Peter Vande Vyvere | Dat de katholieke kerk het moeilijk heeft met burgerlijke hertrouwde echt-gescheidenen, bleek recentelijk bij een relletje over een artikel van aartsbisschop André-Joseph Léonard in het diocesane maandblad Pastoralia. Nochtans zette hij daar alleen maar de traditio-nele leer van de kerk uiteen: wegens de evangeli-sche onverbreekbaarheid van het huwelijk – “Wat God verbonden heeft, zult gij niet scheiden” – kan de katholieke kerk geen tweede huwelijk erken-nen. Ook de andere christelijke kerken – de pro-testantse, de anglicaanse en de orthodoxe – dra-gen de onverbreekbaarheid hoog in het vaandel, maar staan in de praktijk wel hertrouw toe.

HuwelijksbandVanwaar die strenge positie van de rooms-ka-tholieke kerk? Thomas Knieps, die de INTAMS-leerstoel aan de Leuvense faculteit Theologie en Religiewetenschappen bekleedt, licht toe: “De katholieke kerk beschouwt het huwelijk als een ‘vinculum’ of huwelijksband. Trouwen is niet al-leen een subjectieve gebeurtenis, maar je cre-

eert iets – een band die een objectieve dimensie heeft. De westerse kerk heeft dat al snel onto-logisch – op zijnsniveau – begrepen en conclu-

deerde: zolang de partner leeft met wie je zo-iets bent aangegaan, blijft die band bestaan. We hebben van een ethische imperatief – je mag het huwelijk niet breken – een ontologische realiteit gemaakt: je kunt het niet verbreken.”

JuridischAan de basis daarvan ligt een juridisering van het denken over huwelijk, geeft Knieps aan. Be-grijpelijk, want na de val van het Romeinse im-perium, al vanaf de achtste en negende eeuw, nam de kerk in Europa het falende juridische bestel over. Door die juridische positie kwam de focus op de consensus en de huwelijksslui-ting te liggen – het moment waarop de huwe-lijksband tot stand komt. “Dat die belofte ook moet worden waargemaakt in het huwelijks-leven, dat een kwaliteitsvolle relatie belang-rijk is, dreigde daardoor in de theologie buiten het beeld te vallen. En in de pastoraal kwam het volle gewicht op de huwelijksvoorbereiding te liggen, ten nadele van de zorg voor de relatie. De zorg voor een geldig contract stond voorop, wat daarna kwam, leek minder belangrijk.”

Bijbels scheidingsverbodDe Reformatie heeft vraagtekens geplaatst bij die sterke juridisering: wees de Bijbelse bood-schap niet uit dat Jezus geen juridische regels over het huwelijk oplegde, maar veeleer een ethische imperatief formuleerde? “Luther en de Reforma-

tie namen het Bijbelse scheidingsverbod – “Wat God verbonden heeft, zal de mens niet scheiden”

– wel degelijk ernstig, maar ze beschouwden het als een na te streven ideaal, dat evenwel kan mis-lukken.” Bovendien is het huwelijk voor protes-tanten geen sacrament, het behoort tot de we-reldlijke orde. “Ook daarom leggen ze zich als een huwelijk faalt, makkelijker neer bij wat de civiele wetgeving bepaalt. Dat alles stelde hen in staat de realiteit van falende huwelijken en tweede hu-welijken vlotter een plaats te geven.”

Orthodoxe huwelijksceremonieDat geldt ook voor de orthodoxen, die noch-tans wel een hoge sacramentele opvatting van het huwelijk huldigen. “Hun positie is interes-sant”, zegt Knieps. “Geen sprake van dat de or-thodoxen de onverbreekbaarheid minimaliseren. Maar ze leggen een grote pastorale sensibiliteit aan de dag en aanvaarden dat mensen vaak niet in staat zijn dat hoge ideaal waar te maken. Ze erkennen dat daar in mindere of meerdere mate schuld mee gemoeid is, maar aanvaarden tegelijk dat die niet het laatste woord heeft. ‘Als Christus nieuwe mogelijkheden aanbiedt, wie zijn wij om die in de weg te staan’, redeneren ze.”

De verschillende orthodoxe tradities hebben ei-gen gebruiken, al erkent geen van hen meer dan een tweede of derde huwelijk. De huwelijkslitur-gie bij hertrouw wijkt af van de eerste, maar de mate waarin verschilt van traditie tot traditie. De orthodoxe huwelijksceremonie bestaat uit de verloving met het engagement van de part-ners en de kroning waardoor de actieve rol van de priester bij de sacramentele huwelijkssluiting sterker wordt benadrukt dan in de westerse tra-ditie. In sommige kerken valt die tweede ritus weg bij hertrouw. De gebeden bij een tweede hu-welijk leggen een grotere klemtoon op de mense-lijke zondigheid en de nood aan Gods genade.

Theoloog Thomas Knieps over echtscheiding en hertrouw in andere christelijke kerken

Onverbreekbaarheid is ideaal dat kan mislukken

Waarom ligt burgerlijke hertrouw in de rooms-katholieke kerk zo moeilijk? En waar-

om tillen de andere christelijke kerken er blijkbaar minder zwaar aan? We vroegen

het aan Thomas Knieps, docent huwelijkstheologie aan de K.U.Leuven. Hij spreekt

op 5 november tijdens een studiedag van de Katholieke Nationale Commissie voor

Oecumene (NKCO) die het huwelijk in oecumenisch perspectief bekijkt.

De katholieke kijk op het huwelijk is gecontesteerd. Dat bleek nog eens uit de

reacties die aartsbisschop André-Joseph Léonard onlangs kreeg op een artikel

over hertrouwde echtgescheidenen. Een centrale ‘knoop’ in het katholieke ver-

staan van huwelijk en echtscheiding is de klemtoon op het juridische en con-

tractuele. Dat stelt K.U.Leuven-theoloog Thomas Knieps vast wanneer hij de

katholieke huwelijksvisie vergelijkt met die van andere christelijke kerken. Dé

uitdaging bestaat erin het huwelijk als levensproject te valoriseren. Dat is uit-

gerekend wat een beweging als Marriage Encounter doet (zie blz.9). En in een

nieuwe brochure legt de Interdiocesane Dienst voor Gezinspastoraal (IDGP) de

band tussen de huwelijksviering en het leven als gehuwden (zie blz. 8).

Katholiek huwelijk uitgedaagd

‘Hoe kunnen we het huwelijk gelovig begrij-pen als iets wat niet alleen juridisch tot stand komt, maar ook als een relationeel traject?’

TERTIO  Dossier: Huwelijk en echtscheiding 26 oktober 2011 7

▶

Thomas Knieps vraagt meer aandacht

voor relationeel project.

© r

ob

ste

ven

s

Thomas Knieps: “We hebben van een ethische imperatief – je mag het huwelijk niet breken – een ontologische realiteit gemaakt: je kunt het niet verbreken.”

© s

xc

© s

xc

TERTIO  Dossier: Huwelijk en echtscheiding8 26 oktober 2011

Studiedag NKCO, Hoe leven als gehuw-den? Theologie en actuele kwesties, zaterdag 5 november van 10 tot 17 uur, kasteel Mariagaarde in Hoepertingen (Borgloon), info en inschrijven via www.kerknet.be/microsite/NKCO/ of ce.belgica@interdio.be of tel.: 02/509.96.93.

Anglicaanse versoepelingDe anglicaanse Church of England veranderde in 2002 haar huwelijkswetgeving. Terwijl ze voor-

heen geen tweede huwelijk inzegende, bleek dat wegens de toename van de echtscheidingen niet langer houdbaar. “Het gaat natuurlijk over een staatskerk die sterker onder druk staat van de civiele situatie. Maar de druk kwam ook van binnenuit. De lokale clerici hebben een vrij grote zelfstandigheid en in de jaren ‘90 bleek tot 10 procent van de kerkelijke huwelijken een ‘further marriage’ zoals de anglicanen dat noemen.”

Onderlinge verschillenOok na de wetswijziging beschikt de lokale cle-ricus over een behoorlijke autonomie: hij of zij be-slist of een tweede huwelijk verantwoord is. Hij of zij beschikt daartoe over een catalogus van richtlij-nen, maar motiveert zelf de beslissing na intensief gesprek met de huwelijkskandidaten. Onderlinge verschillen tussen de ambtsdragers zijn onvermij-delijk en tot voor kort kon je alleen bij je ‘eigen’ pa-rochieherder terecht, maar ook dat is versoepeld.”

“Kortom, ook de anglicaanse kerk evolueerde naar een meer pastorale benadering die erkent dat een huwelijk kan sterven en die een tweede kans mogelijk maakt. De enige ‘uitweg’ die in de rooms-katholieke kerk bestaat, de nietigver-klaring, impliceert dat het huwelijk niet geldig werd gesloten en dat vinden de meeste anglica-nen vreemd. Want veelal overheerst de ervaring ‘We hadden wel degelijk een huwelijk, maar heb-ben het niet waar kunnen maken’.”

Relationeel trajectBinnen de situatie zoals ze in de katholieke kerk is, pleit de Leuvense huwelijkstheoloog voor een ‘theologische perspectiefwissel’. “Hoe kunnen we het huwelijk begrijpen als iets wat niet alleen juridisch tot stand komt, maar ook als een mo-ment waarop Gods nabijheid wordt gevierd en toegezegd bij een relationeel traject dat vaak al een eind gevorderd is maar nog een onbeheers-bare toekomst tegemoet gaat? Dat het huwelijk een sacrament is, betekent ook dat je de genade krijgt om de duurzaamheid ervan in het dage-lijkse leven waar te maken. We moeten wegen zoeken om die genade op het spoor te komen, ook als het fout dreigt te lopen: hoe kun je dan kracht putten uit dat sacrament?”

Dat brengt Knieps bij het belang van huwelijksspi-ritualiteit en bij de cultivering daarvan door een goede pastoraal bij verloofden, jonge ouders en ge-zinnen. “Mensen ervaren in de diepte van de relatie een openheid op transcendentie – ‘Wij hebben het niet allemaal zelf in handen’. Ik denk dat het van groot belang is daarbij aan te knopen en dat te ar-ticuleren. Mensen die vertellen hoe ze bij moeilijk-heden iets van de goddelijke hand hebben ervaren, kunnen voor anderen veel betekenen.”

‘Mensen die vertellen hoe ze bij moeilijkheden iets van de goddelijke hand hebben ervaren, kunnen voor anderen veel betekenen.’

Jan Christiaens | Velen die zich op de parochie enga-geren in de huwelijksvoorbereiding ervaren dat het niet eenvoudig is met jonge mensen over het hu-welijk te praten. En toch is die huwelijkspastoraal erg belangrijk. Het is vaak een van de weinige ma-nieren waarop pastores nog in contact komen met jonge mensen. “Jonge mensen zijn vaak minder ver-trouwd met het christelijke geloof of met de bete-kenis van het kerkelijke huwelijk”, zegt Hilde Pex. “In de brochure hebben we getracht in een eenvoudige taal over de betekenis van het sacrament van het huwelijk te spreken. Het is geloofstaal, maar dan op een toegankelijke manier gebracht.”

MoeilijkhedenDe samenstellers van de brochure gingen ervan uit dat voor de huwenden de mis een belangrijk moment is. Daar willen ze een feestelijke viering van maken, met zorgvuldig geselecteerde tek-sten en muziek. “De structuur van de huwelijks-mis vormt dan ook de ruggengraat van de bro-chure”, vertelt Pex. “De grote onderdelen van de mis worden toegelicht en telkens wordt een brug geslagen naar het concrete leven. Het sacrament van het huwelijk reikt immers veel verder dan

de dag van de huwelijkssluiting. Het moet waar worden in het leven van elke dag. Zo grijpen we de toelichting van de woorddienst aan om over het Woord van God te spreken als inspiratiebron voor het samenleven van gehuwden. Bij de trouwbe-lofte zelf bespreken we de standaardtekst, die ook de titel gaf aan de brochure. Die tekst is in zijn eenvoud zo allesomvattend en zo rijk, dat hij ei-genlijk niet verbeterd kan worden.” De brochure gaat ook de moeilijkheden niet uit de weg, zo-als ervaringen van onrecht en geweld in de rela-tie. Zo komt bij het thema vruchtbaarheid niet al-leen de bereidheid om kinderen te ontvangen ter sprake, ook pijnlijke dingen als een onvervulde kinderwens worden uitdrukkelijk benoemd.

In onze tijd is het allerminst evident om voor een levenslang engagement te kiezen. Statistische gegevens over het aantal huwelijken dat spaak loopt, zijn alleszins weinig bemoedigend voor jonge koppels die aan een kerkelijk huwelijk den-ken. Pex is ervoor op haar hoede het kerkelijke huwelijk als een soort garantie op succes voor te stellen. “Het biedt geen magische, bovennatuur-lijke bescherming van de relatie. Het zal altijd een verhaal van goede en kwade dagen blijven. Maar de huwelijksbelofte impliceert wel de keuze om zich telkens opnieuw helemaal achter dat huwe-lijk te scharen. Er staat duidelijk: ‘Ik wil je liefheb-ben en waarderen’, niet ‘Ik zal’. Het gaat dus vooral om een wilsbeslissing, om een keuze, en niet om het meedrijven op gevoelens van verliefdheid.”

TrouwbelofteDe orthodoxe theoloog Paul Evdokimov spreekt in heel radicale termen over het huwelijk. Ge-huwden zijn volgens hem geroepen om samen als monniken in de wereld helemaal aan Christus toe te behoren. Kunnen we nu nog in die termen over het huwelijk spreken? “Misschien ligt het voor vele koppels moeilijk om zo over het huwe-lijk te spreken”, zegt Pex. “Ik vind het beter om te vertrekken van de trouwbelofte. ‘Ik wil je liefheb-ben en waarderen alle dagen van mijn leven’: is dat niet het mooiste geschenk dat je iemand kunt geven?” Toch aarzelt Pex niet het huwelijk een roeping te noemen. “Gehuwden zijn geroepen om getuigen te zijn van Gods liefde in de wereld, om beeld te zijn van Gods liefde in de realiteit van het dagelijkse samenleven met alle mooie, dorre, droevige, fijne en doodgewone momenten.”

Brochure over het huwelijk slaat brug tussen huwelijksviering en leven

Sacrament huwelijk moet elke dag waar wordenDe Interdiocesane Dienst voor Gezins-

pastoraal, kortweg IDGP, publiceerde

zopas Ik wil je liefhebben en waarderen al

de dagen van mijn leven. Met deze bro-

chure reikt de IDGP aan jonge koppels

en aan al wie in de huwelijksvoorbe-

reiding werkt, een instrument aan om

over de betekenis van het christelijke

huwelijk in gesprek te gaan. Hilde Pex,

coördinator van IDGP, licht toe.

Ik wil je liefhebben en waarderen al de dagen van mijn leven. Het sacrament van het huwelijk in het leven van elke dag, uitgegeven door de Interdiocesane Dienst voor Gezinspastoraal is te verkrij-gen bij IDGP en in alle liturgische centra. Tegen het eind van het jaar verschijnt een werkmap met impulsen en werkvormen om mee aan de slag te gaan in de huwe-lijksvoorbereiding of door jonge koppels zelf. De map zal gratis te downloaden zijn via www.gezinspastoraal.be

Vertrekkend van: “Ik wil je liefhebben en waarderen alle dagen van mijn leven”, het huwelijk als een roeping zien die het soms hard te verduren krijgt en levenslange inzet vraagt. Het is een traject dat man en vrouw samen doorlopen.

© is

tock

foto

© r

r

Hilde Pex ziet huwelijk als verhaal

van goede en kwade dagen.

Koenraad de Wolf | “We begeleiden geen gezin-nen in moeilijkheden”, vertelt coördinator Wim Pilate. “Daarvoor bestaan therapeutische voor-zieningen. Wel ondersteunen we koppels om hun relatie te verdiepen. Onze missie is het op-nieuw opfrissen van relaties.”

Gevoelens neerpennenDe werking van Encounter Vlaanderen is geconcen-treerd rond weekends waarop de koppels van vrij-dagavond tot zondagvond met elkaar leren dialoge-ren. “De dialoog omvat vier elementen: het lezen en schrijven, en het spreken en luisteren”, legt Piet Ardui uit die samen met zijn vrouw Chris Geerts weekends begeleidt. “Een begeleidend koppel en een priester laten tijdens een inleiding rond een bepaald thema, zoals in een spiegel, de deelnemers meekijken in hun leefwereld. Ze vertellen over hun persoonlijke bele-ving – ook hun moeilijkheden en ontgoochelingen

– en hoe zij door dialoog tot een betere verstandhou-ding kwamen.” In de loop van elk weekend benaderen drie verschillende koppels vanuit hun persoonlijke

invalshoek diverse onderwerpen. Ook thema’s zoals seksualiteit en dood komen aan bod. Vervolgens pen-nen de deelnemers in een antwoord op een gerichte vraag hun persoonlijke gevoelens op papier. De part-ners doen dat los van elkaar in alle vrijheid en zelfs in een andere ruimte, om vervolgens hun teksten uit te wisselen. “Essentieel is dat de partners over hun eigen beleving schrijven”, verduidelijkt Geerts. “We respec-teren ten volle de privacy. Alles wat wordt neerge-pend, blijft tussen de man en de vrouw.”

Lange termijnDe weekends van Encounter Vlaanderen willen door die gerichte aanpak de droom en het verlan-gen – die aan de basis liggen van elke relatie – nieuw leven inblazen. “In een relatie kiezen mensen voor elkaar ondanks hun fouten, tekorten en verschil-len”, vervolgt Pilate. “Tijdens de weekends krijgen de koppels zicht op de verschilpunten en de symp-tomen van verwijdering, waarna vanuit de dialoog wordt getraind om daaraan te werken. Die is het beste medicijn voor een relatie. Mensen worden gevoeliger en milder wanneer ze een diepere inkijk krijgen in hun eigen ziel en in de ziel van de partner. Bij ieder mens leeft een grote behoefte om vrij van angst te worden aanvaard zoals hij is en ook zichzelf te blijven, in een open en verantwoordelijke relatie met zijn levenspartner. Vanuit hun eigen kwets-baarheid vertrouwen mensen zich ten diepste aan elkaar toe. Door zo op een volwassen manier in hun relatie te staan, gaan koppels opnieuw proeven van hun oorspronkelijke droom. Zij worden door die dia-loogaanpak gesterkt en komen dichter bij elkaar.”

“In een relatie moet je blijven investeren”, vult Ardui aan. “De weekends duren twee dagen, wat voor ge-zinnen met kinderen niet evident is. Toch plukken precies de kinderen als eersten de vruchten van een betere relatie van hun ouders. Met goede verstand-houding gaat het leven immers zoveel gemakkelij-ker. Wanneer je de kern van de liefde hebt gevonden, wordt de rest erbij gegeven. De resultaten zijn niet alleen voelbaar op de korte, maar ook op de lange termijn. We sporen de deelnemers aan om onze methodiek ook thuis toe te passen.”

Encounter Vlaanderen is een expliciet christelijk ini-tiatief. “We nemen het sacrament van het huwelijk ernstig”, verduidelijkt Geerts. “Veel deelnemers zijn actief kerkbetrokken. Het begeleiden van mensen in het huwelijk heeft dan ook te maken met de ge-

loofwaardigheid van de kerk. Voor de deelnemende priesters is het weekend eveneens een deugd-doende ervaring. Geloven heeft immers drie dimen-sies. Het geloof in jezelf, in de partner en in de Ander liggen dicht bij elkaar.” Is de crisis in de kerk ook voel-baar bij Encouter Vlaanderen? “We delen in de klap-pen zoals iedereen”, vertelt Pilate. “Uiteraard gaan we niet akkoord met wat fout liep in de kerk. Maar wij focussen op wat liefhebben in de praktijk bete-kent en zo willen we een positief antwoord geven op wat (kerk)gemeenschap kan zijn. Onze methodiek is niet alleen uniek, maar draagt ook vruchten. Het doet telkens deugd aan het slot van de weekends stralende mensen naar huis te zien gaan. Alfons Van-steenwegen noemde onze aanpak ‘wellness voor de relatie’. We willen op die weg voortgaan.”

26 oktober 2011 9

Vertrekkend van: “Ik wil je liefhebben en waarderen alle dagen van mijn leven”, het huwelijk als een roeping zien die het soms hard te verduren krijgt en levenslange inzet vraagt. Het is een traject dat man en vrouw samen doorlopen.

© is

tock

foto

Encounter Vlaanderen begeleidde al tienduizend koppels

‘Dialoog werkt als beste medicijn voor relatie’“Dialoog is het beste medicijn voor

een relatie”, zeggen coördinator Wim

Pilate en het echtpaar Piet Ardui en

Chris Geerts die de weekends van

Encounter Vlaanderen helpen bege-

leiden. “Onze unieke aanpak stoelt

op het neerpennen van persoonlijke

gevoelens en de uitwisseling van die

gegevens met de partner.”

Versterken van relaties

Marriage Encounter is een wereldwijd vertakte organisatie die vanuit christelijk perspectief fo-cust op het versterken van duurzame huwelijks-relaties. Nadat de toenmalige aartsbisschop van Mechelen-Brussel, kardinaal Leo-Joseph Suenens, in de Verenigde Staten een weekend had bijgewoond, werd vanaf 1972 een priester vrijgesteld om ook in Vlaanderen de werking uit te bouwen. Jarenlang vond Encounter Vlaande-ren (EV) onderdak in de abdij van Grimbergen en sinds enkele jaren heeft de vrijwilligersorgani-satie een vaste stek in een vleugel van de voor-malige Schipperschool in Hoboken-Antwerpen. Die heeft een capaciteit van negentien kamers. De programmering van Encounter Vlaanderen bevat aangepaste programma’s voor vijf doel-groepen: koppels in de startblokken, koppels in duurzame relaties en de seniorenkoppels. Er bestaat voorts een aangepaste programme-ring voor jongeren tussen 18 en 30 jaar, en voor weduwnaars en weduwen, echtgescheidenen en alleenstaanden. De voorbije 39 jaar wer-den zowat tienduizend koppels bereikt. De weekends worden ook bijgewoond door priesters en religieuzen omdat zij een rela-tie hebben met de gemeenschap die hen is gegeven. De verantwoordelijken en begelei-ders tijdens de weekends zijn vrijwilligers die permanent worden bijgeschoold. (KDW)

Info via www.zininrelatie.be

Hoewel de brochure in eerste instantie bedoeld is om jonge koppels te inspireren, houdt IDGP er rekening mee dat sommige koppels door de lec-

tuur beslissen niet voor de kerk te huwen. Pex verduidelijkt: “Het is belangrijk dat koppels goed weten waartoe ze zich engageren wanneer ze kerkelijk huwen. Als ze helemaal niet achter de betekenis van het huwelijkssacrament kunnen staan, dan is het misschien beter niet te trouwen voor de kerk. Het christelijke huwelijk is trou-wens niet beter dan een wettelijk huwelijk; het is anders, het heeft een eigen betekenis.”

Geen examenToch zou het verkeerd zijn jonge mensen de indruk te geven dat ze aan bepaalde geloofseisen moeten voldoen om in aanmerking te komen voor het ker-kelijke huwelijk. Pex wijst erop dat dit zeker in deze tijd, waar vele jonge mensen maar weinig voeling meer hebben met de kerk, een gevaarlijke houding zou zijn. “Jonge koppels die om het kerkelijke huwe-lijk vragen, moeten geen examen afleggen over het geloof. Ook al lijkt hun geloof of hun openheid op het geloof in onze ogen misschien minimaal, toch is het niet aan ons om Gods genade tegen te houden. Het is niet zinvol om de christelijke meetlat naast hun geloof te leggen. Wie zegt trouwens dat die jonge mensen niet kunnen groeien in geloof?”

Diepe hongerAlleszins leeft er bij talrijke jonge gezinnen een diepe honger naar geloofsverdieping. Dat bewijst onder meer het groeiende succes van abdijweek-ends voor jonge gezinnen. Pex ziet er een nieuwe vorm van kerk-zijn in. “Veel gezinnen hebben in de werkweek weinig tijd om vorming te volgen. Als ze dan tijdens de vakantie met het hele gezin en-kele dagen aan geloofsverdieping kunnen wer-ken, in het kader van een abdij, met een aange-past programma voor de kinderen, dan grijpen ze die kans met beide handen aan. Bovendien ont-moeten ze er gelijkgestemden, terwijl ze op de eigen parochie vaak weinig leeftijdsgenoten ont-moeten. We zien het als een belangrijke taak van IDGP om alle initiatieven die de moeite waard zijn voor gelovige gezinnen aan te kondigen via onze website en nieuwsbrief, in de hoop dat veel kop-pels en gezinnen de weg ernaartoe vinden.”

Piet Ardui, Chris Geerts en Wim Pilate frissen relaties opnieuw op.

© k

dw