Duurzame ontwikkeling en Duurzame ontwikkeling en transitiedenken. transitiedenken.

Wat kunnen we ermee?Wat kunnen we ermee?

Erik ParedisErik ParedisCentrum voor Duurzame Ontwikkeling (UGent)Centrum voor Duurzame Ontwikkeling (UGent)

http://www.cdo.UGent.behttp://www.cdo.UGent.be

Open workshop Transitie, KAURI, Mechelen - 16 maart 2012

Opbouw Opbouw

1.1. De uitdaging waarvoor we staanDe uitdaging waarvoor we staan

2.2. Denken over transitiesDenken over transities

3.3. En de praktijk van transitiemanagement? En de praktijk van transitiemanagement?

1. De uitdaging waarvoor we staan1. De uitdaging waarvoor we staan

DO: goed leven binnen grenzenDO: goed leven binnen grenzen

Aanzet tot operationalisering: kwaliteitsvol leven (HDI: welvaart, gezondheid, onderwijs) binnen de draagkracht van de aarde

Peru

Cuba

België

VS

Transities zijn onvermijdbaar gewordenTransities zijn onvermijdbaar geworden

Wereldwijde maatschappelijke evoluties leiden autonoom tot Wereldwijde maatschappelijke evoluties leiden autonoom tot diepgaande veranderingdiepgaande verandering

draagkracht instabiliteitontwikkeling

Niet ‘Niet ‘ofof’ maar ‘’ maar ‘op welke manierop welke manier’ en ‘’ en ‘welk beeldwelk beeld’’

Transitiewerk op een snijpuntTransitiewerk op een snijpunt: doorheen die turbulente : doorheen die turbulente ontwikkelingen structuren, instituties en handelen naar meer ontwikkelingen structuren, instituties en handelen naar meer duurzaamheid oriënteren. duurzaamheid oriënteren.

2. Denken over transities2. Denken over transities

Opbouw van transitietheorieOpbouw van transitietheorie

1.1. Hoe krijg je greep op D.O. en D.O.-beleid?Hoe krijg je greep op D.O. en D.O.-beleid?

2.2. Concentreer je op Concentreer je op socio-technische systemensocio-technische systemen en tracht die te en tracht die te verduurzamenverduurzamen

3.3. Hoe? Door diepgaande veranderingen van de Hoe? Door diepgaande veranderingen van de regimesregimes van van die systemen. M.a.w. de dominante structuren, praktijken, die systemen. M.a.w. de dominante structuren, praktijken, beleid, technologie, manieren van denken moeten radicaal beleid, technologie, manieren van denken moeten radicaal wijzigen.wijzigen.

Niches

Landschap

Sociotechnisch regime

Tijd

Toe

nem

ende

str

uctu

rerin

g va

n ac

tivite

iten

in lo

kale

pra

ktijk

en

Markten, gebruikersvoorkeuren

Wetenschap

Industrie

Cultuur

Beleid

Technologie

Kleine netwerken van actoren steunen innovaties op basis van verwachtingen en visies. Belang van leerprocessen

De nieuwe configuratie breekt door, gebruikmakend van ‘windows of opportunity’.

Het regime is dynamisch stabiel.

Landschapsontwikkelingen oefenen druk uit op het regime

Dynamisch MLPDynamisch MLP

Opbouw van transitietheorieOpbouw van transitietheorie

1.1. Hoe krijg je greep op D.O. en D.O.-beleid?Hoe krijg je greep op D.O. en D.O.-beleid?

2.2. Concentreer je op Concentreer je op socio-technische systemensocio-technische systemen en tracht die te en tracht die te verduurzamenverduurzamen

3.3. Hoe? Door diepgaande veranderingen van de Hoe? Door diepgaande veranderingen van de regimesregimes van van die systemen. M.a.w. de dominante structuren, praktijken, die systemen. M.a.w. de dominante structuren, praktijken, beleid, technologie, manieren van denken moeten wijzigen.beleid, technologie, manieren van denken moeten wijzigen.

4.4. Wanneer veranderen regimes? Er openen zich Wanneer veranderen regimes? Er openen zich mogelijkheden als de druk vanuit het mogelijkheden als de druk vanuit het landschaplandschap sterk is, als sterk is, als de interne contradicties van het de interne contradicties van het regimeregime toenemen, als toenemen, als uitdagende uitdagende nichesniches aanwezig zijn. aanwezig zijn.

Niches

Landschap

Sociotechnisch regime

Tijd

Toe

nem

ende

str

uctu

rerin

g va

n ac

tivite

iten

in lo

kale

pra

ktijk

en

Markten, gebruikersvoorkeuren

Wetenschap

Industrie

Cultuur

Beleid

Technologie

Naar een transitie van het mobiliteitssysteem?Naar een transitie van het mobiliteitssysteem?

Opbouw van transitietheorieOpbouw van transitietheorie

1.1. Hoe krijg je greep op D.O. en D.O.-beleid?Hoe krijg je greep op D.O. en D.O.-beleid?

2.2. Concentreer je op Concentreer je op socio-technische systemensocio-technische systemen en tracht die te en tracht die te verduurzamenverduurzamen

3.3. Hoe? Door diepgaande veranderingen van de Hoe? Door diepgaande veranderingen van de regimesregimes van die systemen. van die systemen. M.a.w. de dominante structuren, praktijken, beleid, technologie, manieren M.a.w. de dominante structuren, praktijken, beleid, technologie, manieren van denken moeten wijzigen.van denken moeten wijzigen.

4.4. Wanneer veranderen regimes? Er openen zich mogelijkheden als de druk Wanneer veranderen regimes? Er openen zich mogelijkheden als de druk vanuit het vanuit het landschaplandschap sterk is, als de interne contradicties van het sterk is, als de interne contradicties van het regimeregime toenemen, als uitdagende toenemen, als uitdagende nichesniches aanwezig zijn. aanwezig zijn.

5.5. Wat zijn de kenmerken van zo’n transities? Wat zijn de kenmerken van zo’n transities? Multi-level, -fase, -actor, -Multi-level, -fase, -actor, -domeindomein. Transities kenmerken zich door grote . Transities kenmerken zich door grote complexiteitcomplexiteit en en onzekerheidonzekerheid van ontwikkelingen. van ontwikkelingen.

6.6. Kun je er dan toch sturing aan geven naar meer duurzaamheid? Door de Kun je er dan toch sturing aan geven naar meer duurzaamheid? Door de kenmerken in 5. is sturing zonder meer niet mogelijk, maar vormen van kenmerken in 5. is sturing zonder meer niet mogelijk, maar vormen van beïnvloedingbeïnvloeding zijn wel mogelijk. zijn wel mogelijk.

3. En de praktijk van 3. En de praktijk van transitiemanagement ?transitiemanagement ?

Kenmerken transitie governanceKenmerken transitie governance Uitgangspunten:Uitgangspunten:

de de richtingrichting en de en de snelheidsnelheid van een transitie beïnvloeden van een transitie beïnvloeden

Basisstrategie: de druk op het regime verhogenBasisstrategie: de druk op het regime verhogen, door contradicties , door contradicties bloot te leggen, landschapstrends te mobiliseren, niches te versterkenbloot te leggen, landschapstrends te mobiliseren, niches te versterken

Hoe? Niet enkel door top-downsturing, niet enkel door pure Hoe? Niet enkel door top-downsturing, niet enkel door pure marktwerkingmarktwerking

Maar gecombineerd met Maar gecombineerd met opbouw van netwerkenopbouw van netwerken tussen overheid, tussen overheid, voorlopers uit het regime en nichespelersvoorlopers uit het regime en nichespelers

Die vertrekken van een erkenning van hardnekkige problemen in het regimeDie vertrekken van een erkenning van hardnekkige problemen in het regime

Probleemdenken trachten overstijgen door een Probleemdenken trachten overstijgen door een lange termijnlange termijn visie uit te werken voor visie uit te werken voor het het systeemsysteem, die als , die als gezamenlijke agendagezamenlijke agenda kan functioneren kan functioneren

PraktijkPraktijkexperimenten opzetten, niches versterken en opschalenexperimenten opzetten, niches versterken en opschalen

LeerprocessenLeerprocessen opzetten opzetten

Aan het regime trachten sleutelen en Aan het regime trachten sleutelen en veranderingen verankerenveranderingen verankeren

Dit vraagt ook eenDit vraagt ook een transitie van de overheid transitie van de overheid: beleidsintegratie, netwerking, co-creatie: beleidsintegratie, netwerking, co-creatie

Niches

Landschap

Regime

Tiid

1. Systeem analyse

2. Toekomstvisie

3. Transitiepaden

4. Experimenten en projecten • uittesten en leren over paden• verandering op gang brengen• Verdieping, verbreding, opschaling

5. Werken aan het regime: bijsturen, verankeren

Toe

nem

ende

str

uctu

rerin

g va

n ac

tivite

iten

in lo

kale

pra

ktijk

enTypeopbouw van TMTypeopbouw van TM

DuWoBo en Plan C: leren uit de praktijkDuWoBo en Plan C: leren uit de praktijk Resultaten, maar ze vragen veel werk:Resultaten, maar ze vragen veel werk:

Visie die tot uitbreiding van agenda’s leidtVisie die tot uitbreiding van agenda’s leidt Visie die tot agendasetting leidt bij beleid en actorenVisie die tot agendasetting leidt bij beleid en actoren Creëren van nieuwe netwerkingCreëren van nieuwe netwerking Realiseren van experimenten die verder gaan dan het regimeRealiseren van experimenten die verder gaan dan het regime

Om meer in rekening te brengen:Om meer in rekening te brengen: Snel veranderende context vraagt denken over rol en positioneringSnel veranderende context vraagt denken over rol en positionering Onderschatting strategisch gedrag actorenOnderschatting strategisch gedrag actoren Moeilijke inpassing in dominante overheidspraktijkMoeilijke inpassing in dominante overheidspraktijk Oude patronen veranderen traag, zeker buiten de perimeter van het TM-Oude patronen veranderen traag, zeker buiten de perimeter van het TM-

procesproces Beperkte ‘commitment’ van politiek en top administratieBeperkte ‘commitment’ van politiek en top administratie Lage prioriteit aan bewust lerenLage prioriteit aan bewust leren

Kruispunt?Kruispunt? We zitten op een moeilijk kruispunt in onze geschiedenis. We zitten op een moeilijk kruispunt in onze geschiedenis.

Een heroriëntatie naar DO is noodzakelijk.Een heroriëntatie naar DO is noodzakelijk. Vanzelf zal dat niet gaan. Een transitie gaat in tegen Vanzelf zal dat niet gaan. Een transitie gaat in tegen

gevestigde belangen en ingegroeide gewoontes. gevestigde belangen en ingegroeide gewoontes.

TransitieaanpakTransitieaanpak Biedt een verruimend denkkaderBiedt een verruimend denkkader Breekt discoursen en netwerken open, kan nieuwe Breekt discoursen en netwerken open, kan nieuwe

praktijken stimuleren. praktijken stimuleren. Maar rol en invloed is sterk afhankelijk van samenspel Maar rol en invloed is sterk afhankelijk van samenspel

tussen proces en contexttussen proces en context Het blijven politieke processen die te maken krijgen met Het blijven politieke processen die te maken krijgen met

vragen van macht, weerstand, legitimiteit, vertrouwen.vragen van macht, weerstand, legitimiteit, vertrouwen.

Enkele besluitenEnkele besluiten

Meer informatieMeer informatie Website Steunpunt DO:Website Steunpunt DO: www.steunpuntdo.be www.steunpuntdo.be

Paredis, E. (2009), Socio-technische systeeminnovaties en transities: van theoretische inzichten naar Paredis, E. (2009), Socio-technische systeeminnovaties en transities: van theoretische inzichten naar beleidsvertaling. beleidsvertaling. Working paper n° 10. CDO/UGent: Steunpunt Duurzame OntwikkelingWorking paper n° 10. CDO/UGent: Steunpunt Duurzame Ontwikkeling

Paredis, E. (2010), Naar een verdere onderbouwing van het Vlaamse beleid voor Paredis, E. (2010), Naar een verdere onderbouwing van het Vlaamse beleid voor duurzaamheidstransities. Working paper n°19. CDO/UGent: Steunpunt Duurzame Ontwikkeling.duurzaamheidstransities. Working paper n°19. CDO/UGent: Steunpunt Duurzame Ontwikkeling.

Paredis E. (2011), Transition management as a form of policy innovation. A case study of Plan C, a Paredis E. (2011), Transition management as a form of policy innovation. A case study of Plan C, a process in sustainable materials management in Flanders. process in sustainable materials management in Flanders. Working paper n°26. CDO/UGent: Working paper n°26. CDO/UGent: Steunpunt Duurzame Ontwikkeling.Steunpunt Duurzame Ontwikkeling.

Paredis E. (in voorbereiding), Transitiemanagement voor wonen en bouwen. Ervaringen en context van Paredis E. (in voorbereiding), Transitiemanagement voor wonen en bouwen. Ervaringen en context van het Vlaamse DuWoBo-proces. Working Paper. CDO/Uhet Vlaamse DuWoBo-proces. Working Paper. CDO/UGent: Steunpunt Duurzame OntwikkelingGent: Steunpunt Duurzame Ontwikkeling. .

Websites Vlaamse processenWebsites Vlaamse processen DuWoBo: www.duwobo.beDuWoBo: www.duwobo.be Plan C: www.plan-c.eu Plan C: www.plan-c.eu

Nederland:Nederland: www.ksinetwerk.nl: overzicht van onderzoeksresultaten van het belangrijkste onderzoeksnetwerk over www.ksinetwerk.nl: overzicht van onderzoeksresultaten van het belangrijkste onderzoeksnetwerk over

transitiestransities Goed en toegankelijk boekje van Van der Hoeven http://www.ksinetwork.nl/files/KSI%20BoekGoed en toegankelijk boekje van Van der Hoeven http://www.ksinetwork.nl/files/KSI%20Boek

%20juni%202010%20Diederik%20van%20der%20Hoeven.pdf%20juni%202010%20Diederik%20van%20der%20Hoeven.pdf www.transitiepraktijk.nl: bundeling van praktische inzichten over transitiewerk, gebaseerd op www.transitiepraktijk.nl: bundeling van praktische inzichten over transitiewerk, gebaseerd op

Nederlands onderzoek en praktijkervaringNederlands onderzoek en praktijkervaring