©KPC Groep

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

Praktijk uit de wijk

Sociale cohesie, segregatie, veiligheid en burgerschap

Deze publicatie is tot stand gekomen in opdracht van het ministerie van OCW in het

kader van de wet subsidiëring landelijke ondersteunende activiteiten

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

1 INLEIDING 3

2 ACHTERGROND EN PROBLEEMSTELLING 4

3 DATA EN OPERATIONALISERINGEN 6

4 RESULTATEN 9

5 CONCLUSIE EN DISCUSSIE 17

6 LITERATUURLIJST 20

7 BIJLAGEN 21

7.1 Bijlage 1 Interviewleidraad 21

7.2 Bijlage 2 Voorbeelden 26

7.3 Bijlage 3 Respondenten 30

Inhoud

Pagina 3/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

1 INLEIDING

De voorliggende notitie is de rapportage van een uitgebreid onderzoek naar de kritische

factoren en succesvolle interventies bij de problematiek van segregatie, sociale cohesie,

burgerschap en veiligheid in krachtwijken in Nederland. Een goede invulling en uitwerking

daarvan zijn voorwaardelijk voor een goede ontwikkeling van jongeren.

Het onderzoek is vertrokken vanuit de school. Immers de school als maatschappelijke

onderneming kan niet heen om de noden die zich voordoen in de samenleving. De

problematiek rond democratisch burgerschap, sociale integratie, verantwoordelijkheid voor de

omgeving, multiculturele en multi-etnische verschillen, segregatie, veiligheid en bovenal het

opvoeden en opgroeien van de jeugd, vragen om een aanpak die boven de taken van scholen

en besturen alleen uitstijgt. Het gezamenlijk opereren in buurt, wijk of stad vraagt om een

procesaanpak waarin participatie van betrokken partijen en geledingen onder erkenning van

hun belangen centraal staat.

In december 2008 werd de eerste fase van het onderzoek afgerond met een conceptuele

kadernotitie. Deze notitie vormde het uitgangspunt voor het verdere onderzoek in 2009.

Op basis van vooronderzoek werd onderzocht welke kritische factoren een rol spelen bij de

problematiek. Hierop werd een interviewleidraad opgesteld waarmee de respondenten werden

bevraagd op interventies ten aanzien van burgerschap, veiligheid en sociale cohesie.

De interventies, succesfactoren en randvoorwaarden zijn in deze kadernotitie uitgewerkt.

De tweede fase van het onderzoek (2009) richtte zich op de interventies en acties die in

verschillende probleemwijken ter bevordering van sociale cohesie zijn doorgevoerd met als doel

goede voorbeelden uit deze wijken naar boven te halen en deze naar andere wijken te

verspreiden.

In deze onderzoeksrapportage zijn de operationaliseringen uitgewerkt op basis van het eerder

genoemde conceptueel kader, daarnaast de resultaten van het onderzoek, conclusies en

discussie. Als bijlage zijn succesvolle voorbeelden opgenomen.

Tijdens de onderzoekperiode werd de weblog ‘Praktijk uit de Wijk’

(www.wijkpraktijk.blogspot.com) ingericht en actueel gehouden. Op deze weblog zijn

succesvolle interventies en acties uitgewerkt.

Het onderzoek werd in 2009 uitgevoerd door Lieke Eijsackers, Margaret Rekers, Martine

Amsing, Anneke Elenbaas en Kochai Momand. Deze laatste verzorgde tevens de voorliggende

onderzoeksrapportage, projectleiding was in handen van Fritz Spliethoff.

Het onderzoek kon plaatsvinden dankzij de medewerking van een groot aantal respondenten

die bereid waren hun visie en ervaringen met ons te delen.

September 2009

Fritz Spliethoff

Pagina 4/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

2 ACHTERGROND EN PROBLEEMSTELLING

Op 22 maart 2007 maakte minister Ella Vogelaar van Wonen, Wijken en Integratie (WWI) een

lijst van 40 Nederlandse probleemwijken bekend die zij aanduidde als krachtwijken. Het doel

van de nieuwe wijkaanpak was om van de 40 aandachtswijken in maximaal tien jaar

krachtwijken te maken, waar de bewoners van de wijken prettig samen kunnen leven.

Specifieke aandacht ging uit naar het verbeteren van maatschappelijke participatie, scholing,

wonen, werk, sport en beweging, zodat de sociale positie van de bewoners vooruitgaat en

daarmee de sociale cohesie van de wijk. Zo heeft minister Vogelaar vorig jaar voor Deventer

het zogenaamd charter ondertekend waarin staat op welke manier de probleemwijk Rivierenwijk

in de stad Deventer verbeterd moet worden (Ministerie van VROM, 2008). Hieruit blijkt dat de

aandacht voor probleemwijken en daarmee samenhangend de verbetering van sociale cohesie

hoog op de politieke agenda staat.

Maar wat is sociale cohesie precies? Onder sociale cohesie wordt de mate van samenhang

bedoeld die samenlevingen vertonen. De leden van een samenleving kunnen een hechte

eenheid vormen maar ze kunnen ook als los zand aan elkaar hangen. Volgens de

integratietheorie van Durkheim vertoont iedere samenleving een bepaalde mate van

samenhang, voor zover ze uit bepaalde intermediaire groeperingen bestaat en bepaalde

algemeen gedeelde waarden en normen kent, dat wil zeggen een of andere cultuur bezit.

Naarmate de leden van zo’n samenleving hechter in deze groeperingen zijn geïntegreerd, leven

zij de waarden en normen meer na, wat in meer samenhang resulteert (Ultee, Arts en Flap,

2003). Sociale cohesie kent verschillende dimensies zoals segregatie, of als tegenhanger

daarvan integratie, veiligheid of juist onveiligheid en (actief) burgerschap (Conceptuele kader,

2008). Over deze begrippen volgt in latere hoofdstukken meer.

Met vraagstukken omtrent sociale cohesie houden de sociale wetenschappen zich vaak bezig.

Onderzoek naar sociale cohesie is van belang omdat de Nederlandse overheid aan de hand

van de uitkomsten van deze onderzoeken nieuw beleid kan vormen en bestaand beleid kan

aanpassen. Naast de sociale wetenschappen zijn er allerlei organisaties en instellingen die

belang hebben bij kennisvergaring rondom sociale cohesie. KPC Groep wil een bijdrage leveren

door meer kennis te vergaren over het bestrijden of verminderen van segregatie, het

bevorderen van sociale cohesie, veiligheid en vooral burgerschapcompetenties zodat de

leefwereld van kinderen verbeterd kan worden. Door middel van ontwerpgericht onderzoek

worden antwoorden en kennis verworven over acties die echt effectief zijn om sociale integratie

te bevorderen en bestaande segregatie tegen te gaan. Hierbij ligt het speerpunt op het

bevorderen van een actieve maatschappelijke participatie van jongeren en hun ouders.

Dit onderzoek richt zich op de interventies en acties die in verschillende probleemwijken ter

bevordering van sociale cohesie zijn doorgevoerd met als doel goede voorbeelden uit deze

wijken naar boven te halen en deze naar andere wijken te verspreiden zodat er betere

leefwerelden voor kinderen en jongeren gecreëerd kunnen worden. Daarom luidt de

onderzoeksvraag als volgt.

Door welke interventies en acties wordt sociale cohesie binnen probleemwijken in Nederland

bevorderd?

De school als maatschappelijke onderneming kan een belangrijke rol spelen bij de verbetering

van sociale cohesie in wijken. De school heeft als taak om kinderen en jongeren voor te

bereiden op een plaats binnen de samenleving. Daarom is in dit onderzoek sprake van

deelvragen die zowel op de school als de omgeving betrekking hebben. Deze deelvragen

zeggen iets over sociale cohesie in het algemeen maar zijn vaak ook te verdelen over de

onderwerpen segregatie, veiligheid of burgerschap.

Pagina 5/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

De deelvragen zijn als volgt:

- welke acties zijn echt effectief om sociale integratie te bevorderen c.q. bestaande

segregatie tegen te gaan;

- hoe kunnen weerbaarheid en sociale competentie van leerlingen vergroot worden;

- op welke wijze kan verbreding van het aanbod bijvoorbeeld in Brede Scholen (kunst,

cultuur, sport, bewegen, zorg en welzijn, techniek) bijdragen aan een veilig schoolklimaat;

- hoe bevorder je een actieve maatschappelijke participatie van jongeren en hun ouders;

- hoe vorm je effectieve ketens voor de oplossing van maatschappelijke vraagstukken

waarmee je als school te maken krijgt en die je niet alleen kunt oplossen;

- hoe ontwikkel je een effectieve samenwerking met de ouders en de verschillende partijen

binnen de wijk;

- welke samenwerking, hoe en met welke partners, is nodig om tegemoet te komen aan de

eisen die opvoeding en begeleiding anno 2010 stellen?

In december 2008 is literatuuronderzoek gedaan naar de onderwerpen segregatie, veiligheid en

burgerschap en de kritische factoren voor interventies op deze onderwerpen. Hier is een

conceptuele kadernotitie van gemaakt. Op basis hiervan is een ontwerpgericht onderzoek

uitgevoerd ten aanzien van interventies op het gebied van segregatie, sociale cohesie,

burgerschap en veiligheid in (Vogelaar)wijken.

In het volgende hoofdstuk worden de data, methode en operationaliseringen besproken. In

hoofdstuk 3 worden de resultaten van de interviews besproken en in hoofdstuk 4 komen de

conclusies en discussiepunten aan de orde.

Pagina 6/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

3 DATA EN OPERATIONALISERINGEN

Data en methode

Om de onderzoeksvraag te beantwoorden, is gebruik gemaakt van een semi-gestructureerde

vragenlijst aan de hand waarvan open interviews zijn afgenomen. Deze hebben

plaatsgevonden in november 2008 en februari 2009. De interviews zijn afgenomen in veertien

wijken, waarvan er vier zijn geselecteerd uit de 40 Vogelaarwijken (zie tabel 1). Deze wijken zijn

zo gekozen dat ze over heel Nederland verspreid zijn, zodat representatieve uitspraken gedaan

kunnen worden over soortgelijke wijken in Nederland. In 2008 is in negen wijken één interview

gehouden, terwijl in 2009 in vijf wijken gemiddeld vier (minimaal drie en maximaal zes)

interviews zijn afgenomen. Dit brengt het totaal op dertig interviews. Getracht is om de

interventies van verschillende kanten te horen. Daarom zijn onder de respondenten directeuren,

leerkrachten, leerlingen, ouders, wijkcoördinatoren, maatschappelijke werkers, kinderopvang, et

cetera.

Dit onderzoek heeft in verschillende fasen plaatsgevonden. In de eerste fase is op basis van

vooronderzoek nagegaan welke kritische factoren een rol spelen bij de problematiek. Dit heeft

een conceptuele kadernotitie opgeleverd die het uitgangspunt vormt voor de voorlopige

interviewleidraad. Deze is beproefd in 2008 bij negen respondenten uit negen verschillende

wijken. Zij zijn bevraagd op interventies ten aanzien van burgerschap, veiligheid en segregatie.

Wat was het effect van de interventie, wat waren succesfactoren en verbeterpunten en wat zijn

de randvoorwaarden voor een dergelijke interventie (zie Bijlage 1 Interviewleidraad). Op basis

van de ervaringen is de interviewleidraad enigszins bijgesteld.

In de tweede fase in 2009 is de informatie over interventies en praktijkvoorbeelden uit de eerste

fase meegenomen naar vijf wijken. In deze vijf wijken zijn eenentwintig interviews gehouden

zoals hierboven staat beschreven. Naast de informatie uit de interviews zijn er in deze fase ook

handreikingen, instrumenten en beeldmateriaal verzameld van de interventies.

In de derde fase staat monitoring centraal. De interventies die de wijk al aan het uitvoeren was

of is gaan uitvoeren naar aanleiding van aangedragen voorbeelden van andere wijken worden

een halfjaar na het interview opgezocht en verder in de tijd gevolgd door middel van monitoring

en evaluatie. Deze fase vindt plaats in de tweede helft van 2009.

Tabel 1: Aantal interviews per wijk 2008 en 2009

Interviews in 2008

Stad Wijk Aantal interviews

Uden - 1

Eindhoven Woensel West 1

Alphen aan de Rijn Centrum 1

Zeeland Middelburg 1

’s-Hertogenbosch Graafsewijk 1

Amsterdam Stadsdeel Westerpark 1

Vlaardingen Babberspolder 1

Den Haag Transvaal 1

Nijmegen Meijhorst 1

Totaal 2008 9

Interviews in Vogelaarwijken 2009

Stad Wijk Aantal interviews

Nijmegen Hatert 4

Arnhem Malburgen 3

Schiedam Nieuwland 6

’s-Hertogenbosch Graafsewijk (geen

Vogelaarwijk)

3

Pagina 7/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

Stad Wijk Aantal interviews

Groningen Korrewegwijk 5

Totaal 2009 21

Totaal aantal interviews 30

Operationaliseringen

Sociale cohesie

Zoals uit het conceptuele kader (2008) blijkt, is sociale cohesie geen eenduidig begrip. Het kan

zich op tal van manieren manifesteren, van wederzijdse participatie en samenwerking tussen de

bewoners van een wijk tot wereldwijde solidariteit in de vorm van gezamenlijke acties tussen

verschillende landen om bijvoorbeeld veiligheid in de wereld te bewerkstelligen. Daarnaast kent

sociale cohesie verschillende definities. In dit onderzoek wordt onder sociale cohesie de

verbindingen tussen delen, elementen of leden van een bepaald systeem verstaan. Of dat nu

een groep, een gemeenschap, een organisatie, een buurt of wijk is, of dat het de samenleving

als geheel is. Het gaat daarbij uitdrukkelijk om verbindingen die mensen bij elkaar houden.

Verbindingen die ervoor zorgen dat mensen niet ongemerkt wegzakken in anonimiteit of

– positief gesteld – verbindingen die ervoor zorgen dat mensen het gevoel hebben dat ze ertoe

doen. Verbindingen ook die saamhorigheid teweegbrengen en die solidariteit en

gemeenschapszin oproepen (Conceptueel kader, 2008).

Sociale cohesie kan op verschillende niveaus bestudeerd worden, op individueel niveau, op

groepsniveau, op gemeenschapsniveau, et cetera. In dit onderzoek is de aandacht gericht op

wijkniveau. Het doel is om op basis van de onderzochte wijken generaliserende uitspraken te

doen over soortgelijke wijken in heel Nederland. Hierbij wordt niet gesproken van te weinig of te

veel sociale cohesie binnen een wijk, maar wel of binnen wijken sprake is van verbondenheid

en betrokkenheid tussen de bewoners. Sociale cohesie kent verschillende dimensies zoals

segregatie of als tegenhanger daarvan integratie, veiligheid of juist onveiligheid en (actief)

burgerschap. Hierbij kan sociale cohesie zowel als paraplubegrip voor de drie termen gezien

worden of als een los begrip op zichzelf. Hieronder worden de dimensies van sociale cohesie,

zoals zojuist genoemd, nader toegelicht.

Segregatie

Letterlijk betekent segregatie ‘scheiding’ of ‘afzondering’. In een samenleving kan een persoon

of een groep zich afzonderen en samentrekken met anderen die men als gelijkgezinden en

lotgenoten beschouwt, hetgeen de sociale cohesie binnen die groep kan versterken maar de

algehele sociale cohesie van bijvoorbeeld de wijk kan verzwakken. Omdat kinderen en jongeren

het aandachtspunt van dit onderzoek zijn en de school een belangrijke rol speelt in het

verbeteren van de leefwereld van kinderen en jongeren is de respondenten gevraagd of de

populatie van de school een afspiegeling is van de wijk, wat betreft de etniciteit en het

opleidingsniveau. Dit is ook de definitie zoals deze in dit onderzoek wordt gehanteerd. Tevens

is de respondenten gevraagd of er sprake is van segregatie in de wijk, hoe dit in het verleden

was en welke acties zijn ondernomen om segregatie tegen te gaan en integratie te bevorderen

en met welk effect.

Veiligheid

In de discussie rondom sociale cohesie wordt naast segregatie of integratie vaak de term

(on)veiligheid gebruikt. Daarbij wordt in de literatuur een onderscheid gemaakt tussen enerzijds

de objectieve of meetbare onveiligheid zoals inbraak in woningen, fietsdiefstal, gebruik van

geweld, et cetera. Anderzijds de subjectieve veiligheid of ook wel veiligheid die met gevoel te

maken heeft zoals bijvoorbeeld de angst om overvallen te worden, het zich niet op het gemak

voelen in een donkere straat, et cetera. In dit onderzoek is naar sociale veiligheid gevraagd die

zowel betrekking heeft op objectieve als subjectieve veiligheid. Sociale veiligheid wordt bepaald

Pagina 8/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

door de mate van geweldsdelicten, het gevoel van veiligheid dat de betrokkenen hebben, de

tevredenheid van de betrokkenen met het schoolklimaat en het veiligheidsbeleid en de

waardering hiervan door de betrokkenen. Telkens is aan de respondenten deze definitie

voorgelegd en achterhaald of er sprake is of was van onveiligheid en wat voor acties

ondernomen zijn om veiligheid te vergroten en met welk effect.

Burgerschap

Bij burgerschap denkt men vaak aan zaken als actief en passief stemrecht, recht op onderwijs,

de verworvenheden van de verzorgingsstaat en het bezit van reisdocumenten. Burgerschap

kent dan ook verschillende dimensies zoals een politiek-juridische dimensie die het meest

sprekend tot uitdrukking komt in de vorm van stemrecht en staatsburgerschap, een

economische dimensie die sterk verbonden is met de antwoorden op vragen als ‘Waar komt

mijn inkomen vandaan? En aan welke samenleving lever ik economisch een bijdrage?’. De

dimensie die in dit onderzoek centraal staat, is de sociaal-culturele dimensie waarvoor van

belang is bij welke gemeenschap men zich betrokken voelt, welke taal men spreekt en waar

men zich thuis voelt. Respondenten is gevraagd of in hun wijk sprake is van de bereidheid en

het vermogen bij de burgers om deel uit te maken van de gemeenschap en daar een actieve

bijdrage aan te leveren. Ook is hier gevraagd of er acties zijn ondernomen om actief

burgerschap te bevorderen en met welk effect.

Op basis van deze drie onderwerpen en het overkoepelende onderwerp sociale cohesie is

informatie verworven die van belang is voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag en de

deelvragen. In het volgende hoofdstuk zijn de resultaten weergegeven.

Pagina 9/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

4 RESULTATEN

In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek beschreven. Voordat de bevindingen

per onderwerp (segregatie, veiligheid, burgerschap en sociale cohesie) besproken worden,

wordt ingegaan op de definities van de onderwerpen en de mate waarin de respondenten

aangeven dat er sprake is van segregatie, veiligheid en burgerschap.

De respondenten konden zich in grote lijnen vinden in de voorgestelde definities van de

onderwerpen. Onder segregatie verstond men echter niet altijd hetzelfde als omschreven in de

definitie zoals in dit onderzoek gehanteerd. Verschillende respondenten gaven aan onder

segregatie de scheidslijnen op allerlei gebieden te verstaan gelijk aan etnische lijnen en dus

niet alleen of de populatie van de school een afspiegeling was van de wijk wat betreft opleiding

en etniciteit.

Om een beeld te krijgen van de mate waarin segregatie, veiligheid en actief burgerschap door

de geïnterviewden in de wijk werd ervaren, is in tabel 2 het percentage per onderwerp

weergegeven. De helft van de dertig geïnterviewden ervaart een hoge mate van segregatie in

hun wijk terwijl de andere helft een lage mate van segregatie ervaart. Hetzelfde geldt voor actief

burgerschap. Van de drie onderwerpen wordt onveiligheid het sterkst ervaren. 73,3 procent van

de geïnterviewden ervaart onveiligheid in hun wijk. Uit de interviews kwam naar voren dat het

vooral subjectieve veiligheid betreft. In het algemeen gaven alle geïnterviewden aan dat zowel

segregatie, onveiligheid als weinig burgerschap in vergelijking met het verleden afgenomen zijn.

Hiervoor zijn verschillende activiteiten en acties genoemd die hieronder per onderwerp worden

besproken.

Tabel 2: Mate van segregatie, veiligheid en burgerschap volgens 30 geïnterviewden

Hoge mate van Lage mate van Totaal

Segregatie 50,0% (15) 50,0% (15) 100,0% (30)

Veiligheid 26,7% (8) 73,3% (22) 100,0% (30)

Burgerschap 53,3% (16) 46,7% (14) 100,0% (30)

Segregatie

Wat betreft segregatie is gebleken dat verschillende factoren bijdragen aan een gesegregeerde

situatie in de verschillende wijken, die de benodigde aandacht behoeven. Hier worden enkele

factoren beschreven.

Taalachterstand is een van de factoren die vaak wordt genoemd door de respondenten als je

het hebt over segregatie. Verschillende etniciteiten hebben bijvoorbeeld de intentie gehad om

terug te keren naar eigen land waardoor zij minder geïnvesteerd hebben om de Nederlandse

taal goed te leren beheersen, hetgeen doorlopende communicatie tussen verschillende culturen

in de weg staat. Mensen zoeken groepen die de eigen taal kunnen spreken en sluiten zich af

van andere groepen. De respondenten gaven aan dat doordat mensen elkaar niet tegenkomen

er angst ontstaat voor het onbekende, angst om elkaar te ontmoeten.

Daarnaast is in bepaalde wijken sprake van veel werkloosheid, slechte huisvesting, mensen

met lage opleiding, et cetera. Dit bemoeilijkt volgens de respondenten het contact met mensen

die het sociaal-economisch goed hebben.

Ook op scholen wordt vaak door ouders naar de eigen cultuurgroep gezocht. Allochtone ouders

zien bijvoorbeeld dat andere allochtone ouders hun kind op een bepaalde school in de wijk

doen waardoor zij hun kind op dezelfde school doen. Hierdoor ontstaat een concentratie van

allochtonen op school. Hetzelfde geldt voor autochtone ouders, zij kiezen liever voor een school

waar veel autochtone kinderen zitten dan een school met veel allochtone kinderen. Verder komt

naar voren dat islamitische scholen integratie tegenwerken, doordat mensen deze scholen als

gesloten gemeenschappen ervaren.

Pagina 10/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

In het algemeen ervaren de respondenten dat in hun wijk tussen de ouders meer sprake is van

segregatie dan tussen de kinderen. Bij kinderen is minder sprake van segregatie omdat zij de

taal goed spreken en met elkaar spelen en elkaar overal tegenkomen: op school, op straat, in

de bus, et cetera, terwijl dat voor ouders minder geldt.

Interventies en acties segregatie

Er zijn interessante voorbeelden en bevindingen naar voren gekomen uit de interviews die

segregatie tegen kunnen gaan en integratie kunnen bevorderen. Zo blijkt dat naast het volgen

van taallessen feesten en het gebruik van gezamenlijke maaltijden een bindmiddel zijn. Vooral

laagdrempelige ontmoetingsactiviteiten waarbij ook iets te eten of te drinken is, zorgen voor

onderlinge contacten. Mensen zijn benieuwd naar het eten van andere culturen waardoor zij in

gesprek raken. Dit zorgt niet alleen voor contact met elkaar maar ook voor kennis over elkaar

en wederzijdse begrip. Eén van de voorbeelden die op dit punt echt succes hebben geboekt,

zijn de zogenaamde ‘Meet, Greet, Eat and Speak’-avonden in het Nijmeegse Hatert, waar drie

verschillende culturele eetavonden waren georganiseerd die voor iedereen toegankelijk waren.

Over elke cultuur werd kennis overgedragen, er werd gegeten, gevraagd, gedanst en gezongen

(zie Bijlage 2). Activiteiten die mensen boeiend vinden en laagdrempelig zijn, binden mensen.

Wederzijdse kennis van de taal en cultuur maakt het isolement kleiner.

Een ander voorbeeld is het project ‘Nieuwe buren’ in Nieuwland te Schiedam, waarbij nieuwe

bewoners in de wijk, ongeacht de achtergrond, actief benaderd worden en geïnformeerd

worden over alle voorzieningen in de wijk. Als nieuwe bewoner voelt men zich door dit project

welkom en niet buitengesloten, de angst om met onbekenden in gesprek te gaan, wordt

weggenomen en men is meteen op de hoogte van wat er allemaal in de wijk speelt en

beschikbaar is. Dit werkt integratiebevorderend.

Enkele respondenten gaven aan goede ervaringen te hebben met woon- en spreidingsbeleid.

Wanneer de woningbouwvereniging de visie heeft dat zij een maatschappelijke taak heeft,

namelijk dat wijken in Nederland zo veel mogelijk gemengd en verspreid zijn, kunnen zij

spreidingsbeleid hanteren waarmee segregatie wordt tegengegaan. Echter de komst van

nieuwbouw kan segregatie ook bevorderen. Door nieuwbouw kan een wijk aantrekkelijker,

prettiger en veiliger worden om in te wonen, maar men moet weer opnieuw beginnen met

kennis verwerven over elkaar. Dit komt naar voren in het westelijke deel van Malburgen,

Arnhem, waar in de nieuwbouw veel autochtonen met een iets hogere sociaal-economische

positie komen te wonen terwijl in de rest van de wijk veel allochtonen, meestal met lage sociaal-

economische positie, wonen. Door de komst van nieuwbouw blijven verschillende culturen

gescheiden omdat hun sociaal-economische positie van elkaar verschilt. Men moet dus

opnieuw kennis over elkaar verkrijgen. Bovendien kan het trekken van autochtone inwoners

naar scholen in de nieuwbouwwijk een aanzuigende kracht hebben voor andere autochtone

ouders. Daarom is het aan te bevelen eerst aan de achterliggende ongelijkheid te werken en

dan pas integratie te bevorderen.

Segregatie op scholen kan tegengegaan worden door bijvoorbeeld een centraal

inschrijvingspunt in te stellen. Ouders moeten daar hun kind inschrijven, er wordt nagegaan in

welke wijk de ouders wonen en welke scholen in die wijk voor hen in aanmerking komen,

vervolgens zijn ouders verplicht hun kind op één van de scholen in de wijk te doen waardoor de

zogenoemde witte vlucht tegengegaan wordt. De geïnterviewden zijn erg positief over deze

regeling. Deze regeling is nog niet helemaal in werking vandaar dat nog niet over de effecten

gesproken kan worden. Verder blijkt dat allochtone ouders en laagopgeleide autochtone ouders

niet bewust bezig zijn met de schoolkeuze voor hun kind. Volgens de respondenten zou het

goed zijn wanneer gemotiveerde allochtone ouders eens naar witte scholen zouden stappen.

Ouders zouden manieren moeten hebben om scholen objectief met elkaar te kunnen

vergelijken.

Pagina 11/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

Wat zijn effect al heeft laten zien, zijn de openwijkscholen en de Brede Scholen. De afstand

tussen verschillende betrokkenen is kleiner geworden en het is makkelijker om in te springen op

wat er leeft bij de mensen, wat voor een actieve verbintenis tussen school en wijk zorgt. Door

peuterspeelzalen en kinderdagverblijf in de school wordt het aantrekkelijker voor werkende

autochtone ouders om hun kind op de school aan te melden. Ze hoeven voor kinderopvang de

wijk niet meer uit. Dit kan integratiebevorderend werken. Openwijkscholen en Brede Scholen

organiseren allerlei naschoolse activiteiten zoals sportactiviteiten en culturele activiteiten zoals

muziekles en dansles. Deze activiteiten kunnen voor onderlinge integratie tussen de kinderen

zorgen en via de kinderen ook tussen de ouders. Een knelpunt is echter dat sommige

peuterspeelzalen buitenschoolse opvang (BSO) hebben terwijl openwijkscholen en Brede

Scholen naschoolactiviteiten (NSA) hebben. Er is een cruciaal verschil tussen beide omdat de

BSO onder de Wet kinderopvang valt en NSA niet. Die wet zegt dat er alleen gediplomeerden

mogen werken en is voor ouders bedoeld die allebei werken of op school zitten. Dat betekent

dat alles vaak zelf betaald moet worden door de ouders. Bij NSA nemen de kinderen gratis het

hele jaar deel aan allerlei activiteiten. Wat door deze scheiding bewerkstelligd wordt, is

segregatie. Daarom is het noodzakelijk dat hier van bovenaf aandacht aan wordt besteed.

Voor de ouders blijkt openheid van belang. Ouders moeten de school binnen kunnen komen

wanneer zij willen, waardoor zij zich sterker betrokken kunnen voelen bij de school en de wijk.

Bij gemeenschappelijke vragen kunnen er themabijeenkomsten georganiseerd worden. Van

belang is dat ouders een ruimte hebben waar zij zich thuis voelen, een eigen plek in de school

zoals een ouderkamer. Hier kunnen ouders koffie drinken, elkaar ontmoeten, er kunnen

signalen opgevangen worden over de vragen die ouders hebben, waarop themabijeenkomsten

en cursussen georganiseerd kunnen worden die op de behoefte van ouders aansluiten. Vanuit

het contact dat met ouders ontstaat, kan duidelijk worden met welke vragen ouders zitten en

waar hun belangstelling ligt. Indien gewenst kunnen trainingen aangeboden worden om deel te

nemen aan bijvoorbeeld een medezeggenschapsraad.

Veiligheid

Uit de interviews komt naar voren dat bijna altijd onveiligheid werd ervaren in de wijken. Het

ging daarbij in de meeste gevallen om subjectieve onveiligheid, het gevoel dat het onveilig is in

de wijk. Er werd aangegeven dat subjectieve onveiligheid te maken heeft met vooroordelen die

mensen over bepaalde etnische groepen hebben. Wanneer er een groep jongeren bij de

bushalte staat, kan dat voor sommige mensen tot onveiligheidsgevoelens leiden; sommige

mensen, vooral ouderen, kunnen dit als bedreigend zien. In sommige wijken wordt hier iets aan

gedaan door samenwerking met RADAR (bureau Antidiscriminatiewet). Verder vinden mensen

dat veiligheid uit de mensen zelf moet komen. Mensen moeten elkaar kennen, elkaar

ontmoeten, elkaar leren vertrouwen en met elkaar omgaan. Donkere en gevaarlijke plekken

zorgen ook voor onveiligheidsgevoelens. In veel wijken zijn deze plekken beter verlicht.

Gevaarlijke en afgebrande plekken zijn weggehaald waardoor mensen zich een stukje veiliger

voelen.

Interventies en acties veiligheid

In sommige wijken wordt overlast door jongeren ervaren. Dat heeft volgens de respondenten te

maken met de vrije tijd van jongeren. Wanneer zij in hun vrije tijd niks nuttigs te doen hebben,

trappen ze rotzooi, hangen samen rond en veroorzaken overlast, wat voor gevoelens van

onveiligheid bij de bewoners zorgt. Daarom kunnen voorzieningen waarmee jongeren hun tijd

beter kunnen besteden een stukje veiligheid bieden. Activiteiten die bij de wensen van jongeren

aansluiten, zijn bijvoorbeeld sportactiviteiten. In verschillende wijken zijn Cruijff Courts geplaatst

die volgens de bewoners echt effect hebben. Daarnaast zijn in de wijken jongerencentra

opgericht waar jongeren naast sportactiviteiten muziek kunnen luisteren, biljart kunnen spelen,

kunnen computeren, voorlichtingsavonden hebben en informatie over allerlei zaken krijgen.

Sommige geïnterviewden hebben echter aangegeven dat wanneer je lastige jongeren bij elkaar

Pagina 12/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

brengt dat juist voor nog meer overlast kan zorgen omdat je precies die mensen bij elkaar

brengt die overlast veroorzaken. Op langere termijn kan het positief werken omdat zij een

betere vrijetijdsbesteding krijgen.

Wat volgens respondenten ook kan helpen, is jongeren een stukje verantwoordelijkheidsgevoel

geven. In sommige wijken surveilleren jongeren samen met politie waarbij deze jongeren

andere jongeren aanspreken op zaken die mis lopen. In sommige wijken is het project

‘Jongeren Lossen het Op’ (JOLO) waarbij jongeren van 12 tot 20 jaar worden opgeleid om te

bemiddelen in situaties waar buurtbewoners niet zelf uitkomen. Op deze manier krijgen zij

verantwoordelijkheid en het gevoel dat zij iets waard zijn en een bijdrage leveren aan de

maatschappij. Bovendien kunnen deze jongeren, wanneer zij uit een andere cultuur afkomstig

zijn, jongeren uit de eigen cultuur makkelijk aanspreken omdat zij dezelfde taal en achtergrond

hebben.

Een ander idee dat uit de interviews naar voren kwam rondom het vergroten van het

verantwoordelijkheidsgevoel van jongeren is het volgende: twee werkloze jongeren met een

bakfiets met gereedschap worden naar oudere mensen gestuurd die hun tuin niet kunnen

opknappen. De jongeren verzorgen en onderhouden de tuin. Op deze manier krijgen de

jongeren maatschappelijke verplichtingen en verdienen ze geld, daarnaast bevordert dit een

positief beeld vanuit ouderen en bewoners in de wijk. Daarnaast is in sommige wijken een

schoolverlaterproject aan de gang om leerlingen van groep 8 te begeleiden en ondersteunen

om de overgang naar het voortgezet onderwijs zo goed mogelijk te laten verlopen. Terwijl in

andere wijken een schoolverlatersproject scholen en werkgevende instanties samenwerken om

jeugdige schoolverlaters terug in de schoolbanken te krijgen. De jonge schoolverlaters melden

zich op enig moment bij bijvoorbeeld het CWI voor inschrijving als werkzoekende om een

uitkering te kunnen krijgen. Volgens de projectpartners krijgt het CWI daardoor de jongeren

zonder schooldiploma het beste in beeld. De schoolverlaters worden via het CWI niet aan werk

geholpen, maar terug naar school geleid. Door het terugdringen van schooluitval wordt getracht

te voorkomen dat jongeren in de criminaliteit belanden.

In veel wijken wordt politie ingezet op signalen die onveiligheid kunnen vergroten. Politie wordt

hierbij vooral in preventieve zin betrokken. Ook dit kan nadelig werken voor het gevoel van

veiligheid omdat door meer inzet van de politie bewoners het gevoel kunnen krijgen dat het echt

onveilig is in de wijk. Waar respondenten positief over zijn is dat iedere wijk een

bewonerscommissie heeft waarbinnen meestal een werkgroep Veiligheid zit. Deze organiseren

van tijd tot tijd bijeenkomsten waarbij niet alleen maatschappelijk werkers maar ook wijkagenten

aanwezig zijn zodat de politie meteen op de hoogte is van wat er allemaal in de wijk speelt en

preventief kan handelen. Buurtbemiddelaars blijken effectief in het vergroten van veiligheid door

bij conflicten mensen weer in contact te brengen met elkaar, wat voorkomt dat een klein conflict

groter wordt. Ook zijn er wijkteams waarin de school en de wijk samenwerken met als doel het

vergroten van leefbaarheid en veiligheid in de wijk. Het politiekeurmerk Veilig wonen kan

preventief werken. Op deze wijze krijgt de wijk de uitstraling van een veilig woongebied. In

nieuwbouwprojecten is deze maatregel in de bouw al meegenomen in de procedure van het

vergunningenbeleid. Bij bestaande woningen zijn er diverse wooncomplexen voorzien van dit

veiligheidskeurmerk.

Wat betreft veiligheid op school moet de school duidelijk maken dat zij goed onderwijs geeft en

ouders uitnodigen om te komen kijken en ervaren hoe de sfeer is. Het accent moet liggen op

een goed pedagogisch klimaat en een goede kwaliteit van het onderwijs. De school kan een

vindplaats zijn voor kinderen en problematiek. Als ouders kunnen komen om iets te melden dan

moet er als school ook iets aan gedaan worden. Zo blijkt uit de interviews dat wanneer een

directeur bij het in- en uitgaan van de school bij de deur van de school staat hij meer zicht krijgt

op wat er allemaal bij de ouders speelt. Ouders kennen op deze manier het gezicht van de

directeur en kunnen voor hun problemen hulp vragen.

Pagina 13/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

Er kunnen door de school thematische bijeenkomsten georganiseerd worden die te maken

hebben met activiteiten gericht op een veilige school in een veilige wijk.

Veel scholen hanteren gedragsregels die nagestreefd moeten worden zoals: wij accepteren

elkaar zoals wij zijn, wij zorgen voor een gezellige buurt, als er problemen zijn praten wij erover,

et cetera. Tevens zijn op sommige scholen convenanten getekend door verschillende

betrokkenen om aan veiligheid op school en in de wijk te werken. Er wordt aan het verbeteren

van de sociale competenties van kinderen gewerkt. Zo hebben Brede Scholen deelgenomen

aan een pilot voor de ontwikkeling van een leerlingvolgsysteem rondom sociale competentie.

Uitgangspunt was dat wanneer leerlingen sociaal vaardiger zijn ze minder kans hebben het

slachtoffer te worden van pesten. Er zijn pestprotocollen opgesteld, er worden situaties

nagespeeld en sociale vaardigheidstrainingen gegeven.

Ten slotte is in sommige wijken sprake van een schooladoptieplan waarbij elke basisschool

geadopteerd wordt door de politie. Dit betekent in de praktijk dat niet elke school evenveel zorg

en begeleiding nodig heeft van de adoptant. De adoptant werkt aan de opbouw van een

vertrouwensband met de school en de leerlingen. Dit met het doel de schroom weg te nemen

zodat signalen van huiselijk geweld, calamiteiten met betrekking tot discriminatie in en rondom

de school en gezin snel en voortvarend gemeld worden bij de adoptant. De politie wil door deze

interventie schoolnabij werken.

Burgerschap

Zoals eerder vermeld wordt actief burgerschap door sommige respondenten gemist terwijl

andere respondenten juist aangeven dat er sprake is van hele actieve burgers. Vaak wordt

gezegd dat taal een beperking vormt voor andere culturen om actief deel te nemen aan allerlei

activiteiten in de wijk, om actief bijdrage te leveren aan de wijk. Een directeur van een

basisschool en andere respondenten geven aan dat mensen vanuit een andere cultuur twee

generaties lang geen mogelijkheid is geboden om de taal te leren en nu, circa 20 jaar later, zijn

ze verplicht om een taalcursus te volgen. Er is daarmee niet alleen vertraging in het leren van

de taal, maar ook wat betreft actief burgerschap.

Interventies en acties burgerschap

Maar hoe kunnen mensen van andere culturen toch betrokken worden? Als knelpunt wordt

genoemd dat als je deze groep per brief uitnodigt om mee te doen aan een bepaalde activiteit

of om aanwezig te zijn bij een bijeenkomst, dan kan het zijn dat zij de brief niet begrijpen of niet

kunnen lezen. De respondenten geven aan dat deze mensen via een tolk te bereiken zijn en dat

langsgaan en persoonlijk uitnodigen beter werkt dan een brief sturen. Uit de interviews komt

naar voren dat als je de mensen kent en meeneemt naar de bijeenkomst, zij veel kunnen

vertellen over hun straat, wijk en de leefbaarheid. Bovendien zijn ze te betrekken bij de wijk

door activiteiten die hen interesseren. Een voorbeeld is het vragen aan allochtone vrouwen om

te koken, dat is iets wat zij graag doen en wat zij vaak erg goed kunnen. Kortom: je moet deze

groep mensen op een andere manier bereiken en dan blijkt dat zij heel actief meedoen met de

wijk.

Verder komt naar voren dat in sommige wijken veel mensen een laag gevoel van eigenwaarde

hebben en een respondent geeft aan dat het dan moeilijk is om een positieve bijdrage te

leveren aan de omgeving. Als je het zelf moeilijk hebt om je hoofd boven water te houden, dan

is het moeilijk aandacht te besteden aan iemand die het ook moeilijk heeft. Als mensen werk

hebben, betaald of vrijwillig, vermindert de lage eigenwaarde en neemt men makkelijker actief

deel. Buurtbemiddelaars kennen iedereen in de wijk en kunnen helpen om burgerschap te

bevorderen door samen te werken met bijvoorbeeld scholen. Er kunnen bijvoorbeeld meer

informatieavonden voor ouders georganiseerd worden over activiteiten in de wijk en dergelijke.

Bewonerscommissies en bewonersstichtingen spelen ook een rol om de deelname van

bewoners aan allerlei activiteiten in de wijk te bevorderen.

Pagina 14/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

Ook door de gemeenten worden acties ondernomen om de bewoners bij hun wijk te betrekken.

In sommige wijken wordt gebruikgemaakt van projecten als Bouwstenen en Wijkparticipatie-

coach. Bij Bouwstenen wordt in een overleg met bewoners gekeken wat er leeft in de wijk. Er

wordt gevraagd wat zij graag willen, hoe het ingericht moet worden en dit wordt meegenomen in

verdere beslissingen. Een Wijkparticipatiecoach gaat huis aan huis langs, mensen kunnen met

hem een afspraak maken en hun problemen bespreken zoals financiële moeilijkheden,

taalachterstand, et cetera. Daarbij schakelt de Wijkparticipatiecoach de juiste hulpverlening in

hetgeen betrokkenheid van de bewoners bevordert. Ook vanuit de bewoners worden initiatieven

genomen. Een voorbeeld daarvan is het Netwerk huiselijk geweld. Hierbij worden eerst veertien

vertrouwensbuurtbewoners opgeleid om een luisterend oor te zijn voor mensen die met huiselijk

geweld te maken hebben. Zij kunnen mensen begeleiden naar professionele hulpverlening. Na

lange tijd is gebleken dat een groot deel van de wijk, zowel allochtoon als autochtoon, erg goed

is ingezet en bewoners dus erg actief blijken te kunnen zijn. De geïnterviewde geeft aan: het

vertrouwen winnen van mensen kan alleen door mensen zelf.

Vanuit het Educatief Beleid van de gemeente staat een aantal zaken centraal om de verbinding

tussen school en wijk te stimuleren, zoals de Brede Buurtscholen. In het kader van dit beleid

zijn er ideeën (nog geen middelen) om een brugfunctionaris aan te stellen. Dit kan naast de

Brede Schoolcoördinator een aparte functionaris zijn, of gecombineerd worden met de taak van

ouderbetrokkenheidsfunctionaris. Deze brugfunctionaris heeft de taak een duidelijke link te

leggen vanuit de school met de wijk. De bedoeling is dat elke Brede Buurtschool deze

brugfunctie invult. Het is nog onzeker of alle plannen die op stapel staan, kunnen worden

uitgevoerd. Ook zijn er vouchers beschikbaar gesteld voor de wijkbewoners. Deze kunnen

hiervoor ook plannen indienen. Mogelijk kunnen er vanuit deze faciliteiten spontaan

gezamenlijke plannen van school en buurt worden opgepakt en uitgevoerd.

Wat betreft burgerschap op school wordt actief burgerschap binnen en buiten de school

voorgeleefd op basis van normen en waarden om op die manier samen een actieve bijdrage te

leveren aan de wijk. Daarnaast wordt burgerschap op sommige scholen ook als vak gegeven

waarbij leerlingen informatie krijgen hoe de maatschappij in elkaar zit, hoe de politiek werkt, et

cetera. In veel scholen werkt een kinderraad of kinderparlement als bevorderend voor de

participatie van jongeren op school en in de wijk. Er wordt van alles door de kinderen bedacht

en uitgevoerd. Zo is in sommige wijken een kickboksvereniging opgericht door jongeren en in

andere wijken zijn door de leden van de kinderraad gele kaarten uitgereikt aan ouders die

verkeerd geparkeerd stonden. Door kinderen de ruimte te geven om na te denken over wat zij

graag willen en hoe zij dat het beste voor elkaar kunnen krijgen, raken ze betrokken bij de wijk.

De betrokkenheid van jongeren wordt ook door de oprichting van een jongerencentrum

bevorderd waarbij allerlei activiteiten worden georganiseerd die zowel op school als op de wijk

betrekking hebben. Weer een ander voorbeeld is een maatjesproject waarbij een kind van

groep 5 met een kind van groep 4 maatjes is. Zijn voeren in tweetallen activiteiten uit rond een

bepaald thema waarbij het accent ligt op het voeren van gesprekken. Hierdoor wordt de

taalontwikkeling van deze kinderen gestimuleerd, bovendien komen deze twee kinderen in

aanraking met kinderen waar zij normaal gesproken geen contact mee zouden krijgen.

Ouders kunnen via een ringmodel betrokken worden. Je moet als school/gemeente/politie et

cetera zelf de wijk ingaan en één persoon vinden die mee wil doen. Deze kan meteen aan de

slag en als hij enthousiast wordt, blijkt hij vaak nog een paar mensen te kennen die mee willen

doen en zij kennen op hun beurt weer mensen, et cetera. Dit ringmodel blijkt goed te werken als

je mensen de tijd geeft, goed faciliteert en verantwoordelijkheid geeft. Op deze manier zijn er in

de Graafsewijk, ’s-Hertogenbosch, bloeiende ICT-clubs, leesbevorderingsclubs en

speel-o-theekclubs ontstaan. Om ouders bij de school te betrekken, kunnen kinderen als

succesfactor gezien worden. Als het om hun kind gaat dan komen ouders omdat ze het beste

voor hun kind willen. Daarnaast zijn er in sommige wijken ouder-kindcentra waarbij ouders met

Pagina 15/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

hun kind meedoen aan allerlei activiteiten, er zijn actieve schoolraden met ouders. Sommige

geïnterviewden gaven aan dat wanneer naast de school niet alleen welzijn en zorg aanwezig is

in het gebouw maar ook bijvoorbeeld een kapper, een drogist en dergelijke dat ook ouders zal

trekken.

Uit de interviews kwam naar voren dat de eerste stap om ouders bij de school te betrekken

gezelligheid is. Als ouders naar een school gaan om hun kind in te schrijven dan moet je laten

zien dat het erg leuk is op school want dan blijven zij komen. Wanneer er op een ouderavond

iemand niet komt dan moet je als leerkracht niet lopen schoppen dat hij/zij er niet was, dan

moet je echt geïnteresseerd vragen wat er aan de hand was. Uit de interviews komt naar voren

dat ouders niet komen voor uitleg over bijvoorbeeld actief leren, maar ze komen wel naar

kijklessen waarbij zij een uur in de klas kijken hoe het gaat. Dan moet je dus als school meer

kijklessen organiseren. Naast kijklessen wordt ook geprobeerd ouders te laten kijken naar hun

kind. Dit wordt bijvoorbeeld aan de hand van een voorbeeld gedaan van kinderwerk en video-

opnames. De ouders wordt zo bijvoorbeeld ook inzichtelijk gemaakt wat het probleem is in de

klas en welke hulp daarvoor nodig is. Ten slotte moet je ouders serieus nemen, je moet goed

luisteren en het gesprek aangaan.

Sociale cohesie

Uit bovenstaande blijkt dat of het nu segregatie is, veiligheid of burgerschap, alle drie de

onderdelen te maken hebben met sociale cohesie in het algemeen. Vandaar dat onder dit kopje

de algemene bevindingen zijn gepresenteerd die met alle drie de onderdelen te maken hebben

maar ook alleen met sociale cohesie in de wijk.

Interventies en acties sociale cohesie

Voor de bevordering van sociale cohesie in de wijk blijkt dat goede netwerken zeer belangrijk

zijn. Er is samenwerking nodig tussen verschillende betrokkenen zoals bewoners, scholen,

buurtbemiddelaars, gemeentes, politie, wooncorporatie, kinderopvang, wijkcentrum,

zelforganisaties waarbij van belang is dat deze dezelfde visie hebben. Naast de samenwerking

tussen verschillende betrokkenen moet je gangmakers zien te vinden die acties op gang

brengen en de bevlogenheid en betrokkenheid overdragen. Gangmakers die vervolgens

gebruik kunnen maken van de netwerken van mensen om allerlei activiteiten en acties te

bewerkstelligen. Verder blijkt dat iets positiefs veel meer oplevert dan iets negatiefs, daarom is

van belang om de problemen in positieve zin te bespreken: niet zeggen dat wij aan de

onveiligheid van de wijk willen werken, maar wel dat wij de veiligheid van de wijk willen

vergroten.

Continuïteit in activiteiten is ook zeer belangrijk. Structurele activiteiten hebben veel meer kans

van slagen, worden serieuzer genomen en vinden meer bijval en ondersteuning dan kleine en

losse projecten. Tevens werken te veel overleggen demotiverend, er moet ook echt iets gedaan

worden. Mensen moeten kunnen zien dat er inderdaad acties worden ondernomen, zij moeten

het kunnen maken. Te veel nieuwe gezichten worden door de bewoners niet gewaardeerd,

daarom is het verstandig om bewoners met personen aan de tafel te zetten die zij kennen uit de

wijk, in plaats van mensen buiten de wijk in te vliegen. Bovendien is van belang dat er eerst

naar de wensen van de bewoners, jongeren en ouderen, moet gekeken worden en dan pas

acties ondernomen worden in plaats van andersom. Buurtcontactmiddagen, activiteiten in het

wijkcentrum, vrouw-kindcentra, bibliotheken, vouchers voor wijkinitiatieven blijken effectief te

zijn om de sociale cohesie te bevorderen. Er zijn tal van andere voorbeelden die werken zoals

schoolverlaterproject, wijktheater, instellen van gezinscoaches, kwartier maken, straat in actie,

theateravonden, zomerfeest, kleurrijk Hatert, ontwikkeling vissteiger, et cetera. Voor meer

voorbeelden zie Bijlage 2.

Zoals eerder vermeld spreken laagdrempelige activiteiten waarbij ook eten aanwezig is aan.

Een voorbeeld van een activiteit die succes heeft geboekt, is huiskamergesprekken. In een

straat is één iemand gastvrouw, zij nodigde mensen uit uit de straat, een stuk of zes, die zij

Pagina 16/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

helemaal niet kende om bij haar in huis te komen om met elkaar kennis te maken. Het is heel

spannend voor mensen, zowel om die mensen te ontvangen maar ook om daarnaar toe te

gaan, op deze manier hebben mensen elkaar leren kennen, mensen voelden zich veilig,

sommigen hebben zelfs drie bijeenkomsten op deze manier gepland om daarna nog elkaar te

zien. Vaak worden dit soort laagdrempelige activiteiten wat negatief bekeken als alleen maar

koffiedrinken, terwijl dit soort activiteiten ervoor zorgt dat mensen elkaar ontmoeten, van elkaar

kunnen leren, elkaar kunnen stimuleren om andere dingen en andere mensen te ontmoeten.

Kinderen worden vaak als belangrijk bindmiddel genoemd om zowel de sociale cohesie met

andere kinderen te bevorderen als tussen de ouders onderling. Elke ouder heeft emoties bij zijn

kind. Via kinderen kunnen positieve emoties geraakt worden en kan de drive gecreëerd worden

om iets te doen. In dit onderzoek zijn ook kinderen aan het woord geweest, maar er kwam naar

voren dat deze weinig zicht hebben op wat er allemaal gaande is in de wijk aan interventies of

acties. Zij meten of het beter gaat in de wijk af aan hun thuissituatie bijvoorbeeld.

In het algemeen blijkt dat de meeste van Vogelaar’s projecten nog niet van start zijn gegaan,

vandaar dat de bevindingen meer betrekking hebben op acties in de wijk en minder op

interventies die volgens Vogelaar’s plannen uitgevoerd gaan worden.

Tot slotte missen de geïnterviewden de eigen verantwoordelijkheid bij mensen. Mensen moeten

hun eigen verantwoordelijkheid nemen. Je moet niet wachten tot zij naar jou toe komen, je moet

er zelf naartoe. Kortom je kunt van alles bedenken maar je moet ook intrinsiek gemotiveerd zijn

om daaraan deel te nemen want het gaat om je eigen wijk. Daarom vindt een respondent het

belangrijk om mensen meer op hun verantwoordelijkheid te wijzen.

Pagina 17/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

5 CONCLUSIE EN DISCUSSIE

In dit onderzoek is de centrale vraag, door welke interventies en acties sociale cohesie binnen

probleemwijken in Nederland wordt bevorderd, beantwoord. Door middel van open interviews is

op basis van drie dimensies van sociale cohesie, namelijk segregatie, veiligheid en

burgerschap, informatie verworven. Naast de centrale vraagstelling zijn er kernvragen te

beantwoorden die op zowel sociale cohesie, segregatie, veiligheid als burgerschap betrekking

hebben. Deze worden hieronder besproken.

1 Welke acties zijn echt effectief om sociale integratie te bevorderen c.q. bestaande

segregatie tegen te gaan?

Om sociale integratie te bevorderen, is het van belang om eerst aan de ongelijkheid op

beroepssectoren te werken en dan pas sociale integratie te bevorderen. Mensen blijven

gescheiden leven zolang er een verschil bestaat in hun sociaal-economische posities. Het

bieden van verschillende cursussen zoals taallessen, computerlessen en

voorlichtingsbijeenkomsten kunnen helpen en wanneer er toch groepen mensen zijn die

niet bereikt worden, kunnen deze op andere manieren betrokken worden zoals via een

tolk. Daarnaast blijkt dat structureel laagdrempelige activiteiten die aansluiten bij de

interesses van mensen integratiebevorderend werken. Zoals feesten waarbij eten en

drinken aanwezig is. Woon- en spreidingsbeleid kunnen een rol spelen bij het bevorderen

van integratie. Op schoolniveau kan een centraal inschrijvingspunt een mogelijkheid

bieden om integratie te bevorderen. Door de komst van Brede Scholen zijn afstanden

tussen verschillende betrokkenen kleiner geworden waardoor er actieve verbintenis tussen

de school en de wijk wordt bewerkstelligd.

2 Hoe kan weerbaarheid en sociale competentie van leerlingen vergroot worden?

Om weerbaarheid en sociale competentie van leerlingen te vergroten, moeten er

activiteiten zijn waardoor jongeren hun vrije tijd beter kunnen besteden. Jongerencentra

waarbij allerlei activiteiten zoals sport, muziek, computeren, et cetera geregeld worden

kunnen de sociale competentie van jongeren vergroten omdat zij niet alleen met

klasgenootjes maar ook met andere jongeren uit de wijk in contact komen. Daarnaast

kunnen vanuit de school leerlingvolgsystemen gericht op sociale competenties en

pestprotocollen een effectieve werking hebben. Ook het werken met maatjes uit

verschillende groepen vergroot de sociale competentie en weerbaarheid van kinderen.

Jongeren een stukje gevoel van verantwoordelijkheid geven door hun taken te laten

verrichten zoals bij een kinderraad en kinderparlement kan ook bijdragen.

3 Op welke wijze kan verbreding van het aanbod bijvoorbeeld in Brede Scholen (kunst,

cultuur, sport, bewegen, zorg en welzijn, techniek) bijdragen aan een veilig schoolklimaat?

De bijdrage van verbreding van het aanbod in Brede Scholen aan een veilig schoolklimaat

kan het volgende zijn: school kan een vindplaats zijn voor kinderen en hun problematiek.

Door allerlei naschoolse activiteiten en wijkactiviteiten te koppelen aan lessen kan een

veilig schoolklimaat gecreëerd worden. Projecten als maatjeswerk en schooladoptie door

de politie kunnen voor veiligheid zorgen. Gedragsregels die op scholen worden

gehanteerd, verminderen het gevoel van onveiligheid op school. Daarnaast blijkt dat in

sommige wijken weinig plekken zijn waar kinderen kunnen spelen waardoor kinderen zich

gaan vervelen en rotzooi gaan trappen. Daarom is het belangrijk dat kinderen genoeg

speelruimte hebben in de wijk.

4 Hoe bevorder je een actieve maatschappelijke participatie van jongeren en hun ouders?

Actieve maatschappelijke participatie van jongeren en ouders kan op verschillende

manieren bevorderd worden. Wanneer activiteiten bij de wensen van jongeren en ouderen

aansluiten, nemen zij actief deel. Daarnaast is ook bij deze vraag de laagdrempeligheid

van belang; laagdrempelige ontmoetingsplekken of activiteiten kunnen een eerste aanzet

geven. Als je in de wijk zowel jongeren als ouderen hun stem laat horen, werkt het

motiverend, bewonersstichtingen en bewonerscommissies spelen daarbij een belangrijk

Pagina 18/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

rol. Het indienen van plannen ter bevordering van de leefbaarheid door wijkbewoners en

hierop te laten stemmen door wijkbewoners en vervolgens het uitvoeren van de beste

plannen samen met wijkbewoners is succesvol. Bij een wijkstemdag bevordert gratis

lekker eten de opkomst. Verder kunnen kinderraad, kinderparlement, ouderkamer,

huiskamer, wijkcentra, bouwstenen, Wijkparticipatiecoaches et cetera actieve bijdrage van

de bewoners bevorderen. Een goede aanpak blijkt het ringmodel voor ouderparticipatie,

waarbij vanuit mensen zelf via via steeds meer mensen worden betrokken. Inloop op

school helpt, evenals het persoonlijk groeten en uitnodigen van ouders bij het in- en

uitgaan van de school bijvoorbeeld. Zoals eerder vermeld kunnen via kinderen de ouders

bereikt worden. Kinderen wordt op school vaak het vak burgerschap aangeboden waarbij

informatie wordt gegeven over bijvoorbeeld de koningin, verschillende partijen in

Nederland, stemrecht, et cetera.

5 Hoe vorm je effectieve ketens voor de oplossing van maatschappelijke vraagstukken

waarmee je als school te maken krijgt en die je niet alleen kunt oplossen?

Bij maatschappelijke vraagstukken waarmee een school te maken krijgt en die niet alleen

door de school opgelost kunnen worden, is een samenwerking nodig tussen de school en

andere betrokkenen als ouders, politie, maatschappelijk werk, bewoners en gemeente.

Een voorbeeld van samenwerking is het schooladoptieplan. In het kader van dit beleid zijn

er ideeën om een brugfunctionaris aan te stellen. Dit kan naast de Brede School-

coördinator een aparte functionaris zijn, of gecombineerd worden met de taak van

ouderbetrokkenheidsfunctionaris. Deze brugfunctionaris heeft de taak een duidelijke link te

leggen vanuit de school met de wijk. Vanuit de Brede School worden de lijnen met

samenwerkende partners korter. Het preventieve karakter van bijvoorbeeld de inzet van

een politieagent gekoppeld aan de school kan ook bijdragen.

6 Hoe ontwikkel je een effectieve samenwerking met de ouders en de verschillende partijen

binnen de wijk?

Voor de samenwerking met ouders en de verschillende partijen binnen de wijk is op te

merken dat ouders via kinderen heel goed te betrekken zijn. Ouders moeten serieus

genomen worden, je moet echt naar ouders luisteren. Het gezellig laten zijn op school

voor ouders, een open houding hebben, je gezicht laten zien bij in- en uitgaan van de

school, een laagdrempelige ontmoetingsplek in de school voor ouders zijn zaken die

bijdragen. Om samen te werken in de wijk is het geven van verantwoordelijkheid aan

jongeren of ouders van belang. Het moet bij hun interesse aansluiten, je moet hun de

ruimte geven, de faciliteiten geven. Een effectieve samenwerking kenmerkt zich door korte

lijnen en een preventief karakter. Bekende gezichten uit de wijk zijn effectiever dan

mensen die van buiten de wijk plannen komen oppakken.

7 Welke samenwerking, hoe en met welke partners, is nodig om tegemoet te komen aan de

eisen die opvoeding en begeleiding anno 2010 stellen?

Voor de samenwerking met partners om tegemoet te komen aan de eisen die opvoeding

en begeleiding anno 2010 stellen, kan een spel- en opvoedwinkel een rol spelen. In de

spel- en opvoedwinkel wordt ingegaan op situaties die zich voordoen of waarover terloops

aan de koffietafel verteld wordt. Er worden verschillende thema’s besproken die over het

kind gaan, ouders hoeven er zich niet voor in te schrijven en kunnen deelnemen aan deze

thema’s. Problemen kunnen hier worden gesignaleerd en mensen kunnen begeleid

worden naar de juiste hulp indien nodig. Eenzelfde informele, gezellige laagdrempelige

ontmoetingsplek vormt jongerenwerk als kinderen ouder zijn. Ook hier kunnen veel

signalen worden opgepakt en doorgegeven. Op sommige scholen worden

opvoedcursussen gegeven.

Pagina 19/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

Bovengenoemde acties/interventies samen met voorbeelden uit het vorige hoofdstuk, de

resultaten, kunnen sociale cohesie in verschillende Vogelaarwijken bevorderen. De interventies

moeten laagdrempelig van aard zijn en in zekere zin continuïteit kennen. De interventies

moeten aansluiten bij de interesses van zowel jongeren als ouderen. Voor de interventies zijn

gangmakers en goed functionerende netwerken nodig.

Discussiepunten

In dit onderzoek is gebruikgemaakt van semi-gestructureerde open interviews om het verhaal

van de respondent centraal te stellen zodat zo veel mogelijk informatie vergaard zou worden

vanuit de respondent. Een open interview kent voor- en nadelen. Aan de ene kant is de

geïnterviewde vrij in wat hij/zij te vertellen heeft zodat de interviewer zo veel mogelijk informatie

krijgt over hoe naar een bepaalde zaak wordt gekeken. Aan de andere kant kan het betekenen

dat de interviewer niet precies te horen krijgt wat hij wilt weten. Er wordt daarbij van de

interviewer gevraagd om goed op alle details te letten en bij relevante opmerkingen door te

vragen en af te bakenen. Dit lukt over het algemeen goed, maar wisselend over de interviews.

De definitie van segregatie is in dit onderzoek dat de school een afspiegeling is van de

populatie in de wijk wat betreft opleiding en etniciteit, terwijl door sommige geïnterviewden

segregatie werd gezien als scheidslijn tussen verschillende culturen. Een ‘ja’ op de vraag of er

sprake is van segregatie volgens de definitie zoals in dit onderzoek gehanteerd, geeft aan dat

er geen sprake is van segregatie. Terwijl volgens de definitie van geïnterviewden een ‘ja’

betekent dat er wel sprake is van segregatie. Daarom zijn een ‘nee’ op de definitie van

onderzoek en een ‘ja’ op de definitie van geïnterviewden meegenomen als wel sprake van

segregatie.

Een knelpunt in het onderzoek was dat de periode waarin de interviews zijn afgenomen niet

gunstig was. Dit ten eerste omdat de Vogelaarplannen in de meeste wijken nog niet worden

uitgevoerd, ten tweede omdat scholen in de maand februari een week vakantie hadden

waardoor de al krappe tijd nog meer onder druk kwam te staan. Ook de respondenten hadden

te maken met tijdsdruk. Soms werden de afspraken afgebeld vlak van tevoren of hadden ze al

zoveel aandacht in het kader van Vogelaarwijk dat ze geen tijd hadden voor deelname aan dit

project..

Een andere knelpunt is dat de kernvragen van tevoren vastlagen. Gaandeweg het onderzoek

krijgt de onderzoeker een beter zicht op de stand van zaken waardoor meer effectieve en

relevante vragen gesteld kunnen worden. Dit bemoeilijkt ook het beantwoorden van de

kernvragen. Voor een vervolgonderzoek zou het interessant zijn om eerst de Vogelaarplannen

goed te bestuderen en vervolgens aan de hand van die plannen vragen op te stellen, zodat

direct aangesloten kan worden op de geplande interventies en deze goed gevolgd kunnen

worden.

Ondanks de genoemde beperkingen zijn er veel waardevolle, interessante voorbeelden, acties

en andere bevindingen naar voren gekomen die zowel op maatschappelijk als wetenschappelijk

vlak een bijdrage leveren en verdere aandacht behoeven.

Pagina 20/30

september 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

6 LITERATUURLIJST

- Bron, J (2006). Een basis voor burgerschap; een inhoudelijke verkenning voor het

funderend onderwijs. SLO, Enschede.

- Groot, W. en Maassen van den brink, H. (2002). Onderwijs en sociale cohesie: een

economisch perspectief. In: Onderwijsraad, Rondom onderwijs (studie). Den Haag.

- Hermans, C.A.M. (red.) (2003). De school als gemeenschap; participerend organiseren

van identiteit. Budel.

- Inspectie van het Onderwijs (2005). Onderwijsverslag 2003-2004. De Meern.

- Inspectie van het Onderwijs (2008). De staat van het onderwijs. Onderwijsverslag 2006-

2007. Utrecht.

- Leenders, H. en Veugelers, W. (2004). Waardevormend onderwijs en burgerschap; een

pleidooi voor een kritisch democratisch burgerschap. In: Pädagogik. Jrg. 24, nr. 4.

- MOCW (2005). Voorstel van wet en memorie van toelichting. W2624K-2. Den Haag.

- Onderwijsraad (2002). Samen leren leven; Verkenning. Den Haag.

- Rekers, M. en Oorschot N. van (2008). Achtergronden en definitie van segregatie. Intern

stuk, april 2008. KPC Groep, ’s-Hertogenbosch.

- RMO (2004). Sociale veiligheid organiseren. Den Haag.

- Schuyt, C.J.M. (2001). Het onderbroken ritme, opvoeding, onderwijs, en sociale cohesie in

een gefragmenteerde samenleving. Amsterdam.

- Ultee, W., W. Arts en H. Flap (2003). Sociologie: vragen, uitspraken, bevindingen.

Groningen: Wolters-Noordhoff.

- Veugelers, W. (2003). Waarden en normen in het onderwijs: zingeving en sociale

betrokkenheid. Universiteit voor Humanistiek, Utrecht.

- Wit, C. de (2008). Sociale cohesie integraal. Voorlopige conceptversie, eind augustus

2008. KPC Groep, ’s-Hertogenbosch.

- WRR (1992). Eigentijds burgerschap. Den Haag.

Geraadpleegde websites

- Ministerie van VROM

http://www.vrom.nl/pagina.html?id=35346&term=vogelaars+wijken+doel,

geraadpleegd op 1 februari 2009.

- http://www.hetccv.nl/Nieuws/2008/02/Deventer--Eerste-plan-probleemwijk-klaar.html,

geraadpleegd op 29 januari 2009.

Pagina 21/30

maart 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

7 BIJLAGEN

7.1 Bijlage 1 Interviewleidraad

Registratieformulier 2009

Versie 21 januari 2009

Gegevens geïnterviewde(n): Interviewer:

Naam: Datum:

Functie:

School/wijk:

DEEL 1

Interventies verkennen

- Besteed niet meer dan een uur aan dit onderdeel (alle vier deelgebieden).

- Niet elk vakje hoeft ingevuld, maar hoe meer nuttige informatie, hoe beter.

- Beperk je tot de kern.

- Je kunt zelf de ruimte vergroten om meerdere interventies te beschrijven en daarvan de knelpunten, succesfactoren et cetera aangeven.

Algemene kernvraagstukken

5.5 Welke samenwerking (hoe en met welke partners) is nodig om tegemoet te komen aan de eisen die opvoeding en begeleiding anno 2010 stellen?

5.6 Hoe ontwikkel je een effectieve samenwerking met ouders (en de verschillende partijen binnen de wijk)?

5.8 Hoe vorm je effectieve ketens voor de oplossing van maatschappelijke vraagstukken waarmee je als school te maken krijgt en die je niet alleen kunt oplossen?

Pagina 22/30

maart 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

a Segregatie

Kernvraagstuk: 5.10. Welke acties zijn echt effectief om sociale integratie te bevorderen c.q. bestaande segregatie tegen te gaan?

In dit onderzoek naar segregatie verstaan wij onder

segregatie of de populatie van de school een afspiegeling is

van de wijk (wat betreft de etniciteit en wat betreft het

opleidingsniveau). Doet u dit ook?

Ja/beetje/nee

Is er sprake van segregatie? Ja/beetje/nee

Was er sprake van segregatie? Ja/beetje/nee

Interventies/acties segregatie

Beschrijving

Wat zijn bij de actie… knel-/verbeterpunten

succesfactoren

randvoorwaarden

effecten

Pagina 23/30

maart 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

b Veiligheid

(Zie bijlage voor kritische factoren bij de interventies.)

Kernvraagstuk:

5.1 Hoe kunnen weerbaarheid en sociale competentie van leerlingen vergroot worden?

5.2 Op welke wijze kan verbreding van het aanbod bijvoorbeeld in Brede Scholen (kunst, cultuur, sport, bewegen, zorg/welzijn, techniek, multimedia) bijdragen aan een

veilig(er) schoolklimaat?

In dit onderzoek naar veiligheid kijken we naar sociale

veiligheid. Dit wordt bepaald door de mate van

geweldsdelicten, het gevoel van veiligheid dat de

betrokkenen hebben, de tevredenheid van de betrokkenen

met het schoolklimaat en het veiligheidsbeleid en de

waardering hiervan door de betrokkenen. Valt dit voor u ook

onder veiligheid?

Ja/beetje/nee

Is er sprake van onveiligheid? Ja/beetje/nee

Was er sprake van onveiligheid? Ja/beetje/nee

Interventies/acties veiligheid

Beschrijving

Wat zijn bij de actie… knel-/verbeterpunten

succesfactoren

randvoorwaarden

effecten

Pagina 24/30

maart 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

c Burgerschap

(Zie bijlage voor kritische factoren bij de interventies.)

Kernvraagstuk: 5.11 Hoe bevorder je een actieve maatschappelijke participatie van jongeren (en hun ouders)?

In dit onderzoek naar aandacht voor burgerschap verstaan

wij onder burgerschap de bereidheid en het vermogen deel

uit te maken van de gemeenschap en daar een actieve

bijdrage aan te leveren. Doet u dit ook?

Ja/beetje/nee

Is er sprake van te weinig burgerschap? Ja/beetje/nee

Was er sprake van te weinig burgerschap? Ja/beetje/nee

Interventies/acties burgerschap

Beschrijving

Wat zijn bij de actie… knel-/verbeterpunten

succesfactoren

randvoorwaarden

effecten

d Sociale cohesie (rest)

(Voor interventies rondom sociale cohesie die niet onder segregatie, burgerschap en veiligheid vallen.)

Interventies/ Acties sociale cohesie (rest)

Beschrijving

Wat zijn bij de actie… knel-/verbeterpunten

succesfactoren

randvoorwaarden

effecten

Pagina 25/30

maart 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

DEEL 2

Voorbeelden uitwisselen en volgen

- Zorg dat je een half uur bewaart voor dit deel, ook al doe je dan het vorige deel te kort.

- Denk aan materiaal voor de weblog.

Inbreng ideeën vanuit project Te denken valt aan

Suggesties doen voor interventies die aansluiten bij de

respondent vanuit eerdere bevindingen in het project.

Bij de deur van de school gaan staan, hondenbarbecue, ouderkamer, opzomeren van de wijk, mensen met

elkaar in contact brengen (dag van de dialoog), buurtbemiddelaar, inloop op school met eigen of

buurtproblemen, gratis naschoolse activiteiten, ouders opvangen, ook emotioneel, met partners samenwerken

die dezelfde normen en waarden hebben, toepassen herstelrecht.

Tips/verbeteringen vanuit respondent

Hebt u betere ideeën of tips (wellicht al bij deel 1 genoemde

interventies, dan daarnaar verwijzen)?

Laten zien voorbeelden

Kunt u me daar iets van laten zien, of kan ik iemand vragen

naar zijn ervaringen hiermee?

Volgen interventie

Ik zou graag over ongeveer zes maanden nog eens

langskomen om te kijken hoe die interventie (aangedragen of

eigen) werkt. Kan ik daarvoor contact met u opnemen?

Overige opmerkingen/bevindingen

Pagina 26/30

maart 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

7.2 Bijlage 2 Voorbeelden

1 ‘Meet, create, greet, eat en speak’-avonden

Ik heb ‘Meet, create, greet, eat en speak’-avonden georganiseerd. Het was mijn initiatief om alle

betrokkenen, bewoners, of je nu zwart of wit was, om deze mensen bij elkaar te brengen. Er zat

dus iedereen bij van groenteboer tot politieagenten, directeuren van scholen, et cetera en ze

hadden maar één gemeenschappelijkheid, namelijk Hatert. Daarbij heb ik een viergangendiner

georganiseerd, met Turks, Marokkaans en Moluks eten. Ik heb mij voorgesteld, gezegd wat een

openwijkschool is, wie er allemaal aanwezig waren, over eten gehad, door wie het gemaakt was

et cetera. Daarna hebben zij soep gehad, daarna kwam ik weer met mijn verhaal waarbij ik

steeds mensen aansprak en iets over hen vertelde zodat mensen zich betrokken voelden,

mensen in verbinding gebracht van hoe mooi die culturen zijn, hoe mooi het is wat in Hatert

allemaal gebeurt, waar jij deel van uitmaakt, et cetera. Na het voorgerecht zat de stemming erin,

er was oorverdovend lawaai. Een vrouw bijvoorbeeld met een hoofddoek die nog niet zo lang in

de wijk woont, vertelde iets over het land Dafur in Afrika, de wijk waar zij vandaan was

gekomen. Dat het in dat dorp heel slecht ging, dat er vrouwen werden verkracht, woningen in

brand gestoken, kinderen zijn vermoord, et cetera. Iedereen werd heel erg emotioneel ervan en

ik attendeerde mensen erop door te zeggen dat er mooie dingen gebeuren maar ook dit soort

trieste dingen in onze wijk en dat wij helemaal niks weten van elkaar. Dus je moet gangmakers

zien te vinden maar ook emoties aan kunnen raken. Op het einde van de feest hebben wij

allemaal een Moluks liedje gezongen, GANDUNG E wat vaak aan het einde van Molukse

feesten wordt gezongen. Op een gegeven moment zong iedereen mee. Iedereen vond deze

party helemaal geweldig.

2 Bij de deur staan

’s Morgens om tien voor half negen en ’s middags om drie uur lossen ze veel zaken op. Dan

staan ze buiten met verschillende directieleden en je weet wat er waar speelt en wie er

problemen heeft met huisvesting en wie er net een baby heeft, dat hoor je allemaal op het

moment dat je er bent. Ze komen niet aankloppen om te vertellen dat ze zwanger zijn, als je in

je kamertje zit, hoor je het niet. Alle ouders zijn makkelijk te bereiken, maar niet voor iedereen.

Het ligt eraan wie de ouder benadert.

3 Jeugdmonitor

De gemeente is gestart met een jeugdmonitor: een CtC-onderzoek (CtC = Communities that

Care) om de huidige stand van zaken op het gebied van veiligheid in kaart te brengen. Op

grond van de resultaten zal vervolgens een preventieve aanpak worden gestart om de

veiligheid in de gemeente te versterken.

4 Schoolverlatersproject

Het schoolverlatersproject is erop gericht om voortijdig schoolverlaten van zoveel mogelijk

jongeren te voorkomen. Door het terugdringen van schooluitval wordt getracht te voorkomen

dat jongeren in de criminaliteit belanden. In het project worden leerlingen van groep 8 begeleid

en ondersteund om de overgang naar het voortgezet onderwijs zo goed mogelijk te laten

verlopen. Voor veel leerlingen uit deze wijk betekent de overgang naar het voortgezet onderwijs

dat zij een voor hen vreemde wereld tegemoet gaan (voor de eerste keer de wijk uit en moeite

met het ontmoeten van anderen uit andere wijken). Ook hebben ouders meestal wel vertrouwen

in de leerkracht, maar minder in de jongerenwerkers omdat ze de jongerenwerker meestal pas

tegenkomen als er problemen zijn.

Naar aanleiding hiervan is het plan ontstaan om te gaan werken aan het herstellen van

contacten. Er is contact gezocht met het jongerenwerk om jongerenwerkers in groep 8 te

kunnen laten werken aan het vertrouwen van leerlingen en ouders.

Pagina 27/30

maart 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

Door jongerenwerkers in groep 8 mee te laten doen aan leuke activiteiten en een praatje te

laten maken in de klas worden ze voor de leerlingen vertrouwder.

Ook ouders worden betrokken bij het jongerenwerk. Een jongerenwerker gaat met de leerkracht

mee op huisbezoek en heeft op die manier een goede ingang bij de ouders en leerlingen. Door

de nauwe samenwerking van beroepskrachten is snelle signalering en aanpak mogelijk. Door

deze nauwe samenwerking ontstaat bekendheid met en daardoor een vertrouwensband tussen

beroepskracht en bewoner/leerling, waardoor de drempel lager wordt om hulpvragen te stellen.

Van de intensieve samenwerking gaat tevens een preventieve werking uit: het is een vorm van

sociale controle waardoor incidenten niet zo snel zullen plaatsvinden. Er wordt een

saamhorigheidsgevoel gekweekt.

Onderdelen van het Schoolverlatersproject

1 Schoolkeuze/ beroepenoriëntatie: bedrijfsbezoeken, ouderavonden, huiswerkplek, open

dagen VO-scholen, zorgen dat de VO-school aansluit bij de interesses.

2 Preventie: het jongerenwerk behandelt de werkboekjes gezonde school en

genotsmiddelen, politie, Bureau HALT, GGD, Novadic en eventueel andere organisaties

komen in de klas uitleg geven.

3 Vrijetijdsbesteding: ICT-inloop, Introductie regulier jongerenwerk, Whoz next waarbij de

jongeren zelf leren activiteiten te organiseren, ambulante inzet op straat), introductie

bij sport en beweging, uitstapjes en excursies en hebben het doel om informatie te winnen,

vertrouwen op te bouwen, signalen vroegtijdig op te vangen en acties te

ondernemen en bekend te worden met de leefwerelden van jongeren om een totaalbeeld

te krijgen van gezin, school en straat.

De kracht van het project is het in nauwe samenwerking langdurig kunnen volgen en

begeleiden van jongeren (vanaf groep 8 tot de leeftijd van 18-19 jaar).

Het project is erg succesvol: er vindt geen schooluitval meer plaats en leerlingen zien de

jongerenwerker nu als een maatje en zijn vertrouwd met hem. Jongeren geven zelf ook aan dat

zij het prettig vinden om te worden begeleid (vragen zelf om de terugkommiddagen). Het heeft

tevens een soort ‘voorbeeldfunctie’ naar de jongere leerlingen. Ook de ouders zijn vertrouwd

met de jongerenwerker en komen nu ook uit zichzelf met een hulpvraag voor hun kind.

5 Instellen van gezinscoaches

De oprichting van een Centrum voor Jeugd en Gezin waar zij leiding aan geeft.

Een van de interventies is het instellen van gezinscoaches voor gezinnen waar meerdere

hulpverleners zich mee bemoeien. Nu is er sprake van één iemand.

Het samenbrengen van tienermoeders is een voorbeeld van de activiteiten van het CJG.

6 Zomerfeest

De school organiseert jaarlijks het zomerfeest. Alle wijkbewoners kunnen daarin participeren.

Iedereen kan lootjes kopen voor het feest. Het is een kinderfeest, maar ook wordt er een

rommelmarkt georganiseerd. Dit is het enige moment om de wijk bij de school te betrekken. Er

zijn ontwikkelingen voor een Multi Functionele Accommodatie (MFA), waarin ook andere

scholen gehuisvest moeten worden, naast de ouderkamer, Centrum voor Jeugd en Gezin, de

kinderopvang, peuterspeelzaal, de ouderensoos et cetera.

7 Kwartiermaken

Mensen met psychiatrische beperkingen wonen in de wijk, worden begeleid door begeleiders

van de RIBW (regionale instelling begeleid wonen). Het project Kwartiermaker probeert een

verbinding te leggen tussen deze groep bewoners en de wijk.

Pagina 28/30

maart 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

8 Straat in actie

Is een regeling waarbij iedereen voor een feest op straat van alles kan huren.

9 Kleurrijk Hatert

Een voorbeeld van de acties is Kleurrijk Hatert dat een jaar of tien aan de gang is, waarbij op

het marktterrein in Hatert een grote braderie, rommelmarkt, infomarkt en multiculturele

manifestatie wordt georganiseerd. Tevens treden er gedurende de gehele dag diverse groepen

en artiesten op. Het overgrote deel van de winkels in het winkelcentrum zijn op deze dag

geopend. De winkeliersvereniging organiseert diverse attracties in en rond het winkelcentrum.

Deze actie heeft als doel om de banden van de diverse culturen onderling te verstevigen en

verbeteren in een kleurrijk multicultureel evenement. Op deze manier willen wij niet alleen

elkaars cultuur begrijpen, maar ook elkaars gedachten.

10 De dag van de dialoog

Het thema van dit jaar was ‘Dit ben ik en dat ben jij!’. We hebben met de bewoners uit de wijk

over verschillende onderwerpen gesproken. De allochtone wijkbewoners hechten wel aan oude

tradities. Je komt er via dit soort activiteiten, als school, achter dat mensen zeker willen delen

en elkaar graag willen begrijpen. Voor alle culturen geldt dat vrouwen onderling veel aan elkaar

willen vertellen: over tradities, normen en waarden. Bijvoorbeeld dat vrouwen tijdens

vrouwendag geen hoofddoek hoeven te dragen wanneer zij met elkaar zijn, samen kunnen

dansen en dat zij zich dan de gehele dag vrij voelen. Dus op vrouwendag kan dit wel. Op

andere dagen niet.

11 Wijktheater

Het wijktheater is een groot podium waar alle artiesten uit de wijk op kunnen treden. Van een

rapgroep tot een koor en van cabaret tot salsa dans.

Het Wijktheater draait voor 90% dankzij een groep vrijwilligers uit de eigen wijk. Iedereen zit,

door elkaar, in de zaal, van superrijk tot straatarm, geel, bruin en wit. Er wordt naar het

Wijktheater toegeleid via de muziekschool, via de basisschool (een basisschool heeft

kerndoelen cultuur en kunsteducatie en kan dus toeleiden naar het Wijktheater), het

jongerenwerk (je kunt jongeren niet alleen binden, therapie geven tegen agressie door middel

van sport maar ook door dans, via cultuur, via rap), via een musicalgroep. Er is met het

Wijktheater een plek gecreëerd met het motto ‘wees nou eens trots op wat je gemaakt heb en

doe dat niet 1 keer alleen maar voor je eigen groepje, maar laat het aan de wijk zien’. Elke

doelgroep brengt zijn eigen publiek mee in de zaal. Groepen die elkaar in de wijk in de haren

vliegen zitten in dezelfde zaal naar elkaars culturele prestaties te kijken.

12 Welkom in mijn Wijk

Het project Welkom in mijn Wijk biedt kinderen de kans om hun blikveld te verruimen tot buiten

hun eigen school, wijk en etnische groep. Het laat hen kennismaken met leeftijdsgenoten in

andere wijken, uit andere bevolkingsgroepen bij hen in de stad. In het project gaan kinderen uit

twee verschillende basisscholen uit verschillende wijken uitwisselingen aan met elkaar. Ze

voeren gezamenlijk allerlei activiteiten uit rondom de thema’s 'de wijk' en ‘omgaan met

verschillen’.

Het project stimuleert binding aan de eigen woonplaats, leert de kinderen omgaan met

verschillen en vormt een goede voorbereiding voor het leven in een multiculturele stad.

Aanleiding voor het project was de discussie over segregatie binnen steden (zwarte-witte

scholen). Het idee achter het project is dat kinderen op jonge leeftijd een vanzelfsprekendheid

moeten kunnen ontwikkelen in het omgaan met mensen met verschillende achtergronden. Dit

kan discriminatie helpen voorkomen.

Pagina 29/30

maart 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

Het project bestaat uit twee ontmoetingsseries. Voor die ontmoetingen krijgen leerkrachten een

uitgewerkt draaiboek en materialen aangeboden. Tijdens de uitvoering is het team van Welkom

ondersteunend. Binnen het programma is ruimte voor eigen inbreng van leerkrachten. De

website www.welkominmijnwijk.nl dient ondermeer voor het uitwisselen van foto’s en verhalen

tussen de leerlingen.

De uitwisselingen vinden tot nu toe plaats binnen Amsterdam, er zijn plannen om het

programma ook buiten de stad aan te bieden. Het project is in 2007 en 2008 meerdere malen

als ‘best practice’ aangemerkt. In 2009 wordt het opgenomen in het internationale compendium

van de HREA (Human Rights Education Associates).

Welkom in mijn Wijk is geschikt voor leerlingen vanaf groep 6.

13 Samen vissen in de wijk

In samenwerking met de woningcorporatie en de school wordt een vissteiger gebouwd, zodat

buurtbewoners en kinderen van de school samen kunnen vissen. Met deze activiteit wil de

school een bijdrage leveren aan de versterking van de sociale cohesie in de wijk Nieuwland.

14 School Adoptie Plan (SAP)

Het schooladoptieplan ‘Doe Effe Normaal’ is een lesprogramma dat in groep 7 en 8 van het

basisonderwijs wordt gebruikt door politieagenten. Per groep geven zij een viertal lessen over

politiegerelateerde onderwerpen.

De centrale kreet in het schooladoptieplan is ‘Doe Effe Normaal!’. Tijdens de lessen zorgen de

lesbrieven, een dvd (bij de meeste lessen beschikbaar) en de opdrachten die gedaan worden

voor het vasthouden van de aandacht van de kinderen. Het commitmentmateriaal zorgt ervoor

dat de kinderen een positieve associatie krijgen met de politie en de lessen. Met name de

positieve benadering is erg belangrijk binnen ‘Doe Effe Normaal’.

Iedere les begint met een herkenbaar verhaal waarin het onderwerp van de les naar voren

komt. Vervolgens wordt spelenderwijs extra informatie over het onderwerp gegeven. De lesbrief

eindigt met een eindtoets en aan het einde van de les is er tijd voor een klassikale discussie,

welke eventueel kan worden overgenomen door de leerkracht.

15 Plannen uit de wijk

De buurtbewoners en ook organisaties hebben plannen ingediend volgens een format en hier is

over gestemd op de wijkstemdag waar alle bewoners voor uitgenodigd zijn. Alle ideeën kunnen

ingebracht worden. De populairste plannen worden uitgevoerd, zoveel mogelijk door de

bewoners zelf. Regionale televisie volgt de uitvoering van de plannen. Dit om te laten zien dat

het echt gebeurt, om te laten zien welke knelpunten ze onderweg tegen kunnen komen en om

publiciteit te generen voor de volgende stemdag.

16 Laagdrempelige gezellige ontmoetingsplekken

Laagdrempelige ontmoetingsplekken creëren. Dit kan bijvoorbeeld op scholen of bij een

Centrum voor jeugd en gezin. De Spel en opvoedwinkel biedt een laagdrempelige

ontmoetingsplek in een gemoedelijke sfeer voor ouders en kinderen van 0-4 jaar. Ouders

kunnen er rondom de tafel koffie en thee drinken, hun kinderen kunnen er spelen, of ouder en

kind kunnen er samen spelen. In de Spel en opvoedwinkel wordt ingegaan op situaties die zich

voordoen of waarover terloops aan de koffietafel verteld wordt. Naar aanleiding hiervan wordt

soms doorverwezen of worden ouders aan het denken gezet en zo geactiveerd.

Pagina 30/30

maart 2009

JD1.09KO.0043 (PO4528)

7.3 Bijlage 3 Respondenten

Aan de interviews werd meegewerkt door:

- J. Wieringa, beleidsmedewerker Gemeente Middelburg;

- J. van Voren, directeur Islamitische basisschool Bedir, Uden;

- E. Nusselder, coördinator team Jeugd Stadsdeel Westerpark, Amsterdam;

- E. Doomernik, leerkracht basisschool De Kameleon, Brede Bossche School,

’s-Hertogenbosch;

- S. Schruijer, locatiedirecteur Het Mozaïek, Babberspolder, Vlaardingen;

- R. Snijders, intern begeleider Het Mozaïek, Babberspolder, Vlaardingen;

- G. Acuner-Kasar, buurtbemiddelaar Stichting Inter-lokaal Meijhorst Nijmegen;

- J. Huiskens, adjunct directeur basisschool Onze Wereld, Transvaal, Den Haag;

- R. Zöllner, directeur basisschool Groen van Prinsterer, Alphen aan den Rijn (centrum);

- A. van der Stap, projectcoördinator Welkom in mijn wijk, Amsterdam;

- Y. Balikoc, contactpersoon buurtcommissie kastelenbuurt en opbouwwerker Tandem zorg

en welzijn, Hatert, Nijmegen;

- M. Reinders, actieve wijkbewoner, Hatert, Nijmegen;

- S. Elders, coördinator openwijkschool , Hatert, Nijmegen;

- M. Suijskens, directeur basisschool Vossenburcht, Hatert, Nijmegen;

- M. Kuenen, directeur Pastoor van Arsschool, Malburgen West, Arnhem;

- E. de Wit, projectleider Malburgen Netwerk, vertrouwenspersoon huiselijk geweld en

kwartiermaker buurtcentrum De Hobbit, Malburgen, Arnhem;

- J. Simonis, unit manager kinderopvang SKAR, Malburgen, Arnhem;

- K. van Eijck, jongerenwerker Divers, Organisatie voor welzijnswerk ’s-Hertogenbosch;

- W. Sleutjes, actieve wijkbewoner De Bartjes, ’s-Hertogenbosch;

- P. Kuijs, actieve wijkbewoner De Bartjes, ’s-Hertogenbosch;

- I. Bleker, Spel- en opvoedwinkel Groningen;

- A. Warris, Stichting MJD, Groningen;

- N. Stutterheim, Vensterschool Korenspoor, Groningen;

- C. Niemeijer, Dienst OCSW, Gemeente Groningen;

- A. Willemen, chef wijkteam Nieuwland Schiedam;

- S. Veraan , opbouwwerker Schiedam Nieuwland;

- D. Kunst, wijkprocesmanager Nieuwland Schiedam;

- J. Davidz , wijkactieprogrammamanager woningcorporatie Woonplus;

- L. Steerneman, beleidsadviseur educatief beleid Gemeente Schiedam;

- B. van Dam , directeur OBS De Taaltuin Nieuwland Schiedam;

- T. Klaassen, directeur RKBS ’t Meesterwerk Nieuwland Schiedam;

- R. Snijder, intern begeleider en Stienie Schruijer , directeur ’t Mozaiek , Babberspolder

Vlaardingen.