4

THEMA

Ik wil dieren een beter leven geven”“Eigenlijk was ik als klein meisje al bezig met gedragstherapie”, vertelt Valerie. “Alleen wist ik dat toen nog niet. Een half verwilderde kat waar ik mee wilde knuffelen maar die niet van mij gediend was, lokte ik hem met voer en vervolgens beloonde ik hem. Ik vond het geweldig als het lukte en die kat uiteindelijk mij op schoot kwam zitten. Dát was mijn doel, en ik was vastbe-sloten om dat te bereiken.” Zo was Valerie als kind al onbewust bezig met gedragsmodificatie en dat deed ze met een dezelfde vastberadenheid die je ook nu, zo’n 25 jaar later, herkent als je met haar praat.

Dr Valerie Jonckheer-Sheehy is dierenarts, gespe-cialiseerd in gedrag. Ze is de eerste Europese specialist in de veterinaire gedragskunde (Diplo-

mate van de European College of Animal Welfare and Behavioural Medicine) én een van de oprichters en voor-

zitter van de gloednieuwe Nederlandse Werkgroep Veteri-naire Gedragskunde (NWVG, zie kader).

“I want to be the doctor for the animals”“Ik ben opgegroeid in Ierland”, vertelt Valerie. “Mijn jeugd stond – maar eigenlijk staat mijn hele leven nog steeds – in het teken van dieren. Toen ik twee was, werd ik op een paard gezet en op mijn vierde hadden we thuis 18 katten. Ook heb ik mijn hele leven honden gehad en ik kwam steeds weer met een ander dier thuis. Volgens mijn moeder was de eerste volle zin die ik sprak: ‘I want to be the doctor for the animals’.” Mensen die dromen zijn interessante mensen om mee te praten, mensen die ervoor zorgen dat hun dromen uitkomen, zijn misschien nog wel leuker. Dierenarts worden en het leven van dieren verbeteren, dat is wat Valerie als kind al wilde, en dat is precies waar ze vandaag de dag mee bezig is.

Valerie vertelt dat het leven op het Ierse platteland zo’n dertig jaar geleden mooi was, maar voor de dieren lang niet altijd. “Mensen waren absoluut niet bezig met dierenwelzijn”, zegt ze. “Dieren die meer ‘noodzakelijk’ waren dan ‘geliefd’, die vooral rondom huis leefden omdat ze een functie hadden, hadden vaak een zwaar leven. Er was geen aandacht voor gedrag, en nauwelijks kennis op dat gebied. Toen ik als jonge dierenarts afstudeerde, kwam ik erachter dat er onder dierenartsen, maar ook tijdens de opleiding tot dierenarts, destijds weinig aandacht was voor gedrag. Ik deed mijn studie diergeneeskunde in Dublin en ging als dierenarts aan het werk. Ik merkte dat er veel te vaak dieren werden afgemaakt vanwege hun gedrag, omdat de eigenaar zich geen raad meer wist, en ik was vast van plan om daar wat aan te doen. Toen ik begon aan mijn opleiding, wist ik helemaal niet dat de mogelijkheid bestond om je als dierenarts te specialiseren in het gedrag van dieren. Ik wist dat er specialisten waren op het gebied van oog- of tandheelkunde maar van een

Dr Valerie Jonckheer-Sheehy

5

Ik wil dieren een beter leven geven”“Eigenlijk was ik als klein meisje al bezig met gedragstherapie”, vertelt Valerie. “Alleen wist ik dat toen nog niet. Een half verwilderde kat waar ik mee wilde knuffelen maar die niet van mij gediend was, lokte ik hem met voer en vervolgens beloonde ik hem. Ik vond het geweldig als het lukte en die kat uiteindelijk mij op schoot kwam zitten. Dát was mijn doel, en ik was vastbe-sloten om dat te bereiken.” Zo was Valerie als kind al onbewust bezig met gedragsmodificatie en dat deed ze met een dezelfde vastberadenheid die je ook nu, zo’n 25 jaar later, herkent als je met haar praat.

zitter van de gloednieuwe Nederlandse Werkgroep Veteri-naire Gedragskunde (NWVG, zie kader).

“I want to be the doctor for the animals”“Ik ben opgegroeid in Ierland”, vertelt Valerie. “Mijn jeugd stond – maar eigenlijk staat mijn hele leven nog steeds – in het teken van dieren. Toen ik twee was, werd ik op een paard gezet en op mijn vierde hadden we thuis 18 katten. Ook heb ik mijn hele leven honden gehad en ik kwam steeds weer met een ander dier thuis. Volgens mijn moeder was de eerste volle zin die ik sprak: ‘I want to be the doctor for the animals’.” Mensen die dromen zijn interessante mensen om mee te praten, mensen die ervoor zorgen dat hun dromen uitkomen, zijn misschien nog wel leuker. Dierenarts worden en het leven van dieren verbeteren, dat is wat Valerie als kind al wilde, en dat is precies waar ze vandaag de dag mee bezig is.

Valerie vertelt dat het leven op het Ierse platteland zo’n dertig jaar geleden mooi was, maar voor de dieren lang niet altijd. “Mensen waren absoluut niet bezig met dierenwelzijn”, zegt ze. “Dieren die meer ‘noodzakelijk’ waren dan ‘geliefd’, die vooral rondom huis leefden omdat ze een functie hadden, hadden vaak een zwaar leven. Er was geen aandacht voor gedrag, en nauwelijks kennis op dat gebied. Toen ik als jonge dierenarts afstudeerde, kwam ik erachter dat er onder dierenartsen, maar ook tijdens de opleiding tot dierenarts, destijds weinig aandacht was voor gedrag. Ik deed mijn studie diergeneeskunde in Dublin en ging als dierenarts aan het werk. Ik merkte dat er veel te vaak dieren werden afgemaakt vanwege hun gedrag, omdat de eigenaar zich geen raad meer wist, en ik was vast van plan om daar wat aan te doen. Toen ik begon aan mijn opleiding, wist ik helemaal niet dat de mogelijkheid bestond om je als dierenarts te specialiseren in het gedrag van dieren. Ik wist dat er specialisten waren op het gebied van oog- of tandheelkunde maar van een

Net zoals je bij mensen gedragsafwijkingen ziet die veroorzaakt worden door problemen met de neuro-

transmitters in de hersenen, kan dat ook bij katten gebeuren.

dierenarts die zich bezighoudt met gedrag had ik toen nog nooit gehoord. Steeds meer kwam ik erachter dat dat wel het gebied is, waar mijn interesse ligt, dus ik besloot me erin te verdiepen en te specialiseren. Ik ging stages en cursussen volgen in Amerika en verschillende Europese landen, en sinds zes jaar werk ik als gedragskundig dierenarts in Nederland. Nu mag ik mezelf Europees specialist in de veterinaire gedragskunde noemen. Wat dat betreft mag je inderdaad wel zeggen dat een droom is uitgekomen.”

Psychiater“Katten hebben vaak last van gedragsproblemen”, weet Valerie, “en die problemen kunnen oneindig veel oorzaken hebben. Onzindelijkheid heeft vaak een medische oorzaak, denk aan blaas- en urinewegproblemen. Sommige gedragsproblemen worden veroorzaakt doordat katten met teveel soortgenoten in een te kleine leefomgeving moeten leven, en er zijn problemen die hun oorsprong vinden in de opvoeding van de kat. Maar er zijn ook gedragsstoornissen die veroorzaakt worden door problemen in de hersenen van de kat. De doelgroep van een dierenarts die gespecialiseerd is in gedragskunde, zijn dieren met pathologisch gedrag: hun problemen worden veroorzaakt door een ziekte, dit zijn gedragsstoornissen. Vaak ligt de oorzaak in de hersenen en heeft de kat een mentaal gezondheidsprobleem dat niets te maken heeft met onvoldoende training of een tekort aan aandacht. Net zoals je bij mensen gedragsafwijkingen ziet die veroorzaakt worden door problemen met de neurotransmitters in de hersenen, kan dat ook bij katten

gebeuren. Zo’n kat is niet lastig of stout; hij is ziek. En gelukkig kan je die ziekte vaak behandelen, met behulp van medicatie in combinatie met gedragstherapie. Echte gedragsstoornissen kan een dierenarts meestal niet oplossen. Net zoals een huisarts ook geen psychiatrische behandeling inzet bij zijn patiënten. De huisarts verwijst zo’n patiënt door naar de psychiater, de dierenarts verwijst ze door naar mij.”

Herken je de vastberadenheid?Mensen weten nauwelijks dat het bestaat: gedragsstoor-nissen bij katten. Valerie: “Ze denken, ‘het is maar een kat’, maar je hebt geen idee hoe vreselijk het leven is voor een kat met bijvoorbeeld een angststoornis. Ik zie in mijn praktijk katten die zich constant verstoppen, die hun dagen doorbrengen onder het bed of het bankstel. Ze zijn ziekelijk bang voor mensen of hebben last van extreme verlatingsangst. Ook zie ik katten die dusdanig geplaagd worden door vuurwerkangst dat hun leven rondom oudejaarsavond een hel wordt. Dat is vreselijk voor het dier, maar ook voor de eigenaar van zo’n kat is er weinig lol aan. Ik vind dat je in zo’n geval niet mag denken dat die kat beter af is onder dat bed. Ik vind dat het doel moet zijn om hem onder dat bed uit te krijgen, en hem weer een blik op de wereld te gunnen.”

Zie je de parallel, herken je de vastberadenheid? Het is precies dat doorzettingsvermogen waarmee Valerie vroeger als klein meisje bezig was die angstige kat op haar schoot te krijgen. Met diezelfde vastberadenheid, maar dan onderbouwd door de wetenschap en ondersteund door medicijnen, is ze vandaag de dag bezig om dieren

6

die geplaagd worden door hun eigen gedrag, een beter leven te geven.

VerantwoordelijkheidIn haar werk ziet Valerie de meest ernstige gevallen van angst, agressie, onzindelijkheid of andere problematiek. “Ik zie katten die zichzelf compleet kaal likken”, vertelt ze. “Dieren die zo van slag zijn dat ze zichzelf beschadigen of dwangmatig gedrag vertonen. Vaak is zo’n eigenaar ten einde raad. Je wilt niet weten hoe vaak

Als voorbeeld van een kat die ze met succes van zijn gedragsproblemen af kon helpen, vertelt Valerie het verhaal van kater Gambit. “De eigenaren van Gambit, een gecastreerde Siamese kater, wisten het niet meer”, vertelt ze. “Ze hielden heel veel van hun kat en hun negenjarige dochtertje beschouwde hem als een van haar beste vrienden. Gambit was bijna twee jaar oud toen ik hem voor het eerst zag. Hij was toen al acht maanden niet op de kattenbak aan het plassen maar overal in huis. Zijn eigenaren waren het meer dan zat. Ondanks dat hun dochtertje zo van de kat hield, waren ze serieus aan het overwegen hem te herplaatsen of desnoods te euthanaseren. Ze hadden hun uiterste best gedaan en van alles geprobeerd, waren met Gambit bij verschillende dierenartsen geweest, hadden speciaal kattenvoer geprobeerd, feromonensprays, medicatie en gedragstherapie, maar niets hielp. De verwijzend dierenarts dacht aan een medisch afwijking want de gedragstherapeut kreeg het probleem niet opgelost. De eigenaren – gemotiveerd door de liefde van hun negenjarige dochter voor Gambit – wilden Gambit nog een kans bieden, ondanks de feit dat ze al zo véél had geprobeerd. Zo zijn ze bij mij beland.”Lichamelijk leek er niets met Gambit aan de hand te zijn, maar zijn leefomgeving was niet optimaal. Valerie: “Het bleek dat de kattenbakken gesloten waren (met een deksel) en dat de kat twee trappen op moest om

op de bak te gaan. Bovendien waren de kattenbaken gevuld met naar lavendel geurende kattenbakvulling en alhoewel ze wel netjes schoongemaakt waren, gebeurde dat niet regelmatig - en niet grondig genoeg. Bij Gambit was er geen sprake van angst of een agressieprobleem met de andere kat in huis. Het spreekt voor zich dat ik besloot om eerst wat aan het kattenbakmanagement te doen, voordat we een eventueel medisch probleem zouden gaan onderzoeken.”

Op aanraden van Valerie plaatste de eigenaresse een nieuwe kattenbak, ook op de beneden en de tussenverdiepingen. Gevuld met een dikke laag schone kattenbakvulling, die niet geparfumeerd was. Ook maakte ze het regelmatig goed schoon volgens het schoonmaak protocol dat ze van Valerie kreeg. Daarnaast legde zij voer neer op de plaatsen waar Gambit normaliter plaste. Katten vinden het vaak erg onprettig om te plassen op plaatsen waar ze ook eten. Valerie: “Dat bleek de oplossing voor het probleem en Gambit deed zijn behoefte weer gewoon in de kattenbak. Toen hij na enkele maanden toch op twee plaatsen ging plassen, bleek dat zijn eigenaresse de bakken niet volgens het protocol had schoongemaakt. Door de routine weer goed te volgen, waren ze weer snel van het probleem af. Zo zie je maar weer dat je soms voor een ‘heel ernstig probleem’, een simpele oplossing kunt vinden.”

Gambit: simpele oplossing voor een vervelend plasprobleem

ik iemand hoor zeggen: ‘Dit is het laatste wat ik probeer. Als dit niet lukt krijgt hij een spuitje.’ Aan de ene kant vind ik dat lastig want het is een hele verantwoordelijkheid als zo’n eigenaar eigenlijk het leven van zijn dier in jouw handen legt. Aan de andere kant, vergroot het mijn vast-beradenheid: ik wil er dan alles aan doen om zo’n dier te helpen en heel vaak lukt dat ook.

Als er mensen bij mij komen met een kat die bijvoorbeeld onzindelijk is, dan beginnen we bij het begin. Als er vanuit de anamnese signalen zijn die kunnen wijzen op een medische oorzaak – denk bijvoorbeeld aan blaas- of urinewegproblemen – dan is het zaak eerst te kijken of de kat lichamelijk in orde is. Heeft hij geen blaasstenen? Is zijn blaas niet ontstoken? Vervolgens gaan we kijken of de omgeving van de kat wel aan de eisen voldoet. Zijn er voldoende kattenbakken, worden ze regelmatig schoongemaakt? Heeft de kat toegang tot de kattenbakken, zijn er soortgenoten die hem het leven zuur maken waardoor hij niet meer op de bak durft?

Als blijkt dat het probleem van pathologische aard is, zie je soms dat er een flinke angst aan het gedrag ten grondslag ligt, bijvoorbeeld veroorzaakt door agressie tussen twee katten. Daardoor durft de ene niet meer langs de ander om op de kattenbak te gaan. Wanneer het lukt– door het aanpassen van de omgeving – in combinatie met gedragstherapie en eventueel ondersteund door het geven van medicijnen – om dat probleem te elimineren, zie je meestal dat de onzindelijkheid ook verdwijnt.”

7

ik iemand hoor zeggen: ‘Dit is het laatste wat ik probeer. Als dit niet lukt krijgt hij een spuitje.’ Aan de ene kant vind ik dat lastig want het is een hele verantwoordelijkheid als zo’n eigenaar eigenlijk het leven van zijn dier in jouw handen legt. Aan de andere kant, vergroot het mijn vast-beradenheid: ik wil er dan alles aan doen om zo’n dier te helpen en heel vaak lukt dat ook.

Als er mensen bij mij komen met een kat die bijvoorbeeld onzindelijk is, dan beginnen we bij het begin. Als er vanuit de anamnese signalen zijn die kunnen wijzen op een medische oorzaak – denk bijvoorbeeld aan blaas- of urinewegproblemen – dan is het zaak eerst te kijken of de kat lichamelijk in orde is. Heeft hij geen blaasstenen? Is zijn blaas niet ontstoken? Vervolgens gaan we kijken of de omgeving van de kat wel aan de eisen voldoet. Zijn er voldoende kattenbakken, worden ze regelmatig schoongemaakt? Heeft de kat toegang tot de kattenbakken, zijn er soortgenoten die hem het leven zuur maken waardoor hij niet meer op de bak durft?

Als blijkt dat het probleem van pathologische aard is, zie je soms dat er een flinke angst aan het gedrag ten grondslag ligt, bijvoorbeeld veroorzaakt door agressie tussen twee katten. Daardoor durft de ene niet meer langs de ander om op de kattenbak te gaan. Wanneer het lukt– door het aanpassen van de omgeving – in combinatie met gedragstherapie en eventueel ondersteund door het geven van medicijnen – om dat probleem te elimineren, zie je meestal dat de onzindelijkheid ook verdwijnt.”

Ik vind dat je er niet vanuit mag gaan dat een kat het wel prima vindt onder dat bed. Je moet ernaar streven hem er onderuit

te krijgen, hem weer een blik op de wereld te gunnen.

Terug op aarde“Juist voordat ik jou sprak, had ik een klant aan de telefoon”, vertelt Valerie. “Twee weken geleden was ze bij mij op consult met haar kat en toen stond ze op het punt om hem te laten euthanaseren. De kat was extreem agressief, viel de andere kat in huis steeds aan en ook zijn eigenaresse had hij al een paar keer gebeten en gekrabd. Toen ik op de hoogte was van de leefsituatie van de kat en nadat ik een lichamelijk onderzoek had uitgevoerd, zijn we begonnen met een be-handelplan dat bestond uit het geven van medicijnen, in combinatie met gedragstherapie en nu gaat het véél beter.

Door gedragsmedicati; psychofarmaca (geneesmiddelen voor de behandeling van psychiatrische aandoeningen en psychologische problemen – red.) in te zetten bereik je

Nederlandse Werkgroep Veterinaire Gedragskunde (NWVG)

Op 9 juni werd de Nederlandse Werkgroep Veteri-naire Gedragskunde (NWVG) opgericht. Deze werk-groep bestaat uit dierenartsen en het doel is het verbeteren van het welzijn van dieren. Dit doet de NWVG door het faciliteren en ondersteunen van dierenartsen bij het onderkennen, behandelen en voorkomen van gedragsproblemen bij dieren. Immers gedragsproblematiek is een veel voorko-mende reden om een dier te laten inslapen of af te staan, terwijl met de juiste expertise vaak best een oplossing te vinden is. Bij gedragsproblematiek bij dieren is de NWVG aanspreekpunt voor iedereen.

Bij de eerste bijeenkomst van de NWVG, die moge-lijk werd gemaakt door Veterinair Specialistisch Centrum de Wagenrenk, Animalytics en Royal Canin, waren 27 enthousiaste dierenartsen aanwezig uit heel Nederland. Valerie Jonckheer-Sheehy (oprich-ter en voorzitter van de NWVG, dierenarts, specia-list gedrag), Margit Bossard (gedragskundig dierenarts) en Debbie Rijnders (voorzitter Stichting Platform Professionele Diergedragsdeskundigen) verzorgden boeiende lezingen over rele-vante onderwerpen.

dat een kat minder angstig wordt, en kun je hem veel beter bereiken, contact met hem maken. De medicijnen werken in op die delen van de hersenen die te maken hebben met associatieleren, ze zetten de kat als het ware even ‘terug op aarde’. Daardoor heeft de gedragstherapie veel meer effect. Het doel is om na verloop van tijd de medicatie af te bouwen. Dat is trouwens niet overal zo: in Amerika zie je heel vaak dat dierenartsen er geen probleem mee hebben om een kat zijn leven lang medicijnen te geven om gedragsstoornissen te onderdrukken, maar ik ben daar geen voorstander van.

Gemiddeld proberen wij om na een of twee jaar de medicatie af te bouwen. Soms komt het probleem-gedrag dan weer terug, en in sommige gevallen moet je besluiten dat medicatie noodzakelijk blijft. Bij sommige katten blijkt helaas dat ze – net als sommige mensen – psychofarmaca nodig hebben om de wereld aan te kunnen. Maar als je daarmee bereikt dat een kat niet meer de hele dag onder het bed ligt, is het meer dan de moeite waard. Dan ben je in staat om die kat een beter leven te geven, en dat is waar het wat mij betreft allemaal om draait.”