Daar is een aantal redenen voor.

n Het huidige Arnhemse gezondheids-

beleid richt zich voornamelijk op de

jeugd/preventie (overgewicht, alco-

holgebruik en psychische problema-

tiek zijn als speerpunten benoemd).

n In de Wet publieke gezondheid is pre-

ventieve ouderengezondheidszorg

een nieuwe gemeentelijke taak ge-

worden.

Arnhem

n De Volwassenenmonitor en 65+-mo-

nitor van GGD Gelderland-Midden

geven aanleiding om extra in te zetten

op de ouderen.

n In Presikhaaf wonen (in relatie tot de

andere drie krachtwijken) relatief veel

oudere bewoners.

n In Presikhaaf bestaan veel (gezond-

heids)voorzieningen en er is veel

groen. Het is een conglomeraat van

zeer kwetsbare buurten waar welis-

waar bewonersinitiatieven worden

ontplooid, maar die niet altijd even

zichtbaar zijn. De match tussen voor-

zieningen en bewoners laat vaak te

wensen over.

n Het past goed in de wijkvisie Presik-

haaf.

Aanpak

Uitdrukkelijk werd het experiment niet

alln op gezondheid gericht en ook niet

alln op ouderen. De oudere bestaat

immers niet. Nee, ze richtten zich op ge-

zondheid in de breedste zin des woords

n op de mensen die hier n al aan bijdra-

gen. Gezondheid gaat over ontmoeting,

participatie, een goede kroeg, functioneel

openbaar groen, activiteiten, educatie en

cultuur. De mensen die hieraan bijdragen

vormen een actieve groep bewoners en

professionals uit allerlei domeinen.

Successen

n Bewoners en professionals vertrou-

wen elkaar.

n In korte tijd zijn er veertig smaakma-

kers komen bovendrijven die van el-

kaar leren en die samen dingen berei-

ken.

n Beter netwerk van zorgprofessionals

en bewoners.

48

48

http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_2_hfdst_4.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

ArnhemLessen

n Kijk eerst wat er al is, wat bewoners al

doen en maak dat zichtbaar.

n Kijk naar gezondheid als meer dan

niet-ziek/hulpbehoevend zijn (gezel-

lige wijk = gezonde wijk).

n Geef bewoners waardering en vraag

wat ze zelf doen en wat ze nodig heb-

ben.

Tips

n Betrek het management er tijdig bij.

n Betrek collegas erbij (zoals vernieu-

wend welzijn).

n Doe het altijd in de wijk zelf.

Contactgegevens projectleiders

Barbara Willaert

[email protected]

026 - 377 50 08

Saskia Moester

(wijkregisseur Presikhaaf)

[email protected]

026 - 377 31 99

49

49

mailto:barbara.willaert%40arnhem.nl?subject=mailto:saskia.moester%40arnhem.nl?subject=http://www.experimentgezondewijk.nl/gezondewijk/PDF/Bijlage_2_hfdst_4.pdfhttps://twitter.com/gezondewijkhttp://www.linkedin.com/groups/Gezonde-Wijk-3755390?gid=3755390&trk=hb_side_ghttp://www.rijksoverheid.nl

Wijkenschets

Er zijn in Den Haag vier krachtwijken die

extra aandacht krijgen via een groot aan-

tal business cases (concrete plannen, fy-

siek en sociaal). In deze wijken is sprake

van ernstige gezondheidsachterstand.

Deze wijkanalyses zijn uitgebreid be-

schreven in de gemeentelijke uitgave Ge-

zondheid in de krachtwijken.

Aanpak

Het doel van het gezamenlijke program-

ma is dat de gezondheidssituatie over tien

jaar in de krachtwijken gelijk is aan die van

het Haags gemiddelde. De coalitie het

Gezond Geweten is in Den Haag de basis

voor het integrale programma Samen ge-

zond. Behalve de gemeente Den Haag zijn

daar 32 partners bij betrokken. Zij leggen

zich toe op het stimuleren van gezond en

sportief leven, de inrichting van een ge-

zonde leefomgeving, het bevorderen van

toegankelijke preventie en zorg en het

scheppen van voorwaarden om gezond te

kunnen meedoen in de samenleving (par-

ticipatie).

Den HaagSuccessen

n Er is een brede coalitie die een inte-

grale aanpak ondersteunt en verder

ontwikkelt. In deze coalitie participe-

ren zowel lokale als landelijke part-

ners (zie website)

n Er is een gezonde wijkanalyse per

krachtwijk gemaakt die inzicht geeft

in de specifieke gezondheidsituatie

per wijk (zie website). Dit ondersteunt

vooral het debat in de wijk over de re-

levantie van gezondheid.

n Publiek-private samenwerking bij de

aanpak van zowel overgewicht (win-

keliersverenigingen, winkelketens) als

gezonde leefomgeving (woningcor-

poraties) op wijkniveau is een belang-

e-boek Gezonde wijk in praktijk

Documents

Transcript of e-boek Gezonde wijk in praktijk