Duurzaamheid in het financiële onderwijs

share your talent. move the world.

VoorwoordFinanciële duurzaamheid is voor de financiële professional altijd van groot belang, maar het begrip heeft de afgelopen tijd - naast het (aloude) voortbestaan van de eigen organisatie - een diepere lading gekregen. Voor het Instituut voor Financieel Economisch Management is duurzaamheid daardoor niet slechts een invulling van het speerpunt van de overkoepelende Hanzehogeschool.

De economische crisis en schandalen in bank-, verzekerings- en accountantswezen dwingen de financiële wereld duurzaamheid breder te zien dan alleen het veiligstellen van het voortbestaan van het eigen bedrijf. De Libor-affaire, kwesties rondom woekerpolissen en zeer recent nog het schandaal rondom de Nederlandse Zorgautoriteit, maken dat de maatschappij verwacht dat de financiële sector zich bewust is van de omgeving waarin zij acteert en dit ook toont. Ook voor bedrijven buiten de financiële sector geldt dat controllers meer waarden behartigen dan alleen de financiële.

De financiële professional dient zich kortom bewust te zijn van zijn verantwoordelijkheid voor de duurzaamheid van het gehele financiële systeem. En dat systeem is niet alleen geholpen met meer winst, maar ook met ethisch besef en handelen waardoor het maatschappelijk vertrouwen in banken, verzekeringsmaatschappijen, accountantskantoren, etcetera zich kan herstellen.

Veel van onze docenten en medewerkers zijn al bezig om duurzaamheid op te nemen in hun dagelijkse werkzaamheden. Dat levert mooie, persoonlijke verhalen op en brengt treffend in beeld dat duurzaamheid binnen onze school volop leeft. Vanzelfsprekend speelt het onderwerp binnen onze opleidingen een groeiende rol en wordt dit in toenemende mate in het curriculum verankerd. Het lectoraat Duurzaam Financieel Management heeft hierbij een belangrijke, richtinggevende functie.

Ik wens u veel leesplezier.

Jacqueline Gomashie, Dean Instituut voor Financieel Economisch ManagementOktober 2014

Instituut voor Financieel Economisch ManagementDe afgelopen jaren hebben we allemaal gemerkt dat de financiële wereld van grote betekenis is. De gevolgen van de slechte situatie in de internationale bankwereld treffen de gehele wereldeconomie. Gezien de ontwikkelingen in de financieel economische wereld is de behoefte aan goed opgeleide financiële mensen alleen maar toegenomen. Mensen die niet alleen kunnen rekenen, maar ook het verhaal achter de cijfers begrijpen. Studenten die geïnteresseerd zijn in de wereld achter die cijfers en mensen en organisaties willen adviseren over de financieel-economische aspecten zijn bij ons aan het goede adres.

Het Instituut voor Financieel Economisch Management kent een lange geschiedenis. Momenteel zitten maar liefst vier financieel-economische bacheloropleidingen bij ons onder één dak. Dat vind je nergens anders in Noord-Nederland. Doordat het eerste jaar van de opleidingen, de propedeuse, gemeenschappelijk is blijft het voor studenten mogelijk om zonder verlies van tijd te switchen naar een andere financiële opleiding.

• Accountancy • Bedrijfseconomie (ook mogelijk als driejarige route)• Fiscaal Recht en Economie • Financial Services Management

Bij ons bouwen studenten aan een sterke inhoudelijke basis. Bovendien ontwikkelen zij een gezond besef van verantwoordelijkheid. Naast het voltijdonderwijs en onderzoek biedt het Instituut voor Financieel Economisch Management opleidingen voor profesisonals en bedrijven. Zie voor meer informatie hanze.nl/professionals.

www.hanze.nl/femwww.facebook.com/FEMhanze

Lectoraat Duurzaam Financieel ManagementDe slechte arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie in Bangladesh, vastgoedfraude en zo veel meer; ze maken duidelijk dat we moeten gaan staan voor beschaving. Wat betekent dit perspectief nu voor de dagelijkse praktijk van de financial? Zoals voor de controller of de financieel direc-teur, die iedere dag druk is met het berekenen, samenstellen en presenteren van cijfers? En voor de accountant, de bankier, de verzekeraar of de pensioenfondsen? Hoe brengen ze Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen in de praktijk en hoe moet het vak vernieuwen? Met deze vraagstukken houdt het Lectoraat van Financieel Duurzaam Management zich bezig.

Per 1 september 2012 is Margreet Boersma gestart als lector Duurzaam Financieel Management. Belangrijkste doelstelling is het ontwikkelen van nieuwe kennis in Noord-Nederland om daarmee zowel bestaande als nieuwe ondernemers te ondersteunen in hun ondernemerschap. Het lectoraat onderzoekt hoe en waar ethisch, maatschappelijk verantwoord denken een conditie kan worden voor ons (zakelijk) handelen. Dit gebeurt aan de hand van een aantal hoofdthema’s:• Bedrijfseconomie 2.0: mogelijkheden om de focus te verbreden van financieel rendement naar

maatschappelijk rendement. • Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) in de financiële sector• Duurzame accountancy• Financieel Ethisch Leiderschap• MVO in relatie tot de economie

Studenten passen het onderwerp duurzaam financieel management steeds vaker toe in stage- en af-studeeropdrachten. Voorbeelden zijn onderzoeken naar de oorzaken en gevolgen van de kredietcrisis, crowdfunding en transparantie in de verslaglegging over het duurzaam beleggingsbeleid.

www.duurzaamfinancieelmanagement.nl

“Studenten ontkomen niet meer aan duurzaamheid”

Richard Benes is lid van het lectoraat voor Duurzaam Financieel Management en hij is Hogeschooldocent voor de leerlijn strategisch management aan de Hanzehogeschool Groningen.

Richard Benes“Ik ben overtuigd van het belang van duurzaamheid. Zelf vind ik het onderdeel People het belangrijkste. Mensen moeten wel op lange termijn gaan denken. Als je duurzaam wilt ondernemen, moet je goed zorgdragen voor je personeel, zodat je een duurzame relatie aangaat. Hoe hoger de omlooptijd is van je personeel, hoe meer dit ten koste gaat van je onderneming. Als je niet zorgt dat mensen in de onderneming passen, niet binnen de cultuur, dan gaat dat ten koste van je onderneming. Je zult een langetermijnvisie aan moeten nemen om dit te voorkomen. Dan maakt het niet uit je wat je drijfveer is. Sommige mensen hebben de drijfveer om de wereld beter te maken of iets voor anderen te doen., anderen willen vooral winst maken. Zelf denk ik dat winst tegenwoordig gepaard gaat met duurzaam ondernemen.

Je persoonlijke drijfveer is erg bepalend. Sommige mensen willen het beste voor de mens en anderen mensen houden zich aan bepaalde richtlijnen, zoals bijvoorbeeld de bijbel. Dat is beide ethisch. De drijfveer mag voor iedereen verschillend zijn. Sommige mensen doen ook iets voor de lange termijn, omdat ze weten dat het veel winst oplevert. Deze bewustwording is erg belangrijk voor mensen. Het is niet erg om ook duurzaam te ondernemen voor het financiële aspect als je bijvoorbeeld weet dat dat continuïteit oplevert voor je bedrijf.

“tip: vraag mensen maar eens naar hun drijfveer.”

Studenten ontkomen niet meer aan duurzaamheid. Het is onontkoombaar om verschillende redenen zoals continuïteit en de verantwoordelijkheid die je hebt om iets achter te laten. In het onderwijs komt dit op bepaalde plaatsen terug. Er zit een stukje ethiek in strategisch

management en ook milieu. Je moet dingen analyseren en hier heb je met de regelgeving op het gebied van milieu te maken. Als rol van Hogeschooldocent hebben we het in de expertgroep erover. We kijken hoe we duurzaamheid toe kunnen passen in het onderwijs. Hieruit is het project Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) gekomen. Bij Accountancy zit ook het vak ethiek erin. Wij willen dat het een automatisch onderdeel wordt van alle vakken binnen de leerlijn strategisch management.”

“Ik moedig collega’s aan met elkaar te kijken hoe je

duurzaamheid in het onderwijs kunt

toepassen”

Alieke Benedictus is stage- en afstudeer-coördinator en begeleider bij het Instituut voor Financieel Economisch Management. Daarnaast geeft ze juridische en fiscale vakken, coördineert ze het honours talentprogramma en is ze aangesloten bij het lectoraat voor Duurzaam Financieel Management.

Alieke Benedictus“Duurzaamheid is moeilijk te definiëren. Een belangrijk aspect vind ik dat het gericht is op langdurige relaties, bijvoorbeeld met klanten, collega’s en werkgevers of werknemers. Bij economische opleidingen en beroepen speelt het winstoogmerk een belangrijke rol. Ik vind het van belang dat men naast het maken van winst ook denkt aan langdurige relaties en de omgeving en dus ook aan de maatschappij en het milieu. Ik geloof dat je daarmee uiteindelijk meer verdient dan wanneer je enige doel is het maken van winst.

Ik heb mij altijd al bezig gehouden met het langetermijndenken omdat ik dit belangrijk vind. Het is belangrijk dat ons instituut hier iets mee doet, bijvoorbeeld in verband met ontwikkelingen die je ziet bij banken, verzekeringsbedrijven en accountantskantoren. Daar gebeurt van alles wat te maken heeft met ethiek en duurzaamheid. Ik vind het belangrijk dat onze studenten, en eigenlijk iedereen, zich bewust is van zijn eigen gedrag en de gevolgen daarvan.

In de praktijk spelen veel ethische dilemma’s. Bijvoorbeeld topbestuurders die hun bonus moeten inleveren maar wel een flinke salarisverhogingen krijgen. Als financiële student kun je je afvragen of je voor een organisatie wilt werken waar dergelijke zaken spelen. Ik vind dat de studenten dit moeten meekrijgen zodat ze bewust een keuze kunnen maken en later niet teleurgesteld worden. Dergelijke praktijken zijn in mijn visie niet duurzaam nu dit leidt tot weerstand en wantrouwen bij klanten en medewerkers.

“het is belangrijk dat studenten zich bewust zijn van wat ze willen en wat juist niet.”

In de lessen die ik geef, maak ik dit soort kwesties bespreekbaar. Ik leg de studenten ethische dilemma’s voor en vraag ze wat zij zouden doen in zo’n situatie. Hierbij kun je denken aan het maken en versturen van een te hoge nota op verzoek van je leidinggevende. Je hebt altijd een keuze maar het is niet altijd een makkelijke keuze. Ik vraag ze waarom ze deze keuze maken en hoe ze er mee om zouden gaan. Het is bedoeld als voorbereiding op de beroepspraktijk. Het is belangrijk dat studenten zich bewust zijn van wat ze willen en wat juist niet.

Binnen de financiële opleidingen wordt er nog niet zoveel met het onderwerp duurzaamheid gedaan. De combinatie van duurzaamheid en financiën vind ik een goede combinatie die bij mij past, deze combinatie vind ik terug bij het lectoraat voor Duurzaam Financieel Management. Ik moedig collega’s aan met elkaar te praten om te kijken hoe je duurzaamheid in de lessen toe kunt passen. Het is soms lastig om het alleen te verzinnen, maar door er samen over te praten kom je op goeie ideeën en meestal kom je erachter dat je al veel doet.”

“Focus op duurzaamheid. Een

punt dat steeds meer op de agenda

zal verschijnen”

Roelfke Benedictus is lid van het lectoraat Duurzaam Financieel Management. Verder coördineert ze de duale opleiding, is ze Hogeschooldocent communicatie, selecteert en coacht ze honoursstudenten en is ze is studieloopbaan-begeleider

Roelfke Benedictus“Duurzaamheid is voor mij verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gedrag en het besef krijgen wat voor impact je gedrag heeft op een maatschappij die breder is dan jijzelf alleen. Dit besef is met de jaren gekomen. Ik vind het belangrijk om iets te doen wat bij mij past en te zoeken naar iets dat ik zinvol vind. Voor mij is het heel belangrijk om iets toe te voegen aan de wereld. Verantwoordelijkheid nemen voor wat je wel kunt doen. Als niemand iets doet, dan verandert er nooit iets. Als iedereen net iets anders doet en verantwoordelijkheid neemt, dan hoeft het helemaal niet zo ingewikkeld te zijn.

Ik zie steeds meer bedrijven, organisaties en mensen kijken naar rendement dat niet alleen uit eigen belang bestaat. Dus niet alleen financieel rendement maar ook maatschappelijk rendement. Belangen worden breder bekeken, je ziet hier een verschuiving. Wij leren onze studenten hoe je een organisatie regelt, hoe je afspraken maakt en hoe je dit vastlegt op papier, als onderdeel van hun financiële functie. Maar dit werkt niet omdat wat er op papier staat niet altijd zo uitgevoerd wordt. De persoon die aan het roer staat is veel bepalender. Tegenwoordig worden de kwaliteiten van deze persoon ook nader bekeken. Waar komt deze persoon vandaan en wat voor kwaliteiten heeft deze persoon? Er wordt meer gekeken naar de zachte kant in plaats van alleen de harde kant.

Deze ontwikkelingen vind ik positief en erg belangrijk voor de studenten van financiële studies. Ik denk dat er meer gedaan moet worden met de bestaande kennis van psychologie om te zorgen dat financiële professionals beter hun vak kunnen uitoefenen. Ik doe graag onderzoek naar de combinatie van deze twee werelden om dit op een juiste manier in het curriculum terug te laten komen. Voor financiële studenten is het namelijk lastig omdat het niet zwart op wit is. Pas als het bruikbaar wordt gemaakt

wordt het interessant. Je ziet dat de twee werelden in de praktijk hetzelfde gedrag vertonen en helemaal niet met elkaar communiceren: psychologie en financiën. Als ze dit wel doen en ze elkaars info meenemen dan werkt dat heel erg goed.

“een verandering begint elke dag bij jezelf”

Om studenten meer in aanraking te laten komen met het onderwerp heb ik het vak Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) ontwikkeld. Hierin probeer ik studenten te laten beseffen hoe zij zelf een verschil kunnen maken binnen een organisatie. Studenten moeten zelf kunnen achterhalen wat ze belangrijk vinden. Hier besteed ik bij de individuele begeleiding van studenten aandacht aan.

Een mooi voorbeeld van hoe dit in de praktijk al wordt toegepast is de ‘Mensen Voor Cijfers Prijs’. Deze beoordeelt de controller van Noord-Nederland van het jaar. De organisatie hiervan gaat met ons lectoraat in gesprek over hoe ze beter MVO kunnen meenemen in de beoordeling. Hierdoor is te zien dat MVO steeds belangrijker is. Het is voor ondernemingen nog zoeken hoe ze dit in hun eigen bedrijf toepassen.

Nu is er nog sprake van groei, meer werken, betere economie, meer geld. Maar als de doelstelling verandert naar welzijn, zijn we misschien al een heel eind. Geluk wordt dan een doel, hierdoor ga je heel anders denken. Je kunt de focus leggen op welvaart en welzijn. Een balans tussen deze twee noem ik focus op duurzaamheid, een punt waarvan ik verwacht dat het steeds meer op de agenda zal verschijnen.”

Roelfke Benedictus

“Duurzaamheid is het bewustzijn vande beperktheid van bronnen in het algemeen”

Carline de Boer werkt sinds twee jaar bij het Instituut voor Financieel Economisch Management. Ze geeft communicatieve managementvaardigheden en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Verder is ze projectleider bij het Hanze Honours College en is ze coach van honoursstudenten.

Carline de Boer“Voor mij is duurzaamheid het bewustzijn van de beperktheid van bronnen in het algemeen. Bijvoorbeeld de energiebronnen en vleesvoorraad raken op, dus we moeten aan andere oplossingen denken. Duurzaamheid heeft heel erg te maken met het langetermijndenken, vooral bij financieel management. Niet alleen kijken naar winst maar ook naar het welzijn van mensen in een organisatie. De term People Planet en Profit vat duurzaamheid goed samen. Het belangrijkste is hoe je de balans hiertussen vindt.

Bij het Instituut voor Financieel Economisch Management geven we het vak Maatschappelijk Verantwoordt Ondernemen (MVO) al in het tweede jaar omdat we studenten al vroeg bewust willen maken van het feit dat je een rol daarin kan hebben. Hierbij vragen we ze na te denken over waar ze voor staan en wat ze belangrijk vinden in het leven. Voor tweedejaarsstudenten is de beroepspraktijk ver weg, dus wordt het aan de huidige situatie gerelateerd, bijvoorbeeld hun eigen bijbaan.

Bij het vak MVO wordt er vooral de focus gelegd op wat de waarden zijn van studenten. Wat vinden zij belangrijk en waarom? Om er diep op in te gaan moeten ze dit ook kunnen onderbouwen. Het doel is dat ze er zelf ook achter komen wat zij belangrijk vinden.

Het gevaar van deze termen duurzaamheid en MVO is dat het moralistisch wordt. Het moet niet zo zijn dat de school gaat vertellen waarom je het belangrijk moet vinden. Het is denk ik wel waardevol als je je bewust wordt waar je zelf voor staat en wat dan het verband is met de rol die je hebt binnen een organisatie. Dit kan een school wel meegeven aan de student. De studenten

komen in de beroepspraktijk in ethische situaties terecht. Wij moeten ze leren omgaan met de keuzes die ze krijgen. Wat gaat die student kiezen en wat motiveert die keus? Het kan zijn dat iemand echt alleen werkt voor geld. Dat is in deze tijd niet perse een slechte drijfveer. Ik vind het wel belangrijk dat ze zich bewust zijn van deze keuze. In de les gaan we hiermee aan de slag door ze te vragen artikelen en films uit te zoeken over MVO. We vragen ze na te denken over wat zij zouden doen bij een dilemma, ook door hier in groepen over te discussiëren. Hierdoor krijgen ze op een leuke manier het besef dat dit veel te maken heeft met wat ze later gaan doen. We bereiden ze voor op beroepen, dus moeten ze een perspectief krijgen van de ontwikkelingen en beroepspraktijk. Dit moeten we meegeven.

“geld is geen slechte drijfveer als het ons helpt om duurzamer te denken.”

Ik vind het interessant om initiatieven rond duurzaamheid te zien ontstaan in het bedrijfsleven. Dit is niet alleen in de financiële sector, maar ook daarbuiten. Hiermee bedoel ik het sociale ondernemen maar ook de ondernemers die er niet bewust van zijn, maar waar klanten ze erop wijzen. Er ontstaan ook steeds meer initiatieven bijvoorbeeld ondernemers die autisten in dienst nemen, werken aan milieuvriendelijke oplossingen of bijvoorbeeld ontwerpers die iets van bamboe maken. Dat is wel de meerwaarde van de crisis: het dwingt ons om creatiever te denken. Geld is geen slechte drijfveer als het ons helpt om duurzamer te denken.”

“Ik wil graag dat onze opleidingenfinanciële professionals afleveren

die aan meer denken dan alleen cijfers”

Margreet Boersma is sinds september 2012 lector Duurzaam Financieel Management aan de Hanzehogeschool Groningen.

Margreet BoersmaIk ben al sinds mijn studietijd geïnteresseerd in thema’s als bezieling en filosofie. Ik geloof in de kracht van mensen, van liefde en van bezieling. Vol van positiviteit en idealisme stapte ik na mijn studie in het bedrijfsleven. Ik kwam er al gauw achter dat de realiteit weerbarstig is, niet overal is ruimte voor idealen. In de financieel-strategische wereld werd me duidelijk dat financiën niet los kunnen staan van een breed maatschappelijk perspectief.

Ik stuitte op het boek ‘Adel van de geest’ van Rob Riemen. Hij schreef daarin zo mooi “de intellectueel moet gaan staan voor beschaving”. Dit zette mij aan het denken. Instrumenteel leren zelf brengt plezier, maar als je het eenmaal beheerst vraag je je af wat er nog meer is. De tekst van Riemen komt hier weer terug; bij ieder advies dat je als controller geeft kan je proberen meerwaarde te creëren, kun je bouwen aan het goede, schone en ware. Zin en betekenis geven aan de gesprekken die je met mensen hebt.

“de intellectueel moet gaan staan voor beschaving”

De tijden zijn veranderd. Het ontstaan van de economische crisis door het kaplitalistische systeem, de steeds vaker oppoppende ‘groene’ initiatieven en grote bedrijven die ‘duurzaamheid’ steeds vaker als sleutelbegrip zien. Langzaamaan gaan we beseffen dat er mogelijkheden zijn die leiden tot een betere wereld. In het noorden en binnen onze hogeschool staan thema’s als energie en duurzaam ouder worden, healthy ageing, hoog op de agenda. De ruimte voor mij als positivist en idealist is terug.

Het gaat voor mij, samen met zingeving aan je eigen leven, over dat je ziet wat er nodig is in de wereld. Het echt wakker worden en een werkelijke bijdrage willen leveren. Als je ervaart dat je iets kunt toevoegen aan de misstanden in de wereld krijg je zelf een enorme boost, daar ben ik van overtuigd. Wij zijn ons niet voldoende bewust van hoe goed we het met elkaar hebben en hoe kwetsbaar dat is. We hebben mensen nodig die gaan staan voor de beschaving in onze wereld en tegen onrechtvaardigheid strijden.

Ik wil graag dat onze opleidingen financiële professionals afleveren die aan meer denken dan alleen de cijfers. Een investeringsbeslissing breder maken dan alleen het financiële element. Bewustwording vind ik belangrijk, ik wil daarnaast ook instrumenten aan kunnen reiken aan studenten. Zo zouden studenten bijvoorbeeld een sjabloon moeten hebben waarmee ze duurzaamheid kunnen toetsen. De keuze maken ze uiteraard altijd nog zelf. Ik ga studenten niet vertellen wat ze moeten doen, ze kiezen zelf bij wat voor bedrijf ze gaan werken.

Als lector heb ik een adviserende rol om te kijken hoe we duurzaamheid binnen het onderwijs vorm kunnen geven. De voorbeelden op de website duurzaamfinancieelmanagement.nl kunnen daarbij helpen. Binnen de kenniskring van het lectoraat discussiëren we hierover. De leden van de kenniskring zijn vervolgens verbonden aan de expertgroepen binnen ons instituut, zo wordt de link met onderwijs direct gelegd. Op de studiedag van ons instituut vertel ik eens per jaar over duurzaamheid en het lectoraat.”

“Alles wat lang mee gaat is duurzaam”

Peter Drent werkt al drie en een half jaar voor het Instituut voor Financieel Economisch Management. Hij geeft de vakken financieel management, financiële markten, beleggen en algemene economie. Verder is hij lid van de kenniskring van het lectoraat voor Duurzaam Financieel Management.

Peter Drent“Duurzaamheid kun je op verschillende manieren definiëren. Voor een financial gaat het er met name om dat ondernemers, bankiers en iedereen die in de financiële wereld werkt op een verstandige manier met risico’s omgaat. Een beslissing bij een risico kan maatschappelijke schade opleveren. Alle nieuwe controllers en accountants moeten die risico’s begrijpen en in kunnen schatten. Zij zijn de toekomst.

Alles wat lang mee gaat is duurzaam. Dat geldt ook voor financiële organisaties. Dit geldt ook voor de winstdoelstelling van een onderneming, dus niet op de kortetermijnwinst oriënteren maar op de langere termijn. Nog belangrijker zijn de duurzame relaties. Als je met flexwerkers werkt, dan heb je wel meer winst, maar heb je geen duurzame relaties. Als er een risico wordt genomen binnen sectoren met een maatschappelijke functie moet dit niet voor het persoonlijke gewin zijn. Dit is vooral belangrijk voor banken, dit moet de overheid of maatschappij misschien ook afdwingen.

Dat ik duurzaamheid belangrijk vind komt vanuit het rechtvaardigheidsbeginsel. Ik vind niet dat andere mensen de dupe moeten worden van iemands anders hebzucht. Dit zijn mijn eigen normen en waarden, dit vind ik normaal.

Binnen het onderwijs kun je duurzaamheid onder de aandacht brengen door aandacht te geven aan actuele thema’s. Het is nog niet voldoende geïntegreerd in de tentamenstof of in de boeken. Ik probeer het met

enthousiasme over te brengen, erover te praten en te discussiëren. Iedereen mag zijn eigen mening daarin hebben. Hierbij vind ik het vooral belangrijk dat studenten onderling van gedachten uitwisselen. Ik wil zeker niet moraliseren. Niet vingerwijzen maar een constructieve discussie voeren. Het is de taak aan de student om een eigen mening erover te vormen. Het doel van de docenten is om de studenten zelf na te laten denken.

“niet vingerwijzen maar een constructieve discussie voeren”

In de economische lesboeken verandert niets de laatste jaren. De duurzame thematiek verandert wel. Sommige studenten willen gewoon hun tentamen halen en klaar. Een kleiner deel van de studenten is geïnteresseerd en wil zelf ook dingen ontdekken, hoe staan ze in het leven. Een onderdeel van de taak als docent om studenten na te laten denken wat het duurzame aspect is in het totale plaatje.

Als je iets met duurzaamheid wilt doen, dan moet je er ook echt in geloven. Als je niet gelooft wat je vertelt, dan komt het niet over. Je moet het niet doen omdat het moet, je moet het doen omdat het gewoon zo loopt. Als het niet logisch is, dan klopt het niet. Mensen die bij het lectoraat zijn aangesloten hebben er zelf voor gekozen. Als tip voor collega’s heb ik: zoek medecollega’s die er hetzelfde over denken. Ga iets doen waar je interesse in hebt.”

“Mensen met een langetermijnvisie denken niet alleen aan zichzelf en zijn slimmer”

Edwin Feringa geeft Treasury Management, financiën, ondernemersfinanciering en overige financieringsvakken op de Hanzehogeschool Groningen.

Edwin Feringa”De definitie van duurzaamheid voor mij is het overzien van wat de toekomstige consequenties zijn van de beslissingen in het heden.

We zijn op deze wereld allemaal aangeklede aapjes die dingen hebben aangeleerd. We denken allemaal op korte termijn. Mensen met een langetermijnvisie denken niet alleen maar aan zichzelf en zijn slimmer. Een voorbeeld is de bagageband op het vliegveld. Iedereen wil de koffers zien aankomen, waardoor mensen steeds verder over de band heen hangen om het nog te kunnen zien. Als ze allemaal een stapje achteruit zetten, kan iedereen het zien. Zo werkt het ook in de wereld.

Dit is echter makkelijker gezegd dan gedaan. Je devalueert een munt om de export te bevorderen, maar niemand heeft door dat de import hierdoor veel duurder wordt. Alles heeft twee kanten, dat is economie en ook het moeilijke van economie. Welke kant wil je opgaan, wat is je belang? Duurzaamheid heeft een prijs. Als we op lange termijn denken, dan geven we de korte termijn op. Maar, je bent niet alleen en er zijn andere mensen die andere beslissingen nemen. ‘Ik ben duurzaam dus ik ga langetermijnbeslissingen maken’, zo werkt het niet.

De recente crisis heeft geleid tot beter toezicht, tot een bankenunie waardoor we veel meer controle krijgen over de geldstromen binnen Europa en het besef bij bankiers en accountants dat ze met gevaarlijke dingen bezig zijn. Alles gaat over competitie, we moeten concurreren. Duitsland is ver met zijn technologie omdat er onderling

heel veel concurrentie is. Daardoor worden ze veel beter. Maar je kunt niet doorgaan met alleen maar concurreren. Op een gegeven moet je coöpereren, anders kom je niet verder. Duurzaamheid is alleen maar te bereiken met coöperatie.

“duurzaamheid is als je van je beslissing op lange termijn de consequenties inziet.”

Voor studenten van financieel management is dit belangrijk, omdat dit essentieel is voor de continuïteit van het bedrijf waar ze later eventueel gaan werken. Ik probeer mijn studenten mee te geven welke risico’s er zijn en welke verantwoording zij hebben. Zo laat ik studenten de krant lezen, consequenties bespreekbaar maken en laten nadenken over iets wat ik heb gezegd. Ik zie duurzaam onderwijs als onderwijs waar de studenten leren nadenken, argumenteren, sceptisch zijn.

Als tip voor andere docenten geef ik duurzaam omgaan met je studenten. Als een docent met respect omgaat met de student en dit niet alleen voor de vorm doet, dan komt dit ook terug. Je moet inzien dat de docentenwereld niet noodzakelijkerwijs in die van de student past. De bedoeling is dat we als docenten inzien dat we invloed uitoefenen op studenten met wat we ze vertellen en dit dus hun toekomstig handelen zal beïnvloeden: dat is een grote verantwoording, die duurzaam optreden rechtvaardigt.”

“Het is onderhand wel bewezen dat

alleen met geld bezig zijn niet meer

kan”

Inger Geerts werkt sinds zeven jaar bij het Instituut voor Financieel Economisch Management. Ze geeft vakken als communicatieve managementvaardigheid, adviesvaardigheden en gedragsmanagement en organisatie. Verder is ze mentor en coördinator.

Inger Geerts“Voor mij is duurzaamheid het besef van wat je doet, hoe je dat doet en hoe dat in relatie staat met je omgeving. Wie wil je zijn en wat zijn je waarden? Als je hier vanuit redeneert ben je duurzamer bezig. Het gaat hierbij ook om het langetermijndenken.

Het gaat vaak om geld bij financieel management. Maar minstens zo interessant zijn de processen en mensen achter de cijfers. Geld kan een doel zijn, maar is toch ook een middel.

“wat u niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet”

Ik heb veel affiniteit met het milieu en de natuur. Dit heb ik van huis uit meegekregen. Later heb ik me gerealiseerd dat duurzaamheid op heel veel aspecten van het leven toegepast kan worden. Het centrale punt is naar mijn idee dat er hard gewerkt moet worden aan vertrouwen.

Dit om uit de crisis te komen voor wat betreft financiën, economie en niet te vergeten natuur en milieu.Om te werken aan vertrouwen is het formuleren van nieuwe waarden van belang. Het is daarom belangrijk dat je je ook als student afvraagt wat je persoonlijke waarden zijn. Voor mij is het idee ‘wat u niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’ belangrijk. Ik probeer de studenten duidelijk te maken dat ze hun hart moeten laten spreken in lastige situaties in plaats van alleen uit te gaan van de ratio en standaard procedures.

Als studenten later in een bedrijf werken is het belangrijk dat zij hun eigen waarden overeenstemmen met die van het bedrijf. Ik probeer deze bewustmaking te creëren door vragen te stellen aan de studenten en hen vragen aan elkaar te laten stellen. Wat willen de toekomstige accountants voor hun klanten betekenen en welke waarden willen ze vertegenwoordigen? Het is onderhand wel bewezen dat alleen met geld bezig zijn niet meer kan.”

“De studenten die nu bij ons studeren

kunnen veel beter multitasken dan tien

jaar geleden”

Jacqueline Gomashie is de Dean van het Instituut voor Financieel Economisch Management van de Hanzehogeschool Groningen.

Jacqueline Gomashie“Wij moeten onderwijs geven waar studenten en hun toekomstige werkgevers over vijf jaar nog wat aan hebben. Welk onderwijs het ook is. Onderwijs moet toekomstbestendig zijn en dan heb je het over duurzaamheid. Je moet kijken of het onderwijs past bij wat maatschappelijk belangrijk wordt gevonden. Op dit moment is dat Bildung: studenten breder opleiden dan alleen voor het specifieke vakgebied maar ook voor de maatschappij. Ons lectoraat voor Duurzaam Financieel Management past daar naadloos in.

Mijn liefde voor het onderwijs komt voort uit de behoefte kinderen goed voor te bereiden op de samenleving. Voor het Instituut voor Financieel Economisch Management betekent dat dat studenten niet alleen goed voorbereid worden op hun beroep wat betreft technieken en vakinhoud, maar ook dat ze kunnen reflecteren op situaties waar ze vakmatig in terecht komen en dat ze ethische kwesties naar voren brengen. Dat is voor mij duurzaam, toekomstbestendig.

Je moet je realiseren dat je altijd onderdeel bent van de gemeenschap dus doen wat voor de toekomstige generaties geen nadelige gevolgen heeft. Daarom hebben ethiek en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) een belangrijke plaats in het curriculum. Bij het ontwikkelen van het nieuwe curriculum wordt deze plaats alleen maar belangrijker. Daarnaast moet gekeken worden welke

vaardigheden studenten nog meer nodig hebben voor het bedrijfsleven. Dan denk ik aan de zogenaamde 21st century skills: creativiteit, communiceren, kritisch denken, sociale en culturele vaardigheden, samenwerken en probleemoplossend vermogen. Die vaardigheden bepalen straks voor een belangrijk deel hoe je in de samenleving staat.

“onderwijs moet toekomstbestendig zijn en dan heb je het over duurzaamheid”

De studenten die nu bij het Instituut voor Financieel Economisch Management studeren kunnen veel beter multitasken dan die van tien jaar geleden. Zij verwachten wat anders van het instituut. Daar moet je als instituut op inhaken. Onderwijs moet passen bij de student die het bedient. Je kunt als docent niet jarenlang hetzelfde doen. Wij kijken er naar uit om met dit vernieuwde onderwijs bezig te gaan.

Het Instituut voor Financieel Economisch Management start met het ontwikkelen van een nieuw curriculum. Docenten moeten de studenten leren verantwoordelijk te nemen voor hun eigen leerproces. Hiervoor zijn een lerende student èn een lerende docent nodig.”

“Ik dacht dat MVO alleen met de

natuur te maken had”

Iris Gort is tweedejaarsstudent Bedrijfseconomie aan de Hanzehogeschool Groningen. Door een project te volgen over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen veranderde haar kijk op duurzaamheid.

Iris Gort“We begonnen het project met het schrijven van een verslag over je eigen normen en waarden. We moesten uitzoeken wat onze blik op Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) was. Vervolgens moesten we dit toepassen op een praktijksituatie. We keken hoe we MVO toe kunnen passen binnen een bedrijf. Hier schreven we een verslag over en gaven we voorbeelden van hoe wij dit voor ons zagen.

“iedereen moet normaal kunnen werken en met elkaar om kunnen gaan.”

In eerste instantie dacht ik dat MVO alleen met de natuur te maken had. Toen ik het project ging volgen kwam ik erachter dat ik het thema onderschat had. Duurzaamheid is veel meer dan alleen maar groen. Ik vind het belangrijk dat werknemers goede arbeidsomstandigheden hebben en dat er niet gediscrimineerd wordt. Iedereen moet normaal kunnen werken en met elkaar om kunnen gaan.

Bij andere vakken zie ik het ook veel terugkomen. We worden ermee platgegooid, in de positieve zin van het woord. Docenten gebruiken voorbeelden van duurzaamheid en dan specifiek gericht op hun vakgebied. Tijdens het project kregen we ook een filmpje te zien over een bedrijf die zich puur richt op duurzaamheid en niet op winst. Alles was groen en werknemers werkten in een goede omgeving. Ik vond het mooi om te zien dat hierdoor de werknemers tevreden en gemotiveerd waren. Gepaard met deze werkwijze kwam de winst vanzelf. Dit vind ik zelf erg inspirerende voorbeelden.

Het is belangrijk dat we bij duurzaamheid stil staan. Tijdens de studie moet je al leren hoe je het in de praktijk toepast, zodat we het straks in de het bedrijfsleven gelijk toe kunnen passen. Docenten moeten ons na laten denken hoe we dit later toe zouden kunnen passen. In de toekomst wordt het alleen maar belangrijker. Dit is nodig voor continuïteit.”

“Het boomknuffelaspect van duuzaamheidvind ik maar niets”

Harm Grooten werkt sinds anderhalf jaar als docent bij de Hanzehogeschool Groningen waar hij onderdeel uitmaakt van de leerlijn Strategisch Management.

Harm Grooten“De essentie van duurzaamheid is dat je jezelf durft aan te kijken en rustig kunt slapen ’s avonds. Dat je geen dingen doet die oneerlijk en onrechtvaardig zijn. Je moet dingen doen waar de volgende generatie ook iets aan heeft.

Het boomknuffelaspect van duurzaamheid vind ik maar niets. Ik vind het veel mooier als je uit duurzaamheid een win-winsituatie kunt creëren. Bijvoorbeeld door na te denken over manieren van verpakken en vervoeren. Intelligente oplossingen kunnen tegelijkertijd milieuwinst en financiële winst opleveren. Er zijn veel bedrijven die succesvol en duurzaam tegelijkertijd zijn. Bijvoorbeeld door op een zinvolle manier gebruik te maken van afvalstromen, denk aan een bedrijf dat tassen maakt van oude brandslangen.

“de essentie is dat je jezelf durft aan te kijken en rustig kunt slapen ’s avonds.”

Belangrijk is dat men zich bewust wordt van het thema Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Mijn mening over wat goed en rechtvaardig is hoeft niet gedeeld te worden door anderen. Ik wil de studenten geen mening opleggen maar ze vooral bewust maken. Dit doe ik door middel van discussies over vraagstukken in colleges. Ik zoek in mijn colleges situaties op waar de discussie zou moeten liggen. Bijvoorbeeld appels. Vaak denken mensen dat appels uit Nederland duurzamer zijn dan geïmporteerde appels. Maar in Nederland wordt maar

één keer per jaar geoogst en liggen de appels vervolgens het hele jaar in de vriezer, wat heel veel energie kost. De studenten kunnen berekenen of dit duurzamer is dan appels importeren.

We staan aan de beginfase van het verweven van MVO in ons curriculum. Thema’s zoals eerlijk zaken doen en mensenrechten kunnen nog veel meer uitgediept worden om het te laten leven voor de student. Voor studenten is het nu nog vaak erg ongrijpbaar.

Mijn tip aan andere docenten is dat je niet altijd de voorbeeldrol in duurzaamheid moet aannemen. Probeer te prikkelen met voorbeelden waarom ze niet aan duurzaamheid zouden moeten doen. Als docent kun je prima even als advocaat van de duivel optreden, om de kritische houding bij je studenten te prikkelen.

Mensen kiezen in de praktijk vaak voor eigen belang in plaats van het maatschappelijke welzijn. Dat komt ten dele doordat je vervuiling nu bijvoorbeeld niet hoeft te betalen en consumenten ondervinden dus geen nadelen van de vervuilende dingen die ze kopen. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor kleding gemaakt onder slechte arbeidsomstandigheden. Dat is vaak goedkoper dan duurzaam geproduceerde kleding. We moeten consumenten daarom uitleggen wat de consequenties zijn van hun gedrag en daarnaast zorgen dat alle maatschappelijke kosten op een goede manier in prijzen van producten terecht komen.”

“Ga met anderen om zoals je wiltdat zij ook met jou omgaan”

Johan Heijink is sinds 1 februari 2014 docent bij het Instituut voor Financieel Economisch Management. Hij geeft verschillende vakken, zoals bedrijfsadministratie, bedrijfseconomie en ondernemingsfinanciering en is stage- en afstudeerbegeleider. Hiervoor heeft hij zo’n 20 jaar praktijkervaring opgedaan als accountmanager bij de Rabobank.

Johan Heijink“Duurzaamheid in het onderwijs is geen keuze meer maar een noodzaak. De studenten van nu zijn de managers van de toekomst. Het onderwijs heeft de verantwoordelijkheid om het duurzame aspect van financieel management onder de aandacht te brengen.

Ik wil studenten bewust maken van het feit dat er meer waarden een rol spelen dan alleen financiële waarden. De financiële bril is maar één bril waar je door kan kijken. Er zijn meer waarden van belang. Financieel moet een bedrijf wel gezond zijn, maar geld is een middel en geen doel op zich.

Mijn doel is dat een student van onze school later als financieel manager niet alleen kijkt naar de cash flow, maar ook naar de waarde die de organisatie toevoegt en naar andere dan financiële consequenties van keuzes die een manager of de organisatie maakt. Als een financieel manager zich niet bewust is van deze consequenties dan zal hij nooit duurzame beslissingen maken.

Ik probeer studenten hiervan bewust te maken door voorbeelden te noemen en de lesstof in een bredere context te plaatsen. Een les over het boeken van salarissen ben ik bijvoorbeeld begonnen met de discussie over topsalarissen, die toen heel actueel was. Wat is een topsalaris? Ik heb de studenten gevraagd wat zij zoal per maand verdienen. Aan de hand van de Global Rich List hebben we dat afgezet tegen wat een boer in Pakistan verdient, hoe veel langer hij moet werken voor een blikje cola.

Ik wil studenten graag leren dingen in perspectief te plaatsen. Door actualiteit te koppelen aan theorie heb je gelijk de aandacht van de studenten te pakken. En je zorgt bovendien voor een stuk bewustwording.

Iedereen heeft wel een motto. Mijn motto is: ga met anderen om zoals je wilt dat zij met jou omgaan. Welke keuze zou jij nu maken als je tot de generatie na jou behoorde? Met andere woorden, welke consequenties hebben jouw keuzes voor de generaties na jou?

“duurzaamheid in het onderwijs is geen keuze meer maar een noodzaak.”

Duurzaamheid is dat je andere belangen net zo zwaar laat wegen als je eigen -korte termijn- belang. Met het oog op de toekomst moeten we nu nieuwe, duurzame verdienmodellen ontwikkelen. Tuurlijk, een bedrijf moet rendement opleveren om te kunnen bestaan. Maar dat kan ook op een duurzame manier worden gerealiseerd. Ik wil studenten uitdagen daarover na te denken. Bedrijven hebben mensen nodig die duurzaamheid bij zich dragen. Als hogeschool kunnen we hier een bijdrage aan leveren.”

“What you give is what you get”

Marjan Klok is managementassistent van de dean van het Instituut voor Financieel Economisch Management.

Marjan Klok“Ik leef naar het motto: ‘What you give is what you get’. Dit ervaar ik ook in de praktijk. Het werkt privé, met kinderen, met sport, maar ook op het werk. Het gaat allemaal om de omgang met mensen; respectvol omgaan met elkaar. De wijze waarop ik mensen benader of behandel, kan ik ook terug verwachten.

‘what you give is what you get’

Door minder met mezelf bezig te zijn en meer oog te hebben voor anderen krijg ik meer voldoening. Positief in het leven staan en niet direct oordelen over een ander!

Duurzame relaties met collega’s zijn ook belangrijk. Ik ben niet van de ad hoc reactie, maar wanneer mij iets dwars zit dan laat ik dit ook weten aan de betreffende persoon. Het klaart de lucht en de tolerantie wordt weer hoger. Je moet het naar elkaar uitspreken. Je bent immers het grootste gedeelte van de dag aanwezig op je werk en dat komt de sfeer ten goede.

Het begrip duurzaamheid is heel erg breed. In termen van People, Planet en Profit ben ik vooral op People gericht. Ik vind het belangrijk om om je medemens te denken. Zuinig zijn op het milieu, dat is meer iets wat ik normaal vind.

Als tip wil ik meegeven aan iedereen: blijf dicht bij jezelf.”

“Behandel de klant zoals je ook zelf

behandeld zou willen worden”

Theo van Mal geeft een grote verscheidenheid aan vakken, zoals bedrijfsadministratie, bedrijfseconomie en diverse verzekeringsvakken. Daarnaast coördineert hij een blok met het onderdeel Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Hij is lid van de examencommissie en hij is studieloopbaanbegeleider.

Theo van Mal“Mijn definitie van duurzaamheid op het gebied van zaken doen is ‘transparant en eerlijk zijn naar de klant’. Het gaat erom hoe je met elkaar omgaat. Klanten moet je behandelen zoals je zelf ook behandeld zou willen worden. Eerlijk zaken doen, daar gaat het om. Je moet je tegenover de klant kunnen verantwoorden. De verhouding tussen de prijs die je voor een product betaalt en wat je krijgt moet kloppen. Vroeger werd hier minder aandacht aan besteed, maar de tijden zijn veranderd.

“een student die aan het einde van een project enthousiast is over MVO, geweldig!”

Voor ik bij de Hanzehogeschool kwam werken, werkte ik bij één van de grotere financiële bedrijven. Daar speelt duurzaamheid een grote rol. Als groot bedrijf heb je een voorbeeldfunctie in de markt. Duurzaamheid is nog steeds groeiende en het dringt nu steeds meer door naar de onderkant van de markt.

Binnen het project Maatschappelijk Verantwoordt Ondernemen (MVO) heb ik al veel leuke dingen gezien en meegemaakt. Eén van de studenten wist aan het begin van het project nog nergens vanaf. Aan het eind van het project was ze zeer enthousiast en wil zich meer in gaan zetten voor MVO. Deze student gaf als feedback op het project: “Mede door het volgen van het project MVO wil ik in de toekomst meer doen om eerlijke handel en goede arbeidsomstandigheden in de wereld te bevorderen. Ik vind het belangrijk dat mensen veiligheid hebben op hun werk en dat ze eerlijke prijzen voor hun producten krijgen.“

Dit vind ik echt geweldig om te lezen. Ik krijg hier voldoening van. Mooi dat ze door hebben dat het niet alleen maar om de Profit gaat, maar dat ze privé of als bedrijf ook een bepaalde maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben. Dit probeer ik studenten ook dit blok bij te brengen.

Er zou in het onderwijs meer mee gedaan moeten worden en niet alleen in dit specifieke project. Het moeilijke is alleen hoe je het toe gaat passen, want een vak als bedrijfsadministratie is een vak met zwart/witte cijfers. Als de studenten in elk blok een vak hebben waarin het MVO terug komt, krijgen studenten het besef dat er meer is dan alleen de verdiensten.”

“Uit recente schandalen is

gebleken dat niet alle accountants

even vakbekwaam en onafhankelijk

controleren.”

Jantina Nicolai werkt nu 20 jaar bij de Hanzehogeschool Groningen. Ze is hogeschooldocent, afstudeerbegeleider en registeraccountant. Ze geeft vakken als Bestuurlijke Informatieverzorging en Leer van de Accountants-controle. Verder zit ze in twee redactiecommissies die landelijke examens maakt voor de opleiding Accountancy.

Jantina Nicolai “Ik ben erg geïnteresseerd in de menselijke aspecten van duurzaamheid. Het vakgebied Bestuurlijke Informatieverzorging gaat over taakverdelingen tussen mensen, over de meest optimale organisatie-inrichting en over de interne controlemaatregelen die binnen administratieve processen plaats moeten vinden. Belangrijk doel van het vakgebied is dat uit de administratieve vastleggingen zo betrouwbaar mogelijke en relevante managementinformatie geproduceerd wordt. Hierbij is het belangrijk dat de organisatie-inrichting aansluit bij de mensen die in de organisatie werken. De ene persoon is meer gebaat bij strakke aansturing en controle, terwijl een ander persoon liever met controle op afstand werkt. De inhoud van het werk speelt daarbij natuurlijk een rol. Van belang is dat iedereen goed tot zijn recht komt in zijn functie.

Daarnaast is het van belang dat de inhoud van de opgeleverde managementinformatie aansluit bij de wensen van het management. Hierbij zijn de cultuur binnen een organisatie en de manier van leidinggeven van het management belangrijke bepalende factoren, naast natuurlijk de missie en doelstellingen van de organisatie en de processen en structuren binnen de organisatie.

Eén van de speerpunten bij de opleiding Accountancy is de Professioneel Kritische Instelling (PKI) van de toekomstige accountants. Kerntaak van de controlerend accountant is het controleren van jaarrekeningen van organisaties ten behoeve van ‘het maatschappelijk verkeer’. Hieronder verstaan we onder andere aandeelhouders, banken, de Belastingdienst, maar ook de werknemers van die organisatie. Als de jaarrekening betrouwbare informatie verschaft over de omzet, kosten, winst en verplichtingen van die organisatie, dan kunnen deze partijen hun

beslissingen baseren op deze betrouwbare informatie. Zo zal een potentiële aandeelhouder niet zo snel aandelen kopen van een organisatie die al jaren verliezen lijdt en een werknemer zal misschien proberen om een andere baan te zoeken bij aanhoudende verliezen. De organisatie zelf zal om die redenen geneigd zijn de resultaten wat positiever voor te stellen dan ze in werkelijkheid zijn.

Het is de taak van de accountant om de gepresenteerde cijfers en toelichtingen in de jaarrekening te controleren met de verslaggevingsregels en af te stemmen met de werkelijkheid. Een kritische en professionele houding van een accountant is erg belangrijk, gezien de vaak tegengestelde belangen van de verschillende groepen in het maatschappelijk verkeer.

Uit recente schandalen is gebleken dat niet alle accountants even vakbekwaam en onafhankelijk controleren. Tijdens de colleges besteden we ruime aandacht aan allerlei situaties uit de praktijk. De studenten leren hoe te handelen bij dilemma’s aan de hand van de ‘Verordening gedrags- en beroepsregels voor accountants’ en aan de hand van de ‘Verordening inzake Onafhankelijkheid’. Bij vaardigheidstrainingen die in het studieprogramma zijn opgenomen, trainen de studenten onder andere op kritisch doorvragen en het onderkennen van mogelijk risico’s binnen organisaties. Studenten krijgen hiermee een goede basis voor het duurzaam uitoefenen van het accountantsberoep.”

“een kritische en professionele houding van een accountant is erg belangrijk”

“Het hoeft geen geitenwollensokken-visie te zijn”

Linda Rutkens begeleidt afstudeerders en geeft vakken binnen de accountancyopleiding, zoals management control en beroepsoriëntatie. Daarnaast is ze betrokken bij het Honoursonderwijs binnen het instituut. Ze is lid van de kenniskring van het lectoraat voor Duurzaam Financieel Management.

Linda Rutkens“Ik heb een christelijke achtergrond. Vanuit die hoedanigheid heb ik geleerd dat je er niet alleen voor jezelf bent, maar ook om anderen te helpen. Ik had in mijn vak echter niet vaak bij het onderwerp ‘duurzaamheid’ stilgestaan, laat staan het in de lessen toegepast. Toen het lectoraat Duurzaam Financieel Management opstartte en ik lid werd van de kenniskring kon ik het meer een plek geven in het onderwijs. Toen werd het pas concreet welke kant ik ermee op kan in het financiële domein. Ik denk dat andere docenten ook kunnen kijken hoe duurzaamheid in hun vakgebied een plek kan krijgen. Hier kan zeker concreet wat mee worden gedaan. Het hoeft dus geen geitenwollensokkenvisie te zijn.

“een betekenisvolle wereld; dat je werk en je leven betekenis heeft.”

Bij het woord duurzaam denken veel mensen meteen aan duurzame energie en groen. Dit is niet de hoek van waaruit ik het, vanuit het Instituut voor Financieel Economisch Management, bekijk. Er wordt vooral gekeken naar invloeden van beslissingen op de interne en externe omgeving, naast het financiële plaatje. Dit is belangrijk voor ons instituut omdat er veel aan de hand is in de financiële sector. Het vertrouwen in de financiële sector, waaronder accountancy, is aanzienlijk verminderd en de bankensector staat constant onder vuur. Hier gaat iets dus niet goed.

Ik vind ‘People, Planet en Profit’ een goed begrip om duurzaamheid mee samen te vatten. Als financials zijn we altijd erg gericht op Profit. Bedrijven moeten bij beslissingen ook kijken naar de omgeving en gemeenschap, People en Planet. Ik probeer studenten hiervan bewust te maken. Dit kan door studenten zelf te laten nadenken over vraagstukken. We leren de studenten wel hoe ze winst kunnen maken, maar ten koste van wat gaat dat allemaal? Zijn de huidige bedrijfsmodellen en verdienmodellen wel voor de lange termijn houdbaar? Hoe kan de algemene doelstelling aan de individuele doelstellingen gekoppeld worden en op de beste manier worden uitgevoerd zodat iedereen blij is? Hoe stuur je een organisatie zodat de mensen het beste tot hun recht komen? Dit zijn vraagstukken die we ter discussie stellen in colleges.

Ik vind het fijn dat ik de studenten een andere blik op het werkveld kan geven. Als docenten kunnen we een belangrijke rol vervullen bij het verbreden van de blik van de studenten.

We zijn hier niet op aarde voor ons eigen gewin. Ieder voor zich kan een rol vervullen om deze maatschappij beter te maken door anderen te helpen. Bij een economie waar het gaat om eigen portemonnee, ‘grow or go’, zijn mensen hierdoor alleen maar bezig met meer meer meer. Voor mij persoonlijk komt duurzaamheid tot zijn recht als er een betekenisvolle wereld is gecreëerd. Dat je werk en leven betekenis heeft.”

“Duurzaamheid is voor mij vonken creëren in organisaties.”

Harma Schut werkt sinds september 2014 bij het Instituut voor Financieel Economisch Management. Ze geeft het vak communicatieve managementvaardigheden en gedrag in organisaties.

Harma Schut“Mijn vorige werkgever Pentascope had een hele duidelijke visie op Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Ik heb daar in de praktijk gezien hoe je als bedrijf vorm kunt geven aan dit onderwerp. Het creëren van vonken in mensen en organisaties stond centraal. Dit in tegenstelling tot ‘vinken’. En laat dat vinken nu juist een kerncompetentie zijn van onze beroepsprofielen... Geen lijstjes afwerken omdat het moet, maar werken vanuit passie, je werk invulling geven vanuit je idealen. Dat is wat ik nastreef.

Maatschappelijk verantwoord onderwijs is bijdragen aan de bewustwording van de student over zijn eigen idealen en uitgangpunten, zodat de kans groter is dan hij dat meeneemt in toekomstige functie(s). Wij als docenten delen kennis, hopelijk vanuit een persoonlijke passie. Dat blijft de studenten bij, of ze het nu eens zijn of niet, het maakt duidelijk wat je belangrijk vindt. Mijn grootste drijfveren hierbij zijn loyaliteit, integriteit en de esthetische drijfveer. Ik houd wel van de uitgangspunten van Artistoteles: het ware, het goede en het schone.

Het geeft me veel energie om met dingen bezig te zijn die kloppen (waar zijn), op een passievolle manier aandacht krijgen (het goede) en goed verzorgd (mooi) zijn. Als ik weet dat een inspanning waarde heeft voor de toekomst, is het mooi om eraan bij te dragen. Een voorbeeld is de internationale samenwerking met de universiteit van Belgorod die ons instituut zoekt en op dit moment door de inzet van een aantal collega’s vorm krijgt. Daaraan te mogen bijdragen is een kadootje.

Van de drie P’s denk ik dat in het onderwijs vooral de People centraal moet staan, de interactie tussen docent en student. In de les stel ik me bijvoorbeeld wel eens op als werkgever en doe ik een beroep op de vaardigheden om

straks op een goede manier een bijdrage te leveren binnen een bedrijf. Een projectgroep die niet goed functioneert maar beweert dat het later wel beter gaat wanneer ze met professionals werken bijvoorbeeld. “Dat had je gedacht, ook daar lopen mensen er de kantjes af! Hoe reageer jij dan?” Dat schudt ze wakker.

Feedback geven en ontvangen komen als belangrijke communicatieve vaardigheid in mijn lessen steeds terug. Als studenten dat eenmaal beheersen, levert dat een leven lang mooie leerervaringen op. Is dat duurzaam in deze tijd van de 21st century skills, waarbij de nadruk ligt op levenslang leren? Als eerstejaarsstudenten in hun verslagen schrijven dat ze zich voornemen volgend jaar actief feedback te vragen en geven, wordt ik helemaal blij.

“onderwijs is werken met mensen, de P van People dus centraal!”

Ik ben ervan overtuigd dat we aan het begin staan van grote veranderingen in de wereldwijde economie, zeker wat betreft duurzaamheid. Ik denk dat bedrijven die werken vanuit verankerde idealen en een eerlijke boterham verdienen levensvatbaar zijn en meer voet aan de grond krijgen. Bijvoorbeeld de verstrekking van micro-kredieten in de derde wereld en de enorme groei van ZZP-ers die zich niet meer willen conformeren binnen grote instituten, zijn voor mij hoopgevend. En afsluitend, toch een beetje moralistisch: ook de financiële sector moet mee veranderen. Weer beseffen waarom ze er zijn en teruggaan naar de basis, het aan hen toevertrouwde geld ten dienste van de maatschappij inzetten! Ik hoop dat de studenten die na een studie bij ons op de arbeidsmarkt komen een bijdrage leveren aan de omslag die gaande is en zelf vonken gaan creëren in de organisaties werken!

“Studenten komen zelf met ideeën, omdat

ze duurzaam ondernemen

interessant vinden”

Maarten Stehouwer geeft organisatiekunde, logistiek en bedrijfseconomische vakken op de Hanzehogeschool Groningen. Hij coördineert een minor en begeleidt stagiaires en afstudeerders.

Maarten Stehouwer“Duurzaamheid is een containerbegrip en wordt daardoor erg vaag bevonden. Een definitie van duurzaamheid geven vind ik ook moeilijk. People, Planet en Profit komt wat mij betreft het meest in de buurt. In de financiële sector is duurzaamheid vooral een duurzame bedrijfsvoering. Een organisatie heeft meerdere participanten. Duurzaamheid is het rekening houden met de belangen van alle participanten, niet alleen met de aandeelhouders. Hierbij speelt Planet ook een rol. We dienen hierbij niet alleen te kijken naar de korte termijn. Het alleen kijken naar een aandelenkoers of een zo hoog mogelijke winstgevendheid op korte termijn is niet verstandig.

“duurzaamheid is het rekening houden met de belangen van alle participanten.”

Ik ben erg enthousiast over duurzaamheid in het onderwijs omdat je merkt dat er markt voor is. Ik begeleid afstudeerders die afstuderen met het thema duurzaamheid. Eén van hen heeft een model gemaakt voor een accountantskantoor zodat ze cliënten over zonnepanelen kunnen adviseren. Een aantal accountantskantoren proberen het pakket wat ze aanbieden te verbreden. De afstudeerder heeft zich verdiept in de technische aspecten van zonnepanelen, de subsidieregelingen en heeft uiteindelijk een model gemaakt, rekening houdend met de rechtsvorm van de onderneming en de positie van het huis of de fabriek. Je krijgt dan een andere uitkomst over de winstgevendheid van die zonnepanelen. Dit vind ik een hartstikke leuk initiatief.

Studenten komen zelf met deze ideeën, omdat ze duurzaam ondernemen interessant vinden. Ze willen er iets mee doen en wij als instituut geven ze graag deze ruimte bij het afstuderen om.

Met Margreet Boersma, lector Duurzaam Financieel Management, heb ik gesprekken over opdrachten met een duurzaam aspect. De minor Bedrijfskundig Management die ik coördineer heeft onder andere een externe opdracht. Het betreft bestuurlijke problemen bij bedrijven waarover studenten een advies geven. In overleg kwamen we uit bij ‘Het Koploperproject’ in Friesland. Zij proberen duurzaam ondernemen van de grond te krijgen. Hier hebben studenten onderzoek voor gedaan. Een groepje heeft gekeken of er behoefte was aan een marktplaats voor duurzame producten. Een andere groep heeft gekeken wat voor effect duurzaam ondernemen heeft in het beleid.

Bij het vak organisatiekunde wordt duurzaamheid wel besproken. Ik probeer de studenten na te laten denken hoe ze hier tegen aan kijken, hoe ze met participanten van een voorbeeldorganisatie om zouden gaan en te laten achterhalen wat de functie van het bedrijf is.

In de financiële sector is er sprake van Corporate Governance; op een transparante manier inzicht geven en verantwoording afleggen op hoe jij zaken doet. Dit betekent dat je vertelt hoe je onder andere met aandeelhouders omgaat, en hoe je bestuur in elkaar steekt. Ik weet niet of dit per definitie duurzaam is. De druk om transparant zaken te doen is enorm gegroeid, dit vind ik terecht. Dit is dus ook opgenomen in het vak

“De accountant heeft regelmatig

te maken met tegenstrijdige

belangen”

Miriam Tiesma werkt nu zeven jaar als docent bij de opleiding Accountancy. Ze is Accountant-Administratieconsulent (AA) en geeft de vakken externe verslaggeving, organisatiekunde en ethiek.

Miriam Tiesma“De boekhoudschandalen en de kredietcrisis hebben pijnlijk duidelijk gemaakt wat de gevolgen zijn van een te eenzijdige focus op aandeelhouderswaarde en op het streven naar winst op korte termijn. Het bestuur van een onderneming dient niet alleen aandacht te hebben voor de P van Profit maar ook voor de P’s van People en Planet. Winst is een voorwaarde voor de continuïteit van een onderneming maar het doel van een onderneming zou breder moeten zijn. Een onderneming vervult een maatschappelijke functie en dient daarbij ook oog te hebben voor mens en milieu.

“bij duurzaamheid denk ik aan: waar kom jij ’s ochtends je bed voor uit?”

Gelukkig krijgt Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) steeds meer aandacht. Bij het vak Externe Verslaggeving zie je dat geïntegreerde rapportages steeds belangrijker worden. In het jaarrapport van een onderneming wordt niet meer alleen verantwoording afgelegd over de financiële prestaties van de onderneming maar ook over duurzaam ondernemen.

Een accountant controleert een jaarrekening ten behoeve van het maatschappelijk verkeer. De klant die gecontroleerd wordt, is echter degene die betaalt. Dit betekent dat een accountant in de praktijk regelmatig te maken krijgt met tegengestelde belangen. Kies je voor het op de kortere termijn tevreden houden van je klant of kies je voor het maatschappelijk belang namelijk betrouwbare cijfers rapporteren?

Tijdens het vak ethiek analyseren studenten diverse boekhoudschandalen waardoor duidelijk wordt wat de maatschappelijke gevolgen zijn van niet-integer handelen. Ik probeer studenten bewust te maken van hun rol als accountant en handvatten aan te reiken zodat ze in staat zijn in lastige situaties hun rug recht te houden. Door het oefenen met een dilemmaspel reflecteren studenten op hun eigen waarden en normen die een rol spelen bij het maken van keuzes bij een ethisch dilemma. Het stappenplan van het moreel intervisiemodel helpt om weloverwogen een keuze te maken en deze keuze later te kunnen verantwoorden.

Ik zet mij er graag voor in dat studenten in de toekomst hun geld willen verdienen door het inzetten van hun talenten voor de maatschappij en dat ze niet alleen hun bed uit komen om zoveel mogelijk geld te verdienen.Kortom dat ze waar maken waar de Hanzehogeschool Groningen voor staat:

share your talent. move the world.”

Colofon

Ontwerp en redactieYmke van Rossum en Marjan de Vries, studenten Commerciële Economie Nienke van Kekerix, stafbureau Marketing & Communicatie

FotografieAngelo Roga Fotografie www.angeloroga.nl

OpdrachtgeverHanzehogeschool Groningen, Instituut voor Financieel Economisch Management, Lectoraat Duurzaam Financieel Management

Contactgegevens Instituut voor Financieel Economisch ManagementTelefoon (050) 595 55 15E-mail fem@org.hanze.nl

www.hanze.nl/femwww.duurzaamfinancieelmanagement.nl