DOSSIER BREXIT

Sinds 1 februari 2020 is het VK officieel geen lid meer van de Europese Unie. Dit volgde op maanden van moeizame, aanslepende onderhandelingen, die startten op de officiële vraag tot uittreding op 29 maart 2017. Dit volgde dan weer op een referendum in juni 2016 waarin de bevolking nipt koos voor een uittreding. Het Verenigd Koninkrijk is zo het allereerste land ooit dat de Europese Unie heeft verlaten.

Hoe is het zo ver gekomen? En wat moet er nu nog gebeuren? Lees er alles over in dit dossier.

(Laatste update: februari 2020)

“We zijn met Europa, maar geen deel van Europa.” zei Brits pre-mier Churchill. Hij was voorstander van een

Dossier brexit -1- Europahuis Ryckevelde

In dit dossier:

1. Een moeilijk huwelijk

1.1. Een moeizame toetreding

1.2. Spanningen

2. Het referendum

2.1. En toen beloofde Cameron een referendum

2.2. De campagne

2.3. De uitslag: Het On-Verenigd Koninkrijk

2.4. Directe politieke gevolgen

3. ‘Leave’, maar hoe?

3.1. De opstart

3.2. De onderhandelingen

3.3. De betrokken partijen en hun houding

3.4. De breekpunten

3.5. Vervroegde verkiezingen in het VK

3.6. De officiële uitstap op 1 februari 2020

4. Gevolgen voor België en Vlaanderen

5. Voorbereidingen op een scheiding

6. Conclusie

7. Bronnen en nuttige links

Foto: Finale stemming, op 29 januari 2020, in het Europees Parlement over het brexit vertrekakkoord ©European Union 2020 - Source: EP

1. Een moeilijk huwelijk

In 1951 schoot de Europese samenwerking uit de startblokken met de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal

(de EGKS). België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, West-Duitsland en Italië namen van in het begin aan de

samenwerking deel. Het Verenigd Koninkrijk besliste om niet mee te doen omdat de samenwerking voor hen te ver

ging. De lidstaten stonden immers beslissingsmacht af aan deze Europese Gemeenschap. Dit principe van

‘supranationaliteit’ was voor de Britten een struikelblok: ze wilden zelf kunnen beslissen. Bovendien twijfelden ze

eraan of de samenwerking zou standhouden.

1.1. Een moeizame toetreding

In 1961 vroeg het Verenigd Koninkrijk, tot ieders verrassing, toch

lidmaatschap aan bij de Europese samenwerking. Zo wilden ze hun positie

in de wereld verstevigen en vooral hun economische groei versterken.

Want het Britse wereldrijk brokkelde af en de Britten wilden op de hoogte

blijven van de verdere Europese plannen.

Dossier brexit -2- Europahuis Ryckevelde

De toetredingsonderhandelingen liepen niet van een leien dakje.

Vooral de voordelige handelsrelaties met landen uit het Brits

Gemenebest en de financiële bijdrage van de Britten waren voer

voor discussie.

In 1973 werd het VK lid van de Europese Gemeenschap, nadat het

Britse Lagerhuis nipt akkoord ging met 301 stemmen vóór en 284

tegen.

De 6 stichtende landen van de EGKS

De moeilijkste uitbreiding aller tijden van de EU was deze met het Verenigd Koninkrijk”, zei Etienne Davignon, voormalig EU-commissaris in 2004 n.a.v. de EU-uitbreiding naar Centraal– en Oost-Europa.

1.2. Spanningen

1. Het Verenigd Koninkrijk remt verdere integratie af

Het VK bleef de Europese samenwerking vooral als een economisch samenwerkingsverband zien. Telkens wanneer

er stappen gezet werden richting verdere politieke of sociale integratie, stonden de Britten op de rem. Het idee om

beslissingsmacht te verliezen aan een ‘hogere’ Europese instantie bleef moeilijk.

Dat net het Verenigd Koninkrijk het eerste land is dat de EU zal verlaten, hoeft gezien de voorgeschiedenis niet te

verwonderen.

“We zijn met Europa, maar geen deel van Europa.” zei Brits premier Churchill. Hij was voorstander van een Europese samenwerking, maar over alles samen beslissen ging te ver. Het VK was het gewoon om een belangrijke rol te spelen in de wereldpolitiek, maar in de EGKS zou er op meer gelijkwaardige basis samengewerkt moeten worden.

Dossier brexit -3- Europahuis Ryckevelde

Al van bij de toetredingsonderhandelingen had het VK moeite met

hun jaarlijkse financiële bijdrage aan de Europese samenwerking.

Brits premier Margaret Thatcher had er in 1984 genoeg van en

eiste haar ‘money back’. Ze kreeg haar zin: de Britten kregen een

serieuze korting op de jaarlijkse bijdrage aan het Europese budget.

Hierdoor betaalde het VK minder dan landen met een even grote

economie, zoals Frankrijk of Duitsland. De jaarlijkse netto bijdrage

van het VK is momenteel ongeveer 12 miljard euro. Hoe de EU het verlies van dit bedrag zal opvangen in de

komende meerjarenbegroting (2021-2027) is intussen al voer voor discussie.

2. Een Europa à la carte

Om te vermijden dat elke verdere samenwerking blokkeerde, kreeg het Verenigd

Koninkrijk soms een uitzondering of opt-out. Op die manier doet het Verenigd

Koninkrijk niet mee met de euro, voert het land wel nog grenscontroles uit (ze zijn

geen lid van Schengen) en hebben ze een uitzondering voor het immigratiebeleid en

sociale regelgeving van de EU.

3. Een korting op de jaarlijkse financiële bijdrage

4. De Britse eurosceptische pers

Bij de toetreding van het Verenigd Koninkrijk in 1973 was de Britse pers

overwegend positief over de Europese samenwerking. Maar dat

veranderde eind jaren ‘80 toen Brits premier Margaret Thatcher kritischer

werd voor de EU.

Vooral de ‘regilitis’ en het afstaan van eigen beslissingsmacht kreeg het in de

pers hard te verduren. De pers schuwde hierbij geen verdraaiingen van de

waarheid tot flagrante leugens en nam vaak openlijk positie in tegen de EU.

Boris Johnson, de huidige premier van het VK, legde in de jaren ‘90 mee de

basis voor deze manier van verslaggeven over de EU, door als toenmalig EU-

correspondent in Brussel het ene verzinsel na het andere te publiceren over de

EU.

De EU zou volgens de Britse pers het woord ‘yoghurt’ verbieden. In de plaats zou de term ‘met hitte bewerkte gefermenteerde melk’ moeten gebruikt worden. Ook zou de EU opleggen hoeveel koffie Europeanen dagelijks nog mogen drinken. Klik hier voor een lijst van alle verzinsels, oftewel ‘euromythes’, die in de Britse pers verschenen, van 1992 tot 2017.

De Britse (tabloid) pers mag gerust ‘gekleurd’ genoemd worden. Hier zie je hoe de pers duidelijk standpunt inneemt

naar aanloop van het brexit-referendum. Daarbij worden Frans president Macron en Europees president Tusk zelfs

als gangsters voorgesteld.

2. Het referendum

De campagne werd omschreven als een campagne waar het cynisme en de bitterheid hoogtij vierden en de

politieke geloofwaardigheid op het vriespunt stond. Het absolute dieptepunt was de moord op Brits parlementslid

Jo Cox.

Dossier brexit -4- Europahuis Ryckevelde

2.2. De campagne

2.1. En toen beloofde Cameron een referendum

In 2005 werd David Cameron voorzitter van de Conservatieve Partij, de Tories.

Hij won de harten van de Britse conservatieven door zijn eurosceptische

houding. In 2010 werd Cameron premier. Uit opiniepeilingen bleek toen dat

meer dan de helft van de Britten vóór een brexit was. Een en ander had te

maken met de jarenlange anti-EU campagne van de UK Indepence Party (UKIP)

met als flamboyante leider, Nigel Farage.

Het lidmaatschap van de EU was dan ook een hot topic tijdens de Britse verkiezingen in 2015. Premier Cameron, die

de hete adem van de anti-EU partijen voelde, beloofde dat er een referendum zou komen over het Brits

lidmaatschap als hij herverkozen werd. In mei 2015 wonnen de Conservatieven van David Cameron overtuigend de

verkiezingen en kregen ze een absolute meerderheid in het Britse Lagerhuis. Cameron hield woord en kondigde een

referendum aan. Hijzelf onderhandelde een ‘nieuwe deal’ met de EU en pleitte om in de EU te blijven. Niet iedereen

in zijn partij volgde hem echter. Het EU-lidmaatschap werd zo een splijtzwam binnen de Conservatieve partij.

De Leave-campagne

De EU legt het VK te veel regels op.

De EU kost de Britten handenvol geld en daar

krijgen we maar weinig voor terug.

Het VK wordt overspoeld door migranten van

buiten de EU, maar

ook van binnen de EU

(door het vrij verkeer

van personen), die

jobs van de Britten

pikken en uitkeringen opstrijken.

Het VK moet terug controle krijgen over haar

eigen land, en zelf beslissingen kunnen nemen

over haar eigen toekomst.

De Remain-campagne

Het VK is economisch en

politiek sterker binnen de

EU, want dankzij

lidmaatschap heb je vrije

toegang tot de hele EU. En

ook op het wereldtoneel heb je meer gewicht binnen

een groot blok van landen.

Wie producten wil verkopen op de Europese markt

moet de EU-regels respecteren. Je blijft beter in de

EU om de regels mee te bepalen.

Een brexit is schadelijk voor de City, het belangrijkste

financiële centrum van de EU.

EU-burgers die in het VK komen werken, dragen bij

tot de economische groei van ons land.

De argumenten

Terwijl het Leave-kamp de Britse bevolking van zijn gelijk probeerde te overtuigen door op emoties in te spelen,

legde het Remain-kamp vooral de nadruk op het economische verlies dat het VK met een brexit zou lijden .

Fake news, desinformatie en Russische inmenging

De strijd tussen de verschillende partijen naar aanloop van het brexit-referendum werd bij momenten bijzonder scherp gevoerd.

Beide partijen probeerden de kiezers te beïnvloeden. Dit niet enkel met correcte informatie, maar ook met valse beloftes en

soms zelfs flagrante leugens en desinformatie.* Vooral de Leave-campagne deed enkele zware uitschuivers:

Dossier brexit -5- Europahuis Ryckevelde

Ook de Britse roddelpers gebruikte technieken om het publiek te beïnvloeden.* Deze kop van het Britse

tabloidblad The Sun bijvoorbeeld, waarin gesuggereerd wordt dat de koningin voor een uitstap van het VK

uit de EU is, werd veroordeeld door de Britse perswaakhond IPSO als zijnde ‘significant misleidend’.

Cijfers en infografiek van EU vs Disinfo

Ook is er bewijs dat Rusland zich in het debat bemoeide. In een

poging om de uitslag van het referendum te beïnvloeden, werd

onjuiste berichtgeving over de Europese Unie vanuit Rusland (via

honderden valse accounts) verspreid. Ook wordt onderzocht of er

Russisch geld gevloeid zou zijn naar de Leave EU-campagne.

Bijvoorbeeld: Herinvesteren in de gezondheidszorg

Op de campagnebus van het Leave-kamp was dit opschrift te lezen: “We betalen wekelijks

£350 miljoen aan de EU. Laten we dit bedrag in de gezondheidszorg investeren.” Kort na het

referendum bekende Nigel Farage dat dit nooit zou gebeuren (zie: interview van de Britse

ochtendshow Good Morning Britain).

* Desinformatietechnieken en andere nonsens kunnen de democratie ernstige schade toebrengen. Wil je hierover meer informatie? Lees dan

zeker ook het dossier ‘Nee tegen nonsens’ over fake news en desinformatie, of bekijk onze campagnepagina.

Het Remain-kamp werd vooral door bedrijfsleiders

gesteund, zoals Ryanair-topman Michael O’Leary (foto).

Voor meer info over de pro-Europa campagne, ga naar:

Britain Stronger in Europe.

Een van de voornaamste boegbeelden van de Leave-

campagne was Nigel Farage (foto). Meer informatie

over het Leave-kamp en hun argumenten, vind je nog

altijd op: Vote Leave, Leave.EU en Grassroots out.

© Tje

erd R

oyaard

s

Schotland (62%), Londen en Noord-Ierland (58%)

stemden duidelijk voor ‘Remain’. In Gibraltar

stemde zelfs 96% om EU-lid te blijven.

Dossier brexit -6- Europahuis Ryckevelde

2.3. De uitslag: het ON-Verenigd Koninkrijk

Op 23 juni 2016 beantwoordden de kiezers in het Verenigd Koninkrijk deze vraag:

“Should the United Kingdom remain a member of the European Union or leave the European Union?”

Het Leave-kamp haalde het nipt met 51,89% van de

uitgebrachte stemmen. Een grondige kijk op de resultaten

toont een verdeeld land.

Werkenden (remain) versus werklozen (leave)

Hoogopgeleiden (remain) versus laagopgeleiden

(leave)

Allochtonen (remain) versus autochtonen (leave)

Jong (remain) versus oud (leave) - zie cijfers links

2.4. Directe politieke gevolgen

De dag na het brexit-referendum kondigde

de Britse premier Cameron zijn ontslag aan

als premier. Hij werd vervangen door

voormalig minister van Binnenlandse

Zaken Theresa May.

Out: David Cameron In: Theresa May

De uitslag was uiteraard ook een kaakslag voor de Europese Unie zelf. Bovendien

voelden eurosceptische partijen in andere Europese lidstaten zich hierdoor aanvankelijk

gesterkt om voor een eigen exit te pleiten, vb. een ’Nexit’ in Nederland, of een ’Frexit’ in

Frankrijk. Intussen, door het weinig hoopgevende voorbeeld van de aanslepende

onderhandelingen tussen de EU en het VK, is de roep tot een exit uit de EU overal gaan

verstommen.

Onenigheid tussen regio’s

Andere breuklijnen in het stemgedrag:

Dossier brexit -7- Europahuis Ryckevelde

3. ‘Leave’, maar hoe? 3.1. De opstart

Een lidstaat die uit de Europese Unie wil stappen, moet artikel 50 van het Verdrag van Lissabon activeren.

Wat houdt dit artikel in?

Een lidstaat mag zelf beslissen om uit de EU te stappen.

De lidstaat moet de Europese Raad, de staats– en regeringsleiders van de andere EU-landen, hiervan op de

hoogte brengen. De Raad beslist, na onderhandelingen, over de voorwaarden van uittreding.

Vanaf het moment dat er een akkoord is over de uittreding, of 2 jaar nadat de uittreding aangevraagd werd,

zijn de EU-verdragen niet meer van toepassing op dat land. Dan is de uitstap een feit.

De lidstaat die wil uittreden, mag niet mee beslissen binnen de EU over zaken die met de uittreding te maken

hebben.

Als het land opnieuw lid wil worden, start een gewoon toetredingsproces.

Na de nipte overwinning van het ‘leave’ kamp bij het referendum, uitte de EU de duidelijke wens om artikel 50 zo

snel mogelijk te activeren. Toch duurde het uiteindelijk bijna een jaar, tot 29 maart 2017, voor de Britse regering

artikel 50 van het Verdrag van Lissabon activeerde en zo de uittredingsprocedure op gang trok.

3.2. De onderhandelingen

29 januari 2018: Er komt een overgangsperiode

Op 29 januari 2018 kwamen de EU en het Verenigd Koninkrijk met

een eerste voorlopig resultaat naar buiten. Omdat de

onderhandelaars wisten dat ze nooit alles afgesproken kregen

binnen de gegeven tijd, kwamen ze overeen om een

overgangsperiode tot eind 2020 in te stellen. Concreet stelden ze

dat, op voorwaarde dat er een akkoord was over de uiteindelijke

scheiding, het Verenigd Koninkrijk nog in de interne markt zou

blijven tot eind december 2020.

Persconferentie op 29 januari 2018 met op de

achtergrond een weergave van het op dat moment

voorlopige akkoord.

29 maart 2017: Officiële start van de uittredingsprocedure

Op 29 maart 2017 activeerde de Britse regering artikel 50 van het Verdrag van Lissabon en startten de

onderhandelingen. Zoals vooraf bepaald, kon vanaf dan 2 jaar worden onderhandeld over de voorwaarden van de

uittreding. Dus tegen 29 maart 2019, om 23u00 Britse tijd moest een akkoord over de brexit rond zijn.

1. Theresa May onderhandelt

14 november 2018: Van politieke impasse naar een scheidingsakkoord

Op 12 november 2018 werd onverwachts een technisch scheidingsakkoord bereikt tussen het VK en de EU. Twee

dagen later, op 14 november, volgde ook een politiek akkoord tussen het VK en de EU, over de mogelijke invulling

van de relatie tussen de EU en het VK na de scheiding. Maar het Britse parlement, en nadien ook de nationale

parlementen van alle EU-lidstaten, moesten dit allen goedkeuren, of het akkoord kon niet doorgaan.

Dossier brexit -8- Europahuis Ryckevelde

Begin 2019: Britse Lagerhuis says no

Op 15 januari 2019 stemde het Britse Lagerhuis het onderhandelde akkoord van Theresa May weg. Daarna volgden nog heel wat stemmingen:

Tegen het akkoord tussen de VK en de EU, inclusief bindende en niet-bindende garanties over de backstop (12 maart 2019)

Tegen het verlaten van de EU zonder akkoord (no-deal brexit) (13 maart)

Tegen het houden van een nieuw referendum (maar voor het verkrijgen van uitstel van de brexit tot 30 juni 2019) (14 maart)

Tegen acht voorstellen voor een alternatieve aanpak van de brexit (27 maart)

(Opnieuw) tegen diezelfde brexit-deal van May (29 maart)

De Europese Raad gaf de Britten daarop twee keer uitstel: eerst ging het om een uitstel tot 22 mei (net voor de

Europese verkiezingen) en, na de laatste tegenstem, tot 31 oktober 2019. Een dag na de verkiezingen voor het

Europees Parlement, op 24 mei, kondigde Theresa May haar ontslag als partijleider én premier aan.

De krantenkoppen logen er niet om: May

leed een historische nederlaag.

3. Enter Boris Johnson

24 juli 2019: Boris Johnson wordt premier

Op 23 juli wordt Boris Johnson door de partijleden verkozen als nieuwe

partijleider en premier. Met het aantreden van Boris Johnson als nieuwe

premier van het Verenigd Koninkrijk kwam er een duidelijke stijlbreuk in de

Britse brexit-strategie. Daar waar Theresa May alles op alles zette om een door

het parlement goedgekeurde deal te sluiten met de EU, zag Johnson het

anders: 31 oktober 2019 is de dag waarop het Verenigd Koninkrijk de EU

verlaat, met of zonder deal. Opnieuw uitstel vragen aan de EU was voor hem geen optie. Dit zette alle afspraken die

het VK en de EU al gemaakt hadden opnieuw onder druk (bv. de overgangsperiode, de backstop met Ierland).

23 mei 2019: Verkiezingen voor het Europees Parlement in het Verenigd Koninkrijk

Aangezien de Britten de EU nog niet hadden verlaten op de dag van de Europese verkiezingen, moesten ook zij naar

de stembus om nieuwe vertegenwoordigers

in het Europees Parlement te verkiezen, 73

om precies te zijn. De uitslag toont opnieuw

hoe verdeeld de Britse bevolking is over de

brexit: Met 31% van de stemmen haalde de

“Brexit Party” van Nigel Farage de meeste

stemmen. In totaal haalden de

antibrexitpartijen zo’n 40 procent van de

stemmen. Maar op de tweede plaats kwamen

de Lib.Dems, die net een zeer pro-EU

standpunt innemen. De twee traditionele

partijen, de Conservatives (partij van May en

van Boris Johnson) en Labour, kregen beiden

zware klappen.

In totaal ging slechts 37% van de Britten

stemmen voor de EU verkiezingen.

Dossier brexit -9- Europahuis Ryckevelde

9 september 2019: Brits parlement keurt Benn-Act goed

De prorogation tot 14 oktober zorgde voor veel protest, zowel binnen het parlement als bij de Britse bevolking. Om

een no-deal brexit op 31 oktober toch nog te voorkomen, keurde het Britse parlement in allerijl de Benn-Act goed

(eerste goedkeuring door het Lagerhuis op 4 september en goedkeuring door het Brits Hogerhuis op 6 september).

Deze wet, genoemd naar Hilary Benn die het wetsvoorstel indiende, trad op 9 September al in werking en stelde dat

Johnson tot 19 oktober had om ofwel een nieuwe deal met de EU door het parlement te laten goedkeuren, ofwel om

het parlement alsnog te overtuigen van een no-deal brexit. Lukte hem dit niet, dan moest Johnson uitstel vragen aan

de EU. Op die manier trok het Britse parlement de macht naar zich toe, want de premier zou niets kunnen doen

zonder toestemming van zijn parlement.

Johnson en zijn aanhangers binnen de conservatieve partij probeerden de uitslag van de stemming over de Benn-Act te

beïnvloeden door partijtrouw af te dwingen bij de conservatieve parlementsleden. Binnen de Britse partijpolitiek wordt er

namelijk gebruik gemaakt van het systeem met “whips”. Dit betekent dat parlementsleden geacht worden te

stemmen zoals de partijleiding voorschrijft. Niet iedereen volgde dit systeem echter. Toen Philip Lee midden

in een parlementaire sessie overstapte naar de oppositie, verloor Johnson zijn meerderheid in het parlement.

Bovendien stemden verschillende andere conservatieve parlementsleden voor de Benn-Act en dus tegen de

wil van de partijleiding in. 21 Conservatieve parlementsleden (waaronder enkele vaste waarden in de partij,

zoals Nicholas Soames (foto), de kleinzoon van Churchill ) werden hiervoor door de partij gesanctioneerd, en

krijgen geen plaats op de kieslijsten bij de volgende verkiezingen.

9 september 2019: parlement wordt opgeschort

Een paar uur na het van kracht worden van de wet-Benn werd het Brits

parlement opgeschort tot 14 oktober, volgens de ’prorogation’ die Boris Johnson

had gevraagd. Tegenstanders beschouwden de opschorting echter als onwettig

omdat ze vonden dat Johnson zijn bevoegdheden als premier misbruikte om het

parlement het zwijgen op te leggen, en twee verschillende rechtszaken werden

aangespannen om deze opschorting tegen te gaan. Het opschorten van het Brits parlement

bracht enkele opvallen taferelen met

zich mee. Die kan je hier bekijken.

28 augustus 2019: Queen keurt opschorten Brits parlement goed

Johnsons doel was duidelijk: op 31 oktober verlaat het Verenigd Koninkrijk de EU. Maar een groot deel van het Brits

parlement wilde de EU enkel verlaten mét een deal, wat de deur voor een nieuw uitstel op een kier zette. Wilde

Johnson zijn doel bereiken, dan moest hij het parlement omzeilen.

En hiervoor schakelde hij de Britse koningin in: Volgens de

traditie wordt het Brits parlement jaarlijks van half tot eind

september opgeschort, de zogenaamde “prorogation”. Begin

oktober gaat het nieuwe parlementaire jaar dan van start met

de Queen’s speech. In de weken tussen de start van de

prorogation en de Queen’s speech komt het parlement niet

samen en houden de belangrijkste politieke partijen hun

jaarlijkse partijcongressen. Het protocol zegt dat het nieuwe

parlementaire jaar pas kan starten na de Queen’s speech.

Op 28 augustus diende Johnson een advies in bij de Queen om

de speech naar een latere datum, namelijk 14 oktober, te verplaatsen. Op die manier zou het parlement tot enkele

weken voor de voorziene uittredingsdatum buitenspel worden gezet. De Queen keurde zijn vraag goed en maakte

van de verlengde opschorting van het Brits parlement een feit.

Het is geen verrassing dat de Queen het advies van

Johnson om het parlement langer op te schorten volgde.

De Queen moet namelijk politiek neutraal blijven. Dit

betekent dat zij de adviezen van

de regering moet volgen. Als de

Queen de vraag van Johnson

geweigerd had, stond dat gelijk

aan een standpunt innemen. En

dat zou een schending zijn van

het protocol.

Dossier brexit -10 - Europahuis Ryckevelde

17 oktober 2019: een nieuw scheidingsakkoord

Na intense onderhandelingen bereikten de EU en het VK onverwachts een nieuw scheidingsakkoord. Op 17 oktober

gaven de EU-lidstaten unaniem hun fiat voor dit onderhandelde akkoord. De bal lag hiermee opnieuw in het kamp van

het Brits Lagerhuis, dat op 19 oktober over de deal zou stemmen.

4. Het scheidingsakkoord van Boris Johnson met de EU

Wat staat er in het akkoord?

De deal die Boris Johnson met de EU kon sluiten, is eigenlijk voor meer dan 90 procent hetzelfde als dat van zijn

voorganger May. Maar het pijnpunt van het akkoord van May, de backstop, is eruit:

Om geen backstop in te voeren, en om een heropleving van het Noord-Ierse conflict toch te voorkomen, keert

Johnson terug naar een oud voorstel van de Europese Unie dat eerder door de Britten werd afgekeurd. In

deze oplossing wordt de grens tussen Ierland en Noord-Ierland verschoven naar de zee. Meer hierover vind je

op p. 13 “3.4. De breekpunten”.

De toekomstige handelsrelatie tussen het VK en de EU wordt pas onderhandeld tijdens de overgangsperiode.

Deze overgangsperiode loopt van het moment dat het VK de EU verlaat tot 31 december 2020. Deze

overgangsperiode zou nog met twee jaar kunnen verlengd worden.

19 oktober 2019: Brits Lagerhuis stelt stemming over scheidingsdeal uit

Tijdens het debat over het akkoord van Johnson, lag eerst een amendement op tafel, dat meteen werd

goedgekeurd. Dit amendement besliste dat er pas een beslissing kan

genomen worden over de deal van Johnson, wanneer aparte wetgeving is

uitgewerkt waarin is vastgelegd hoe de uitvoering van het akkoord zou

moeten gebeuren. Dat wilde niet zeggen dat de brexitdeal van Johnson

werd afgewezen. Het amdemenent zorgde er enkel voor dat de deal

moest worden uitgesteld tot alle wetgeving die de brexit mogelijk maakt,

goedgekeurd is door het parlement. Omdat deze nieuwe wetgeving eerst

de volledige wetgevingsprocedure moet doorlopen, stelde het Brits

Lagerhuis de definitieve stemming over het scheidingsakkoord uit.

Dit uitstel, gecombineerd met de beslissing uit de Benn-wet, maakte een

brexit op 31 oktober onmogelijk. Boris Johnson stuurde daarom tegen zijn

zin een brief naar de EU om uitstel te vragen voor de brexit-deadline. Omdat

Johnson zelf niet achter een uitstel stond, ondertekende hij de brief niet.

Een foto van de ongetekende brief waarin

Johnson de EU om uitstel vraagt.

De twee - lagere - rechtbanken namen tegenovergestelde beslissingen: Een rechtbank in Londen had de schorsing

een “louter politieke aangelegenheid” genoemd en dus geen zaak voor het gerecht. Maar een Schotse rechtbank

oordeelde juist dat de schorsing onwettig was, en vond dat premier Johnson de Queen had misleid toen hij haar

vroeg de schorsing te bekrachtigen. De finale beslissing kwam hierdoor bij het Hooggerechtshof, die de twee

beroepsprocedures bundelde.

24 september 2019: Hooggerechtshof verklaart prorogation onwettig

Op 24 september verklaarde het Hooggerechtshof de opschorting onwettig: “Deze zaak gaat over de limieten van

prorogation”, aldus opperrechter Lady Hale. “Een beslissing om het parlement op te schorten is onwettig als de

mogelijkheden van het parlement om de grondwettelijke functies uit te oefenen, worden ingeperkt. Dit was geen

normale prorogation. Het zorgde ervoor dat het parlement vijf van de acht weken voor het einde van oktober geen

bevoegdheden kon uitoefenen.” Na deze uitspraak riep de toenmalige voorzitter van het Brits Lagerhuis, Jon

Bercow , het parlement meteen terug, namelijk op woensdag 25 september.

Dossier brexit -11 - Europahuis Ryckevelde

22 oktober 2019: Withdrawal Agreement Bill goedgekeurd

Op 23 oktober keurde het Brits Lagerhuis de Withdrawal Agreement Bill goed. Dit is de wetgeving die het

scheidingsakkoord van Boris Johnson moet omkaderen. Hoewel deze goedkeuring een belangrijke eerste stap was

voor Boris Johnson en zijn scheidingsakkoord, weigerde het Lagerhuis een bijhorende tijdsspanne van drie dagen om

al deze wetgeving erdoor te jagen, goed te keuren. Boris Johnson zette daarom deze wetgevingsprocedure ‘op

pauze’.

5. Vervroegde verkiezingen in het VK op 12 december: Johnson haalt zijn slag thuis

Omdat de Britse regering geen meerderheid had in het Lagerhuis, kon Johnson zijn akkoord niet gemakkelijk laten

goedkeuren. Ook voor de andere politieke partijen leken nieuwe verkiezingen een kans om het brexit verhaal hun

kant uit te sturen. En dus keurde het Lagerhuis nieuwe verkiezingen goed, op 12 december 2019.

De verkiezingscampagne verliep grimmig. De Britse kiezers stonden voor volgende keuzes:

Premier Boris Johnson hoopte dat zijn partij, de Conservatives, met deze verkiezingen opnieuw een

meerderheid in het Lagerhuis zou bemachtigen, om zo zijn onderhandelde deal snel goedgekeurd te krijgen.

De overweldigende meerderheid die hij heeft gehaald, maakte dit ook mogelijk.

De kopman van de socialistische partij ‘Labour’, Jeremy Corbyn, wou een heronderhandeling van de deal met

Brussel, om die vervolgens in een referendum voor te leggen. Maar Labour kreeg zware klappen in de

verkiezingen.

Drie kleinere partijen, de Liberaal-Democraten (’LibDems’), de Green Party en de Welshe nationalisten sloten

een “anti-brexitalliantie” en gingen met gezamenlijk gekozen kandidaten naar de kiezer. Volgens de voorzitter

van de LibDems, Jo Swinson, zetten de partijen zo “het nationaal belang boven” dat van de eigen partij.

Ook de Brexit Party van Nigel Farage wou het spel tactisch spelen en schoof geen kandidaten naar voren in de

kiesdistricten die de Conservatives bij de vorige verkiezingen in 2017 in de wacht sleepten. Op die manier wou

Farage voorkomen dat de zogenaamde leave-stemmen verdeeld zouden worden, waardoor Labour of de

Liberal-Democrats met de zetels zouden gaan lopen. Ook de Brexit Party kreeg weinig stemmen.

28 oktober 2019: De EU geeft uitstel tot ten laatste 31 januari 2020

De EU geeft groen licht voor een derde uitstel, tot 31 januari 2020, onder de noemer “flextension”. Dit wil zeggen

dat als er eerder een goedgekeurd akkoord komt, de Britten ook eerder kunnen vertrekken. Bovendien stellen de 27

overige lidstaten dat dit uitstel enkel dient om Londen en Brussel de tijd te geven het hele proces goed te keuren, en

niet om het akkoord zelf opnieuw te gaan onderhandelen. De lidstaten gaan hiermee op voorhand akkoord met een

deal.

6. 1 februari 2020: Het Verenigd Koninkrijk is officieel geen lidstaat meer van de EU

Op 1 februari 2020 is het eindelijk zo ver: het Verenigd Koninkrijk is officieel geen lid meer van de Europese Unie.

Eerder die week werd het scheidingsakkoord in allerijl door alle partijen goedgekeurd. Het grootste verschil is nu

dat het VK niet meer vertegenwoordigd is in de Europese instellingen, en

dus niet meer mee beslist. Het Europees Parlement ondergaat daarbij de

grootste verandering, zowel in aantal zetels (751 naar 705) als in

samenstelling van de politieke fracties (zie afbeelding). Enkele landen,

zoals Frankrijk en Nederland, krijgen extra zetels. Tot alvast eind 2020

blijft het VK wel nog deel uitmaken van de interne markt van de EU. Voor

bedrijven, werknemers, enz. verandert er tot dan dus weinig.

Dossier brexit -12- Europahuis Ryckevelde

3.3. De betrokken partijen en hun houding

1. Het Britse politieke landschap

2. De Britse bevolking

3. De EU

Al sinds de start van de brexit-onderhandelingen is het

duidelijk dat de Britse politici geen eenduidige visie

hebben over hoe ze de EU willen verlaten. Bovendien

gaan er alsmaar vaker stemmen op om de brexit-klok

helemaal terug te draaien.

Het moeilijke is dat de onenigheden dwars door de

belangrijkste politieke partijen heen lopen. Zowel

binnen de Conservatieve partij (Conservatives, ook wel

‘Tories’, partij van David Cameron, Theresa May en Boris

Johnson) als binnen Labour (partij van Jeremy Corbyn)

zijn er verschillende meningen over óf en hoe een brexit

moet verlopen. In de aanloop naar de verkiezingen van

12 december 2019, gingen de politieke partijen wel

meer en meer op één lijn staan (zie vorige pagina). Nu

het Verenigd Koninkrijk officieel geen lid meer is, is de vraag vooral hoe de Britse regering de toekomstige

handelsrelatie met de EU ziet. Want daar blijft een grote verdeeldheid over bestaan, ook binnen de Tories.

Het Brits onderhandelingsteam

Het Brits onderhandelingsteam heeft al veel wissels gekend. Dit

zijn de huidige onderhandelaars:

Dominic Raab minister van Buitenlandse Zaken

Boris Jonhson, premier

Steve Barclay, Staatssecretaris voor Brexit en hoofd van het

nieuw gecreëerde Britse departement ’Exit uit de EU’.

David Frost: hoofdonderhandelaar en Europa-adviseur van

de premier.

Terwijl de brexit het Verenigd Koninkrijk steeds meer verdeelt, staan de 27 overige landen op één lijn in het brexit

dossier en zorgt het zelfs voor een grotere eendracht. Voor de Europese Unie blijft het sluiten van een goede deal

die de toekomstige handel met het VK zo weinig mogelijk verstoort, de belangrijkste prioriteit. De onderhandelingen

hierover lopen nog.

Klik hier als je meer wil weten over hoe de EU de onderhandelingen aanpakt.

Het was al duidelijk bij de uitslag van het referendum en

het blijft ook tijdens de uittredingsprocedure erg

duidelijk: de brexit verdeelt de Britse bevolking. Families

en vriendenkringen vallen uiteen bij discussies over in

de EU blijven, of de EU verlaten. En ook de ‘brexit-

fatigue’ duikt op: mensen zijn het beu dat dit dossier

hun land blijft gijzelen.

Wellicht speelde dit gevoel mee in de overweldigende verkiezingsoverwinning van Boris Johnson: zo komt er

tenminste snel duidelijkheid.

Dossier brexit -13- Europahuis Ryckevelde

3.4. De breekpunten

1. De Ierse grens

2. De toekomstige handelsrelatie tussen het VK en de EU

Wat is het probleem?

Geen enkele partij is voorstander van een harde grens tussen Ierland en Noord-Ierland. Een mogelijke grens tussen

Noord-Ierland en Ierland zou de recente fragiele vrede van het Goedevrijdagakkoord van 1998 in het gedrang

kunnen brengen. Het voorgestelde akkoord van Theresa May bevatte een ‘backstop’ om dit te voorkomen: het feit

dat Noord-Ierland voor sommige aspecten in de interne markt zou blijven, tot er een onderhandelde nieuwe

handelsovereenkomst was tussen het VK en de EU. Deze backstop zou dus ook gelden bij een ’no-deal’. Maar net

deze ‘backstop’ bleek telkens een groot breekpunt in de stemming, omdat de Britse politici, eens goedgekeurd, dit

niet meer eenzijdig zouden kunnen opzeggen. Het legde volgens hen dus teveel macht in de handen van de EU.

Wat houdt Johnsons oplossing in?

Met Johnsons oplossing wordt de grens tussen Ierland en Noord-Ierland verschoven naar de zee. Noord-Ierland

moet op papier de Britse douane-regels volgen, maar volgt in de praktijk de regels van de EU. Alle producten die uit

derde landen Noord-Ierland binnen komen, moeten voldoen aan de Europese regels. Als deze producten via Noord-

Ierland verder reizen naar de Europese interne markt, worden de douanetarieven van de EU geheven. Zijn de

producten bestemd voor het Verenigd Koninkrijk, dan gelden de Britse douanetarieven.

Hoe de handel tussen de EU en het VK in de toekomst zal verlopen, is waarover nu nog onderhandeld moet worden.

Het Verenigd Koninkrijk blijft voorlopig tot eind 2020 nog deel uitmaken van de

interne markt en geldt het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en

kapitaal. Deze overgangsperiode kan met maximum twee jaar verlengd worden.

Ook dit beloven moeizame onderhandelingen te worden, omdat de Britten het

maar niet eens geraken over hoe ze dit zien: volledig in de interne markt blijven,

enkel in de douane-unie blijven, of een bilaterale handelsovereenkomst sluiten met de Europese Unie.

De overeenkomst van Boris Johnson met de EU gaat voluit voor deze laatste optie: de partijen spraken af om een

‘Free Trade Agreement’ ofwel vrijhandelsakkoord te onderhandelen tijdens de overgangsperiode.

Dossier brexit -14- Europahuis Ryckevelde

Als buurland van het Verenigd Koninkrijk zal een brexit

ontegensprekelijk grote gevolgen hebben voor de Belgische

economie - en daarbinnen nog het meest voor Vlaanderen en

West-Vlaanderen.

Op initiatief van federaal Minister van Economie Kris Peeters

kwam er in juni 2016 een ‘high level brexit-groep’ om de

mogelijke gevolgen van een brexit voor ons land in te schatten.

Volgens deze brexit-groep zouden de douanekosten tot €2,22 miljard oplopen, en verliest België 42.000 jobs

(waarvan 28.000 jobs in Vlaanderen). Als we terugvallen op de regels van de Wereldhandelsorganisatie zouden de

importtarieven naar het VK behoorlijk oplopen: 10—22% voor auto's, 24% voor fruitsap en 8% voor textiel

bijvoorbeeld. Dat zou een ramp betekenen voor de Belgische producenten. Deze invoertarieven zullen hun

producten veel duurder maken in het VK, waardoor ze wellicht minder zullen verkopen.

Enkele andere cijfers zetten de grote gevolgen voor ons nog kracht bij:

Een jaarlijks welvaartsverlies van 1,7 miljard euro per jaar volgens een studie van de Bertelsmann Stiftung.

De Belgische export naar het VK is goed voor €31,2 miljard.

Voor Vlaanderen is het Verenigd Koninkrijk de vierde grootste handelspartner.

44% van de trafiek in de haven van Zeebrugge (foto) is met het Verenigd Koninkrijk, dit gaat om 5.000 jobs en

betekent een economische waarde van € 500 miljoen.

De haven van Zeebrugge is de grootste autohaven van Europa, met 2,8 miljoen auto's die worden

overgeslagen per jaar. Daarvan komen en gaan er 1 miljoen naar het VK. Zeebrugge ziet de trafiek met het VK

nu al dalen door het lage pond.

Behalve voor auto’s is Zeebrugge ook een belangrijk draaischijf voor fruitsappen, levensmiddelen en textiel.

Sommige tapijtproducenten zijn bijvoorbeeld tot 40% van hun omzet afhankelijk van de Britse consument.

Toch is het moeilijk om de gevolgen van de brexit correct in cijfers uit te drukken, aangezien het nog niet duidelijk is

hoe de toekomstige handelsrelatie er uit zal zien.

4. Gevolgen voor België en Vlaanderen

5. Voorbereidingen op een scheiding

De ‘High Level Brexitgroep’ publiceerde in een rapport aanbevelingen om de

negatieve economische en maatschappelijke gevolgen van een volledige brexit

tot een minimum te beperken. Ook grote bedrijven die actief zijn in de

zeevaart of de autohandel (en een tal van andere sectoren) beseffen dat een

brexit geen rooskleurig effect zal hebben op de handel met het VK. Daarom zijn

verschillende sectoren volop bezig met het ontwikkelen van een brexit-proof

plan, in de hoop de klappen zo goed mogelijk op te vangen. Ook de Belgische

regering bereidt zich voor op een no-deal brexit. Zo zijn er in 2019 al 305 extra douaniers aangeworven, en heeft de

federale politie al 30 mensen extra aangeworven om eventuele files rond de haven van Zeebrugge om te leiden.

In België

De Europese Commissie publiceerde begin 2019 de zogeheten “preparedness notices”. Hierin brengt de Commissie

de gevolgen van de brexit per beleidsonderwerp in kaart. Voor belangrijke stukken regelgeving staat daarin

nauwkeurig omschreven wat er verandert na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU. Veel Europese

agentschappen hebben soortgelijke documentatie opgesteld. Hier vind je meer informatie over deze

voorbereidingen.

De Europese Commissie publiceerde op 4 september 2019 een checklist voor bedrijven die handel voeren met het

VK om zich voor te bereiden op een ‘no deal’ brexit. De checklist is een hulpmiddel om zicht te krijgen op mogelijke

problemen in de handel met het VK.

Dossier brexit -15- Europahuis Ryckevelde

De haven van Zeebrugge

Zelfs wanneer de brexit op zijn zachtst wordt

doorgevoerd, zullen er gevolgen zijn voor de

haven van Zeebrugge. Zo zal het aantal controles

en het nodige papierwerk in elk scenario stijgen.

Dit maakt dat het aantal beschikbare douaniers

en de beschikbare ruimte voor opslag en controle

eveneens moeten groeien. De haven van

Zeebrugge vormt een voorbeeld in de ‘strijd’

tegen de mogelijke gevolgen van een brexit. Er

werden verschillende tegenmaatregelen

uitgewerkt die de haven op een sterke manier

door de brexit moeten loodsen:

Aanwerving van (minstens) 140 douaniers

Lancering online douane-platform in samenwerking met het VK

Speciale Brexit-cursussen georganiseerd om douaniers zo goed mogelijk voor te bereiden op een mogelijk vertrek van

het Verenigd Koninkrijk.

Uitbouw rechtstreekse doorgang Zeebrugge-Ierland

Investeringsbeleid in Ierland (zonder tussenkomst van het VK)

Ondertussen heeft de haven in samenwerking met de provincie West-Vlaanderen ook een noodplan op poten gezet in het geval

van een no-deal brexit. In dit geval zullen wachttijden voor vrachtwagens stijgen van enkele minuten naar twee à drie uur per

vrachtwagen. Om lange wachttijden bij het in– en uitschepen te vermijden, heeft de haven een mobiliteitsplan uitgewerkt.

Binnen dat mobiliteitsplan heeft de haven wachtparkings opgezet waar tot 60 vrachtwagens kunnen staan. Daarnaast zal de

haven ook samenwerken met wachtparkings van o.a. de Civiele Bescherming, rond de haven van Oostende en zelfs het Domein

Puyenbroeck in Oost-Vlaanderen.

Hoewel al deze voorbereidingen een kostenplaatje met zich meebrengen, biedt het ook kansen voor de haven om uit te breiden

en een groter marktaandeel te veroveren. Van een bedreiging kan volgens het havenbestuur een opportuniteit gemaakt

worden. Gezien de haven van Zeebrugge op dit moment een voortrekkersrol speelt in het onderhandelen met het VK, is de kans

groot dat ze een grote rol zal blijven spelen in de handel met het Verenigd Koninkrijk. Wat dit voorbeeld aantoont, is dat een

brexit geen rampscenario hoeft te zijn. Mits voldoende voorbereiding kan er zowel economisch als politiek ingespeeld worden

op het vertrek van de Britten.

In de EU

Bedrijven kunnen alvast een brexit-impact scan doen op de website van de FOD economie van België. En de website

van “Flanders Investment and Trade” biedt 6 concrete tips aan om je export-onderneming voor te bereiden op de

brexit. De haven van Zeebrugge heeft dan weer een ‘contingency plan’ opgesteld om bedrijven te helpen zo vlot

mogelijk handel te voeren met het VK in geval van een no-deal.

Volg het laatste nieuws over de brexit via de brexitpagina van deredactie.be of via de Nederlandse nieuwssite

Europa Nu.

Een handig overzicht van alle belangrijke gebeurtenissen en terminologie vind je eveneens via de website van

de VRT.

Test je kennis over de brexit met de Grote Brexit Quiz op www.europahuis.be/brexit.

Dossier brexit -16- Europahuis Ryckevelde

Er is al veel inkt gevloeid over de brexit en de

onderhandelingen. Dag na dag, week na week, stapelen de

onverwachte wendingen zich op. De verkiezingsoverwinning

van Boris Johnson van 12 december 2019 hebben geleid

naar een officiële brexit op 31 januari 2020, maar voorlopig

is er nog weinig merkbaar van deze uitstap: tot eind 2020

blijven de Britten namelijk in de interne markt, de

zogenaamde overgangsperiode.

Alles zal afhangen van de huidige onderhandelingen, over

hoe de toekomstige handelsrelatie tussen het VK en de EU er

zal uitzien.

6. Conclusie

7. Bronnen en nuttige links

Het besluit van de Britse regering om uit de Europese Unie te stappen, zou Londen sindsdien al ongeveer 158

miljoen euro per week hebben gekost. Dat maakte het Centre for European Reform bekend eind maart 2019. Het is

met andere woorden erg belangrijk voor het Verenigd Koninkrijk om met een grondig toekomstplan voor de handel

EU-VK op de proppen te komen.

Sinds het Brexit-referendum werden al ruim 3.454 Britten Belg en het aantal dossiers neemt sneller toe naarmate de

brexit dichterbij komt.

In het Verenigd Koninkrijk