dorps DNA - Landscape Architects for Sale dna boekje.pdf · 2011. 11. 1. · dorps DNA 1 2 3. 2...

dorps DNA

123

2 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

3 schaalniveaus: de schaal van het dorp in de

brede context, de schaal van de dorpsstruc-

tuur en de directe omgeving en de schaal van

individuele bebouwingskorrels en de openbare

ruimte.

Tradities en familiebanden

We onderzoeken of er in de ontwikkelingsge-

schiedenis van een dorp ‘tradities’ te vinden

zijn waar op voortgebouwd kan worden. Hetzij

letterlijk ruimtelijk, door met dezelfde korrels

aan dezelfde dragers door te bouwen, hetzij

door een ‘manier van doen’ voort te zetten en

te vertalen. Het streven is naar innovatie geba-

seerd op traditie, niet naar historiserende ge-

makzucht.

Door de familiebanden van een dorp bloot te

leggen ontstaat inzicht in wat een dorp ge-

meenschappelijk heeft en wat het uniek maakt.

Tevens kan bij de familieleden een schatkist aan

voorbeelden en typologieën gevonden worden.

Dingen die het dorp in kwestie niet meer of

nog niet heeft, maar die wel passen.

Groei reparatie en inbreiding

Op de schaal van het dorp zelf proberen we

de voor de hand liggende ruimte voor groei

te vinden, de plekken waar het dorp door kan

groeien op de kenmerkende manier waar het

mee bezig was. Ook dat kan letterlijk ruimtelijk

zijn, of in vertaling, met toevoeging van eigen-

tijdse vormen en programma. Tenslotte stelt

de maatschappij nu andere eisen dan in de tijd

dat de meeste dorpen hun kenmerkende eigen-

InleidingDorps en landelijk bouwen

Dorps DNA 3 voorbeelden

De provincie hernieuwt haar beleidskader land-

schap in het kader van de nieuwe structuurvisie.

Het kader moet dienst kunnen doen als toetsin-

strument voor de te vormen commissie ARO. In

het beleidskader speelt dorps bouwen een grote

rol. Om de methode van planvorming te scher-

pen en voorbeelden te geven ter inspiratie heeft

de provincie 3 bureaus gevraagd om elk 3 dorpen

op te pakken als voorbeeld. Ze vroegen de dor-

pen te onderzoeken op hun ‘DNA’, van daaruit

een ontwikkelingsvisie voor elk dorp te schetsen

en vervolgens een voorbeeldinvulling te geven

die inzicht geeft in detailaspecten en kwaliteit op

maaiveld. Er was geen concreet programma, er

is andersom geredeneerd: wat zijn de ruimtelijke

potenties van het dorp om te groeien?

In dit boekje zijn de resultaten van onze oefenin-

gen op Ursem, Ankeveen en Schagerbrug gebun-

deld.

Eigenheid

Interessant is dat elk van die dorpen ook door

één van de andere bureaus zijn opgepakt. Zo

ontstaat mogelijk beter inzicht in wat nou op-

lossingen zijn die echt afhankelijk zijn van het

specifieke (type) dorp, en niet van het specifieke

bureau.

Onderzoek 3 schaalniveaus

Om dat laatste zoveel mogelijk te voorkomen

proberen we zelf altijd zoveel mogelijk aankno-

pingspunten te vinden door te onderzoeken op


schappen ontwikkelden. Verkeer en parkeren is

daar maar één voorbeeld van. De opgave is om

al die moderne eisen niet 1op1 over te nemen

in een plan, want het resultaat daarvan is een

VINEXwijk en die past in geen enkel dorp.

Vaak liggen ze er echter wel als erfenis van de

afgelopen decennia generieke stedenbouw-

kunde. Veel dorpen hebben dan ook plekken

die ‘gerepareerd’ zouden moeten worden. We

zoeken hoe dorpse bebouwing lelijke randen en

achterkanten naar dorp of landschap een nieuw

gezicht kan geven.

Tevens zoeken we naar ‘rotte’ of ‘moeilijke’

plekken in het dorp waar door verplaatsing en

inbreiding nieuwe kwaliteit kan ontstaan.

Daarnaast zoeken we naar ontwikkelingsruimte

buiten de ‘bebouwde kom’. Tenslotte ligt een

dorp in een landschap en hebben de meeste

landschappen een typische bebouwingsstruc-

tuur die niet per se dorps is, maar wel meestal

zeer toepasselijk kan groeien.

Flexibiliteit en regie

Al die mogelijke ontwikkelingsplekken samen

vormen als geheel de ontwikkelingspotentie

van een dorp. Er is nagenoeg altijd keus. Het

vasthouden daarvan is belangrijk, want juist het

hebben van meerdere opties geeft de flexi-

biliteit die nodig is om als overheid de regie

te kunnen voeren. De flexibiliteit om op elk

moment te kiezen voor de dan beste locatie,

waarbij ook technische, maatschappelijke en

zelfs politieke aspecten kunnen worden mee-

gewogen. En zeker niet onbelangrijk, de flexi-

biliteit om voorwaarden te stellen aan en zelfs

nee te zeggen tegen ‘ontwikkelaars’. Zo kan de

grondprijs laag worden gehouden, wat de basis

is onder een werkelijk dorpse of landelijke ont-

wikkeling.

Bouwstenen per locatie

Door te zoeken naar de dorps- en landschap-

seigen korrels en ruimten wordt de ‘gereed-

schapskist’ voor ontwerp gevuld. Per locatie

kunnen zo de geëigende bouwstenen worden

aangereikt voor concrete planvorming. Op deze

schaal gaan details een grote rol spelen; typolo-

gie, verhoudingen, ritmiek, ontsluiting, parke-

ren, en als laatste ook architectuur. Het belang

van architectuur wordt echter vaak overschat;

het is zelden de cruciale factor in het slagen of

falen van plannen. Goede architectuur kan een

slechte structuur niet repareren, terwijl een

goede structuur wel heel veel ‘slechte’ archi-

tectuur kan dragen.

Toetsing en coaching

Het vastleggen van cruciale details is daar-

bij wel van belang, evenals het bieden van de

juiste vrijheid. Daarom bieden absolute crite-

ria ondanks hun duidelijkheid minder garantie

op kwaliteit dan relatieve criteria. Dat laatste

vereist echter een intelligente toetsing en

coaching bij planvorming. Het voerde binnen

deze opgave echter te ver om ook deze cruciale

factor voor uiteindelijke realisering handen en

voeten te geven. Die stap ligt voornamelijk op

gemeentelijk niveau.

3. Schagerbrug

1.Ursem

2. Ankeveen

UrsemUrsem

UrsemUrsem

1

Ursem


Westfriese lintdorpen

Ursem ligt in Westfriesland aan de Westfriese omringdijk.

Het dorp ligt op de grens met Waterland en de Schermer.

Ursem markeert die grens.


Ursem is een typisch Westfries lintdorp, een boerenlint dat plaatselijk verdicht

en verburgerlijkt is. Deze dorpen zijn gegroeid langs landschappelijke ontgin-

ningslijnen. Alle Westfriese dorpen hebben die zelfde opbouw.

Berkhout

Bobeldijk

Spanbroek

Ursem


Westfriese lintdorpen

Voorbeelden van verdichting en verburger-

lijking van de boerenlinten in Westfriesland.

Tussen de boerenkorrels groeien steeds meer

burgerkorrels.

Berkhout

Spanbroek11 Dorps DNA Noord Holland - november 2009


Aan het dorp is ruimte voor verdichting en verburgerlijking van de linten.

Dit kan aan de bestaande landschappelijke drager of aan een nieuwe, histori-

sche landschappelijke drager

UrsemLintdorpengroei


Een nieuw lint groeit tussen de bestaande boerenkorrels aan de bestaande

landschappelijke drager de Leet.


De nieuwe linten hebben een gevarieerde samenstelling met woningen in al-

lerlei maten op kavels met allerlei maten. De nieuwe linten bieden dus ruimte

om zowel sociaal als luxe woningen aan te bieden; door elkaar, typisch West-

fries. De module maakt dat de nieuwe linten een voorkant naar de drager én

naar het achterland vormen.

UrsemNieuwe lintmodule

Landzijde

Voorzijde

weg

watergang


Alle woningen worden ontsloten vanaf de drager. Achter de kleine kavels lig-

gen grotere landelijke kavels die hun ‘voorkant’ hebben naar het landschap en

bereikbaar zijn via een diepe oprit vanaf de drager. Tussen de kleinere dub-

belkavels liggen grote luxe kavels die een groene sfeer garanderen naar beide

zijden van het lint.


Dorps dubbellint veel kleine kavels.

Een aantal grote kavels bepalen het groene beeld.

UrsemLintengroei


Landelijk dubbellint met veel grote kavels.

Meer ruimte en doorzicht.


UrsemLintengroei


Landelijk dubbellint, groen beeld.


Ursem ligt op een markante positie aan de oude Westfriese omringdijk, aan de

polder Mijzen en de Schermer. Het oorspronkelijke dorp lag op de oude dijk.

Daardoor ligt het nu aan de Schermer met de achterkant naar de ringvaart van

de polder die toen nog een meer was.

UrsemDorpsherstel


Ook de vele nieuwe uitbreidingswijken liggen met de achterkant naar het

landschap. Dit echter niet vanwege de specifieke cultuurhistorische situatie,

maar vanwege de generieke stedenbouwkundige principes van deze woonwijk-

jes. Aan de noordzijde liggen de achterkanten zelfs naar de landschappelijke

drager. De paarse lijn geeft aan waar het dorp zijn achterkanten heeft. Er is

maar een klein stukje lint, aan de dijk bij de Mijzepolder, met voorkanten aan

zijn landschappelijke drager.


UrsemDorpsherstel

Hekken en schuttingen bepa-

len het dorpsbeeld. Een wei-

nig fraaie overgang met ach-

terkanten naar het landschap.

Met de groei van het dorp

zou deze situatie hersteld

kunnen worden.


UrsemDorpsherstel door groei aan oude dragers

Op de luchtfoto van Ursem is nog duidelijk een oude lijn in het landschap te

herkennen. Hier lag vroeger een vaart. De oude lijn van de vaart kan een her-

ontdekte ontwikkelingslijn worden. Dubbel doorgroeien aan de dijk en aan de

nieuwe oude waterlijn maakt het dorp op een logische manier af en sluit een

fraaie groene landelijke weide in. Deze nieuwe ontwikkeling in het landschap

kan Ursem verlossen uit zijn achterkantenpositie, zonder dat er pal voor de

neus van de huidige bewoners wordt gebouwd.

Achterkantsituaties langs de dijk kunnen met kleine ingrepen van woningbouw

en overtuinen worden hersteld.


nieuwe groei aan oude dragers: dubbel lint aan de herontdekte watergang, een nieuwe voorkant naar het landschap

nieuwe groei aan oude dragers: dubbel lints aan de dijk, een voorkant naar de Schermer

insluiten van dorpse weide,waardevolle landelijke ruimte voor nieuwe en huidige bewoners

... als particuliere overtuinen en inbreiding met 2 dijkwoningen

kleine voorkant impuls: uitgeven publiek restgroen ...


UrsemDorpsherstel door verplaatsing en inbreiding

Op het kruispunt van de verdwenen vaart en de Noorddijkerweg stond mar-

kant in het landschap de protestante kerk en een handvol huizen. Een klein

buurtschapje tussen Ursem en Rustenburg. De kerk staat er nog wel maar is

weggestopt achter de school. Aan de zuidzijde is te zien hoe fraai en groen het

buurtschapje was. Als de school wordt verplaatst naar een (ruimere en veili-

gere) lokatie aan de oostrand van het dorp ontstaat ruimte om het buurtschap

te herstellen en de protestantse kerk weer een markante plek geven. Rond de

kerk kan een aantal dorpse woningen gebouwd worden in los groen ensemble.

Achterkantsituaties langs de Leet (de noordelijke landschappelijke drager) kun-

nen ook met kleine inbreidingen van woningbouw worden hersteld.


groen los buurtschapje aan de andere zijde

nieuwe schoolin landelijke groene korrel

herstel en bescheiden groei oude buurtje rond kerk

school pal aan de drukke wegverdrukt de kerk

kleine voorkant impuls: woningen met brede tuinen en gezicht naar de drager

Ursem


Ursem bestaande situatie

achterkanten naar de omgeving

dorpsherstel door groei en inbreiding


Ursem na groei

voorkanten naar de omgeving

AnkeveenAnkeveen

Ankeveen

2Ankeveen


De Ankeveense plassen zijn ontstaan door vervening. In 1900 lagen er ook ten

oosten van het dorp Ankeveen grote oppervlakten petgaten met legakkers.

AnkeveenVeennatuur


De oostelijk van Ankeveen gelegen petgaten zijn weer drooggelegd en de wes-

telijke zijn tot een aaneengesloten waternatuurgebied uitgegroeid.

Ankeveen


Veenlinten

Ankeveen

De veenlinten, tot welke familie An-keveen behoort, hebben zich op verschillende manieren ontwikkeld.Daardoor kunnen de linten, hoewel in basis hetzelfde gevormd, toch totaal verschillende sferen hebben. Loosdrecht ligt ze nog in het land, en heeft op plekken nog een boerensfeer. Oud Loosdrecht en de andere linten aan de plassen liggen in het water (opengeslagen petgaten) en hebben grote oppervlakten recreatiewonin-gen en havens. Ankeveen heeft naast water vooral veel natuurgronden met ondoordringbare bosjes. De bebou-wing bestaat hoofdzakelijk uit een-voudige burgerwoningen. Ankeveen is een dorp zonder opsmuk.De grote landschappelijke kwaliteiten rond het dorp bieden echter kansen voor het realiseren van woonmilieus in het hoogste segment, een belang-rijke actuele opgave.

Natuurlint

Kortenhoef

Loosdrecht

Loosdrecht

Breukeleveen

Oud Loosdrecht



AnkeveenKernvorming

Het huidige centrum van Ankeveen ligt bij de kerk. De omringende sportvel-

den en generieke woonwijkjes generen echter geen kernkwaliteit. Er is in het

huidige lint geen ruimte om aan het centrum van het dorp verder te groeien.


Tegenover de kerk ligt een brede vaart. Daaraan kan het dorp in een dorpse

dichtheid verder groeien, de legakkers op. Net als andere veendorpen die

ook vaak op de legakkers haaks op het lint gegroeid zijn kan Ankeveen zo een

dorpse kern ontwikkelen en tegelijk ook meer contact maken met haar land-

schap.


Dorpse ontwikkeling aan waterinsteek

AnkeveenNieuw centrum


AnkeveenLandschappelijke (top)woonmilieus

Hogere segment

Op Google Earth is in de Ankeveense plassen heel frappant een klein stukje landschap het meest gefotografeerd. Hier staan een aantal pittoreske hui-zen rond een simpel bruggetje. Juist dit bebouwde stuk groen wordt dus als het ‘interessantst’ beschouwd. Het gaat hier ook om mooie huizen, pas-send in de natuurlijke setting. Het geheel vormt een pittoresk landelijk beeld. Deze specifieke plek vormt een voorbeeld voor een hoogwaardig landschappelijk woonmilieu. Een land-schap waarin gewoond wordt en tege-lijk hoge natuur- en recreatiewaarden heeft. Iets wat nu nog ontbreekt in de Ankeveense plassen. Op Funda blijkt dat het merendeel van de woningen die te koop staan in Ankeveen zich bevinden in het laagste segment en in de nieuwbouwwijkjes aan de oostzijde van het dorp. Van alle woningen die te koop staan is er slechts 1 woning in het hogere segment die hoogwaardig en landlijk is. Uitbreiding van dit woonmilieu is een actuele opgave binnen de Metro-poolregio Amsterdam, waar Ankeveen onderdeel van uitmaakt. Spaarzame bebouwing in de westelijke natuurgebieden van Ankeveen is een optie.


AnkeveenNatuurbouw

Het landschap oostelijk van Ankeveen leent zich vanuit de cultuurhistorie voor

de ontwikkeling van een landschap met eenzelfde kwaliteit als het gebied wes-

telijk van Ankeveen.


De aanleg van NSW ’landgoederen’ met een minimale oppervlakte van 5 ha

langs een oude drager kan hier een landschap laten terugkomen dat er rond

1900 nog was: nat, ruimtelijk rijk en gevarieerd. Binnen dat landschap wordt

een nieuw topwoonmilieu aangelegd; of eigenlijk omgekeerd: door de ontwik-

keling van een nieuw topwoonmilieu wordt dat landschap aangelegd. Particu-

lier geïnitieerd en ultiem gefaseerd.


5 ha. natuurlandgoed met 90% opengesteld en 10% vrije privékavel.

AnkeveenLandgoedkavel


Graven van water en aanleg van natuur als voorwaarde voor woningbouw,

landschapsbouw als onlosmakelijk onderdeel van het topwoonmilieu.


Er zijn nog andere vormen van landschapsbouw mogelijk. Kleine insteekjes

met een paar woningen vanaf het hoofdlint het natuurgebied in. Een paar ka-

vels in het goedkope segment, in het middensegment en een paar in het abso-

lute topsegment gecombineerd met het graven van water, het aanleggen van

een wandelpad, een ligweitje en een klein haventje. Kleine injecties ter verho-

ging van het medegebruik en de beleefbaarheid van het natuurgebied.

AnkeveenLandschappelijk woonmilieu


Nog een stapje verder maar cultuurhistorisch in feite niks nieuws in dit ‘man-

made’ landschap is de realisering van een nieuw ontwikkelingslint. Iets van het

dorp afgelegen, op het waterfront langs de hoogtelijn in het gebied kan even-

eens een topwoonmilieu ontstaan. Met hetverplicht graven van water, gecom-

bineerd met een slimme lichte ontsluiting en strenge regie voor de bouw, zou

een woonlint kunnen ontstaan dat landschap en natuur verrijkt en een econo-

mische impuls geeft in het gebied.

SchagerbrugSchagerbrug

Schagerbrug

3Schagerbrug


De Haze-Zijpepolder heeft 4 markante ontginningslijnen, een vaart, een groene

corridor, een boerenlijn en een binnenduinrand. Middendoor de polder loopt

nog een lijn van het later gegraven NoordHollands kanaal. De lijnen kunnen

met behoud van hun identiteit doorgroeien en ruimte geven aan nieuwe lan-

delijke bebouwing.

Schagerbrug4+1 lijnen, 4+1 dorpen


Aan elk van de lijnen liggen op de kruispunten met belangrijke kruisende we-

gen dorpen of beginsels van dorpen. Op de lege kruispunten kunnen nieuwe

dorpen komen, in de identiteit van de kruispuntlijn. Er is een weg vanuit Scha-

gen waaraan Schagerbrug, Schagerbuurt, Schagervlotbrug , Schagerstolpen,

Schagerzand en Schagerzee kunnen liggen.


Schagerbrug4+1 identiteiten

Schagerbuurt: groen dorp

Schagervlotbrug, nieuw kanaaldorp


Schagerbrug: rijk burgerdorp

Schagerstolpen: boerendorp

Schagerzee, nog geen (duin)dorp


SchagerbrugDorpsgroei 4+1 ingrediënten en typologieën

Schagerbuurt, groene korrels en schuren

Schagervlotbrug: bosjes en cataloguswoningen


Schagerbrug: burgerhuizen en buitenplaatsen

Schagerstolpen: stolpen en boerenbedrijven

Schagerzee: bosjes en strandhuizen


SchagerbrugDorpenlijn

Schagerbrug heeft niet veel ruimte meer om uit te breiden aan zijn landschap-

pelijke drager. Daarom is het goed de reeks van Schagerbrug tot aan Schager-

zee als een samenhangende bebouwingsreeks te zien. De opdracht om te bou-

wen aan Schagerbrug moet dus verruimd worden opgevat als de opdracht om

te bouwen aan het Schagerlint. Zo kan voorkomen worden dat het ene dorp

wordt overspannen, terwijl het ander achteruitgaat door stilstand.


Alle dorpen binnen de reeks kunnen uitbreiden. Met de uitbreiding gaat een

versterking van de identiteit samen. Groeien met het specifieke bebouwings-

type en de specifieke sfeer van elk dorp.


SchagerbrugDorpengroei en nieuwe dorpen

Schagerbuurt maakt onderdeel uit van de groene polderlijn. Aan deze groene

lijn liggen grote buitenplaatsboerderijen zoals de Ananas. Het buurtje zelf is

meer een verzameling schuren. Schagerbuurt kan een upgrade krijgen met een

aantal boeren-buitenkorrels met veel groen. In die korrels is ruimte voor de

bouw van verschillende landelijke woningtypen.

Schagerbuurt - nieuwe situatie

bestaande situatie


Het nieuwe Schagerzee kan een ‘dorp’ worden dat geïnspireerd is op de luxe

woonmilieus in de binnenduinrand ten zuiden van de Haze-Zijpe polder. Wo-

nen in het groen, op een grote kavel in een vrijstaande villa. Het woongebied

is een ruimtelijk rijke vrije vertaling van de recreatieterreinen aan het duin bij

St Maartenszee.

Schagerzee - nieuwe situatie

bestaande situatie


Schuurachtige volumes langs de weg en een boerse landgoedkorrel achterop.

Ruimte voor 6 wooneenheden.

SchagerbrugSchagerbuurtje


Gevat in een grote groene voet vormt het buurtje een landschappelijke bouw-

steen.


Grote kavels met stolpvolumes en kleine kavels met dorpse huizen.

SchagerbrugSchagerstolpen


Stolpvolumes opengewerkt aan landschapszijde.


Beeld vanaf de weg met verspringende ritmiek van burgerkorrels en boerenkorrels.

SchagerbrugSchagerstolpen


Grote vrije kavels in het villapark omgeven door groen.

SchagerbrugSchagerzee


Een groen kantwerk als drager geeft het nu nog ontbrekende landschap van de

binnenduinrand gestalte.

Colofonvorm en inhoudla4sale - Amsterdam

Marieke Timmermans

Pepijn Godefroy

Anne Dessing

Jolanda van Looy

in opdracht vanProvincie Noord-Holland

Corine Meijer

Ton van Laar

Daphne Rigter

© la4sale november 2009

dorps DNA - Landscape Architects for Sale dna boekje.pdf · 2011. 11. 1. · dorps DNA 1 2 3. 2...

Documents

Transcript of dorps DNA - Landscape Architects for Sale dna boekje.pdf · 2011. 11. 1. · dorps DNA 1 2 3. 2...