DOOS GAZETTE

Jaargang 2006

Van nr. 42 tot & met nr. 53

Index

Register

Doos gazette Jaar 2006 Nummer 42: p. 883 – 901 - februari 2006

- Onze-Lieve-Heere boom van Cortessem

- De kippenorde - Van de hoenderen uit Charles Estienne – Fransche

hoenders – Uit de Akkerbouw 9 mei 1858 - Een vliegend geschenk – over

de ortolaan – De Postryder 4 aug. 1864

- Gevaar – De halsrechting van De Mettere - 1846

- Honderjarige te Peer - 1894

- Het Fort van Gent - 1840

Nummer 43: p. 902 – 935 - maart 2006

- Omtrent het panden van een paard – Proces te Hechtel – 1553

- De Hoenders – Deel 2 - Catechismus & uit de Maagdenspiegel

- De halsregting van Kastelyn van Vlamertinge

- Vuile praat – een vertelling en een liedje – Het lied van den kater

Nummer 44: p. 936 – 961 – april 2006

- Mop uit de Kunstbode - 1882

- De ontdekking van een uitzonderlijk molen – Onze – Lieve Vrouwebeeldje

- Luc Ameel

- Palissade te Exel – proces uit 1567

- 26 januari 1861 – Geef en u zal gegeven worden

- Schoone Isabelle

- Klagt van den jongen soldaet

Nummer 45: p. 962 – 976 – mei 2006

- Moppen en kluchten met een baard

- Nieuw gemakkelyk huysboeksken voor den landman

- Jan de zatterik

- Een nieuw lied op een aangename vois

- Na zonsondergang op zee – Frederik Van Eeden

Nummer 46: p. 977 – 993 juni 2006

- Schele hoofdpijn - Verliezen al winnen

- Een bizarre historie – Le gris de Poperinghe – Kristof Papin

- Van den schaep-herder – Charles Estienne

- De katten

- Voor A. – Frederik van Eeden

Nummer 47: p. 994 – 1018 – juli 2006

- Het advies van de Keteniers

- Meldert Kermis in het teken van de hop – Hopranken op dorpsplein - De

Faluintjes – Danny Wille

- Ons Schoon West-Vlaanderen – Boschvogel

- De hoppepluk – F. Bouve

Nummer 48: p. 1019 – 1038 – augustus 2006

- Op zoek naar de rijmkunst van Fiel Bouve

- Tempeliers in de Westhoek – Vervalsing van Wemaere

- Poperinge ommegang – Roens

- Beer in the middle ages and the renaissance – Prof. Aerts

Nummer 49: p. 1039 – 1063 – Speciale gazette - september 2006

- Bewaar de Hommelketen! Red de hopcultuur! De monumentenstrijd

- ’t Klein woordenboekje van den hommel en de hop

- Liederen van den grooten oorlog

- Inleiding – De Schending van België

- Duitsch Belgischen oorlog van 1914

Nummer 50: p. 1064 – 1075 - September 2006

- Inleiding – de Keteniers – oproep voor de Open Monumentendag

- De Hopduvel in de oertijden van de menselijke geest. – voordracht

gegeven in Asse

Nummer 51 : p. 1076 – 1096 – oktober 2006

- De Keteniers hebben de tweede ronde gehaald! – Op naar de finale!

- Gedicht ‘’t Hommelhof’ – Guido Vandermarliere

- Gruit of hop in het bier

Nummer 52: p. 1097 – 1108 – november 2006

- Inleiding hop van Top

- Het hoppemuseum ging open!

- De Stadsschaal van Poperinge – een korte geschiedenis

- Biologisch boeren in 1882 - Liederen van den Grooten oorlog: Dinant – Naar Parijs

Nummer 53: p. 1109 – 1127 - December 2006

- Kijk op de keikop – De heks van Mallegem en de keikoppen

- Meester Ghybe en de kei

- Liederen over den grooten oorlog - Een woord vooraf – De Yzer –

- De vrede van den Grooten Onzen Heer – Albert Warlop

- Mop – de Paaskaars

883

Nummer 42 Doos Gazette Februari 2006 Guido.vandermarliere@telenet.be

Betweterigheid

Hij peist dat de keizers katte zijn nicht is en hij en is geen familie van den steert!

Beste abonnee

Het is van oktober geleden dat je deze ‘gazette’ nog in de bus hebt gekregen.

Verschillende lezers kennen de reden al wel. Eind september kreeg ik afstoting van mijn

ruilhart. Dat hart heb ik meer dan vijf jaar terug in Leuven gekregen en het had dus al die tijd

goed gefunctioneerd maar nu had het opeens kuren. – Ik heb altijd al gedacht dat het een

vrouwenhart was – Ik kreeg nu echter hoge koorts en diende opgenomen te worden in het A.Z.

te Leuven.

Men gaf mij de raad mij aan ‘het ges’ – het gras – te houden en dat heb ik ook gedaan. Ik

dank die vrienden en vriendinnen die mij door die bange dagen en nachten geholpen hebben.

Gelukkig is dit nu achter de rug en ben ik momenteel op herstelverlof. We zien wel wat de

toekomst brengt.

Eén van mijn plannen is alleszins om verder te gaan met mijn ‘Doos Gazette’. Ik vrees echter

dat verschillende e-mail-adressen ondertussen al veranderd zijn en dat dus een aantal ‘oude’

abonnees de gazette niet meer zullen krijgen. Krijg jij ze wel, informeer eens bij andere

geïnteresseerden of zij ze nog wel in de bus vinden en geeft die adressen maar door, dan zet ik

ze weer op mijn listing.

We beginnen hier met een stuk uit 1874 over de Onze Lieve Heerenboom te Kortessem.

Dit zal alleszins Camiel een plezier doen. Hij is een bomenliefhebber en is van Kortessem. De

ets met de boom uit dat jaar stuur ik apart op.

Nu hoor ik die van Poperinge zeggen: ‘Ha, ha! Wij hebben ook een Onzen heertjes boomtje!

Maar dat is eigenlijk niet juist – het was vroeger Onze Heertjes Busch – een een’ busch’ is

geen boom! Het is zelfs geen ‘bos’ zoals wij dit nu kennen – het is gewoon ‘busserie’.

In dit nummer zit er eerst een stuk over ‘De hoenders’. Het stuk komt uit de Nederlandse

vertaling van het boek van Charles Estienne, uit het begin van de 17de

eeuw en het heeft de

stijl van die tijd. Dit stuk uit de 17de

eeuw wordt gevolgd door een stuk over de Franse

hoenders uit 1858 waarin men deze nieuwigheden evalueert. En er zit nog een amuzant stuk

bij over de ortolanen uit 1864.

Volgende maand krijg je nog een stuk over de hoenderteelt, maar dan ééntje uit 1899.

Binnen het thema ‘Gevaar’ krijgen jullie verschillende stukjes uit oude kranten. ‘Het Fort’

speelt zich in 1840 af te Aalst; De vadermoordenaar De Mettere komt uit het hongerjaar

1846. Er zit een stukje in over Rosalie Doise en over een merkwaardige 100-jarige uit Peer.

884

ONZE-LIEVE-HEERE BOOM Het onderstaande stukje halen we uit ‘De Belgische Illustratie – nummer 12 – jaargang 1874

– 1875’.

De ets met de Onze Lieve Heerboom uit Kortessem uit1874 wordt apart opgestuurd.

De Onze Lieve Heereboom

Zoo noemt men en kolossalen eikenstam, waarvan wij hier eene teekening meedelen en

sedert ongheugelijken tijd de grenzen aanwijst der limburgsche gemeenten Cortessem, Wellen

en Gors-op-lieu. Aan den stam is dan ook een Mariabeeld en een offerblok gehecht.

Heeft men dien naam gegeven, om den alouden stam des te beter te doen eerbiedigen, of heeft

die naam een gansch anderen oorsprong?

De stam van den boom is gansch hol, door eene enge spleet, te eng voor een wat dik mensch,

komt men binnen en in de ruimte, die zich daar opdoet, kan een tiental personen plaats nemen.

Die ruimte dient in den zomer niet zelden tot verblijfplaats van dit of dat zwervend volkje, en

dewijl de wanden kurkdroog zijn; is het te vreezen dat deze of gene ketellapper, door vuur te

maken, het eerbiedwaardig monument eens zal doen in brand vliegen.

De omtrek beneden aan den stam, beloopt 9 m 36 voorzeker eene aanzienlijke dikte. Hoe oud

kan nu die boom wel zijn? Dit is op een paar eeuwen niet te berekenen, doch volgens zekere

gissingen, zou hij wel 1100 jaar kunnen oud zijn. Voorwaar, eerbiedwaardig genoeg.

Op weinige afstand van dien grens-eik van Cortessem, ligt de plaats Bonderkuil geheeten,

waar, volgens de overlevering, achtenzeventig bokkenrijders op den brandstapel stierven.

Men ziet, dat men zich daar in een land vol beelden uit het verledene bevindt.

De bokkenrijders vormden, zoo wat eene eeuw geleden, eene geheime vereniging, die te Luik,

Limburg en in de West-Rijnsche provincie aanzienlijke vertakkingen had. ’t Was een bende,

die zich niet alleen door eene reeks misdaden, maar nog door allerhande duivelskunstenarijen

bevreesd maakte. De stoutste diefstallen werden nacht op nacht, nu hier, dan daar, gepleegd.

Landloopers, deserteurs, losgelaten boeven, ontsnapten aan galg en rad, en niet zelden ook

welgezeten burgers, maakten er deel van.

De bende had verscheidene onderverdeelingen en de gevaarlijkste en stoutste dezer was die,

welke de omstreken van Maastricht, ’s-Hertogenbosch en de verdere grenzen van

Noordbrabant onveilig maakte.

‘De hoofdman dezer bende’ zegt een duitsch werk, ‘oefende veel invloed uit op het dom

bijgeloof zijner onderhoorigen, en deed hen daardoor aan zijn bevelen behoorzamen. Hij was

bovendien in betrekking met burgers van Hertogenrade, die hem in zijne rooverijen de

behulpzame hand boden en de verhelers der gestolen voorwerpen waren. Maar hoofdman en

benden vielen eindelijk in de handen der justicie; de bokkerijders werden overrompeld en

honderden moesten te Hertogenrade hunne misdaden boeten. Een schrijver van dien tijd zegt,

dat de voltrokken doodstraffen de omstreken der plaats als met eene pestlucht bezwangerd

hadden.’

De diefstal was de beweegreden der bokkenrijders, doch de diefstal werd als het ware

gewettigd; men beschouwde hem als een middel om eener juister verdeeling der aardsche

schatten onder de menschen te verspreiden. Het aannemen van leden geschiedde op eenzame

en goed door schildwachten bewaakte plaatsen en ging met zekere plechtigheden, waarin een

groote bok een aanzienlijke rol vervulde gepaard.

Dit alles leidt ons verre van den eik van Cortessem, die als schier getuige was van de ijselijke

strafpleging. Is de Bonderkuil eene plaats van schrik en afschuw, vooral des avonds, dan is de

eik met zijn Mariabeeld, eene veilige en zalige toevluchtsplaats en draagt met recht den

zoeten naam van Onze-Lieve-Heere boom.

885

Op de internet-site: http://www.belgiumview.com/belgiumview/tl1/view0004785.php4 - of

‘Onze-Lieve-Herenboom KORTESSEM’ invullen in Google -

zien we verschillende foto’s van de boom in 2005.

Opvallend is dat dit ‘restant’ geen Maria-kapelleke meer heeft maar een Christuskruis.

Op de site van Toerisme Haspengouw lezen we het volgende over die boom:

Onze-Lieve-Heerboom

De boom zou omstreeks 800 geplant zijn op de grens van de heerlijkheden Kortessem en

Wellen. De stamomtrek bedroeg ooit 10 meter, maar storm en ontij hebben de boom niet

ontzien. In de 18de eeuw was deze eik een rendez-vous plaats voor de Bokkerijders en het

straffe verhaal doet de ronde, dat er in de holle stam ooit plaats was voor een tafeltje en vier

kaartspelers.

De Kippenorde Een kakelend gelegd ei – in de panjerd van de

Historie van het roemruchte hoenderras

DE KOP van de KIP ZONDER KOP

Het is zeker niet de bedoeling om hier een aaneensluitende geschiedenis neer te poten over de

‘hoenderen’. We presenteren hier alleen maar voornamelijk twee lange teksten over het

kweken van hoenderen.

De eerste tekst ‘Van de Hoenderen’ komt uit het boek ‘Van de Landt-vvinninghe’ van Charles

Estienne en dateert uit 1611. De tweede lange tekst dateert uit 1889 en werd verpakt in een

‘catechismus’ formule. Er zit dus welgeteld 278 jaar tussen deze teksten in.

Pagina 28 –

Van de hoenderen – uit ‘Van de lant-vvinninghe’ van Charles Estienne

Cap. XV

Het Principaalste schone werk Aengaende het regiment van de hoenderen – welc het principael werck is van d’landt-wijf

– daer behoort sy seer sorghvuldig in te wesen – ende te besorgen dat het hoendercot alle dage

schoon ghemaeckt werde – so haest als de hoenderen ende ander vogelen daer uyt zijn – ende

het misch (mest) alleen op een zijde gheleydt is – om de bemden (velden) daer mede te

beteren ende te bemesten.

In de legh-corven sal men dicwils versch stroo doen ende versche legh-eyers – ende de

stocken daer sy op slapen ende sitten – sal men alle weken schoon maken ende afschrabben.

Dat oock het hoendercot alle avont met den onderganck van der sonnen gesloten werde ende

smorgens met der sonnen opganck open gedaen.

Dat de drinck-backen alle dage tweemael schoon ghemaeckt werden in den winter – ende in

den somer driemael.

Datse altijt schoon ende claer water hebben – dat sy oock dicwils doen stroyen versch stroo

ontrent den mespoel ende ontrent de schuere daer de hoenderen ende andere voghelen hen

crauwen oft op sommighe plaetsen sandt, stof oft asschen legghen om haer te verschudden in

de sonne – ende hen pluymen te suyveren – dat sy doen weghnemende uyt gedructe

886

wijnbesten of vuyligheyd van andere vruchten – van de plaetsen daer sy gemeynlijck gaen

ende hanteren – want die beletten hen te legghen.

Noch moet sy oock wel sorge dragen ende toesien – dater int hoendercot nog latte gebroken

en zy – noch in eenige plaetse yet afgheschelft van buyten oft van binnen – oft eenighe pale

van wit yser opgeheven en zy – om te remedieren ’t peryckel van de catten, dassen,

wezelkens, dissen, fluwijnen ende ander beesten die snachts daer souden moghen in cruypen –

ja ooc van den kiecken-dief ende uyl – die altemets snachts comen tot int hoendercot om de

jonghen wegh te nemen.

Gekortwiekt Ende om dat men oock geen verliesen en soude – so behoordt men de hinnen die dickwils op

de mueren vlieghen te corten den eenen vleugel ende oock niet eens in den hof laten

comen – want sy souden een gewoonte daer af maken – ende het beletse ooc te leggen:

Ende om haerlieder noch beter het vlieghen te verbieden, behalven ‘tgene dat voorseyt is,

want ten is niet goed dat men de hanen oft capoenen cort vleughelt – soo sal men leggen

boven op de mueeren van de hoven ende elders doornenrijs.

Van een klein vensterken en een kiekendief

Het hoendercot sal men maken op de zijde van den landthuyse ende verre vandes

heerenhuys – omdat dese voghels quellijck zijn – alle dingen vuyl maken (pagina 29) ende

den huysgezin moeyelijck vallen.

Tsal oock staen tegen het oostzuyt – oost – ontrent den oven oft keucken in dient mogelijc is,

omdat de warmte die de hinnen doet leggen en den roock die den hoenders seer ghesont is –

tot daer zoude moghen comen.

T’sal oock een cleyn vensterken hebben – recht teghen het ooste – daer lancx de hoenders

sullen mogen smorghens uyt vlieghen ende ‘tsavonts weder inne vliegen – dwelck snachts sal

gesloten staen - op datse te verschermder moghen in haer cot wesen voor alle beesten die hun

soude mogen hinderen.

Van buyten op de zijde van den vrijdthof sal een cleyn leerken staen lancx het welcke de

hoenders zullen climmen tot aen de venster van hun cot – ende voorts int cot – om te vlieghen

op de stocken ende daer snachts te rusten.

Het hoendercot moet van buyten en binnen wel beset zijn omdat de hoenders souden moghen

vrij zijn van de catten – fluwijnen – slangen ende ander beesten diese souden mogen

beschadigen.

Dat oock midden in den vrijdthof ontrent het hoendercot eenige boomen oft wijngaert

gheplant zy – omdat de hoenders souden moghen in de somer eenighe plaetse hebben uyt der

sonne ende de kieckskens beschermt zijn voor den kieckendief ende ander diergelijcke

steeckvogels.

Ten is niet goet datse op de solderinge van het cot slapen – omdat hen vuyligheyt ende mest

aen hun voeten niet en zoude vast blijven – want sy crijgen daer deur het fleircijn.

Daerom sal men viercante stocken vast maken int hoendercot – eenen voet boven de

solderinge – ligghende twee voeten van malcanderen.

Een bloederige hoop

Teghen over het hoendercot ende een weynich ter zijden af sult ghy eenen mesthoop maken

tot onderhout van den hoenderen – in deser manieren. Maeckt eenen grooten put ende vullet

dien met eerde – de welcke men met bloet van ossen ende ander beesten die men sal dooden –

nat maken sal – ende daer naer sal men een goedet deel havers daer op worpen – ende met

887

eenen haeck de eerde het onderste boven worpen – so sullen daer op corten tijt veel wormen

groeyen – waer aen de hoenderen zullen lange te picken hebben ende het cruyt datter groeyen

zal – dat zal hun vet ende smout goet maken – het welcke sy vergaren sullen door picken van

den wormen.

Maer als ghy siet dat de wormen vergaen – so maeckt d’eerde wederomme met bloet nat en de

stroyter haver op als vooren.

Sommighe planten moerbesie boomen inde vrijdthof o mte hebben vette ende seer goede

cappoenen als de moerbesien in saysoen zijn. Want de cappoenen ende ander gevoghelte die

de moerbesien eten – worden uytermaten vet ende goet van smaecke.

Haantje-de-voorste

Tot elcke dosijne hinne is eenen goeden haen ghenoegh – hoe weldat de ouders eenen haen

gheven tot vijf hinnen – ende hy en moet noch wit noch grijs wezen – maer root – tanneyt oft

swert – fraey van lichame met eenen seer rechten cam – niet gekerft ende root – eenen corte

ende crommen beck – d’ooge swert – inde ronde ros – geel of blaeu – den baert van het coleur

van een roose treckende van het wit op’t root - de pluymen van den hals seer lanck – geel

ende tanneyt – de beenen wel gheschelpt – cort ende dick – de claeuwen cort ende vast – de

sporen stijf ende scherp – de steert recht – groot ende dick.

Kip voor ’t spit

Insghelijcx oock de bruyne oft canneyte hinne is beste – die swerte pluymen aen de

vleugels heeft – ten sy datse gheheel swert sy – want een graeuwe oft swerte en deucht niet.

Het fatsoen vande hinne behoort middelbaer groot te wesen met een groot hooft ende rechten

rooden cam – breedt van borst ende hart van vleessche – want de grootste en zijn so natuerlijc

niet om te leggen ende ist datse vijf nagels aen de claeuwen hebben – gelijc de hanen – so en

sijn sy so tam niet – maer wilder.

De hinne die sporen heeft – die breeket haer eyers ende en broetse soo ghepasselijck niet

ende etet somtijts haer eyers.

De seer vette hinne oft die den loop heeft, legt winteyers ende die te jonck is en stelt haer

niet om eyers te broeden ende keickens te regeren.

En daerom sal men maken de gespoorde hinnen de ghene die craeyt – schaeft ende crayet

gelijc eenen haen – haer eerst uyttreckende de groote vederen van de vleugels – haer op

vullende met milie gerste ende croppende met deegh in stucken ghesneden oft cruymen van

terwenbroodt gheweyckt in water van gerstenmeel – ende stille houden in een besloten plaetse

– ende de pluymen van het hooft – van de beenen ende van den stiet uyt trecken ende die eten

in februaria.

De hinne die te vet is sal men magerder maken met crijt te leggen in’t water dat sy drinckt

ende gestooten carreel gemengt onder haer eten: maer comet haer den loop – soo moet men

haer voor d’eerste t’eten gheven – het wit van een gebraden ey – ghestooten met tweemael so

veel gesoden rozijn.

De kloekhenne

Maer die quade hinne die haer eyers breken ende etet – sal men eenen doyer van een ey

overdecken met wit suyver plaester ende laten dat seer hart worden – in stede van een

eyerschale ende dan so leggen in de plaetse van haer nest ey oft oock een ey maken van

plaester oft van crijt ende dat in den nest leggen ende nae datse geleyty heeft de eyers uyt

nemen – so datter altijts maer een en blijve in den nest.

Die te jonc is – moet men als sy clocken sal – de neusegaten doorsteken met een van haer

cleyne vederen – want een jonge hinne dient alleen om te leggen ende d’oude om te broeden –

888

onze boerinnen die te straf zijn makense nat met water – om te vercoelen haer lieder hitte oft

sy doense vier dagen vasten – gevangen onder eenen kiecken corf.

Ist dat men die niet en wacht van broeden – so moet men die so haest als sy gekipt hebben

oft twee dagen daernae – weder laten gaen by den haen om haer te doen vergeten haer

kieckskens ende weder te doen leggen ende dien buyc van eenen grooten groven ende jongen

capoen dien de pluymen uytgetrocken zijn – wrijven met heete netelen ende dan hem geven

de jonghe kieckskens te broeden ende te leyden.

Tegen alles en nog wat

De hinne crijght lichtelijck als sy oudt wort de schelle op d’ooghe – catarren ende

druyppen door de neusegaten – mits datse te seer verout is ende gedroncken heeft vervrosen

oft te couden water – ende door faute datse des avonds het hoendercot ghesloten ghevonden

heeft ende snachts geslapen op de boomen of om datse als regende niet en heeft connen int

drooge comen.

Voordts is sy oock seer geneycht tot den loop des buycx als haer eten te seer gheweyckt is

oft dat sy gheten heeft eenige laxerende cruyden – oft dat het hoendercot snachts open

ghestaen heet oft ghedroncken heeft vuyl ende onclaer water.

Oock is sy subject den luysen ende den gewormte als sy broet ende niets en heeft om

haer in te wentelen ende suyveren oft dat het hoendercot te langhe is sonder te reynighen

ende schoon te maken.

Voorts oock het bijten van de fenijnighe beesten die ontrent de messie ende oude muren hen

houden als schorpioenen – slanghen – spinnen ende ander dierghelijcke ghedierte dat ontrent

de mishooven hem onthoudt.

Tegen schorstheyt ende vierichen der oogen moet men die stoven met procelynwater oft

met vrouwenmelck. Ende tegen de schelle op d’ooghe moet men d’ooge wrijven met

salaxmoniac – comijn ende honich onder een ghestooten van elcx even vele – ten sy dat ghy

de behendigheyt heb van hen die af te nemen – lichtelijck ende soetelijck met der naelden.

Tegen de catarren moet men hen een pluyme door de neusegaten steken ende hen water lau

maken ende altemets de voeten warmen – principalijc den cleynen kieckskens de welcke men

daerom wat tijts wint in een vel oft in de pluymenen men setse in eenen pot in eenen warmen

oven – oft in een hoecksken by de viere.

Ende ist dat de catarre tot sweeringe gecomen is – so moet men soetelijc daposteunie vliemen

ende doen de materie uyt loopen en daer in doen wat gebroken zouts.

Teghen den loop - so geeft men hen t’eten pillekens gemaeckt van garste in wijn geweyct

ende in wasse gerolt – gemenghende daer onder qater daer granaetappels oft queappels in

ghesoden zijn.

(Pagina 30) Maer ist datse te haerdt in den buyck zijn ende te seer gesloten principalijck de

kieckens – so worden sy geopent met een stro ende men trect de pluymen uyt den stiet ende

tusschen het binnenste van de beenen omdat den dreck daer niet en soude lange in blijve – die

hem soude moghen stoppen den aers.

Maer den hunnen doet men suyver honich in haer lieder water op hen selven.

Teghen de sprou so wascht hem de beck met olie – daer in gheweyckt heeft een bolleken loot

ende men gheefste t’eten stasisagre ende om de kieckskens daer af te bewaren – so stelt men

die op een sifte daer men vitsen ende lolium mede gesift heeft ende men beroocktse met

poleye – orege – hysope ende vlas – houdende over den rooc het hooft van de hinne met den

beck open ende ten laetsten om gheheel te genesen – so doet menden beck open ende men

889

trect hen de tonghe seer properlijck – dan treckmen met de naghels van boven af nederwaerts

het wit dat men daer op siet ligghen ende alst afgenomen is zonder de tonge te quetsen – so

wrijfmen de tonge met wat speecksels oft asijn – oft men strijcktse met ghestoten loock.

Teghen de luysen ende ’t gewormte – soo moet men die wasschen met wijn daer comijn oft

stasisagre in ghesoden heeft – oft met water daer wilde lupinen in ghesoden zijn.

Teghen den bete van de fenijnige dieren moet men de quetsure strijcken met olie van

schorpioenen ende daer op legghen fijn driakel ende oock een luttel driakels doen in haer

lieder drinckback ende laetse dat drincken.

Teghen ‘tperijckel van de beesten die snachts in’t hoendercot comen – de kieckskens ende

eyeren eten – so raden d’ouders dat men in den inganc vant cot legghe ende stroye - tackskens

van ruyte ende ooc sommighe cleyne tackskens legghe onder de vleughels van ‘tghevogelte-

oft de wegen van het hoendercot ende al rontsomme het deurken wel bestrijcke met de galle

van een catte oft vos.

Om de hoenders te beschermen voor het perijckel van de vossen – soo ist goet dat men

somtijdts onder hun eten vossenvleesch menget dat gesoden ende in stucken gesneden is,

want men segt dat vossevleesch eenige reucken blifjt houdende: waer deur dat de vossen niet

en derren ontrent de hoenders comen.

‘t legseizoen

De hoenderen beginnen te leggen in sprockelle ende meerte ende sommige met den

nieuwen jare. Als sy anderhalf jaer oft twee jaer gheleght hebben dan zijn haer lieder eyers ten

besten ende dan moet mense seer wel te eten geven – ende somtijts ooc haver ende fenegrieck

om te verhitten.

Ende begheert ghy datse groote eyeren legghen – want ghemeynlijck de vetste en leggen niet

dan cleyn eyers – so menget crijt onder haer eten oft wat gestooten carreel steens onder

semelen ende temperet met wat wijns ende waters - ende gheeftse dat dagelijcks te eten.

Oft gheeftse den buyck vol te eten half gesoden gerste met vitsen ende milie – of beroockt

snachts met solfer – want dat salse noch daer en boven gesont houden maer gheeft ghy hun

gecapte ende gesoden jonghe netels te eten die met semelen gesoden zijn – zij sullen veel

eyers legghen.

Sy houden op van legghen ontrent den derden dach van novembre – dat is – als ‘begint cout te

worden. Maer wil men uyt een curieusheyt sommighe van de schoonste bewaren ende houden

legghende den geheelen winter deur – so moet mense smorgens t’eten gheven gheroost broodt

dat al de nacht gheweyckt heeft ende binnen den dach ende savondts sal men hen lieden haver

oft gerste gheven.

Men moetse oock niet - so haest na dat sy eerst gheleyt hebben – laten broeden: ende als zy

over drie jaren oudt zijn – so behoort men die t’eten.

Men moet hen oock quijt maken de ghene die niet en legghen ende den ghenen die veel eyers

legghen – dickwils het nestey veranderen ende seer wel tekenen haer lieder eyeren om de

selve – ist mogelijc – henlieden te doen uyt broeden.

Als sy cuyven ende nieuw pluymen crijgen – soo sult ghy die niet laten gaen uyter plaetsen

daer ghyse gheslooten hebt dan alst schoon weder is om haer te verlichten ende vermaken

ende oock wel toesien dat der den arent oft kieckendief niet op en valle.

Men laet de hinne broeden nae dat zy twee jaer geleyt heeft tot datse drie ende vier jaer

oudt is ende men stelter veele te broeden op eenen tijt ende onder haer stroo leghtmen een

890

stuc ysers tegen den donder oft lauwer bladeren of bollen van looc of groen gras; want men

seyt dat dit goet is tegen den sprou ende monstreuse kieckens.

Men steltse te broeden met het wassen van de mane van den tweeden dach van der nieuwe

mane tot den veerthiensten nae de leeringhe van Florentin.

Maer Columelia seyt van den thiensten tot den vijfthiensten omdat de kieckskens soude gekipt

werden met d’ander nieu mane – want sy en broeden maer een en twintigh daghen.

Men moet oock maken nesten van dese hinnen emt canten recht opgaende op dase int afgaen

gheen doen vallen oft rollen.

Sommighe perfumeren het stroo van den nest daer sy in broeden – eer dat sy deyers daer in

leggen - met solfer – omdat de kieckskens tot perfectie comen souden: gheeft haer te

broedend’eyers die ghy geteeckent hebt ende de schoonste ende verschte ende ist mogelijck

haers selfs eyers.

Ende merckt datse moeten gheleyt zijn sindert den sevensten van sprockelle tot den xxij

(22)dach van septembre want die op ander tijden gheleyt zijn en dienen der niet toe – niet

meer dan die eerst gheleyt zijn – ende moeten altijts ongelijck van getale wesen – te weten –

in loumaents xv (15) in meerte xix (19) ende na den april xxi.(21)

De grootste lombaertsche hinne en broeter maer xxiij. (23)

Na den ij (2) october en broedense niet meer – noch en behooren ooc niet meer te broeden ten

ware in ovens maer de kieckskens zijn teghen den winter seer quaedt om op te brenghen.

Ende de ghemeyne meyninge is dat achter half junius de kieckenen niet seer sonderlinge en

zijn ende so wel niet groeyen en mogen.

Ist dat ghy uyt een curieusheyt de hinnen wilt doen uytbroen ander eyers dan de haer –

gelijck van gansen - pauwen – calcoentsche hinnen – of van entvoghels – so legtse daer seven

oft neghen daghen te vooren daer na legheter de hinnen eyers by oneffen van getal – ghelijck

voorseyt is.

Maer zijnt eyers van fesanten – so leghtse ghelijck met hinnen eyers want die en behoeven

gheen langher tijt om uyt gebroet te wesen ende wilt ghy dat het al hinnekens zijn – soo neemt

van de rondtste ende onclaerste want de lange ende scherpe zijn gemeynlijc haenkens.

Ander hebben een ceremonie dat sy d‘eyeren niet in den nest en leggen d’een na d’ander

maer leggense eerst effen neven malcanderen in een houten schotel ende latense dan

soetelijck afsincken in den nest.

Men moet oock wel toesien dat den hane of ander hinnen op den nest niet en comen ende men

moet ooc tweemael daechs haer eten ende drincken soo nae den nest stellen – datse niet en

behoeve van den nest te gaen om te eten – want ist dat haer eens den lust vergaet - seer

qualijck wil sy daer weder op gaen ten sy datse dat van selfs doet uyter natueren.

Ist dat de hinne onachtsame is van weder te gaen sitten op haer eyers – soo salt goet zijn om

die ghelijck uyt te broeden – dat men die altemets soetelijck verlegghe als sy afghegaen is.

Men vint vrouwen die qualijck ghebeyden connen het eynde van den broetsel – maer van dat

de hinne vier daghen d’eyers ghebroet heeft – soo nemen sy die uyt d’een voor ende d’ander

naer ende besiense teghen de claerheyt van der sonnen ende ist dat sy daer in niet en sien

bloedige straelkens of aderkens – so worpen sy die wech ende leggen der ander.

Voorts oock ist dat sy nae den xxi (21) dach sien datter noch zijn die niet ghekipt en zijn – soo

doen sy de hinne opstaen (pagina 31)

Maer de goede broethinnen en willen niet meer op haren nest comen – nae dat men aen

d’eyers gheweest heeft.

Ende de goede landt-vrouwe seyt dat men d’eyers niet en behoort te roeren voor datse ghekipt

zijn.

Men moetse ooc wel besien tegen ‘tlicht van der sonnen eer men die te broeden leght.

891

De ghene die twijfelen dat alle d’eyers niet en souden tot perfectie comen ende dat de

kiecxkens niet en souden ghekipt worden om de hardtheyt van de schale en sullen niet

vergeten ontrent den achthiensten dach – de eyers te leggen in warm water in een diepe

schotel ende wegh te doen de ghene die boven swemmen ende de ander te legghen onder de

hinne – maer omdat te doen en moet men de hinnen niet bewinghen op te staen.

Ghy sult de kiecxkens groote deught doen – ist dat ghy alst begint te pijpen en niet uyt comen

en can om de hertheyt van de schale – de selve opent ende helpt breken – hoewel dat sulcx het

werc is van een goede hinne – dewelcke u nae het aensicht vlieghen soude – als ghy daer

ontrent quaemt – na datse die heeft hooren pijpen.

De jonghe kiecxkens die eerst gekipt zijn – behoorende gestelt te wezen op een sifte ende

geperfumeert met eenen cleynen rooc van roosemareyn om die te bewaren voor de sprou –

ende men moetse in twee daghen niet t’eten gheven – maer stellen onder eenige hinne die der

niet vele en heeft – ende niet quaet of straf en is – om die warmte te houden tot dat d’ander

gekipt zijn oft steltse soo haest als sy ghekipt zijn by eenen cappoen – liever dan by een hinne

– want sy sullen beter ghevoet werden ende beschermt voor de wouwe ende ander

diergelijcke steecvogels – soo sal oock de hinne diese ghekipt heeft – gereeder zijn om weder

eyers te legghen.

Wel is waer – dat men moet nemen eenen stercken ende gesonden cappoen – ende die onder

aen den buyc de pluymen uyt trecken – daer na met heet netelen seer wel strijcken ende met

broot in wijn geweyckt droncken maken – daer na ‘tsamen stellen onder een mande ende daer

eenighen tijt laten om dat hy liefde tot de kiecxkens soude crijghen – want soo haest als hy

dan weder sal vry ende los zijn – soo sal hy die opbrengen – bewaren – leyden – ende daer op

meer verzot zijn dan de eyghen moeder: hoe wel dat de natuerlijcke moeder die wijselijck

genoegh bewaert onder haer vleughels zonder te quetsen.

Als de twee daghen over zijn – so moet men hen morselen cruymkens van broot ende morwen

kaese of t’eten gheven gerstte met kersse in wijn ende water gheweyct met een luttel bladeren

van pareye cleyne gescherft ende een luttel ghesoden: want dat dient hen teghen de sprouwe

ende catarren.

Voorts sal men die veerthien daghen houden met de moeder onder een kevie ende daer nae

laten loopen met de moeder ende met haer laten eten.

Ende ist dat ghy veel hinnen heb die gebroet ende op eenen tijt gekipt hebben – so laet de

kiexkens van d’eene loopen by d’ander die out zijn ende gewoon kiecxkens te leyden – of by

den cappoen – als voorseyt is ende laet dan de joncste hinnen weder by den hane gaen – maer

en gheefter de hinne over de xxv (25) of xxx (30) niet te bewaren – want sy en souder niet

meer onder haer vleugels bedecken noch verwarmen connen.

Men moet oock wel toesien dat de hinne diese leydt niet straf of dartel en zy – datse die niet

en quetse met schrabben ende datse die dickwils en vlieghe noch clavere – noch oock en gaet

daer de kiecxkens haer niet volghen en moghen.

Ende daerom salt goet zijn dat mense soo haest niet en alte gaen in den hof – noch voor de

veertigh daghen niet en late gaen van de plaetse daer sy ghebroet zijn.

Men moet oock toesien datse van de slanghen niet geaessemt en worden oft daer op niet en

blasen – want dese reucke is hun so fenijnigh datse daer af alle ghelijck sterven.

De remedie ist – dat men dickwils omtrent hun kevie hertshooren oft galbanum oft ---? Van

de vrouwenbrande want den roock van dese dinghen verdrijft de fenijnighe dieren.

Het is een curieusheyt te willen eyeren uyt broeden zonder hinne ende hoe wel dat het

selve geschien mach – soo en ist nochtans soo seker noch soo bequaem niet. Men legtse effen

892

neven een met ’t scherp opwaerts in eenen oven die temelijc warm is – op hoender misch –

d’welc alle zes dagen vernieuwt wort ende men legter onder ende boven sacxkens van

pluymen ende men verlegtse altemet.

Voorts op den achtiensten dagh legt men die in warm water ende den een-en-twintighsten

helpt mense de schale opbreken.

Men macht oock noch andersins doen. Op den selven dagh dat mende hinnen te broen stelt -

omdat men ghedencken soude waer dat men den dach niet tekenen en wilde – ghelijck men

d’eyeren doet: men neemt also veel eyeren als men er hinnen gegheven heeft – dewelcke men

leyt op sacxkens vol hoendermest met cleyne ghesift - ende wel beset met donst gelijck eenen

nest. Voorts leght men noch een lage van donst op de saecxkens ende daer op legt men

d’eyers als voorseyt is - ende men deckse met anderen donst ende sacxkens ende daer op – so

datsegeheel ende al wel gedeckt zijn.

Als sy so drie of vier daghen gelgen hebben – so keert men die alle daghen eens omme – so

soetelijck datse aen malcanderen niet en stooten. Ende op den xx (20) dagh als de kiecxkens

beginnente picken de schale – soo helpt men die datse uyt gheraken – ende dan gheeft men

die te bewaren den broet-hinnen – die der luttel hebben.

Niet te min daer en is niet dan het naturael in allen dinghen.

Een landt-vrouwe die haer werck maeckt van d’eyers te vercoopen – sal die in de winter

warm houden op stroo ende wel ghedect – maer in de somer coel houden in semelen – nadat

ons de ouders leeren – Maer onder correctie ick soude contrarije van dien ghelooven – want

het stroo is coel ende de semelen warm: behalven ooc dat d’eyers die in semelen bewaert

worden lichter breken – degene diese decken ende bestroyen met zout – of weycken in pekel

– doen de selve verminderen en sonder twijfel het ey neemt er eenen quaden smake af.

De kelder is den eyers goet somer ende winter.

Aengaende het lubben van de jonge haenkens dat moet ghedaen wezen seer corts nae

datse de moeder verlaten heeft – ende dat sy niet meer en pijpen nae de moeder – maer

beginnen te creyen ende de hinnekens te vrijen: want als sy meer dan anderhalf jaer oudt zijn

– soo en ist gheen tijt meer om sulcx te doen.

En men moet ooc de cloecste ende die fraeyste op comen – maer nochtans niet van soo

naturale pluymen als den hane - want nae dat men uyt genomen heeft tot gerief ende

gouvernement van de hinnen de gene die de gheschickste ende cloecste schijnen te wesen –

soo moet men de rest lubben om vet te maken – oft in een kevie of in een cafkiste.

Sommige stekense d’oogen uyt ghelijck den gansen ende croppense met half gesoden graen

ende deegh dat cleyne gemorselt is ende oock met stucken dewelcke ten langhsten vet

ghemaeckt zijn binnen veertigh dagen: maer men moetse wel bewaren van gewormte met hun

uyt te plucken de pluymen van den hoofde.

Rariteiten Nae dien dat ick in de materie van de hoenderen – soo moet ick hier oock te kennen gheven

eenighe sonderlinge saken van de hinne – van het ey – ende van de remedien die den

lantman daer uyt mach trecken voor zijn ghesontheyt.

Geverfd & gevogeld De hinne sal voorts brengen kiecxkens van diverche verwe – ist datse eyers broedet met

diversche verwe gheschildert – gelijck sy oock kiecxkens sal voorts brenghen van seer lustige

verwe – ist dat ghy die laet vochelen van eenen duyver oft patrijs oft fasant.

Met den corsten gheseyt – ghy sult kiecxkens - duyven – fesanten ende ander diergelijcke

ghevogelte van menigherhande verwe hebben – ist dat ghy onder – boven ende aen allen

893

zijden hun kevie oft ander plaetsen (pagina 32) daer sy hem houden – overdeckt met decsels

van sulcken verwe als ghy die hebben wilt.

De hinnen zullen groote eyers legghen – ist dat ghy cleyne gestooten carreelsteen mengt met

semelen ende wijn – wel ondereen gehstooten ende alsoo de hinnen met gerstesemelen ende

ghevet hun t’eten. Eenighe weycken tot dien eynde roode eerde en mengent onder het eten

van den hoenders.

Ist dat ghy een ey den tijdt van vier oft seven dagen ten lancxsten in seer stercken azijn te

weycken legt – ghy sult dan bevinden dat de schale soo sacht sal gheworden zijn dat men

tzelve lichtelijck sal moghen trecken door alle soorten van ringen die men aen de vinghers

draegt ende in alsulcken glas doen als u zal goedt duncken ende als ghy ’t wilt weder gheven

zijn vorme – legget – in versch water te weycken.

Desgelijcx een ey dat eenigen tijt in gebranden wijn ligt, wordt gheheel verteert.

Ist dat ghy eyers lange wilt bewaren zonder breken – leght die neffens malcanderen in

eenen corf met de punct opwaerts – want by sulcken middel so sullense alsulcken last moghen

draghen als ghy daer op sult leggen sonder breken.

Oock soo is waerachtigh ende wel gheproeft dat een ey so sterck is dat gheen man hoe sterck

hy is – ‘tselve sal connen breken in de palme van zijn handt – in de lengde genomen zijnde.

Een kersteitje Men heeft over langhen tijt bevonden – dat eyers die geleyt zijn na de nieuwe mane van

oostmaent oft int breken van der mane van novembre -–ende oock de ghene die op de

kerstdagh oft hemelvaert dach gheleyt zijn – zeer langhe moghen bewaert worden sonder

bederven.

De steen der vrijers! Men vindt in de maghe van den capoen een steen soo groot als een boonken – d’welcke de

mans cloed en coragieus maect int spel van minnen ende maecktse oock liefghetal ende

aenghenaem den vrouwen.

Gezwaaid en gebraden Men hout voor seker dat een ey by ghebreck van vier – mach ghebraden worden doort keeren

ende rasch en langhe wenden met eenen slingher.

Van binnen als van buiten Het ey sal van binnen alsulcken letters ende woordt geschreven hebben als ghy van buyten als

ghy schale sult schrijven met inct gemaect van galnoten – aluyn ende azijn – maer na dat ’t

geschrifte in de zonne ghedrooght is – soo moet ghy het ey in seer stercke pekel leggen –

daernae sieden ende van de schale afnemen – soo sult ghy ‘tgeschrifte op het ey vinden.

Als d‘eyerschale door een cleyn gaetken geheel ydel is gemaect – ende met meyschen dau

weder opghevult – so salt ey door de hitte van der sonne lancx een peertse lichtelijck op

ghetrocken worden.

Een ey rondtsomme met gaerne bewonden ende midden in een barnende vyer geleyt – bewert

gaerns dat niet verbrant en wort.

A Een hinne opgeschrobt ende gheel warm gheleyt op beten van vernijnige slangen – trecket

vernijn uyt – ofdat men de pluymen van den aeers al uyt trecke ende so tlevende op de bete

van de slange houde – sy salt selfde doen. Dwelc te kennen geeft dat de hinne een natuere

heeft die ‘tfenijn contrarije is – ghelijc men ooc mach merkcen door dat de hoenders

fenijnighe beesten eten als padden – aderlanghen – slanghen – aspits ende andere fenijnige

beesten sonder eenigh letsel daer af te crijghen.

894

B ’t Binnenste velleken van de mage van hinnen oft cappoenen gehdrooght ende

ghepulveriseert is een sonderlingeh remedie tegen den buyc-loop – graveele ende met pijne

water maken.

C ‘Tsop daer een hinne oft oude hane in ghesoden heeft is goet om camerganck te doen

hebben – maer noch beter als die met bingel-cruydt – gamandree ende saet van carthamus of

ander diergelijcke cruyden gevult zijn. Jae, dat meer is het sop van een hinne of hane is seer

sonderlinge teghen alle sieckte als sy metcruyden op de selve siecten dienden gevult zijn.

D De hane cullekens van de gene die met spijse ghevoet zijn in melc gheweyckt zijn uyt der

maten geodt om terstont ge genesen de hghene die door lange seicte gheheel uyt gheteert zijn.

E Hinnensmout met roosewater ghewasschen is goet tegen de cloven van de lippen – ooc

tegen de cloven van de handen die van de coude comen.

F De galle van de hinne oft cappoen in d’ooghe ghebruyct – gheneest de schelle van der

oogen als die met ooghentroost water ghemenght is.

Stront-haargroei-middel G Hinnestront gedrooght ende seer cleyne gestooten met honigh oft lijnsaet-smout ghemenght

doet het hayr groeyen daer gheen en is – alst daer op gheleyt wort.

Maer met olie van roosen gemengt – ist goed gheleyt op verbarntheyt.

‘t Zelve met honigh azijn wel ghemengt ende in genomen – gheneest terstont de gene die door

compernoillen te ten in perijckel zijn van versticken – want het doetse een waterachtighe ende

taeye vochtigeyt overgheven.

Ten tijde van Galeus was een medecijn die alle verouderde colieken geneesde met den

siekcenvan dit mest in te geven met Hypocras ghemaeckt van honigh ende wijn.

H Een ey hart ghesoden ende met azijn geten – stopt den buycloop – ist dat ghy daer onder

mengt poeyer van hertshooren.

I Een plaester ghemaeckt van ‘tgheheel ey – ser wel gheclept met wegebree ende

nachtschaeye water – neemt wech de vierighyet van de verbrantheyt daer op gheleyt.

K Het wit van een ey met poeyer van wierooc – mastijck ende ganoten geclopt ende op het

voorhooft gheleyt - stelpet bloeden uyt der neuse.

L De doyer van een ey allen inne geswolgen – stillet den hoest ende ander fluxien die op de

loose ende borst vallen.

M De doyer van een ey dat met de volle mane gheleyt is neemt alle vlecken wegh int aensicht.

Het dun velleken dat onder de schale ligt – gedroocht ende zeer cleyn gepulveriseert met wit

van den ey ghemenght – gheneest de vloven van de lippen.

O D’eyerschale tot asschen ghebrant ende met wijn in gneomen – stelpt ’t bloetspouwen ende

dient oock om de tanden schoon ende wit te maken ende het tandvleesch te vestighen ende

verstercken.

P D’eyer schale daer een kiecxken uyt ghebroeyt is – met witten wijn cleyne ghewreven –

breeckt den steen soo wel van de nieren als van de blase.

Q Het wit van een ey met ongeblust calck gemengt d’eyerschale tot asschen gebrant – oude

ticchels cleyne gewreven ende bitumen – dese t’zamen gemengt maken een zeer execellent

cement om weder t’samen te voegen ende lijmen – de stuckenvn de gebroken glasen.

Een ey ghestort op hout oft eenigh cleet belet dat van den viere niet en wort verbrant.

Fransche Hoenders - Uit de Akkerbouw – 9 mei 1858

Het is niet te ontkennen, of de nieuwe soorten van hoenders onder de meest barbaersche

namen van Cochin-china, Brahma Pontra of Shanghae-ras, hebben in de laetste tyden

weder wat van hun krediet verloren.

895

Vry algmeen zyn de klagten, dat ze, in verhouding tot het voedsel te weinig eijeren leggen, of

dat ze te spoedig broeds worden, of wel dat ze, na verloop van een paer jaren, byna geheel

ophouden te leggen.

Dat zyn zeker voor een kip zeer kapitale fouten, en ofschoon vele dezer uitkomsten

gedeelteyk aen de min goede wyze moet worden toegeschreven, waerop de hoenders in het

algemeen gehouden worden, zoo valt het echter niet te ontkennen, dat ze niet geheel voldoen

aen den grooten ophef, waermede deze soorten by hunnen invoer in Europa werden begroet.

In het algemeen is het voor ons land ook niet zoo geheel gemakkelyk om betere soort van

hoenders te verlangen, daer wy reeds sedert langen tyd, wegens onze zeer goede soorten

bekend waren.

Getuige daervan zyn de vele soorten van hoenders welke in Frankryk byv. nog onder

Belgische namen bekend staen, als bijv. les poules de la Campine, les poules de Bruges.

Onder die soorten mogen welligt de hoenders gerangschikt worden, bekend onder den naem

van Crèvecoeur.

Het is waer dat ook deze naem voor den landbouwer al eenigzins vreemd klinkt, doch wy

kunnen er de verzekering by geven, dat het geen nieuwe naem is, daer deze soort in

ongelooflyke hoeveelheid en sedert eeuwen welligt in Frankryk wordt gevonden.

De hoenders aldaer op de merkten der groote steden aengebragt, behooren voor het grootste

gedeelte tot deze soorten.

De Crèvecoeur hoenders munten uit door een buitengewoon ligt beenderstel en zeer fyn en

blank vleesch, dat zeer gemakkelijk vet aenneemd. Reeds twee tot dry maenden oud kunnen

ze worden vet gemaekt, terwyl een kip van vyf maenden volwassen genoemd wordt en dan

vet gemaekt 3 kilos zwaer kan zyn. De hen is eene goede legster en de eijeren zyn

middelmatig groot.

De houding van de crèvecoeur hoenders wordt by bovenstaende afbeelding uitgedrukt.

De haen is vooral zeer schoon, geheel zwart, glimmend bronsachtig, blauw en groenachtig

aen de vleugels, aen de staertveren, den halskring en ter zyde van het lyf, terwyl op de rug de

kleur dof zwart is.

Eigenaerdig is aen deze soort de kuif, welke uit fyne zwarte verderen bestaet, waervan er

eenige by den haen terug gebogen naer voren staen. De kuif van de hen is kleiner en heeft het

kenmerk dat zy, na iederen uitval, telkens eenige witte verderen verkrygt, zoodat de kuif in

het eerste jaer geheel zwart zynde, eindigt met wit te worden.

Een onderscheidend kenteeken by dit ras is de vreemdsoortigekam, welke de haen heeft,

bestaende uit twee opstaende hoornen die meerder of minder van elkander verwijderd zyn en

in enkele gevallen getakt zich voordoen.

Volgens den heer Ch. Jacques, zou deze soort van hoenders vooral veel geschiktheid hebben

om met de cochin china-hoenders en meer dergelyke rassen gekruist te worden.

De afstammelingen zyn beter tegen de luchtstreek bestand en de kiekens, zoowel als de

volwassen hoenders n de kapoenen zyn veel smakelyker.

(Landbouw-courant)

In den Gentschen Dierentuin wordt er dit jaer eene groote hoeveelheid van deze soort van

hoenders gekweekt en iedereen zal er, te beginnen van july aenstaende, aldaer kunnen

verkrygen.

Een Vliegend geschenk – Artikeltje uit de Limburgse ‘De Postryder’ van 4 augustus 1864

Een nogal kluchtig voorval is dezer dagen in een magazyn van kunstbloemen te Brussel

gebeurd.

896

Eene mand uit Leuven aen het adres van den eigenaer gestuurd, kwam er aen, in afwezigheid

van dezen laetste en zyne vrouw. De winkeldochter geloofde zonder onbescheidenheid de

mand te mogen openen, maer, o verbazing! Er vlogen een geheel hoop vogels uit (negentig),

die zich naer alle rigtingen wenden en vooral naer de ruiten. Op een oogenblik geleek het huis

aen eene ware vogelkweekery.

Men gelukte er eindelyk in, doch niet zonder moeite, om geheel de bende vlugtelingen te

vatten, die erkend werden als zeer schoone en lekkere ortolanen te zyn.

Als wy zeggen dat het ortolanen waren, dan kan men ook wel denken wat hun lot was. Men

vroeg zich af wie toch wel de zender van dat zoo onverwacht als welkom geschenk kon zijn

en men schreef het toe, hoe onwaerschynlyk die veronderstelling ook was, aen de galanterie

van eenen bloedverwant, die onderofficier was in garnizoen te Leuven. Gedurende

verscheidene dagen hield men volop kermis, de ortolanen werden op alle wyzen bereid en

uitmuntend lekker gevonden.

Enkel over een paer dagen kwam de waerheid aen den dag. Er had eene misgreep in de

verzending plaets gehad van wege eenen koopman in gevogelte en daer waer hy enkel een

half dozyn kiekens moest zenden, had hy negentig aristokratieke ortolanen gestuerd en vice-

versa.

Wanneer de misgreep aen den dag kwam, snelde de verzender van Leuven naer Brussel, om,

indien het nog tyd was, zyne ortolanen terug te hebben, die voor den tafel van eenen ryken

lekkerbek bestemd waren. Maer eylaes! Hy kwam veel te laet!

En vroeger – in 1864 – zaten er heel wat ortolanen op de Limburgse heide. We haalden het

volgende – Nederlandse - stukje van internet af.

Rond 1900 was de ortolaan ten oosten van de lijn Oost-Groningen -Hilversum - Zeeuws-

Vlaanderen een plaatselijk vrij algemene broedvogel. In Noord-Brabant en wellicht ook elders

werden tot in de jaren veertig geregeld ortolanen gevangen. Rond 1950 bedroeg de

Nederlandse populatie tenminste enkele honderden paren. De toen plaatselijk al ingezette

afname nam echter steeds grotere vormen aan; midden jaren zeventig was het bestand

geslonken tot zo'n 125 paar, die bijna geheel beperkt waren tot Noord-Brabant, de Achterhoek

en Noord-Limburg. Ook nadien heeft de teloorgang van de ortolaan zich onverminderd

doorgezet; Brabant en de Achterhoek werden verlaten en de Limburgse bolwerken rond

Grubbenvorst en Blerick liepen vrijwel leeg. Een lichtpuntje leek de vestiging van enkele

paartjes op Noord-Limburgse heideterreinen, maar dat bleek van tijdelijke aard. De totale

broedpopulatie bedroeg 32 paar in 1990, 18 paar in 1992 en hooguit enkele paren in 1994.

Sinds 1998 hebben hooguit 2 ortolanen in Nederland gebroed, het is vrijwel zeker dat de

ortolaan inmiddels uit Nederland is verdwenen. Het verdwijnen van de ortolaan uit ons land is

een gevolg van de grootscheepse veranderingen op het platteland. Het verdwijnen van heggen

en houtwallen, de afname van de teelt van rogge, haver en hakvruchten ten faveure van maïs,

het verdwijnen van onbewerkte akkerranden en het gebruik van bestrijdingsmiddelen, al deze

factoren hebben een rol gespeeld. Zonder een omslag in het agrarische en economische

denken zal het zeker niet de laatste zijn!

In Belgisch Limburg zou men sporadisch nog een ortolaantje kunnen vinden, maar vroeger –

in 1864 dus - waren ze een uitzonderlijke lekkernij.

Gevaar

897

De volgende zaak speelt zich af in tijden van hongersnood. 1845 en 1846 staan algemeen

bekend voor zijn hongersnood omwille van de slechte aardappeloogst. De ‘patatten’ haddende

‘plaag’ gekregen en rotten op veel plaatsen weg.

Eduardus De Mettere, 25 jaar, tuinman, geboren en wonende te Kortrijk, werd beschuldigd

van vadermoord. Hij werd op 3 juni 1846 door het Assisenhof van West-Vlaanderen ter dood

veroordeeld, en op 6 juni 1846 om twaalf uur ’s middags terechtgesteld op Den Burg te

Brugge. De Mettere kreeg wel gratie voor het afhakken van zijn hand, een bijkomende straf

die het wetboek voorzag voor vadermoordenaars

Uit het Supplement aan het Limburgsch Blad van Tongeren

Van Zaterdag 11 April 1846

Halen we het volgende artikel:

REGTERLIJKE KRONIJK

Den 3 april is Eduard de Mettere, groenselverkooper, oud 25 jaren, geboren en woonende te

Kortryk, voor het hof van assisen te Brugge, verschenen, beschuldigd van vrijwilliglijk

zijnen vader vermoord te hebben.

De Mettere is eenen kloeken en struisschen kerel, kalm, maar neerslachtig, bekent nog

veroordeeld geweest te zijn voor zijnen vader mishandeld te hebben.

Hij is in den namiddag, nadat men reeds geëten had, naar huis gekomen. Hij bekent over de

slechte hoedanigheid van den kost dien men hem gaf, geknord en geklaagd te hebben; hij

heeft gezegd: ‘dat het beestenkost was’.

Zijnen vader heeft hem geantwoord, dat hij zelf geenen anderen kost dan aardappelen en

rapen geëten had, en dat den zoon er mede moest te vreden zijn.

Den beschuldigden bekent lawijt gemaakt te hebben en op de tafel te hebben geslagen, maar

herinnert zich niet tellooren gebroken te hebben.

Om twee uren en half des namiddags is hij uitgegaan, en vijf of zes pinten bier in den Hert

gaan drinken. Om zes uren en half des avonds is hij weder thuis gekomen, maar was niet zat.

Zijnen vader heeft nog eens den twist en het lawijt van ’s middags op het tapijt gebragt, en

den ouden heeft eene schup genomen om te slaan. – Den beschuldigingsakt zegt dat den vader

is op den grond geworpen, en na dat Eduard de Mettere zoodanig zynen vader heeft geslagen,

dat de menschen van den huize er zyn moeten tusschenkomen.

Den vader had eene wond aan het hoofd, en is uitgegaan om het bloed welk zyn aangezigt

bemorst had, af te wasschen. Den beschuldigden loochent deze omstandigheden, maar zegt

dat hy eene spade genomen heeft en met dezelve op de deur heeft geslagen, ten einde schrik

aan den ouden aan te jagen.

Den vader zou dan tot zynen zoon moeten gezeid hebben: ‘Ik wil u niet meer hebben; ik zal u

by de justicie aanklagen.‘ - Den zoon zou geantwoord hebben: ‘Neen, dit wil ik niet; nog

liever zou ik u dooden, al moesten alle de duivels my halen.’

Men beweert dat den vader zou geantwoord hebben: ‘Gy zoudt er geen hart toe hebben.’

Volgens de verklaring der getuigen, zou Eduard de Mettere als dan geschoten hebben.

De beschuldigden loochent alle die omstandigheden en zegt dat hy een geladen geweer in

handen had om zich tegen de aanrandingen van zynen vader die met eene schup gewapend

was, te verweeren.

898

Zynen vader zou hem met eenen slag met de schup op den duim van zyn hand gegeven

hebben, en dezen slag heeft het geweer doen losbranden en aldus zou den vader zyn

doodgeschoten.

Den voorzitter doet opmerken dat deze uitlegging niet waarschynelyk is, aangezien den

beschuldigden zekerlyk geene halve uur met een geladen geweer in zyne handen gestaan

heeft.

Wat meer is, op den oogenblik dat de scheut is afgegaan, zijn de personen van den huize in de

kamer gekomen en hebben den vader op den grond vinden liggen. Den vader had geene schup

in zyne handen; de schup, die bij den eersten twist gebroken was, stond in den haard, en den

vadermoorder was gevlugt.

Uit de verklaring van de getuigen blijkt het, dat den vader zou gezegd hebben aan die by hem

waren, sprekende van den zoon: ‘Hij moet weg gaan – ik betrouw hem niet.’

Den vader had de schup in de hand om te slaan. Eduard heeft ze willen afnemen, en zy heeft

hun zien vallen.

Den voorzitter: ‘Wat heeft den vader dan gezeid?’ – De getuige: ‘Dat hy hem ging overgeven

en Eduard heeft daarop geantwoord: ‘Heb ik u geslagen?’

Waarop den vader hernam: ‘Ziet de teekens, dat doet genoeg zien dat gij op mij geslagen

hebt’.

Den voorzitter: ‘Wat heeft den zoon geantwoord?’ – De getuige: Hij heeft gezeid daar op:

‘Gij moogt dat niet meer zeggen of ik schiet u dood.’

Den vader heeft geantwoord: ‘Doet het jongen, doet het als gij hart hebt.’

Den voorzitter: Hebt gy hem niet hooren zeggen: ‘Dat alle de duivels my komen alen, als ik

het niet doe.’ – De getuige: ‘Neen, maar ik heb de scheut hooren afgaan en eenen schreeuw:

Ah! Gehoord…. Ik ben dan in huis gekomen en ik heb hem tusschen de horlogie kasse daar

zien liggen.

Den voorzitter: ‘Zoudt y niet kunnen zeggen op welke wijze den zoon de fusiek hield?’ – De

getuige: ik weet het niet, hy had ze in zyn handen.

De voorzitter doet zien dat , volgens hare verklaring by den onderzoeksregter, hij gereed

stond om te schieten. – Wat hebt gij gezeid als hij schoot? – De getuige: O Jesus! Maria! Hij

schiet!

Verder verklaart de getuige dat zy de moeder ging vinden en haar zeide dat iets kwalyk

gebeurd was. – Wat is er gebeurd? Zeide zij; wat is er gebeurd? Zeg het.

Waarop zij antwoordde – Ik durf het niet zeggen.

Is er iemand dood? O ja! De Metter is dood! O God! O God! Wy zijn dan in huis gegaan ene

moeder heeft gezeid:

’Het is gedaan, het is een ongeluk! Wy zullen zeggen dat hy subietelyk overleden is en komt

het uit, dat hy het zyn zelven aangedaan heeft.

Den voorzitter doet uitspraak van het vonnis, waarby Eduard de Metter, word veroordeeld om

in zyn hemd, barvoets, het hoofd gedekt met een zwart vloers, te worden geleid naar eene der

publieke plaatsen der stad Brugge, alwaar hy op een schavot zal worden voorgesteld, terwyl

eenen deurwaarder aan het volk het arrest van veroordeeling zal voorlezen, om vervolgens de

regter hand te worden afgekapt en terstond daar na te worden onthoofd.

Den veroordeelden heeft zyn vonnis zeer neerslachtig aanhoord.

899

Bij mijn zoeken naar ‘onthoofdingen’ vond ik ook het onderstaande bericht in het nummer

van de 30ste

november 1862 van de Ieperse ‘De Toekomst’. Dit verhaal zal alleszins

meegespeeld hebben in de feitelijke afschaffing van deze onthoofdingen enige jaren later.

Verleden jaar werd zekere Marten Doise, een ouderling van 85 jaren, landbouwer, woonende

tusschen Reninghelst en Belle, in zijne woonst vermoord gevonden. Zijne dochter Rosalie

Doise, beschuldigd van die misdaad, werd voor het hof van assisen der Somme (Frankrijk)

gebragt en als vadermoordster veroordeeld.

Omtrent een jaar daarna legde het geregt de hand op eenen Belg, Vanhalwyn genaamd, die

van verscheide moorden beschuldgd werd. Men kwam te weten dat deze Belg te Ijperen eene

zilveren horlogie had verkocht. Deze horlogie was degene van Marten Doise, welke met de

moord was verdwenen.

Vanhalwyn werd ter dood veroordeeld. Hij had voor medepligtige bij het uitvoeren dezer

misdaad zekeren Verhamme, die tot eeuwigdurende dwangarbeid werd verooreeld.

Er werd ter zelfder tijde vastgesteld dat deze twee mannen nooit Rosalie Doise gekend

hadden; daarom verscheen zij met de veroordeelden Vanhalwyn en Verhamme voor de derde

maal voor den jurij der Somme en dit maal eindelijk werd zij onpligtig verklaard en in

vrijheid gesteld; na tweemaal ter dood te zijn veroordeeld geweest.

Uit het nummer van de zaterdag – 13 februari 1892 – van ‘Stem der Vlaamsche

Landbouwers’ – een Tieltse krant – halen we nog deze twee kleine berichtjes:

Vlamertinge – Zaterdag 6 dezer, is het huis van Dejonge, wonende Brandhoek, door het vuur

vernield. Naar het schijnt was de schouw in slechten toestand.

En alsof dat nog niet erg genoeg is –

Elverdinge – De genaamde L Lowagie, dienstmeid bij den heer De Wander, is dinsdag 5

dezer in eenen aanval van koorts in de Kemmelbeek geloopen en verdronken.

HONDERDJARIGE TE PEER

In het nummer van de Limburgse krant ‘De Onafhankelijke’ van 13 mei 1894 vinden we het

onderstaande berichtje

Een honderdjarige te Peer –

Het stadje peer, in’t midden onzer Limburgsche Kempen, heeft ook het geluk eene

honderjarige onder zijne inwoners te tellen.

Daar leeft nog eene kloeke vrouw, Anna-Helena Knaep, weduwe van Martinus Sannen,

te Peer geboren den 25 mei 1794.

Vrouw Sannen heeft altoos te Peer gewoond, waar zij steeds den stiel van landbouwster heeft

uitgeoefend.

Zij is maar één maal getrouwd geweest en heeft acht kinderen gehad, die allen overleden zijn.

De gelukkige vrouw is nog immer gezond, gaat nog buiten, bezit nog hare verstandvermogens

en weet zeer goed dat zij weldra haar 100 ste jaar gaat bereiken.

Zij herkent tevens zeer wel de personen die met haar spreken.

Allerlei feesten zullen te Peer – als te Wellen voor Dierickx – ter gelegenheid van het

eeuwfeest van vrouw Sannen gegeven worden.

900

De brave oude ziet er uit alsof ze maar 75 jaren telde.

In het nummer van de 2de

juni 1894 – kunnen lezen hoe de ‘feesten’ afgelopen zijn.

De Onafhankelijke - 2 juni 1894

Peer –verleden week werd alhier op zeeer plechtige wijze de 100° verjaerdag gevierd van

Maria-Helena Knaep, weduwe van Martinus Sannen.

(Opeens heet ze nu Maria in plaats van Anna)

Zij werd geboren te Peer den 24 Mei 1794 en geniet nog de allerbeste gezondheid.

(Nu is ze ook al een dag eerder geboren dan in het persbericht van de 13de

mei.)

Gedurende haar geheel leven heeft zij nog nooit de hulp van een geneesheer nodig gehad:

ziekten en geneesmiddelen zijn voor haar onbekende zaken; zij bezit ook nog al hare

verstandvermogens, terwijl zij nog allen arbeid verricht zonder bril.

Men zou haar slechts 70 tot 75 jaren geven.

Tot zover de ‘herhaling’ van het vorige persbericht, maar dan komt het volgende:

De weduwe Sannen houdt gaarne een praatje en spreekt bijzonder gaarne over de ongelukken,

welke hare familie getroffen hebben.

In de troebele tijden op het laatste de vorige eeuw overviel eene bende roovers ’t huis harer

ouders.

Haar vader had juist te Meeuwen eenen molen gekocht en betaald en had dus geen geld in

huis. De booswichten hingen hem in den schoorsteen op en staken het hout in brand.

Zij wilden hem levend verbranden toen zij in hun afschuwelijk werk door toegeloopen

landbouwers gestoord werden. Twee jaren later stierf G. Knaep tengevolge van het onderstane

lijden.

Den 10 juni 1880 werd haar broeder Arnold Knaep gansch verkoold onder de puinen van

zijne winning gevonden; deze was 89 jaar oud.

Deze geheimzinnige dood wordt door de honderdjarige en tevens nog door andere personen

aan eene misdaad toegeschreven.

Eindelijk heeft zij hare acht kinderen op rijpen leeftijd ofwel als grijsaards zonder

nakomelingen achter te laten, zien sterven.

Als zij deze treurige geschiedenis verteld komen de arme oude de tranen in de oogen.

Zij bevestigt de moordenaars haer ouders te kennen maar wil ze niet noemen …

Geheim.

Aan alle huizen wapperden de nationale vlag en van alle omliggende plaatsen was volk naar

Peer gestroomd om de 100 jarige te zien.

Weer een kort – maar wel geheimvol - persbericht.

Uit de ‘Gazet van Gent’ – 1840 – 8 augusti

HET FORT

Uit Aelst schryft men het volgende:

Eene hertscheurende ontdekking is dezer dagen alhier gedaen.

901

Het was reeds sedert lang bekend dat de genaemde Coleta Beeckman, huysvrouw van

Theophile Callebaut, voerman binnen deze stad, en hare zuster Monica Beeckman,

bygenaemd het Fort, onmenschlyke mishandelingen pleegden op het twaelfjarige dochterken

van Callebaut, in zyn eerste huwelyk met Berlinde van Wayenberg, verwekt.

Zelfs had de policie, over eenige maenden, wanneer deze twee helsche vrouwen gepoogd

hadden om het kind te verworgen, eene ondervraging gedaen, maer het zelve durfde, uyt vrees

van slagen, niet anders verklaren als dat het zeer wel behandeld wierd.

Gedurende acht maenden heeft de ongelukkige uyt den huyze niet mogen gaen, maer van des

morgends vroeg tot des avonds laet moeten arbeyden en zy verdiende aldus ten hunnen

profyte 8 à 9 stuyvers dags met borduren.

Uyt hare moederlyke nalatenschap komt dit kind een jaerlyks inkomen van fr. 300 toe, het

welk door den voogd bewaerd word. De vreedste behandelingen, op het kind bedreven,

strekten om zich van het zelve te ontmaken en in het bezit van het kapitael te geraken.

Gedurende acht maenden heeft het kind vruchtelooze poogingen aengewend om deszelfs

vervolgsters te ontvlugten. De snoode vrouwen hadden hun ontwerp zoo wel beleyd, dat

telkens dat den vader of eenigen anderen persoon na de reden dier mishandelingen vroeg, het

ongelukkig schepsel den ondervrager met scheldwoorden moest bejegenen en zeggen moest

dat het niet te klagen had: wankelde het daer omtrent, dan wierd het gebonden en met een

yzer geslagen.

Sedert haer verblyf by deze beulinnen ontfing deze dochter byna geen voedsel, en heeft zy

eens dry dagen lang geen bekomen. Door de menigvuldige slagen en pynigingen is het

lichaem van het uytgemergeld meysken gansch blauw, zwart en overdekt met meer dan 40

wonden!

Hare voeten zyn vervrozen geweest, daer zy des winters zonder deksel, op eenen strooyzak,

moest slapen. Het was op dit tydstip dat men het kind in den stal geworpen hebbende vyf

eemers koud water over het ligchaem had gegoten. Den 26 juny hebben deze wangedrochten

haer dry dagen lang, met armen en beenen gebonden, op den zolder gelaten, om dat zy des

nachts hongerig zynde, het eten der kat tot voedsel had genomen! Neen, geene pen kan alle de

dwingelandyen beschryven welke op Hortensia Callebaut gepleegd zyn. Eyndelyk is het aen

deze deernisweerdige gelukt, den 30 july, om vyf uren des morgends, aen de woede harer

vervolgsters te ontsnappen, met zich door eene venster te werpen en in de openstaende poort

van den heer Eeman, op den Dam te vlugten.

Dezen heer heeft zich verhaest de eerste zorgen, welke den staet van het meysken

vereyschten, toe te dienen.

In den zelven morgend zag men eene vrouw, met de woede van eenen tyger, aen wien men

zyn prooy ontnomen heeft, op den Dam heen en weer loopen, het was Monica Beeckman,

aen wiens vreede klauwen het kind ontkomen was!

Den maendag 3 augusti is den procureur des konings by de regtbank van eerste aenleg van

Dendermonde alhier een onderzoek komen doen, het welk voor gevolg heeft gehad de

daedlyke aenhouding der twee ontaerde vrouwen, en des anderdags zyn deselve nae

Dendermonde vervoerd en aldaer in hechtenis gezet.

En nog een klein Aalsters berichtje uit dezelfde krant:

De genaemde Dupont en van den Doelen, die den 19 dezer voorledene maend uyt het militaire

detentie-huys te Aelst gevlugt waren, zyn er den 5 dezer, uyt eygene beweging, vrywilliglyk

wedergekomen, van alle de kleederen waer van zy, by hunner ontsnapping dragers waren,

voorzien wezende.

903

Nummer 43 Doos Gazette maart 2006 Guido.vandermarliere@telenet.be

Betweterigheid uit den tijd

Uit ‘De Maas’ van 15 mei 1875

Mijnheer pastoor is sedert eenige dagen niet al te goed ’t akkoord met zijne meid;

Hij zendt haar zekeren dag op commissie uit.

Marie, ga bij den schoenmaeker mijne schoenen te repareren dragen en zegt hem dat hij het

overleer van vrouwentongen maakt, dat verslijt niet!

Goed, mijnheer pastoor en ik zal er bijvoegen dat hij er zolen van pastoors keelen zou onder

leggen, daar dringt het water niet in!

Beste Abonnee

We zijn weer vertrokken!

Op het februarinummer kreeg ik heel wat respons waarvoor mijn dank. Verschillenden

wensten mij een goede gezondheid voor het volgende jaar en dat is effectief de beste wens die

men mij kon toewensen. Nogmaals bedankt.

Eén van die reacties kwam van Patrick Boucneau en hij verwees terloops naar een site

waaraan hij heeft meegewerkt over Spalbeek en Kermt, twee dorpen in de periferie van

Hasselt. Op de site www. spalbeekkermt.be vind je heel wat samen. De postkaartenreeks is

op zich al een bezoekje waard.

Wat ook een bezoekje waard is, is de kleine site – weblog – van: Onzen Heertje vzw –

gewoon onzen heertje intypen op Google en je komt er. Hierin zie je de hand van Henri

Vandenberghe.

In dit nummer krijg je in eerste instantie een heel oud proces – eentje uit 1551 – dat zich in

Hechtel afspeelde.

Daarbij komt dan het tweede deel over de hoenders. Hierin zit een volledige ‘catechismus’

en een stuk uit de ‘Maagdenspiegel’. Iedereen die deze artikels over de hoenders leest, zal de

beste kiekens mogelijk kunnen kweken!

Naast deze ‘hoenderkwestie’ geeft ik hier ook een relaas van de laatste onthoofding of

halsrechting die in ons land plaats vond. De onthoofding van Kestelyn te Ieper in het jaar

1863. De laatste burger die in ons land onder de guillotine kwam.

En we sluiten af met vuile praat, een vuil vertellingske en een vuil liedje voor volwassenen.

En wat ik vorige keer ook vergeten was, was om mijn pagina’s te nummeren, iets waar ik

deze maal wel op lette.

Met mijn hartelijkste groeten

Gui’do’

904

Omtrent het panden van een paard 1553

Het onderstaande ‘integrale’ proces komt uit de schepenbank van Exel en is één van de

oudste die zich hierin bevinden. Vandaar dat ik ook dit proces helemaal overgetypt hebt, wat

mij alleszins geholpen heeft om de manier waarop men in die oude tijden ‘in stijl’

procedeerde, te leren kennen.

Opvallend hierbij is dat de particulier Matheuws Kenens van Hechtel zelf de autoriteit op zich

nam om een paard te ‘panden’ of dus aan te slaan en dit te ‘scutten ende panden’.

Voor het’ schutten’ van aangeslagen dieren, had men in Hechtel op het domein van

Pippelspaan, eigendom van de abdij van Averbode, een aparte ruimte, een weide die

tweemaal ‘omtuint’ was. Dit is alleszins zo aangegeven op het plan van het domein dat rond

1640 opgemaakt werd, weliswaar zo’n 90 jaar na deze onderstaande feiten.

Partijscap hangende voor scholtet ende schepenen der banck Exel tusschen Matheuwis

Kenens, aenlegger ter eender ende Geret Vaes, verweerder ter anderen zijden.

Inden jaer ons Heeren, duzent vyfhondert dry ende vyftich den XXVJ ste dach der maent

meij, is comen Matheuws Kenens, wonende tot Hechtelt ende heeft metten gesworen bode

van onze bancken ons gericht van Exel vuijt doen gebieden teghen datum van huijden, op

ende teghen Geretten Vaes, oick tot Hechtelt wonende, aengaende eender pandinghen van

enen peerde, den voirscreven Geret Vaes toebehorende dwelck de voorgenoempde

Mattheuws zegghen woude op zijn gronden, erfven oft bampt hem toebehorende, bevonden te

zijn, weijende ende daerom tzelve daer op metten boede heeft laten scutten ende panden.

Item ten voirscreven daghe, wy gerichte aldus vuijt geboden zijnde, hebben wy de voorzeijde

partijen gevraecht wat hen begerte.

Den voorscreven Mattheuws Kenens, hem verclerende hoe dat hij heeft recht oft onvertogen

recht van dry daghen tot dry daghen, begerende waere want tende panden waere ende

zekeren gebruyck van erfgronden tangierden ende dat de scholtet opt gastrecht maenen

woude, dwelck Geretten Vaes de wederpaertijen oick wel belieft heeft.

Alsdoen heeft de scholtet, ons schepenen daer op gemaent ende wij schepenen, daer op

gemaent zijnde, hebben gewezen op correctie ons eerzame heren Vliermael, aengemerct

partijen voirscreven ten beijden zijden int gastrecht geconsenteert hebben ende hen zullcx

belieft dat men daeromme hen onvertoghen recht van dry daghe tot dry daghen doen zal tot

opt eijnde vangt zelven, aengemerct tende panden zijn ende tgebruyck van zekeren erfgronden

aengaet, gelyck voorgescreven staet.

Den zelve mael heeft Mattheuws Kenens, aenlegger in dezen tgepant peert metten bode

voor recht doen brenghen ende naedyen enen heijsch oft aenspraecke in scriften overgegeven

op ende teghen Geretten Vaes, verwerder, in formen ende maenieren hiernae volgende.

Aenspraecke Teuws Kenens, beclaecht Geret Vaes daeromme dat hij oft zijn boden met zijnen paerde

ende andere beesten, een beemptken, vroempt ende ontvroempt, Teuwsen voirsc.

905

toebehorende ende hadde soe lieff dat hij zullcx nyet en dede als eene rosennobel, op correctie

uch heeren ende den recht.

Welcken heijsch oft aenspraeckt aldus gedaen zijnde, heeft Geret Vaes, verweerder in dezen,

copij vuijten voirsc. heijsch verzocht ende begeert, dewelcke den zelve geconsenteert ende

verleent is geweest, zeggende hoe dat zullcx goet differentiael zijnder huijsvrouwen

toebehorende is ende van haren aldus comen waere ende daerom daer op noch hueden ende

gebruycken zal den aenlegger aen tvoirscreven goet nyet bekennende ende datmen gheen

twee oft dry claechten op een goet geven en zal alst hy den aenlegger zede gedaen te hebben

ende mits dezen heeft hij den aenlegger zijn aenspraecke op hem in dezen gedaen, ontkent.

Welck ontkentenisse aldus gedaen zijnde, heeft hem Teuws Kenens, aenlegger voirgenoempt,

ter proefven bedingt, welcke proefve de verweerder consenteerde beheltelijck hem copije

vuijt des aenleggers vermeet om zijn interrogatorien daer op ende teghen te maken, so verre

hem deze van noden wezen zal ende nae dezen is den voirscreven partijen wederom dach

gesteken teghen den derden daghe naestcomende int hoochste vanden dache.

Incomende den voirscreven derden daghe, te weten den XXIX dach mey int jaer

voirscreven is comen voor scholtet ende schepenen voirscreven Teuws Kenens, aenlegger

voirgenoempt ende heeft het gepant peert andermael metten bode voir recht laten brenghen

ende een vermeet in schriften overgegeven op ende teghen Geret Vaes, verweerder, waervuijt

den voirscreven verweerder copij verzueckende is, zullcx hem geconsenteert ende verleent

geweest ende ten zelven mael heeft den scholtet mede geclaecht inden naem vanden heer, te

weten dat hij ene van hen beyden hebben zal, welck vermeet voor gementioneert hiernae

volcht ende aldus luijende is.

Vermeet Teuws Kenens als aenlegger ter eender teghen Geret

Vaes als verwerder ter andere zijden.

Vermet hem Teuws Kenens, scepenen der bancke van Excel, kenlyck te zijn dat Gerit Vaes

in voerleden tyden voer hen comen is gerichtelyck bekennende in mangelinghe gedaen te

hebben tuschen hem ende Teuws Kenens van zekeren erfguederen, begerende om zynen

behoerlycken loon nae luy huns registers, van hen geclaert te hebben, wes van des zaken

tusschen hen beyden gesciet is.

Ten Tweden, zeet Teuws Kenens voirsc. zynde getuyghen kenlyck te zijn, dat Geerken Vaes

dat erff oft beemptkens die hij vermangelt heeft teghen Teuws voirscreven degelyc oft zyn

boden met zynen peert oft andere beesten gebruyct, vroempt ende ontvroempt ende wes

hem daer van myn oft meer kenlyck is.

Ten derden, zeet Teuws voirscreven, zynde getuyghen kenlyck te zijn dat Geerken Vaes zoe

wel gebruyct, vroempt ende ontvroempt die erfguederen die Teuws teghen hem vermangelt

heeft als deghene die Geerken daer voer vermangelt heeft ende Teuws zoe wes die Geerkens

mysbruyckt, zijn erfve ontberen moet dat hij van Geerken heeft alst ghene dat hij Geerken

vermangelt heeft oft wes hem daer van kenlyck is.

Ten vierden, zeet Teuws voirsc. den gesworen bode kenlyck te zijn dat hij dat peert ut

gepant zijnde op zijn beemptken, gehaelt heeft ende daer in weijende bevonden heeft ende

wes hen daervan myn oft meer kenlyck is.

906

Zeet Teuws voirsc. met dezen articulen voirscreven wel gefundeert te zijn in zijnen heysch

ende Geerken hem gecondemneert zal worden in allen costen op correctie uch heeren ende

den recht.

Welck vermeet van weghen des aenleggers aldus overgegeven zijnde, is comen Geret Vaes,

verwerder in dezen, ende Teuws Kenens, aenlegger voirgenoempt ende hebben hen ten

beijden zijden gereserveert ende hergeven aengaende den iersten artikel des vermeets

voirscreven den schepenenregister.

Item, die ander articulen des aenleggers vermeet, te weten het tweede, derde ende vierde,

heeft de voirscreven verwerder om kortheijt der zaken, oick beraet, behalven het mysbruyck

int derde artikel geruert en kent hij nyet,

welcke bekentenysse de verwerder gedaen heeft op conditie ende ten eijnde dat de aenlegger

van gelycken bekennen zoude dat hij die beemptken differentiael gebruyct heeft ende dat

zullcx van des verwerders huysvrouwen weghen ende haeren alders gecomen ware ende zijn

huysvrouwe voirscreven ende haer alders daer van over veele jaeren int gebruyck geweest

waren, dwelck de aenlegger voirscreven bekentenisse byden verwerder aldus gesciet zynde

ende metten scepenen register voergenoempt, heeft Teuws Kenens, de aenlegger, gecondtiert

van meer gesceets in deze zaken te leyden ;

De verwerder heeft hem ter wederproefve bedingt.

Copije vuijt ons scepene register waer aen hen partijen ten

beijden zijden hergeven hebben ende in dierste artikel des

vermeets daer van reden is, volcht hier nae ende is aldus luijende

van woorde te woorde.

Den XXVten dach der maent octobris anno duzent vyfhondert ende tweende

vyftich, zijn comen voer scholtet ende scepenen van Excel, Geret Vaes ende Matheuws

Kenens, kennende ende lyende dat zij een mangelinghe van beempden teghen den

andere begrepen hebben nae luijde ende vuijtwijzen dezer naebeschreven mangelinghe ende

voirwaerden tusschen hen beijden gemaect, de welcke zij in scriften voer ons overgegeven

hebben aldus luijende :

Inden jaer xvc ende twe en vyftich, den elfsten dach octobre, hebben Geret Vaes ende

Matheuws Kenens, gemangelt broeck om broeck ende malcanderen nyet een megheindrucken

( ?) toe gegeven ;

des heeft Geret voirscreven van Mattheuwsen voirscreven den halven baempt geleghen in

Oversloo tusschen Jan Loijchs geheijten den Crompen als ende Jan Witters geheijten die

Rode Beeck, denzelven baempt ter zijden Jan Witters aen dat eijnde die Rode Beeck ende aen

dat ender Jan Schuelens baempt ende Lenaert Boelarts die ander helft vander Roder beken

neven den Crompen ;

als des heeft Matheuws voirsc. van Geret voirscreven een broeck geleghen in die bonryt

tuschen Korsten Voets bampt ter eender zijden ende Jan Van Velthoven ter anderen zijden

ende ten eijnde die berck ende ten anderen eijnde die gemeijnen aert ;

noch een beemptken die Crompryt aen die een eijnde Heijn Gielens ende aen den andere

zijde Jan Kenens ten eender eijnde Tielen Mommen ; ten andere den gemeijnen aert,

waer van Geret Vaes nae vuijtwijzen dezer mangelinghe Teuwsen Kenens gicht ende

guedinghe gedaen heeft ende daer op helmelyck verteghent.

907

Item voorts naer ten voorscreven dachte te weten den XXX ten dach mey, heeft Teuws

Kenens, aenlegger in dezen, voer onrechte costen gerichtelyck verborcht ende tot eene

borghe gezat, Peter Erlinghen, de welcke daer voer met zijnde Loensche guederen borghe

worden is, begerende dat den verwerder hem van gelyken borghen stellen zal voor onrecht

costen.

Den zelven mael is Aert Vaes, borghe gewoorden voerden verwerder voergenoempt, als voor

onrecht costen ende daer by tot meerder sterkenisse heeft de verweerder zijn Loensche

guederen in plaetsche van brochtochten verobligeert ende mitz dezer voerscreven cautie hen

verobligerende als voer, heeft den verwerder zijn gepant peert verzocht gerelaxeert te

hebben, dwelck hem geconsenteert is geweest inne te brenghen soo schuldich ende

onschuldich alst awijl is opt eijnde dezer zaken ten verzueck vanden heer oft partijen.

Ten genachten daernae dienende, te weten den lesten dach meij int jaer voorschreven,

heeft hem verthonen Geret Vaes, verwerder, met zijnen dienaere, sustinerende, want het

gepant paert ter laetster genachten mits sufficiente cautie vercaust waere, datmen daeromme

in dezer zaken voortaen met genachten recht ende nyet met gastrecht procederen zoude, den

aenlegger ter contrarie allegerende, aengezien zij partijen hen ten beijden zijden in gastrecht

hergeven hebben, datmen mits dezen voortaen met gastrecht procederen zal,

Hier op ten beijden zijden verzueckende maenisse ende vonnisse.

Als doen heeft der scholtet, ons scepenen daer op gemaent ende wij scepenen, gemaent zijnde

hebben gewezen op correctie ons eerzame hoofts Vliedermael, aengemerct die partijen hen

ten beijden zijden int gastrecht hergeven hebben ende die zake in zulcker maenieren aengezat

is, dat men daeromme die zelve voortaen met gastrecht termineren zal.

Ten zelven mael heeft der verwerder met zijn dienaer voorscreven geallegeert dat den aenzat

des aenleggers afgewezen zal worden, aengemerct dat zijn claecht ende vermeet nyet en

accorderen maer hier discorderen mits redenen deze, want schyn dat naer luijde der claechten

dat den aenlegger het beemptken oft beemptkens differentiael mits titel van coop vercreghen

zoude hebben ende int vermeet gearticuleert steet dat hij overmits mangelinghe zullcx

vercreghen zoude hebben, dwelck contrarie is, deen den anderen hem als totten acten daervan

zijnde gedragende.

Den aenleggere met zijne dienaere, allegerende, zeden, neen, datmen hier inne gheen

contrariteijt gevynden en zoude, hem des oock totter zelver claecht ende vermeet hergevende

ende daeromme in dezer zaken voortaen met recht procederen zal, zoe zullcx behoort hier op

ten beijden zijden verzueckende maenisse ende vonnisse.

Alsdoen heeft de scholtet ons scepenene gemaent opt vonnisse ende wij scepenen gemaent

zijnde, hebben gewezen op correctie ons eerzame hooft Vliedermael, dat men in dezer zaken

voortaen met recht procederen zal,

dan bedient Geretten Vaes, den verwerder, een calengeringhe op ende teghen den

aenleggers acten oft procedure over te geven, voorden vonnisse het zijn verbalyck oft in

scriften, zullcx mach hij doen.

Ten genachten daernae te weten den tweden dach der maent juny, int jaer voirscreven

heeft Geret Vaes, verwerder in dezen, zijn vermeet in scriften overgegeven, waer vuijt den

aenlegger copij verzuekende, om zijn interrogatorie daerop te maken, is zullcx hem

geconsenteert geweest, welck vermeet voer gementioneert, hier nae volcht ende aldus luijende

is, van woorde te woorde.

908

Vermeet ende goet recht van Geret Vaes in stadt van

wederproefven op ende teghen Teuws Kenens, voor uch eerzame

heren scholtet ende scepenen der banck van Excel.

Inden yersten, zeet Geret voirsc. dat daernae zij die mangelinghe gedaen hadden van erff om

erff ende gicht ende guedinghe gedaen hadden, dat Teuws Kenens daer nae dat erff dat hij

van Geretten Vaes met gichte ontfangen heeft gehadt, volsden om te vercopen ende dat zij

daer nae een contract van erfcoop oft mangelinghe van renten teghen den anderen gedaen

hebben met zulcker conditien dat Geret Vaes int gebruyck ende erfpossessie blijven zoude

vanden broeck dat Geret voirsc. Teuwsen voirscreven overgegicht hadde ende daer teghen

zoude Teuws quyt hebben zeker erfrenten die hij Geret voirscreven jaerlijcx geldende was,

te weten een rente van twee rynsgulden ende twee stuijvers jaerlijcx ende noch een ander

rente van dartich stuivers jaerlijcx ende noch een rente van dry rynsgulden jaerlijcx die Jan

Paep op Teuws panden hadde geldende ende daer en boven zoude Geret voirscreven Teuws

voirscreven geven eens xxv stuivers tot hulp der verlopen lasten ; zich des al tot zijne

ienander ( ?) comen gedragende.

Noch zeet der verwerder voirscreven dat zij metter waerheijt bevynden zal dat Teuws Kenens

voirscreven, hangende dat proces, zelver noch becant heeft voor dyversche personen dat alst

vorwaert is geweest als voirscreven staet int yerste artikel zijnder proefven, begeert daeromme

deze getuijghen zullcx voergehalden te hebben op hunne eedt.

Dan oft die verwerder die getuijghen calengeerde, zalmen hen voorhalden oft zij eynich

gewyn oft verliess dezer zaken draghen.

Noch zeet die zelve Geret dat waer is dat hij voer uch heeren is geweest ende heeft Teuws

Kenens sints den daet der mangelinghe gequiteert vanden renten int yerste artikel vermelt, te

weten van twee rynsgulden ij stuivers, dartich stuivers ende dry rynsguldens jaerlycx zich des

al gedragende tot uch heeren register discretie ende stelt dien register in stadt van proefven.

Noch zeet Geret voirsc. dat die beemptkens, te weten dat een geleghen in gheen Bonryt,

reengenoten Korst Voets ten eender ende Jan Van Velthoven ter andere zijde ende dat ander

geheyten den Crompryt, reengenoten Jan Kenens, ter ander ende ter andere zijden Heijnen

Gielis, dat zijn Huijsvrouwe ende haer alders daer van in erfpossesie wel geweest zijn over

der jaeren x, xx, xxv, xxx , alsoe dat zijn huijsvrouwe daervan erfwyff is, zal blijken bij

conden.

Noch zeet Geret voirscreven dat hij hoopt naden lantrecht dat Teuws te vruech op is in zijn

procedeur dezen aengaende, want hij Teuws komende dezen verwerder Geretten voor uch

heeren betrocken ende nemen heeft ende vermeet daer op overgegeven heeft inhaldende dat

hij begeert van Geretten Vaes een gicht van weerden gedaen te hebben vanden differentiaele

beempdekens alsoe dat hij zuect dat Gerets huijsvrouwe vrouwenrecht zoude doen ; zich des

al gedragende tot uch heeren voerscreven als useerders des lantrecht ende dien registeren

prothocollen ende acten daerven gewassen in stadt van thoen.

Concludeert mits dezen der voirscreven Geret wel gefundeert te zijn in zijn verantwoorden

ende dat der aenlegger zal hervonden worden naeden lantrrecht verdoelt ende te vruech op te

zijn mits redenen voer verhaelt ende dat ock mits den contract voer bewezen ende dat

nyemant en staet te bedrieghen in erffenissen want hij, den aenlegger, ten zaken van dezen

909

zijn rente gequyteert heeft als voorscreven is presenterende; noch der aenlegger die rente aan

Jan Paep aff te nemen als hij daer toe verzocht zal worden ende dat mitzs dezen der

aenlegger zal geduympt worden in zijn onrecht ende in allen costen gedaen ende ten eijnde

der zaken te doende zich des altemael gedragende aen uch eerzame heeren als useerders des

Loensche lantrichts ende den recht.

Ter genachten daer nae, te weten den vyfden dach der maent juny int jaer

voirscreven is comende Geret Vaes, verwerder in dezen, zeggende hoe dat hij zekeren

getuyghendach hadde laeten doen teghen date van huijden omme hun conde in dezer zaken

te zeggen, begerende daeromme der zelve metten bode voort geheijst te hebben, dwelck als

gedaen worden, die voorsc. getuighen voort geheijst zijnde oft nyemants van hen heeft hem

verschonen om zijn conde te zegghen, alsoe dat der verwerder voorsc. voerder bedwanck

verzocht heeft op die zelve getuijghen dach, hebbende nae recht gedaen ende gewezen te

hebben om hen conde te zegghen teghen die naeste genachten, begerende vanden scholtet

daer op gemaent te hebben, dwelck der scholtet gedaen heeft.

Alsoe dat wij scepenen, ten maenisse ons scholtet, gewezen hebben op correctie ons eerzame

hoofts Vliedermael, datmen des verwerders getuijghen dach teghen huijden hebbende ende

nyet comparerende metten gesworen bode, gebieden zal op vij schellingen om hem conde te

zegghen teghen die naeste genachten dienende.

Ten genachten der nae, te weten den VIJ den dach juny, int jaer voersc. is comen

Geret Vaes, verwerder, brengende gedaecht zekere getuijghen met namen hier onder

gespecificeert, begerende die zelve vanden scholtet inden ede gestalt te hebben ende daer nae

zij ten heijlighen gesworen zullen hebben, op zijn vermeet boven gecopieert, rustelyck

verhoort te hebben, welcke ghetuijghen vanden scholtet inden eedt gestalt zijnde, hebben

getuijcht ende hen mitzs eede vercleert in forme ende maenieren hieronder gescreven.

Ten zelven mael heeft hem verschenen Teuws Kenens, aenlegger voergenoempt ende heeft

zeker interrogatorien in scriften overgegeven onder tenoer hier onder gecopieert, begerende

des verwerders getuichen daer op scerpelijck ondervraecht te hebben ende heeft gecalengeert

het getuichenisse van Aert Vaes ende Peter Tysmans, aengemerct dat Aert Vaes des

verwerders bruder ende Peter Tysmans, zijn zwager is ende mitzs dezen niet hunne

getuichenisse den verwerder gheen gewyn draghen en zullen.

Den verwerder ter contrarie protesterende, zede dat zullcx calengeringhe gheen plaetsche in

dezen hebben en zoude aengezien zij wynders noch verliezers in dezen zaken en zijn ende

daeromme hun getuichenisse van waerde zijn zoude.

Den tenoer der interrogatorien bij den aenlegger overgegeven zijnde waervan voor

gementioneert staet, volcht hier nae, van woorde te woorde.

Interrogatorien Teuws Kenens op ende teghen Geret Vaes voor

uch eerwerdighe heeren scholtet ende schepenen der banck van

Exel ten Loenschen recht.

Inden yersten, zalmen den getuijghen vraeghen ende voerhalden oft zij wael weten wat

zwaren eedt dat zij gedaen hebben ende wye zwaerlyck dat Godt eenen iegelycken ordelen

zal die tuycht dat hij zelf nyet gezien oft gehoort en heeft.

910

Noch zalmen den getuighen vraeghen ende voerhalden oft zij daer by ende aen waren doen

Teuws Kenens dat twistelyck erff velsden ende oft zij gehoort hebben dat dyen voirsc. coop

toe gegaen is ende oft Geret Vaes ende Teuws Kenens daer oick lycop ende Godts penninck

op gegeven hebben ende oft voer der mangelinghe geweest is oft daer nae ende op wat jaer,

maent ende dach dat dezen coop gesciet is ende wye daer noch naer by ende aen was ende op

wat plaetschen dat dezen coop gesciet is vanden bempden differentiael die Teuws Kenens met

gichte ontfanghen heeft van Geret Vaes ende vanden pachten oft renten die in Gerets vermeet

staen oft zij daer by ende aen zijn geweest, dat dezen voirscrven coop oft mangelinghe gesciet

is.

Opt twede artikel zalmen dy getuighen vraghen oft zij daer by ende aen zijn geweest daer

Teuws Kenens gekent ende geleijt heeft den coop oft mangelinghe alsoe gesciet te zijn gelyck

dat yerste artikel van Geret Vaes vermeet inhaldende is ende op wat jaer, maent ende dach dat

gesciet is ende wye daer noch naer by was ende op wat plaetschen dat dit bekentenisse gesciet

is.

Ten derden zalmen den getuijghen vraeghen oft zij wynders oft verliezers in dezer zaken zijn

ende oft zij Geret Vaes broeders oft zwaegers oft genaeders zyn ende oft Geret Vaes oft

yemant van zijne weghen hen gezeet oft geinformeert heeft wat zij tuijghen zouden oft hen

yet gelooft oft gegeven is van Geret Vaes oft van zijnen tweghen ende oft zij den eenen

gunstigher zijn om die zake te wynnen dan den anderen ende wyen zij ten liefsten hadden

van dezen personen dat die zaeke wonde.

Ten vierden, zalmen den getuijghen vraghen oft zij aenden heer oft aen eynighe

partijegebetert oft gecomponeert hebben van dye ergen( ?) oft van anderen quaden feijten dy

den lyff aengaen.

Noch zalmen den getuijghen vraghen wye langhe dat Gerets Vaes huijsvrouwe dit twystelyck

erfve toe heeft gehoort.

Noch zalmen den getuijghen vraeghen oft zij gezien hebben dat Teuws Kenens dezen

twystelycken bempt daer Teuws voorscreven den gicht van ontfanghen heeft van Geret Vaes

gebruyct oft gevroempt ende geontvroempt heeft naeder gichten.

Getuichenisse ende namen der getuijghen by Geret Vaes,

verwerder op ende teghen Teuws Kenens, aenlegger in dezen,

verhoort ende geleijt zijnde.

Tuicht Thuews Ghysen onder eedt opt dyerste punct der interrogatorien overgegeven

zijnde op dyerste artikel des verwerders vermeets ende nae luijde der zelver daer op

onderbraecht zijnde, zeet dat hij daer nyet by oft aen geweest en is over der aenlegger zullcx

erff differentiael volgden omme te vercopen, noch oick bij eynighe erfcoop oft contract oft

mangelinghe van renten daer van gesciet zijnde ende daeromme van dinhalte des yerste punct

oft artikel des verwerders vermeet nyet wetende.

Item gevraecht zijnde nae luijde der interrogatorien op twede artikel des vermeets

overgegeven zijnde, zeet onder eedt dat hij bij zullcx bekentenisse daer inne geruert nyet

geweest en is ende daeromme vanden voerzeijden tweden artikel niet wetende.

Voortaen opt derde punct der interrogatorien ondervraecht zijnde, antwoordt daer op neen,

gunnende der partije het beste recht hebbende, insgelyck opt vierde punct der zelver

interrogatorien gebraecht zijnde, zeet neen, en zeggende voorts meer dat hij nyet en weet hoe

langhe dat Gerets Vaes huuysvrouwen het differentiael goet toebehoort heeft, vuegende daer

911

by dat hij Teuwsen Kenens beesten heeft zien gaen inden bampt daer Teuws den gicht aff

ontfanghen hadde van Geret Vaes ende dat nae datmen der zelver gicht ;

nyet meer van des verweerders vermeet ende interrogatorien daer op gegeven, wetende.

Tuicht Jan Vaes onder eedt gebraecht zijnde, nae vuijtwijsen der interrogatorien opt yerste

punct van des verweerders vermeet over gegeven zijnde, concorderende met Theuwes Ghysen

voirsc. insgelycx op twede artikel des voirsc. vermeets geexamineert ende nae luijde der

interrogatorien daer op gegeven, gevraecht zijnde, concordeert oick metten voirsc. deponent,

voortaen opt derde ende vierde punct der zelver interrogaotrien gehoort ende gevraecht zijnde,

concordeert oick met Theuws Ghysen voirsc.

Item opt leste punct der voirsc. interrogatorien geëxamineert zijnde, zeet der zelver dat hij

Teuwsen Kenens scaep int beemptken dy Compryt geheijten, heeft zien gaen ende dat nae der

gichte alsmen zede ;

nyet meer vander zaken wetende.

Tuicht Geertruijt, Jan Crompvoets huijsvrouwe, onder eedt gebraecht zijnde, oft zij

daer by ende aen geweest ware daer Teuws Kenens, den aenlegger, dy differentiael beempde

volgden omme te vercopen oft dat zij by eynighe mangelinghe oft erfcoop tusschen hen

partijen gesciet zijnde, geweest waere, naer vuijtwijsen der interrogatorien daer van gegeven,

zeet der zelve, neen,

Dan heeft wael anderen luijden horen zegghen dat zij gemangelt zouden hebben bampt om

bampt.

Item op twede punct der zelver interrogatorien, gevraecht zijnde, zeet dat zij by zullcx

bekentenisse niet geweest en is ende daerom vanden tweden artikel des vermeets niet

wetende.

Item op derde, vierde ende leste punct der zelver interrogatorien, examineert zijnde antwoordt

der zelver daer op neen, gunnende der parijen het beste recht hebbende ende dat zij van den

gebruyck van Teuws Kenens nyet en weet ;

vander zaken nyet meer wetende.

Tuicht Jan Crompvoets (De naam crompvoets werd later Crompens) onder eedt gebracht

zijnde nae vuijtwijsen der interrogatorien op dyerste artikel des verweerders vermeet,

overgegeven zijnde, dat hij tandere tijden bij een mangelinghe geweest is, die welcke gesciet

is tusschen Geret Vaes ende Teuws Kenens, aengaende een broexken in die Bonryt geleghen

ende een ander in Oversloo geleghen, nyet wetende wat daghe dan is gesciet nae zijnen

besten onthalt omtrent tusschen Korstmisse ende vastelavont lestleden in welcke mangelinghe

zij partijen malcanderen nyet toe gelooft noch gegeven en hebben, en heeft oick in zulcker

mangelinghen gheen redenen gehoort van eenen beemptken dy Crompryt geheijten, vuegende

daer by dat hij deponent noch na noch voer by eynighen anderen coop oft contract tuschen

hen partijen gesciet zijnde, geweest en is,

Nyet meer vanden yersten artikel des vermeets ende interrogatorien daer op gegeven,

wetende.

Insgelycx aengaende den tweden artykel des vermeets voirsc. ende interrogatorien daer op

gegeven ondervraecht zijnde, zeet der zelver onder eedt, dat hij by zullcx bekentenisse daer

innen genarreert nyet geweest en is oft daer van nyet en weet.

Item opt derde punct der interrogatorien, gevraecht zijnde, antwoordt der zelver onder eedt,

neen, gunnende der partije het best recht hebbende, ende opt vierde punct der zelver

interrogatorien examineert zijnde, zeet oick neen, dan zeet dat des verweerders huijsvrouwen

ende haren alders dit twistelyck goet over langentyt toe gehoort heeft en heeft oick Teuwsen

Kenens, den aenlegger van dezen, den beempden differenteiael nyet zien gebruycken,

912

vanden vermeet des verwerders niet meer wetende.

Tuicht Teuws Oeyen onder eedt gebracht zijnde, nae dinhalt der interrogatorien opt yerste

punct des verwerders vermeet over gegeven zijnde, concorderende met Jannen Crompvoets,

den voergaende deponent, zeggende dat zullcx mangelinghe van beempden tusschen hen

partijen gesciet noch gheen jaer verleden en is, nyet wetende wat daghe oft maent,

Insgelycx concordeert der zelver metten voirsc. deponent aengaende den tweden artikel des

vermeets ende interrogatorien daer op gegeven zijnde, te weten vanden bekentenisse

daerinnen geruert, dat hij daer by noch aen geweest en is, oft daer van nyet en weet.

Item opt derde punct der interrogatorien gevraecht zijnde, zeet der zevle deponent onder eedt,

dat Teuws Kenens, der aenlegger zijn recht neve is ende des verwerders moeder zijn peet is,

zeggende voorts meer dat Geret Vaes, der verwerder voirsc. hem deponent een elle lakens

gelooft hadde te geven, daeromme hij tuijghen zoude, dan en huns ( ?) nyet gedaen vanden

andere interrogatorien des voirsc. puncts antwoordt hij neen, gunnende der partijen het beste

recht hebbende.

Item opt vierde punct der interrogatorien gevraecht zijnde, antwoordt neen, niet wetende hoe

langhe dit twistelyck erffgoet des verweerders huijsvrouwen toebehoort heeft, oick nyet

wetende dat Teuws Kenens deze twistelycke beempden gebruyct heeft,

Anders oft meer niet wetende.

Tuicht Jan Kenens onder eedt op dinhalt vanden yersten artikel des verweerders vermeet

ende nae luijde der interrogatorien daer op gegeven, ondervraecht zijnde, dat hij vander

materie int voirsc. artikel genarreert nyet met allen en weet oft daer by noch aen geweest en

is ;

Insgelycx oick opt twede artikel des voirsc. vermeets ende interrogatorien daer op gegeven

aengaende den bekentenisse daer inne gespecificeert, zeet der zelver daer van nyet te weten.

Item opt derde punct der interrogatorien gevraecht zijnde, zeet dat des verweerders

huijsvrouwe zijn zuster is, vanden andere interrogatorien des voirsc. puncten, antwoordt hij

neen, gunnende der partijen het beste recht hebbende.

Item opt vierde pundt der zelver interrogatorien geexamineert zijnde, antwoordt der zelver

deponent, neen, dan zeet wel te weten dat het twistelyck erfgoet des verweerders

huijsvrouwen ende haren alders wel toe behoort heeft over xx, xxx, ende meer jaeren, als dat

des verweerders huijsvrouwe daer van een erfwyff is,

Nyet wetende dat Teuws Kenens der aenlegger, die bempden differentiael gebruyct heeft,

Vander zaken nyet meer wetende.

Tuicht Peter Tysmans, onder eedt opt yerste artikel van des verweerders vermeet ende nae

luijde der interrogatorien daer op gegeven, gevraecht zijnde, zeet dat hij by die mangelinghe

tuschen hen parthijen gesciet vanden beempden differentiael, nyet geweest en is,

dan zeet dat hij Teuwsen Kenens dit twistelyck erfgoet dat hij van Geret Vaes, den

verweerder ontfanghen hadde, onlancx heeft horen velsen omme te vercopen aen Pouwels

Vanden Hove ende den zelve vercocht heeft Geret voirsc. naer der voerzeijde deponent dat

omtrent vj oft vij weken verleden zijnde, hij daer by ende aen geweest is ten huijse des

verwerders, daer deze parthijen van dezer tegenwoordighe zaken een compositie oft tractaet

metten anderen gemaect hebben gehadt, welcke compositie in alder maenieren gesciet is

gelyck dyerste artikel van des verweerders vermeet inhaldende is ende den tyde van dezer

compositie en is daer gheenen lycop oft goetspenninck gegeven, dan Teuwis Kenens der

aenlegger, hadde gerne lycoop gegeven, maer den verwerder en woldet nyet toelaeten oft

consenteren, waer by nyemants meer by oft nae geweest en is dan hij deponent ende Aelen,

des verweerders huijsvrouwe.

913

Tuicht noch naer der voersc. deponent dat alsdan oick meer vorwart is geweest dat der

verwerder Geret Vaes int gebruyck der differentiael beempden blyven zoude ende over een

jaer daer nae zoe zeede Teuws Kenens den aenlegger Geretten Vaes by gicht daer van

wederom doen, zeggende dat zij dy gicht van stonden aen nyet gedaen en wolden hebben,

overmitzs het volck nyet zegghen en zoude, enen inducus tusschen hen gesciet te zijn.

Item opt tweede artikel des verwerders vermeet gehoort zijnde ende daer op nae vuijtwijsen

der interrogatorien gevraecht zijnde, zeet der zelver onder eedt, dat hij nu den

sacramentsavont dwelck geweest is den lesten dach vanden meij, Teuwsen Kenens den

aenlegger, heeft horen bekennen ende belijden voor noen, de scepenen in die banck ginghen,

zullcx compositie ende tractaet alsoe gesciet te zijn, gelyck voorgescreven staet, welck

bekentenisse gesciet is tot Exel tusschen Rutten Vandeloo stal ende Kuenen Moens huijs

onder den eijck in tegenwoordicheijt Jan Peeltmans ende Aert Vaes, zeggende dat hij noch

wynder noch verliezer in dezer zaken en is.

Voortaen opt derde punct der interrogatorien ondervraecht zijnde, zeet der zelver deponent dat

de verweerder Geret Vaes, zijn zwager ende genader is, gunnende de partijen het beste recht

hebbende,

Opt dander interrogatorien des voirsc. puncts antwoordt hij, neen,

Item opt vierde punct der zelver interrogatorien gebraecht zijnde, zeet hij neen ende daer van

nyet te weten, oick nyet wetende dat der aenlegger deze guederen dyfferentiael gebruyckt

heeft gehadt.

Tuicht Jan Peeltmans onder eedt op dinhalt der interrogatorien overgegeven zijnde op

dyerste artikel van des verweerders vermeet ende op dinhalt vanden voorsc. artikel dat hij

daer van nyet, met allen en weet.

Item den zelve voergehalden zijnde dinhalt vanden tweden artikel des voersc. vermeets ende

nae vuijtwijzen der interrogatgorien daer op gegeven ondervraecht zijnde, zeet den voirsc.

deponent onder eedt dat hij by gheen bekentenisse van Teuwis Kenens geweest en is, te weten

dat de voirsc. Teuws hangende dat proces, gestaen zoude hebben dat hij deze beemptkens

differentiael wederom vercocht oft gemangelt zoude hebben op rente teghen Geretten Vaes ;

dan zeet dat nu den sacramentsavont lestleden, alst genachten geweest is, is hij deponent

gecomen bij Teuwsen Kenens hem vermaenende van tractatie des peijss tuschen hem ende

Geret Vaes ende dat hij antwoorde, ‘hij en wolde daer van gheen peijss maken, al zoudet hem

hondert gulden costen’, ende nae meer andere redenen diewelcke hij deponent, den zelve

voorhield, heeft Teuws Kenens geantwoordt ‘Godt mach mich zyndertyt geholpen hebben, ich

mach hem met gelde betaelt hebben’ ende deze redenen zijn gesciet tot Exel by de keucken

onder den lynde, tuschen hen beijden alleen, aldaer nyemant meer by geweest en is dat hij

weet ;

nyet wetende dat hij metten voersc. Teuws Kenens opten voerzeijden dach eyniche redenen

oft woorden gehat heeft tusschen Rutten Vandeloo stal ende Kuenen Moens onder die eijck.

Item opt punct der voorsc. interrogatorien gebraecht zynbde, antwoordt daer op, neen,

gunnende de partije het best recht hebbende.

Item opt vierde punct der zelve interrogatorien ondervraecht zijnde, aengaende der depositien

hierinne geruert, antwoordt daer op dat mochde ghij gerichten wael weten, nyet wetende hoe

langhe het goet differentirael des verweerders huijsvrouw toebehoort heeft, oick nyet wetende

dat Teuws Kenens deze voirsc. differentiael guederen gebruyct heeft gehadt.

Tuicht Aert Vaes onder eedt gevraecht zijnde nae luijde der intgerrogatorien opt yerste

artikel des verwerders vermeet overgegeven zijnde, dat tertyt als de mangelinghe van

beempden tuschen hen partijen gescieden is, hij deponent naderhant daer by gecomen ende

914

hebben alsdan in zijnder presentie zullcx mangelinghe op gedaen, te weten dat zij gemangelt

hadden broeck om broeck ende deen den anderen, nyet met allen toegegeven, te weten op een

broeck op het Bonryt geleghen ende een ander broeck in Oversloo geleghen, zeggende dat hij

alsdan gheen redenen gehoort en heeft van enen beemptken geheyten die Crompryt,

nyet meer vanden yersten artikel des verwerders vermeet wetende.

Item opt twede artikel des voirsc. vermeets gexamineert ende nae luyde der interrogatorien

daer op gegeven, ondervraecht zijnde, tuicht de zelve onder eedt dat hij Teuwsen Kenens, den

aenlegger, heeft horen bekennen ende lyden dat hij een contract ende compositie met Geret

Vaes, den verwerder wederom gemaect hadde, vanden dyfferentiael beempden, in alde

maenieren, gelyck yerste artikel des verweerders vermeets vermeldende is, dan zeet dat hij by

dy compositie tuschen hen partijen yerstmael gesciet zijnde, nyet geweest en is, welck voirsc.

bekentenisse gesciet is op Sacramentsavont lestleden, te weten den lesten dach meij, alst

genachten was tot Exel, ten huijse van Wilm Goessens aende die kelderduer, aldaer hij

deponent, Teuws Kenens, den aenlegger, van scepenen allen leijden hem vermaenende van

peijse ende is gesciet naeden opdinghen, nyemant daerby wezende.

Item opt derde punct der interrogatorien ondervreacht zijnde, antwoordt de zelve onder eedt,

dat hij des verweerder bruder is, gunnende de partijen het beste recht hebbende, op dander

interrogatorien des voirscreven puncts zeet hij, neen.

Voortaen opt vierde punct der zelver interrogatorien, verhoort zijnde, aengaende de

compositien, antwoordt de zelve deponent, neen, dan zeet dat dit twistelyck erfgoet des

verwerders huijsvrouwe ende haren alders wael toebehoort heeft over veertich jaeren, nyet

wetende dat Teuws Kenens, der aenlegger, het goet differentiael gebruyct, vroempt oft

ontvroempt heeft vander zaken differentiael nyet meer wetende.

Ten genachten daer nae te weten den neghenden dach juny int jaer voirsc. is comen

Geret Vaes, verwerder in dezen, zeggende hoe dat hij dach hadde laeten doen Teuws Kenens,

den aenlegger, om zeker clerenissen van ons gerichten aen te horen nae vuijt wijzen zijns

vermeets, begerende vanden scholtet daer op gemaent te hebben.

Alsdan heeft den scholtet ons scepenen daer op gemaent ende wij scepenen, gemaent zijnde,

hebben vuijt gecleert op correctie ons eerzame hoofts Vliedermael dat wij deze nabescreven

quijtscellinghe ende claecht op ons register bevynden geregistreert staen aldus luijende in

forme ende manieren hiernae volgende.

Den xij den dach october anno XVc en tweenvyftich is comen voer ons scholtet ende

scepenen van Exel, Geret Vaes ende heeft gerichtelyck met recht geqyuiteert op Teuwsen

Kenens erfelicheijt van allen des gheens wes hij aen zijn panden jaerlycx geldende heeft

gehadt ende heeft den voirsc. Teuwsen daer inne wederomme geguet nae recht gelovende

daer nimmermeer opt te zuecken met eijnighe recht geestelyck oft werlyck.

Clacht Den xij den dach april, anno XVc ende dryenvyftich heeft Teuws Kenens beclaecht

Geerken Vaes ende zeet dat Geerken tanderen tijden hem vercocht heeft enen bampt

welcken bampt comen is van Gerets huijsvrouwe ende Geret hem een gicht gedaen heeft,

zonder lauderen der zelver huijsvrouwen ende hadde soe lieff dat hij hem daer van een goede

gicht dede als twe hondert brabant gulden op correctie ;

welcke voirsc. claecht bijden verweerder Geret Vaes ontkent zijnde, is so verre daer op

geprocedeert dat der voirsc. Teuws Kenens een vermeet voer ons in scriften daer op

geexhibeert heeft ende also noch voer ons de zelve zake ongedecideert hangende is.

915

Welcke clerenissen aldus geluijt zijnde, heeft Geret Vaes, der verwerder in dezen, noch

verzocht vuijtgeclert te hebben, hoe dat Teuws Kenens, der aenlegger in deen, hem oick voer

ons int recht beteghen hadde op genachten recht aengaende den gebruyck der guederen

differentiael, heijschende hem daer van eender rozennobel, begerende daer op gemaent te

hebben.

Waer op Teuws Kenens, de aenlegger, met zijnde dienaer, ter contrarie sustinerende, zeden

dat hem zullcx clerenisse nyet volghen en zoude, aengemerct hij zullcx in zijn vermeet nyet

gearticuleert oft overgegeven en hadde, hen des oick gelievende maenisse ende vonnisse.

Alsdoen heeft der scholtet ons scepenen daer op gemaent ende wij scepenen, gemaent zijnde,

hebben gewezen op correctie ons eerzame hoofts Vliedermael, aengemerct de verwerder

zullcx claecht aengaende den gebruyck in zijn vermeet, nyet gearticuleert en heeft dat mitzs

dezen het clernisse daer van, hem nyet volghen en zal.

Ten zelven mael hebben wij scepenen, ten verzueck des aenleggers vuijtgecleert op correctie

on eerzame hoofts, achtervolgende den hergeven by partijen daer van gesciet zijnde een

mangelinghe van beempden tuschen den voorsc. partijen gesciet zijnde ende daer bij gicht

ende guedinghe ende datmen den XXVste dach octobris anno XVc ende LIIJ in alder maete

ende maenende gelyck boven in des aenleggers predeur ( ?) in dezen geregistreert ende

gescreven staet.

Item ten voirsc. daghe heeft Teuws Kenens, aenlegger in dezen, voorden vonnisse

gecalengeert dy getuighen van Geret Vaes in goede knaepe stadt, soe verre dy enichzyns

wyder oft breder getuicht mochten hebben, dan zijn vermeet inhaldende oft begrijpende waere

ende op tgheens dat Geret Vaes in zijn vermeet articulerende is dat Teuws Kenens der

aenlegger voergenoempt hem een aensprake gegond heeft voer een goede gicht ende daerom

te vroech trop ware in die perdeur van dezen antwoordt daerop Teuws voirsc. dat hij gheen

guder gicht begeert te hebben dan allenlyck dat zijn huijsvrouwe zullcx gicht inuderen zal

ende begeert vrouwenrecht daer van gedaen te hebben,

Voorts meer, zeet Teuws voirsc. aengemerct Geret Vaes beijde die bempden gebruyckende is,

waer van Teuws inder gichten is ende tzelve te bevonden oick gebruyct heeft, hoopt

daeromme wel gefundeert te zijn in zijnder pandinghe ende aenzat ende der verweerder hem

daer inne gecondemneert zal worden ende daer by in alle costen hier op verzuekende

maenisse ende vonnisse.

Den verwerder hier op ter contrarie sustinerende, allegerende, aengemerct Teuws Kenens

hem voer scepenen van Exel int recht betoghen ende beclaecht heeft voer een goede gicht der

beempden differentiael, begerende daer van vrouwerecht gedaen te hebben, welcke zake noch

aldaer int recht hangt ende cedeert ende hy nu den zelven als daer van wederom van nyeuws

int recht betoghen heeft ende want zullcx goet van zijnder huijsvrouwe weghen gecomen is in

die predeur van dezen ende dat den ander claecht oft zake daer van gedaen ten yersten

getermineert oft voleijnt zal wezen, hoopt oick wel geprueft te hebben dat hij die beemptkens

dy Teuws Kenens van hem hadde nae daet der mangeeinghe wederom van hem gecocht heeft

gehadt in welcken coop verwart is geweest dat hij die zelve wederom zoude ;

Sustineert daeromme wel gefundeert te zijn in zijn verantwoorden ende de aenlegger hem

gecondemneert zal worden in allen costen hem des oick gelievende maenisse ende vonnisse.

Waerop Teuws Kenens antwoorde zeggende dat Geret Vaes voirsc. int gastrecht

geconsenteert heeft ende hem zullcx gelieft heeft nae luijde scepenen vonnisse boven

gescreven, verzeukende oick mitzs dezen finael vonnisse.

916

Vonnisse Diffenityff Alsdoen heeft der scholtet ons scepenen gemaent opt vonnisse ende wij scepenen, gemaent

zijnde, hebben gewezen op correctie ons eerzame hoofts Vliedermael voer recht ende

vonnisse nae claecht ende verantwoorden ende voortaen allen anderen acten ende besceet in

dezen voor ons gecomen ende gebleken zijnde den aenlegger wel gefundeert te zijn in

zijnder pandinghen ende dat den verweerder zijn gebruyck vanden bampt differentiael

verlaten zal , waervan der aenlegger voirgenoempt gichtdregher is, tertyt toe der verwerder

hem daervan met recht vuijt wynt, reserverende daerby den aenlegger actie om zyn scade

ende interest ter causen van des verwerders gebruyck gesustineert ten bequamen tyde opten

zelven met recht te moghen verheyschen, condemnerende daerby den verwerder in allen

costen.

Welck vonnisse Geret Vaes, der verwerder in dezen beroepen heeft voor ons eerzame

hooft Vliedermael om ons aldaer een beter te leeren oft bij tzelve te blijven.

Teuws Kenens is wederpartije geworden teghen Geret Vaes voirsc. blijvende bij scepenen

vonnisse voirsc.

Doen heeft der scholtet ons scepenen voirsc. gemaent op die paertijscap voirsc. ende wy

scepenen, gemaent zijnde, hebben gewezen op correctie dat paertijen ten beijden zijde… einde

tekst.

De Hoenders – deel 2

Voor de lezers die verder geïnteresseerd zijn om iets over de geschiedenis van de hoenders te leren, verwijzen we graag naar de site: http://www.brakelhoen.net

Catechismus van het Boerinneken,

dat 1000 fr. ’s Jaars wil verdienen,

met hare hennen en kiekens.

In het jaar 1889 publiceerde ‘Het Weekblad voor Yperen en het arrondissement’ de

‘Catechismus’ in een vijftal lessen. De hierin vervatte ‘kiekenkennis’ is van die aard dat het

lezen van de catechismus nog steeds aangenaam is.

Vandaar…de

EERSTE LES

1. Wat is er noodig om geld te verdienen met de hoenderteelt?

Een goed voorhof, een goed kiekenkot, eene goede soort van hennen en goede zorgen.

2. Wat is een goed voorhof?

Zulk een, waar de hennen vrij loopen kunnen, waar schaduw te vinden is voor het rusten der

henne, zand om erin te scharrelen, zuiver water voor drank en een gezond en warm kiekenkot.

3. Welke struiken geven het meest schaduw?

917

Vlierhoutstruiken, want zij groeien snel, geven veel blad en blijven lang groen.

4. Waarom rollen de hennen zich in ’t zand?

Eerstens, voor de koelte, en tweedens, om zich te ontmaken van de luizen en het ongedierte,

dat in hare pluimen woont.

5. Moeten de hennen zich in’t drinkwater baden?

Neen, dat is onnoodig, anders maken zij het te vuil.

6. Wat doet men als er geen waterput is op het voorhof?

Men vult een grooten bedekten bak met zuiver water, en men maakt gaten in ’t deksel,

waardoor de vogels hun kop steken.

7. Hoe moet een goed kiekenkot zijn?

Warm, zuiver en net, wel gesloten, wel verlucht en bevrijd tegen de roofdieren, de muizen en

de ratten.

8. Moet een kiekenkot noodzakelijk hoog gelegen zijn?

Volstrekt niet, als het maar goed verlucht is.

9. Hoe zal men ’t kot verluchten?

Met kleine gaatjes te boren in de wanden doch niet aan den noordkant.

10. Welke moet de ingang zijn?

Een gaatje, niet grooter dan de hen. Groote deuren zijn niet goed, want in het kiekenkot moet

het niet te klaar zijn, anders slapen de dieren onrustig.

11. Hoe geraken de hennen in hun kot?

Bij middel eener ladder, welke men des avonds moet wegtrekken, om de roofdieren af te

houden.

12. Waarop moeten de hennen slapen?

Op platte latten van ongeveer 2 duim breed en 1 duim dik.

13. Zijn de ronde stokken niet goed?

Neen, zij vermoeien de vogels, geven de kramp in de pooten, beletten den slaap en

verhinderen het eierleggen en het vetmesten.

14. Hoe moeten de latten geschikt zijn?

Trapsgewijze, en een goeden voet van elkaer, opdat de drek van de eene hen op deze die

beneden zit niet vallen zou.

15. Wanneer moet men het kiekenkot zuiveren?

Zoo dikwijls mogelijk en ten minste wanneer er eene laag mest ligt van een duim dik.

16. Hoe zal men de gezondheid der hennen bewaren?

Met hun kot met kalk te witten, gemengeld met azijn. Men zeal insgelijks de latten, de nesten,

enz. kalkwitten.

17. Hoe zijn de nesten en waar hangen zij?

Men gebruikt best oude manden met strooi erin. Men mag ze in ’t kot hangen, maar ernevens

is veel beter. Nesten op den grond, of in scheuren en stallen deugen niet. ; daar gaan veel tijd,

moeite en eiërs mee verloren.

18. Wat moet men doen als de hennen luizen krijgen?

Het kot wasschen met versch water, waarin 10 grammen phenikzuur (bij den apotheker te

halen), of ook, wel met water waarin een kwart liter goeden terpentijn.

19. Is er nog een ander middel daarbij?

Ja; men moet de vogels veel laten scharrelen in zand of assche, waarin men solferpoeder

heeft gestrooid.

20. Is het waar dat de hennen luizen moeten hebben?

Het is een dwaling, een dom vooroordeel. De hennen of kiekens, die luizen hebben, geven

slecht vleesch en leggen noch slechter.

21. Wat is er vooral noodig voor de hennen?

918

Gras en groensels van allen aard. Dit zuivert hun bloed, helpt de lever in hare werking en

bevordert de spijsvertering. Hoe sterker graan zij eten, hoe meer groente zij noodig hebben,

anders loopen zij op en krijgen attakken.

22. Welke hennen hebben meest groente noodig?

De groote en vreemde soorten. Het fijn, jong gras is het beste van alle groente voor de

hennen.

23. Wat is het voornaamste, om geld te winnen bij den hoenderkweek?

Dat men eene beste soort van hennen bezitte.

24. Zijn er veel goede soorten in Vlaanderen?

Neen, meestal de pachthoeven zijn bevolkt met ellendig pluimgedierte, dat meer schade dan

profijt medebrengt.

25. Hoe moet een goede haan zijn?

Hij moet vurig zijn van oogen, fier in den gang, vrij in de bewegingen en alles moet toonen

dat hij sterk is en zich ‘de baas’ gevoelt.

26. Hoe moet hij nog zijn?

Middelmatig van gestalte, met dikken en korten bek, met roode en stijve kam, breede borst,

kloeke vlerken, dikke pooten en lange sporen, alsook kromme, scherpe vingernagels.

27. Hoe moet de steert zijn?

Lang en omgekruld. De pluimen van den hals moeten ook lang zijn en tot onder den buik

nederdalen.

28. Is de zoogezegde ‘vechthaan’ eene goede soort?

Het is de slechtste soort die men denken kan, voor eene boerin, die met hare kiekens geld

verdienen wil.

29. Heeft de haan veel belang in de hoenderkudde?

De haan heeft alle belang, slechte haan, slechte hennen en slechte kiekens.

30. Hoeveel hennen mag een haan hebben?

Niet meer dan 10 of 12, anders heeft men flauwe kiekens en veel eiërs zijn nietig.

31. Hoe lang blijft een haan goed?

Ten langste drie of vier jaar. Na dien tijd moet men hem vervangen door een jongeren.

32. Wat gedaan als de haan lui of ziek wordt?

Hem van de hennen wegnemen, in eene donkere warme plaats steken en voederen met boonen

en ander sterk graan.

33. Is het goed een zuiver ras te bezitten?

Voor de liefhebbers, ja, maar voor de boerin is het profitabel de goede rassen onder elkander

te kruisen. Op die wijze worden de hennen beter in vleesch, en vruchtbaarder in het leggen

van eieërs.

Einde der eerste les.

Nota Bene – Er zijn veel boerinnetjes die hunne eerste les reeds kenden, maar er zijn er nog

meer, die ze niet kennen en die veel meer schade doen dan profijt met het kweeken van hennen

en kiekens. Voor deze laatste zullen wij, als ’t past bij appetijte, en waarschijnlijk reeds

Zondag eene tweede les geven. Alwie dus geerne een oortje verdient, leze Zondag naast en

voorts regelmatig het Weekblad.

Onze catechismus zal ten minste zoo nuttig zijn als deze van M. Pastoor en men moet bij ons

geen cent betalen voor een stoel in de kerk.

De Redactie.

TWEEDE LES

919

1. Hoe moet eene goede leghen zijn?

Middelmatig van grootte, met dikken kop en hals, blauwachtige pooten, met rooden,

aangenden en gladden kam, en dik, breed achterdeel.

2. Welke is de beste kleur der pluimagie?

De zwarte kleur.

3. Waarom?

Men heeft vastgesteld dat zwarte hennen altijd vruchtbaarder zijn dan witte of bleekachtige.

4. Is er nog een ander voordeel?

Ja, de zwarte of donkerachtige hoenders ontsnappen beter aan het scherpe oog der roofvogels

(sperwers, kiekendieven, enz)

5. Mag eene leghen zeer vet zijn?

Neen, want als zij te vet is, legt zij onvolmaakte eiërs, zonder schaal, welke men onmogelijk

bewaren kan.

6. Welke hennen moet men verwijderen?

Deze die hunne eieren breken. Men moet ze verkoopen of vet mesten.

7. Zijn er nog ander slechte hennen?

Deze die kraaien als de haan. Zij leggen kleine eitjes, bijna zonder dooier.

8. Hoe kent men een oude hen?

Men kent die aan hare pooten, met schubben of pelletjes bedekt, en ook nog aan haren

harden, ruigen kam.

9. Welke zijn de voornaamste rassen in België?

Het zijn de volgende soorten: de Kempische, de Brugsche, de Hollandsche Padua, de gewone

Fransche, de Crève-coeur, de Hoedansche, de Bresse, de Manssche (ook La Flèche

genoemd), de Cauxsche, de Barbezieux, de Dockingsche, de Zwarteborst, de Bentamsche, de

Italiaansche Padua, de Spaansche, de Cochinsijne, de Bramapoedra, de Negerhen, de

Zonder-Staart en veel andere.

10. Wat voordeel geeft de Kempische hen?

Het is de beste leghen der wereld. Zij is tamelijk klein en nogal tem, zij legt, door den band,

meer dan 300 eiërs per jaar. Het is moeilijk om het ras zuiver te behouden; men moet daarom

goed letten op het keizen der beste hanen. Zij is aan te prijzen op droge gronden.

11. Hoe is de Brugsche hen?

Zij is groot en dik en nogal wild. Op natte gronden is zij aan te prijzen. Het is geen beste

leghen, maar zij broeit standvastig en kan veel eiers dekken.

12. Hoe kent men eene Hollandsche Padua?

Zij heeft een klein vederkuifje (kof) op den kop en baardjes aan de kaken. Zij is wild en zij

broeit moeilijk maar legt veel.

13. Hoe zijn de gewone Fransche hennen?

Zij zijn niet heel groot en zij leggen en broeien nogal wel, maar zij vliegen en scharrelen veel

en gaan onophoudelijk op roof uit.

14. Hoe waardeert men de Crèvecoeur?

Deze hen heeft korte, dikke ledematen, breede rug en achterdeel. Gewoonlijk is zij zwart of

gespikkeld, met een witachtig kuifje. Zij legt veel, maar broeit zelden. Haar vleesch is

smakelijk en zij is gemakkelijk vet te mesten.

15. Wat zegt men van de Hoedansche?

Veel goed. Zij is te huis op droge gronden. Zij heeft een driedubbelen kam en is gewoonlijk

sneeuwwit van pluimagie. Zij legt vroeg en veel en kan zeer zwaar in vleesch komen.

16. Wat is de Bresse?

Het is een ras; dat veel voorkomt, zij is klein, lui en heel tem, zij wordt gemakkelijk vetgemest.

17. Wat verstaat men door Mansche of La Flèche?

920

Deze hen is gewoonlijk zwart, zonder kuifje. Het is een ras met grove ledematen, gemakkelijk

vet te mesten, doch voor het leggen weinig geschikt.

18. Wat zegt men van de Cauxsche?

Zij gelijkt veel aan de Crèvecoeur. Haar pluimagie is groenachtig zwart; zij is gemakkelijk vet

te mesten, legt veel maar broeit niet.

19. Hoe is de Barbezieux?

Gansch zwart zonder kuifje, met korte pooten, zij wordt uitermate dik en vet.

20. Wordt de Dorkinsche veel gewaardeerd?

De Engelsche boeren houden er meer van dan de Vlaamsche; zij is groot, veelal wit met

azuren weerschijn, breed van rug en achterdeel, met hooge fijne pooten. Haar vleesch is fijn,

zij legt en broeit tamelijk wel.

21. Wat heeft de Zwarteborst te beteekenen?

Dat ras wordt veel als vechthaan gebezigd. Het is eene niet aan te prijzen soort, zij is

twistziek en mager en legt weinig.

22. Hoe vindt men de Bentamsche?

Zij heeft veel gelijkenis met de Dorkingsche, maar zij is delikaat van gestel en onderhevig aan

ziekten. Het is evenwel eene uitmuntende broeihen.

23. Welke zijn de eigenschappen der Italjaansche Padua?

Deze hen wint in België meer en meer veld. Het is een schoon en groot ras, met hooge kuif,

zonder baardjes. Zij verschaft ons goede hanen en uitmuntende vruchtbare hennen.

24. Is de Spaansche hen aan te prijzen?

Neen, het is eigentlijk een vechtras. Voor liefhebbers is het een schoone soort, met blinkende

ravenzwarte plumagie en een mooi versierden kop.

25. Wat zegt men van de Cochinsijne?

Deze hen heeft een grof gestel, eet zeer veel en blijft mager. Doch zij legt des winters, broeit

wel en verzorgt goed haar kiekentjes. Zij is gewoonlijk geelachtig.

26. Is er iets te verdienen met de Bramapoetra?

Neen, volstrekt niets. Het is een mooi dier, dat eerder tot de vogelkooi dan tot het voorhof

behoort.

27. Hoe wordt de Negerhen geschat?

Zeer hoog. Tot die soort behooren vele kleine zoogezegde Engelsche hennetjes (kakkeltjes);

zij legt, dat het een lust is, scharrelt niet, eet weinig en wordt spoedig vet.

28. Waar is de Zonderstaart aan te prijzen?

In en rond de bosschen, heiden (Kempen) zij is zeer vlug, vliegt snel en is door geen roofdier

te grijpen; zij legt en broeit zeer wel.

29. Kan men uit een gemeen ras eene goede soort kweeken?

Ja, niets is gemakkelijker, mits zorgen, oplettenheid en eenigen tijd.

30. Hoe wordt dat gedaan?

Men neemt eieren der beste hennen van het hoenderhof en kweekt een drij of viertal benden

kiekens. Als deze volwassen zijn ontdoet men zich van al de andere hennen en hanen van de

kudde.

31. Wat doet men twee jaar daarna?

Men handelt als hierboven. De kleinste en zwakste hanen en hinnetjes worden verkocht. Men

laat wederom een paar kudden kiekens uitbroeien, uit de eieren der beste hennen, en men

handelt op dezelfde wijze twee jaar later.

32. Hoe heet men zulke rasverbetering?

Dit heet men teeltkeus of selectrè. Wanneer het ras later vermindert, doet men een nieuwe

tweejaarlijksche teeltkeus.

33. Waarom moet die teeltkeus tweejaarlijksch zijn?

921

Om de jonge hinnetjes den tijd te laten sterke moederhennen en broeisters te worden;

Hinnetjes van een jaar zijn daartoe nog onvoldoende volwassen. Eene goede tweejaarlijksche

teeltkeus is dus eene eerste noodzakelijkheid voor een goed ras. Nogtans moeten elk jaar een

paar goede vreemde hennen worden ingekocht, anders ontaardt het bloed en het ras sterft uit.

Einde der tweede les.

DERDE LES

1. Hoe oud mag een haan en een hen zijn?

Men doet wel ze voor de vermenigvuldiging niet te gebruiken voor één jaar en ook niet meer

na vier jaar.

2. Wat zegt gij van hanen en hennen met witte pooten?

Als deze dieren witte pooten hebben, zonder zelfs wit van plumagie te wezen, zijn ze

doorgaans weinig vruchtbaar.

3. Hoe is eene goede klokhen?

Eene goede moederhen moet veel scharrelen, en overal wormen zoeken, alsmede hare

kiekentjes dapper verdedigen.

4. Van welke hennen moet men de eiërs laten uitbroeien?

Van deze die de lievelingen zijn der hanen, en van voorkeur van bruine hennen, deze zijn de

vruchtbaarste.

5. Welke hennen legen het naarstigst?

Deze waarvan de eiëren door een haan goed bevrucht zijn.

6. Hoe houdt men vrede onder de hanen?

Men moet de hanen behouden, welke het minst twistziek zijn.

7. Welke kiekens worden het speodigst vet?

Ziehier hunne kenteekens: dikke kuif, grove kam, zwarte, blauwe of rooskleurige pooten, licht

geraamte, fijne en blanke huid.

8. Welke eiërs moet men nemen voor het broeden?

Neem eiërs van hennen tusschen één en twee jaar, niet langer gelegd dan voor 20 dagen; zij

moeten in ’t zonlicht doorschijnen zijn en mogen in’t water niet boven drijven.

9. Hoe worden de nesten voor broeikennen gemaakt?

Bij middel eener oude mand, wel voorzien van hooi of klodden, in welke men eenen diepen

kegelvormigen put maakt ter breedte van de hen.

10. Waar moet die mande hangen?

In een donkeren, drogen, warmen hoek van het kiekenkot.

11. Wat doet men, als de broeihen te dikwijls haar nest verlaat?

Men legt een deksel of een zak over de mand, doch men mag niet vergeten de hen eens daags

uit te laten om spijs en drank te nemen.

12. Welke hennen broeien het standvastigst?

De oude hennen. Men moet dus ook deze nemen welke dik zijn, veel pluimen hebben en

tamelijk tam blijven.

13. Kan men de hennen het broeien beletten?

Ja, men sluite ze op in een koel, vochtig en donker hok, ver van alle gerucht en late haar wat

honger lijden.

14. Bestaat er een middel om de hennen te doen broeien?

Er zijn er verscheidene: 1° eenige eiers in de nesten laten; 2° veel kempzaad te eten geven; 3°

ze met brood, in wijn of likeur gedoopt, dronken maken; 4° ze den buik pluimen en met

netelen geeselen.

Na deze twee laatste handelwijzen moet men de vogels onmiddellijk op koele eiërs plaatsen in

het duistere.

922

15. Kan men oude hanen of kapoenen doen broeien?

Zeer gemakkelijk, met behulp der laatste doenwijze. Deze vogels broeien dan en verzorgen

zeer wel de kiekentjes.

16. Hoe doet men de kalkoenen broeien?

Men plaatst ze in een bak, juist zoo breed als het lichaam en langs boven toe. Op den rug van

den vogel hecht men een lang plankje vast, waardoor hij stil blijft zitten. Na een paar of drij

dagen, broeit de kalkoen zeer regelmatig en het plankje mag worden losgemaakt.

17. Is het voordeeliger kalkoenen te zetten broeien dan hennen?

Ja, ze dekken meer eiers en bezorgen beter de kiekens.

18. Kan men zien of een ei een haantje ofwel een hennetje kan voortbrengen?

Neen, onmogelijk. Dezen, die beweren dat te kennen, zijn bedriegers.

19. Wat beduidt de holte binnen den top van het ei?

Die holte vindt men bij oude eiërs. Zij vormt zich daar door verdamping van het water in het

eiwit. Wanneer men een dergelijk ei doet vlak ronddraaien op eene tafel, draait het

onregelmatig, omdat er geen evenwicht bestaat. Een versch en vol ei, daarentegen, draait

lang en regelmatig.

20. Welke zorgen vereischt de klokhen?

Zij moet ten minste eens daags uitgelaten worden, mitsgaders veel graan en drank bekomen.

Deze, die niet standvastig broeit krijgt wat gerooste haver.

21. Wanneer moet me nze meer dan eens daags uitlaten?

Wanneer de hen veel eiers te dekken heeft moet ze minstens tweemaal uit, en moeten de

eieren, die koudachtig zijn, zeer voorzichtig in ’t midden gelegd worden, zonder dat de vogel

zulks bemerke.

22. Hoe lang broeit de hen?

Een en twintig tot twee en twintig dagen volgens de luchtgesteldheid.

23. Is het waar dat de hen alsdan hare eieren openpikt?

Het is eene dwaling. De kiekentjes doen zelf de schaal barsten, door hunnen wasdom, en bij

middel van het schubbetje van hun snavel.

24. Kan de hen hare kiekentjes uit de schaal helpen?

Neen, die vogel is daar te dom voor. Zij keert enkel hare eiers. Wanneer men bemerkt dat een

kieken langer dan de andere in ’t ei blijft, mag men het helpen verlossen.

25. Hoe moet men dat doen?

Men moet zeer voorzichtig te werk gaan, bij middel eener speld. Men maakt eerst een klein

gaatje waar het ei ‘gepikt’ is. Een uur later vergroot men dat en men klopt rondom eene berst

in de schaal bij middel van een mesje of schaar. Na die kleine hulp geraakt het diertje

gewoonlijk zelf uit zijne schaal.

26. Wat moet men wel vermijden?

Van het kiekentje te kwetsen of uit de schaal te trekken vooraleer heel den dooier van het ei in

zijn lichaam is gezogen, langs den navelstreng, die daarna verdroogt en de opening stopt, die

het diertje aan den buik heeft, wanneer het in’t ei zit.

27. Mag men te vroeg daarmee beginnen?

Neen, men wachte liever een uur langer dan een uur te vroeg te beginnen.

28. Wat is er te vreezen?

Het kiekentje, dat te vroeg uit zijne schaal wordt verlost, sterft gewoonlijk onmiddellijk.

29. Wat geeft men kleine kiekentjes te eten?

De eerste dagen geeft men broodkruimels en klaar water. Dan mag men beginnen met graan,

zoals vogelzaad, koren, enz…

30. Wat doet men als een der diertjes treurt?

Er valt niet veel te doen. Men legt het in de zon of bij het vuur en geeft het één of twee

druppeltjes wijn of likeur in.

923

31. Waar zet men de klokhen?

Gedurende de eerste drij, vier dagen, zet men ze in een open kiekenpander. De kiekentjes

loopen uit en in, maar de hen moet blijven zitten en kan niet ronddwalen, daar waar de

kiekentjes haar niet zouden kunnen volgen. Na dien tijd laat men haar vrij op het voorhof

rondloopen.

32. Waar moet de moederhen slapen?

In een hokje, met strooi voorzien, een voet hoog boven de grond, om haar tegen de

vochtigheid te vrijwaren. Men lette wel dat al de kleintjes des avonds onder de klokhen

schuilen.

33. Voor hoeveel kiekens kan een hen zorgen?

Zij kan er wel twee broeinesten bewaken en bedekken. Doch men moet zorgen dat men ze van

den vijfden of zesden dag allemaal bij dezelfde hen doet, anders wordt de helft verbeten. De

andere hen wordt opgesloten en kan na eenigen tijd wederom beginnen te leggen.

Einde der derde les.

VIERDE LES 1. Wat doet men als een of meer klokhennen verloren gaan?

Daar dit kan gebeuren door sterfte, ongeval of lust der hennen om opnieuw te leggen, is het

altijd goed een of meer kapoenen op ’t voorhof te hebben, om de wees-kiekentjes te geleiden

en te bezorgen.

2. Wat moet men voorafgaandelijk doen?

De opvoeding der kapoenen bewerken.

3. Hoe gebeurt dat?

Men begint met den kapoen in een zeer engen en diepen bak te sluiten; men neemt den vogel

verscheidene malen daags uit, om hem in eene kooi met eten en drank te verplaatsen.

4. Wat doet men na eenige dagen?

Men geeft den kapoen, in zijn bak, ’t gezelschap van twee of drie van de grootste kiekentjes;

men neemt hem met die diertjes uit, verschillige keeren daags, om ze in de kooi, hierboven

genoemd, te verplaatsen.

5. Wat doet men als de kapoen de kiekentjes mishandelt?

Men scheidt hem ervan en herbegint ’s anderendaags zooals reeds gezegd is, zorg dragende

de kiekentjes met den kapoen verscheidene malen daags in de eet- en drankkas te zetten.

6. Welk is’t gevolg dier handelwijze?

De kapoen gewent zich aan de kiekentjes, bedekt die met zijne vleugels, geleidt die met

evenveel zorg als de klokhen, en toont zich zelfs voldaan, wanneer men het getal zijner

beschermelingen vermeerdert.

7. Moet men den moed verliezen wanneer de kapoen eenige kiekentjes doodt of verminkt?

Geenszins, want dit is de prijs zijner opvoeding. De volgende keeren zal dat niet meer

gebeuren, want eens dat de kapoen aldus geleerd is, blijft hij dat voor heel zijn leven.

8. Kan men oude hanen ook alzoo leeren?

Ja, men heeft ze enkel te behandelen als de kapoenen.

9. Hoe wordt een jonge haan tot kapoen gemaakt?

Door het snijden, hetwelk gewoonlijk gebeurt op den ouderdom van vier maanden.

10. Is dat een zeer moeilijke operatie?

Geenszins, wanneer men oplettend en voorzichtig te werk gaat.

11. Welke is de best gepaste tijd daarvoor?

Des morgens heel vroeg, nog voor de vogelen iets hebben geëten; ook best in de lente en in

den herfst, want des zomers geneest de wonde moeilijker.

12. Waarom wordt die operatie gedaan?

924

Ten einde het vleesch der volgelen vetter en smakelijker te maken. Een gesneden dier,

onzijdig zijnde, wordt trouwens ook veel gemakkelijker en sneller vet gemest.

13. Hoe geschiedt die snijding?

Deze, die den snijder helpt, houdt het dier op eene schuinsch liggende plank, met den kop

naar beneden. Daardoor zinken de ingewanden naar voren in het lichaam, en zijn moeilijker

kwetsbaar. De snijder plaatst zich langs achter. De recht bil wordt voorwaarts tegen het lijf

geplooid. De linker bil plooit men achterwaarts, zoodat de buik bloot wordt aan den

linkerkant.

14. Wat gebeurt na deze voorbereiding?

De snijder rukt de pluimen van de linkerzijde uit. Hij heft het vel omhoog, links, tusschen het

aarsgat en de bil. In dit vel maakt hij, met een zeer scherp mes, eene snee, groot genoeg om er

den vinger in te brengen, dewelke met fijne olie vet gemaakt is. Hij zoekt met den vinger,

langs den ruggegraat, de twee zaadballetjes en trekt ze één voor één uit.

15. Hoe wordt de wonde gestopt?

Men naait ze onmiddellijk toe, met eene zeer fijne naald, in olie gedoopt, en een goeden

ingewasten draad. Daarmede is de operatie voltrokken.

16. Waarop moet men wel letten?

Dat men de ingewanden niet kwetse. Daarom moet men ze instoppen, wanneer ze dreigen uit

te drijven.

17. Waarmede moet de wonde gewassen worden?

Na ze toegenaaid te hebben, zal men ze met kamfer- en brandewijn afwasschen.

18. Hoe moet men versch gesneden kapoenen verzorgen?

Men plaatst ze op versch strooi, in eene kooi, zoo dat ze niet omhoog kunnen vliegen, en men

geeft hun gedurende vier en twintig uren goed eten, zooals meel, zemelen en dergelijke. Na

drie of vier dagen mogen ze met de andere vogels loopen en terug in het kiekenkot roesten.

19. Wat moet men doen indien de wonde dreigt te bederven?

Men moet ze eerst met lauw water en daarna met kamfer en brandewijn afwasschen.

20. Worden de hinnetjes ook gesneden?

Ja, op denzelfden ouderdom als de hanen.

21. Hoe gebeurt die operatie?

Men legt het dier, evenals voor de kapoenen. Men rukt de pluimen uit tusschen den stuit of

stiet ‘in den loop schuppen aas genoemd) en den staart. Daar bevindt zich eene kleine

verhevenheid, die voortgebracht wordt door de eiëerstok, daaronder gelegen.

Men snijdt dwars eene opening en haalt den eiërstok met den vinger uit, waarna men de

wonde met een gewasten draad toenaait.

23. Waarmede bestrijkt men de wonde?

Met olie en daarna met houtassche.

24. Wat doel heeft het snijden der hennen?

Het gemakkelijk vetmesten en het voortbrengen van vet en smakelijk vleesch.

25. Is dat volstrekt noodig?

Voor de hanen is er altijd veel voordeel mee te doen, doch voor de hennen is dat voordeel

twijfelachtiger.

26. Hoe heet men eene gesneden hen?

Een poelarde.

27. Moet eene hen gesneden worden om er eene poelarde van te kweeken?

Geenszins, de poelarden van Mans en La Flèche ondergaan de besnijding niet, en zijn

nogtans de grootste en zwaarste, welke men kent. Doch men steekt ze zeer jong op het vettekot

en kiest enkel deze welke het schoonste zijn.

28. Welke hennen worden geen goede poelarden?

925

Deze, welke naast de ooren groote, witte vlekken dragen, en waarvan de pluimen aan het

achterlijf dik afhangen.

29. Wat voor hennen zijn dit?

Dit worden vooral goede leg- en broeihennen.

30. Wat zegt men van de wormenputten?

Deze kunnen goed zijn, maar als er te veel zijn, wordt de lucht er door verpest, en de eieren,

evenals het vleesch, zijn minder smakelijk.

31. Hoe maakt men een wormput?

Men graaft een gracht op welks grond men strooi legt, op 15 centimeters dikte. Daarboven

giet men paardenmest en aarde, en erboven een dikke laag afval van beenhouwerijen en

allerlei penserij. Dit alles wordt bedekt met eene laag graszode, hier en daar een luchtgat vrij

latende.

32. Mogen de hennen daarin scharrelen?

Neen, om dat te beletten bedekt men den wormenput met steenen.

33. Hoeveel mogen de vogelen daarvan eten?

Na eenige dagen krielt het in dien put van miljoenen wormen. Men delft er dagelijks een paar

of drij schuppen uit en werpt die open op het voorhof. De hennen zijn zeer verlekkerd op dit

voedsel. In deze mate toegediend, bevoordeeligt het hunne gezondheid, doch meer zou hun

zeer schadelijk zijn en de spijsvertering belemmeren.

Einde der vierde les.

VIJFDE LES

1. Welke kiekens neemt men voor het vetten?

Men neemt ze van vijf tot zes maanden.

2. Welke keus valt er te doen betrekkelijk de pooten?

De kiekens welke gele pooten hebben, geven geen zulk smakelijk vleesch en gee n zulke blanke

huid als de kiekens, welke zwarte pooten hebben.

3. Is er iets te verdienen met het vetten van oude hennen?

Jawel, maar daar de koopers zich bij deze vogels altijd bedrogen vinden, loopt de verkooper

gevaar geen goede faam te krijgen; trouwens oude hennen, hoe vet ook, zijn en blijven hard

en taai, wat men ook aanvangen mag bij het gereedmaken.

4. Is er verschil tusschen de vette kiekens?

Het vleesch der vette jonge hanen is altijd een weinig rooder en steviger dan dat der jonge

hinnetjes, maar het is daarentegen ook smakelijker.

5. Welke haantjes worden gemakkelijkst vet?

De maagdelijke vogels en om ze alzoo te behouden, is het noodig dat zij vanaf twee maanden

ouderdom van alle hennen verwijderd blijven.

6. Hoe wordt een vettekooi gemaakt?

Het is een groote kooi met vakken. De grond is van latten, breed 2 duim, en genoeg

verwijderd opdat de drk er tusschen valle. Elk dier is volstrekt afgezonderd. Vooraan elk vak

is eene omhoogschuivende deur, voorzien van een gat, waardoor de vogel zijnen kop steekt.

Onder die rei gaten is een lang bakje aangebracht waarin eten en drinken wordt voorzien.

7. Waar moeten de vettekooien staan?

In eene donkere plaats, afgezonderd van alle gerucht en tamelijk warm en droog.

8. Wat is eene hoofdvereischte voor het vetten?

De volstrekte rust; daarom moet men de hanen van de hennen scheiden en de dieren niet

verontrusten, tenzij voor de voeding.

9. Welk is het beste voedsel?

926

Dit bestaat uit gestoofde aardappelen, meet een deel zemelen, maïs, rogge, boekweit of

havermeel. Men maakt hiervan een deeg dien men gedurende de eerste acht dagen naar lust

vrij door den vogel laat eten; na dien tijd steekt men het dier zijn eten in.

10. Hoe wordt dat gedaan?

Men maakt met dien deeg rolletjes ter lengte van een gewoon komkommertje, aan de twee

punten spits. Men giet over die rolletjes wat dunnen melk, neemt de kiekens één voor één op

de schoot, opent hen den bek en steekt deegrolletjes in, tot de krop vol is.

11. Wat doet men als het dier niet slikken wilt?

Men geleidt langs buiten, den deeg tot in den krop. Indien men daarin niet gelukt, giet men in

den bek, bij middel eener mosselschelp, een weinig vocht, liefst vettig water.

12. Hoeveel voedsel moet men alzoo insteken?

Tot dat de krop goed vol is.

13. Waarop moet men letten voor elken maaltijd?

Men dient goed den krop te betasten, om zich te overtuigen of het vorige voedsel goed

verteerd is. Is dat niet het geval, dan schrikkelt men een maaltijd over en geeft den volgenden

keer wat minder te eten.

14. Blijven de kiekens voortdurend even veel eten?

Neen, hoe vetter zij worden, hoe minder zij eten. Men moet dus de hoeveelheid van den deeg

trapsgewijs verminderen.

15. Hoe lang duurt eene goede vetmesting.

Gewoonlijk van veertien dagen tot drie weken, doch zij kan ook langer duren, volgens het

soort kiekens dat men vetten wil.

16. Mag men den vogel langer dan zeker tijdstip vetmesten?

Neen; want eens op zijn vetste punt gekomen, wordt de vogel magerder en zou eindelijk eten

weigeren en sterven.

17. Hoeveel maal daags voedert men?

Tweemaal daags en op gelijke uren. Het is goed de vogelen enkel een uur na hun ontwaken

eten te geven. Men zet b.v. te 6 ure ’s morgens de deur open om wat licht te geven en voedert

te 7 ure, des avonds doet men hetzelfde.

18. Hoe bewaart men de eiëren?

Er zijn verschillige middelen, hierna vermeld: 1° in zemelen 2° door verwarming 3° in

kalkwater 4° in zout 5° in versch water 6° onder vet 7° in zagemeel, zavel, gran of zaad.

19. Welke zijn de te nemen voorzorgen?

1 Bij bewaring door verwarming doopt men de eiëren een minuut in kokend water. 2 In

kalkwater moet men ze in een kelder bewaren. 3 In fijn zout mag men ze niet te lang houden,

anders wordt het eiwit zoutig. 4 In versch water moet men, alle 2 of 3 dagen ’t water

hernieuwen. 5 Onder vet, giet men een laag gesmolten vet op het water dat de eiëren

overdekt. 6 In zagemeel, enz. met men ze loodrecht zetten, het dik einde naar boven gekeerd.

20. Zijn er geen andere middelen?

Ja, maar zij gelukken altijd min voldoende dan de voorgaande.

21. Welke eiëren bewaren het langst.

Deze van hennen die zonder haan leven. Maar dan hennen die zonder haan leven. Maar deze

hennen leggen ook veel minder dan andere.

22. Wat moet men doen als eene hen ziek wordt?

Wanneer de ziekte besmettelijk is, doet men best ze te dooden, indien de vogel niet van een

schoon ras is.

23. Welke ziekten zijn besmettelijk?

Bij de kiekens zijn schier alle ziekten besmettelijk, de eene min, de andere meer.

24. Wat heet men de PEPIE?

927

Deze ziekte wordt veroorzaakt door de onzuiverheid van ’t water of door den hongersnood.

Het dier eet niet meer, wordt treurig en schijnt altijd te willen niezen. Sluit het dier op, wasch

goed den bek langs binnen met azijn, en geef het goeden kost te eten; ook een weinig natte

zemelen en frisschen drank.

25. Waardoor ontstaat de AFGANG?

Door heet geven van te veel nat eten. Men geeft aan de zieke dieren gerooste erwten, boonen,

haver, enz. Deurt de ziekte voort, giet hen wat komijnethee in.

26. Hoe geneest men VERSTOPPING?

Deze ziekte die veroorzaakt wordt door overvloed van droog en brandig eten, zooals haver en

kemp, moet genezen worden door een paar lepels goede olie in te gieten. Blijft de ziekte

deuren, dan is een weinig gekapte kropsla of ook nog roggewater zeer goed.

27. Wat is de STUITZIEKTE?

Deze heeft voor bron, vuilnis en stank in ’t kiekenkot. Het dier is ziek en afgemat, de stuit

zwelt dik op. Snijd dan dat gezwel open en pers er de vuilnis uit, waarna gij met azijn de

wonde wascht. Het dier moet zuiver en net gehouden worden en verfrissend eten en drank

krijgen.

28. Wat dient er gedaan voor de HOEST?

De kiekens hoesten door de jeuking van duizenden kleine roode wormpjes in hunne luchtpijp

Men kan de genezing beproeven door afkooksel van bittere planten in te even. Betert het niet,

dan doodt men den vogel, want die hoest is aanstekelijk.

29. Welke vogels krijgen de JICHT?

Deze welke niet droog genoeg loopen of roesten. Ze droog en warm houden is het middel om

de jicht te doen verdwijnen. Die niet genezen moeten gedood of verkocht worden.

30. Waaraan herkent men de SNOT?

De dieren hebben de neusgaten steeds met snot gevuld en zien er zeer kwijnend uit. Deze

ziekte is zeer betrapelijk Het beste geneesmiddel voor de kudde is; de aangetaste dieren te

dooden en in den mestput te delven.

31.Wat doet men tegen de PUISTJES?

Deze gevaarlijk en zeer aanstekelijke ziekte wordt behandeld als de vorige. Vervolgens

wascht men het kiekenkot met eene sterke oplossing van pheniekzuur (verkrijgbaar bij den

apotheker).

32. Waaraan herkent men dat de hoenderkweek niet te veel kost?

Wanneer de voeding der vogels niet hooger beloopt dan 1 centiem per dag en per hoofd. In

geval ze meer kost, moet men naar betere en goedkooper voedingsmiddelen uitzien. De beste

voeding voor leghennen bestaat uit gekookt kleingraan met zemelen.

34. Hoeveel kiekens moet het boerinnetje houden om met de voorschriften van onzen

Catechismus, aan haar 1000 frank jaarlijksch gewin te geraken?

Zij moet er ongeveer een paar honderd leghennen op nahouden en 4 maal zooveel kiekens op

de markt brengen. (vette en magere) Bij onze rekening wordt niet gelet op hetgeen de pluimen

en de mest zullen voortbrengen, hetgeen echter tamelijk aanzienlijk is, bij eene goede

exploitatie. Vooral is het noodig, dat men alle voorschriften goed in het oog houde en geen

verzuim lege, ’t zij eender van welken aard, daar men in dit geval aan niemand dan aan zich

zelven zijn mislukken zou te wijten hebben.

Ten slotte denken wij, dat deze vijf lessen volkomen voldoende zijn zullen voor alwie de

hoenderteelt oeften, ’t zij uit liefhebberij, ’t zij om geld te verdienen.

SLOT

928

De hoenders in de Maagdenspiegel

Op één van die rommelmarkten in Ieper vond ik een ‘curieus’ boekje met als titel ‘De

Maagdenspiegel’ – Nieuw leesboek voor meisjeszondagscholen. Het boekje was door de

perister J. Claerhout geschreven en werd door de W° Veys-David, te Pitthem gedrukt in

1898.

Dit boekje van 190 bladzijden bestaat uit vele stukjes tekst die een eigenaardige mengeling

zijn van gedragsvoorschriften – zoals ‘hoe gaat de jonge dochter ter kerk? – stichtende

legenden en christene heiligenverhalen en daar naast wel heel praktische raadgevingen en

huishoudvoorschriften.

De heiligen die als voorbeeld strekten van de ‘jonge dochters’ die bij de ‘congregatie’ gingen,

waren Sinte Elisabeth, de heilige Germana, de heilige Zita, Sinte Godelieve, Sinte Gertrudis

en Veronika met den Zweetdoek.

De schrijver legt ook uit hoe je moet sparen en tevens wat de lijfrentekas inhoudt en hoe je

kan deelnemen aan de Pensioenkas van den Staat.

Veel aandacht wordt er besteed aan het praktische huishouden. We leren onder andere hoe je

moet ‘wasschen en strijken, hoe je vlekken moet wegnemen, wat de grote ‘kuisch’ inhoudt en

wat dan onder de wekelijkse ‘kuisch’ valt.

En tevens legt de schrijver aan de ‘maagd’ uit welke groenten zij in haar tuintje moet zetten,

hoe ze konijnen moet kweken en hij besteedt ook een hoofdstukje aan de hoenders.

Een goede Christelijke maagd kweekte dus kippen.

We zullen in ‘Doos Gazette’ waarschijnlijk nog wel eens aandacht aan dit boekje spenderen,

maar hier lezen we nu wat Claerhout ons over ‘De hoenders’ weet te vertellen.

De Hoenders

Er zijn vele rassen van hoensders. De verstandige huishoudster kiest deze uit welke best haar

doelwit zullen bewerken. De Vlaamsche en de Italiaansche hoenders broeden weinig en leggen veel eiers.

Begeert de huismoeder veel kiekens in korten tijd, zij moet rassen verkiezen die snel groeien

en steeds neiging hebben tot broeden. Zulke zijn: het ras van Houdan en de Mechelse

koekoe’s.

De rassen met fijn beendergestel, die snel vleesch aannemen, zooals de Brahma’s en de

Mechelsche koekoe’s zijn best geschikt tot het vetten van kiekens.

In de voeding der hoenders, zoo sprak Mr Lamont-Van Hecke in ene zijnder voordrachten,

speelt het water eene voorname rol: het moet zuiver en frisch zijn.

De boter- of kernemelk bevoordeeligt des te meer het eierleggen, naarmate zij minder zuur

toegediend wordt.

Groen is zoo onmisbaar als zuiver water. Beter is het ’t groen in bundeltjes op te hangen, dan

het op den grond der loopplaats te werpen, waar de hoenders opgesloten zijn. Alle groen

wordt met bate aan de hoenders gegeven, vooral koolbladeren en zurkel.

Het graan dat men aan de hoenders voorwerpt, moet gezond en van goede hoedanigheid zijn,

anders pikken de hoenders maar het beste op en het overige gaat te kwist. Men legge het beter

in eenen bak dan op den grond. Tarwe is zeer voedzaam; gerste en maïs bevoordeligen meer

het vetten dan het eierleggen; haver in den Zomer gegeven verwekt broeilust bij de hennen,

kempzaad met maat voortgezet, bevoordeeligt het eierleggen in den Winter.

Te veel aardappels in het voeder maken de hoenders zwak en na eenigen tijd ziekelijk.

Het stelsel van voederen moet nu en dan veranderd worden, omdat het gevaarlijk en ook

nadeelig is steeds hetzelfde voedsel te geven. Deegvoeder ’s morgens, in den Winter, is aan

929

te prijzen: b.v. aardappels gekookt met zemelen, met eenig vleesch, zout, geraspt krijt

bijgevoegd.

Vele menschen kweeken hoenders, niet alleen om het gezond en krachtig voedsel welke de

hennen hun verschaffen, maar ook nog om het gulden ei dat zij leggen.

Iedereen weet dat de eierhandel belangrijk is.

Ziehier een doelmatig middel om de voortbrengst van eieren met één derde te vermeerderen.

Het hoen legt meest eieren in zijn derde jaar, het vierde jaar legt het minder doch eht legt

grooter eieren, vervolgens neemt het leggen van jaar tot jaar af.

De jonge hennen legen tamelijk regelmatig in den voorwinter of in het voorjaar, wanneer de

eieren het duurst zijn.

Ieder jaar dus moeten al de hoenders, die ouder zijn dan vier jaar, onverbiddelijk den pot in,

ofwel naar de markt.

Met de hoenders van 1, 2, 23 en 4 jaar is men bijna zeker geheel het jaar versche eieren te

hebben.

Zoo doende, bekomt men nog eenen schoonen prijs voor de oude hennen, want een hoen van

vier jaar is nog zeer malsch.

* * * * *

* * * *

Het gemis aan vrijheid, aan licht en lucht, de koude en de vochtigheid zijn als zoovele

vijanden die het hoen plagen, ja ziekelijk maken en zijne opbrengst verminderen.

De vrijheid bevoordeeligt de gezondheid en de vruchtbaarheid der hoenders. Wanneer zij in

vrijheid mogen slenteren op het hof, in weide en stal, weten zij altijd hier een graantje, daar

een zaadje, ginds een kruimeltje, een grasje, een wormpje op te lezen. Hoenders die kort

loopen kosten eens zoo veel van onderhoud dan deze die in vrijheid loopen.

Bijtende koude en groote hitte zijn nadeelig voor het eierleggen.

De hoenders treuren in duistere en slecht verluchte plaatsen.

De vochtigheid, de natte koude gornd, verwekt ziekte onder de hoenders en sterfte onder de

kiekens.

Het hoenderhok mag niet te hoog boven de grond geplaatst zijn. Het moet ruim, wel verlucht

en verlicht en tochtvrij zijn. De zitstokken moeten breed en even hoog geplaatst zijn.

Best is het hoenderhok afgezonderd van de stallen.

Wanneer de hoenders boven de stallen slapen, is hun hok wel warmer, doch zij ontvangen

echter bedorvene lucht, die hun veel nadeel doet.

Elken morgen behoort de drek uit het hok verwijderd te worden.

De nesten en het hok worden elke week gereinigd; de vloer van het hok wordt zorgvuldig

afgeschuurd met zeeploog, het dak langs binnen met kalk bestrooid.

Wie zijne hoenders zacht behandelt, hun k-hok en beloop zuiver houdt, hun gezond en

afwisselend voedsel geeft, zal die nuttige hofvogels de grootste winsten doen afwerpen.

Zoo ken ik kleine burgers die vn de opbrengst hunner hoenders jaarlijks hunnen pacht betalen.

Dat laatste feit moet wel elke maagd overtuigen om kippen te gaan kweken.

Uit hetzelfde boekje halen we nog (p. 75) het hoofdstukje hoe je ‘eiers’ kan bewaren.

*

* *

930

De eiers zijn een gezond en krachtig voedsel, dat in elk huishouden onmisbaar is: men eet ze

versch, gekookt, gebakken ofwel met andere spijzen gemengd.

Versche eiers zijn, des avonds tegen het licht der lamp gezien, eenigszins doorschijnend,

bedorvene eiers zijn troebel.

Het is zeer wijselijk gehandeld voor den Winter een voorraad eiers te verzamelen. Dit wordt

gemakkelijkst op de volgende manier gedaan:

In September, wanneer de eiers gewoonlijk aan lagen prijs staan, koopt of legt men eene

zekere hoeveelheid ter zijde. Men bluscht twee kilogrammen vet kalk in een vijftigtal liters

water. De schaal der eiers wordt net afgewasschen en dan afgedroogd. Vervolgens legt men

eene laag dier eiers in eenen steenen pot en men overgiet ze met de kalkloog. Dit inleggen

wordt voorgezet naarmate men de eiers aan de hand heeft; alleen moet men zorgen dat de

eiers schoon oversopt worden. Het kalkwater metst de poriên der eierschalen toe, snijdt de

lucht allen weg af en voorkomt zoo alle bederf in het ei.

Indien men den pot met de eiers onberoerd laat staan in eene koele plaats, zullen deze na den

Winter nog zoo frisch wezen als waren ze maar gelegd.

Halsregting – Karel Kestelyn

Op de 23ste

january 1867 hield de heer Thonissen een voordracht voor de kamers en gaf de

cijfers van de ‘gehalsrechten’ –

VEROORDEELDEN GEHALSRECHTEN

Tussen 1830 en 1860 hebben er in België voor vadermoord, moord, vergiftiging en moord

vergezeld van eene andere misdaed, 721 veroordeelingen en 52 halrechtingen plaets gehad.

De laatste van die reeks was de onthoofding van Karel Kestelyn te Ieper.

In de krant ‘Burgerwelzyn’ van de 16de

december 1861 – stond het volgende berichtje:

Sprekende over de moord van Reninghelst, zegt een blad van Yper: Zondag morgend, is er te

Reninghelst eene moord begaen op de genaemde Marie de Breune en Theophile Salomé. De

echtgenoot was naer de groote mis gegaen en het is tydens zyne afwezigheid dat de moord

bedreven is geweest. Ten huize terugkomende zag hy zyne vrouw en zynen neef oud 13 jaren,

badende in eenen stroom bloed.

De vrouw had eene diepe en groote wonde aen de keel, gedaen by middel van een snydend

voorwerp en had de hoofdschedel ingeslagen. Wat het kind aengaet, het was de keel

afgesneden.

Deze moorden in Reningelst maakte grote indruk in de streek. Het parket ging op zoek naar

de daders en al snel kwam men bij Karel Kestelijn en zijn kornuiten terecht. Een bende die

bekend zou worden onder de naam: De Rode Bende.

Op de 23ste

maart 1862 begon voor het hof van assisen van West-Vlaenderen het proces tegen

deze bende.

Er stonden 7 mannen en 3 vrouwen terecht voor drie moorden en 40 ‘dieften’. Bij de twee

moorden te Reningelst was er een derde gekomen; de moord op boer Assez te Staden in de

nacht van de 5de

op de 6de

maart 1862.

Niet alleen de Ieperse kranten- bijvoorbeeld ‘Le Propagateur’ en ‘Burgerwelzyn’ schonken

aandacht aan dit proces. De Brugse ‘Standaard van Vlaanderen’ voegde letterlijke verslagen

931

van de verhoren als bijlage bij zijn krant toe en in Gent verscheen er tijdelijk een krantje

‘Regterlyke kronijk van Vlaenderen’ met onder andere tekeningen van de betrokkenen.

Hugo Vlamynck – schreef één en ander uit in een brochure ‘DE RODE BENDE VOOR

BRUGS ASSISENHOF’ en Willy Maeckelberghe van Poperinge publiceerde een artikel in

‘Aan de schreve’ onder de titel ‘Moord op de Ouderdom – 8 december 1861.

De onafhankelijke – 5 july 1863

Halsregting van Kastelyn

Woensdag, 1 july om 7 uren ’s morgens, heeft Karel-Lodewyk Kastelyn, te Yperen, de

schelmstukken geboet voor dewelke hy door het assissen hof van WestVlenderen was ter

dood veroordeeld geworden.

Den dag te voren, in den vroegen morgend, was reeds het gerucht met bliksem snelheid

verspreid geworden dat de strafuitvoering gisteren zou plaets grypen. De tyding er van was by

telegrafiek-berigt te Yperen aengekomen.

Dynsdag namiddag om 5 uren, berigtte de bestuerder van het gevang van Brugge, waer

Kastelyn was opgesloten aen den veroordeelde, dat hy nog slechts zyn betrouwen in God

moest stellen, dat zyne voorziening in kassatie en in genade waren verworpen, dat hy nog

diezelfde avond naer Yperen zou vervoerd worden om er den volgende dag zyne straf te

ondergaen. Kastelyn die sedert zyne veroordeeling niets verloren had van die stoeffery en

grootspraek waervan hy tydens de debatten zoo vele bewyzen had gegeven, vernam die

schrikkelyke tyding met eene schynbare kamte, doch zyn wezen was zeer bleek geworden en

zigtbaer ontsteld. Ik verwachtte er my aen, zegde hy, ik heb liever morgen te sterven dan hier

in dit droevig gevang te moeten kwynen.

Eenigen tyd nadien zegde Kastelyn vaerwel aen zyne ongelukkige vrouw. Dit afscheid was

zeer kortstondig. Hy heeft zyne vrouw met uitstorting des herten omhelsd , haer zeggende van

zich te troosten in de overtuiging dat hy onpligtig stierf en haer aenmanende, wanneer zy

hare vryheid zou teruggekregen hebben, van goede zorg voor hare dry kinderen te dragen en

dezelve in de baen der deugd op te leiden.

Kastelyn en zyne vrouw weten niet dat de oudste hunner dry kinderen onlangs door het

geregtshof van Yperen is veroordeeld geworden om, tot den ouderdom van 21 jaren in een

verbeteringshuis te worden opgesloten. Dit ongelukkig kind is voorloopiglyk opgesloten in

hetzelfde gevang als zyn vader en zyne moeder, en wist niets van het hertscheurend tooneel

dat op eenige stappen afstands plaets greep.

Kastelyn is vervolgens in een celrytuig naer de statie gebragt, alwaer hy is geplaetst geworden

in een rytuig van eerste klas, vergezeld van dry gendarmen, van den eerw heer Vande Walle,

almoezenier van het gevang van Brugge, en van den eerw Pater Platteau.

Gedurende de gansche reis van Brugge naer Yperen, heeft Kastelyn eene groote

onverschiligheid aen den dag gelegd; hy heeft zich gedragen, zegt een zyner reisgezellen, als

een man die naer den kermis gaet, zich niet bekreunenede met het vreeselyk doel zyne reis.

Hy heeft eerst eene cigaer gesmoord, welke M Vande Walle hem gegeven had. Deze gezegd

hebbende dat het eene cigaer was van 15 centiemen, heeft Kastelyn hem geantwoord: Gy zyt

wel gelukkig, gy, van zoo goede en zoo dure cigaren te kunnen rooken, ik, ik moest my te

vreden houden met voor 7 centen tabak voor de gansche week.

In de statie van Rousselaere heeft hy een glas water gevraegd en gedronken, dan heeft hy eene

pyp gerookt, altoos redekavelende met zyne reisgenoten. In de statie van Kortryk waer de

trein is aengekomen om 8 uren 20 min., heeft hy een tweede glas water gedronken en eenen

koek gegeten. In de statie van Kortryk was eene groote menigte volks byeengedrongen,

932

hygende naer de aenkomst des treins die den veroordeelde bevatte. Maer de gordynen van het

rytuig bleven zorgvuldig om neder. Kastelyn het gerucht vernemende dat men buiten hoorde,

heeft meermaels aen de gendaermen gevraegd om zich aen het portel te plaetsen. Een

bediende van den yzeren weg verpligt geweest zynde, om redenvan dienst, in het rytuig te

treden, heeft Kaselyn gevraegd om wat uer hy te Yperen zou aenkomen. Rond 10 uren,

antwoordde de wachter. Nog zo lang, zegde Kastelyn, ik wilde er reeds zyn. Ik verveel my op

den yzeren weg.

In al de statien, te Meenen te Wervicq, te Comene, wachtte eene groote menigte den doortogt

des treins af, waerop zich ook de afschruwelyke guillotien bevond.

In de statie van Yperen was het nog erger, de menigte was zoo groot dat de reizigers uit den

trein niet konden geraken. De gendarmen konden den veroordeelde met moeite tot aen het

celrytuig brengen. Kastelyn die het zinneloozen kapootjen droeg, had veel moeite om zich te

bewegen. Hy zegde tot de gendarmen: ‘help my toch om op en af te treden, of ik breek my

nog den hals, en dan zult gy hem niet meer moeten afsnyden.’

Het was 10 uren ’s avonds, de nacht viel in, men kon de wezenstrekken van Kastelyn niet

waernemen en de menigte rond het rytuig geschaerd, volgde den stoet tot aen het gevang.

Onder weg verzocht Kastelyn de gendarmen van hem niet te verlaten. ‘Ik zie de gendarmen

van Yperen niet geerne’ zegde hy; ‘zy zyn te stout’.

Het gevang binnentredende zegde hy met zyne gewoone grootspraek: ‘Hier ben ik’.

In zyne cel gebragt zynde, heeft hy gevraegd waer Goebe was, ‘die schobbejak’; hy is de fout

van alles, voegde hy er by.

Goebe is een der wachters van het gevang van Yperen, die de justicie op het spoor der

pligtigen gebragt heeft, en is de ergste getuige tegen Kastelyn geweest.

De bestuerder hem gevraegd hebbende of hy iets wilde eten, heeft Kastelyn geweigerd,

zeggende dat hy zeer goed gegeten had te Brugge.

Dan werd de deur zyner cel gesloten en op het register des gevangs werden deze noodlottige

woorden geschreven:

N° 1249 Kastelyn, Karel, daglooner, oud 42 jaren geboren te Elverdinghe, veroordeeld tot de

dood door het assisenhof van Bruge, passagier, neergezet in het arresthuis voor eenen nacht

om ter dood te worden gebragt.

Men zou zeggen dat die koude en naer bloed riekende woorden daer door eene hand van 1793

zyn neergeschreven.

Te middernacht heeft de prokureur des konings van Yperen, bygestaen van zynen griffier, aen

Kastelyn het vonnis voorgelezen waerby zyne voorziening in kassatie was verworpen even als

de verwerping zyner vraeg in genade. Hem gevraegd hebbende of hy niets te zeggen had heeft

de veroordeelde ‘neen’ geantwoord. Dit woord herhaelde hy ’s anderendaegs morgends aen

den onderzoeksregter;

De gansche nacht ging zonder slapen voorby voor den veroordeelde. Hy sprak over

verschillige zaken met de twee priesters, met den eerw heer De Blauw, almoezenier van het

gevang van Yperen, met twee gendarmen en twee wachters.

Om 2 uren zegde men hem dat hy zich moest bereiden om te sterven en zich met God

verzoenen. Kastelyn zegde dat hy gereed was. Hy verkoos tot biechtvader den eerw pater

Platteau.

By het krieken van den dag, ontving hy voor de laetste mael de heilige communie, onder de

mis die voor zyne ziel werd gelezen, in tegenwoordigheid der gevangenen en van gansch het

perooneel des gevangs;

Alsdan ving een hertroerend schouwspel aen. De achtbare priester, die de mis deed, beklom

den predikstoel en aenzocht met eene door de aendoening gebroken stem de aenwezigen om

met hem de gebeden der stervenden te lezen, over eenen mensch die in hun midden was

933

neergeknield, nog vol leven, kracht en gezondheid en die nogtans binnen weinige

oogenblikken zich in de eeuwigheid zou bevinden.

Zyne laetste woorden vergingen in eenen pynlyke snik waerop een luide siddering

antwoordde ontsprongen uit de gedrukte borsten en die noch de heilige majesteit der plaets,

noch het onverbiddelyk ordewoord des gevangs hadden konnen bedwingen. Kastelyn alleen

doorstond met vastberadenheid, zonder zegtbaer teeken van ontroering noch van zwakheid,

die wreede beproeving, misschien de pynlykste van alle die den langen doodstryd eens

veroordeelden vergezellen.

Zyne krachtdadigheid verliet hem toen hy, na de mis, zich in de tegenwoordigheid bevond

zyner twee jongste kinderen, die hem gedurende den nacht door hunne grootmoeder waren

aengebragt. Kastelyn rukte hen beurtelings van den grond, knelde hen tegen zyne hygende

borst, onder eene vloed van tranen, en gaf zynen vaderlyken zegen aen die kleine ongelukkige

schepselen, oud het eene 5, het anderen 2 ½ jaren. Dit tooneel verbryzelde het hert, zelfs dat

der geregtsdienaren. De onnoozele weezen werden weggebragt.

Van dan af was Kastelyn als spraekloos geworden. Enkelyk bedankte hy nog de

menschenlievende priesters en den bestuerder des gevangs voor hunne zorgen en hunne

goedheid gedurende den nacht van waking dien zy naest hem hadden doorgebragt. Hy

onderstond zonder yzen de afschuwelyke operatie der toilette, zyne gedachten waren niet

meer op deze aerde.

Moeten wy het zeggen in ’t voorbygaen? By het verlaten van het gevang, wist de

schoonmoeder van Kastelyn het diep medelyden te benuttigen dat de kinderen des

veroordeelden inboezemden. Zy geleidde hen van straet tot straet gedurende den ganschen

morgend en ontving aldus talryke almoezen.

Het schavot was opgeregt op het plein der krygsverrigtingen, beter te Yperen gekend onder

den naem van Liefdeplein.

By het eerste schemerlicht gezette reeds eene dikgepakte menigte, toegesneld van verscheide

uren in den omtrekt, het plein en als altoos waren de vrouwen in meerderheid. Eene afdeeling

van het 11° lignie regiment heeft alsdan post gevat rond het afschuwelyk gevaerte dat men de

guillotine heet.

Om 7 uren klokslag, zyn de poorten van het gevang naby het plein gelegen, geopend

geworden, een gesloten celrytuig kwam naer buiten, omringd van talryke gendarmen te peerd,

onder de bevelen van den wachtmeester Prismée, eenen der vernaemste beschuldigers tydens

het proces. Op het oogenblik dat het rytuig voor het moordtuig stil hield, hoorde men een

yzend trillen onder de menigte.

Kastelyn beklom met vasten stap de trappen van het schavot, de doodskleur verwde zyn

gelaet. Hy wierp eenen vluggen oogslag op het mes, en heeft een laetste mael het

Christusbeeld gezoend dat zyn biechtvader tegen zyne lippen drukte.

Een oogenblik later meldde de doffe slag der dryhoekige slagtbyl dat Kastelyn zyne schuld

aen de menschelyke regtveerdigheid betaeld had, en zich voor de goddelyke vierschaer

bevond.

Op dit teeken wierpen de twee geestelyken, die den ongelukkige vergezeld hadden tot het

laetste oogenblik der boeting, zich op de knieën, voor het slagtoffer de goddelyke genade

afsmeekende. Door eene onweerstane magt aengedreven gebed der werktuigen van de

menschelyke regtveerdigheid samensmeltende met die der vertegenwoordigers van de

goddelyke gratie;

By dit toneel zoo zeer geschikt om te ontroeren, heeft de ontelbare menigte die het plein

overdekt insgelyks de knieën gebogen en gedurende eenige minuten, heerschte er eene ware

en plegtige stilte. De handen waren samen gevoegd en al de lippen, bleek van aendoening,

murmelden een vurig gebed voor hem die gestorven was tot boeting van een groot

schelmstuk;

934

Eenige minuten later, werd de kist, geleverd en toegenageld door de broeders van liefde,

zonder geleide, naer het kerkhof gevoerd. De menigte ging langzaem uiteen, terwyl de

schrynwerkers het bloedig werktuig der dood afbraken.

Doos klein en fijn Erotisch gazetje Voor volwassenen

RIJM In het oude tijdschrift ‘Het Belgisch Museum’ in de jaargang 1838 (RAHasselt) staat er een

artikel van de hand van een zekere Ph. Bommaert die dan weer over de priester-dichter

Joannes Petrus Van Male schreef.

Deze brave man was te Brugge geboren in 1669 en overleed te Vladsloo in 1735.

En hij schreef ‘eenige puntdichten.’

Eéntje ging er over een ‘lichte dame’ – een lichtekooi:

De Lighte tante Trijn pronckt t’midden van de mannen

Te midden van de disch, te midden van de cannen

Te midden van de merkt, te midden ’t ledekant

Seght of men beter oyt de deught van ’t midden vant?

Uit ‘De Woensdagbode van Thourout’ 25 September 1872

Hoe men gedecoreerd kan worden – Te Parijs moest een mobiele garde des nachts om 12 uren de wacht optrekken. Onderweg

zijnde ontmoette hij een confrater die naar huis ging en zag dat eerstgenoemde zeer dun

gekleed was.

Martin, zegde hij, gij hadt uw paletot wel mogen aantrekken, want het zal dezen nacht

geducht koud zijn, het vriest dat het kraakt!

Martin gaf gehoor aan die waarschuwing en keert terug, belt aan en zijne vrouw opent een

venster.

Jeannet, roept hij haar toe, ik ben het, de tijdvergunt mij niet boven te komen, werp mij mijn

paletot toe uit he raam, dan behoeft gij niet beneden te komen.

Zijne vrouw voldoet aan zijn verlangen; hij trekt het kledingstuk aan en spoedt zich naar de

wacht. Daar aangekomen ontdekt hij en zijne medekrijgsmakkers tot hunne groote

verwondering, datzijn paletot versierd is met het kruis van het eerelegioen, en men wenscht

hem geluk met die onderscheiding, doch hij is met die ontdekking niet tereden; hij laat zijnen

wachtpost door eenen anderen waarnemen en speodt zich naar zijne woning, doch blijft nu

ditmaal niet op straat staan, maar gaat regelrecht naar boven en vindt eenen officier, die zijne

plaats bij zijn vrouwtje had ingenomen en wiens paletot met de gemelde decoratie was

voorzien: men had een verkeerd kleedingstuk uit het venster geworpen. De officier kreeg een

pak ransel en werd de trappen afgesmeten.

Hoe de explicatie met de beide echtgenooten is afgeloopen, laat den berichtgever aan den lzer

ter bedenking over.

935

Het lied van den kater - Uit een liedjesblad – ‘Ondertekend’ door C. Loerakker – en uitgegeven te Mechelen aan

de Maas – drukkerij Smeets.

1ste

kouplet

Ik zal een liedje zingen, als gemij aanhooren wil

Onder menschen, onder dieren, is er een zoo groot verschil

Ik heb één kater eerste klas, hij is van bijzonder ras

En in muizen komt hij altijd goed te pas

Ieder muis, klein of groot, mijn kater bijt ze dood.

Refrein:

Op den zolder, in den kelder, in den stal

Mijn kater vangt de muizen overal

Hij heeft een reuk gelijk een hond

Hij is gekend de wereld rond

In de stad of op den buiten bij den boer

Alle dagen zit mijn kater op den loer

Iedere vrouw, met rat of muis

Roepen stil, roepen stil, katerken kom in mijn huis

2de

kouplet

Op den zolder van Catrien, liep een groote muis

Alles was kapot gebeten van dat beestje in haar huis

Maar mijn kater vol pret, kroop des avonds op het bed

En Catrien sprak, hee poesje, goed opgepast!

Een minuut was gepast, mijn kater had ze vast.

3de

kouplet

Om u te bewijzen dat mijn katerken gewis

op de wereld voor geen enkel muis verlegen is

Ja, ge hebt van alle soorten, dat is waar

jong en oud, en grijs van haar

maar, daar vangt mijn katerken, ’t liefste naar.

Kater zijn is plezant als men goed muizen vangen kan.

936

Nummer 44 Doos Gazette april 2006 guido.vandermarliere@telenet.be

Betweterigheid uit den tijd

Voorwaar, ’t is kleine deugd, met herten koud als ijs

Nooit door ’t gevoel ontdooid, voor zonde zich te hoeden;

Licht draagt die sterveling, den naam van braaf en wijs,

Wiens boezem schaars of nooit, het uur der drift voelt woeden.

Uit: ‘Wat er hier en daar gebeurt’ – anno 1900

Mop uit ‘De Kunstbode’ – Ieperse krant – 1882

Op het stadhuis – Een koppel begeeft zich voor den officier van den burgerstand om

vereenigd te worden.

De schepene leest: De vrouw moet overal haren man volgen….

‘Och mijnheer, ik bid u’, onderbrak hevig de bruid, ‘verander dat een beetje, want mijn man is

facteur!’

Best Abonnee

We zijn aan nummer 44 toe.

Dank

Ik wil alleszins eerst de heer Smeets en de ploeg van ‘De Wulp’ bedanken voor de goede en

degelijke ontvangst op vrijdag de 24ste

maart. Ik heb heel graag die voordracht over de

ontginning van de heide in de noordenkempen in de 19de

eeuw gehouden. Het is ook Albert

Smeets die het op zich genomen heeft om voor de geïnteresseerden een kopie te maken van

mijn werk met dit thema. Informatie hier over kan je in De Wulp krijgen.

Gisteren heb ik al met een vriend van mij één van de flessen ‘Gageleer’ – bier met een

nasmaak van gagel uitgedronken, die ik aldaar cadeau kreeg én we geven allebei graag toe dat

het een bijzonder bier is!

De moeite waard om eens een ommetje naar De Wulp te maken.

In dit nummer zit er eerst een artikel van onze gastschrijver; de molenaar, verzamelaar en

vooral aquarellist Luc Ameel, die bij hem thuis een wel heel oud ‘planken’ Onze Lieve

Vrouwebeeldje te zien kreeg. Heb je zelf ook een stukje voor Doos Gazette? Stuur maar

door!

Voor de ‘old-time-freaks’ zit in deze Gazette een heel oud proces – ééntje uit 1567 – dat voor

de schepenbank van Exel uitgevochten werd over het rechtzetten van een ‘palissade’.

Toen al mocht en ‘moest’ men zijn erf afpalen en afschutten zodat zijn dieren niet op

‘sHeerens weg’ zouden kunnen komen. Maar toen ook al mocht men zijn erf zo maar niet

‘uitbreiden’. Men moest de paalstenen laten staan!

Het staketsel waarvan hier sprake is in dit proces wordt in Limburg nog steeds een ‘tuin’

genoemd. Voor de Poperingenaars en andere Westhoekers die ook al eens in Ieper komen, is

een dergelijke ‘tuin’ ook te zien bij het beeld van O.L. Vrouw der Tuyne in Ieper. Daar heeft

men nog steeds ‘tuindagen’ en daar is die tuin ook nog steeds het symbool van de vrijheid van

Ieper. Ik weet het, het is niet gemakkelijk lezen, zo’n oud proces, maar toch is het de moeite

waard. Je leert niet alleen iets over het onderwerp van twist maar tevens ook over de wijze

van processen. Goeie moed!

937

En daarna geven we nog een paar negentiende eeuwse poëziestukken.

Het eerste met de titel ‘Geef en u zal gegeven worden’ is van een anonieme dichter ‘J.B.D.’uit

Wytschate in het Heuvelland en dateert uit 1861.

Het andere over de ‘schone Isabelle’ is een typisch begin negentiende eeuws marktlied – een

tweezang - met een wijze zedenles! En we voegen er nog een klacht van een jonge soldaat bij

uit dezelfde periode.

Veel leesplezier, Gui’do’ -

938

De ontdekking van een uitzonderlijk molen-Onze-Lieve-Vrouwebeeldje.

Luc Ameel

Laatst heb ik een uitzonderlijk houten ‘planken’ Onze Lieve Vrouwtje binnen gekregen om te

restaureren. Dit soort primitieve volkskunst komt meestal voor in de Westhoek, met

aanpalend Frans-Vlaanderen, en uitzonderlijk in de streek rond de Kluisberg.

In Wijnendale (Torhout) is er een speciale verering voor Onze Lieve Vrouw. Er is zelfs een

bedevaart naar de boskapel die nabij het kasteel van Wijnendale staat.

En daar kende men – zoals blijkt uit deze vondst - ook dit soort beeldjes.

Deze beeldjes zijn eerder zeldzaam.

Men noemt ze ook donderbeeldjes. De overlevering vertelt dat men deze ‘planken’ beeldjes

ofwel in een kapelletje tegen de gevel plaatste of boven de deur van de met strodaken bedekte

hofsteden, ofwel onder het strodak zelf stak. Dit om het huis of ook wel de windmolen te

beschermen tegen ‘donder en vuur’.

Meestal zijn deze beeldjes uit lindehout gesneden; ook bestaan ze sporadisch uit eikenhout en

ik heb er zelfs eentje gezien in gebakken klei, wat echter heel erg zeldzaam is.

Wat er nu zo speciaal is aan het ontdekte donderbeeldje, is de goede staat ervan. Het heeft nog

steeds de originele polychromie. Het kleed is in Engels rood, de gedrapeerde mantel is in het

donkerblauw, en is afgezoomd met een band van gele oker. Het kindje Jezus houdt de handjes

naar de toppen toe samen en heeft een licht grijs kleedje, met donkerrode kleine langwerpige

franjes met kleine penseeltrekjes geschilderd. Op de donkerblauwe mantel zijn tien vijf- of

zespuntige sterren geschilderd in gebroken wit.

Het beeldje is gedateerd op het voetstukje met het jaartal 1617.

Het is dus 389 jaar oud!

939

Dit is alleszins het oudste ‘planken’ Onze Lieve Vrouwe beeldje dat ik ken en het is één van

de grootste. De afmetingen zijn als volgt: hoogte: 29,8 cm; schouderbreedte: 14,50

centimeter; het voetstukje is 5,50 centimeter hoog en heeft een dikte van 2 centimeter.

Meestal ontbreekt het vooruitstekende handje, zoals ook hier. Het beeldje vertoond een gaatje

onderaan waarin de rest gebleven is van een tapje, dienende om het beeldje vast te houden op

het sokkeltje, dat echter verdwenen is. (2)

Er was een dergelijk molen Onze Lieve Vrouwtje teruggevonden in de vroegere

Elzendammemolen , gebouwd in 1770 en omver gewaaid in1940. Tevens in de Hoge

Seinemolen te Beveren aan de IIzer, deze molen staat nu in Brugge als ‘De Nieuwe Papegaai’.

Ook te Houtkerke, in de Hoflandmolen bij Accou zat er een dergelijk beeldje boven de

meelgoot, als ook in de verdwenen Widowmolen van Alveringem. (1)

Op de molen van Deschot in Wormhout is er lang eentje te zien geweest; alsook in de

staakmolen van Gyverinkhove, die nu te Oost-Vleteren staat.

Het besproken beeldje komt uit de streek rond de Kluisberg, uit een verdwenen molen en is

jarenlang in het bezit van de molenaarsfamilie geweest.

Ook is er nog een eeuwenoud molenbeeldje gekend dat in het bezit is van een

molenliefhebber. Dit stelt de Heilige Anna ten Drieën voor, dus de oudere moeder Anna, die

de veel kleinere Maria op haar linkerarm vasthoudt, als ook ’t kleine kindje Jezus die de

handjes te samen houdt. Dit stukje volkskunst is echter niet gekleurd en is uit eikenhout

gesneden.

1 - De molens in West-Vlaanderen – deel 9 – Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen blz. 59

– 61

2 - Heemkundig tijdschrift ‘Bachten de Kupe’ – 15de

jaargang nr 1 ) 1973 – Louis Vanheule -

Izenberge

Palissade te Exel

Het oudste bouwmisdrijf van Exel ?

Een gerechtsdossier uit 1567

Exel

Acten gewassen voor tgerecht van Exel als tusschen den scholtet der bancken van Exel,

inden naem vanden heere, aenlegger, ter eender

Op ende teghen Gheret Ghijsen, verweerder, ter anderen zijden parthijen

Partijschap hangende voor tgerecht der bancken van Exel tusschen Meussen Pelsers,

gemechticht scholtet der bancken voorschreven inden naem vanden heere, aenlegger, ter

eender

Op ende teghen Gheret Ghysen, verweerder, ten andere zijden, parthijen

Inden jaer ons Heeren gebuerte duijzent vijffhondert zeven ende tzestich, den viijden dach

der maent octobris, Is comen voor ons schepenen der bancken van Exel, Meeus Pelsers, gemechticht scholtet der

bancken voorscreven ende heeftt inden naem vanden heere, beclaecht Gheret Ghysen, nae

940

luijde zijnder claechten die hij ter naeste genachten in scrifften inbrenghen zal, waer uijt den

verweerder Gheret Ghysen copij verzocht heefft ende daerby zijn xv daghen.

Incomende die naeste genachten, te weten den xxijden dach der maent octobris int jaer

voorscreven, heeft den aenlegger Meeus Pelsers inden naem als voor, een claecht op ende

teghen Gheret Ghysen, in scrifften inbracht ende is luijende aldus :

Meeus Pelsers, als gemechticht scholtet inden naem vanden heere, beclaecht Gheret Ghysen

ende zeet dat der zelve Gheret hem vervordert heefft binnen corten jaren, tertyt doen hij

scholtet was, des heeren straet te betimmeren met eenen stacket, zonder consent des

heeren, heijst den selven inden naem als boven een boet van vij schellingen, met allen costen

van recht, aengemerct dat der zelve Gheret, des heeren gebot niet gehoorsaem en is geweest,

nademael dat in voller kercken tot Exel, geboden is geweest van des heeren weghen, dat

allen mensschen die des heeren straet betimmert hadden ende hun grachten op des heeren

straet ligghen hadden, dat zij binnen xv daghen, ruijmen zouden, op een boet van zeven

schillingen, ende heijst daerbij affruijminghe, al op correctie van uwer heeren voorschreven

ende den lantrecht, gelyck hij wijder articuleren zal bij faut van ontkentenisse.

Ter genachten daernae, den vyffden dach der maent novembris, int jaer voorscreven, heefft

den aenlegger Meeus Pelsers, inden naem als boven, voort geclaecht op ende teghen Gheret

Ghysen, den verweerdere, metten tweede claechten in allen manieren ende met allen woorden

gelyck hij voor in dezen op den zelve heeft geclaecht gehadt.

Alsdoen heefft zich verschenen den verweerder Gheret Ghysen ende heefft den aenleggere

Meussen Pelsers, inden naem als boven, zijn claechte ende aensprake op hem in dezen

gedaen, ontkent, zeggende den zelven daer inne niet gefundeert te zijn nae recht.

Meeus Pelsers, aenlegger inden naem als voor, heefft hem ter proeffven bedingt, welcke

proeffve den verweerder Gheret Ghysen, hem geconsenteert heefft, behalven copij vuijt des

aenleggers vermeten ende interrogatorien daer teghen te moghen overgheven, soe verre des

noot is.

Daernae, den xvxden dacht der maent novembris, int jaer voorschreven, heeft Meeus

Pelsers, den aenlegger, inden naem vanden heere, een vermeet in dezen overgegheven op

ende teghen den verweerder Gheret Ghysen, waer vuijt de voorschreven Gheret copij

verzueckende, is hem sullcx geconsenteert geweest, welck vermeet hiernae volgende luijende

aldus :

Vermeet ende goet recht, Meeus Pelsers, als gesubstitueert ende gemechticht zijnde van

Peter Erlinghen, schout des ampts van Peelt, inden naem vanden heere op ende teghen

Gheret Ghysen, voor uch eerweerdighe heeren schepenen tot Exel, ten Loonschen recht;

Inden eersten, zeet den voorschreven Meeus Pelsers, inden naeme vanden heer als boven, dat

hij van Peter Erlinghen, den schowt, inden naem vanden heer, voor uch gerichten tot Exel

gemechticht is ende daerby den behoorlycken eedt gedaen heefft gelyck als Peter Erlinghen

oock voor uch gerichten gedaen heefft, ende daerby zijn commissie voor uch schepenen

getoont heefft;

Meeus voorschreven als boven, hem des gedreecht ter conden ende tot clerens van schepenen

ende uwen heeren registeren, in staet van proeffven instellende ende al min offt meer wes den

getuijghen kenlijck is;

Ten tweeden, zeet den voorschreven scholtet dat nu inden soemer, na Sint-Jansmisse

lestleden, van des heeren weghen vanden gesworen bode tot Exell, op eenen zondach in voller

kercken, geboden is geweest, op een boet van vij scillinghen, soe wie des heeren straet

941

betimmert offt opgegraven offt toe geheijmpt offt gevreet hadde, dat zij binnen xv daghen

ruimen zouden;

des voorschreven schowet hem des gedreecht ter conden ende opdracht vanden

gezworen bode ende al min offt meer, wes hun condich is.

Ten derden, zeet den voorschreven schowtdat de voorschreven Gheret Ghysen, hij offt zijn

werkluijden, in zijnen naem, hun binnen corten jaren tertyt doen hij zelff gemechticht

schowt was, gevordert hebben, voor Gherets voorschreven moeshoff ende voor zijnen

mesthoff op des heeren straet getimmert, gericht ende toegevreedt heefft een getuijn offt

stacket, wel een, twee, dry schreden offt treden weechs op die straet daert noch staet, ende dat

daer paelen gestaen hebben die nu niet te vinden en zijn ende verloren zijn;

des voorschreven schowet hem des gedreecht ter conden ende min offt meer wes den

getuijghen kennlijck is.

Ten vierden, zeet den voorschreven schowet dat Gheret Ghysens nageburen, coende doen dat

voorschreven getuijn offt stacket gestaet , dat hyt opt tscheeren straet stelle, ende zeeden hem,

‘schyr offt morghe, als hij niet meer officier en waere, dan zouden ander officieren comen

ende doent hem wederom aff breecken; ende gelyck als hij nu allen menschen quoteren, alsoe

zolt hij alsdan oock gequelt werde, ende dats Gheret voorschreven niet laeten en wold ende

gaff den zelven nageburen daerby quade woorden’,

den voorschreven schowet hem des gedreecht te conden ende al min offt meer wes hun

condich is.

Ten vyfden dach der maent decembris int jaer xvc zeven ende tzestich, heefft den

verweerder Gheret Ghysen, voor ons gerichten voorschreven, zeeckere interrogatorien op des

schoweten vermeten overgegeven, begerende des schoweten getuijghen eerst ende voor al dae

op verhoort te hebben, ende daernae op des aenleggers vermeetende articulen welcke

interrogatorien hiernae volghen van woord tot woord :

Interrogatorien Gheret Ghysen, verweerdere in dezen, op alzulcke vermeet als Meeus

Spelsers gemechticht schowet, soe hij zeet, teghen hem overgegeven heeft voor uch gerichten

tot Exel, ten Loonschen recht.

Inden eersten zalmen den getuijchen voorhalden offt zij wel weten hoe verdoemelyck der

zielen, dat is, een quaet offt valsch getuijgenissen in dingher zaken te gheven ende te tuijghen

dat zij niet seeckerlijck en weten, ende zelffs niet gezien en hebben;

Offt zij maechtael zijn vanden aenlegger,

wien zij wouden deze zaecke te winnen,

offt zij geinformeert zijn, hoe ende wat zij tuijghen zouden

ende wie zullcx gedaen heeft ?

Opt tweede artikel, zalmen den boeden offt getuijchen vraghen offt het gebot niet en is

geschiet omtrent Exeller kermisse, datmen affruiminche doen zoude, wie des heeren straet

betimmert hadde ende op wat dache, jaer offt maent zullcx gebod is geweest.

Op’t derde artikel, des aenleggers vermeet salmen den getuijghen vraghen offt zij wel weten

waer Gheret Ghysen erve scheijt ende des heeren straet, waer aen zij zullcx weten, offt zij

oock weten waer die palen staen tusschen Gheretten voorschreven ende die gemeijn straet

ende wij verre dat zij strecken, ende offt zij dinghe palen daer hebben zien staen, ende wat zij

weten dat palen waren, offt zij daer dinghe palen hebben zien zetten offt steken, offt die straet

hebben zien palen ende wie die gepaelt heefft, offt oock gerichtsluijden geweest zijn die in

des heeren eedt waren die de palen gezet offt gestoken hebben ende offt zij oock consent

vanden lantheere hadden ende offt zij daerbij ende aen waren doen zullcx gepaelt is geweest

942

ende wie lanck dat geleden is, in wat jaer, maent ende dach, zulkcx gepaelt is geweest, offt

allen grachten niet en behooren een huelt te hebben ende offt zij wel weten dat het stacket

ende andere timmeringe buijten den gracht ende huetten is gezet voorder dan Gherets

voorschreven guederen staecken offt Gherets toebehoeren, waer aen zij zullcx weten, ende

offt Gheret voorschreven het voorschreven stacket niet in en zetde doer overvloedicheijt, meer

dan het behoorde, doen Marten Leen daer veel woorden aff quaem maecken.

Ten zelvemael heefft die verweerder Gheret Ghysen den eersten artikel des aenleggers

vermeten gestaen (?)

Daernae den xxix dach der maent january int jaer xvc acht ende tzestich heeft den

aenlegger Meeus Pelsers inden naem als boven, met onzen gezworen bode voorts doen

heijsschen bedaechde zeeckere getuijghen dye hun conden in deze zaken te zeggen, begerende

die zelve nademael zij bij hem als gemechticht schowet inden eedt gestalt zullen wezen op

zijn vermeet verhoort te woorden, welcke getuighen bij hem inden eedt gestelt zijnde, hebben

onder hunnen eedt, binnen den behoorlycke proeffdaghen getuijghen gelyck hiernae volgt;

Getuijchenisse deur namen der getuijchen bij Meeusen Pelsers aenlegger inden naem vanden

heere, op ende teghen Ghert Ghysen, den verweerder, geleijt zijnde.

Tuicht Pouwels Rutten, den xxix dach der maent january int jaer xvc acht ende

tzestich,onder eedt,

Opten eerste punct der interrogatorien, wel wetende hoe verdoemenlijck der zielen dat is

een valsch getuijgenisse in enigher zaken te gheven, zeggende dat des aenleggers

huijsvrouwe, hem deponent, noch wenich maechtael is, niet wetende int seecker hoe nae

dat zij malcanderen bestaen, zeet voorts meer dat den aenlegger Meeus Pelsers, hem

deponent, een kint gehoven (?) heeft ende alsoe zij onder malcanderen vrienschap altoes

gehalden hebben; zeet voorder neen, gunnende die parthije het beste recht hebbende.

Opt tweede punct der interrogatoiren, overgegeven zijnde opten tweeden artikel des

aenleggers vermeten, zeet hij deponent daervan niet te weten.

Opt derde punct der interrogatorien overgegeven zijnde opten derden artikel des aenleggers

vermeten, zeet die voorzeijde deponent, niet te weten van dinghe palen die staen zouden offt

gestaen zouden hebben tusschen Gheret Ghysen erve ende des heeren straet noch en heeft

daer gheen paelen zyen staen offt zetten ende mets dyens niet wetende hij deponent, waer

Gheret Ghysen erve van des heeren straet scheijt, zeggende dat gemeijnlijck alle grachten

lancx die gemeijnt geleghen behooren een huelte te hebben.

Niet wetende da Gheret Ghysen stacket oft zijn ander timmeringe voorder buijten den gracht

offt huelt, is gezat dan Gherets voorschreven guederen reijcken,

dan zeet hij deponent wel te weten dat daer voortijts eenen schop placht te staen, welck nu

met eenen cleijnen dincke affgelaten is, daer het stacket nu opt vuijterste vanden affhanck

(nae zijns deponents beste onthalt ende zoe hem dunct) toe gemaeckt is,

zeggende voorts meer hij deponent, dat omtrent den voorschreven schop voortijts eenen

gracht geleghen heefft, welcken gracht metten hooffde offt metter cappen gedrooch opt eijnde

vanden alden scop daer den verweerder het affheijmsel nu aengetimmert heefft ende zeet dat

943

hem deponent bedunct dat het affeheijnsel nu voorder ter straten warts innen gedreecht dan

den alderen scop ende gracht placht te legghen ende te staen, zeet voorder vanden

interrogatorie niet te weten.

Opt tweeden ende derden artikels des aenleggers vermeten, zeet die voorzeijde deponent zijn

kennelicheijt daervan voor opt interrogatorien ende gezeet te hebben, voorder daer aff niet

wetende;

Opt vierde artikel des aenleggers vermeten, zeet den voorzeijde deponent, daer van niet te

weten, dan hij heefft het inhalt vanden voorschreven artikel wel hooren zeggen.

Tuicht Jan Troukens, den vij den dach der maent meert, int jaer voorschreven, onder eedt,

opt eerste punct der interrogatorien wel wetende hoe verdoemelijck der zielen dat is een quaet

offt valsch getuijgenisse in enighe zaken te gheven, zeet voorder neen, gediende die parthijen

het best recht hebbende.

Opt tweede punct der interrogatorien opten tweeden artikel des aenleggers vermeten

overgegeven, zeet hij deponent, sullcx gebot daerinne geruert niet gehoort te hebben, daer

deur daer aff niet wetende.

Opt derde punct der interrogatorien overgeven opten derden artikel des aenleggers vermeten,

zeet die voorzeijde deponent niet te weten waer Gheret Ghysen erve ende des heeren straet

scheijt offt waer die palen tusschen Gherets voorschreven erve ende des heeren straet staen,

offt gestaen hebben, dan zeet dat geleden een wijle tijts als hij deponent voorschreven Gheret

Ghysen voorschreven scaepskoeije timmerden, dat hij alsdoen eenen steen heeft zien staen

aent koeijken in Gherets voorschreven, mesthoff, tusschen het koeijken ende den schop, maer

zeet niet te weten offt zullcx eenen warachtich paal geweest is offt niet, zeggende da nae

zijnen goetduncken zullcx koijken noch binnen alsulcken steen staet, den welcken hij

deponent, alsdoen daer gezien hadde, welcken steen alwijt int openbaer niet gezien en woort

oft hij moste met aerden overvallen ende overwasschen zijn, dwelck hij niet en weet, noch en

heeft hij deponent gheen gerichten daeromtrent dinghe palen zien steken, zeet voorts meer

niet te weten offt die grachten lancx des heeren straten liggende enighe huelten behooren te

hebben offt niet, dan zeet wel te weten datmen tot Exel, geleden wel veertich jaer, gemeijnten

vuijtgegeven heeft, daer die huelte lancx die gemeijnte vroente bleven ligghen ende en

woorden niet mede gepaelt, maer en weet niet hoemen zullcx in voortijden ploachte te doen

ende offt zullcx aen Gheret Ghysen erve geschiet is offt niet, niet wetende offt die huelte aen

Gheret Ghysen voorschreven erve lancx die gemeijn straet erve is offt niet, zeggende hij

deponent dat zullcx gesciet nae ordinantien vanden gemeijnten, ende dat hij bij Gheret

voorscreven erve gheen vroente en heeft zien vuijtgheven, niet wetende int zeecker offt

Gherets voorschreven stacket, alwijt voorder der straten warts innen staet dan zijnen alden

gracht den welcke geslicht is, placht te ligghen, want hij deponent bij het slichten vanden

gracht niet geweest en is, zeggende daeromme gheen acht daer op geslaghen te hebben, noch

enighe zeeckerheijt daer van weten te tuijghen.

Opt twede artikel des aenleggers vermeten, zeet hij voorschreven deponent zullcx gebot daer

innen geruert niet gehoort te hebben daeromme daervan niet wetende.

Opt derde artikel des aenleggers vermeten, zeet hij deponent zijn kennelickheijt daer aff

boven opt ij de gezeet te hebben, voorder niet wetende.

Opt vierde artikel des vermeets zeet die voorzeijde deponent daer aff niet te weten.

Tuicht Gert Vanden Loo, ten voorschreven daghe onder eedt, opt eerste punct der

interrogatorien, wel wetende hoe verdoemelijck der zielen dat is een valsch getuijgenisse in

dingher zaken te gheven, zeet voorder neen, gediende die parthije het beste recht hebbende.

944

Opt twede punct der interrogatorien, overgegeven opt twede artikel des aenleggers vermeten,

zeet hij deponent zullcx gebot daerinnen geruert niet gehoort te hebben, daeromme daer van

niet wetende.

Opt derde punct der interrogatorien overgegeven opt derde artikel des aenleggers vermeten,

zeet hij voorschreven deponent, niet te weten waer Gheret Ghysen erve van des heeren strate

scheijt ende en heefft oock gheen palen tusschen Gherets voorschreven erve ende des heeren

straete zien staen, noch dinghe palen daeromtrent zien zetten, niet wetende offt die grachten

lancx die gemeijnte geleghen behooren huelten te hebben offt niet, dan zeet wel te weten dat

Gheret Ghysen voorschreven, stacket awijt voorder der gemeijnten warts inne staet, dan

zijnen gracht te bevorens geleghen hadde, maer zeet hij deponent soo verre den gracht van

Gheretten voorschreven een huelte te bevorens gehadt heefft, dat alsdan zullcx stacket buijten

den huelten niet gezat en is, zeggende niet gezien offt gehoort te hebben dat Geret Ghysen

voorschreven zijn stacket voorder dan het behoorden inzetde, doen Marten Leen daer innen

geruert woorden aff hadde, voorder opt iersten niet wetende.

Opt twede ende derde artikels des aenleggers vermeten, zeet die voorzeijde deponent zijn

kennelicheijt daer aff boven opt ’t eerste gezeijt te hbben, voorder daer van niet wetende.

Opt vierde artikel des aenleggers vermeten, zeet die voozeijde deponent dat hij alzulcken

woorden daer inne geruert niet gehoort en hefft, dan heefft wel hooren zegghen dat Marten

Leen woorden daeromme vanden stacket inne te zetten, teghen Gheret Ghysen gehadt heefft,

voorder daer aff niet wetende.

Tuicht Marten Leen, ten zelven dach onder eedt; opt eerste punct der interrogatorien, wel

wetende hoe verdoemelijck der zielen dat is een quaet ende valsch getuijgenisse in dinghe

zaeken te gheven, ende te tuichen dat men niet zeecker en weet; zeggende dat zijns deponents

huijsvrouwe vanden aenlegger Meeus Pelsers twee genichten zijn, zeet voorder neen,

gediende die parthijen het beste recht hebbende.

Opt tweede punct der interrogatorien overgegeven opt tweede artikel des aenleggers

vermeten, zeet die voorzeijde deponent niet te weten van dinghe affgebot inder kerken gedaen

zijnde, aengaende der affruiminghe, inden tweeden artikel des vermeet, daer hij deponent

genighe kennisse aff heefft

Opt derde punct der interrogatorien overgegeven opt derde artikel des aenleggers vermeets,

zeet hij deponent voorschreven, niet te weten waer Gheret Ghysen erven ende den heeren

straet scheijt dan daer Gherets voorschreven, grachten gelegen zijn, zeggende hij deponent dat

hij tusschen beijde die yneposten daer Gheret Ghysen voorscrreven zijnen mesthoff inne

waert, zeecker steenen heeft zien staen offt steken maer en weet niet offt zullcx palen geweest

zijn offt niet, want hij die niet en heeft zien metten gerichten steken, noch en weet gheen

andere palen aen Gherets erve steken, welcken steen hij deponent voorschreven binnen

zeeckeren jaren niet gezien en heefft, offt en weet niet waer dyen steen geruert is, zeet voorts

niet te weten offt het koijken ende schop staende aen Gherets voorscrheven mesthoff buijten

alzulcken voorschreven steen gestaet zijn offt niet, noch en weet oock niet hij voorschreven

deponent, offt alle grachten lancx die gemeijnte geleghen een huelte behooren te hebben offt

niet, dan zeet wel te weten dat het stacket dat Gheret Ghysen gestaet heefft offt doen staen,

voorder der straten warts innen staet dan die cappe van Gherets voorschreven gracht zich

eertijts plachte te steecken; niet wetende hoe verre Gherets voorschreven erve, omtrent der

voorschreven plaatschen, hem toebehoort heefft; zeggende dat tertijt als hij deponent

woorden daarom teghen Gheret Ghysen maecden vanden stacket voorschreven, dat alsdoen

Jan Ghysen, Gherets voorschreven vader het stacket innen warts dede zetten, maer en woorde

noch niet so verre ingezet als die cappe vanden alden gracht placht te reijcken, zeet voorder

vanden interrogatorien niet te weten.

945

Opt twede artikel des aenleggers vermeten; zeet hij deponent, zijn kennelicheijt daer aff

boven opt twede punct der interrogatorien gezeet te hebben, voorder daer aff niet wetende.

Opt derde artikel des aenleggers vermeten, zeet hij deponent, dat Gheret Ghysen tertijt als hij

het stacket dede zetten, schowet der bancken van Exel was, zeet voorder zijn kennlicheijt opt

eersten interrogatorien gezeet te hebben.

Opt vierde artikel des aenleggers vermeten, zeet dat zullcx woorden tusschen hem deponent

ende Gheret Ghysen, daer ter tijt gevallen ende gebuert zijn gelyck den zelven artikel dat

wijder inhaudende is.

Tuicht Aert Monten, onder eedt, opt eersten punct der interrogatorien, wel wetende hoe

verdoemelijk der zielen dat is een quaet offt valsch getuijgenisse in dingher zaken te gheven,

zeggende dat tusschen hem deponent van zijnen huijsvrouwen weghen aende den aenlegger

Meeus Pelsers noch weinich maeschappe is, gediende die parthijen het beste recht hebbende.

Opt twede punct der interrogatorien overgegeven opt tweede artikel des aenleggers vermeten,

zeet hij voorschreven deponent sullcx gebot van affruijminghe daer inne geruert inder kerken

van Exel gehoort te hebben, dan zeet den dach niet onthalden te hebben, wanneer zullcx

geschiet ende gebuert is.

Opt derde punct der interrogatorien overgegeven opt derde artikel des aenleggers vermeet,

zeet hij deponent voorschreven niet te weten waer Gheret Ghysens erve ende des heeren straet

scheijt, noch en weet oock niet waer dinghe palen tusschen Gherets voorschreven erve ende

des heeren straet staen, dan zeet hij deponent, dat hij in voortijden aen Gherets voorschreven

mesthoff wel eenen steen heeft zien staen, diemen nu niet meer en zyet, niet wetende hij

deponent, offt zulcx steen palen geweest zijn offt niet, noch en heefft gheen gerichtsluijden

aen Gheret Ghysen voorschreven erve dinghe palen zien steken, zeet oock niet te weten dat

allen grachten lancx die gemeijnte geleghen behooren huelten te hebben offt niet, offt dat

Gheret Ghysen voorschreven stacket voorder nae des heeren straet staet, dan zijnen gracht

placht te legghen offt voorder dan zijn erve en staet, zeggende hij deponent voorschreven

tertijt als Gheret Ghysen zijn stacket gerecht hadde, dat Marten Leen voorgaende deponent,

zeecker woorden teghen den voorschreven Gheret Ghysen hadde, als dat hij sullcx stacket te

verre vuijt gezet hadde ende dat Gheret voorschreven hem deponent alsdoen daerby dede

roepen, omme zullcx stacket inwarts te helpen zettten, gelyck zij alsdoen het zelve inwarts

gezadt hebben, dan zeet niet te weten offt het stacket voorschreven op de gemeijnte staet offt

niet,

voorder vanden interrogatorien niet wetende.

Opt twede ende derde artikels des aenleggers vermeten, zeet die voirzeughde deponent zijn

kennelicheijt daer aff boven opt interrogatorien gezeet te hebben, voorder daer aff niet

wetende.

Opt vierde artikel des aenleggers vermeet, zeet hij voorschreven deponent zullcx woordt daer

innen geruert niet gehoort te hebben daermet daervan niet wetende.

Tuicht Goossen Hubens, gezworen bode tot Exel, onder eedt opt eerste punct der

interrogatorien, wel wetende hoe verdoemelijck der zielen dat is een quaet offt valsch

getuijgenisse in dingher zaken te gheven, zeet voorder neen, diennende die parthijen het beste

recht hebbende.

Opt twede punct der interrogatorien overgegeven opt ij de artikel des aenleggers vermeets,

zeet den voorzeijde deponent dat hij otmrent dry weecken voor datum der claechte, den

verweerder Gheret Ghysen vanden aenlegger Meeusen Pelsers, inden naem als boven, in

dezen gegeven tot Exel van des heeren weeghen op eenen zondach op een boet van vij

schillingen geboden heeft, soe wie des heeren straeten betimmert, opgegraven, toegeheijmpt

946

offt gevreedt hadde, dat hij binnen xv daghen ruimen zouden, zeet voorder daer aff niet te

weten.

Opt derde punct der interrogatorien overgegeven opt derde artikel des vermeets, zeet hij

voorschreven deponent daer aff niet te weten.

Opt derde ende vierde artikels des aenleggers vermeten (achterglelten den tweeden artikel des

vermeets waer aff hij deponent boven opt tweede punct der interrogatorien zijn kennelicheijt

gezeet heefft) zeet hij deponent voorschreven daer aff niet te weten.

Den tweden dach der maent juny int jaer voorschreven heefft den aenlegger Meeus Pelsers

inden naem vanden heer met deze voorgaende getuijgenisse gerenouveert van thoon behalve

die ghene die inden eedt des heeren staen; hun noch zullen mogen voorden vonnisse

vercleren.

Ten zelvemael heefft der verweerder Gheret Ghysen zich ter wederproeffve bedingt welck

wederproeffve der gemechticht scholtet Meeus Pelsers, aenleggere inden naem vanden heere

hem geconsenteert heefft, behalven copij vuijt des verweerder vermeten omme zijn

interrogatorien daer teghen te moghen overgeven soe verre des noot is.

Daarnae den xiiij dach der maent july int jaer xvc acht ende tzestich heefft den verweerder

Gheret Ghysen een vermeet in dezen voor ons voorschreven gerichten overgegeven op ende

teghen den aenlegger Meeus Pelsers, gemechticht scholtet, waer vuijt die voorzeijde

aenlegger copij versueckende is hem zullcx geconsenteert geweest welck vermeet hierna volgt

ende is luijende aldus.

Vermeet ende goet recht Gheret Ghysen, verweerder in desen op ende teghen Meus Pelsers,

gemechticht scholtet voor uch gerichten tot Exel ten Loenschen recht.

Inden eersten, zeet Gheret voorschreven dat hij gemombart ende gemechticht heefft Mr.

Anthonis Vanden Steen, den rentmeester ende meer ander nae voorder inhalt

schepenenregister, installende zullcx in staet van proeffve offt tot clerens van schepenen.

Ten anderen zeet Gheret voorschreven waer te zijn ende gepruefft zal werden dat hij zijn

stacket offt getuijn voor zijnen mesthoff niet voorder vuijt gezat en heefft dan zijn erve en

staende offt zijnen gracht geleghen en heefft ende zeet dat zijn erve daer zyn huijsinghe noch

te dezertyt op staet, rontsom omgraven is ende wel omgraven is geweest meer dan hondert

offt tweehondert jaren ende over menschegedenckenisse ende dat die grachten metten

houtwas ende metten huelten hem toe behorende zijn ende altijt gebruijckende is geweest

ende noch altijt is ende die vetde die welcke in die heulten rontsom zijnen erve rijzende is,

zelver gebruijckende is ende over mensche gedenckenis hij ende zijn voorzaten gebruijckt

hebben ende niemants anders.

Ten derden, zeet noch meer dat allen personen hetzij binnen Exel offt buijten Exel die

grachten liggende hebben binnen den velde offt buijten den velde, ende geleghen offt gestaen

hebben over mensche gedenckenis dat hij altijt het vetde voor hun halderen die den gracht

toebehoort, ende het heulte oock voor erve gehalden woort; want het is waerachtich dat aen

het zelve erve noch palen staen offt voort palen gehalden werden aen die gemeijn straet die

verre genoech buijten die huelte ende grachte staen.

Ten vierden, zeet Gheret voorschreven dat over xv, l lx, lxx ende meer daghen als palen

gesteken woorden ende erve gepaelt woort, dat alsdan die palen buijten den erve gesteken

woorden, buijten den huelt ende gracht ende dat het huelt altijt voor erve gehalden woort ende

noch te deser uren doet ende dat niemants in eens ander mans huelte vuer zijn erve en compt

die vetden op veghen offt en mach opscuppen, noch noijt geobseert en is geweest, Gheret

947

voorschreven hem des altemael gedreecht ter conden ende min offt meer wes den getuijghen

kennelijck is.

Ten vijffden, zeet Gheret voorschreven dat tot Exel, Hechtelt, Pelt ende meer ander

plaetschen palen genoech staen aender luijden erve offt voor palen gehalden werden die

welcke staen buijten den huelte en gracht, ende wel gestaen hebben over xv, l, lx, lxxv jaren

ende meer daghen, gheet voorschreven hem des altemael gedreecht ter conden ende min offt

meer wes den getuijghen kennlijck is.

Hiernae den xxv dach der maent augusti int jaer xvc acht ende tzestich heefft Peter

Erlinghen, scholtet des ampts van Pelt deze zaeke van zijnen gemechtichden scholtet zaliger

vuijt cracht van heerlicheijt gecontinuyeert.

Item den xvde dach der maent septembers int jaer voorschreven heeft Peter Erlinghen,

scholtet der bancken van Exel, geresumeert allen alzuclke zaken als Meeus Pelsers zijnen

gemechteden scholtet ter bancken voorschreven hier int recht geintenteert staende ende

achtergelaten heefft, verzueckende in allen saken zijn recht.

Daerna den thienden dach der maent novembris int jaer voorschreven heefft der scholtet

Peter Erlingen, zeecker interrogatorien op des verweerders vermeten overgegeven, begerende

des verweerders getuichen eerst ende voor al daer op verhoort te hebben ende daerna op des

verweerders vermeten, welcke interrogatorien hierna volghen van woorden te woorden.

Interrogatorien Peter Erlinghen , scholtet inden naem vanden heer, op ende teghen alzulcke

ongefundeerde articulen by Gheret Ghysen voor scholtet ende schepenen tot Exel

overgegeven zijnde.

Inden eersten zalmen den getuijgen vraghen ende op verdoemenisse huynder zielen

examineren offt zij daerby ende aen zijn geweest als men iemants erve vuijter gemeijnten

vercocht offt leverden, datmen hun alsdan aen die gemeijn straet enich huelt voor erff maet

ende offt Gheret Ghysen stacket altijt niet en staet voorder op die gemeijn straet dan zijnen

gracht lach die hij vuijt gewoorpen heefft;

ende offt zij wel weten hoe veel voeten breet dat een iegelijck teghen zijn erve enich

houwheult verlanten mach, dat hij voor zijn erve zolde moghen halden ende gebruijcken, ende

waerdoer dat zij zullcx weten;

ende offt Gheret Ghysen erve, daer nu tleijt, om is niet en leet aldernaest die gemeijn straet

ende offt zij daerby ende aen zijn geweest daer enighe palen aen zijn erff gesteken zijn;

ende wie die gesteken heeft;

ende offt die palen in present vuer schepenen gesteken zijn geweest;

ende vanden scholtet doentertyt zijnde, gebannen zijn geweest;

ende waerdoer dat zij weten dat voor palen gehalden werden;

ende offt zij van hooren zegghen tuijghen;

ende wiemen dat zij wouden die in dezer zaken boven bleeff, etc.

item ten voorzeijden jaer, dach ende maent, heeft den verweerder Gheret Ghysen, met onsen

geworen bode voorts doen eijsschen bedaechde zeeckere getuijghen, met namen Wilm

Oeyen, Marten Kenens, Jan Ghielen, Vreijs Kenens, Jan Wouters, Gheret Conen, Jan

Beerts, Heijn Pelenders, Jan Moons, Pouwels Entte (?), Heyn der scheper, Jan Jacops,

Jan Peeltmans der jonghe, Ard Gielen ende Jan Tielens, dach hebbende ende hun conde in

dezer zaken te zegghen, begerende die zelve bij onzen scholtet inden eedt gestelt te hebbende

ende daernae op zijn vermeet verhoort te woorden, welcke getruijghen by onzen scholtet

inden eedt gestaet zijnde, hebben onder hunnen eedt getuicht binnen die behoorlijcke

proeffdaghen gelijck hiernae volgt.

948

Getuijchenisse ende namen der getuijghen by die verweerder Gheret Ghysen op ende

teghen den scholtet Peter Erlinghen inden naem vanden heere geleijt zijnde.

Tuicht Vreijs Kenens den xxiiijde dach der maent novembris int jaer xvc acht ende

tzestich onder eedt opt interrogatorien, alt wezende lxxxv jaeren ende seet daer wel conden

van te hebben datmen tot Exel gemeijnten vuijt gegeven heefft maer hij deponent en is daerby

niet geweest daer die zelve gemeten woorden, zeggende dat hij altijt geweten heefft alsmen

gemeijnten tot Exell vuijtgaff lancx die gemeijnte dat alsdan die parthijen dien zullcx

vuijtgegeven woorde, die huelte voor hun hielten ende dat zij daer scuppen mochten zonder

iemants toezegghen,

niet wetende offt Gheret Ghysen stacket alwijt voorder vuijtstaet dan zijnen gracht, den

welcken hij vuijtgeworpen heefft, placht te ligghen;

Zeet oock niet te weten hoe veel voeten breet dat een iegelijck teghen zijn erve hout planten

mach;

Dan hij deponent, heeft altijt hooren zegghen ende weten halderen soe wes iemant teghen zijn

erve planten, zullcx voor zijne huelt ende dat een ieder lancx zijn erve aen die gemeijnte een

huelte hadde,

Zeggende wel te weten dat Gheret Ghysen erve nu zijnde het mestendeel lancx die gemeijn

strate ligt ende dat by tyde Thonis Bosmans als die opt voorschreven erve woonde, allen die

grachten rontom het voorschreven erve, hij Thonis voorschreven, voor zijn hielde, gelyck die

verweerder Gheret Ghysen nu oock doet,

Zeggende daerby niet geweest te zijn aldaer dinghe palen aen Gheret Ghysen voorschreven

erve gseteken zijn,

Voorder vanden interrogatorien niet wetende, gedienende die parthij het best recht hebbende.

Opt tweede artickel des verweerder vermeten, zeet die voorzeijde deponent hem wel

kennelijck te zijn dat die grachten van Gheret Ghysen erve rontsom metter heulten bij het erve

gehoort hebben ende anders ter contrarien noijt en heefft horen zeghen gelijck hij deponent

voorschreven meijnt dat Gheret Ghysen die zelve voor zijn hielt ende gebruijckt.

Opt derde artikel des verweerders vermeten, zeet hij deponent voorschreven, waer te zijn dat

alle personen binnen Exel, die grachten liggende hebben binnen den veldt offt buijten den

veldt dat zij altijt het huelt voor hun halden die den gracht toebehoort, ende dat die huelte

voor erve gehalden woort, niet wetende dat dinghe palen aen Gheret Ghysen voorscreven erve

staen, offt tusschen zijn erve ende die gemeijn strate, voorder daer aff niet wetende.

Opt vierde artikel des verweeders vermeten, zeet die voorschreven deponent dat niemants in

een andermans huelte mach die vetde comen opscuppen, zeet voorder zijn kennelicheijt dar

aff boven opt derde artikel gezeet te hebben.

Opt vijffde artikel des veweerders vermeten, zeet die voorzeijde deponent dat hij des gheen

acht geslaghen en heefft ende daer van niet te weten.

Tuicht Jan Ghielen, ten zelven dache onder eedt opt interrogatorien ende alt wezende meer

dan over die lxxx jaren ende zeet daerbij geweest te zijn aldaer Jannen Shomers ende

Marten den Wever zaliger, zeecker gemeijnte vuijt gegeven zijn geweest ende daer Jannen

Shomers zullcx gemeijnte gepaelt is geweest, maer Martens voorschreven gemeijnte was te

bevorens gepaelt, eer hij daer by quame, zeggende dat Jannen Shomers gemeijnte gedroech

een halff boonder ende datmen alsdoen die palen staeck, zoe verre als sullcx gemeen woorden

ende dat hen die gerichten van Exel offt geworens doen toegehamen dat hij een huelte maken

949

zoude gelijck hij zelve vrede hebben woude, dan zeet dat hij deponent noijt enighe huelten

aen die gemeijnte voor erve heefft zyen meten, niet wetende dat Gheret Ghysen stacket zich

voorder stoecht dan zijnen alden gracht plocht te ligghen, den welck Gheret Ghysen

voorschreven nu vuijtgeworpen heefft, zeet oock niet te weten hoe veele voeten breet dat een

persoon aen zijn erve houwt planten mach, het welcke hij voor zijn erve halderen mach, wel

wetende dat Gheret Ghysen erve nu zijnde, aldernaest die gemeijn strate licht, dan zeet hij

deponent daerby niet geweest te zijn aldaer aen Gheret Ghysen voorscrheven erve dinghe

palen gestoken zijn, voorder vanden interrogatorien niet wetende, gunnende die parthijen het

beste recht hebbende.

Opt tweede artikel des verweerder vermeten, zeet hij deponent, voorschreven niet te weten

dat Gheret Ghysen stacket voorder vuijt gezaet is van zijnen gracht vuijtgesouwt zijnde placht

te ligghen, zeggende dat Gheret Ghysen erve soe langhe als hem deponent gedunct, lancx die

gemeijnte wal opgegraven ende geheijmpt is geweest, niet wetende offt Gheret voorschreven

die gracht metter huelten rontsom zijn erve liggendegebruijckt heefft offt dat die zelve hem

toebehorende zijn, zeet oock niet te weten dat Gheret Ghysen voorschreven die vetde in die

huelte rijzende gebruijckt heeft offt niet.

Opt derde artikel des verweerders vermeet, zeet hij deponent voorschreven niet te weten dat

iemants die grachten lancx die gemeijnte offt binnen en buijten die velden liggen hebben

heefft, dat die zelve die huelte voor erve ende voor zijn hielt; dan zeet wel te weeten dat die

personen die zulcxe grachten toebehorende zijn, die huelten gemeijnelijck vuijtscuppen,

veghen ende gebruijcken, niet wetende dat dinghe palen lancx Gherets voorschreven erve

staen, daromme daer aff niet wetende.

Opt vierde ende vyffde artikels des verweerders vermeten, zeet die voorzeijde deponent,

zijn kennelicheijt daer aff boven gezeet te hebben, voorder daer van niet wetende.

Tuijcht Heyn Pelenders, den lesten dach der maent novembris int jaer voorschreven onder

eedt opt interrogatorien, ende zeet daerby niet geweest te zijn aldaer iemanten dinghe

gemeijnten in erve vuijtgegeven offt gelevert is geweest, daeromme niet wetende offt men

alsdan iemanten die huelten voor erve gemeten heefft, dan zeet dat zijns deponents erve

eensdeels reenende ende geleghen is lancx die gemeijnte ende eensdeels lancx Thonis

Didden erve ende voorts lancx Jan Moons erve; aldaer eenen steen op offt aen die gemeijn

straet tusschen zijns deponents ende Jan Moons erve, dens welcken hij deponent aldaer

bevonden heefft, niet wetende int zeecker offt eenen pael is offt niet;

Dan zeet dat hij niet ghene en hadde dat iemants den zelven steen vuijt quaem trecken,

zegggende dat nae vuijtwijsen vanden voorschreven steene die huelte lancx die gemeijn

straete ende oock binnen lancx zijn velt bij zijn erve zoude toe behoren, zeet voorder vanden

interrogatorien niet te weten, gunnende die parthije het beste recht hebbende.

Opten tweeden, derde, vierden ende vyffden artikels des verweerders vermeten, zeet die

voorzeijde deponent zijn kennelicheijt daer aff boven opt interrogatorien gezeet te hebben,

voorder daer van niet wetende.

Tuicht Ard Gielen, ten zelven daghe onder eedt opt interrogatorien ende zeet daerby noch aen

noijt geweest te zijn aldaer iemanten dinghe gemeijnten in erve vuijtgegeven is geweest offt

daermen iemanten dinghe huelten voor erve gemeten heefft, niet wetende dat Gheret Ghysen

stackect voorder ter straten warts vuijt ligt dan zijnen gracht den welcken hy vuijtgeworpen

zoude hebben, placht te ligghen,

Zeet oock niet te weten hoe veele voeten breet dat iemants voor zijn erve op de gemeijnte

houwt planten mach,

Wel wetende nochtans dat Gheret Ghysen erve nu zijnde een groot paert lancx die gemeijn

straet gelegehen is,

950

zeggende daerby niet geweest te zijn aldaer lancx Gheret Ghysen erve enighe palen gestoken

zijn,

voorder vanden interrogatorien niet wetende,

gunnende parthije het beste recht hebbende.

Opt tweede artikel des verweerders vermeet; zeet die voorzeijde deponent daervan niet te

weten, want hij daer zelden verkeert heefft,

Niet wetende offt die grachten mettet huelten rontsom Gheret Gysen erve liggende, zijn

toebehoren offt niet.

Opt derde artikel des verweerders vermeet, zeet die deponent voorschreven, dat hij des

gheens voor zijn erve heft, soeverre zijn palen reijkende zijn, niet wetende dat lancx Gheret

Ghysen erve dinghe palen staen,

Zeet voorder daer van niet te weten.

Opt vierde artikel des verweerders vermeet, zeet die voorschreven deponent daer noijt bij

geweest te zijn, daeromme iemanten vroont vuijtgegeven heeft, daeromme niet wetende dat

int vuijtgheven der vroonten, die huelten mede voor erve gemeten zijn geweest, offt dat die

palen opten cant vander huelten gestoken werden;

Zeggende hij deponent, noijt gezien te hebben dat iemants in een anders mans huelte van

zijnen erve die vetde opgescupt offt geveecht heefft ende zeet dat hij niet gherne hebben en

zoude dat iemants in die huelte van zijnen erve die vetde op quame scuppen, het welcken hij

oock niet toelaten en zoude soe verre hij des gebeteren cost,

Zeet nochts meer dat hy noijt en heefft tot Exel weten wezen dat iemants een anders mans

heulte vanden erve die vetde opgescupt heefft.

Opten vyffden artikel des verweerders vermeet, zeet hy deponent voorschreven, wel te

weten dat onder Exel zeeckere palen op die gemeijnte staen, die welcke buijten die huelte

staen, zeggende dat sullcx aen zijns deponents erve gebuert is, ende dat aldaer op die

gemeijnte eenen steen staet den welcken hij voor eenen pael holt ende altijt gehalden hefft,

welcke voorschreven steen buijten die huelte staet,

Voorder niet wetende.

Tuicht Pouwels Entte, ten zelven daghe onder eedt, opt eersten artikel ende zeet daer noijt by

geweest te zijn, daermen iemanten enighe gemeijnte in erve vuijtgegeven heefft, offt daermen

iemanten die huelte voor erve mede genoten heefft, niet wetende hoe veele voeten breet dat

iemants voor zijn erve op die gemeijnte houwt planten mach, het welcke hij voor zijn erve

zoude moghe halderen, niet wetende hij deponent, dat Gheret Ghysen erve nu zijnde het

mestendeel lancx die gemeijn straet ligt, zeet voorts meer daerby niet geweest te zijn, aldaer

aen Gheret Ghysen erve enighe palen gestoken zijn, dan zeet dat Gheret voorschreven nu

cortelinghen hem deponent, eenen paelsteen gewezen heefft, lancx Gherets voorschreven erve

ende die gemeijn straet, den welcken eenen pael schijnt te zijn van aldertyt, ende staet een

paer voeten offt daeromtrent vanden gracht offt vanden rysteren, daer den gracht mede

opgebreet ende daer aen opgewasschen is, blijvende altoes by zijn eerste getuijgenisse in

dezer zaken gedaen,

Gunnende die parthijen het beste recht hebbende.

Opt tweede artikel des verweerders vermeet, zeet hij deponent voorschreven dat hij hem

gedacht tot zijnen eeersten getuijgenisse in dezer zaken getuicht zijnde, zeggende dat Gheret

Ghysen erve nu zijnde ronsom met grachten omgraven is, ende dat die grachten soe verre hij

die weet rontsom hem toebehorende zijn, dan zeet dat die grachten binnen Gheret Ghysen

velt in veele plaetschen vervallen, ende dat die huelte rontsom nae Gherets voorschreven erve

gedragende zijn, welcke huelten die voorzeijde Gheret opveecht ende die vetde daer van

gebruijckt.

951

Opt derde artikel des verweerders vermeten, zeet die voorschreven deponent dat hij die

huelten rontsom zijn erve voor zijn helt, soe binnen den velde als buijten den velde aen die

gemeijnte daer die grachten zijn toebehorende zijn ende dat hij deponent die huelten voor zijn

erve haldende is, geghegende dat zijn nagelinc oock van diesgelijcks halden,

Zeet voorts zijn kennelicheijt daer aff opt interrogatorien gezeet te hebben.

Opt vierde artikel des verweerders vermeten, zeet hy deponent voorschreven, daer wel bij

geweest te zijn, soe tot Helchteren als tot Exel, te weten aen Peter Rutten ende Jan

Goorkmans erven, daer op erffdelinghe geschieden;

Zeggende datmen in den zelve deylinghe die huelten binnen door den erven liggende, mede

voor erve gemeten woorden, ende dat die palen aenden cant vanden huelten gesteken

woorden, dan zeet zullcx buijten aen die gemeijnte niet gezien te hebbben,

Zeet voorts wel te weten dat aen een broock het welck toe placht te behoren Jannen Beerts,

nu toebehorende is Jannen Joris, dat aldaer eenen pael voor opten oort vanden broock offt

gracht staet ende niet opten cant vanden huelten ende zeet dat hij deponent noijt iemants

enighe vetde vuijt andermans huelte lancx zijn erve aen die gemeijnte en heefft weten, offt

zien scuppen ende opveghen, noch en heeft hij deponent tot Exel zullcx noijt weten wezen,

voorder daer aff niet te weten.

Opt vyffden artikel des verweerders vermeten, zeet hij deponent voors zijn kennelicheijt

daer van boven gezeet te hebben, voorder niet wetende.

Tuicht Jan Jacops ten zelvendaghe onder eedt, alt wezende lxx jaren, opt interrogatorien

ende zeet daer noijt bij noch aen geweest te zijn, daerinne daermen dinghe gemeijnte

vuijtgegeven ende die huelten voor erve mede gemeten heefft, niet wetende dat Gheret

Ghysen stacket voorder ter gemeijnten warts vuijtstaet dan zijnen gracht te bevorens placht te

ligghen, want hij deponent aldaer zelden verkeer heefft,

Zeet oock niet te weten hoe veele voeten breet iemants voor zijn erve op die gemeijnte houwt

planten mach, het welcke hij voor zijn erve zoude moghen halden, wel wetende dat Gheret

Ghysen erve nu zijnde, eensdeels ligghet lancx die gemeijn straet, dan zeet dat hij aen het

voorschreven erve gheen palen en heeft zien steken, noch weten staen daeromme daer aff

voorder niet wetende.

Gunnende parthijen het beste recht hebbende.

Opt tweede artikel des verweerders veremten, zeet die voorzeijde deponent, niet te weten

offt Gheret Ghysen stacket voorder vuijt gezat is dan zijnen alden gracht placht te ligghen,

Zeet oock niet te weten offt Gherets voorschreven erve rontsom wel omgraven is offt niet

ende offt der zelve Gheret die vetde in die huelten van zijnen erve gebruijckende is ende die

zelve huelten rontsom zijn ende voor zijn haldende ende toebehorende zijn offt niet.

Opt derde artikel des verweerders vermeten, zeet den voorzeijden deponent dat hij altijt

geweten heefft tot Exel soe wie enighe grachten het zij lancx die gemeijnte als binnen zijn

erve liggende heefft, dat die alsdan oock die huelten daer aff oock mede voor erve haldende

ende die vetde daervan gebruijckende is, gelijck hij deponent voorschreven zullcx lancx zijn

erve oock haldende ende gebruijckende is,

Zeet oock noijt geweten te hebben dat iemants vuijt eens anders mans huelte die vetde lancx

die gemeijnte offt binnen die velde vanden erven geresen zijnde opgeveecht ende gescupt

heeft, noch en heeft zullcx onder Exel noijt weten onderhalden.

Opt vierde artikel des verweerders vermeten, zeet die voorzeijde deponent wel geweten

ende gezien te hebben tot Exel aen die gemeijnte palen staen die welck voor palen gehalden

woorden, staende aen den cant vanden huelte;

voorder daer aff dan hy boven getuicht en heefft niet wetende.

Opt vyffde artikel des verweerders vermeten, zeet die voorschreven deponent daer van niet

te weten.

952

Tuicht Gheret Vercomen ten zelven daghe onder eedt opt interrogatorien ende zeet niet bij

noch daer aen geweest te zijn aldaer iemants gemeijnte voor erve vuijtgegeven ende die huelte

mede voor erve gemeten is,

Niet wetende dat Gheret Ghysen stacket voorder staet op die gemeijn straet dan zijnen gracht

voortyts plocht te ligghen,

Zeet oock niet te weten hoe veel voeten breet iemants aen zijn erve op die gemeijnte houwt

planten mach, het welck hij voor erve zoude moghen halden,

Wel wetende dat Gheret Ghysen erve nu zijnde eensdeels lancx die gemeijnte geleghen is,

Dan zeet daer niet bij geweest te zijn aldaer aen Gherets voorschreven erve dinghe palen

gestoken zijn, noch en weet hij deponent aldaer alwijt gheen palen staen;

Zeeyt voorder opt interrogatorien niet te weten,

Gunnende die parthijen het beste recht hebbende.

Opt tweede artikel des verweerder vermeten zeet hij deponent voorschreven niet te weten dat

Gheret Ghysen stacket voorder vuijt en staet dan zijnen gracht te bevorens plocht te ligghen,

zeet voorts oock niet te weten dat Gheret Ghysen erve rontsom omgraven zoude zijn ende dat

hij die vetde in die huelte vanden erve rijzende, gebruijckende ende voor zijn halden is, dan

zeet wel te weten dat Gheret Ghysen voorschreven sommighe grachten van zijnen erven voor

zijn haldende is.

Opt derde artikel des verweerders vermeten, zeet die voorzeijde deponent dat hij deponent

ende meer anderen aen zijn zijde wonende, den welcken die grachten toebehoren die huelten

oock daer van voor hun haldende zijn ende sullcx huelten zoe wel lancx die gemeijnten als

binnen den velden oock voor hun erve gebruijckende ende gebruijckende zijn geweest,

zeeggende noijt gezien te hebben dat iemants in een ander mans erve die huelten, het zij

lancx die gemeijnte als binnende den velde, vuijtscupden ende opveechden, noch en heefft hij

deponent sullcx tot Exel noijt weten wezen.

Opt vierde artikel des verweerders vermeten, zeet die voorschreven deponent dat tusschen

hem ende Jacop Swolders erve tusschen hem ende Beerten Beerts, zeeckere palen aen hun

erven buijten de gemeijnte staen, welcke hij deponent ende zijn voor alders altijt voor palen

gehalden hebben, die welcke voorschreven palen vuijten op de huelten op die gemeijn straet

staen, wel een halff roeij, dan zeet dat Jacop Swolders huijsinghe wel connen zoude opten

pael die welcke wijst op die hutte van Jacops voorschreven zijde.

Opt vyffde artikel des verweerders vermeten, zeet die voorschreven deponent daer aff niet te

weten.

Tuicht Jan Moons, ten zelven daghe onder eedt opt interrogatorien ende zeet daer noijt bij

noch aen geweest te zijn daermen dinghe gemeijnten iemanten vuijtgegeven ende die huelten

alsdoen voor erve mede gemeten heefft,

niet wetende dat Gheret Ghysen stacket voorder ter straeten warts vuijt staet dan zijnen gracht

voortijts placht te ligghen,

zeet oock niet te weten hoe veele voeten breet dat iemants voor zijn erve op die gemeijnte

houwt planten mach, het welcke hij voor erve zoude moghen halden,

wel wetende dat het mestendeel van Gherets voorschreven erve tegen die ghemeijn strate

geleghen is,

dan zeet daer niet by geweest te zijn, aldaer aen Gheret Ghysen voorschreven erve enighe

palen gestoken zijn noch en weet aldaer gheen palen staen,

zeet voorder opt interrogatorien niet te weten,

gunnende die parthijen het beste recht hebbende.

953

Opt tweede artikel des verweerders vermeten, zeet die voorzeijde deponent niet te weten offt

Gheret Ghysen zijn stacket niet voorder vuijtgezat en heefft dan zijnen alderen gracht placht

te ligghen,

Zeet voorder vanden tweeden artikel niet te weten.

Opt derde artikel des verweerders vermeet, zeet die voorzeijde deponent datmen bij hem

deponent ende aen zijn bellendt altijt gehalden heefft soe nu genighe grachten het zij lancx die

gemeijnte offt binnen die velden liggende heefft, dat die het gebruijck vanden huelten daer

zullcx grachten geleghen zijn, hebben gelijck zij het gebruijck van hun ander erve hebben.

Opt vierde artikels des verweerders vermeten, zeet de zelve deponent dat by zijns deponent

erve tusschen hem ende Heijnen Pelenders een padsteen staet gelijck gelijck zij den zelven

voor eenen pael haldende zijn, staende buijten de huelten op die gemeijn straet ende heeft den

thoon ooft diezelve op drij huelten wijzende, ware te weten op eenen anderen paalsteen

binnen de vetde tusschen hem deponent ende Heijnen Pelenders ende oock buijten lancx die

gemeijn strate der huelten tusschen hem deponent ende Heijnen Pelenders voorschreven;

zeggende datmen zullcx huelte dar sulcken steen offt pael voor wijschende soe wel

gebruijckende is als hun eijghen erven, dan zeet daer niet bij geweest te zijn aldaer zulcke

paelsteen gestoken is geweest, noch hij dpeonent en heefft zijn vader daer van noijt gebracht,

zeggende dat hij deponent ende Heijn Pelenders, hun nae sulcken paalsteen reguleren ende

den zelven voor eenen pael halden,

Zeet voorts meerest niet geweten, offt gezien te hebben dat iemants in eens andermans erve

die huelte opscupden, noch en heefft het zelve tot Exel noijt weten wezen.

Opten vijffden artikel des verweerders vermeten, zeet hij deponent, voorts zijn kennelicheijt

daervan boven gezeet te hebben, voorder daer aff niet wetende.

Tuicht Jan Tielens, wonende tot Hechtel, onder eedt, alt honderd jaer min twee, opt

interrogatorien ende zeet daer noijt bij noch aen geweest te zijn daermen iemanten dinghe

gemeijnte vercocht, vuijtgegeven ende gepaelt heefft, ende mets dyen niet wetende datmen

iemanten enighe huelte voor ene mede gemeten heefft; niet wetende dat Gheret Ghysen

stacket voorder ter gemeijnten warts vuijtstaet dan zijnen alden gracht placht te ligghen, oock

niet te weten hoe veele voeten breet dat iemants voor zijn erve op die gemeijnte houwt

planten mach, het welcke hij voor erve zoude moghen halden, wel wetende dat Gheret

Ghysen voorschreven erve eensdeels lancx die gemeijn strate geleghen is, dan zeet daer niet

by noch aen geweest te zijn aldaer dinghe paelen aen Gheret Ghysen voorschreven erve

gestoken zijn geweest, noch en weet aldaer gheen steken, zeet voorder opt interrogatorien niet

te weten; gediennende de parthijen het beste recht hebbende.

Opt tweede artikel des verweerders vermeten, zeet die voorzeijde deponent daer van niet te

weten, want hij daer zelden verkeert.

Opt derde artikels des verweerders vermeten, zeet die voorzeijde deponent hoe zijns

deponent erve hoe welcke Peter zijn behouwt soone nu bezittende is, eensdeels ligghet lancx

die gemeijn straet, zeggende dat tusschen den gracht ende opten cant vanden huelten eenen

pael staet, tusschen welcken gracht ende pael hij deponent altijt die vetde vanden huelte als

zijn eijghen erve gebruijck heefft, dan zeet niet te weten offt die huelte erve is offt niet,

zeggende dat hij ende Peter Pelenders, die vetde vanden huelte lancx hun erve liggende altijt

gebruijckt hebbende, ende den pael voorschreven staende opten cant vanden huelten voor

eenen pael altijt gehalden hebben maer hij deponent, en heeft zulcx pael niet zien steken,

Niet wetende van enighe palen aen Gheret Ghysen erve staende want hij die niet en heefft

zien zetten.

954

Opt vierde artikel des verweerders vermeten, zeet die voorgaende deponent dat hij niemants

in eens andermans erve die vetde vanden huelten heefft zien opscuppen ende opveghen,

zeggende vanden zelven artikel voorder niet te weten.

Opt vyffde artikel des verweerders vermeten, zeet hij deponent voorschreven, daer aff niet

te weten.

Tuicht Heijn der scheper, onder eedt opt interrogatorien, alt lv jaren offt daer omtrent ende

zeet daer noijt by geweest te zijn daermen iemanten enighe erve vuijter gemeijnten vercocht,

gelevert offt gepaelt heefft, mets dyen niet wetende offt men die huelten voor ene mede

gemeten offt niet, dan zeet datter zeecker appelboomen, meijnende datter twee zijn, in Gheret

Ghysen hoff staen, welcke appelbomen aldaer gestaen hebben tertyt dat een genaempt Peter

Thijs van Peer daer op woonden, by welcken Peter, hij deponent, aldoen woonden, ende

gewoont heefft eer Jan Ghysen het zelve erve cocht, maer op Gheret Ghysen die verweerder,

nu op woont, zegggende dat Peterke voorschreven appelbomen doen ter tyt stonden beneden

inden hoff ende dat die cap vanden gracht lach buijten die voorschreven appelbomen, maer en

weet niet offt Gheret Ghysen voorschreven stacket voorder ter straten warts staet dan die

cappe vanden alden gracht placht te bevorens te staen ligghet, niet wetende hoe veele voeten

breet dat iemants voor zijn erve op de gemeijnte houwt planten mach, het welcke hij voor erve

zoude moghen halden, wel wetende dat Gheret Ghysen erve nu zijnde eensdeels lancx die

gemeijnte geleghen is, dan zeet daer niet bij gheweest te zijn aldaer aen Gherets voorschreven

erve nu zijne, dinghe palen getoken zijn, zeet voorder vanden interrogatorien niet te weten,

gunnende die parthijen het beste recht hebbende.

Opt tweede artikel des verweerders vermeten, zeet die voorzeijde deponent dat hij niet en

weet offt gheen acht geslaghen en heefft dat Gheret Ghysen stacket niet voorder ter straten

vuijtwarts en staet dan zijnen gracht plocht te ligghen;

Wel wetende nochtans dat Gheret Ghysen erve nu zijnde, rontsom omgraven is ende

omgraven is geweest; soe langhe als hij deponent aldaer verkeert heefft, te weten wel xxxiiij

jaren, dat hij die grachten metter huelten voir zijn helt, ende die vetde vander huelten van

zijnen erve rontsom gebruijckt heefft ende noch alwijt gebruijckende is.

Opt derden artikel des verweerders vermeten, zeet die voorzeijde deponent dat hijt altijt

heefft weten halden, soe voor dinghe grachten, soe binnen den veld als buijtens velts liggende

heefft, dat zullcx personen die huelten voor hun erve halden ende die vetde daervan

gebuijcken, zeggende datter noch eenen pael aen Gheret Ghysen erve lancx die ghemeijnte

staet, de welcke buijten die huelten staet ende hy den zelven van alden luijden voor eenen pael

altijt heefft weten halden.

Opt vierden artikel des verweerders vermeten, zeet die voorzeijde deponent dat hij daer aff

anders niet en weet dan hij aen Peter Tielen erve zeecker palen heefft gezien, staende buijten

der huelten, welcke palen der alde Tielen thans voor palen hald.

Opt vyffde artikel des verweerders vermeten, zeet zullcx voorder daerinne geruert wel te

hebben hooren zeggen, voorder daer aff niet wetende.

Tuicht Marten Oeyen, onder eedt, wonende tot Hechtel, opt interrogatorien ende zeet daerby

ende aen geweest te zijn, daermen tot Hechtel een gemeijnten, geheijten die Bollis, in erve

vuijtgegeven heefft ende datmen alsdoen die palen staeck ende zetde opten cant vanden gracht

955

ende niet op de cant vanden huelten, niet wetende datmen alsdoen dinghe huelten voor erve

mede gemeten heefft,

Zeet oock niet te weten dat Gheret Ghysen stacket alwijt voorder staet op die gemeijn straet,

dan zijnen gracht den welcken hij vuijtgeworpen heefft, placht te ligghen, noch oock niet en

weet hoe veele voeten breet dat iemants voor zijn erve op die gemeijnte houwt planten mach

het welcke hij voor erve zoude mogen halden, wel wetende dat Gheret ghysen voorschreven

erve, nun zijnde, eensdeels lancx die gemeijn straet geleghen is, dan zeet daaer niet by

geweest te zijn aldaer aen Gheret Ghysen erve voorschreven enighe palen gestoken zijn,

Zeet voorder vanden interrogatorien niet te weten, gedienende de parthijen het beste recht

hebbende.

Opt tweede artikel des verweerders vermeet, zeet die voorschreven deponent, daervan niet te

weten.

Opt derde, vierden en vyffden artikels des verweerders vermeten, zeet die voorzeijde

deponent dat hij zeecker erve heefft die welcke eensdeels lancx die ghemeijn straete ligghen

ende lancx die gemeijn vroont renende zijn, aldaer zeecker alde palen staen, ende over

mensche gedenckens gestaen hebben, welcke palen hij deponent, voor palen haldende is,

staende buijten die huelten aen die gemeijnte, aldaer hij die vetde vander huelten totter

voorschreven palen toe, ende soe verre die huelten reijcken, altijt hehaelt, opgescupt ende

gebruijckt heefft,

Niet wetende van dinghe palen aen Gheret Ghysen erve nu zijnde, staende, want hij die aldaer

aen zyn erve niet en heefft zien steken, zeggende oock niet gezien te hebben dat iemants is

een andermans erve die vetde vander huelten op gescupt offt gehaelt heefft.

Tuicht Jan Wouters, onder eedt opt interrogatorien, zeet daer noijt by geweest te zijn

daermen dinghe gemeijnten in erven vuijtgegeven ende die huelte voor erve gemeten heefft,

niet wetende dat Gheret Ghysen stacket voorder ter gemeijnten warts vuijtstaet dan zijnen

gracht den welcken hy nu vuijtgeworpen heefft, placht te ligghen, zeet oock niet te weten hoe

veele voeten breet dat iemants voor zijn erve op die gemeijnte houwt planten mach, hetwelcke

hy voor erve zouden moghen halden, wel wetende dat Gheret Ghysen erve nu zijnde,

eensdeels lancx die gemeijnte geleghen is, dan zeet gheen palen aen Gherets voorschreven

erve te hebben zien steken, voorder vanden interrogatorien niet wetende, gediende die

parthijen het beste recht hebbende.

Opt tweede artikel des verweerders vermeten, zeet die voorzeijde deponent niet te weten dat

Gheret Ghysen stacket niet voorder vuijt en staet dan zijnen alden gracht voortyts geleghen

zoude hebben, zeet voorder vanden zelven artikel niet te weten.

Opt derde artikel des verweerders vermeten, zeet die voorschreven deponent, wel gezien te

hebben dat die personen grachten ligghende hebbende, het zij binnen den veld offt buijtens

velts, dat zulcke personen die vetde vanden huelten opscuppen ende grebruijcken, zonder

iemants teghenszegghen, ende hij deponent en heefft zullcx noijt weten verbieden, niet

wetende van dinghe palen aen Gheret Ghysen voorschreven erven staende, want hij zullcx

niet en heefft zien zetten.

Opt vierde artikel des verweerders vermeten zeet die voorzeijde deponent dat hij niemanten

die vetden vander huelten aen een andemrmns erve en heefft zien offt weten opscuppen; zeet

voorder vanden zelven artikel niet te weten.

Opt vyffde artikel des verweerders vermeten, zeet hij voorschreven deponent, hoe dat int

middel van zijn deponents erve offt velt eenen steen over eijnde staet, wel een voet offt

956

daeromtrent boven vuijter aerden, welcke steen zijn alders zeeden eenen pael te zijn, dat hij

deponent heeft zullcx steen niet zien steeken, zeggende dat den zelven voorschreven steen

staet vanden gracht een weenich, te weten wel anderhalven voet, enden hij deponent heefft de

gelijcken steenen wel meer gezien steecken die welcke sommighe opten cant vanden gracht

ende sommigxche vanden gracht, dan zeet diezelve deponent niet te weten offt zullcx steenen

palen zijn.

Tuicht Jan Beerts, den alden, onder eedt opt interrogatorien ende zeet daerby geweest te zijn

aldaer die gesworens van Exel geleden omtrent veertich jaren, Jannen Beerts, zijnen vader,

een stuck erff oft broecx vuijter gemeijnte in erve vuijtgemeten ende gepaelt hebben,

zeggende dat den pael alsdoen gesteken woort vast opten hoeck vanden gracht, niet wetende

dat Gheret Ghysen, stacket voorder ter straten warts vruijtstaet dan zijnen alden gracht te

bevorens placht te ligghen, zeet oock niet te weten hoe veele voeten breet iemants voor zijn

erve op die gemeijnte houwt planten mach, dat hij voor zijn erve zoude moghen halden, dan

zeet wel te weten dat Gheret Ghysen erven eensdeels ligt lancs die ghemeijnte, zeggende

daerby niet geweest te zijn aldaer aen Gheret Ghysen voorschreven erve, nu zijnde, dinghe

palen gestoken zijn geweest, voorders vanden interrogatorien niet wetende, gunnende die

parthijen het beste recht hebbende.

Opt tweede artikel des verweerder vermeten, zeet die voorschreven deponent, hoe dat

Gherets voorschreven erven rontsom begraven is ende langhen tyt begraven is geweest, niet

wetende dat die grachten metter huelten rontsom zijn erve zijn toebehorende zijn offt dat

Gheret Ghysen voorschreven die vetden vander huelten gebruijckende is offt niet,

Opt derde artikel des verweerder vermeet, zeet die voorschreven deponent niet te weten dat

personen die grachten binnen offt buijten den velde liggende hebben dat die zelve personen

die huelten voor hun halden, ende die zelve huelten metter vetden als hun eijghen erve

gebruijcken, zeet oock niet te weten dat enighe palen aen Gheret Ghysen erve nu zijnde,

staen, de welcke buijten die huelten van zijnen erve staen zouden.

Opt vierde artikel des verweerders vermeet, zeet die voorzeijde deponent, wel te geloven dat

niemants in een andermans huelte die vetde mach comen schuppen ende opveghen, dan hij

deponent en weet niet offt alzulcke huelten metter vetden den erven toebehorende zijn, zeet

voorder vanden zelven artikel niet te weten.

Opt vyffde artikel des verweerder veremet, zeet hij deponent voorschreven, hoe dat tusschen

Gheret Kuenen ende Berts Beerts erve eenen pael staet buijten der huelten maer hij

deponent en weet niet offt zullcx voor eenen pael gehalden woort, voorder dan hij en heefft

hooren zegghen dat eenen pael ware.

Daernaer den xxvden dach der maent meij int jaer xvc negen ende tzestich, heefft die

verweerder Gheret Ghysen, met deze voorgaende getuijghen gerenuntieert van thoon,

behalven zijn allegatie ende calengeringhe voorden vonnisse, hoe verre des hem beliefft te

moghen overgeven.

Opden zesden dach der maent july int jaer voorschreven heefft der scholtet Peter

Erklinghen inden naem als hij ageert een calengeringhe voorden vonnisse op ende teghen

den verweerder Gheret Ghysen overgegeven, welcke calengeringhe hiernae volghet ende is

luijende aldus.

957

Calengeringhe Peter Erlinghen, scholtet inden naem vanden heere, aenlegger, op ende teghen

alsulcke getuigenisse als Gheret Ghysen in zijn wederproeff voor scholtet ende schepenen van

Exel geleijt heefft, aengaande den stacket.

Inden eersten calengeert der scholtet inden naem vanden heere, aengaende den stacket, allen

getuijchen die getuijcht mochten hebben van hooren zegghen ende allen getuijchen die

discorderen ende niet en accorderen die derzelve verweerder geleijt heefft ende allen

getuijchen die den zelven maechtalich zijn ende allen getuijchen die over hun jaeren zijn.

Daernaer den xiiijden dach der maent septembris int jaer xvc neghen ende tzestich, heefft de verweerder Gheret Ghysen geallegeert dat vuijt den acten niet blijcken zal dat hij

zijn stacket niet ter gemeijnten warts vuijt gezat offt getimmert heefft, dan zijnen alden gracht

placht te ligghen ende calengeert voorts allen die getuijchen byden den scholtet geleijt zijnde,

de welcke getuicht mochten hebben van hooren zegghen ende allen die getuijghen die den

zelven maechtalich zijn.

Den xxvijden dach der maent septembris int jaer voorschreven, heefft der scholtet Peter

Erlinghen inden naem vanden heer, geantwoort op alzuclke allegatie ende calengeringhe als

der verweerder Gheret Ghysen op hem lestmael gedaen heefft ende zeet dat zijn getuijgenisse

ende allen anderen acten bij hem offt zijnen substituyt voorts gestalt ende innegebracht, niet

gecalengeert en zullen zijn, ende dat met verbaal ende ijdel woorden en zijn, dat Gheret

Ghysen voorschreven overgegeven offt voorts gestalt heefft, daeromme int geheel

gecalengeert te zijn, verzuckende mets dyen van ons schepenen voorschreven vonnisse.

Daernaer den xijden dach der maent octobris, int jaer voorschreven, hebben parthijen, ten

beijde zijden vonnisse verzocht ende wije schepenen daer op gemaent zijnde, hebben onzen

voyt genomen.

Vonnis deffinityff

Den ix dach der maent novembris, int jaer duijzent vijffhondert neghen ende tzestich, hebben parthijen ten beijden zijden vonnisse verzocht ende wij schepenen daer op gemaent

zijnde, hebben gewezen op correctie onzer hoofde Vliermael, nae clacht, antwoordt,

bescheet, allegatien ende calengeringhen, in dezen ten beijden zijden gedaen ende gebleken

ende na visitatie der acten daer van ghedaen, den scholtet inden naem als hij agerende is

qualijck gefundeert te zijn, in zijnder aenspraken, wijsende den zelven scholtet tot eenen

beteren besceden, compenserende die costen ten beijden zijden gedaen.

Welck vonnis Gheret Ghysen, verweerder in dezen beroepen heefft voor onzer hoofde

Vliermael omme ons aldaer een betere doen leren offt by hetzelve te blijven.

Den scholtet peter Erlinghen is des beroeps wederparthije gewoorden, blijvende bij

schepenen vonnis voorschreven.

Alsdoen heeft den scholtet ons schepenen vortaen gemaent op die voorschreven partijschap

ende wij schepenen, daer op gemaent zijnde hebben gewezen op correctie als voor, die

voorschreven partijschap genoech vergadert ende dat parthijen ten beijden zijden schrijffgelt

958

ende bezit gelt namptiseren zullen met sommen verborghen binnen xv daghen ende den

daghen voorden opzitten den recht sterck genoech verbypanden naden Loonschen Lantrecht

op verlies der zaken.

Ende parthijen ten beijden zijden hebben genamptiseert ende verborcht nae luijde ons vonnis

voorschreven.

Anthonis Vanden Steene

Secretare

Anno xvc lxx den ix dach maij is den teghenwoordich proces myts scholtet ende schepenen

van Exel voor ons gericht der hoogher banck Vliermael aenbracht.

Uit Le Propagateur - Van de 26ste

januari 1861

Nous extrayons de la gazette van Yperen en Poperinghe les vers suivants:

Geef en u zal gegeven worden.

O mensch, verrykt met geld en goed,

Die leeft in weelde en overvloed

Ik smeek u laet u toch erbarmen

Sluit uwe beurzen niet voor den armen

Maer reikt hem toch een milde hand,

En schenk hem heul en onderstand!

Een blinde grysaerd in den nood

Verstramd van koude, byna dood,

Schier zonder nooddruft, zonder kleeren

Hy weet niet waer zich henen keeren

Hy reikt tot u zyn stervend hand

Om hulp, en troost, en onderstand!

Een afgeleefde man en vrouw

Geteisterd door gebrek, in rouw

De bleeke doodverf op de wangen

Zien treurig rond om troost ’t erlangen

Liefdadig mensch, reik hun de hand

En schenk ze hulp en onderstand.

Een moeder met haer talryk kroost

Bevindt zich gansch beroofd van troost

De wintervorst vergroot haer lyden

Haer aeklig lot baert medelyden

O ryke mensch, leen haer de hand

En bied ze hulp en onderstand.

959

De schaemle weesjes in haer hut

Door koude en honger uitgeput

Doen hare bee ten hemel stygen

In hoop van heul en troost te krygen

Zy reiken nog haer zwakke hand

En smeeken steeds om onderstand.

Ach! Hoeveel armen in den nood

Reikhalzen naer wat bedelbrood

O mensch, wil hunner toch gedenken

God loone die hun de aelmoes schenken.

Zie, hoe ze uitreiken hunne hand

Om hulp, en troost en onderstand.

Ontsluit uw koffers met geweld

Vol opgepropt met goud en geld

En deel toch de armen lieden mede

Gewis; zy doen voor u hun bede

En smeeken met gevouwen hand

O mensch, om hulp en onderstand!

De hemel zag u gunstig aen

Wen gy het daglicht hebt ontvaen

Werdt gy met rykdom overladen

O mensch, wil de armen niet versmaden

Maer schenk hun met een milde hand

Een aelmoes tot hun onderstand

Gy, allen die bermhertig zyt

Helpt de armen in den wintertyd

Gy zult bermhertigheid verwerven

Toen gy de bleeke dood zult sterven

God zal u leiden by der hand

Tot in het hemelsch vaderland!

De heer van aerd- en hemelryk

Voor wien de menschen zyn gelyk

Zal ook ruimschoots uw aelmoes loonen

Hy zal zich dan bermhertig toonen

En zal u in genade ontvaen

Wanneer gy zult ter hemel gaen

Kom, zal hy zeggen, trouwe vriend

Gy hebt het paradys verdiend

Treed binnen in de hemelzalen

Daer zult gy eeuwig zegepralen

Die plaets was reeds voor u bereid

Tot loon van uw milddadigheid!

Wytschate, lauwmaend, 1861

960

J.B.D.

Schoone Isabelle

Liedken of samensprake tusschen eenen jongman en zyne Beminde Stemme: Schoone Isabel

Schoone Isabel, verstaet myn reden wel,

Helpt uwen minnaer uyt het droef gekwel

Die dag en nagt, met zugten en geklagt,

Heeft zoo menigmael aen u deur gewagt.

Al wat gy doet, ’t is al verlore moeyt

Vertrekt van hier, gy minnaer met er spoed,

Blyft dan die gy zyt, ik houd myn eenigheyd,

Want ik ben te schamel, en gy zyt te ryk.

Maer schoone, godin, keert uwen stueren zin,

Al ben ik ryk, toont my doch wedermin

En laet dat niet, het is nog meer geschied,

Want gy zyt den band van al myn verdriet.

Maer kameraed, zegt my eens met er daed,

Waerom dat gy uw oogen op my slaet,

Is het om myn eer, dan blyf ik in verzeer

Wilt terstond vertrekken, en komt niet meer

Neen, myn liefste fyn, ’t is om u zoet aenschyn,

En uw bruyne oogen die als sterren zyn,

Uyt puere liefde groot, ‘k en liet u niet in nood

Al moest ik voor u sterven de bitter dood.

Uwe zoete tael, als een nagtegael,

Ik weet zoo doen de jongmans al te mael,

’t is maer om de bloem, van de dogters maegdom

En dan gaen de jongmans dragen hunnen rom.

Ach, myn lief plaisant, ‘k en liet u niet in schand

Daer is op trouw een ring van diamant

Myn lyf en goed, geef ik met er spoed,

Gelyk een minnaer aen zyn liefste doet.

Zyt gy verheugd, en dat in eer en deugd,

Daer is myn trouw, en ook myn jonge deugd,

Komt laet ons gaen, u droefheyd is gedaen,

Want door al u klagen, hebt gy troost ontfaen.

Roept nu overleuyd, Isabel de bruyd,

Roept de schalmyen, trommels en fluyt;

Wenscht aen dit paer, geluk in ’t openbaer,

Dat zy in eer en vreugden leven by malkaer.

961

Nieuw liedeken

Klagt van den jongen soldaet Stemme; Rose ma foi.

Een jongheyd geprezen, riep in het open veld,

Rosa voor deezen, ‘k was in u hert gesteld

O vaderland geprezen,

O lief myn uytgelezen

Rosa vriendin, gedenkt, gedenkt ons min.

Hy zag de velden, bedouwt met traenen nat,

Men kwam te melden, dat men vernomen had

Het volk moest gaen vertrekken

’t gemoed kwam op te wekken

Rosa vriendin, gedenkt, gedenkt ons min.

Met duyster nagten, stond ik op schildwagt,

Was myn gedagten, aen die myn hert genaekt,

De min kwam presenteren

Thans moet ik repeteren

Rosa vriendin, gedenkt, gedenkt ons min.

Als ik gaen rusten, is wederom myn gedagt,

O zoete kusten, daer ik zoo menig nagt

Myn lief kwam te omhelsen

En riep, zoete Belsen,

Rosa vriendin, gedenkt, gedenkt ons min.

O lief gepresen, nog eenen korten tyd

Toen zal ik weezen, met u wer zyn verblyd

En in myn ermen rusten,

Op onze groene kusten

Rosa vriendin, gedenkt, gedenkt ons min.

962

Nummer 45 Doos Gazette mei 2006 guido.vandermarliere@telenet.be

Betweterigheid uit den tijd

Hooge klemmers

Diepe zwemmers

Schaverdynders op het ys

En zyn al te gaar niet wys

In deze Doos gazette

proberen we wat oude kluchten uit.

Daar naast – en dat is niet om te lachen – zit er een volledige heruitgave – van het nieuw

gemakkelijk huisboekske voor de landman – waaruit je alles kan leren om de koeien te

genezen.

En dan krijg je nog enige bezinning over de dronkenschap uit de jaren 1880 en

Niet te verwaarlozen weer eens twee fantastische vuile liedjes en één serieus van één van mijn

lievelingsdichters Frederik Van Eeden.

Moppen en kluchten met een baard.

Uit ’De Toekomst’ - 8 juni 1862

Pauw de Dood had dorst, maer daer hy geen geld had stak hy twee flesschen in zyn zak. De

eene was vol water, de andere leeg, zoo ging hy naer eene herberg. – Geef my eens voor een

kwartje genever, - zeide hy, en zette de ledige flesch op den toog. De genever werd er in

gedaen, en Pauw stak de flesch in zyn zak. – Hola! Riep de baes, geld! – Ik zal je morgen wel

betalen. – Waerachtig niet, hier met de flesch! – Pauw gaf de flesch met water, die in het vat

geledigd werd, en zoo had hy genever zonder geld.

Uit ‘De Toekomst’ – 12 oktober 1862

Een policieman, te Londen, nam onlangs een jongen bij den kraag die bezig was met eenbroek

te stelen (annexeren). – Met wel regt palmt bij dit kleedingstuk in? – vroeg de policieman. –

Ik annexeer heet, - antwoordde de dief, - omdat ik het noodig heb om mijne natuurlijke

grenzen te duiken! ‘

‘duiken’ is het West-vlaams voor ‘verbergen’.

Uit ‘De Toekomst’ – 25 oktober 1863

Twee boeren stonden in de laatste lente over den schoonen oogst te spreken, dien zij in heet

verschiet zagen en zegden: - Indien de warme regen nog eenige dagen voortduurt, zal alles uit

den grond komen’ – Bah! – Hernam de andere verlegen, en ik die twee vrouwen op het

kerkhof heb!’

En een mop – met een Leopold II – baard - die ze mij gisteren nog vertelden!

Twee heren en eene dame zaten onlangs in eenen wagen van den ijzeren weg, geen der drij

kenden elkaar. Het konvooi was in vollen gang en eensklaps kwam men onder een tunnel of

onderaardsche weg: het werd natuurlijk al met een donker… een der twee mannelijke

reizigers, die zeker een farceur was, gaf eenen luiden kus op het averregste zijns hands en ter

963

zelfder tijde eene oorveeg aan den anderen die regt over hem in het rijtuig zat. – Dezen laatste

geheel bedwelmd, riep uit: ‘Madam! Het is ik niet!’

Uit de bibliotheek van de Leuvense universiteit.

Nieuw gemakkelyk huysboeksken voor den landman Van een getal genees-Middelen ofte Remedien voor de

KOEYEN

Waer van veele, by proef-ondervindingen, zelfs nu onlangs geëxerceerd zyn, goed bevonden,

alles door eenen kundigen Huysman by een versaemeld, zynde een belangelyk Huysboeksken

voor de Landamen.

TOT ALKMAER

Men vindse te koopen tot Gend, by de Geboeders GIMBELET , Boekdrukkers en

Boekverkoopers, op de Kornmerkt – 1790.

VOOR -BERIGT

WEERDE LANDLIEDEN!

Hier bied men U een Gemakkelyk Huysboeksken van Genees-Middelen voor Koeyen aen, en

waer van veele by proefondervindinge zyn goed bevonden, het zyn min kostbaere Remedien,

zoo dat men geenen halven Apotheek of winkel in zyn huys noodig heeft, in tegendeel kan

men veel van ’t goed dat ik opgeve op de naestgelegen plaetsen krygen en geheel veele heeft

men selfs in huys.

Ik verkiese niet opentlyk met mynen naem te pronken, ik hebbe dit laeten drukken zoo als ik

’t zelve jaeren gebruykt en voor my opgestelt hebbe, het zal my het grootste genoegen zyn,

door dese eenvoudige Middelen iets toe te brengen tot ons gemeenschaplyk welzyn, en my

hier van te quyten maekt myn pligt uyt en die te volbrengen maekt weder myn genoegen uyt.

Van welk een groot nut het groeyen en bloeyen der koeyen is, begrypt elk ligt, en welk nadeel

derhalve verwaerloosinge van of aen dese allernuttigste beesten doet, is gemakkelyk na te

gaen.

Siet daer de reden die my bewogen hebben, dit boeksken algemeen verkrygbaer te maeken.

Gebruykt dan dit getal Genees-Middelen zoo als zy U hier worden voorgesteld en aen de hand

gegeven, tot het algemeene en uw eygen welzyn.

Ontfangt se met die toegenegentheyd als se U worden aenbevolen, leerd zoo het welzyn uwer

beesten kennen, en vaert wel.

DEN HUYSMAN

964

NIEUW GEMAKKELYK

HUYSBOEKSKEN

VOOR DEN

LANDMAN

Raed voor Koeyen die met het ligt blyven staen.

Zoo uwe koey met het ligt blyft staen, neemt 2 Mengelen Keiremelk, 8 groote of 12 kleyne

ajuinen, een handvol Salie, een maetje Wyn-Azyn, laet dit te saemen eene halve ure koken, en

als het lauw is, doet er dan een panneken vol Raep-Oly in, roerd het zelve wel en geeft het de

Koey in.

Voor Koeyen, die aen de Melk blyven liggen.

Neemt een vierendeel Baekelaer, twee stukken brood, een mengel bier, een half panneken

boter, laet dit eene halve ure koken, smeert voor 4 stuyvers Altea op ’t kruys, en droogt het

zelve met een kolvuer in.

Voor de Blaer der Koeyen.

Wanneer er groote Blaeren onder de tonge van uwe Koey komen, gelyk al een wind Ey, of

ook wel onder den steert, als by dit gewaer word, zoo neemt eene schaere en knipt de Blaere

door, en vryft daer dan wat zout in, twee à dry dagen lang, zoo gy dit in tyds doet, is uwe koey

behouden.

Goed bevonden.

Voor de Pof der Koeyen.

Wanneer uwe koey aen de Pof is, word zy aenstonds zeer dik, als gy dit gewaer word, zoo

haelt direct de tonge uyt den mond , en byt daer een stukje af, dan zal uwe koey aenstonds dun

worden, maer zoo gy dit met eene schaere of nyptange deed, zal niet baeten, hebbe dit by

ondervindinge, dog als boven vermeld, goed bevonden.

Voor Bloedsiekte der Koeyen

Zoo uwe koey niet eet, dat zy schyne siek te zyn, voeld dan met uwe regte hand tusschen

haeren slinken voorbout en de ribben in, wanneer het hert daer zeer sterk slaet, zoo moet gy

denken dat zy aen het Bloed is, dan moet gy haer Bloedlaten aende slinke zyde van den hals

en nemen daer bloed af naer uw goeddunken, doch zoo het gebeuren mogt, dat gy geen bloed

genoeg daer krygen kond, dan moet gy het op andere plaetsen zien te krygen, en zoo uwe

koey dan nog niet beterd, moet gy haer desen drank maeken, eenen lepel vol Veneschen

Drieakel, twee maetjen Wyn-Azyn, een oordjens panneken vol pekel, mengt dit te saemen

onder elkander en geeft dit uwe koey koud in. Goed bevonden.

Voor vuerige siekten der Koeyen.

Zoo uwe koey met vurerigheyd is belaeden, dan moet gy met de slinke hand tusschen den

regterbout en de ribben van uwe koey voelen, zoo het hert daer slaet, zyt dy daer van

versekerd, dat uwe koey groote vuerigheyd by sig heeft, maekt dan eenen drank gereed gelyk

zoo reeds van het bloed geschreven is, en geeft uwe beeste den selven koud in, dan moet gy

het eenen dag of twee aensien, en zoo zy dan niet beterd moet gy haer vrangen, met goede

vrangwortel in de borst of agter in haer bille, en wel op dese maniere, neemt dat vel en snyd

965

daer een gat in, boord het met uwen vinger naer omhoog, neemt half wegen uwen vinger

vrangwortel en buygd dien in een kleyn bosje, steekt het selve in dat gat en stopt daer wat hair

op, dat het niet uytvald, doch dit hair moet van de selve koey komen, tusschen de hoornen of

van den steerd.

Goed bevonden.

Om veelderleye siekten der koeyen te leeren kennen.

Als uwe koey niet lust te eeten, en gy denkt dat zy siek is, zoo voled haer naer het slaen van

haer hert, zoo dat aen de slinke zyde slaet, is het bloed, maer zoo het hert aen beyde zyden

slet, dan is er vuerigheyd alleen, zooz het bloed alleen is, kan het met laeten wel geholpen

worden, maer als het vuerigheyd by is, moet gy het bloed maer wat aftappen, maer niet zoo

veel als van eene koey, die aen het bloed is en desen drank maeken, een kleyn geutjen Wyn-

azyn en een oordjens panneken vol pekel, met eenen grooten tinnen lepel vol Veneschen

Drieakel, desen drank kond gy uwe koey ook geven, die aen het bloed, en aen de vuerigheyd

te saemen siek is.

Goed bevonden.

Voor zeere Speenen der Koeyen.

Zoo uwe Koey zeere speenen heet, zoo smeert de selve met Rose-maryn de Altea en Tritum

onder elkander gemengd.

Goed bevonden.

Voor Wind of Weebuyk der Koeyen.

Als uwe Koey met wind of weebuyk belaeden is, dan komt zy veel te liggen en weder op te

staen, en smyt de agterste beenen naer den buyk, dan moet gy een weynig bloed aftappen, en

geeft haer eene halve pinte Annys in, en dekt haer geheel warm toe.

Goed bevonden.

Voor de Sprouw aen de voeten der Koeyen.

Wanneer uwe koey aenstonds begint te hinken, zoo voeld haer naer den voet, zoo den selven

dik en warm is, dan is het sprouw, die dikmaels uyt het bloed ontstaet, neemt dan eenen

scherpen bytel met eenen houten hamer, en slaet van den binnensten grooten klauw eenen end

af, tot dat hy sterk bloed.

Goed bevonden.

Voor het longe-vuer der Koeyen.

Wanneer uwe Koey aen het Longe-vuer is, dan staet zy zeer dun, hoest, queld en steend

veeltyds en zoo ’t hert slaet aen de regte zyde van de koey, dan moet gy haer een weynig

aderlaeten, en steekt haer eenen wrang-wortel in de borst by haer slink voorbeen, of in haere

bille, en desen drank ingeven, eenen lepel vol Veneschen Drieakel, een kleyn geutjen Wyn-

azyn, en een oordjens panneken vol Pekel, ’t is goed zoo er geen geel hair by is, maer dat daer

by zynde, helpen geen Mediecynen.

Goed bevonden.

Voor de Wolf der Koeyen.

Zoo uwe Koey aen den Wolf is, dan mag zy niet opstaen, dat ontstaet haer in den steert, en

dat in het lang hair, daer word den steert slap en bol, zoo dat het been daer uyt is, als men dit

dus bevind, zoo moet men in den steert daer hy bol is, eene lange snee insnyden, tot dat het

vlies door is, en bind daer eenen doek met zout en zeepe om, altyd goed bevonden.

966

Voor bloed pissen der Koeyen.

Zoo uwe Koey bloed pist, dan moet gy haer ten eersten een weynig bloedaftappen, dat het

bloed maer geroerd is, en neemt dan een maetje tarwe meel met alles, beslaet dat in heete

melk, byna zoo dik als of gy daer mede panne-koeken wilde, maer gy moet daer een maetje

Olyf-olie onder roeren, geeft dit te saemane uwe koey in, zoo gy dit by tyds verrigt altyd goed

bevonden.

Voor Koeyen, die aen de schyt zyn.

Zoo uwe koey aen de schyt is, dat de materie zeer dun is, en de beeste ook vry dun, neemt dan

een half maetje tarwe meel, met 6 à 8 hinne eyeren, beslaet het selve in warme soete melk,

geeft of giet dat de koey in, het is dikwils goed bevonden, maer zoo dit niet helpt, neemt dan

desen naervolgenden middel by der hand, twee handen vol klysblaeden, snyd die fyn, een

maetje Brouwers mout en een oordjens panneken vol wit duynzand, kokt dit in een quartier

urs in ruym sop, geeft dit uwe beeste in, ’t is eenen besten och, uytersten middel, zoo het

eerstgemelde niet helpt.

Voor koeyen, die verstopt zyn.

Wanneer uwe Koey verstopt is, zoo neemt voor eenen stuyver mostaerd en een geutjen

Keiremelk, set het op vuer, roerd het wel onder elkanderen, tot dat het warm is, giet dat de

koey in.

’T Is veelmael goed bevonden.

Anders.

Ik heb er wel veele geholpen met een half pond raepolie, en een half pond boter, onder

elkander warm gemaekt, tot dat de boter gesmolten is, laet dit te saemen koelen, tot dat gy het

doogen kond, en dan ingeven, het is ook veelmael goed bevonden, zoo er dan geenen afgang

is, moet gy er den pligt anker naer toe setten, dat is, twee handen vol peperwortel en twee

handen vol zurink, dit te saemen kleyn gesneden, kokt dit in een menglis-pot vol bier, byna

eene halve ure laeten zieden, maer gy moet dien pot digt toe dekken, om den damp daer in te

houden, alzoo dien de grootste kragt aen den drank geeft, dit dus gekokt, dan moet gy de

wortels of het loof uytnypen, en doet daer een half pond boter in (men gebruykt des somers

het loof, en des winters de wortels,) geeft dit de koey in, en dekt haer wel toe, zoo zal zy in

den tyd van 6 à 8 uren wel afgang krygen, anders moeten sterven, doch als boven gemeld

verscheyde gered.

Voor Koeyen, die men meend dat se aen de schyt zyn.

Het gebeurd veelmael dat men meend dat de koey aen de schyt is, om dat zy van haer stel is,

en niet veel eet nog erkauwd, dit ontstaet dat de blaedjes mans verstopt zyn, gebruykt heir

voor een weynig aple kolie kwint, ’t is goed bevonden.

Om een Koey te doen ontsluyten.

Als uwe koey toebereyd is om op haeren tyd te kalven en niet wil ontsluyten, zoo moet gy

nemen eenen pot vol keiremelk met vier lood spaensche zeepe, twee lepels vol zeeschuym dat

wel fyn gestampt of geschrapt is, geeft het de koey in.

Goed bevonden.

Voor Koeyen die aen de Melk blyven liggen.

Als uwe Koey gekalft heeft, en aen de melk blyft liggen en niet kan opstaen, zoo voeld

haernaer den steert of den wolf daer in is, als den steert niet slap is, zoo voeld se naer haer

hert, als dat sterk staet, mogt gy vry denken, dat zy aen de melk ligd, dan meot gy de koey in

967

de melk ader-laten, aen weerzyde eenen waterpot vol bloed aftappen, geeft haer een weynig

daer naer wat tarwe meel in soete melk beslaegen, smeerd wat altea op ehtkruys, en droogd

het met een kolvuer in en dan vooral om de twee uren haer melken.

Goed bevonden.

Voor swaere kog der Koeyen

Zoo uwe koey zeer sterk hoest en kogt, neemt dan mos van eyken boomen en muyse ooren,

dit soekt men aen wollen, hollen, benden aen de duynen, snyd het beyde wel fyn, en geeft een

handje vol onder wat zemelen, meel of zoo gy het de koey het best kond inrkygen.

Goed bevonden.

Voor de kog der Kalven.

Wanneer uw Kalf aen de kog is, neemt eenen ketel vol zoetwey en kokt daer in wat Alants

wortelen, wat angieleka-wortelen en een weynig wrang-wrotel, geeft of giet het tweemael

daegs twee drink-bekers warm in, zoo lang tot dat het genesne is.

’T Is goed bevonden.

Voor koeyen die niet konnen pissen.

Zoo uwe koey, peerd of eenige beese niet kan pissen, dan moet gy twee handen vol pieterselie

nemen en de selve fyn snyden, kokt se dan een mengel bier, geeft dit uwe koey in, het is

dikwils goed bevonden.

Voor digte speenen der koeyen.

Wanneer uwe koey digte speenen heeft, het zy van vuerigheiyd of zeere speene, zoo dat gy

geen melk uyt de selve krygen kond, om dan de melk uyt die digte speene te vedryven en in

de andere speene over te brengen die nog goed zyn om uyt te melken, zoo neemt dan olie en

eek van roosen, te saemen een hlaf maetjen voor eene speene, maer wilt gy de melk uyt twee

speenen ovedryven, dan moet gy nog zoo veel hebben, smeerd de digte of zeere speene met

dese quantiteyt, maer siet voor al toe dat gy de speen of speenen die melken willen niet

aensmeerd, anders zoude de melk van de zeere speenen daer niet inkomen, en de digte of

zeere speenen moet gy tweemael daegs met dese olie en eek smeeren en hier mede 4 à 5

dagen lang aenhouden. Het is dikwils goed bevonden.

Voor den drop der koeyen.

Als uwe koey en ddrop heeft, zoo moet gy haer in de melk adere nlaeten, aen die zyde daer de

beeste den drop heeft en smeerd dan alle maele met versche koeystornt daer de hardigheyd of

den drop is.

’T Is goed bevonden.

Voor koeyen die met het ligt blyven staen.

Als uwe koey gekalft heet en dan met het ligt blyft staen, zoo neemt een maetje groene erten,

kokt eerst de helft, en om een half eetmael de andere helft, doet er ieder reys een goed stuk

van uw vetste spek in, kokt het vooral in veel sop, en geeft dat sop uwe koey in. Het andere is

goed menschen eeten, het bovengemelde goed bevonden, en den besten raed die ik er nog oyt

voor gevonden hebbe.

Voor koeyen die te weynig bloed in het lyf hebben.

Zoo uwe koey nieuw bloed van noode heet, om het selve aenstonds te doen wassen, zoo

neemt een mengel beste oud bier, met twee à dry pond roggenbrood en eene halve pannen

boter, kokt dit te saemen tot dat het brood murf en het bier lymmig word, laet het selvekoelen

968

tot dat de beeste het doogen kan, geeft of giet dit de koey in, en dekt haer warm toe, zoo zal er

in den tyd van dry à vier uren wel bequaem boed in haer zyn.

Goed bevonden.

Om gaten, swellen of buylen van koeyen te genesen.

Als uwe koey eenige gaten of swellen die dorogebroken zyn, of doorgesneden, of versche

wonden heeft, wascht die dan met schapen pisse schoon uyt, met een doekje of spuyt, zoo gy

er het beste kond by komen, neemt dan ee nweynig terpentyn, eneen lepel olyfolie met eenen

vingerhoed vol zout, en zoo veel schapen pisse als terpentyn, boomolie en zout te samene,;

minder of meerder, naer dat de gaten zyn, groot of kleyn, maekt de voormelde kruyden

ziendende, en geitse in de gaten of wonde, spuyt of baed het met een linne doekje dat vet in

dese kruyden is gedopt of zoo gy het anders best kond inkrygen, verbind haer dan om de 6 à 8

dagen, ten zy het groote of quaede gaten zyn, die verbind men dan twee à dry mael, dit is

eenen voornamen middel, en hier te lande weynig of niet bekend en goed bevonden.

Voor koeyen die vervangen zyn.

Wanneer uwe koey vervangen is, dan is zy styf, zoo dat zy qualyk gaen kan of opstaen, ik heb

er wel gesien die in eht geheel niet bleven liggen en niet opstaen konden, die ik nog weder

met Gods zegen gesond maekte, met bloed laeten en eenen drank van een pintje franschen

wyn, maer men moet veel bloed aftappen en eht pintje franschen wyn met een oordjens

panneken vol specie uyt uw gemakhuysje onder elkanderen in eenen pot die wel toegedekt is

over het vuer, daer naer den wyn uytperssen en dat vogt de koey ingven, of ingieten, en aher

wel toedekken, goed bevonden, ook voor Peerden.

Voor de dolle kol der koeyen.

Indien uwe koey aen de dolle kol is, dat schort haer in haer voorhoofd, op of aen de vliese van

het bryn, daer dan eenig bloed vergaerd is en dat begint te roeren, dan begint debeeste re

raesen of zy dol en beseten is, zoodat men haer wel aen twee of dry koorden moet vaste

binden, geeft haer dan eene snede in haer voorhoofd tot aen het been toe, steekt dan een eeken

pinneken onder het vel en dan dat gat voords vol bresilicum met wat wrang-wortel daer onder,

mede voor Peerden, goed bevonden.

Voor de oogen der koeyen.

Wanneer uwe koey of eenige andere beesten zyn blind geworden, het zy door vliesen ofte

door peerels, of dat den appel is wit geworden, dan moet gy haer in de oogen aderlaeten,

tusschen de ooge en het neusgat, en die ooge dan tweemael daegs met witten bereyden

salpeter die wel fyn gestampt is, in die ooge blaesen, of met een pluymken instryken, maer gy

moet dat pluymken met uwen mond nat maeken, en het in den gestampten salpeter doppen,

strykt dan twee à dry mael elke reys de oogen leden, ook kan men fyn geschrapte zeeschuym

gebruyken, mids op de selve maniere, ’t is ook goed.

Anders.

Ik heb se ook wel geholpen met oogwater in Maerts sneeuwwater toegemaekt, zynde een half

lood nagelen met voor eenen stuyver aen wit koperrrood en eens zoo veel wit gedraeyd stok-

suyker, met twee pinten sneeuw-water, maekt daer een pluymken in nat, en wascht de appels

der oogen tweemael daegs.

Goed bevonden.

Voor koeyen die aen de galsiekte zyn.

969

Als uwe koey de galsiekte heeft, loopt zy te steenen, en somtyds wat te eeten en haer hert is

aen beyde zyden stille en gerust, dan is de galle wel zoo groot als een manshoofd, zoo gy daer

in tyds by zyt, is daer wel raed voor, laet haer in de aderen, tapt by naer de beeste twee pannen

volbloed af, neemt dan twee maetjes wynazyn met eenen tinnen lepel vol Veneschen drieäkel,

roerd dit beyde onder elkanderen, geeft of giet dit de leoy in, hebbe het selve verschyde

keeren gedaen, en goed bevonden.

Om veelderleye gaten der koeyen te genesen.

Zoo uwe koey haer heeft bezeerd of eenige andere beeste zoo zy gaten, het zy oude of nieuwe

wonden hebben,,die zyn zoo te zyn, dit is eenen goeden middel daer voor, twee tinne lepels

van schapeen pisse en eenen vingerhoed vol zout, met twee vingerhoeden vol terpenteyn, en

ruym eenen halven lepel olyf-olie, naer dat de gaten groot zyn kokt dit alles te sameen onder

elkanderen, wascht dan de gaten of wonden schoon uyt, en giet of spuyt, en adners zoo als gy

het best de selve daer kond in krygen, maer zy moet warm in de gaten gedaen worden, en om

de 6 à 8 dagen verbonden worden.

Goed bevonden.

Voor verrukte leden der koeyen.

Als uwe koey de leden swaerlyk verrkt heeft, zoo dat men er geen setten aen weet, baed dan

die laden met warm gemaekte pekel uyt uwe kuype , twee à drymael daegs, eenen besten,

doch eenigen middel die ik wete, en goed bevonden.

Voor koeyen die de hoorns zyn afgebroken.

Als uwe koey eenen of twee hoorns zyn afgebroken, het zy door of afgestooten, of eenig

ander ongeluk, zoo het bloed, dat moet gy eerst doen ophouden, en dan die stomp smeeren

met het selve goed als van de gaten en wonden gemeld hebbe, om de twee à dry dagen, maer

men moet die niet binden, maer vet maeken alleen.

Goed bevonden.

Voor koeyen die de sprouw aen de voeten hebben.

Als uwe koey de sprouw aen haeren voet, of voeten heeft, en den voorsten klauw niet is

afgehakt gelyk als vooren is gemeld, maer versuymd is, zoo dat de materi reeds tusschen de

klaeuwen sig openbaerd, dan moet gy het weelderig vleesch met de materie daer uyt haelen,

en smeerd haer dan ook met het selve goed voor gaten en wonden aengepresen, maer het moet

heet zyn, en eens of tweemael gesmeerd worden, doch niet binnen de weke, ’t is altyd goed

bevonden.

Voor miersheyd der koeyen

Zoo uwe koey miers is, dan zoo trekt zy van de melk, en loopt dunne over het veld, en eet

heel weynig, voeld haer dan naer haer herte, zoo dat nog tamelyk stille is, dan kond gy haer

wel helpen met oud hoy zoo zy in de weyde loopt, twee à dry meelen, zoo zy dan niet beterd,

moet gy desen drank maeken, eenen tinnen lepel vol Veneschen driakel, en een oordjens

panneken vol pekel uyt uw vleesch vat, mengld dit te samen onder elkanderen, geeft of giet

dit haer koud in, ’t is seer goed, maer zoo zy op stal staet, dan gebruykt men wel truf mollem

en daer wat zout onder geroerd is ook goed, men kan se ook wel helpen met raepen of

koolsbladeren, met zand, of asschen uyt de riole, daer de natuere maer trek toe heeft, het gene

men diend te ondersoeken.

Goed bevonden.

Voor vuerige monden der koeyen

970

Als uwe koey vuerig van mond is, zoo dat de tonge hard, styf en dikke is, en haeren mond in

het geheel rood is, zoo dat er veel fluymigheyd uyt loopt, wascht dan den mond schoon met

wyn azyn en zout onder elkander gemongeld twee à dry mael daegs.

Voor aembye der Koeyen

Als uwe koey eenige aembye heeft, doet daer een fyn koordeken om met een mast werp vast

aengehaeld, en om de twee dagen wat waster toetrekken, houd hier mede eenigen tyd aen, zoo

zullen se afvallen. ’T Is goed bevonden.

Voor zeere kelen der koeyen

Als uwe koey haere kele zeere is, en van buyten onder dekele geheel dikke word, en begint te

rotten, dan moet gy de kele van buyten twee mael daegs met zeepe besmeeren en eenigen tyd

aenhouden, zult wel beterschap gewaer worden.

’T Is veelmael goed bevonden.

Voor dikke kelen der koeyen

Zoo uwe koey eene dikke kele krygt, als zy op den stal staet, dan slaet men wel twee paelen

voor op en stal, te weten eenen voet boven de aerde, en eenen van de schutting, en ook eenen

voet van de weeg af, zoo dat de koey daer aen kan vryven, en dat se daer van doorbreken.

Goed bevonden.

Voor koeyen die staen te sweeten en somtyds eeten.

Wanneer uwe koey staet te sweeten, en somtyds wel eens hoest, en by wyle wat eet, tapt haer

dan wat bloed uyt de hals, en maekt desen drank gereed, een oordjens pannken vol pekel uyt

uwe kuype, doet daer eenen tinnen lepel vol Veneschen driakel onder en roerd het wel onder

elkander, giet dit uwe beeste in.

’T Is goed bevonden.

Voor koeyen die waterig zyn.

Als uwe koey waterig is, en haer hert daer weynig van ontstelt en eenen pas onder haer kele

en ook wel eene groote buyle onder haeren buyk krygt, daer is weynig raed voor, maer zoo zy

op stal staet, geeft haer dan tarwen meel en zemelen te eeten en steekt gaten in de buylen.

Goed bevonden.

Voor koeyen, die ruydig zyn.

Zoo gy uwe koey drooge wilt maeken, neemt dan eek en olie van roosen, van elks een half

maetjen, doet daer voor thien stuyvers goudschuym in, smeerd het jaer en het kruys van de

koey 2 à 3 mael daegs daer mede.

Goed bevonden.

Voor koeyen, die aen de melk liggen.

Neemt een groote hand vol klygsblaederen met twee kannen bier, laet dit te saemen eene

halve ure sieden, en als ’t dan bequeam is, de koey ingeven, men segd goed te zyn, maer eer

in de melk te alten en aen beyde zyden eenen waterpot vol bloed af te tappen, is by my den

besten middel, daer ik veele mee geholpen hebbe, men geeft se ook wel een maetje tarwen

meel in heete soete melk geroerd, gelyk voorgemeld hebbe, het welke ook goed is.

Dito raed.

971

Zoo uwe koey gekalft heeft, en met het ligt blyft staen, dan moet gy uyt den Apotheek voor

agt stuyvers peperolie haelen, en geeft haer dat in, dan nog daer boven op, een maetjen wyn-

azyn, dekt haer dan warm toe, en om de twee à dry uren melken, tot dat de melk schiet.

Dito raed.

Als uwe koey aen de melk blyft liggen, en daer by verstopt is, dan moet gy haer in beyde zyen

van den buyk doen laten, en haer voor 8 stuyvers of een kleyn half maetjen peperolie ingeven,

en daer op een half maetje wyn azyn, zoo als even gemeld is, maer dan thien uren, hier naer

moet gy haer een half pond raepolie en een panne boter onder elkander gesmolten en warm

gemaekt ingeven en alle 2 à 3 uren melken.

Goed bevonden.

Voor koeyen die drek in haer darmen hebben, of verstopt zyn.

Wanneer uwe koey eenen kink of eenen draey in haer darmen heeft, ofte in het geheel

verstopt is, en het niet wilt deyen met die middelen die ik voormaels hebbe geschrven, dan

zoo moet gy nemen 7 à 8 bietwortelen en kokt die murf in schoon regenwater en als se genog

zyn, moet gy de zelve uytdrukken, doet dat uytdouwsel weder in dat water en als de wortelen

daer zyn uytgehaeld, roerd dit wel te saemen, en geeft dat uwe beeste warm te drinken.

Goed bevonden.

Ik keere het klisteeren ook wel goed, mids met rook van goeden tabak, en met eene lange

tabak-pype van agter in te blaesen, en den ketel in den mond.

Voor koeyen die ruydig of schurft zyn.

Vaegd of rost dat schoon van haer af tot bloedens toe, neemt dan oude of bejaerde mans

water, eenen menglis pot vol, een panne terre, en een panne vol traen, en voor twee stuyvers

solfer, kokt dit een poosje over een kleyn vuertje, maer roerd zonder ophouden, tot dat het

kokt en weder koud is, smeerd haer hier tweemael daegs mede, zal beteren.

Voor koeyen die tot den mond uyt schyten en pissen.

Als men geen onderschyd kan bemerken van ’t gene den mond of van agter uytkomt, neemt

dan voor eenen stuyver mostaerd in een geutjen keiremelk, en maekt dit al roerende warm,

geeft of giet haer dit in, en om ’t half eetmael 3 maetjes annys ook warm gemaekt ingeven, ik

hebben maer oyt twee zulke koeyen gesien en beyde met desen drank geholpen.

EYNDE

De Kunstbode – Ieperse krant – 1882

Overweging – Een drinkebroer tot zich zelve, bij het bestuderen van zijn leeg glas, ‘Niemand

behoeft zicht te verwonderen dat wij dag en nacht drinken, want wij zijn uit stof ontstaan en,

dit weet oud en jong, dat niets zoo dorstig maakt als stof.’

Jan de zatterik

Jan is weer dood dronken

Hij waggelt langs de straat;

’t draait alles voor zijn oogen;

972

dat maakt hem desolaat.

Hij raast en vloekt of zingt eens;

hij zwijmelt weg en weer.

Jan waant zich op een ijsbaan

en schuift in ’t modder neer.

De kindren, bekken, tergen

en werpen Jan met slijk.

Hij wroetelt uit den modder

‘Ha bengels, ‘k zal gelijk U eens een schudding geven!

hij wil… maar kan niet voort

de kindren lachen, spotten

en Jan is fel gestoord.

‘Och vrouw! Kom mij toch helpen!’

zoo schreeuwt de zatterik;

‘k Heb toch zoo hard gewerkt

dat ‘k niet meer gaan kan,

ik koom nu uit ‘Den Hemel’

Peer Cies, ligt in de goot

Hij, drinken tegen mij, ha!

Ik drink hem tienmaal dood!

Jan kneust zich neus en handen

Valt … kruipt weder recht en vloekt!

Klampt zich aan deur en venster

Sloft verder, tast en zoekt

Daar staat hij voor een huisje

Hij slaakt eene woeste lach:

Ha! Ha! – maar in het huisje

Daar klinkt het droevig, ach!

Ph. Caluwaert

Uit de Kunstbode - 26 maart 1882

Op het tribunaal – Voorzitter: Gij hebt de stoutheid gehad rond middernacht het huis binnen te

dringen om den diefstal te begaan! Het is afgrijselijk!’

Betichte: ‘Maar, Mijnheer de voorzitter, de laatste maal hebt gij mij verweten hetzelve bij

vollen dag gedaan te hebben! Wanneer wilt gij dat ik werke!’

De Kunstbode - 9 april 1882

Hoe ik en een ander de petitie tegen het alkoolism teekende

‘Door ’t verbruiken van jenever;

Wordt men wild gelijk een ever;

Botst men rond gelijk een kever;

’t corpus wordt van langsom scheever

en men krijgt een groene lever’

973

Alzoo preekte Klaas de Wever

’t vroeg hem: ‘Vriend, waarom processen?

Mag de man zijn dorst niet lesschen?

met nen slaapmuts of nen Sessen?

Zoo gij met uw smeekschrift rond

Liep en daar uw krijg begont

Tegen wijnen en champanje

Zoudt ge, kerel, bij Jupijn!

Als de pest ontvangen zij.n

Gij, gij zelf mijn deugdzaam Klaasjen,

Speelt weleens een lekker glaasjen

In, met kruiden tot purgatie

‘Oh! Distinguo,’ zie de heer

Volgens rede en zedeleer

Tut, tut, tut, met dat gezeever!

Ben ik wel geen tegenstrever,

‘k Kan hem missen, uw jenever!

Lang maar hier uw vod;

ik geeft er ook ne streep op.

H.Van Bever

De Kunstbode - 15 october 1882

Een heer zag op zekeren morgen zijn dronken knecht de kamer intuimelen: ‘Hoe schurk! –

zeide hij ‘Zijt ge reeds inden vroegen morgend beschonken? Gij vergist u, mijnheer,

antwoordde de knecht slaperig dat is nog van gisteren.

En nu de vuile liedjes: de palingvisser en

En ook deze keer krijg je een vuil liedje:

De Palingvisser

Ik trok laatst maal de poorten uit

Met mijn trommel en houten fluit

En wat kwam ik daar te naderen

Onder deze groene bladeren

Onder deze lindeboom

Waar dat een visser woont?

Ik sprak ach lieve visser teer

En wat doet gij hier gans alleen

Ik ben bezig met vis te vangen

Enen vis naar uw verlangen

Is die vis naar uwen zin

Aller liefste vriendin?

Ze nam de paling in haar hand

Heel gekreukeld en heel charmant

Geheel gekreukeld en gewrongen

Is het beest in’t lis gesprongen

974

Als het gene plaats meer vond

’t zonk weed’ rom naar de grond

Ik sprak wel lieve visser teer

Als ge wilt vissen doe maar zeer

Maar als ge gaat om vis te vangen

Houd je netjes goed gespannen

En breng geen meisjes in den pijn

Die voor de paling zijn

Uit het boek – ‘Het volkslied in West-Vlaanderen’ – R. Hessel

Een nieuw lied op een aangename vois

Laat dog staan Colyn

Dat geplaagt kan zyn

Ach gy doet myn pyn

Weg uw hand van myn

Goode staat my by

Tegens zyn gevly

Ach hoe zal het wezen?

Laat ik myn belezen

Wyl het staat te vrezen

Soo iemand ons ziet

En ons eens verriet

Myn Moeder, myn Moeder

Myn van haar verstiet

Troost uw Amaril

Wyl natuur nooit stil

Steeds draait om de spil

Ik bid voldoet myn wil

Jupyn zelfs de god der goôn

Volgt de geboôn

Om het zoet te smaken

Van Daphnees kaken

Droop door de daken

Zoo iemand ons nog ziet

En ons eens verriet

De Goode, de Goode

De Goode haten het niet

Amaril bezweek

Hygende en wierd bleek

Colyn riep ach spreek

zy antwoordde steek,

steek, doorsteek myn hert

In uw min verwert

Colyn onbedreeven

975

met haar een steek te geven

die een mensch doet sneeven

viel aan al op haar schoot

en riep wil je dood?

Zie daar dan, zie daar dan,

zie daar dan nog een stoot

Nauw was zy gewond

Of, zy keek in ’t rond

En zy riep terstond

Luidkeels uit haar mond

Och myn lief Colyn

Schoon ik ben vol pyn

Ach mogt ik zulks verwerven?

Ik wil graag sterven

En het leven derven

Al ben ik in noot

Vrees ik voor geen stoot

Ik vreeze, ik vreeze

Ik vreeze dus geen dood

Uit de ‘Amerikaansche koopman’

Liedjesboekje – Universiteitsbibliotheek Leuven – TAB- 7A3488

Uit 1801

En nu serieus.

Na Zons-Ondergang aan Zee

Zonne stervend zonk in zee, --

en een wijde wade spreidde

op de brede kimme neer

't wolkenheer.

Eenzaam ruischt de duistre zee,--

langs der duinen ruige kruinen,

als met droeve doodenklacht

zucht de nacht.

Eenzaam, eenzaam ruischt de zee,

slaat de kuste zonder ruste,

moeder aarde ligt alom

doodsch en stom.

Op het woelend vlak der zee

wislend dansen kille glansen --

starre lach der dode maan

staart mij aan.

976

Dreigend, dreigend druischt de zee! --

'k Zie een grijzen nevel rijzen --

komt uit 't groote zonnegraaf

op mij af!

Red mij, red mij van de zee!

Red mij, aarde, die mij baarde!

Vaal-gewiekete oneindigheid

naderschrijdt! --

Frederik van Eeden

977

Nummer 46 Doos Gazette juni 2006 guido.vandermarliere@telenet.be

Betweterigheid uit het verleden

Grafschrift van een gierighaert

Hier light een schrocken vreck, die niet voor niet en gaf,

Ja, ’t is hem leedt, dat g’eens voor niet besiet zijn graf.

Van Joannes Petrus Van Male (°Brugge 1669 - + Vladsloo 1735)

Beste abonnee

Als gastschrijver hebben we deze maand de onvermoeibare Kristof Papin die wel een heel

bizar verhaal gevonden heeft in een oud tijdschrift ‘Durendal’ dat ook al meer dan 100 jaar

oud is. Eerlijk gezegd; mij lijkt het een zaak voor Witse.

En heb je zelf interessante of schone stukjes – en of artikeltjes uit de 19de

eeuw die in Doos

Gazette zouden passen, stuur maar op.

En dan gaan we samen met onze franse dokter en veelschrijver Charles Estienne gaan kijken

hoe je in 1612 schapen moest kweken. Met onze dank aan Gery Verhille die ons dit boek ter

beschikking heeft gesteld.

En daar naast gaan we nog eens grasduinen in de Ieperse krant ‘De Toekomst’ – we gaan nog

wat moppen zoeken en enkele wijze raadgevingen.

En je krijgt ook nog een gedichtje van Frederik Van Eeden.

Met mijn hartelijkste groeten

Do

Uit ‘De Toekomst’ van de 22ste

januari 1865.

Schele hoofdpijn Doktor Dufraigne heeft aan de Gazette des Hopitaux, van Parys, eene nota gezonden waarin

hij een middel kennen doet om de hoofdpijn te genezen en hierin bestaande om gedurende 10

minuten een koperen voorwerp tegen het voorhoofd te houden. Dit middel heeft hij met den

besten uitslag bij eene dame beproefd, welke dikwijls hevige hoofdpijn leed.

De week erop krijgen we het vervolg van dit anti hoofdpijnmiddel.

Wij hebben als geneesmiddel der scheelhoofdpijn (migraine) de toepassing aangeduid van een

koperen ketel teen het voorhoofd van den zieke gehouden. Ziehier, zegt de Opinion Nationale,

eenige bijzonderheden daarover.

De werking van het koper, in aanraking gebracht met den zetel eener zenuwpijn is niet te

betwisten. Het is reeds lang dat men daar de gelukkige uitwerkselen tot zelfs in onze

afgelegenste buitenstreken van kent.

In het zuiden van Mont-Porc, te Auvergne, in het oud kanton van Aretanse, droegen de

vrouwen en dragen misschien nog eene soort van diadeem van rood of geel koper, met meer

of min pracht en smaak bewerkt, bestaande uit eene dunne schijf die op de slapen drukt? Men

noemt die Serra malita of Serra-malice. De vrouwen van Aretance gelooven dat dit het beste

behoedmiddel tegen de hoofdpijn is, die in een koud en vochtig land zeer menigvuldig is.

Bij die aanhaling van het fransch blad mogen wij voegen, dat het dragen van koperen platen

op de slapen bij geringe hollandsche boerinnen hedendaags nog in zwang is; de rijken dragen

978

gouden platen uit praalzucht, die wel rijker staan, doch wellicht dezelfde behoedskracht tegen

de hoofdpijn niet hebben.

Uit ‘De Toekomst’ van de 29ste

november 1868 halen we het onderstaande artikel over een

weddingschap.

Verliezen al winnen.

Het was te Xghem, eene gemeente onzer omstreken.

In eene herberg, welks uitsteekbord wij niet zullen noemen, zat de baas bezig een der

politieke bladen te lezen toen twee welgekleede vreemdelingen binnentraden, zij vroegen elk

een glas bier. Na eenige derzelve binnengespeeld te heben, werd de baas verzocht ook mede

te drinken: het was van geen refus!... De baas dronk en lachtte hergelijk want het waren twee

uitnemende farceurs, twee voyageurs voor een handelshuis van Antwepen.

’s Noens dineerden zij en de baas en bazin dronken eene goede teug wijn op hunne

gezondheid.

’s Namiddags deden zij onder hun eene wedding voor 10 fr dat zij geen hondermaal reeks

wijs zekere woorden zouden gezegd hebben, de eene of de andere won; na deze volgden

andere weddingen, waarbij de baas telkenmale moest lachen om te bersten. De bazin ging aan

hare gewone bezigheden en de baas bleef alleen met zijne makkers, die niet weinig pinten

dronken.

Ten 5 ½ ure stelt den eene reiziger aan den anderen voor te wedden voor 100 fr dat hij geene

uur den slinger van de horlogie zou kunnen gezien en de beweging van dezelve met het hoofd

naardoen, telkenmaal zeggende: Hij komt … hij gaat!

De wedding wordt aangegan, doch na een kwartier uurs, doordien de andere alle slach van

kromme sprongen en poetsen maakte, verliest zijne wedding en steekt de 100 fr die op tafel

lagen in den zak. De baas, een slimme vent, (want er zijn er veel van die soort) vindt dat het

nogtans zoo moeilijk niet is deze beweging eene uur lang vol te houden en zegt: wilt gij de

wedding aangaan, ik durf of het voor 200 fr ware!

Seffens wordt er van beide kanten 200 fr op tafel gelegd.

De baas begon zijne beweging met het hoofd, en de woroden volgden regelmatig: ‘Hij komt;

hij gaat, hij komt, hij gaat, enz…

Maar dat wij nu eens met het geld wegliepen, François, wij zouden 200 fr hebben ons

buiksken vol bier en wijn.

Ja, laat ons deelen … zoo, den baas, al neerstig tot na het laatste oordeel, wij zullen u toen uw

geld wedergeven met den intrest van den instrest! En beide verdwenen.

De baas dacht: gij zijt al te slim, gij zoudt mij geern mijne wedding doen verliezen… en ging

voort met de beweging van den slinger na te volgen en ‘hij komt, hij gaat’ regelmatig uit te

spreken.

Eenige stonden daarna komt de vrouw binnen: En Leo; hij komt, hij gaat! Hij komt, hij gaat!

De bazin liep naar de meid: Catrien, Leo komt zot, och tjeezesmerria toch! Wat nu gedaan?

Wanneer Catrien en de bazin weder de herberg binnen sprongen was het uur verloopen en de

baas stnd met zijne handen te wrijven, hij had zijne wedding gewonnen!

‘Wat, uwe wedding gewonnen, gij zijt er zoete mee!’ Ik heb over eene halve uur de twee

heeren zien vertrekken.

En inderdaad, de twee farceurs waren met zijne 200 franks weg, en de baas had zijne wedding

verloren!

979

EEN BIZARRE HISTORIE: 'LE GRIS DE POPERINGHE'.

Kristof PAPIN,

Onderstaande verhaal vonden we in een tijdschrift dat de naam draagt Durendal. In de

jaargang van 1903 verscheen er onder de titel 'Le Gris de Poperinghe' onderhavig verhaal. Bizar,

dat wel. Maar waarom juist Poperinge ? We weten het vooralsnog niet. Heeft het wel iets te

maken met Poperinge, behalve zijn titel ? We hebben een sterk vermoeden van niet. Het gaat

over een zekere Henri Biebenhuys bijgenaamd 'Le Gris', wat zowel als grijsaard als dronkaard

kan vertaald worden. We vonden hem niet terug in de bevolkingsregisters. Volgens het verhaal

komt hij van de kolonies waardoor hij, aldus de roddels, wel het een en andere op zijn kerfstok

heeft. Hij heeft een hulpje in huis bijgenaamd 'Pintje'. Hij verkoopt er koffie en thee, bijna

vanzelfsprekend voor iemand met een koloniaal verleden. Verdere gegevens behalve het feit dat

het een weesjongen is zijn niet terug te vinden in de tekst. Ze wonen net iets buiten de stad maar

dat brengt ons ook niet verder. De schrijver is een zekere Ivan Gilon, een mij volkomen

onbekend schrijver. Een mysterie ? Een bizarre vertelling dat wel, maar in hoeverre heeft het

zich werkelijk afgespeeld in Poperinge ? Indien iemand dit verhaal al eens zou gehoord hebben,

gelieve dit dan te melden. Ondertussen laten we U genieten van deze voor dit tijdschrift wel erg

literaire tekst. We poogden de oorspronkelijk Franse tekst zo getrouw mogelijk te vertalen.

Hopelijk ging er niet te veel tekstrijkdom verloren.

DE GRIJSAARD VAN POPERINGE

De inwoners van Poperinge herinneren zich nog een grote magere grijze man, die kwam

wonen in hun stad een tiental jaren terug. Hij betrok aan de rand van de stad een groot huis

omgeven met een tuin, waar hij een handel begon van koffie en thee. Hij noemde zich Henri

Biebenhuys, maar veel mensen kenden hem onder zijn bijnaam, gegeven door de kwajongens uit

de stad, die hem niet anders noemden dan "de grijsaard". De grijsaard was een druk besproken

figuur, al stonden ze toch allen zeer onverschillig tegenover hem, die de meest zwijgzame man

was van de stad. Hij had geen relaties. Hij sprak slechts als dat nodig was voor zijn handel. Hij

verliet slechts zelden zijn huis, en dan nog enkel 's avonds, zich haastig door de lege en

halfduistere straten van de stad begevend, uit schrik dat hij iemand zou ontmoeten.

Hij had als enige hulpje een jongen uit de stad, die een wees was, overal gekend onder de

naam Pintje.

Doordat de grijsaard noch op café, noch naar de Kerk, noch bij iemand anders ging,

intrigeerde hij de mensen; en men zei mysterieuse dingen over hem....hij had zijn leven

doorgebracht in de kolonies....hij had de wereldzeeën bevaren.....Welke kolonies ? We weten het

niet.

Maar zijn wereldvreemdheid was voldoende voor de inwoners van Poperinge om hun

veronderstellingen en roddels over de tongen te laten gaan.

Deze mysterieusheid maakte het fortuin uit van de grijsaard. Uit nieuwsgierigheid gingen alle

mensen koffie kopen bij hem.

Dat was uit ijdelheid, want behalve Pintje, kwam niemand ooit verder dan zijn magazijn.

Pintje verbleef daarentegen altijd in zijn huis. Hij logeerde er zelfs, gezien de grijsaard hem

nooit wegzond om koopwaar te gaan halen. Als de grijsaard 's avonds terugkwam was hij altijd

tevreden, en 's avonds bij het souper was hij altijd goedgehumeurd.

Het was bij de terugkomst van een van zijn reizen dat het avontuur begon.

980

Het was ongeveer midden-september, helemaal op het einde van de zomer in het najaar. De

winter was vroeg gekomen dit jaar. Het was een fijne regen die neerviel in een nevel, net als de

mist die zich oplost. De kastanjebomen droegen hun vruchten, helemaal bedekt met bleekgroene

doornige bolsters; enkele bladeren begonnen rossig worden aan de stam van hun blad. Onder de

regen blonken de trieste bladeren en, in dit door wind en regen beroerd loof zagen de stervende

bladeren er beter uit dan anders. Want als het regende, dan herleefden de kleuren; de dakpannen

op de muren, het zink op de daken en de pijnappelbomen blonken nog meer dan anders. Maar de

hemel was monotoon grijs, en met zijn grijze achtergrond had hij iets lugubers in zich. Men zag

bijna de schaduwen niet meer van de door de wind vlug voortbewogen wolken. De grote tuin

lag er troosteloos bij met zijn gele weggetjes in modderige klei gekneed. Het ongesneden kruid

groeide dik, de maagdelijke druivetakken uit de muur getrokken lieten de purperen kleur van hun

bladeren bleken op de witte achtergrond. Alles verrotte in de vochtigheid buiten: een touw van

de ene naar de andere kant van de muur gespannen rafelde uit, een mandje gevuld met

papaverzaden, door de zon gedroogd de vorige maanden, zwollen door de vochtigheid. De

bloemen van de grote stokroos, verslagen door de wind, waren gebogen als kleine gebroken

boompjes die bij stormweer de wegen versperren.

Alle vreugde die van de tuin uitging had zich teruggetrokken in een groepje geraniums

waarvan de volle stengels de dikke bladeren met hun fleurige bloemen nog droegen in weer en

wind.

De tuin die verlaten was door zijn meester zuchtte onder het geweld van de natuur. We

voelden dat deze hoek aarde verlaten en verwaarloosd was . De meester was vertrokken of

verborgen in zijn huis.

Pintje zag dit alles in een oogopslag en hij had een zwaarmoedig gevoel, een koude rilling

alsof de regen tot zijn hart doordrong. Onwillekeurig deelde hij de triestheid van de stervende

natuur.

De deuren van het huis waren gesloten, de luiken waren eveneens toe.

Er was geen bel. Hij riep terwijl hij sloeg op de deur: "Meneer Biebenhuys, meneer

Biebenhuys!" Hij sloeg de tweede keer harder : "Meneer!".

De stem van de grijsaard liet zich horen van achter de deur, en toch had men geen enkel

geluid van voetstappen kunnen horen: "Ben jij het, Pintje ?" - "Ja, meneer" - "Ben je alleen ?" -

"Natuurlijk".

De deur ging zachtjes open en de man boog zich bedachtzaam. Hij was nog magerder en nog

grijzer geworden. Zijn haren en zijn baard waren verward. Hij was ingepakt als een pelgrim in

een grote kapmantel waaronder hij een van zijn handen verborgen hield. Hij kwam op de

drempel en spiedde naar de weg en de tuin. Zijn ogen glommen. Pintje vond dat hij raar deed en

vroeg of hij niet gedronken had.

-"Ben je niemand tegengekomen toen je hier naartoe kwam?"

-"Jawel, meneer Pastoor die naar huis ging."

-"Heb je niemand gezien rondom het huis?"

-"Nee, waarom?" - "Omdat...omdat...ik iemand verwacht" zei de grijsaard; en toen hij de deur

dicht deed ging een plooi van zijn mantel open en Pintje zag met verbijstering dat hij daaronder

een revolver in de hand hield.

De grijsaard controleerde zorgvuldig alle deuren van de gang om zich ervan te verzekeren dat

ze gesloten waren. Hij sloot de grendels en ging zijn hond liefkozen, een grote dog die lag op

een tapijt aan de voet van de trap. Hij zette zijn voet op de eerste trede en opende een soort grote

muurkast die diende als vestiaire. De nacht viel en de wind die was uitgekomen, huilde rondom

het huis. De regen kletterde op de ruiten en gutste tegen de drempel. De slecht gesloten poorten

en luiken trilden. Een soort onweersklaagzang en een sombere nacht kwamen ons tegemoet: een

981

luid en troosteloos gehuil van rukwinden in de grote bomen. De wind trok met zijn mysterieuse

krachten aan het huis.

"Tijd voor inbrekers", zei de grijsaard.

Met het lichtschijnsel van een lucifer inspekteerde hij de vestiaire. In een plotselinge bruiske

beweging draaide hij zich om. In deze beweging doofde het stekje en alles werd eensklaps

duister.

"Pintje, heb je niets gezien daar in de hoek?"

Pintje was niet erg op zijn gemak. De gang was helemaal leeg en had een duistere hoek in de

richting waarnaar de grijsaard met zijn revolver wees. Hij had de vreemde manieren van een

grote kat die stilletjes kon sluipen. Pintje zag dat hij zijn schoenen had uitgedaan om stilletjes te

kunnen lopen in huis. "Nee, er is niks", zei hij. Dan snelde Biebenhuys vliegensvlug de trap op,

zo snel dat zijn kameraad moeite had om hem te volgen.

Het ongemak die Pintje had ondervonden verdween toen hij de grote kamer binnentrad waar

de grijsaard leefde. Hij had daar een open haardvuur dat blonk in de schoorsteen en waarvan de

dansende vlammen alle hoeken van de kamer roodachtig en vrolijk maakten. Het licht

vermengde zich vreedzaam met dat van een grote lamp die op tafel stond.

Hij naderde het vuur. Onder invloed van het gloeiend haardvuur vervlogen zijn

onheilspellende gedachten net als de dampende nattigheid van zijn kleren die nog doordrenkt

waren van de regen. Het licht en vuur gaven hem zijn zelfverzekerde geest terug. De grijsaard

had de bestekken aan een kant van de tafel gelegd en in het midden lag een grote rose-witte hesp,

geflankeerd door een groot vleesmes met een lang lemmet dat erg scherp uitliep. Dit beeld gaf

aan Pintje een onuitsprekelijke gemoedsrust, zonder dat hij goed wist of het door de hesp of door

het mes kwam. Een jonge vlaming die al eens ruzies heeft gehad in herbergen nam stilzwijgend

de grote pot met bruin bier die zijn dikke buik nog beter liet uitkomen in zijn hand en hij stelde

zich het effekt voor van een hoofd onder die pot. Zijn angstige geest en zijn vochtig lichaam

vrolijkten op bij deze gedachte en bij de voorbereiding tot dit avondmaal. Hij lachte en hij

plooide zijn armen en schouders om zijn sterke spieren te laten zien.

"Meneer Biebenhuys - zei hij aan zijn meester - als de inbrekers vannacht komen zullen ze

goed ontvangen worden".

Hij speelde met zijn jeugdige kracht, zijn eetlust en zijn warmte als dat van een sterk dier. De

grijsaard zelf, stond in de kalmte van de lauwe kamer in de buurt van de gangen waar de wind

huilde onder de deuren. In blijdschap met zijn jonge hulp voelde hij zijn angsten verdwijnen.

Hij bleef zwijgzaam, maar zijn trekken ontspanden, zijn ogen verloren hun verstarring en

ongerustheid. Hij smeet zijn overjas met zijn revolver erop in een hoek.

De indruk was zo groot en zijn reaktie zo snel, dat hij eensklaps veranderde van ingesteldheid

terwijl hij een bizar en slepend wijsje floot, van hetwelk Pintje dacht dat het een lied was van de

negers.

De rode vlammen van de haard lieten hem nog magerder schijnen dan hij was, het vage licht

liet zijn diepe trekken nog meer in de leegte. Zijn gestalte, maar zeker zijn vooruitstekende kin

waren nog duidelijker zichtbaar in dit roodachtig-halfdonker. Zijn beslist en energiek gelaat

hadden een hautaine allure waarvan het vreselijk ontzag nog vreemder leek. Hij zette zich aan

tafel en begon te eten met een vraatzucht van een opgejaagd dier, een omsingelde wolf die een

schuilplaats gevonden had.

Niettemin, eens aan tafel met zijn hulpje wilde hij niet dat deze zijn rekeningen zou tonen

noch over zaken zou praten op de een of andere manier.

Hij kwam terug op zijn idee en begon hem indringend te ondervragen, zoals men een

vreemde, waarmee men voor de eerste keer in kontakt komt, zal ondervragen.

"Heb jij geen schrik Pintje, als je terugkeert 's avonds? Als je terugkeert 's nachts, zonder

licht, vrees je dan niet dat iemand achter een poort je zal neerslaan ?"

Pintje had nooit die vrees gehad die rijken hebben.

982

"Maar tenslotte, toch, lees de kranten. Men dood heden tendage een man om hem een frank

afhandig te maken. Als je gaat slapen, kijk je dan niet onder je bed, inspekteer je niet de donkere

hoeken van je kamer en de kasten vol met kleren waaronder een man zich zou kunnen

verbergen?"

Pintje, die niet zenuwachtig was, had daaraan nog nooit gedacht.

De andere drong aan: "Als je in je bed ligt, denk je dan nooit dat daar iemand buiten, achter de

zwarte vensters naar je spiedt, je bedreigt en binnen zal komen?"

Door zo zijn gedachten te doorgronden werd Biebenhuys er volledig door ingenomen. Zijn

ogen blonken en hij verhief zich boven de tafel.

Pintje die onthutst was, dacht opnieuw dat zijn meester gedronken had. Hij schudde

meewarrig het hoofd vol van onbehagen, niet goed wetende wat antwoorden. De man stond

recht en stapte, in zichzelf mompelend, door de kamer. Pintje merkte dat hij erg recht wandelde

en niet stonk naar alkohol en hij begon dit alles erg raar te vinden. Maar de mooie rose hesp,

zacht en mals, verleidelijk met zijn halve cirkel witte spek, had zijn reden bij zijn licht

onbehagen.

Pintje had een trage geest, was traag van begrip, te traag om te vrezen. Hij verliest zijn

verbazing in een slok sterk bier, bitter smakend van de hoppe. Hij herinnerde zich niet de fabel

van 'le Savetier et du Financier', maar hij vertaalde zijn gedachten peinzend: "Meneer

Biebenhuys heeft waarschijnlijk veel geld gewonnen door koffie te verkopen over gans het

land." Hij stopte zijn stenen pijp met grote zwarte tabak en hij stak hem op. Hij werd gevoelloos

door een gelukzalige sufheid bij het proeven van de tabak. Hij keek naar de kringetjes rook die

zijn pijp verlieten in het schijnsel van de lampekap. Van tijd tot tijd veegde hij de rode vonken

tabak die gevallen waren op zijn fluwelen jas weg.

Hij werd uit zijn gevoelloosheid getrokken door de gedempte stem van de grijsaard die in zijn

oor fluisterde: "Ze zijn in de tuin. Hoor je het?" Pintje sprong op. Hij had niet gemerkt dat

Biebenhuys hem genaderd was, en door deze verrassende schok voelde hij een echte fysieke

pijn. Hij bekeek hem met een mengeling van woede en onbehagen. Zijn zware en gevoelloze

geest kende nog niet de mogelijkheid van een onherkenbaar gevaar. Als robuuste

plattelandbewoner voelde hij niet direct de angst van het lege zwarte platteland, zeker niet in

deze vredige kamer.

Maar Biebenhuys nam zijn arm in zijn magere hand, terwijl hij erin neep om hem te doen

schreeuwen. Hij herhaalde: "Ik zeg je dat ze daar zijn. Begrijp je het?" Hij had zo'n overtuigde

toon dat Pintje ogenblikkelijk rechtsprong. Een meer wakkere stedeling had vijf minuten

verloren om na te denken en te vragen wie daar was en wat hij moest doen. Pintje begreep maar

een ding: dat hij ging moeten vechten. Al de rest was vaag en onduidelijk. Hij sprong op het

mes en nam de pook, in een instinctieve beweging, zoals een vechtbeest zich in positie zet, zoals

een stier zijn horens laat zakken, zoals een hond zijn tanden toont.

Hij begaf zich naar de deur om naar buiten te stormen. De grijsaard versperde hem de weg.

Zijn figuur was zo ondersteboven en zijn stem zo rauw dat Pintje algauw de vrees in hem

herboren voelde worden.

"Ik verbied je naar buiten te gaan. Je bent gek! Ze zullen je doden. We moeten hier blijven

en ons verdedigen."

Daarna liet Biebenhuys zich neerploffen op de grond. Hij strekte zich lang uit, met een oor op

de grond, lang luisterend...

De rukwind draaide en huilde rond het huis. Het vuur doofde langzaam. De verkoolde

houtblokken verbrokkelden in witte as. De koude van het platteland kwam langs de kieren van

vensters en deuren naar binnen.

Pintje stond rechtop te luisteren, zijn mes in een hand en de pook in de andere. Hij voelde de

koude zijn voeten verstijven en een rilling ging doorheen zijn lichaam. Hij had een koude geest.

Al zijn fysische moed scheen te verdampen door de porieën van zijn huid. Zijn moed van een

983

verzadigd geëten dier, gezond en warm, hield niet stand aan deze lange beproeving. Hij was

opgestaan om te vechten. Hij wierp zich in de tuin, de wapens in de hand, met dezelfde

begeestering van de dog die rondloopt in de gang. Maar zijn niet-werkende spieren lieten de

zenuwachtigheid en de verbeelding sterker werken.

Hij vroeg zich enkel af wie de mannen waren die rond het huis waren. Hij begreep

ogenblikkelijk dat zijn meester hen kende. Alle oude verhalen van Poperingnaars over het

voorbije leven van de grijsaard, zijn daden als zeepiraat, als slavenhandelaar die men hem

toeschreef kwamen hem voor de geest. Het afgrijzen dat de gevleugelden rond hen

overmeesterde in een slag: vijanden vanuit de kolonies, waarvoor de grijsaard zich had komen

verstoppen in Poperinge, van het ene halfrond naar het andere, hadden zijn spoor geroken,

volhardend in hun haat en waarvan de mysterieuse wraak rondliep rond de muren...,rond de

muren? wie weet, misschien waren ze al in het huis...

Pintje zag in een oogopslag de grote kamers in het huis, de lege kamers op de overloop en op

het eerste verdiep. Al kijkende deed hij de toer van de zaal en telde drie vensters en vier deuren,

zeven uitgangen gaven uitweg op de leegte, het onbewoonde, het mysterieuse. Hij verbeelde

zich halve cirkels van naakte en koude kamers, zwart als de nacht, vol van gevaren; hij voelde

zich afgezonderd.

De grijsaard viel op de grond, zonder beweging, als een kadaver en creërde zo een

doordringende atmosfeer van terreur.

Pintje dacht met plezier aan de hond die de trap bewaakte.

"Nochtans heeft de hond niet geblaft. Waarom? Hij is misschien vergiftigd. Mensen uit de

tropische landen hebben namelijk dodelijk vergif. Maar dan zijn ze in huis. Ze zijn misschien

achter elke deur."

Het mysterie van lege kamers die zich bevolken met geesten en de sensatie werd zo sterk dat

zijn benen trilden en een pijnlijke rilling door zijn lichaam ging. Hij verbeelde zich dat iemand

achter hem stond en hij draaide zich met omzichtigheid om, zoals de grijsaard zopas.

Er was niemand, maar allerlei zaken intrigeerden hem vreselijk: de zwarte driepoot van een

stoel die een onduidelijke bol vormde; rechtopstaande klederen in een hoek als een man; wit

linnen op een droogrek die een hoofd vormden.

Zijn keel werd droog. Zijn tong bleef plakken. Hij kreeg het benauwd.

Op dit moment kraakte een deur onder het geweld van een blok hout.

Het leek alsof alle terreur die hem in vervoering bracht, ontastbare kleinigheden waren als

spanningen die in de lucht ineens op het hoofd van de ongelukkige neerkomen. Hij zonk door

zijn knieën terwijl hij een vaag engelengebedje stamelde. De grijsaard stond recht, kwam naar

hem toe en schudde hem terwijl hij scheldde met lage stem. De andere weerstond het niet. Hij

was doordrongen van de psychische terreur.

Misschien, als op dat ogenblik de mysterieuse vijand de deur had ingeslagen, had Pintje

misschien tegenover de tegenstander zijn moed teruggevonden. Maar het was een zwarte nacht

en de koude steeg en deed hem de geest verstijven. Hij sleepte zich tot in de hoek. Veilig

achteraan probeerde hij nu de terreur te weerstaan van achter. Hij onderzocht alle hoeken van de

kamer.

De grijsaard had zijn uitkijkpost terug ingenomen en zei:

"Ze hebben de deur van de gang geopend. Ze praten tegen elkaar. Ze stappen. Ze zijn

beneden de trap. Er is er een op de eerste verdieping. Hij zal langs een venster binnenkomen.

De andere komen de trap op."

Pintje volgde de stemmen door elkaar, maar hij merkte al het kabaal in het huis op. Iedere

keer er met een oorverdovend gekraak een meubel werd vernield, sprong hij op.

"Ze gaan naar mijn oude slaapkamer. Hij is met een sleutel gesloten. Ze proberen hem te

openen. Het slot is goed."

Het gietijzer van de kachel tikt terwijl het afkoelde.

984

Plotseling springt hij recht al schreeuwende: "Ze zijn aan het venster."

Het was misschien de schijn van de lamp tegen de zwarte ruiten, maar Pintje zag iets en

sprong ook ineens op.

Zo zagen ze twee lichtende ogen, twee kleine vlammetjes die hen fixeerden van buiten. Hij

brulde en nam de pot bier van tafel en wierp hem door de ruit. Alles vloog in stukken.

Brokstukken van aardewerk en glas sprongen uiteen als een machinegeweer in de kamer en

kletterden op het plaveisel van de koer. Een regen van bier verspreide zich. Een rukwind kwam

binnen als een windhoos, de gordijnen roerden zich en de lamp doofde.

Een beetje van de maan gaf licht; er is niets achter het venster.

Pintje had maar de weerspiegeling gezien van zijn door de lamp verlichtte ogen.

Maar dit moment van kracht verloren ze. Hij ging door de kamer met grote passen die

klonken door het tikken van zijn hak. De stilte was overweldigend. Hij voelde niets nog leven

rondom hem. Integendeel, het geluid dat hij maakte gaf hem moed. In een vlaag van woede

wilde hij ze verslaan. Met al zijn krachten begon hij met de pook op tafel te slaan. De glazen en

borden vielen stuk op de grond. Pintje vertrappelde de brokstukken.

Hij werd gek van geweld en vernielzucht. Maar dit was slechts een opwelling.

De grijsaard had hem laten vechten met zichzelf, en nu draaide hij stil naar de andere hoek

van de kamer. Hij wandelde nog altijd zonder schoenen, met het risico zijn voeten te verwonden

in het glas. De stille en spookachtige stap van deze grote magere man maakte een einde aan de

verschrikking van Pintje. Hij herkende zijn meester niet meer. De vage maanschemering zorgde

in zijn verbeelding voor een andere verschijning. Zijn kinderlijke geweld kwam weer boven.

Hij dacht dat misschien de duivel bezit had genomen van meneer Biebenhuys om hem te

misleiden.

Dat maakte hem helemaal verward en hij ging zich neerhurkend in de andere hoek van de

kamer verbergen. De wind was gaan liggen. Men hoorde niets anders meer dan het gekraak van

hout in het huis, en elk halfuur het verre klokkenspel van een pendule. Pintje dacht niet meer na.

Zijn vingers waren gekwetst door het vasthouden van de pook en het heft van het mes. Maar hij

voelde het niet. Hij ondervond de gevolgen van zijn krachtenverspilling verkwist met het

vernielen van de tafel. Enkel volgde hij de grijsaard met de ogen. Deze draaide altijd met

gelijke pas rondom de tafel, soepel, stil. Opeens hield hij op en begon te brullen, als een hond,

zijn hoofd opheffend. Hij slaakte een lange monotone kreet, waarvan het laatste langzaam

uitstierf in zijn keel.

Pintje kreeg een duizeling. Hij zag de kamer draaien, waar temidden de grijsaard zijn

doodstrijd uitbrulde. Zijn gedachten brachten hem in de war. Hij hoorde vaag een geluid van

brekende ruiten en hij viel flauw.

In de vroege morgen merkten groentenkwekers die naar de stad gingen dat de ruiten van het

huis van Biebenhuys gebroken waren. De gordijnen hingen aan flarden. Meubels waren

vernield, de grond lag vol met brokstukken van het vaatwerk en andere soorten huisraad. De

politie brak met geweld de deur van het voorportaal open en drong binnen. Men vond meneer

Biebenhuys, naakt tot aan zijn riem, tussen zijn gebroken huisraad. Men meende dat hij gek

geworden was. Pintje lag daar nog altijd flauwgevallen in een hoek. In de doorweekte klei van

de weggetjes in de tuin vond men geen enkel verdacht spoor.

985

Van den schaep-herder Cap. XXV

We hebben in een eerder nummer al een paar teksten gebracht uit het boek ‘Van de lant-

vvinninghe’ van Charles Estienne. Dit dateert uit het jaar 1611.

Deze keer is de schaapherder aan de beurt.

Ist dat het beste profijt van der hoeven comt van de beesten te houden ende te voeden –

t’welcke ghedaen wort met den overschot dat de huysman spaert van zijn foragien – sistingen

ende andere dingen die anders niet en costen dan de moeyte van te vergaderen ende op te

sluyten -–so mach ick wel seggen – dat ‘tbeste ende profijtelijckste is op een hoeve te houden

schapen. Het is wel waer dat men sorghe moet dragen om die te bewaren van coude – van sweeringhen

– van tbloet ende van andere inconvenentien – de welcke terstont van d’een beeste op

d’ander comen ende oock de moeyte hebben van te bewaren int velt – ende aen de cribbe;

maer wat profijt treckt oock de hoevenaer van dese beesten?

Want behalven het mest dat sy maken – dwelc alle andere in deughden te boven gaet voor

zijn groote substantie – cracht ende vernieuwinge dat der eerden gheeft: soo gheven sy noch

veel meer ander profjijten – gelijc van de wolle daer de lakenen – vilten – bonetten ende veel

meer andere dinghen af ghemaeckt woren; van hun vachten – daer parckement oft leyr

afghemaeckt wordt – van d’melck daer men de kasen af maeckt die seer excellent zijn – ende

met den cortsten gheseyt van het vleesch dwelck zoo excellent is van hem selven dat het

eenparigh eten van dien nemmermeer en verveelt maer altijts even lijflijck is om eten.

Van dwelcke men oock mach seggen dat in dien dese beeste so selden te coope ware als

eenigh venisoen – haer vleesch soude boven alle wildtbraedt gheacht ende begheert worden.

Daeromme en sal niemandt wonder geven noch vreemt schijnen- ist dat wy den vader des

huysgezins leeren dat hy boven alle dinghen neerstigh ende sorgvuldigh zy voor de schapen –

meer dan voor ander beesten oft vee ende dat hy sorghe draghe dat zijnen schaepstal wel

gestopt ende gedeckt zy in de winter ende eenen schaepherder hebben van goeden aerde –

neerstigh int tellen ende gheschikt tot veel eerlijcke dinghen – aldus van met cortsten geseyt –

so behoeft men wel sorghvuldigh ende voorsichtigh te wesen om te kiesen eenen goeden

schapherder.

Het beste schaap

Nu zal de goede huysman om te hebben een fraeye cudde schapen ongeschoren schapen

coopen - die noch graeuwe noch gespicelde wolle en hebben om donsekerheyt van de verwe.

Voorts sal hy als onvruchtbaer wederlegghen deghene die meer dan drie jaren oudt zijn ende

kiesen die van twee jaren – die groot van lichaems zijn – langh van halse – langh van wolle

die zijtachtigh – fijn ende blinckende is – groot van buycke ende met wolle bedeckt – groot

van mammen – groot van ooghen met lange beenen ende eenen langhen steert.

De beste ram Hy sal oock den ram seer prijsen die hooge ende langh van lichaem is – den buyck groot ende

met wolle bedeckt heeft – den stert langh ende dic van vliese – ‘tvoorhooft breedt ende dick

van hayr – de ooghen swart rontomme met veel wolle becleet – groot van cullen – breedt van

lendenen met groote ooren die met wolle bedeckt zijn – ‘tgeheele vlies van een coleur ende

niet veelderleye.

986

Wel ghehormt – nochtans cleyne ghedraeyde ende ommegedraeyde liever van rechte ende

open. De tonghe ende het gehemelte geheel wit omdat de lammerkens die hy sal genereren

‘tvlies gheheel wit zouden hebben – want in dien zijn tonge gheheel swert oft d’onderste van

de tonge swert gepleckt ware – soo soude – niet teghenstaende dat hy wit van vliese ware –

het vlies van de lammers die hy genereren zal ghepleckt zijn: graeu oft swert ende daer door

min gheacht ende van cleynder profijt,

hoe wel oock dat den ram met hoornen dit quaet heeft – dat by hem selven uyt der natueren

ghewapent ghevoelende – niet en soeckt dan te vechten ende veel beeter is nae de open –

deselve te seer quellende – nochtans is hu beter dan diegheen hoornen en heeft.

Want so hy hem sonder wapenengevoelt – soo en is hy so dapper niet om te vechten ende min

heet.

Oock pleghen de herders de hitte ende raserije van eenen bock oft ram die te dertel is – te

beteren met een stijf bardeken vol punten van nagels tegen zijn voorhooft te hangen – want

dat verbiedt hun te tocxen ende te tuckelbollen teghen malcanderen – midts dat sy met tocxen

hun selven quetsen – oft men doorboort hun hoornen bast y de ooren – ghelijck sommighe

herders doen.

Den schaapstal Den schaepstal sal op’t hoogste van den vrijthof gestelt werden – recht teghen het zuyden

omdat hy droogher soude wezen – ende ghezonder lucht hebben – dewelcke so langh zal zijn

dat zijn schapen daer moghen staen sonder malcanderen te verdrucken ende rontomme de

cribben maken om uyt te eten geheel leegh.

Tusschen de schaperije ende het dack sal eenen solder wezen omdat de schapen in de winter

souden warmer staen ende dat de sneeu die door de riechelen dringht op hun vlies niet vallen

en soude – ende door de warmte smeltende – niet en sincke tot op de huyt ende die gheel

vercoude.

Dese schaepstal sal gheplaveyt zijn met cassiesteen – afhangende na den vrijt hof ende

mestpoel opdat de pisse soude mogen afloopen – want dit ghedierte – hoe wel dat zeer wel

ghecleet is en can geen coude verdraghen – jae in de somer geen hitte – daerom moet men

maken eenen langen stal die seer leegh ende redelijck breet is.

De cribben zullen staen ontrent anderhalven voet hooge van den vloer met veel hooghe

rechte pertsen – dichte genoegh by een tegen de selve cribben gebonden – om te beletten

datse op d’ander zijde van de cribben niet en zouden loopen.

De rammen van de ooien gescheiden houden De schaepsherder zal zijn cribben ende schutsels van horden reyn houden – de welcke hy so

vast sal stellen datse niet vallen en connen ende dat de rammen niet over en loopen by de

oyen – noch de lammers by de siecke schapen – hy sal sorghe draghen om de oyen te laten

bespringen van dat sy twee jaren oudt zijn tot de seven – want t’zevenste over zijnde

beinnen sy op te houden ende verdrooghen.

Oock een oye die voor de twee jaren bespronghen is – brengt onstercke vruchten voort – maer

ist datse voor de twee jaren draeght – men sal de lammers vercoopen.

De ram dient om de oyen te bespringen van dry tot acht jaren ende eenen ram is genoech om

bijftich oyen vol te maecken.

Den bequaemsten tijdt om de oyen te laten bespringhen is de maendt vn novembre om dat de

oye die haer jonghen vijf maenden draeght in de lente haer lammers zoude gheven – want dan

sal sy de cruyden vinden die eerst beginnen te bloeyen – ende tsavonts t’huys comen met

volle mannen die genoech zullen zijn om haer lammerkens te voeden – dewelcke teghen

Paesschen als men die den vleeschhouwers sal moeten vercoopen – seer schoon zullen zijn.

Voorts soo zal men de oyen sommige dagen eer men die laet bespringhen – sout water te

drincken gheven – want sy sal dan te beter onthouden ende de ram zal te vyerigher zijn. ;

987

Maer als de oye sal vol zijn en moet men geen meergeven – want sy soude misvallen.

Ist dat de hoevenaer wilt dat zijn oyen veel rammen voortsbrengen – so sal hy gae slaen alst

drooch weer is ende dat de noordenwint waeyet – dat hy sijn schapen laet weyden, treckende

starck tegen den selven wint ende dan de oyen laten bespringhen.

Maer wil hy oyen hebben – soo sal hy die tegen het zuyden doen weyden en alsoo laten

bespringhen.

Als de oye arbeyden sal om te lammen – dan sal de schaepherder indient noot is – sorge

dragen om haer te helpen – treckende uyt de moeder de vrucht ongheschent – ist dat die over

dweers comt oft niet wel uyt comen (p49) can.

Want de oye arbeyt in het lammen – ghelijck de vrouwe int baren. Alst lam uyt is dan moetet

opghenomen ende rechte ghehouden zijn – daer nae aen de mamme van de oye gehouden

worden omdat soude de moeder beginnen te suyghen – nochtans niet eer voor datse een

weynich van haer eerste melck is ghetrocken – dwelcke den lam zoude moghen hinderen.

Daer naer zalt by de moeder twee eerste daghen gesloten staen omdat zijt soude mogen warm

houden ende dat de moeder zoude leeren kennen.

Daer en tusschen moet men wel zorge dragen om de moeder met ‘tbeste hoy te voerden dat

men mach hebben met een weynigh semelen ende zout daer onder ende also drie oft vier

dagen seer wel in den stal geslooten houden sonder te laten uyt gaen ende haer laeuachtigh

water dragen om te drincken – daer een weynich meel van girs ende zout in is.

Maer so haest als haer lam haer sal beginnen te kennen – dan sal men haer mogen laten te

velde gaen – ende het lam in eenen stal warm en doncker gesloten houden tot dat begint dertel

te worden ende dan salt mogen smorghens en savonts uyt ghelaten worden om de moeder te

suyghen als sy te velde gaet oft wederkeert.

Ende alst wat stercker sal zijn – men salt in zijnen stal semelen geven – oft seer goet ende

cleyn hoy om te moghen eten terwijle dat de oyen te velde zijn.

De wijse schaepherder en sal om zijn cudde vol te maken gheen houden dan de groffste –

wollijvighste ende sterckste lammers en die de coude van de winter lichtelijck moghen

verdraghen.

De reste zal hun nae de stadt seynden om te vercoopen.

Hy salder altijts een goet deel houden om te vullen de plaetse van degene die souden moghen

steven oft sieck worden ende gae slaen dat zijn cudde altijts oneffen sy in getale.

Omdat over ouden tijden altijts is ghemerckt gheweest dat het oneffen getal geluckigh is ende

een verborgen cracht ende perfectie heeft van eenen natuerlijcken voorganck tot alle goet.

Daerom hout men voor seker dat de cudde die onghelijck van ghetal is – onghelijck ghesonder

ende ghedurigher bewaert wordt dan die effen is.

De verstandige schaepherder en zal zijn lammers niet lubben voor dat sy vijf oft zes

maenden out zijn – om het welcke te doen – so sal hy gebruycken de middelen int’t lubben

van de calvers verclaert hebben.

Lubben Uit het stuk ‘Van den Ossenherder’ – halen we het technische stukje over het ‘lubben’ of

snijden van de kalveren.

Dat moet ooc gedaen worden in den herfst ende int afgaen van den jare – ende op de wonde

sal hy leggen wijngaert asschen – gemengt met litarge – ende drie daghen daer na ghesmolten

peck gemengt met de voorseyde asschen.

Op den dagh dat hy zal gelubt zijn – ende sal men hem niet laten dirnkcen ende maer een

luttel etens gheven.

988

De maniere van te lubben is dat men vatte met twee smalle houten regels ghelijck met

tanghen – de senuen van de clooten ende terstont de culborze open snije ende de clossen

uytsnije – maer in sulcker voegen dat men daer d’eynde late – dwelck aen de voorseyde

senuen vast is. Want also en sal het calf niet seer bloeden ende niet geheel de couragie

verliesen mits dat der noch blijft van de mannelijckheyt.

Als hy gelubt is – sal men hem seer neerstigh queecken tot den arbeyt….

In de winter zal hy die voeyeren met de beste schooven die hy in de scheure heeft ende sal

hun overblijffels dickwils by een vergaderen die namaels zullen goet zijn om den koeyen ende

peerden te stroeyen.

By gebreke van schooven zal hy die mogen voeyeren met bladers van olijve oft van esschen

die men alst tijt is sal vergaert hebben oft met toemaet van hoy – de eytifus is hun seer goedt

waert dat hy in dese coude landen mocht gevonden werden die van de geyten zeer begheert

wort – midts datse daer door veel melcx crijgen.

Insgelijcx zijn ooc de vitsen maer het stroo van het ront en de plat saet dal hun van noode

wesen als sy anders niet en sullen moghen hebben ende dat alle ander voeder opgheten sal

zijn.

Herderen Aengaende de tijd om die te velde te leyden men sal in de winter – herfst ende lente die

smorgens in den stal houden ende niet te velde leyden voor dat de sonne den rijm heeft wegh

genomen – want in dien tijt crijgense flurien ende swarigheyt van hoofde ende den loop door

het eten van berijmde oft vervrozen gras.

Maer in de somer sal hy met den opganck van der sonne zijn cudde te velde leyden ende

met de coelte als het jongh gras met den dau bedeckt is.

In den middach zal hy soecken de valleyen oft eenighe lommerachtighe plaetse om zijn

schapen te bewaren voor de barnende hitte van de sonne. Maer omdat dese beeste seer teer is

van hoofde ende groot letsel ontfangt van de sonne – soo sal hy in de sonne gheduerende de

groote hitte wel zorghe ddragen om te weten wanneer de hontsdaghen beginnen – omdat hy

voor noene zijn cudde zoude mogen westwaerts leyden ende naer noene oost-waer – want

daer is veel aen geleghen – dat de hoofden van de weydende schapen contrarie de sonne

gekeert zijn – die int beginsel van de hontsdaghen dese beeste dickwils hinderlijck is.

Ze voelen natigheid Als cout ende nat weder is – ghelijck in de winter ende lente – zal hy die maer eensdaeghs

wateren – ende in de somer tweemaels – te weten vier uren na der sonne op ganc ende tegen

avont als die hitte over is.

Als hy die te velde leydet – so sal hy vooren gaen om te beletten dat sy niet en gaen op velden

daer het gras quaet ende sorgelijck is – sonderlinghe op velden daer noch water op staet oft

door eenen slachregen ende ongheweerten noch nat staen – want sy souden sonder twijfel eer

veertigh dagen sieck worden ende sonder eenige hulpe stervan moeten.

Wit & de wolf Hy sal oock liever witte honden houden om zijn cudde te volgen dan andere – ja – hy selve

zal wit ghecleedt zijn – omdat de schapen uyt der natuere so bevreest zijn – dat zy so haest als

zy sien eenige beeste van ander hayr terstont vreese hebben dat den wolf is om hun te

verslinden.

De honden moeten ooc eenen yzeren halsbant hebben vol scherpe punten omdat sy te stouter

tegen den wolf souden vechten ende om dat hun de wolf niet en soude de keele afbijten.

In dien gebeurt dat zijn schapen verstropt zijn – zo sal hy om die weder te vergaren ende by

een te brengen - oft om te hoeden voor schade – roepen ende schuyfelen met zijnder schaep-

989

slepel dreygende oft zijnen honde die hy daer op zal gheleerdt hebben – daer op hissen – maer

hy en salder niet nae worpen – noch verre van hun gaen – noch ooc liggen noch sitten.

Hy sal hun ooc twee soorten van geroep gewoon maken – een lustigh ende luyde om die

voorts te doen gaen ende een ander om te roepen – opdat sy des twee verscheyden geroepen

hoorende – doen souden tghene dat hun by elck van dien bevolen wordt.

Ist dat hy niet voortsen gaet – so moet hy over eynde staen omdat by soude als een hooge

wachter zijn over zijn cudde – ende niet en soude de schapen die traeghst gaen ende vol zijn

van den anderen laten scheyden – oft de gene die ghelamt hebben ende licht zijn int loopen

niet en zouden van dieven oft eenige beesten genomen worden – eerwijle dat de schaepherder

staet en droomt.

Hy behoortse ooc somtijt in’t weyden te verblijden – oft met singhen oft met te spelen op de

fluyte – want de schapen sullen te gierigher eten ende soo seer niet verstroyen ende hem te

beter ghehoorzaem zijn.

Hy en sal die niet leyden dan op ackers oft velden die brake liggen – aen hoevelkens die groen

staen – in opgaende bosschen oft oock in beemden die nat noch vocht en zijn maer

nemmermeer in broecklant oft in bosschen noch op plaetsen daer doornen – clissen ende

distels zijn – want dat maecktse schruft ende bederft de wolle.

Daer en is oock gheen so goeden weye noch geen so goet voetsel dat met lanckheyt van tijt

ende eenparigh gebruyck de beesten niet en verveelt – ten sy dat de voorzinnighe herder daer

in versie met zout te menghen onder hun voeyeringhe – oft op eenen vloer met pekel oft

vuyl vet van olie besproeyende d’welck hun sal voor een sauce ende tot appetijdt dienen.

Schaapskooi In’t herte van de somer sal hy met zijn cudde comen rusten en parcken op lant dat brake light

ende sal dat met hurden affschutten gelijck eenen stal – uyt genomen het dack – maer op de

vier hoecken van zijn parck zal hij zijn honden stellen om de schiltwacht te houden ende sal

hem selven houden int middel van ‘tparck in hun hutte oft houten huysken – twelck hy

herwaerts ende derwaerts roollen zal als hy vertrect van de plaetse oft van den velde.

Zijnen schaepstal en sal hy maer eens ‘tjaers schoone maken – twelcke zal wezen corts na

de oogst oft immers in julius als de cudden te velde liggen – maer nimmermeer in den herfst

noch teghen den winter – want het misch verwermtse. (p 50)

Tersont zo zal dan ooc de laet dit mist doen voeren op zijn magerste lant – ende latent haer

drooghen alle de reste van de somer tot in octobre ende dan sal by ’t laten spreyden op ’t velt

ende menghen onder de marghel.

Maer hy sal weten dat hy maer te vier oft vijf jaren eens een plaetse daer mede misten en zal.

Als nu de schaepstal sal schoon ghemaeckt zijn – soo zal zeer goet zijn dat men die perfumere

met hayr van vrouwen oft hertshoorn – oft hoorne van den voet van de geyte – om de

slanghen ende ander ghedierten te verdrijven – die de schapen dickwijls hinderlijck zijn.

’t Scheren De laedt zal zijn schapen doen scheeren in den meye – ist dat hy woont in een warm landt

zuydtwaerts ghelegen – maer woont hy in een cout landt dat niet soo warm en is – so sal hy’t

doen ontrent half julius – maer nimmermeer in den somer noch inden winter – hy en zalder

oock niet langher met onledigh laten zijn dan van smorgens ten achten tot den noenen – ende

dat alst schoon weder is sonder wint – met den brekender manen.

Als sy geschoren zijn – soo sal hyse overstrijcken soetlijc met olie ende wijn onder een

ghemengt om te consorteren – maer is ergens tvel af – so sal men daer by doen was gesmolten

met onghesouten smeyr – want dat gheneestse ende preserveertse van de schorftheyt.

990

Om zijn schapen ghesont te houden – hy sal hun drooghen bakelaer gheven met zout –

tersont beginnende van dat sy ghelamt hebben ende ‘tselve onderhoudende tot datse by den

ram ghestelt woren – by desen middel sullen sy vet – ghesont ende vol melckx zijn maer als

die vol zijn – zoo sal men op houden om dat zy niet misvallen en zouden. Sy en moeten oock

niet drincken dan een wijle tijdts naer dat sy desen cost gheten hebben.

Tschaep is gheneyght tot de schorftheydt tot den hoest ende tot ‘tbloedt welc is een

uytnemende pijne des hoofts ende oock de peste.

Besmettelijke ziekte Dese drie laetste siecten zijn ongheneselijck ende smettelijck soo dat een schaep besmet

zijnde met eenighe van dese sieckten d’ander doet sterven.

Ende dan moet mense veranderen van tocht ende stallinghe ende daer en tusschen sal men

ghenesen het sieck schaep – ende vercoelen met versch stroo – wel hooghe ghestroyt ende den

stal beroocken ende parfumeren veel daghen met thymus – roosmareyn – geneverbesien –

poleye – marieleyne – balseme – heydens wontcruyt – basilicon – ende ander welrieckende

cruyden.

Voorts zal men d’ander terstont zout in gheven met het vierendeel solfer t’samen gemengt het

welcke hun sal purgeren ende van dese smette bewaren.

Alsulcke sieckten crijghen sy van quade cruyden te eten oft van water te drincken dat op de

velden stille staet oft dat de plaetsen daer sy weyden nat ende vocht zijn door eenige

slachregen oft ongheweerte in welcken ghevallen datse onghetwijfelt voor de zes weken

cranck worden.

Daerom ist dat men wil sulcken quaet beletten - so sal de schaepherder altijts voor zijn cudde

gaen om te beletten datse niet en soude gaen op velden daer eenige oorzake van qualijck vaert

soude moghen zijn.

Tegen de schorftheydt van de schapen moet men een salve maken van solfer ende cypres

wortel van elcx even veele – dewelcke men incorporeren zal met spieghel harst – camfer ende

was om een salve daer af te maken – ende naer dat ghy daer mede drie avonden u schorft

schaep ghestreken hebt – soo sult ghy’t wasschen met looge – zeewater oft pekel ende voor de

laetste reyse met ghemeyn water.

De selve remedie is oock goedt voor een schaep dat luysen heeft.

Teghen den hoest ist dat dien sterck is – soo moet mense smorghens laten drincken met

den hoornkenolie van soete amandels met wat witten wijn – ‘t samen laeuw ghemaeckt ende

oock gheven versch stroo ende doen eten hoefbladeren – want ghemeynlijck in de lente comt

henlieden dese sieckte – maer ist op een ander tijdt – zoo salmen hen moghen gheven wat

gebroken fenegrieck met comijn ende peerdenvoederinghe.

Het cruydt dat men heet duysentknoop is den schapen seer onghezont want ist dat sy daer af

eten – soo swillet hun de gheheel buyck – schuymende een seer subtyle ende sitnckende

vochtigheydt – maer sy moeten dan terstont onder den steert ghelaten worden – vast by de

billen oft dat alsoo goet is in de ader van de opperste lippe.

Teghen de dempicheyt salmen hun opsnijden de muylgaten ghelijck men de peerden doet

oft d’ooren d’een voor ende d’ander nae afsnijden.

De snoter van de schapen – gelijck van de peerden houdt zoo vast in de langher datse noch

met laten noch door drancken niet verdreven en can wordn. De alderbester remedie is datmen

t’schaep (indien dat hem de sieckte by blijft twee daghen) versmachte – want d’ander rammen

ende oyen snacken nae het ghene datse laten ligen op de canten van de crybbe – ende crijgen

terstont daer na deselve sieckte.

991

Sommighe muylstooters zegghen dat men henlieden soude hanghen aen den hals een levende

wijngaert padde ghebonden in een sacxken van nieuw lijnwaet – ende dae laten hanghen

neghen daghen lanck.

Ander willen seghen dat ment zoude weder tot gras stellen – ist een peet ende ist een schaep

in een besonder weyde – ander segghen dat men moet loock ende edel savie ‘tsdamen stooten

ende een dranck daer af maecken met seer stercken azijn – ’t zij voor peerdt of schaep oft

eenighe ander beeste.

Ander gietense in eenen lepel ghebranden wijn met methridaet maer ten helpt al niet want sy

sterven alle ghelijck door droochte van de longher ende metten schaepshoest uytdrooghende.

Daer en is tot dese sieckte anders geen remedie dan ergens in een vuyle goote te worpen.

Als de schapen de cortse hebben – moet men die in de hiele laten oft tusschen de twee

hoornen van den voet oft in de ooren doen bloeyen ende wel toesien dat sy niet en drincken.

D’alderbeste remedie is om die van de cortsen te ghenesen ende oock van meer ander sieckten

is’t dat men in water ende wijn siedet de maghe van eenen ram ende dat sy het sop drincken.

Als een schaep van bloedtsweeren ghequelt is – men sal die ghensesen met aluyn,

solfer ende azijn tsamen ghemengt oft met honghe granaet-appels eer sy keernen krijghen met

aluyn ende wat azijn ghestooten oft met ghebrande ende afgheschrabde galnoten met groven

wijn ghemengt ende daer op geheleydt.

Het bloedt – dat is een swijmelinghe die henlieden comt ontrent de hontsdaghen –

soo dat sy sonder oorzake draeyen – struyckelen ende springen

ende ist dat ghy haerlieder voorhooft oft voeten aentast – soo sult ghy bevinden dat se uytter

maten seer branden.

Daer tegen moet men hen de ader slaen die op den neuse is – recht in de middel met eenen

gheslepen hoorne – soo hooghe alst moghelick is.

De beeste gaet terstont van haer selven ende terstont daer naer soo comtse tot haer selven oft

tot goet oft tot quaet – niet te min – meer tot quaet dan tot goet.

Sommighe schaepherders hebben geproeft het laten int slaen van den hoofde luttel bloedts

seffens ende hebben altemets wel daer mede ghevaren – ghelijck oock de ghene die teghen

den hoest ende vercoutheydt hen in ghegoten hebben eenen lepel ghebranden wijns met

Methridaet.

Sint Antheunusvyer dat van de schaepherders wilt vyer ghenoemt is – valt seer quaet om

ghenesen om datter noch meidcijne noch pferwerck en is die dat (P 51) can genesen.

Daer en is anders niet aen te doene dan met geyte melc te stoven – maer ‘tbeste is dat men van

de cudde scheyde d’eerste schaep die’t crijght.

Teghen de peste en isser niet meer remedie voor de beesten dan voor de menschen ende ick

late my duncken dat dese beeste ghelijck het vercken – door den grooten stanc van zijn

vuyligheyt meer daer toe geneyght is dan eenighe andere – maer om een preservatie - soo

heeft men bedacht dat men dickwils soude perfumeren haer cribbe met de voorseyde

welrieckende cruyden ghelijck poleyte – wilden balsem – ruyte met geneverbesien ende oock

dickwils onder haerlieder eten mengen Mehlote ende wilde poleye – noch is oock daer tegen

goedt origan oft wilden balsem ende oock teghen den hoest.

Ist dat het schaep creupel wort door dat zijn claeuwen weeck zijn gheworden van te lange

in zijn mest ghestaen te hebben ende dat niet gaen en mach – men zal hem dan afsnijden het

992

eynde van de bedorven horen van den voet ende daer op leggen ongeblust calc met eenen

lijnen doec niet meer dan eenen dach daer op latende ende t’sanderdaeghs sal hy spaensch

groen daer op leggen dit doende by ghebeurte daer op legghende als nu het eene als dan het

ander tot dat de hoorne oft naghel ghenesen is.

Ist dat ‘tschaep een ecchele heeft geswolgen men sal hem in gieten stercken azijn die warm

gemaeckt is oft olie.

Ist dat boven op het vleesch eenighe aposteunie heeft – men sal die vliemen ende in de

wonde doen cleyn gestooten ende gebrant zout met ghesmolten peck ghemenght.

Als een oye vol is – ist dat de tonge swert is – dat is een teecken datse swerte lammers sal

hebben ende ist dat die wit is – so sullen de lammers wit zijn – maer is sy ghespickelt so

sullen de lammers ghepleckt zijn.

De wolf en sal die schapen gheenen overlast doen – ist dat ghy bint aen den hals van het

eerste dat vooren gaet eenen volle wilt loock.

T’is ooc seer goet dat men de lammerkens helpt – ‘tsy dat sy de cortse hebben oft eenighe

ander sieckte.

Sijn sy sieck – so moet men die nemen van de moeder – ende ist dat sy de cortse hebben – te

drincken gheven – melc van haerlieder moeder met zo veel regenwater ghemenght.

Dickwils crijgen sy ooc een schurftheyt onder de kinne – als sy geten hebben cruyden daer

dau op ligt. De remedie is daer tegen te nemen ysope ende zout van elcx even vele – wel te

samen gestooten ende daer mede sal men strijcken ‘tgehemelt van den monde – de tonghe

ende den muyl ende dan de sweeren met azijn wasschen ende daer nae strijcken met teyre

ende smeyr.

Ick en wil ooc hier niet vergheten de hoevenersse te leeren wat haer soude van ee nschaep

moghen dienen tot de ghesontheyt van haer huysgezin.

Het rinsel van den lam ghedroncken – is seer goet teghen alle soorten van fenijn.

De longher van eenen hamel versch geslagen ende op ’t hooft gheleyt is eer goet tegen de

rasende cortse ende voor de ghene die schiec zijn van groote pijne van den hoofde.

De longher van een schaep gedrooght ende cleyne ghestooten – gheneest die cack-hielen.

De vacht van een schaep versch geslagen ende gebonden op geslagen oft te berste gevallen

partije van den lichaem – oft wedels die met wissen geslagen zijn – sal die terstont ghenesen –

so verre als het shaep van den wolf niet en heeft ghebeten gheweest.

De wolle van een schaep stilt de pijne ende verdrijft de gheswillen van de partijen daer sy

wordt op gheleyt – soo verre alst van den wolf niet en heeft gebeten gheweest – want in dien

gevalle soude sy de pijne verwecken ende vermeerderen.

Ja dat meer is – de wolle daer de wolf met zijn tanden heeft inne gheseten – is tot luysen meer

gheneghen.

Maer ter contrarie het vleesch dat is door de wolfsbete veel malscher gheworden – midts dat

den aessem van den wolf soo seer heet is dat de beenders in zijn maghe smilten.

Een keersse van enckel schapen ruet gemaeckt – in een kiste met cleeders oft lijnwaet

gheleyt – bewaert die van den muysen.

Schaepstront met azijn ghemenght geneest alle hangende wratten ende alle soorten van

bloetsweere.

993

De katten

Nu de kattenstoet te Ieper weer uitgegaan is halen we uit ‘De Toekomst’ van de 22ste

mei van

het jaar 1870 toch nog even het volgende artikeltje – zie ook ‘Het Geheugen van Ieper’.

Eenige datums uit de geschiedenis van ijperen

De IJpersche kat. – De Guebers, overblijfsels der oude Persen, aanbaden de Honden en

eene oude overlevering leert ons dat de IJperlingen de kat voor hunne Godheid hielden, tot op

den dag dat het christendom hen op den goeden weg bracht. Het was graaf Boudewijn III, die

in 962, bevool, op den Hemelvaartdag, twee of drij katten te smijten van het drij-toren-

kasteel, in den Meersch, om den vreemde kooplieden te toonen dat de inwoners der stad de

aanbidding der katten afgestaan hadden. Eenige jaren later werden de katten van Sint

Maartenstoren gesmeten, en het was maar in 1251 dat men ze van den halletoren gooide.

Dit gebruik, hier en daar onderbroken door de welige omstandigheden, werd lang

onderhouden, met dit verschil nogtans, dat, in plaats van op de Hemelvaart, het kattenfeest

plaats had den woensdag der tweede week van den Vasten.

Het smijten der kat werd gemeenlijk ten 7 ure ’s namiddags gedaan en aangekondigd door het

luiden der groote klok en het spelen der beijaards.

In 1817 smeet men voor de laatste maal de kat.

Misschien kunnen we eens met de fiets over de Katsberg rijden en dan in de ‘Katteman’ iets

gan drinken.

We kunnen het niet laten maar hier onder geef ik nog een gedichtje van één van mijn

lievelingsdichters Frederik van Eeden. Nu mei juist voorbij is, kan het wel even. Hij

schreef dit

Voor A.

Midden in Mei, toen 't zomer worden zou, had ik een droom vol oud en schoon verdriet, die 'k eens zeer liefhad, kwam in 't donkerblauw gewaad en lachte: 'Waarom lach je niet?'

Meer niet, - zo is 't in dromen. - 'k Voelde flauw dat 't lang was, sinds 'k door haar het lachen liet. Maar sterk mijn droefheid, sterk mijn eigen trouw, en diep de pijn, dat zij mij lachen ried.

Toen bleef door 't droomspel van de ganse nacht die oude smart mij bij, haar bitterheid heb ik in veel gepeinzen overdacht.

Ontwakend, heb ik mij verbaasd, hoe wreed de ziel onwetend in zichzelven snijdt. en 't eigen teder weefsel diep ontleedt.

11 mei 1889.

994

Nummer 47 Doos Gazette juli 2006 guido.vandermarliere@telenet.be

Betweterigheid uit het verleden

Iedern mensch meugt ol èké vloeken

Zeker aje è scheerranke deur zyn nekke trekt.

(Gezegde van pastertje Debrie van de Sint Janskerk)

Beste Abonnee

Let eens goed op de paginanummer … Doos Gazette is over de 1000 bladzijden geraakt!

Dit nummer van ‘Doos Gazette’ is een hop-nummer! In september 2006 volgen de hopfeesten elkaar op.

Begin september van de 2de

tot de 4de

heeft Meldert bij Aalst zijn hopfeesten.

Danny Wille is onze Ketenier van Meldert en hij is de man die bij de voorlaatste

tentoonstelling in de Gasthuiskapel te Poperinge heel wat hopgereedschap en fotomateriaal ter

beschikking stelde. Bij de laatste tentoonstelling, vorig jaar, leverde hij ons zijn verzameling

van Engelse hopkaarten. We geven hier onder het programma van Meldert Kermis: ALLEN

DAARHEEN!

De derde september houdt men te Asse een academische zitting als aftrap voor de

hopduvelfeesten aldaar. Kristof Papin zal er ons nieuw boek ‘Reynold Scot en de Poperingse

hoppeteelt in 1874’ voorstellen. Ikzelf, Guido Vandermarliere zal er het thema ‘legenden en

mythen rond de hop’ behandelen en Denis Dekeukeleire zal het over zijn menohop en

kattepis hebben.

Joris Vanderveken, onze Ketenier van Asse, heeft aldaar grote plannen met het hopmagazijn

en asten van de familie Van Droogenbroeck (zie verder) en nodigt ons uit voor de

hopduvelfeesten aldaar die dan het weekend daarna volle bak zullen draaien.

In Poperinge zal Wally van Wally’s farm in het tweede weekend van september zijn

hopfeesten houden. Hij zoekt nog plokkers. Mensen die nog hun plukkersplunje thuis hebben

liggen moeten zeker contact opnemen en gaan plukken met de hand. Je zal nog nooit zo goed

verzorgd geweest zijn: eten en drinken gratis!

En verder smeet men te Poperinge plannen om halfweg september met het vernieuwd

hopmuseum klaar te zijn en het derde weekend mogen de Poperingenaars er gratis naartoe.

Dan ook willen wij als Keteniers, het tweede deel van de ‘Kroniek van de Hoppeteelt’ – nu

voor de periode 1850 – 1868 publiceren. Dit is logischer wijze het vervolg op de kroniek 1800

– 1850. Hoewel deze periode ‘maar’ 18 jaar is, is het boek toch 220 bladzijden dik.

We beginnen dit nummer met het advies van de Keteniers, dat wij opstelden naar aanleiding

van onze inventaris van het bouwkundig hoperfgoed. Daarna maken we wat reclame voor de

kermis in Meldert en hun levend monument. En dan gaan we een paar oudere teksten ‘her’ –

uitgeven. Eerst geven we het verhaal van Boschvogel die met zijn twee neefjes, met de fiets in

het jaar 1938 hier het hoppeland bezoekt. In dit stuk haalt hij aan dat een zekere ‘Treze’ een

liedje zingt waarin het refrein ‘Hoppe plukken, Hoppe plukken… ‘ in zit.

995

Als afsluiter van deze gazette geven we de volledige tekst van dit lied van de hand van

Theophile Bouve.

Het advies van de Keteniers

Maar we beginnen deze Gazette met het advies van de Keteniers dat wij opgesteld hebben op

vraag van de ‘hopmanagers’ die in het kader van de VZW HOP de ‘toekomst van de hop in de

21ste

eeuw’ moesten gaan onderzoeken.

De keteniers; Annemie Declerck en Guido Vandermarliere stelden een inventarisatie van

het bouwkundig hoperfgoed samen waarin zij de vroegere hopweegschalen, hopmagazijnen,

enkele hophoeven maar vooral de hopasten opnamen.

Voor de streek van Asse en Dilbeek konden we rekenen op onze Ketenier van Asse, Joris

Vanderveken zodat we een een totaalbeeld van het overblijvend bouwkundig hoperfgoed voor

Vlaanderen konden opstellen, wat voor de administratie van Monumenten en Landschappen,

nodig was.

We vonden in de geschiedenis 4 hopweegschalen in de streek van Poperinge. We beschreven

verder een viertal hoeven op, 15 hopmagazijnen en 50 hopasten. De totale studie; samen met

een historisch overzicht van de evolutie van de hopasten vanaf 1570 tot heden, bedraagt 430

bladzijden. Daarin zit er ook een advies betreffende de bewaring van dit erfgoed.

Op de laatste vergadering van de werkgroep, toen we aldaar onze resultaten voorstelden,

kregen we immers tevens de opdracht om als keteniers een advies voor Monumenten en

Landschappen en voor de erfgoedovereenkomsten, op te stellen, wat we dus ook gedaan

hebben.

Een deel van dit advies is, zoals je hieronder kan lezen, het oprichten, naast het intramurale

hopmuseum in de stad Poperinge, een open lucht hopmuseum; het samenstellen van twee

fietsroutes op de boerenbuiten en het samenstellen van een stadswandelroute.

De fietsroute naar Watou en terug over Abele, hebben we ondertussen ook samengesteld en

het is de bedoeling om deze dit jaar me een aantal enthousiastelingen ook eens uit te testen.

Maar daar krijg je nog wel nieuws over.

We geven hier heet advies omtrent het bewaren van het hoperfgoed; zoals het door ons

opgesteld is geworden op 10 juni 2006.

Pilootproject plattelandsbeleid 2006

De hopteelt in het Vlaanderen van de 21ste

eeuw

Een representatieve inventaris van het bouwkundig hoperfgoed

Met een advies van ‘De Keteniers’

De Keteniers

zijn een vereniging van mensen

996

met een hart – en zorgzaamheid – voor de geschiedenis van de ‘hoppecultuur’

in zijn brede betekenis.

Daarbij wordt zowel gewerkt rond het

Verzamelen en onderzoeken van de bewaarde documenten en geschriften, foto’s en

afbeeldingen

het op zoeken van oud materieel en gereedschap en gebouwen die met de hop te maken

hebben –

het beschrijven en documenteren van dit alles

en het toegankelijk maken van deze zaken

met het oog op een bewaren en een herinneren van deze hoppecultuur.

De Keteniers zijn een samenwerkingsverband tussen mensen van Poperinge en van de streek

van Asse en worden getrokken door twee coördinatoren

Annemie Declerck

Secretaris

Guido Vandermarliere

Voorzitter

Inleiding

De hoppeteelt in België is momenteel beperkt tot Poperinge met zijn directe omgeving en een

aantal percelen in de streek van Asse en telt geen 200 hectaren meer.

Het telen van hop is eigenlijk steeds een klein aspect van de landbouw geweest.

Op het grondgebied van België zoals we het nu kennen, zijn er tot rond 1900 vier belangrijke

centra van de hoppeteelt geweest. In Wallonië kenden we de streek van Luik en de streek van

Bergen, Binche en Buvrinnes. In het huidige Vlaanderen hadden we hop, enerzijds in de

omgeving van Aalst en Asse en anderzijds in en rond Poperinge.

In 1880 teelde men in België minstens 4.188 hectaren hop. Dit was de ‘officiële’ telling maar

men voegde er toen al bij dat het totale hopareaal hoger lag omdat er nog vele kleine percelen

waren die niet eens door boeren werden gewerkt en die dus ook niet meegeteld waren.

Vanaf 1880 kregen we een ‘hopcrisis’ en soms in horten en stoten en soms langzaam maar

zeker, verminderde het hopareaal. Nog voor de eerste wereldoorlog uitbrak waren de centra in

Luik en Bergen verdwenen en momenteel is de hopteelt een restteelt waarvan de prijs volledig

bepaald wordt door de internationale markt.

In de twee langst overlevende hopcentra; Asse en Poperinge verdwijnt de hoppeteelt als

economische acitviteit nu ook meer en meer uit het beeld.

Een gehele cultuur verdwijnt

Eigenlijk verdwijnt er een gehele cultuur.

In eerste instantie verdwijnt de immateriële cultuur.

Steeds minder mensen houden zich met hop bezig. Men telde in Poperinge in 1848 415

‘hommelboeren’. 8 tot 10 000 ‘vreemde plukkers’ kwamen tot 1950 in Poperinge en

omgeving de hopoogst doen. Men had hier doorgaans een tiental Poperingse hophandelaars,

zonder dat we de ‘facteurs’ hierbij rekenen, en daarnaast had men nog de ‘vreemde’

hophandelaars. Men kende hopkeurders of ‘warrandeerders’ en hopzakkers. Men had in

Poperinge en in de buurtgemeenten plaatselijke hopbonden, men experimenteerde met nieuwe

hopsoorten, men legde proeftuinen aan en men probeerde nieuwe droogwijzen uit.

997

De timmermannen en de smeden delen hun deel van het werk.

Poperinge had op het einde van de jaren 1960 twee goed draaiende fabrieken – Allaeys en

Themilco – die plukmachines produceerden en een internationaal exportgebied hadden.

Er werd heel wat papier volgeschreven. Een deel hiervan wordt in het Stedelijk archief

bewaard maar het merendeel is reeds in brand gestoken of ligt onvindbaar te vergelen op

zolders.

Ook de materiële cultuur verdwijnt.

Het oude gereedschap is enkel nog te vinden bij enkele verzamelaars en hier en daar heeft

een oude hopboer nog een astschop of een ‘sprietelaar’ in zijn oud koestal staan.

Oude ‘plokstoelen’ worden hier en daar nog op een rommelmarkt te koop aangeboden maar er

is niemand meer die een zitting hiervan kan vlechten.

Ook het bouwkundig hoperfgoed verdwijnt of krijgt een totaal andere functie.

De hopschalen van Proven en van Reningelst zijn verdwenen, alleen die van Poperinge is nog

als hopmuseum te bezoeken.

Van de ooit 20-tal hopmagazijnen die ooit in de streek stonden, zijn er een 10-tal behouden,

maar slechts in twee hiervan zijn er nog resten van een ‘zwavelast’ aanwezig en slechts in één

(Veys – Vlamertinge) staan er nog hoppersen.

In de streek van Asse is er nog één hopmagazijn, met ast en hoppersen (oude hoeve Louis

Vandrooghenbroeck).

Van de ooit honderden hopasten in de streek van Poperinge zijn de meeste nu afgebroken

en/of staan op invallen. Toch hebben we er nog een 25-tal kunnen selecteren die mits de

nodige herstellingen en onderhoud te bewaren zouden kunnen zijn.

Ook in Ternat hebben we nog een ast gevonden die zeker het bewaren waard is.

Naar een vernieuwde toekomstvisie: hop als erfgoed

Rond de teloorgang van deze hopcultuur – die zelfs voor een blinde steeds duidelijker wordt

– worden steeds meer vragen gesteld. Binnen de Poperingse werkgroep HOP is dan ook enige

tijd terug het initiatief genomen om een ‘hopmanager’ aan te stellen die een aantal

onderzoeken rond mogelijke toekomstperspectieven dient uit te voeren.

Hierbij werd de problematiek ‘opgesplitst’ in drie klemtonen:

1. Hop als economische realiteit, vooral gericht op de hopkwekers met onder andere een

onderzoek naar de afzetmogelijkheden bij de brouwers.

2. Hop in het landschap en als cultuurhistorisch erfgoed

3. Hop als toeristische trekpleister – met een deel toeristische hopproducten: van

hoppebrood over hoppejenever tot streekbieren, maar ook van huifkar tot hoppestoet

en van hopmuseum tot hopbier.

Deze drie accenten zijn te onderscheiden maar nooit te scheiden en beïnvloeden elkaar ten

zeerste. Waar men in het verleden de toekomst voor de hopteelt beleidsmatig voornamelijk en

meestal alleen, zag als een ‘economisch’ probleem, kan men nu gezien de overheidsmiddelen

die vrij komen in het kader van een cultuurhistorische erfgoedvisie, hier op meer klemtoon

leggen.

Concreet komt het hier op neer dat de mogelijkheid ontstaat om via de Vlaamse

Landmaatschappij beheersovereenkomsten op te stellen met de hopboeren en met andere

998

particulieren om hoppevelden en interessant bouwkundig erfgoed in het landschap te bewaren

en hier omtrent een financiële afspraken te maken. Deze maatregelen kunnen gecombineerd

worden met verdere maatregelen binnen het kader van Monumenten en Landschappen.

Nu ook is reeds duidelijk dat het bewaren en open stellen van oude magazijnen, hopasten en

boerderijen ook invloed op de leefbaarheid van de actieve boeren en zeker op het toerisme zal

hebben.

In dit kader was het noodzakelijk dat er zo snel als mogelijk een historische verantwoorde

inventaris tot stand kwam van het bouwkundig en landschappelijk waardevol hoperfgoed en

de Keteniers werden gevraagd om dit te realiseren.

Een representatieve bouwkundige inventarisatie van het bouwkundig hoperfgoed

en een advies

Het bouwkundig hoperfgoed werd ingedeeld in 4 delen: de hopweegschalen, de

hopmagazijnen, de hophoeves en de hopasten. Op basis van archiefonderzoek en onderzoek te

velde werd nagegaan waar de resterende gebouwen zich bevonden en werden deze bezocht en

onderzocht. Per site werd een fiche opgesteld.

In bijlage vindt u per categorie naast een inleidende definitie van het beoogde functionele

gebouw, deze fiches weergegeven.

Op de 11de

mei 2006 werd het resultaat van deze studie aan de werkgroep ‘cultuurhistorisch

erfgoed’ voorgesteld en kregen ‘De Keteniers’ de opdracht om hun eigen advies omtrent het

bewaren van dit erfgoed te geven.

Hieronder geven we in eerste instantie onze besluiten en advies per categorie om daarna nog

over te gaan tot een integraal advies qua hoplandschap – en cultuurbehoud.

1. De hopweegschalen

Via de literatuurstudie zijn ons vier hopweegschalen in de streek bekend; natuurlijk deze van

Poperinge, maar ook was er ooit één in de Ieperse hallen en op het einde van de 19de

eeuw

kwam er één in Reningelst en in Proven. Er werden dus vier fiches (zie bijlage) opgesteld.

Er is in Reningelst nog een restant maar alleen de Poperingse stadsschaal is nog intact. Deze

is ook erkend als monument en wordt momenteel verbouwd om het hopmuseum te

herbergen.

Het advies is heel eenvoudig; het museum en de oude stadsschaal, als centrale gegeven

binnen de cultuurhistorische hopcultuur moeten blijven en deze site zal een toeristische

trekpleister blijven.

2. De hopmagazijnen

Via archiefonderzoek werd nagegaan welke Poperingse hophandelaars er allemaal in het

Poperingse gewerkt hebben en bij uitbreiding welke ‘vreemde’ hophandelaars ook ooit in de

stadsschaal hun hop lieten keuren en wegen. We probeerden daarbij terug te vinden waar zij

hun hopmagazijnen hadden, om deze terug te vinden en gingen hun huidige toestand

bekijken. Daarbij werden ook nog een aantal interessante woningen van hophandelaars

gevonden en beschreven.

Er werden 15 fiches opgesteld.

999

Advies:

Van de onderzochte magazijnen is het oude magazijn van de firma Veys in Vlamertinge het

best bewaard. Het bevat nog een ast, om de hop na te drogen en te zwavelen en twee

hoppersen werden daar ook behouden. Dit magazijn heeft naast dit historische belang ook een

belangrijke landschappelijke waarde. Het is dan ook reeds erkend als monument en werd

volledig gerestaureerd. Ook de link met de eerste wereldoorlog is hier aanwezig.

In combinatie met de nabijgelegen ‘Ravenhof’ van de actieve hopboer José Boeraeve, die

tevens in het bezit is van enkele historisch interessant asten, wordt deze site nog interessanter.

Zie verder.

Met beide eigenaars zou in het kader van een erfgoedpremie onderhandeld moeten kunnen

worden.

Een tweede hopmagazijn dat bewaard kan worden is de huidige ‘hopstore’ van het Talbot

House in de Pottestraat te Poperinge. Het magazijn zelf werd monument verklaard en onlangs

volledig gerestaureerd als deel van het Talbot House. De hoppers is verdwenen maar de katrol

en een gedeelte van de ‘zwavelast’ is bewaard gebleven. Het blijft mogelijk om de werking

van een dergelijke ast hier uit te leggen. Talbot House is ook verbonden met de familie Lebbe

die generaties lang in de hophandel zat en die familiebanden had met de hopboerderij op de

Krombeekse Weg en de hopast aldaar. De hoeve zowel als de ast werden reeds monument

verklaard.

Met beide eigenaars zou in het kader van een erfgoedpremie onderhandeld moeten kunnen

worden.

Verder adviseren we om van de volgende hopmagazijnen de volumes en de gevels te

bewaren: - erfgoedovereenkomst

- Fiche Hophandel 7 – Schaballie – Rekhofstraat – Poperinge

- Fiche Hophandel 4 – Mazeman – Goesdamstraat – Ieper

- Fiche Hophandel 2 – Coevoet Sepieter – Werfstraat – Poperinge

- Fiche Hophandel 1 – Gouden Hoofdstraat en Paardemarkt – Poperinge

Daar naast zou nog integraal het hopmagazijn met bijbehorende ast van Louis

Vandroogenbroeck best als monument kunnen geklasseerd worden.

3. De hophoeven

We geven in eerste instantie een algemene beschrijving van de specifieke kenmerken van een

‘hophoeve’ – de ‘spijkerruimte’ op de zolder en het daarbij horende zakgat. Aangezien we

moeilijk alle oude boerderijen in de streek konden behandelen – want op alle boerderijen

werd in het verleden wel hop gekweekt – nemen we slechts enkele van de oudste hoeven.

Daarnaast gaan we wel in op de hoevecomplexen, als de daarbij horende ast of schuur

uitermate interessant is dat ze het behouden waard lijken, en de context en plaats van de

daarbij horende hoeve daarom ook een toekomstig belang krijgt.

Advies:

Als aparte hoeve die een aparte ligging heeft, stellen we de hoeve gelegen in de Vijf

Gemetenstraat voorop.

1000

Deze hoeve dateert minstens uit het begin van de 19de

eeuw en heeft nog steeds een plak en

stak gedeelte. De voorkant is versteend rond 1900. Ook de oude bijgebouwen zijn authentiek

en streekeigen. Maar vooral de ligging, op een door hagen omringd ‘eilandje’, enkel door een

lange dreef te bereiken, is authentiek en eigenlijk terug uniek geworden. De hoeve is het

eigendom van het O.C.M.W. en zou een excellente locatie worden voor een open lucht –

belevings - hopmuseum, als aanvulling op het stadse museum in de stadsschaal.

Wanneer we een dergelijke functie aan deze hoeve kunnen geven, stellen we tevens voor om

deze voor te stellen om monument te laten verklaren, om zodoende een bijkomende financiële

bron van inkomsten te verkrijgen.

Naast deze hophoeve is de hoeve ‘Boucquey’ gebouwd in 1865 door de grootste hopboer van

dat moment te Poperinge interessant. Deze boer was naast hopboer eveneens hophandelaar en

gebruikte zijn grote hopspijker – de met stro bedekte ruimte onder zijn dak – eveneens als

opslagruimte voor zijn hop. Daar is de volledige spijker nog aanwezig. Deze goed bewaarde

19de

eeuwse hoeve komt dus niet alleen door zijn typische stijlkenmerken in aanmerking maar

ook gezien het historisch anekdotische karakter ervan voor een erfgoedovereenkomst. De

eigenaar is ten andere bereid om zijn oude paardenstallen te laten gebruiken als

tentoonstellingsruimten.

De directe nabijheid van de brouwerij Lahaye – en dus de link met het bier – maakt deze

hoeve binnen een erfgoedwandeling of fietsroute des te interessanter.

De andere Poperingse hophoeven die in aanmerking komen om gewaardeerd te worden

binnen het hoperfgoed zijn, mede omwille van de bijbehorende ast, zijn:

- De Douviehoeve te Watou –

- En de oude Lebbe-hoeve aan de Krombeekse Weg –

Daarnaast willen we nog voorstellen om de oudste schuur van Poperinge gelegen in de

Duinkerkestraat (Eigenaar Erik Bortier) als monument te gaan klasseren, zodat deze terug kan

opgemaakt worden.

De hopasten

De studie van de hopasten, kostte ons het meeste werk.

Na een eerste versie van de historische evolutie van deze asten op basis van de

literatuurstudie, gingen we het veld in op zoek naar de verschillende types asten. Per

interessante hopast stelden we een ‘case-study’ op met enerzijds een beschrijving van de

werking van de betrokken ast en de huidige toestand ervan.

Op basis van dit veldwerk konden we natuurlijk ook onze historische schets verder aanvullen

met voorbeelden. Vandaar dat dit uitgebreide hoofdstuk bestaat uit:

-De inventarisatie van de meest interessante cultuurhistorische overblijvende hopasten per

fiche

-Een historische schets over de ontwikkeling van de hopasten in de streek van Poperinge

met drie bijlagen.

Advies:

Monument

Het opstellen van een advies is hier heel wat moeilijker.

We stellen in dit verband – zoals gesuggereerd in de laatste vergadering – eerst een aantal

cases voor – die volgens ons – ons baserend op de algemene ontwikkeling van de asten door

de loop der tijd – zeker bewaard zouden moeten kunnen blijven en die indien mogelijk, niet

1001

alleen tot monument zouden moeten kunnen verklaard worden, maar tevens een

erfgoedovereenkomst zouden moeten kunnen krijgen.

Een advies voor de hopstreek van Dilbeek – Asse

Van de asten zijn er twee gelegen in de streek van Asse: De ast van Schoukens (fiche Ast

nr. 42) en de ast die aangebouwd staat aan het hopmagazijn van Louis Vandroogenbroeck op

de scheiding van Asse en Sint-Ulriks-Kapelle.

De ast van Schoukens is de enige van die aard die nog in zo goede staat aldaar aanwezig is en

is met zijn houten afdraaivlaak een unicum als hopast.

Bij deze site zou een staakveld – hoplochting – prachtig staan.

Louis Vandroogenbroeck is vanaf 1900 tot en met de jaren 30 van de vorige eeuw een

centrale figuur voor de streek rond Asse. Hij was niet alleen een geavanceerde hopboer, maar

tevens experimenteerde hij met verschillende nieuwe soorten die hij ook nog zelfs

ontwikkelde, hij werkte nauw samen met de heer Miserez, de landbouwcommissaris van

Asse, hij was hophandelaar en voorzitter van de hopbond te Asse en van de keuringsjury van

de vrije hopmarkt van Asse.

Beide locaties passen in de streek van Asse binnen een hoperfgoed route aldaar en het behoud

van dit hoperfgoed wordt aldaar gedragen door de vereniging ‘De Hopduvels’ die concrete

plannen hebben om in de oude magazijnen van Vandroogenbroeck een hopmuseum in te

richten en hierbij een draadveld terug aan te leggen.

Vanuit Asse is er, hoewel de hoeve niet op hun grondgebied ligt, een toeristische

belangstelling voor dit project en werd deze hoeve in de wandelroute ‘Manke Fil’

opgenomen.

Maar ook in Dilbeek is er belangstelling om iets te doen rond ‘hop’, waaronder een ‘hop

fietsroute’

Daar is er onder andere momenteel een project rond het ‘Huis Mostinckx’ een oud hoevetje

dat kort bij de dorpskom van Sint-Martens-Bodegem gelegen is. Hierbij ziet men dan een

aanleg van een hopveld volgens het oudste systeem van de ‘hoppeheuvels’ of ‘hommelpitten’

en wenst men een oude hopast met ‘zeuge en helle’ zoals men een type in Bokrijk staan heeft,

terug op te bouwen.

In deze gemeente is de hopboer Dewael Jean nog actief en heeft in de Ternatstraat waar het

Huizeke Mostinckx gelegen is, nog een hoppeveld staan.

Met een bescherming van deze drie sites kan men telkens een ander type ‘hoppeteelt’ en

‘hopasten’ bewaren en zo in het geheel een beeld van deze oude teelt voor de toekomst

bewaren.

Het advies bestaat dan in het bewaren van deze drie sites.

In Poperinge wensen we de volgende hopasten voor te stellen om als monument

beschouwd te worden:

- De asten van de oude Lebbe Hoeve – gelegen op de Krombeekse Weg. Deze asten

zijn een tweetal jaren terug reeds erkend geworden als monument net zoals de

bijbehorende hoeve en hoevegebouwen. De hoeve en de eerste asten – in combinatie

met het nabij gelegen Zweerdhof – hebben een historisch en familiaal verband met het

Talbot House en het daarbij behorende hopmagazijn in de Pottestraat. Alle betreffende

gebouwen – met uitzondering van het Zweerdhof – zijn reeds monument. Met al de

eigenaren zou er wel een erfgoedovereenkomst moeten kunnen gesloten worden.

1002

- De asten van de oude hoeve Russen. De ligging van deze ast en de bijbehorende

hoeve is nog steeds authentiek. De hoeve met ast heeft onlangs nieuwe eigenaars

gekregen waar mee nog geen contact is genomen. Het gebouw bevat twee asten. De

eerste ast is één de enige asten uit de 19de

eeuw – die via een balkinscriptie - te dateren

is in 1869. Hij is gemaakt in een ‘versteend’ plak en stak gebouw. Oorspronkelijk was

dit astmodel het oude klassieke model met ‘zeuge en helle’, maar beide deze

onderdelen zijn verdwenen. Als er echter één gebouwtje is waarin een reconstructie

van een dergelijke ast, op zijn plaats zou zijn, is het wel dit. In de tweede ast die van

heel wat latere datum is, werd toch nog een zeuge gemetselden hier moet er gewerkt

geworden zijn met een schouw – en windvang - en aspirateur systeem. Ook dit zou te

herstructureren zijn. De ligging van de hoeve en de ast is dermate dat ze een hoge

landschappelijke waarde mag toegeschreven worden.

- De asten, de woning en de hopmagazijnen van D’Hommelbelle zijn een derde setting

die we als monument zouden willen voorstellen. Ook hier is er sprake van een

landschappelijk belang. Het hopmagazijn en de daarbij horende asten dateert uit 1922

en getuigt ook van de heropleving van de hoppeteelt na de eerste wereldoorlog en van

het herboren optimisme dat hieruit groeide. Gezien de bijzondere combinatie van

hopasten en hoppemagazijn ten lande – met bijbehorende 19de

eeuwse woning van een

hophandelaar – Benoit Carton - en grote hopboer, is deze setting dermate speciaal dat

dit een belangrijke schakel in een hopnetwerk kan worden.

- De volgende astcombinatie die zelfs voor monument in aanmerking dient te komen en

zeker bewaard moet kunnen worden is deze van de hoeve Brutsaert. Het mechanisme

van de linkse ast dateert uit 1932. De ast – met het cokesvuur in de grond – is buiten

het buizensysteem eigenlijk nog volledig aanwezig. Deze ast met dubbele vlaak en

mechanisch afrolsysteem was één van de eerste van dit model die in de streek gezet

werden. Op deze locatie is de evolutie over drie astsystemen nog duidelijk merkbaar.

De eigenares is bereid om de nodige herstellingen door te voeren om de setting te

optimaliseren. Onder ander zou het plaatsen op het linkergedeelte van een schouw met

windvang aan te bevelen zijn om een reconstructie volledig te maken.

- En de laatste astcombinatie die we eigenlijk als monument zouden willen beschermd

zien, samen met de daarbij behorende hoeve en stallingen, is deze van de

Douviehoeve in Watou. Bij de hophoeve die dateert van rond 1870 vinden we ook

drie asten van een verschillend systeem. De hophoeve werd door de overgrootvader

van de hudige eigenares Deheegher gezet en is nog in perfecte staat en het zakgat dat

in de stalling uitkomt werd onlangs authentiek vernieuwd. De oudste ast – een ast met

cokespotten – deed ook als stalling dienst. Een twintigtal jaren later werden er dan

twee grote asten gezet waarvan één in nog perfecte staat is en met een cokes vuur

werkte. De tweede ast werd dan eind de jaren 1940 ‘gemoderniseerd’ onder andere

met een apart afschietsysteem, maar vooral met een cokes vuur dat tegen de

buitenmuur werd gebouwd en waarop een ventilator die op een dieselmotor draaide,

aangesloten werd. Net als de asten bij de hoeve Brutsaert kan men hier een evolutie

door de tijd aantonen en kan eveneens deze locatie ‘anekdotisch’ ingevuld worden met

een stuk familiegeschiedenis.

Verdere asten die het herstellen en het behouden waard zijn omwille van hun intrinsieke en/of

landschappelijke waarde, en waarvoor we dan ook een erfgoedovereenkomst

voorstellen, zijn de volgende:

1003

- Ast nummer 01 – gelegen in de Loviestraat 12 te Poperinge – plak en stak gebouw.

- Ast nummer 03 – gelegen in de Pezelhoekstraat 1 te Poperinge – uitzonderlijke

landschappelijke waarde.

- Ast nummer 05 – gelegen Loviestraat 02 te Poperinge – heel goed bewaard en

landschappelijke waarde.

- Ast nummer 13 – gelegen Poperingestraat 60 te Westouter – Oude kleine ast van voor

1900 en grotere ast van rond 1950.

- Ast nummer 15 – gelegen Ieperstraat 29 te Poperinge – kan mits het terug opzetten

van een schouw met windvang een belangrijke blikvanger worden voor velen die van

uit Ieper de stad komen ingereden en heeft dan ook een landschappelijke waarde.

- Ast nummer 16 – gelegen Sint-Sixtusstraat 88 – De oudste ast hier is in een plak en

stak gebouw gemaakt en dateert van voor 1900. De tweede kleine ast kan mits het her

op zetten van schouw en windvang een belangrijke landschappelijke waarde

herkrijgen. De boerderij met plak en stak schuren heeft nog zijn oorspronkelijke

setting.

- Ast nummer 19 – gelegen Abeelse weg 232 – Wally’s Farm - De eigenaar Wally

Merlevede heeft reeds een nieuwe schouw met windvang geplaatst en heeft zijn ast als

mini-hopmuseum uitgebouwd. Door deze ingreep heeft de cokes hopast uit de jaren

‘40 heel wat aan landschappelijke waarde gewonnen en is voor deze periode een

‘model’.

- Ast nummer 25 – gelegen Poperingseweg 412 te Vlamertinge – In combinatie met het

nabijgelegen hopmagazijn door de familie Veys gebouwd, en gezien het feit dat deze

asten te vinden zijn bij een nog actieve hopboer, is een ‘bijkomende’

erfgoedovereenkomst in verband met dit erfgoed, aan te bevelen.

- Ast nummer 28 – gelegen Palingstraat 11 – mits de nodige reparaties – het herleggen

van het dak en het afbreken van de lelijke bijgebouwen en het terug oprichten van een

schouw met windvang, zou deze ast gelegen op het erf van een actieve hopboer een

blikvanger met uitzonderlijk landschappelijke waarde kunnen worden.

- Ast nummer 29 – gelegen Ouderdomseweg 42 te Poperinge – Prachtige oude hopast

met cokespotten systeem die heel goed bewaard werd en die vanuit die hoek een

uitzonderlijke landschappelijke waarde heeft.

- Ast nummer 30 – gelegen Gemenestraat 2 te Poperinge – Leeggemaakte hoge hopast

die mits het herplaatsen van een schouw met windvang een belangrijke

landschappelijke waarde terug zou verkrijgen.

- Ast nummer 32 – gelegen Helleketelweg 36 – uitzonderlijk goed bewaard model van

plak en stak ast – hoewel volledig versteend – met nog aanwezige daarbij behorende

bakoven. Met stro bedekt. Heeft met de bijbehorende hoeve en schuur een

uitzonderlijk prachtige setting.

- Ast nummer 34 – gelegen Woestenseweg 13 te Poperinge – Goedbewaarde dubbele

cokes ast met – verdwenen – centraal cokesvuur en met nog twee aanwezige

schouwen en windvangen. Is een heel goed voorbeeld van dit model. Staat op het erf

van een nog actieve hopboer – en kan nog gerestaureerd worden in zijn

oorspronkelijke setting en toegankelijk gemaakt worden. Daarnaast zijn op dit erf de

oude hoeve maar vooral ook de schuur daterend uit 1840 bijkomende blikvangers.

- Ast nummer 35 – gelegen Boescheepseweg 37 – Hoge hopast met dubbele vlaak en

weggehaalde rolvlaak. De oven met zeuge en buizensysteem zijn echter nog wel

aanwezig. Mits het herstel van de schouw met windvang is deze ast niet alleen

historisch interessant om de evolutie van de astsystemen voor de toekomst te bewaren,

maar tevens om zijn landschappelijke waarde. Deze ast staat dan nog bij een oude

1004

hophoeve daterend uit 1852 en heeft een prachtige daarbij liggende grote plak en stak

schuur die niet alleen omwille van zijn functie binnen de hopteelt – onder andere als

slaapgelegenheid voor de vreemde plokkers maar ook omwille van zijn

oorlogsverleden – we spreken hier immers over de hoeve Remy – een historisch

belang heeft.

- Ast nummer 43 – gelegen Sint-Pietersstraat 13 te Poperinge – mooi onderhouden

klassieke kleine cokes –ast met bijhorende bakoven.

- Ast nummer 47 – gelegen Helleketelweg 18 te Poperinge – Kleine ast met

bijbehorende zwavelast – is historisch gezien de plaats waar de proeftuinen van

Poperinge stonden en waar E.H. Dejaegher met de hopboer Bocket zijn experimenten

met nieuwe soorten hop uitvoerde. Deze site heeft dan ook een uitzonderlijk belang

voor de hopgeschiedenis van Poperinge.

- Ast nummer 49 – gelegen Nijverheidslaan 33 te Poperinge. Heel oude hopast daterend

uit 1880 – oorspronkelijk met zeuge en helle die mits wat herstellingen en het

vervangen van de nog bestaande windvang nog aan landschappelijk belang zou

winnen, maar die ook gezien zijn ligging, binnen een stadswandeling in te brengen is.

Buiten de hiervoor beschreven asten met erfgoedwaarde willen we nog de volgende asten

noemen met een intrinsiek historische waarde die niet in Poperinge gelegen zijn:

- De dubbele hopast op de Dodemanshoeve te West-Vleteren

- En de hoge hopast gelegen op het erf van boer Vroman – Millekruissestraat 5 te

Dikkebus. Deze laatste heeft ook een landchappelijke waarde.

Eerste advies: Te beschermen bouwkundig hoperfgoed

Als monument:

Hopweegschaal:

- 1 stadsweegschaal te Poperinge - Reeds erkend

Hopmagazijnen: 5

- Hophandel 3 - Oud hopmagazijn Veys te Vlamertinge - Reeds erkend

- Hophandel 5 - Oud hopmagazijn Lebbe in de Pottestraat – Talbot House - Reeds

erkend

- Hopast 17 - Oud hopmagazijn deel uitmakend van D’Hommelbelle liefst in

combinatie met de gevel van het huis – Nog te erkennen

- Hophandel 15 - Oud hopmagazijn van Louis Vandroogenbroeck – Sint Ulriks

Kapelle – Nog te erkennen

Dus nog 2 à 3 gebouwen te erkennen.

Hopasten en hopboerderijen: 6

- Hophoeve 3. 1 – Vijfgemetenstraat – Eigendom O.C.M.W.- Nog te erkennen

- Nr 42 - Schoukens – Ternat – Nog te erkennen

- Nr 02 - Oude hoeve Lebbe met bijbehorende asten – Poperinge – Reeds erkend

1005

- Nr 10 - Oude ast van boerderij Russen – Nog te erkennen – Wanneer dit niet

mogelijk zou blijken zou het eerste alternatief de ast nummer 49 in de

Nijverheidsstraat kunnen zijn;

- Nr 33 – Oude ast hoeve Brutsaert – Nog te erkennen

- Nr 39 – Oude hoeve Deheeghere – De Douviehoeve met de bijbehorende asten –Nog

te erkennen

Dus nog 5 te erkennen

Met erfgoedovereenkomst:

5 gevels van oude hoppemagazijnen en 19 bijkomende hopasten.

Met het kunnen bewaren van het voorschreven bouwkundig erfgoed, denken we voor

Poperinge de historisch interessantste en deze met een belangrijke landschappelijke waarde

van de nog bestaande hopgebouwen te hebben beschreven.

Tweede advies: Het beheer van het hoperfgoed te Poperinge

Het al of niet in stand kunnen houden van dit bouwkundig erfgoed zal natuurlijk afhangen van

de mate dat de particuliere en openbare eigenaars er baat bij hebben en zolang er zich geen

betere alternatieven voor doen.

De huidige financiële mogelijkheden – monumentenvergoeding en erfgoedovereenkomst –

zijn samen alleszins nog onvoldoende om de onkosten te dekken. Bijkomende financiële

middelen dienen verder gezocht te worden binnen de subsidiereglementen van het Provincie

bestuur van West-Vlaanderen en van de stad Poperinge.

Hierbij komt dat omzeggens alle eigenaars met deze dossiervorming geen ervaring hebben en

dat zij hierin zeker dienen bijgestaan te worden. Deze logistieke steun moet ook in de tijd

verzekerd kunnen worden.

Het in stand kunnen houden en het beheer van dit bouwkundig hoperfgoed kan ook niet los

gezien worden :

- van de nog actieve hopboeren en handelaars en de nog aanwezige hopvelden en

bedrijven in het landschap;

- het beheer van het roerend hoperfgoed – waaronder we niet alleen het

hopgereedschap maar tevens onder andere foto’s en documenten verstaan;

- en van de toekomstige toeristische hopactiviteiten.

Op dit terrein zijn naast enkele particuliere onderzoekers – gegroepeerd binnen ‘De Keteniers’

- en verzamelaars (postkaarten – hopgereedschap) vooral het Stedelijk Archief aanwezig.

Daarnaast beschikt het Stedelijk Hopmuseum van Poperinge over een collectie materiaal.

Naast de nieuwe impuls die de erfgoedovereenkomsten zowel voor de hopboeren als voor het

bouwkundig erfgoed kunnen geven, biedt ook de nieuwe ploeg van het Stedelijk

Hopmuseum kansen. Het lijkt ons dan ook dat dit toekomstig team in eerste instantie de

broodnodige logistieke steun voor de particuliere eigenaars als zijn taak kunnen zien, naast

het coördineren van de andere actoren in dit hoplandschap.

Het lijkt ons dan ook het beste dat de coördinator van het Stedelijk hopmuseum, ook als

secretaris kan optreden van een begeleidingsgroep misschien onder de naam ’De

Hopwarrandeerders’ die zich behartigd om een geheel hoperfgoed te bewaren en te

beheren. We zien hierin een aanpassing van de bestaande stedelijke VZW HOP aan deze

1006

nieuwe erfgoedmogelijkheden. Als leden van deze vernieuwde VZW zouden dan zeker

moeten opgenomen worden:

- Voor het verder historisch documenteren van het hoperfgoed en de nodige publicaties

hieromtrent: De vrienden van het Stadsarchief Poperinge en De Keteniers, naast het

Stedelijk stadsarchief en de Bibliotheek.

- De eigenaars van bouwkundig hoperfgoed

De VZW dient dan niet alleen naar de nog actieve hopboeren toe initiatieven te ontwikkelen

maar tevens naar de andere facetten van een integrale hopcultuur.

Moeten de versnipperde immateriële bronnen niet dringend zoveel mogelijk samengebracht

worden? Dient er geen grootschalig ‘oral history’ onderzoek gestart te worden? Kunnen er

geen nationale en of internationale onderzoeksopdrachten rond de geschiedenis van de hop

uitgeschreven worden? In welke zin kunnen onderzoekers ondersteund worden? Dient er geen

‘actief’ en ‘apart’ hoparchief te komen om de teloorgang van immateriële bronnen stop te

zetten? Wat kan er gebeuren op het vlak van publicaties?

Hoe kan het bewaren van klein en groot hopgereedschap gerealiseerd worden? Dient er een

museumatelier ingericht te worden? Hoe kunnen we de oudere verschillende hopsoorten

bewaren? Hoe kunnen we de oudere hopteeltwijzen visualiseren en deels in het landschap

integreren?

Welke initiatieven kan een VZW Hop ontwikkelen om de plaatselijke kunstenaars – schilders

fotografen, kantklossters en beelden kunstenaars - te stimuleren hop als thema te nemen?

Welke om de plaatselijke handelaars, neringdoeners, restaurateurs en brouwers te stimuleren

‘hopproducten’ in hun assortiment op te nemen?

Natuurlijk moet de VZW zijn opdracht met betrekking tot de nog bestaande actieve

hopboeren verder zetten en zal de VZW nieuwe initiatieven van deze boeren mee stimuleren

en dragen. De afzetmarkt voor deze boeren wordt binnen dit pilootproject ‘Plattelandsbeleid

2006’ verder onderzocht onder andere binnen de enquête bij de Belgische brouwerijen.

Hoewel we momenteel daar nog geen resultaten van kennen denken we dat we toch reeds

mogen voor op stellen dat onder andere een heroriëntatie naar kleine brouwers en zeker

amateur brouwers, uit de bus zal komen. En dat een verdere werking in de kwalitatieve

richting van streekproducten tevens verder dient gezet te worden. Na de hoppescheuten, de

Rodenbach en de Brusselse geuze, kunnen zeker nog andere bieren – onder andere het beste

bier van wereld – de West-Vleterse trappist – als promotie van de Poperingse hop gezien

worden.

Het zou ten andere mogelijk moeten zijn om te beschikken over een lijst Belgische bieren die

met Poperingse hop gebrouwen worden en om hieromtrent in de streek een

‘reclamecampagne’ te houden.

Derde advies: Het reddend toerisme

Het immateriële, materiële en het bouwkundig hoperfgoed bewaren is één zaak; het beheren

en openstellen is een andere zaak en beide taken kunnen dan als hoofdopdracht voor de

vernieuwde VZW gezien worden.

We willen er op wijzen dat de hop al jaren een toeristische trekpleister voor Poperinge is.

Vraagt men aan een aantal Belgen waaraan ze denken bij de naam ‘Poperinge’ en het

merendeel van deze Belgen zal spontaan ‘hop’ antwoorden. Het hoppemuseum en de

hoppefeesten en stoet zijn gevestigde toeristische waarden. Ook het hoplandschap heeft zin

1007

sporen reeds langer verdiend. De huifkarrentochten op de boerenbuiten zijn reeds langer

ingeburgerd en brengen reeds heel wat toeristen richting Poperinge. Een aantal vroegere hop –

boeren zijn overgeschakeld naar het hoevetoerisme.

Vandaar dat we verder willen adviseren om deze toeristische kaart ten volle te trekken. We

stellen dan ook voor dat men jaarlijks in de maanden juni, juli, augustus en september, het

toeristisch topseizoen, een hop- en bierfestival organiseert.

Onder deze noemer kunnen dan verschillende tijdelijke activiteiten begrepen worden maar

tevens dienen er een aantal vaste, permanente toeristische hopactiviteiten georganiseerd te

worden die eveneens tot doel moeten hebben om een integrale hopcultuur, waaronder het

bouwkundig erfgoed, te kunnen bewaren.

We stellen daarom hier de volgende initiatieven voorop:

- Het stedelijk hopmuseum in de stadsschaal;

- Een openlucht museum annex hopkwekerij – voorstel locatie: De hoeve in de vijf

Gemetenstraat (O.C.M.W.) of de Douviehoeve te Watou (Particulier) ; de schuur van

deze hoeve – een Valcke hangar – kan dienst doen als erfgoeddepot voor het roerend

hopmateriaal.

- Twee fietsrouten rond hop waarvan één richting Watou en één richting Woesten.;

- En een stadswandeling rond hop.

Deze initiatieven kunnen dan gesuperviseerd worden door de VZW HOP en georganiseerd

door het team van het Stedelijk Hopmuseum in samenwerking met onder andere de andere

diensten voor Cultuur en voor Toerisme.

Bij deze vaste en permanente initiatieven kunnen dan in eerste instantie de reeds bestaande

particuliere initiatieven in verband met toerisme bijgevoegd worden waaronder het

verblijftoerisme, huifkarrentochten, decoratiemateriaal met hop, enzovoort en zeker niet te

vergeten alle initiatieven die met bier gebrouwen met Poperingse hop te maken kunnen

hebben.

Daarbij kan men vooral denken aan streekbieren, service voor amateur brouwers, een aparte

markt voor bieren van amateur brouwers, een gespecialiseerde brouwbibliotheek, de

geschiedenis van het bier, enzovoort. Het lijkt ons immers noodzakelijk dat we het

belangrijkste eindproduct voor de hop – het bier – mee als permanent thema binnen het

Poperings toerisme opnemen.

Wanneer men over 10 jaar de naam Poperinge hoort, dan zou men en aan hop maar ook aan

bier moeten denken.

In verband de toeristische hopvoorstellen op het vlak van erfgoed, voegen we hier in bijlage

een eerste ontwerp toe van een hop erfgoedroute die van Poperinge uit naar Watou en leidt en

terug.

Tot hier het advies van de Keteniers betreffende het bewaren van het hoperfgoed. Alle

bemerkingen, aanmerkingen op opmerkingen zijn welkom!

MELDERT KERMIS 2 TOT 4 SEPTEMBER 2006 IN HET TEKEN VAN DE HOP

Van onze correspondent Danny Wille

1008

Geen twee zonder drie. Voor de derde maal zal begin september 2006 een kermis worden

georganiseerd in het centrum van het landelijke Meldert. In een werkgroep – een soort kermiscomité –

werd de voorbije maanden een zeer gevarieerd programma in elkaar gestoken. We zijn ervan overtuigd

dat jong en oud aan zijn trekken zal komen. Verschillende verenigingen steken hiervoor de handen uit

de mouwen!

Het thema van dit jaar is ‘de hopcultuur’. Gedurende eeuwen was de streek Aalst-Asse met er midden

in de abdij Affligem en gemeente Meldert gekend om zijn kwaliteitsvolle hop. Vermits op het

Meldertse dorpsplein een levend hopmonument werd opgericht, vormt de hopcultuur het centrale

thema van de kermis.

Het programma is als volgt:

Zaterdag 2 september 2006:

11u: inhuldiging hopmonument op het dorpsplein en opening tentoonstelling in de Stedelijke

Basisschool Meldert, gevolgd door een receptie. In aanwezigheid van Vlaams minister-president Yves

Leterme.

12u-21u: hoptentoonstelling in de Stedelijke Basisschool Meldert.

Namiddag: wedstrijd hop plukken.

14u – 18u: ijs en pannenkoeken in het Parochiecentrum.

Vanaf 18u: Frietenbak in het Parochiecentrum.

20u: retroavond in het Parochiecentrum.

21u: openluchtfuif in het Parochiecentrum.

22u: kampvuur in het Parochiecentrum.

Zondag 3 september 2006:

8u – 17u: rommelmarkt van aan het monument tot aan het Parochiecentrum en/of de Faluintjesstraat

Inschrijven bij Sonja Opdorp, Langeweg 4, 9310 Meldert (052/350194, sopdorp@hotmail.com).

Voormiddag tot 17u: Vrije School Meldert, kinderrommelmarkt.

9u30: feestelijke misviering opgeluisterd door JOTAM met uitreiking van gedachtenisprentje Sint-

Rochus.

10u – 20u: hoptentoonstelling in de Stedelijke Basisschool Meldert.

14u: natuurwandeling tussen de hoplochtingen voor gans het gezin, start aan het Parochiecentrum.

14u – 18u: ijs en pannenkoeken in het Parochiecentrum.

15u-17u: demonstratie zandtapijt strooien door Greet De Boeck in het Parochiecentrum.

Maandag 4 september 2006:

13u – 20u: hoptentoonstelling in de Stedelijke Basisschool Meldert.

14u: kaartnamiddag (belotten) in café Ingrid.

19u30: liggende wipschieting in de zaal van café Ingrid.

Aan het dorpsplein zullen mogelijks ook enkele kermiskramen aanwezig zijn.

Net zoals vorig jaar zullen zoveel mogelijk activiteiten gratis of tegen zeer lage prijzen aangeboden

worden.

Het Parochiecentrum, de Vrije School Meldert, café ’t Vertier, café Ingrid, de KVLV, de Gezinsbond,

de Scouts, Schuttersvereniging Sint-Jozef, E.H. pastoor, Nievelkapelvrienden, JOTAM, VVV De

Faluintjes en de Heemkundige Kring De Faluintjes nodigen iedereen uit op al deze kermisactiviteiten.

De stad Aalst steunt deze kermis.

Hopelijk is de zon opnieuw van de partij…

Voor de tentoonstelling over de hopcultuur zoekt de Heemkundige Kring De Faluintjes nog

foto’s, hopdiploma’s, documenten, boeken, voorwerpen, … over de hop en de hopcultuur. U kan

een van de bestuursleden contacteren. Na de tentoonstelling krijgt u alles onmiddellijk terug.

En uit het Nieuswblad van de 13de

juni halen we het onderstaand artikel van Nele Vermoesen.

1009

Hopranken op dorpsplein

,,Levend" monument herinnert aan bloeiende cultuur

MELDERT - Op het dorpsplein in Meldert prijken sinds gisteren acht bloeiende hopranken.

Met dat levend monument wil de Heemkundige Kring De Faluintjes in het centrum van de

gemeente de daar ooit zo bloeiende cultuur van de hoptelers vereeuwigen.

Vroeger waren er in Meldert heel wat hopboeren actief, nu telt de gemeente er nog maar twee.

Of de volgende generatie de traditie nog zal voortzetten, is bovendien twijfelachtig. Opdat er

in de toekomst toch nog iets bewaard zou blijven van de hopcultuur in Meldert, heeft de

Heemkundige Kring De Faluintjes nu het initiatief genomen om op het dorpsplein enkele

hopranken te laten aanplanten.

De groendienst van de stad was er gisteren de hele voormiddag mee bezig.

,,We kozen er bewust voor om een levend monument op te richten en geen symbolisch

infobord of standbeeld'', zegt Fons Dierickx van De Faluintjes.

,,De groendienst van de stad zal de hopplanten onderhouden en in september zal de hop voor

het eerst worden geplukt. Op die manier zal de hopcultuur toch nooit helemaal uit het beeld

verdwijnen in Meldert."

,,Naast de hopranken zullen trouwens ook twee infotafels komen, een met info over de

hopteelt en een over de zandsteen, ook een product dat meteen met ons dorp verbonden

wordt."

Bobsa, de Baardegemse bierproeversvereniging, is alvast tevreden met het initiatief van de

heemkundige kring. Zij lanceerde vorige zomer ook al een soortgelijk idee om een monument

rond de hopteelt op te richten in de Faluintjesstreek.

Officiële inzegening

,,We zijn uiteraard gelukkig dat hop opnieuw een prominente plaats krijgt in de gemeente'',

zegt Jan Blindeman van Bobsa. ,,We hebben er altijd voor gepleit om een herinnering te

bewaren aan de hopteelt die vroeger zo druk bedreven werd in onze regio. De draadvelden

waren hier heel tekenend voor het landschap.''

Op 1 september, tijdens de kermis in Meldert en vlak voor de eerste pluk, zal het

hopmonument officieel ingezegend worden.

Ons schoon Westvlaanderen – Boschvogel

Op de boekenmarkt van Beauvoorde stonden een 10-tal kramen opgesteld. Misschien wel niet

zo veel maar het waren wel allemaal voor mij heel interessante stalletjes. Ik vond er alleszins

een paar boeken die mij echt interesseerden en één ervan was ‘Ons Schoon Westvlaanderen’

van de schrijver F.R. Boschvogel.

F.R. Boschvogel was het pseudoniem van Frans Ramon, geboren en getogen te Aartrijke. Hij

zag het levenslicht in 1902 en stierf in 1994, 92 jaar oud, een mooie leeftijd.

1010

Momenteel heeft het archief aldaar een uitgebreide collectie van een ‘fan’ van deze schrijver

verworden.

Boschvogel schreef vooral voor de jeugd en ik heb zo een stil vermoeden dat hij ook de auteur

was van verschillende ‘Vlaamse filmkes’.

Het boek ‘Ons schoon Westvlaanderen’ beschrijft een fietsreis die Ramon met zijn twee

neefjes door West-Vlaanderen maakte. De ondertitel is: ‘Een bonte ontdekkingsreis doorheen

onze gouw voor wakkere vlaamsche kanpen!’

Het boek 210 bladzijden lang is ‘Verlucht met penteekeningen van L.V.d.A.’. Spijtig dat we

met deze afkorting niet weten wie hier bedoeld wordt, want de pentekeningen zijn simpel van

lijn maar zeker de moeite waard.

Het boek werd uitgegeven bij de ‘Drukkerij – uitgeverij Lannoo, te Tielt’

En op deze fietsreis in het jaar 1938 bezoekt Boschvogel met zijn neefjes ook Poperinge en dit

relaas willen we onze lezers zeker niet onthouden. Hij begint op bladzijde 125 aan het bezoek

van de hoppestad.

HET SCHILDERACHTIGE WESTLAND

ZIJN Z’AL AAN DEN HOPPEPLUK ?

Het was zoo omtrent zes uur, toen we langs simpele landwegjes, dicht bij Poperinge, op zoek

warren naar de hommelhoeve, waar een beste vriend uit mijn studententijd woonde. Zoo vaak

had hij mij uitgenoodigd om eens van dichtbij den hoppepluk te bezien.

Ik had hem van uit de Panne een kaartje gestuurd dat we zouden komen, om den hoppepluk te

zien, of den hommelpluk, als ze hier zeggen.

Op een boogscheut van ons af liggen de hommelboschjes. De begroende persen zijn percies

slanke popeltjes. Er loopen tal van zonnige dreven door.

Doch van hoppepluk geen spoor te zien. Zouden we nog te vroeg aan zijn ? Het loopt toch

stilaan naar ’t einde van de Oogstmaand.

- Ei! Roept Toon plots, daar komt iemand uit het boschje!

Een paar kinderen huppelen het hoppeveld uit.

- Zijn z’al aan den hoppepluk?

- Ja, Mijnheere, ja, voor den eersten dag!

We slaan linksaf, het boschje in en gooien de fietsen tegeneen.

- Ik hoor ze! Roept Rik.

We blijven staan, luisteren als Roodhuiden en loopen weldra bovenop de heelen bonten troep

hoppeplukkers.

- Elk een goeien dag! Roepen we welgezind.

- Elk een goeien dag! Klinkt het ’t allen kant.

Een oogenblik kijkt iedereen eens op naar ons, en seffens buitgen de hoofden weer neer over

’t werk.

- Sjeemenis menschen! Roept er daar iemand.

Van tusschen een paar hommelpersen komt eerst een knippers, dan een groote zonhoed en

eindelijk een sterke boerenjongen voor den dag. Mijn kameraad!

- Ritten!

- Sus!

Gauw zijn de neefjes voorgesteld en we voelen ons in een handomdraai veilig thuis op het

hommelveld.

Wij gaan samen op een hoop hopperanken zitten, moeten vertellen, lachen…

1011

En als die erste bui over is, rijpt in ons weer de groote nieuwsgierigheid om te zien, te leeren,

te vraagstaarten.

De Vlaamsche hoppekweek is omtrent zes eeuwen oud. Vroeger was’t de Groene Rank, doch

sedert een halve eeuw is ’t ongeveer overal Groene Duitsche Rank die gekweekt wordt, en nu

overal langs ijzerdraad opgroeit. De oude persen, waarrond de hop rankte, hadden een

tweevoudig nadeel: ze belemmerden licht en lucht en hun spleten waren goede schuilhoeken

voor insecten. Als de boer zijn palen verstevigt met ze te creosoteeren mag hij gerust zijn dat

de draadleiding het ruim twintig jaar uithoudt.

Ritten loopt rond met de knippers van ’t eene troepje naar ’t andere. Een knip en de 6 of 7

meter lange rank ruischt neer.

We gaan neerzitten bij een moederke om ook eens te plukken.

- Maar belleke-één! Vermaant het vrouwke, één knopje met een keer!

De bellekes springen langs alle kanten uit, goed zichtbaar met hun lichtgroene kleur tusschen

de donkere balderen. Vroeger werd de hop afgerispt. Doch de markt wordt met de zag

zindelijker.

- Hoeveel kilo kunt ge wel plukken per dag moeder?

- In de beste dagen zou ‘ik wel tgot 50 kg geraken maar dan zitten we al met d’eerste

zonne buiten. Tegen 0,75 fr per kilo, dat kan al tellen. En zooals ge ziet , ook ’t klein

volk doet al ferm mee, de vacantie begint hier opzettelijk maar in den tweeden helft

van Oogst.

Moeder slaat met welbehagen haar blik op haar klein volk, ze werkt weer voort. Kijkt weer

op, kapt een snottebelleke weg van een anderen rakker die rond haar stoel klavijstert, en

wakkert de twee anderen aan:

- Allez, Jeanneke en Suzeke, weert junder!

- Kijk eens naar mijn vingers! Roept Rik.

En de onze ook, groen van ’t hoppesap. Nog ’s anderendaags hebben we er mee geloopen.

Op een stapje hiervandaan staat nog een ketel dikke soep. De boer doet zijn volk goed. Er

liggen ook nog heele stapels koffiekommen op zij. Te vier uur wordt er smakelijk gegeten.

Wie ooit mee aangezeten heeft op ’t zachtgeurende veld, weet ervan te spreken.

HOPPEPLUK MET WEL EN WEE

De plukkers zijn met hun praten wat stilgevallen. Wellicht om onzentwille.

- Gaat het hir altijd zoo stil? Durf ik te vragen.

- Bijlange niet, Mijnheer! Zegt ons moederke.

- En wordt er nooit een liedje, een hommelliedje gezongen!

- Treze! Roepen ze met vier, vijf te gelijk.

Treze is een vrouw van omtrent zeventig.

- Mijn tijd is voorbij om te zingen! Mijn stemme krakt en den asem is er niet meer,

weert Treze tegen.

Maar ze zingt toch een paar strofen.

Ziet ’t volk van Poperinge

Ach! Is dat een geweld,

Van ’s morgens voor zes ure

Is elkeen reeds op ’t veld.

Hoppe plukken, hoppe plukken

Vlijtig, kort en zonder blad

Ziet te lande, langs de mande

1012

Al het volk van Poperingestad!

Treze’s stem scheit uit op ’t laatste lettergreepke en ze krigjt een ferme hoestbui.

- Bravo Treze, g’hebt getoond dat ge durft en kunt!

Wij schuiven dichter naar Treze toe.

- G’hebt veel gezongen bij den pluk, Treze?

- Ja, Mijnheer, maar vooral bij den hommelpap. Als de pluk een maand geduurd had, en

af en t’einden was, kregen we bij den boer pap met koekeboterhammen. We kroonden

den boer en boerin met een krans van hopperanken en duwden ze op de eereplaats aan

tafel in een gepareerden zetel. En eten da we deden, en zingen…. En Gusten Pree die

op zijn trekorgel speelde, en dansen en korten drinekn, en…

- En vechten!

- Precies, Mijnheere, hoe kunde gij dat weten?

- Wel vrouwke toch, als er korten gedronken wordt!

- Ja, en ’t is alzoo door ’t geweld van sommige brakken dat ’t schoon verzet te niete

gaat. De hommelpap bestaat niet meer en de boer geeft alleen nog wat drinkgeld.

Na dat aangenaam poosje bij de plukkers zochten we weer Ritten op en liepen nog wat door ’t

hoppeveld.

- De hop is dees jaar bijzonder wel gelukt, vertelt hij. In geen zes jaar heb ik ze zoo

zuiver en schoon weten gedijen. Maar we hebben ook ons best gedaan om ze zoo te

krijgen. Tot vier keer toe heeft de bladluis de hoppe besprongen dit jaar. We hebben

tegen den luis, tegen de roode vlekziekte en tegen andere zwammen honderden kilo’s

kopersulfaat, nicotine, tabaksap, sulfer, nosperiet, enz gebruikt. ’t Vraagt ook veel tijd

om de mannetjes ranken uit e rooien. Als die er in blijven, komen er zaadjes in de hop

en dan is ’t geen primahop meer. De wet verplicht ons de mannekes uit te knippen.

Daarna mogen we mee naar den bascule. De plukkers brengen er hun zakken hop. Ze geurt,

die zachte hop naar ’t gele poeier dat tusschen de scvhubbekes zit. Eens zal ze geur en smaak

aan’t bier geven.

- Maar daartoe moet er eerst nog heel wat gebeuren. Ziet ge ginds op onze hoeve den

eest met de zware schoorsteenen. Daar wordt de hop gedroogd en komt op een vierde

van haar gewicht. Ze wordt gesolferd om goed te bewaren, naar de stadswaag

gebracht, gelood en geperst in ronde of vierkante balen.

- En de prijs?

- Zwijg van prijs. ’t Is een treurig dingen, de hoppepluk gaat dood als er van

hoogerhand niet meer voor onze Vlaamsche hop gedaan wordt. Nu we hopen steeds,

en hoop doet leven.

- Hoe lang gaat zoo’n hoppeveld mee, Ritten?

- Omtrent een dozijn jaren. Dan moogt ge er met vier of vijf paarden over gaan, om het

te ploegen. Zoo diep en vast zit het wortelgestel.

- God gave dat dit schoone hoppeveld u nog veel vreugde en centen moge opbrengen,

Ritten!

- En aan nog veel menschen met mij!

- Ja, aan de hoppeplukkers!

En ik vertel hoe ik ze nog in mijn verbeelding zie opstappen: heele benden van tegen Brugge,

te voet naar ’t Poperingsche. Het was in den roggebroodtijd. Voor een schamel gewin moest

zoo gezwoegd en gezweet worden. ’s Avonds zochten ze onderweg een boerenschuur, sliepen

lijk rozen en ’s morgens trokken ze weer welgezind vooruit met een slok water en een hap

brood. Mizerie menschen, maar blijde menschen, en spijts alles, toch nog gelukkige

menschen.

1013

EEN ZALIGE ZATERDAGAVOND

Bij Ritten thuis voelden we ons blij en gezellig. Op de tafel stond Paterkeskaas van de

nabijgelegen abdij van Sint Sixtus, waar de Paters heel den dag zwijgen. En naast den kaas

ook patersbier, echt van ’t patervatje dus. Ik zat benieuwd of Rik en Toon ook zouden

meedrinken. ’t Is nogal lastig. Nonkel drinkt een blaasje, elkeen proeft en pocht, en gij zit

daar met een belofte van geheelonthouder.

- Toe jongens, zei de hommelboer, dat moet ge proeven!

Toon keek naar mij.

- Ik trek er mij niet van aan! Zei ik lachend.

En Rik was de eerste om … om te zeggen:

- Ik dank u zeer, we drinken nooit bier, en we kennen er niks an!

Dien avond is Rik in mijn achting gestegen. Ook Toon stak er geen vinger naar uit. Ik vind

het schoon als ge uw woord gegeven hebt van het niet te breken!

Niemand zei het, maar elkeen peinsde het.

De paterkeskaas en consoorten waren reeds lang verdwenen als het heele gezin nog samen

met ons rondom de tafel zat.

De oude ober, Ritten’s vader, zat de monkelen achter zijn avondpijpje als hij Toon en Rik

hoorde swatelen. De postkaartjes kwamen boven, de eerste portretjes… en ook alles wat er

van schoone vacantiepret in een paar warme jongensharten steekt.

Ik stond me voor den ouden spiegel te scheren en moest elk oogenblik ophouden om mee te

lachen.

Het was zoo’n gezellige Zaterdagavond. De vloer was geschuurd en geboend als een

zijdepapiertje, alle koperwerk schitterde als goud, de Zondagsche soep dampte reeds op de

kachel en hier zaagt ge nog van die zachte tevredenheid om den mooien dag van morgen, den

dag van rust. Veel schone momenten uit mijn kinderjaren kwamen me voor den geest.

Hier moest Ritten een gelukkige jongen zijn. Hij had in zijn tijd geen lust meer tot verdere

studie. Vaders grootste verlangen was het dat hij, als eenige zoon, boer zou worden op het

voorvaderlijke hommelhof. Ik dacht dat we dan ook bij Ritten van niks anders zouden moeten

praten dan van koeien, hommel en boter, dingen, waarvan wij maar weinig verstand hebben.

Doch, hoe kunt ge soms bedrogen zijn! De student was nog niet dood in Ritten. Op een

simpele vraag over de Poperingse keikoppen heeft hij ons zoo’n prachtige les gegeven over

Poperinge dat wij ons boekske bovensloegen om aan teekenen.

POPERINGSCHE KEIKOPPEN

Wie nooit zoo ver in’t Westland geraakte, heeft misschien een flauwe gedachte over

Popeirnge. ‘Een buitenprochietje, gunter verre achter de kup!’ hoorde ik eens zeggen op den

trein… Zoo leeren de ketters, maar ze doelen, zie Ritten.

Poperinge is een mooi, flink stadje, zooals het liedje zingt, dat Ritten voor ons op zijn bugel

speelde:

Een stadje frisch en blij te moede,

Daar zingt en lacht u alles toe!

Poperinge, weeral een lakenstad uit de rijke Vlaamsche glorieeeuwen. De Engelschen hebben

eens 1200 wagens vol laken meegevoerd, toen ze Poperinge veroverd hadden. Oorlogsbuit,

heeten ze zoo’n diefstal. Zoo’n getallen zullen u niet verbluffen, als ge weet dat Poperinge in

den Spaanschen tijd 17.000 wevers telde, die twaalf uren daags achter ’t getouwe zaten.

Het ongeluk echter was, dat Poperinge als gebuur de beroemde lakenstad Ieper had. Een goe

gebuur is bete dan een verre vriend! Maar Ieper was geen goe gebuur! De groei en bloei van

1014

Poperinge begon Ieper te benadeelen. Ieper, vertelde Ritten, als een nog verbolgen

Poperingenaar, speelde grof spel. Het wist met nukjes en trukjes het zoetekind van den graaf

te worden, met het gevolg dat Lodewijk van Nevers ten strengste de nijverheid van een

zekere lakensoort verbood in een omtrek van drie uur rondom Ieper.

Poperinge kookte van gramschap! Het was in den tijd dat de vrije gemeenten nog hun kop niet

wilden buigen voor den graaf. Poperinge lapte het verbodsbevel aan zijn hielen. Ieper kwam

tot tweemaal toe met zijn legermacht om Poperinge te doen zwichten, en vernielde duizende

weefgetouwen. Na jaren en jaren strijd meost Poperinge begeven. Hun koppigheid had hun

den bijnaam van ‘keikoppen’ verworven. Het was hun eerder een eerenaam dan een sotnaam.

De keigilde of Ghybegilde werd gesticht. De deken der gilde, Meester Ghybe reed jaarlijks op

een ezel door de straten met op een kussen een kei van 83 pont. De fiere deken zat averechts

op de nezel. Al wat jonge armen en beenen had joelde en scharminkelde er achter met

gereedschap en keukengerei… Ieper ter eere! Want de arme ezel moest Ieper verbeelden.

- En ook de Ieperlingen kregen een name! Vertelde Ritten verder. Omdat ze maar altijd

naar de gravin holden om hulp tegen Poperinge, precies als kinderen die aldoor aan

moeders voorschoot hangen, hebben de onzen aan de Ieperlingen den naam van

Iepersche kinders gegeven.

Te Ieper hebben we’t weer anders hooren vertellen. En ik wil deze twee mooie hartelijke

stadjes van ons schoone Westland niet in’t harnas jagen met de eene of andere gelijk te

geven!...

Vlaanderen’s grootste ondeugd was eeuwen lang de tweedracht. In de twintigste eeuw moet

zooiets alleen nog tot het verleden behooren.

Daarop lag ik ngo te peinzen in bed, op Ritten’s slaapkamer. Er hingen nog teekeningen en

printen uit onzen studententijd aan de muren: Roodenbach, een blauwvoet, een leeuwenvaan.

In zulk gezelschap voelt ge u thuis. We sliepen gelijk een steen.

NAAR DE WESTVLAAMSCHE BERGEN!

Omdat het Zondagmorgen was, borstelden we het laatste stof uit ons pak en poetsten de

schoenen als een spiegel. We hadden versch linnen aan en al moesten we nu het zondagspak

niet aantrekken, toch voelden we ons als gelukkige Zondagskinderen, toen we langs het

bedauwde land naar de stad fietsten om Mis te hooren en te communiceren. Als ge zoo uw

Zondag hebt ingezeet, is het een echte! Dat blijft heel den dag in uw kleeren en in uw zielke

hangen.

Het werd dan ook een zonnige Zondag! Het weertje was net naar onzen zin gebakken: volle

zomerzon.

Ik belde reeds vroeg naar Kemmel of we mochten overteken tegen s’ middag! Zooiets doet ge

maar bij beste vrienden, hoor!

Met open armen verwacht!

Na een dankbaar vaarwel aan Ritten en zijn familie, roepen we ook vaarwel aan de

hommelboschjes, om weldra met onze kloeke spieren te vechten tegen de steile fietsbaantjes.

We stralen nog van den morgenlust en her rappe rijzen en dalen heeft hetzelfde efect als een

kermiswijn. Lachen, zingen, grapjassen!

We gaan naar de Westvlaamsche bergen! Aan den horizont krijgen de bulten dezer bergen

vaster gestalte. ’t Is of ze naar ons toe komen: de Kemmmelberg, de Scherpenberg, de

Roodeberg, de Molenberg, en juist over de grens de mooie trits van den Zwartber, den

Katsberg en den Kasselberg, in Fransch Vlaanderen, eens onze heilige Vlaamsche grond.

Gestolen grond, afgebeten van het smakelijke Vlaamsche land door de vraatzucht van

Fransche koningen.

1015

Langs alle kantgen kruipen lichte dennenboschjes de hellingen op. Een gezonde lucht waait

over dit schoone land.

We hadden gewild dat Kemmel nog een eind verder lag. We waren er buitengewoon vroeg.

Vader René was pas thuis van de mis en klaar om ons te vergezellen. De fietsen werden

thuisgelaten. En doorheen het mooie Kemmeldorp klimmen we naar den berg toe.

Hoe hooger we komen, hoe verder we schouwen over een steeds groeiend landschap. Land en

weg, Bosch en beemd, het rijst en daalt als een lied. Een land dat zingt, het wiegende

zingende land der Vlaamsche Ardennen. Niet zonder blazen komen we boen op eht hoogste

punt van West-Vlaanderen, den 160 m hoogen Kemmelberg. We stopen niet van klimmen.

Excelsior, hooger op! Naar den 18 m hoogen uitkijktoren, om van daaruit een der machtigste

vergezichten te aanschouwen, die ik ooit in mijn leven heb mogen aanschouwen.

NERGENS VERMAKELIJKER LANDSTREKEN!

Dat woord is er een van onzen grooten schilder Peter Pauwel Rubens. Sanderus, de groote

Vlaamsche Toerist en snuffelaar uit den Spaanschen tijd, vertelt letterlijk: ‘Wanneer Peter

Paul Rubens, de Apelles onzer eeuw, van zijne reizen door Duitschland, Italie en Frankrijk in

de Nederlanden terug kwam, en over den berg van Kemmel gaande zijne oogen naar den kant

van Belle en Nieuwkerke opsloeg, zeide hij met verwondering, dat, waar hij ooit geweest was,

hij nergens vermakelijker landstreken had aanschouwd.’

Geloof Rubens als ge ons niet gelooven wilt! Het panorama aldaar is werkelijk een stukje

paradijs!

Heel West-Vlaanderen ligt voor ons. Opengerold als een wonderlijk kaarttapijt. De lucht is

kristaalhelder. De zon heeft het laatste asemke nevel opgeslorpt.

Vader René wijst ons: Ieper, Poperinge, den Ijzertoren, Sint Niklaas van Veurne, de blanke

duinen, Oosten, Roeselare, Kortrijk….

Valk voor ons ligt de gouden zonneklad van Dikkebusch-vijver (Ik fiets vanmiddag met u

mee tot dar, belooft Vader René, om een partijtje te spelevaren!)

Daar ligt Loker, en ginds Westouter, de parel der Westvlaamsche dorpen, met zijn Hellegat,

een donkere ravijn in de bergen.

Naast ons en aachter osn liggen de Fransche steden Rijsel en Armentieres. In het zwarte land

van Valenciennes, Douwaai en Bethune rooken hooge fabriekschouwen. En ginds Duinkerek,

de oude zusteerstad der Vlaamsche havens. Er komt geen einde aan: Kassel, de Katsberg,

bekroond met het oude Trappistenklooster….

- Hier zou het deugen om Aardrijkskunde te leeren, mannen!

- Ja, nonkel, als we zoo’n landkaartje voor ons hadden! Dan zouden onze oogen geen

pijn doen van al die kleien letterkes en puntjes en schreefjes… meende Rik.

En Toon?

Ja, natuurlijk, die staat droomend te staren, zijn handen en oogen jeuken naar het teekenen.

- Ge moet eens voor een week terugkeeren! Lacht Vader René, meer dan eens zitten

hier vreemdelingen langs eenzame hoekjes en wegjes te schilderen en te teekenen,

uren aan een stuk.

- Vreemdelingen? Vraag ik

- Meestal!

- Maar daar zijn ook Vlaamsche kanpen die daar iets van weg hebben!

Toon bloosde een beetje.

Van trots? Hij mag wel.

EEN TOOVERSPROKE EN EEN SPELEVAART

1016

Vader René vertelt bij onze wandeling over de bloedige gevechten die hier geleverd werden

in 1918. tienduizend jonge levens werden in enkele dagen van het Apriloffensief 1918 door

het oorlogsmonster weggemaaid. Enkele stappen over het Fransche Gedenkteeken ligt een

Fransch massagraf: ‘In dit graf rust het overschot van 5294 Fransche officieren, onder-

officieren en soldaten voor het vaderland gesneuveld.’

- Deze weg, vertelt onze gids veder, van hier tot gindsche hofstede, was zoodanig met

lijken bedekt dat ge bijna de hoeve niet kondt bereiken.

Arme jongens… En misschien zat hun moederke nog warme sokken te breien, of schreef ze

een brief dat ze zoo verlangde… Vervloekte oorlog!

Och, laten we er over zwijgen.

Bij het terugkeeren loopen we naast de zoogenaamden Kinderput. De ouwe grootmoedertjes

uit Kemmel vertellen meer dan eens achter de blozende winterkachel de legende van den put.

En van het paardeken Malagys.

‘Te Ieper stonden drie meisjes naar het mooie witte paardeke te lijken. Ze lieten zich

verleiden om er even te gaan op zitten. Het paardeke wilde nooit een man dragen, enkel

meisjes.

Pas zaten ze er op of daar zette het koers naar een schoon kasteel, waar het de drie

doodsbenauwde meisjes van zijn rug liet afglijden. Hofdames leidden de meisjes naar een

luisterrijke kamer. Ze moesten mee aanziten aan de feesttafel, ze speelden met het kasteelvolk

om panden en toen ze hun laatste stukje geld en juweelen hadden kwijtgespeelde moesten ze

nog uit zilveren bekers drinken. Ze weigerden, doch de jonkvrouwen bekeken hen met

blikken van staal, zoodat de arme meisjes in onmacht vielen, ten toen ze weer tot bezinning

kwamen lagen ze in den put, in een kloof van den Kemmelberg.

Ze zochten hulp bij een boer. Doch de man dacht dat ’t heksen waren en durfde ze niet eens

binnen laten. Een herbergier was niet zoo bang. Hij voerde de drie meisjes naar Ieper.

Onderweg bedreigde en vervloekte hij het paardeke Malagys. Het kwam echter plots voor zijn

gespan aandraven en sloeg met heel het getrek op de vlucht. Een wilde radelooze vlucht.

Allen op de huifkar vielen in bezwijming en toen ze wakker werden zaten ze wel vijf uur van

Ieper. Hier huurde de boer een versch paard en kon eindelijk de halfoodde meisjes naar hun

moeder terugvoeren.’

Het klimmen en dalen, het kijken en vertellen, het zingen en fluiten in de gezonde lucht der

Vlaamsche Ardennen, had onze magen gescherpt. Moeder Celina liet ons met veel eer en met

overvloed opdienen en wij hebben ook eere gedaan aan zoo’n gulhartig tafelbezet…

Het was zoo goed te Kemmel dat we besloten er maar te blijven tot ’s anderendaags morgen.

Na het noenmaal zaten we met vier een spannend partijtje te bieden rond de kaarttafel.

Toen het wat frisscher werd darbuien, laadde Vader René ons op zijn auto en we stoven met

een heel gezelschap naar Dikkebusch. Hemel wat een volk hier. We zouden spelevaren! Ik

vond het eerst jammer dat we geen bootje meer beschikbaar vonden, doch toen we gezeten

waren in een van die oude vaarbakken van ’t jaar blok, zoo rustig en antiek, was ik al heel

tevreden. We hebben eenmaal ernstig moeten dreigen Rik aan wal te zetten, zoo uitgelaten

wiegewaggelde hij op onzen vaarbak, zoo joelend pletste hij met water en grappen…

Toen hij zag dat het ernstig was, kwam hij tot bedaren.

Daarna paling eten! Dat is zoo de gewoonte. Toon was er danig verlekkerd op, doch hij kon er

maar een klein proefstukje van binnen werken. Zijn mag lag heelemaal overhoop. ‘In den

stillen glans der mane, drijvend als een lichte veer’ had Rik gezongen op den vijver, doch het

was alles behalve zoo iets geweest.

De rest van den dag zaten we rustig rond de schrijftafel. Er werden kaartjes verzonden. Toon

werkte teekeningen af en ik moest een heelen boel geleerde dingen aanteekenen die we de

laatste dagen hadden gehoord en gezien.

Heel vroeg, den Maandagmorgen, stonden we reeds op de markt te Ieper.

1017

En daar laten we Nonkel Boschvogel met zijn neefjes staan.

Ze stonden er toch 68 jaar geleden.

Het lied dat Treze zong in 1938 had als refrein ‘Hoppe plukken… Hoppe plukken…’ en we

vonden dit lied ook terug in het nummer van ‘De Poperingenaar’ of Het Wekelijks Nieuws;

een Poperingse krant, van de 29de oogst 1937.

We nemen dit stukje over:

DE HOPPEPLUK

Poperinge is volop aan den hoppepluk. De hop blijft goed en loont het werk der plukkers.

Mocht het weder gunstig blijven.

We geven hier nu een liedje over den Hoppepluk dat we reeds drukten vijf en twintig jaar

geleden (dus in 1912) en dat ons toen gegeven werd door den folklore-dichter Heer

Theophiel Bouve, toen briefdrager en die veel lokale gebruiken in dicht beschreef.

Plukkers zingt maar op:

Onz’ Poperingsche streke

Is overal vermaard,

Ziet al die vreemde lieden

Die men elk jaar ontwaart.

Uit ieder dorp van Vlaanderen

Stroomt er veel volk naar hier

Om d’hoppe ’t helpen plukken

En ook voor hun plezier.

Ziet ’t volk van Poperinge

Ach! Is dat een geweld!

Van ’s morgens voor zes ure

Is elkeen reeds op ’t veld.

En ook de jonge kindren

Hebben nu schoolverlof,

Om naarstig te gaan plukken

In ’t lieve hommelhof.

Terwijl men is gezeten

In ’t geurig hoppeveld,

Wordt er zoo menig kluchtje

Onder malkaar verteld.

Ziet daar die schoone ranken,

Die rijke hoppebel

Die men nu is aan’t plukken

Oppassend, schoon en wel.

En na drie of vier weken,

Als d’hop getrokken is,

Dan moet men feeste vieren

Want ’t is dan kerremis.

Dan wordt gedanst, gesprongen,

1018

Men eet pap om het meest

Men zingt van ’t Poperingsch leven

’t is volop hoppefeest.

Refrein:

Hoppe plukken – hoppe plukken

Vlijtig, kort en zonder blad.

Ziet te lande, langs de mande,

Al het volk van Popering’ stad.

En we willen hier een oproep doen. Diegenen die nog liedteksten en/of gedichten van deze

volksdichter hebben, laat het ons eens weten; graag zouden we meer van deze man te lezen

krijgen.

Met mijn vriendelijke groeten

Gui’do’

1019

Nummer 48 Doos Gazette Augustus 2006 guido.vandermarliere@telenet.be

Boerenbetweterigheid uit het verleden

Langhe aerme ende wide hande

Hebben de heren van den lande

Beste abonnee

In dit nummer van Doos Gazette, gaan we eerst verder met onze zoektocht naar Theofiel

Bouve ’s gedichten. We kregen van zijn achterkleinkind Toon een aantal gegevens over

Theofiel, maar geen gedichten. We blijven dus zoeken. Wie teksten van hem heeft, laat ze ons

geworden.

En verder had ik een boekje gelezen over Godfried van Bouillon en dat bracht mij bij de

Tempeliers en dat was wel een heel aangename ontdekking vooral met de site van Jan Hosten

www.tempeliers.be die zopas een boek uit heeft.

Uit het tijdschrift ‘Het Belgisch Museum’ haalde ik hierbij aansluitend ‘de vervalsing van

Wemaere’ – een naam die nog voorkomt in Poperinge – en een wel heel bijzonder stuk.

Nog niet zolang geleden is de processie van Poperinge uitgegaan. Naar aanleiding daarvan,

neem ik hier het artikel ‘Poperinge-omgang’ op dat in ‘Rond den Heerd’ van het jaar 1871

van een zekere A.D.B.

En van Professor Erik Aerts kreeg ik een bespreking van de bierklassieker van Unger.

Maar vooraleer we aan deze boterham beginnen, eerst wat boekennieuws.

Ivan Top en Kristof Papin hebben hun boek over Proven bijna klaar. Het zal ‘Proven in

de nevelen der tijden’ als titel meekrijgen en staat te verschijnen in oktober van dit jaar.

1020

Op zoek naar de rijmkunst van Fiel Bouve

En we gingen op zoek naar de gedichten van de volksdichter Fiel Bouve.

Naar aanleiding van mijn vraag in het vorig nummer van Doos Gazette, kreeg ik de volgende

reactie van Jos Vermeulen.

Guido, Proficiat voor uw laatste Gazette en deze is tevens de aanleiding van volgend verhaal van mijn echtgenote, Lucienne Bouve, kleindochter van "Peter Fiel", uw dichter van streekliedjes (om den brode facteur).

"Ik weet zeker dat er minstens twee schriften bestonden, door peter Fiel volgeschreven met streekliedjes,toneelstukjes en gedichten. Peter had een zeer verzorgd en regelmatig geschrift. Gisterenavond heb ik hierover mijn broer Rene ( St Jorisstraat Poperinge, dus in de buurt van uw boer) gebeld en die melde me vandaag dat deze in bezit zijn van een Antoon Bouve zoon van Lucien Bouve, bij leven belastingsambtenaar. Deze Antoon wil , zoals te verwachten, geen afstand doen wel de teksten ter beschikking stellen. Ik betwijfel dat die uw publicatie kent. In geval u niet gekontakteerd wordt van uit Poperinge, zorg ik binnen enkele dagen voor het adres van deze Antoon. groeten en succes, Lucienne Bouve.

Hier op reageerde ik met de vraag of Jos contact wilde opnemen met Antoon Bouve en het

duurde allemaal niet lang of ik kreeg van hem de volgende mail:

Zojuist krijg ik telefoon van Rene Bouve (een kleinkind van Fiel Bouve) die mij zegt dat je documentatie zoekt ivm Fiel Bouve. Theofiel Bouve is mijn overgrootvader en mijn vader Lucien Bouve heeft enkele herinneringen nagelaten. Als je me laat weten wat je zoekt, kan ik misschien helpen.

Groetjes, Toon

Ik legde hem een en ander uit en even later kreeg ik een tweede mail van Toon:

Dag Guido,

De schriftjes die ik in mijn bezit heb bevatten geen eigen liederen en gedichten van Theofiel Bouve. Het zijn allemaal bestaande liedjes die hij keurig heeft opgeschreven. Bij de meesten staat de naam van de tekstschrijver en de toondichter erbij vermeld. De tekst van het hommellied staat er niet in. Theofiel Bouve werd geboren te Poperinge op 19 nov 1862 en stierf te Poperinge op 10 juni 1934. Hij huwde te Poperinge op 26 jan 1887 met Lucia Druant (geb te Poperinge 27 juli 1867 en + te Pop op 17 dec 1925). In bijlage een scan van de eerste blz van wat Fiel noemt "Verzameling van liederen gedichten en spreuken". Het schriftje bevat 172 blz, allemaal keurig genummerd. Onderaan de laatste blz lees ik "einde" 20 februari 1907. Ook in bijlage, een foto van Fiel.

1021

Na de dood van mijn vader (Lucien Bouve) vonden wij een tekst met enkele van zijn familieherinneringen. Wat hij vertelt van zijn peter Fiel, vind je hieronder, (tekst cursief)

Theofiel Bouve – schoenmaker, postbode en volksdichter

Uit vaders familiebeschrijving vernam ik dat peter Fiel schoenmaker was en naderhand postbode.

Alles ging toen te voet en een van de verste punten van zijn dienstronde was het Stationsplein Abele,

toen een zeer bedrijvig spoorstation aan de grens met Frankrijk. Het vee voor verkoop bestemd, werd

er gestald. ( in quarantaine in de volksmond) voor onderzoek door een veearts ( paardenmeester op

zijn Poperings). Ik vermoed dat hij dagelijks minimum 30 à 35 km te voet aflegde. Vader wist mij te

vertellen dat in de wijk Abele enkele welstellende handelaars woonden, die ruim 50 jaar geleden op

een dagblad waren geabonneerd. Het was geweten dat hij graag een borrel (druppel) dronk en zeker

liefst een Frans handelsmerk, met hoog alcoholgehalte.

In zijn tijd was hij lid van de toneelmaatschappij " De Roeysche Barbaresten" ,( reeds jaren erkend als

" Rederijkerskamer). Ik heb nooit gehoord dat hij zelf op het toneel stond.

Hij verzamelde wel veel liederen (voor sketches) waarvan hij de teksten bij toeval of op navraag in

handen kreeg en hij schreef die over in schrijfboeken. Veel levensliederen; ("romances", genoemd in

1022

de volksmond) liefdesliedjes, ( stonden wellicht in die tijd op de index van de Roomse curie ) die op

vrijage of huwelijk en soms op dood eindigden, daar werd over geschreven met veelal als laatste

vermelding " op muziek van"…..(naam van lied).

Af en toe waagde hij het zelf een lied te schrijven of feestwensen op tekst te zetten ter gelegenheid van

een inhuldiging of een feestelijke intrede van de pastoor of burgemeester.

( voorgevel werd toen versierd met feesttekst op plakkaat).

Van mijn moeder heb ik nog vernomen dat " metje Cie", een grote voorliefde had voor haar

kleinkinderen. Eind 1925 stierf ze plots.

Bijzonderheden van mijn grootouders:

Van " metje Cie" heb ik geen herinneringen omdat ik amper 3 jaar was toen zij stierf.

"Peter Fiel " was een welbespraakt toneelfanaat met veel lust naar " zijn dagelijkse

druppels". (cognac enz. )

Als ik je nog verder kan helpen, moet je maar nen schreeuw geven. Groetjes, Toon

Dat Theophiel ooit op het toneel stond met de Roeijsche Barbaristen, blijkt onder andere uit

een artikel uit ‘Het weekblad van Yperen en het arrondissement’ van de 25ste

november 1893.

Hierin wordt het volgende geschreven:

Poperinghe

Roeijsche Barbaristen

De tooneelmaatschappij ‘Roeijsche Barbaristen’ heeft op 13 en 14 ll. Het tooneeljaar

geopend, met het schoone drame ‘De Giftmenger’ – eene vertalig van den verdienstelijken

liefhebber R. VandenBoucke. Zeggen wij vooraf dat beide voorstellingen een waar succes

zijn geweest, het dram werd even als het blijspel op eene zeer keurige en uitmuntende wijze

vertolkt en genoot diensvolgens den meesten bijval.

Deze bijval viel ook grootendeels te danken aan de samenstelling en den goeden smaak van

keus der uitgevoerde gewrochten, de hoofrollen waren vervuld door de heeren J. Pareyn en R.

Vandenbroucke bijgestaan door de damen Mevr. Imler vanAntwerpen en Mej. R. Matton van

gent.

Van beide damen die wij voor de eerste maal hier op de planken zagen verschijnen, mag men

met recht zeggen dat het kunstenaressen van eerste gehalte zijn, mevr. Imler gaf op eene

meesterlijke wijze de ondankbare rol van Françoise, in het 5de

bedrijf wist zij door haar

berouw en aandoenlijk spel menigen traan te doen wegvagen. Mej. R. maton speelde de rol

van Laurence die zij met veeltalent als eene echte martelares, die zij was, weergaf.

Het is onnoodig verder te spreken van het spel der heeren Vandenbroucke, Pareyn, Houwen

en Dumoulin, die weten altijd hunne opgelegde rol goed te bestudeeren en te vertolken, maar

niettemin moeten wij eene bijzondere melding maken van de jonge liefhebbers Dumelie,

Delbeau, Beddeleem en Bouve, die alleen hun best deden en min of meer blijken van talent

gaven en binnen ’t korte volmaakt toneelspelers beloven te worden.

Wat het blijspel ‘Mops’ betreft, dat is een zeer fijn en flink geschreven stukje, jammer dat het

wat langdradig is, niettemin was de vertolking perfekt. Ten slotte overheerlijke vertooningen,

ook heeft het talrijke en uitgelezen publiek geene toejuichingen gespaard, zelfs waren spelers

verscheidene malen teruggeroepen, en ’t was verdiend.

Wat te bejammeren viel, was dat niemand van het gemeentebestuur dar aanwezig was, nu dat

het publiek zoo talrijk opgekomen was, hadden die heeren zich kunnen overtuigen dat er

verandering dient aangebracht te worden aan de zaal.

1023

Voor wat de uitgangen betreft, van eerste en tweede rang, zouden die moeten elk afzonderlijk

zijn, dan ten minste zou het publiek zonder gevaar te loopen gestampt en gestoot te worden op

hunne plaats geraken, den doorgang in ’t midden zou ook moeten veranderd worden, en langs

beide zijden van den muur gebracht worden, want meest altijd wil niemand op de plaatsen

langs den muur zitten, en hebben zij liever in ’t midden op nen stoel te zitten, hetgeen ook niet

al te aangenaam is, een houten schutsel of windscherm aan de tweede plaats voor den trap

geplaatst is noodzakelijk, deze weinige verandering ware zeer nuttig en zou geen groote

gelduitgaven vergen.

Daar komen wij te vernemen dat de Barbaristen reeds aan ’t studeeren zijn voor hunne naaste

vertooningen welke zal bestaan uit ‘Een beroemd proces’.

Bravo! Die moedige kring welke veel goede elementen bezit, mag met gerustheid en volle

hoop op goed gelukken de opvoering van het schoone drama ‘Een beroemd proces’ inzien.

Naar menbemerkt zijn al de acteurs met veel iever bezield, en ook om stukken gelijk ‘Een

beroemd proces’ aan te pakken, mag men van niets afschrikken, voorzeker zal den

schouwburg te klein zijn, en op voorhand wenschen wij de Barbaristen geluk.

Een beroemd proces drama in 6 bedrijven gevolgd door het geestige blijspel in één bedrijf

Goddank! De tafel is gedekt.

Een tooneelliefhebber.

Veel is het niet en een ‘harde kritikaster’ zou kunnen pleiten dat er hier alleen een

familienaam geciteerd wordt, en we helemaal niet weten of dit wel Theofiel is, die hier als

beginneling op 21-jarige leeftijd, op de planken stond, maar we nemen aan dat hij het welm

degelijk was.

Met het voorgaande artikel krijgen we ook een zicht op de Stedelijke ‘toneelzaal’, die toen in

wat nu het poortgebouw en het café ‘De Stadsschaal’ zich bevond en de naam ‘De Aria’ had.

Typsich voor die tijd is alleszins dat de vrouwelijke rollen door ‘vreemde comediennes’

gespeeld werden. Eentje uit Antwerpen en eentje uit Gent.

De Poperingse vrouwen waren te zedig en misschien ook wel te preuts om op het toneel te

gaan staan. In die tijden kon dat gewoon niet!

1024

Tempeliers in de Westhoek

Nog niet zo lang geleden, kocht ik mij op een rommelmarkt een boekje met als titel

‘Geschiedenis van Godefridus van Bouillon’. Het boekje telt 228 bladzijden en werd

geschreven door een zekere H. Prevault. Het werd uitgegeven in 1835 bij David Vanhee,

beokdrukker inde Iperstraet N° 100 te Rousselaere.

Het is een curieus werkje waarin we eigenlijk de geschiedenis krijgen van de eerste kruistocht

tot en met de verovering van Jeruzalem.

Het boekje is wat gehavend en moet dringend eens naar een boekendokter maar het heeft

alleszins nog veel charme.

De inleiding is 11 bladzijden lang en hierin ‘verrechtvaardigd’ men de publicatie, wat op zich

al iets bijzonders is.

We willen u dan ook niet de eerste zin onthouden:

INLEYDING

Het leeven der groote mannen is altyd vrugtbaer in goede onderwyzingen,

en de heldendaeden beschryven die hunne gedagtenis aen het nakoomelingenschap

aenbevolen hebben, is een nuttig werk voltrekken;

maer hoe veele betere vrugten moet men voor loon van zynen arbeyd niet verhoopen te

plukken, wanneer den held,

dien men van voorneemen is als voorbeeld aen te toonen, by de krygshoedaenigheden die de

wereld te dikwils met de waere grootheyd verwart,

nog de eenvoudige en zedige deugden voegt die den deugdzaemen mensch uytmaeken,

benevens de gegronde godsvrugtigheyd en het onwakelbaer geloof die den opregten

christenen kenmerken.

Alle zyn geen helden die voor helden willen aenzien zyn.

’t Is niet genoeg moed en behendigheyd te hebben inden oorlog,

inden grond zyns herten eene vuerige liefde te gevoelen voor de gevaeren en eene sterkte die

bekaem is de zelve te trotseren,

men moet nog de gelegentheyd vinden van deeze sterkte te ontvouwen,

van deeze liefde te doen uytschynen en die gelegentheyd hangt af van omstandigheden die

men zelden kan te weeg brengen en waer uyt men niet altyd weet voordeel te trekken.

Alsdan zelfs wanneer men zoo verre gekoomen is dat de faem haer behaegen schept in onzen

naem, en het gerugt onzer krygsdaeden overal te verspreyden,

wat is er noodig om al deezen toestand van ydele glorie te doen instorten en onze agting te

doen verliezen?

Het misnte ongeval, eenen niet, een bevel dat men kwaelyk verstaen heeft, eenen ligten

hinderpael op welken men niet eens gedagt had. Men verliest diwils door eene eenige

nederlaeg de vrugt van verscheyde zegepraelen.

En deze zegepraelen zelve, wanneer zy mar eene ontergtveerdige begeerlykheyd

of de droomen der eerzugt voorbeweegreden hebben,

van wat weerde zyn zy in de oogen van alle menschen die verstandiglyk oordelen?

Wat voordeel kan men van de zelve verwagten voor het toekoomende leeven dat het eerste

oogmerk van alle onze werken meot zyn?

Zyn zy niet eer eene oorzaek van droefheyd voor de wereld en van schrik voor den geenen die

het bloed der menschen gestort heeft, alleenlyk om zyne driften te vodoen?

Maer welken bestendigen roem verwerft den geenen niet,

die, de wapens voor eene regtveerdige en wettige zaek opneemende,

1025

alle zyne eerzugt stelt in de zelve te doen zegepraelen,

zig bevlytigt om de onvermydelyke rampen te verzoeten die den oorlog na zig sleept,

en zig weet vervaerlyk te toonen in het gevegt,

edelmoedig jegens zyne vyanden,

zedig in het midden zyner wapenbroeders,

eenvoudig in zyne gewoonten, zuyver in zyne zeden,

onderdaenig aen de stem van God

en altyd getrouw aen zyne wet!

En zo iemand is volgens onze schrijver Prevault, Godefridus van Bouillon.

Even surfen op het internet leert mij dat het boek het jaar daarvoor, in 1834, te Rijsel in het

Frans werd uitgegeven door de drukker Lefort onder de titel: ‘Histoire de Godefroi de

Bouillon, suivie de l’histoire des Croisades jusqu’à la mort de Saint Louis’. Het werd tussen

1834 en 1875 zes maal heruitgegeven en was bedoeld om op de scholen gebruikt te worden.

Dit boekje wekte mijn belangstelling voor de kruisvaarten weer op. – Niet iedere mens heeft

daartoe de ‘Da Vinci code’ nodig – en toen we op één van onze historische fietstochten langs

de Tempelierhoeve te Vleteren kwamen, herinnerde ik mij een oud artikel uit ‘Het Belgisch

Museum’

‘Het Belgisch Museum’

was een tijdschrift – opgericht onder redactie van J.F. Willems – waar eigenlijk weinig

Belgisch aan was. Het ging immers alleen over oude Vlaamse teksten.

Het tijdschrift zelf is nu ook al oud. Het Belgisch Museum kende zijn eerste jaargang in 1837

en liep tot aan de dood van Jan Frans Willems, de stichter en bezieler, in 1846.

Jan Frans Willems is de man van het Willemsfonds.

Het onderstaande stuk komt uit de jaargang van 1844 en zou geschreven zijn door Lieven

Wemaere, de zoon van Zacharias Wemaere, in de middeleeuwen.

Zou, want Willems denkt dat het hier om een vervalsing zou gaan. Zou de oudste bekende

Poperingse schrijver, Lieven Wemaere, een vervalser geweest zijn?

Maar waarom zou Wemaere een document vervalst hebben?

Hadden hij daar belangen bij?

Deel 8 - 1844

Beschryvinge van de moort der gewezen Tempeliers, woonende in de voorstad van Yper, op de prochie van de H. Kruyskerke, buyten de Tempelpoorte.

‘Ik Lieven Wemaere, filius Zacharias, geboortig van Poperinge, door het afsterven van

mynen vader gestelt zynde in voogtey, hebbe ik al myn weezegeld gegeven aen den

grootmeester van de Tempeliers, met name Blasius Vandermatte, om broeder te worden in

het zelve klooster, welkers proefjaer ik ben ingetreden op den feestdag van O.L.V. Lichtmisse

ten jaere 1307. Aldaer nu dry maenden in myn novitiaet geweest hebbende, is het gebeurd op

den 7 van bloeimaend, dat onzen grootmeester zyne jubilé vierde, over 25 jaer grootmeester

geweest te hebben in het klooster der Templieren binnen Yper, ter welker oorzaeke in ons

convent vele vreugdeteekens betoont wierden ende eene groote kermisse wiert gehouden.

Daer waeren twee jonge dochters van het gebeurte ontboden, om des avonts een groot deel

wafelen te bakken. Naer dat ik als novitius den ganschen dag als een slave gediend hadde,

men gaf my des avonts geene van die wafels te proeven, waerover ik by myn zelven zeer

1026

spytig was. 'S nagts ontrent den 12 ueren zyn onze broeders eerst gaen slaepen, wel versterkt

zynde van den wyn en wafels; en die twee dochters, vermoeyt zynde van wafels te bakken,

bleven in

[p. 146]

ons klooster slapen boven op een gastekamer, ende aen my wiert het last opgeleyd van alle de

deuren wel te bezigtigen, of zy naer behooren wel verzekert toegesloten waeren, ende lest van

al te gaen slapen. Ik was vermoeyt van den gantschen dag over en weder te loopen, ende in

myn zelven mistroostig dat ik tot nog toe geen wafels geëten en hadde, om welke reden ik nu

merkende dat zy al in hun eersten en vasten slaep waren, hebbe getracht in de keuken eenige

wafels te krygen, daer ik lustig van geëten hebbe. 'T was nu ontrent den een uren en half als ik

noch eens naer bachten gink, mits het zeer schoon weder was; maer, buyten de deure

komende, zoo hoorde ik ontrent de Tempelpoorte een groot gedruys van peirden, ende nauw

toeziende, zag ik dat het fransche ruyters waren, en, zoo ik naderhant gehoort hebbe, daer

waren dry honderd fransche ruyters en honderd voetgangers, de welke agter de ruyterie

opvolgden. Ik, niet wetende wat sulks bediede, liet my voorenstaen dat het mogelyks een

fransche partie was, de welke kwaem om deze voorste(de) ende ons klooster te plunderen.

Dus lag ik op den loer om te zien waer zy zouden henen trekken. Ten lesten ik zag dat alle die

ruyters naer ons klooster quamen. Op dit gezigt liep ik naer boven, niet wetende wat doen,

zynde in beraet of ik wilde allarme maeken, ofte niet; maer ik dachte: gaen ik geraes maeken,

de franschen zullen my vangen of vermoorden. 'T is dus best dat ik my verberge; maer ik

peysde: alleer alles geplunderd wort, dat ik wat geld konde krygen, het zoude my beter te

passe komen als de franschen. Met dit gedacht liep ik al stillekens naer boven op de

geldkamer, en met den eersten sloter, die ik bezag, gonk de deure open; dan met dry ander

sloters deed ik een groot buffet open, ende naem met haesten daeruyt twee lynen sackxkens

vol

[p. 147]

gelt, ondertusschen zag ik door de glasvensters alle die fransche ruyters rontom ons klooster

staen met de bloote zweirden in de hand, ende het voetvolk braken al stillekens de poorte

open. Ik liep verbaest naer de gastkamer alwaer die twee dochters sliepen, wel wetende dat

achter de deure derzelve kamer een heymelyk zolderken was, die boven het vertrek kwam,

welken ingang bedekt was met het behangsel der goude leiren. Ik hefte de goude leiren op en

kroop al stillekens op dat verborgen zolderken, daer geen ander licht in en kwam, als door een

mazegat, door welk gat ik vol schrik naer bachten zag ende ik hoorde, dat zy al binnen waren

ende naer boven kwamen naer onze cellen. Korts naer dien hoorde ik een schroomelijke

lamentatie ende geschreeuw tusschen het geklank van de degens der soldaten, die alle onze

religieuzen ellendiglijk elk in hunne kamers waeren vermoordende. Onder ander hoorde ik op

eene kamer, die ontrent my was, alwaer dat sliep broeder Michiel Tinket, zijnde een grooten

sterken man, dat dezen ontwakende op het aenkomende gerugt zig in posture stelde ende van

den eersten soldat, denwelken in de kamer drong, zijn degen ontweldigde ende zig daermede

zoo deftig verweirde, dat hy vier soldaten daermede omverre stak, welk geval ik hoorde van

de soldaten in 't fransch, welke tale ik wel verstond, maer door den toeloop van vele anderen

wiert hy ten lesten overrompelt ende deirlijk vermoort. Ik zag dry verscheyde religieuzen uyt

de vensters springen om te konnen ontvlugten, maer deze wierden ter plaetze daer zy gevallen

lagen van de omstaende ruyters door hunne zweirden gedood. Men hoorde door geheel ons

klooster niet anders als een lamentatie van moord schreeuwen ende het geklank der wapens,

1027

tusschen het gedruys van de op en nederloopende soldaeten. Ten leste hoorde ik de

gastkamerdeure

[p. 148]

open doen, van dewelke den ingank van mijn schuylplaetse alleenelijk afgeschut was met het

behangsel van de gouden leiren, ik konde door den naed van die leiren in de kamer zien ende

ik zag een deel soldaten indringen, dewelke ik tegen malkander hoorde zeggen: ziet daer zijn

nog Tempeliers! Deze twee dogters, tusschen al dat geruchte, waeren nog in hunnen eersten

ende vasten slaep, als de soldaeten, by het ledekant gaende, het deksel aftrokken en met hun

degens naer de slaepende dochters verscheyde mael staken, van dewelke eene, met name

Francisca Volbrecht, al slapende gedood wiert, maer de andere eenigzins ontwaekt zijnde,

ende noch niet doodelijk gewont, met name Zusanna Lauwers, spronk al schreeuwende uyt

den bedde, maer ik zag haer aenstonts door een ander soldaet de borst doorbooren ende van

veel ander met hun degens doorsteken. Ik hoorde de soldaeten zeggen: Morbleu ce sont des

filles! dander antwoorden: ce sont leur puteins! Aenstonts trokken de soldaten van die twee

vermoordde dochters de goude ringen van hunne vingeren en scheurden de pendanten uyt de

ooren. Ik laet een ygelyk denken in wat een schroomelijken angst ende benauwtheyt dat ik

alsdan was op dat gezichte. Ik schuylde aldaer als een muys zonder roeren, uyt vreeze dat zy

my gewaer zijnde ook zouden mijn ooren kout gemaekt hebben. Mijn herte bezweek door den

schrik ende alle mijne litmaten, behangen met het kout zweet, die beefden als een riet voor

den stormwinden. Naer dezen moort liepen de soldaten uyt de gastekamer, latende die

vermoorde lichamen daer zwemmen in het bloed; van daer liepen de soldaeten naer alle de

andere kamers en vertrekplaetzen tot boven op de zolder, met hunne degens in d'handen, alle

hoeken en gaten doorsnuffelende, ende naer dat zy op die wijze alle de Tempelieren

ongenadelijk hadden

[p. 149]

om hals gebragt, hoorde ik voorts dien resterenden nacht niets anders als soldaten, die met den

gevonden wijn hunne moorddadige vreedheyd afspoelden ende lustig dronken ende zeer.....

zongen, terwijl ik, met de dood op de lippen, als een gevangen in de muyte schuylde.

‘Het was nu dry ueren geslagen van den 8 bloeymaend, alswanneer ik hoorde ende door het

mazegat van mijn schuylplaetse zag, dat die bende ruyters, die gheel ons klooster zoo nauw

hadden omringeld, zoo dat er nog katte nog hond en konde de dood ontvlugten,

wederkeerenden naer de stad, als verzekert zijnde dat alle de Tempelieren waeren ter dood

gebragt, laetende alleenlijk ons klooster in de bewaerenisse van de voetgangers, dewelke

hantdadig aen die grouwelyke moort hadden geweest. 'S morgens ten vier uren de poorten der

stad open gegaen zijnde, zag ik zoo een menigte van borgers geduerig uyt de stad komen, dat

zy ontelbaer waeren, dewelke op de maere, dat de Tempeliers vermoort waeren, naer ons

klooster kwamen, maer alle poorten en deuren gesloten zijnde, wierden zy door de schild

wagten verre van ons klooster gehouden. 'S morgens ten thien uren hoorde ik al de doode

lichamen van mijne gedoode medebroeders uyt de kamers beneden dragen, dewelke al te mael

begraven wierden op het kerkhof van de H. Kruyskerke; maer de twee doode lijken van de

twee gezeyde dochters wierden van hunne ouders gehaelt. Ik zat daer dien geheelen

bedroefden dag in mijn schuylplaetze, geheel dezolaet vol droefheyd, met het herte vol angst

en vreeze, terwijl de soldaeten beneden alles opaten en lustig dronken. Op den naermiddag

kwamen eenige commissaerheeren in alle kamers om alle de goederen op te schrijven en het

geld, behalven de twee zakken, die by my verborgen waeren, ende die my

1028

[p. 150]

wonderlijk wel te passe hebben gekomen, aen my dienende in de plaetze van mijn weezegeld,

dat ik gegeven hadde om broeder tempelier te worden. 'T was nu 's avonts thien uren geslegen

van dien ellendigen dag, alswanneer ik eerst bedagt hebbe om middel te zoeken van mijne

ellendige schuylplaetse te verlaten ende mijn leven te beschermen door de vlugt. Daer vielen

my duyzent gepeyzen in om te weten wat ik alderbest zoude aenvangen. Op eenen bot zoo

vielt my in dat terwijlen ik boven geen volk en hoorde, dat ik uyt myn schuylplaetse in de

gastekamer zoude gaen, dewelke gelijk al de andere kamers door de commissaerheeren zeer

zorgvuldig waeren toegezegelt; ik hefte dan stillekens de goude leren op en gonk in de kamer

alwaer de twee dochtere geslapen en vermoort hadden geweest, en ik zag aldaer hunne

kleederen liggen. Ik nam een g'heel kleetsel, stropte mijn tempeliers kleederen uyt en ik

verkleede my geheel in de kleeren van een vrouwmensch ende ik bond met een koorde de

twee gezeyde geltbeurzen rontom mijne lenden. Dan nam ik twee slaeplakens, die noch

bebloet waren van de twee omhals gebragte dogters, en ik sneed deze met mijn mes in riemen

en draeyde deze als een koorde; met deze gink ik in mijn schuylplaetse, dewelke met pannen

gedekt was, van dewelke ik zes pannen aftrok en dan, met mijn mesken de latten in stukken

gesneden hebbende, maekte ik mijn gezeyde koorde vast aen de ribben van het pannedak,

ende gemaekt hebbende het teeken des H. Kruys, zeyde ik: Heere, in uwe handen bevele ik

mynen geest, en kroop door het gat ende ik liet my op Godts genade al stillekens afdalen, nu

zijnde ontrent den elf uren 's nagts. Aldus gelukkiglijk beneden gerocht zijnde, ende niemant

my ziende ben ik vol benauwtheyd langs den hof door de haege ongehindert uyt het

kloosterlijk begryp ont-

[p. 151]

vlugt. Nu zijnde op 's heeren straete ben ik van daer gegaen naer de prochie van Onze Vrouwe

ter Brielen, in de voorstad van Yper, alwaer ik een nichte hadde, jonge dochter aldaer

woonende met haeren ouden vader. Naer verscheyde mael geklopt te hebben, dede zy ten

lesten open, maer zy en kende my niet, om dat ik in de kleedinge van een vrouwmensch was.

Naer dat ik mijn avonture aen haer verhaelt hadde, stont zy verbaest my noch in het leven

ziende, mits zy gehoort hadde dat alle de Tempeliers door order van zyne heyligheyd Clemens

den vyfden paus van Roomen, en Philippus le bel, konink van Vrankryk, doodtgeslagen

waren. Ik bleef acht dagen in haer huys verborgen en van daer gink ik naer Brugge woonen,

tot dat, ten jaere 1312 op den 3 mey, eene breve by maniere van eene bulle, van den paus

Clemens den vijfden alom verkondigt wiert, dat het order van de Tempeliers t'eenemael

vernietigt ende afgeschaft was. Dan ben ik wedergekeert naer de stad van Ypre, naer het huys

van mijne voornoemde nichte, wiens ouden vader afgestorven was, en ik ben met haer in

houwelijke getreden op de prochie van St-Michiel, in de voorstad van Yper, op den 8 van

bloeymaend 1312, naer dat ik vijf jaren en een maend was uyt het klooster der gewezen

Tempeliers gevlucht. Ik en mijn huysvrouwe, met name Paulinneken Voorschepen, hebben

altyd verzwegen dat ik tempelier hadde geweest uyt vreeze dat er mogelijks iets kwaets daer

door aen ons zoude overkomen; maer ik hebbe dit op mijn hantboek geschreven, op dat de

nakomelingen zouden konnen weten, hoedanig deze moort ende vernietinge der laetste

Tempeliers binnen Yper is geschiet, van welke vernietinge ik ooggetuyge ben geweest, zijnde

van hetzelve order, in hetzelve klooster en in een uytterlijke gevaer van mede vermoort te

worden.

[p. 152]

1029

‘Hier volgen de namen van de laeste Tempelieren in het klooster van hetzelve orden,

woonende in de voorstad binnen Yper.

‘De grootmeester was genaemt Blasius Vandermatte. Michiel Tinket - Lazarus Witmelk -

Passchier Rommelaer - Barnabas Van Zandrijk - Robert Meirelaer - Daniel Mollinck -

Lauwen Soetaert - Maerten Vanden Broucke - Denis Korewinde - Valentijn Vallinck - Guido

De Blende - Jan Vandersterre - Germanus Zallaen - Steven Van Bavinckhove - Eloy Sevekind

- Macharius De Wetten - Adolf Van Neerhove - Pauw De Biebuyck - Petrus Bierebroek -

Barnabas Akkerman - Gilles Van Dudzeele - Germaen Vander Tempel - en ik Lievinus

Weemaere, t' zamen uytbrengende het getal van vier-en-twintig religieuzen Tempeliers.’

Dit verhael, wiens echtheid te betwisten of te bewyzen ik gaerne aen anderen overlaet,

bevindt zich in het handschrift: Beschryvinge der doorluchtige stad van Ypre, berustende ter

Archieven van die stad. Tael en spelling zyn door den afschryver vernieuwd. Die afschryver

voegt er by:

‘Aldus getrokken uyt de geschreven kronijke van den heer Thomas De Rave, den welken daer

by voegt, dat de gezeyde Lieven Weemaere, den welken deze memorie heeft agtergelaten,

alhier gestorven is in den ouderdom van 80 jaren, op den 15 van wijnmaend 1345 ende

begraven wiert op het kerkhof van St-Michiel, buyten de Meenepoort, agterlatende dry zoonen

en een dochter.

Requiescat in pace.’

J.W. WOLF.

Ik twyfel zeer aen die echtheid, en om meer dan eene reden; doch ik wil er slechts een enkele

aenvoeren. Hoe mag Francisca Volbrecht, de vermoorde wafelbakster, aen haren voornaem

Francisca gekomen zyn: de heilige Francisca, hare patroonesse. stierf eerst den 9 maert 1440?

J.F. WILLEMS.

Dat er zeker Tempeliers te Ieper geweest zijn, leren we uit de site van de Vrije Basisschool

Capucienen van Ieper. Daar vonden we deze handige samenvatting.

Door de eeuwen heen is het Midden-Oosten een probleemgebied geweest. Evenzo bij het

begin van 12de eeuw. De kruisvaarders hadden weliswaar Jeruzalem op de Turken veroverd,

maar toch bleef het gisten. De vele Westerse pelgrims verkeerden dan ook in een bestendig

gevaar. Om hun bescherming te verzekeren werd in 1119 de orde van de Tempeliers

opgericht.

Aanvankelijk vormden ze maar een kleine groep van 9 ridders, onder de leiding van Hugo

van Payens en de Vlaming Godfried van St.-Omaars. Ze vestigden zich op de plaats waar

zich vroeger de tempel van Salomo had gestaan en noemden zichzelf de "arme

Tempelridders".

In 1128 keerden ze naar het Westen terug en ontvingen door het concilie van Troyes een

regel, onder impuls van Bernard van Clairvaux. Onmiddellijk daarop werd een grootse

propagandatocht georganiseerd door West-Europa. De bedoeling was leden te ronselen voor

de nieuwe orde. Maar tezelfdertijd kregen de Tempeliers belangrijke schenkingen toebedeeld.

Meteen konden in onze streken Tempelhuizen worden opgericht. Voortaan vormde het

1030

Oosten het strijdend front van de Tempelorde, terwijl hier moest worden ingestaan voor de

rekrutering en de financiering van de krijgsverrichtingen.

In Vlaanderen werden de Tempeliers met groot enthousiasme ontvangen. Het was het land

van herkomst van Godfried van Sint-Omaars, die een grote invloed had aan het grafelijk

hof. Godfried had een huis te Ieper dat hij ter beschikking stelde aan de Tempelorde in

Vlaanderen. De handschriftelijke annalen van Ieper leren ons dat dit huis gelegen was in de

Upstallen, m.a.w. op de gemeenschapsgronden buiten de stad, gelegen tussen de huidige

deelgemeenten Brielen en St.-Jan. We zien de Tempeliers te Ieper daadwerkelijk optreden

vanaf 1131.

GEBIEDSUITBREIDING

Door allerhande middelen wisten de Tempeliers een aanzienlijk grondbezit te verwerven in

Vlaanderen. Dat was ook voor Ieper en omstreken het geval.

In 1134-1136 krijgen de Tempeliers van graaf Diederik van de Elzas een weide in de buurt

van Ieper. Vermoedelijk was deze weide gelegen in Brielen, aangezien ze in 1190 op deze

plaats een weide hebben verkocht.

In januari 1239 keurden Boudewijn V, heer van Komen, en zijn vrouw Gertrudis de

schenking goed, die voor hun leenman, Johannes van de Leie, en zijn vrouw Gertrudis werd

gedaan aan de Tempelorde. Deze schenking bestond uit 5 bunder grond te Neerwaasten en

bevatte ook de hoge rechtspraak op dit gebied.

Thomas II van Savoye, graaf van Vlaanderen en Henegouwen, (1237 - 1244) keurde in 1239

de schenking goed, gelegen te West-Vleteren, Oost-Vleteren en Elverdinge. Deze

schenking was bedoeld om de Tempeliers in staat te stellen een tweede kapel te bouwen naast

de bestaande te Ieper. Dat wijst erop dat de Orde in deze jaren een grote expansie kende.

Lambert, kapelaan van het Tempelhuis te Ieper, kocht 7 gemet grond te Oost-Vleteren op 15

maart 1250.

Als laatste feit kan vermeld worden dat in mei 1243, Johannes van Staden, burger van Ieper,

alle gronden die hij bezat te Ieper, verkocht heeft aan de Tempeliers.

Een document van 1370 leert ons dat de totale oppervlakte van de gronden die afhingen van

het Tempelhuis te Ieper, 160 gemeten bedroegen.

Te Ieper zelf hadden de Tempeliers bezittingen in de volgende plaatsen: Kerkhof, Briel,

Raapstraat, Gansstraat, Tempelstraat, Slachthuisstraat, Oude Houtmarkt, Neerstraat,

Diksmuidsestraat, St.-Jacobs en Mesenpoort.

Hun eigenlijke vestingplaatsen buiten de stad werden Noord-Tempelland en West-

Tempelland geheten en ze waren door een kanaal doorkruist.

DE BEVOLKING VAN HET TEMPELHUIS TE IEPER

De Tempelorde kende een steeds strakkere organisatie. Zo ontstond het baljuwschap

Vlaanderen, gevormd door 16 huizen. Het aantal Tempeliers te Ieper schommelde tussen 14

en 24.

1031

Het bestond uit een gezagsdrager, de huiscommandeur, ridders, broeders en hospites. Deze

laatste waren gasten die de landerijen bewerkten en andere werkjes opknapten in dienst van

de Tempeliers.

MARKTACTIVITEITEN TE IEPER

Te Ieper hadden de Tempeliers het marktrecht : dat was een octrooi dat meestal aan een graaf,

bisschop of abt werd toegekend en waaraan bepaalde geldelijke inkomsten verbonden waren,

o.a. het innen van een tolrecht. Het recht om een jaarmarkt te houden te Ieper, werd de

Tempeliers toegekend door graaf Diederik van de Elzas in 1131.

In 1225 echter zou Johanna van Constantinopel dit recht weer teniet doen. De Tempeliers

wilden zich hier echter niet bij neerleggen en hierin moet trouwens de verklaring gezocht

worden waarom zij later een onverzoenbare houding tegenover de Ieperlingen aannamen. Een

Tempelier verspreidde zelfs het gerucht dat hem een geest uit de hemel was verschenen, die

hem had verkondigd dat de stad Ieper door een stormvloed zou vernietigd worden op een

Hemelvaartdag. De bijgelovige middeleeuwers wachtten met vrees deze fatale dag af en bij

het naderen van O.-L.-H.-Hemelvaartdag verlieten veel Ieperlingen de stad. Later hebben ze

toch ingezien dat de Tempelier een spelletje met hen aan het spelen was.

DE AFSCHAFFING

Spoedig had de Tempelorde een machtspositie verworven. Op geestelijk gebied waren ze

vanaf 1139 alleen nog aan de paus ondergeschikt, zodat ze zelf hun normen en organisatie

konden bepalen.

Op wereldlijk vlak genoten ze verschillende immuniteiten en hadden ze belangrijke

inkomstenbronnen. Door deze inkomstenbronnen op een efficiënte manier te benutten zijn ze

uitgegroeid tot een machtig financieel orgaan. in de 13de eeuw vervulde de Tempelorde de rol

van internationale bank en had ze ook een drukke handelsactiviteit.

Circa 1260 telde de Tempelorde ongeveer 28.000 leden en bezat ze zowat 9.000 huizen. Na

de val van Akko (1291), moest de orde het H. Land verlaten. Van dan af hebben de

Tempeliers zich bijna uitsluitend aan hun bankiersrol gewijd. Het beeld van de "arme

Tempelridders" uit de beginperiode is dus duidelijk vertekend.

De Franse koning Filips de Schone, gebruikte dat als voorwendsel om de orde af te schaffen.

Aangezien het echter een kerkelijke instelling betrof, kon hij dat niet eigenmachtig, maar

moest ook de paus voor dat plan gewonnen worden. Op 13 oktober 1307 werden de

Tempeliers in heel Frankrijk gevangen genomen en werden hun goederen verbeurd verklaard.

In augustus 1308 werd dit alles door paus Clemens V goedgekeurd en werd de orde definitief

opgeheven.

Over de gevangenneming en de afschaffing van de Iepers Tempeliers is een bloederig

verhaal bewaard gebleven door Lieven Wemaere, die zich gewezen Tempelier noemt en

aan die massamoord wist te ontsnappen. Het hele verhaal moet echter met het nodige

korreltje zout genomen worden.

Verdere bibliografie

J.E. CORNILLIE, Ieper door de eeuwen heen, Ieper, 1950

M. NUYTTENS, De Tempeliers te Ieper, - Iepers Kwartier, 9de jrg., nr. 1, 1973 p. 18-

31

1032

Bij het surfen op het internet in verband met deze tempeliers te Ieper stootten we op de site:

www.tempeliers.be waarin echt alles wat je ooit wilde en zelfs wat je niet wilde weten over de

tempeliers beschreven staat. Dit prachtig werk is van de hand van Jan Hosten die ook de

auteur is van een boek over de Tempeliers.

Poperinghe – Omgang

Naar aanleiding van de Poperingse Ommegang geven we het onderstaande stuk uit ‘Rond den

Heerd’ van het jaar 1871.

’s Zondags na Onze Lieve Vrouwen Visitatie wordt te Poperinghe de luisterlijke Omgang

gevierd, tot jaarlijksche dankzegging over de verwekking van een doogeboren kind, hetwelke

drie dagen begraven zijnde, en op den vierden dag herlevende, op den 14 Maarte 1479, ’t

heilig doopsel ontving, in Sint Janskerke binnen Poperinge.

Hoewel, binst het jaar, Sint Jans kerke schier nooit eene ure van den dag zonder menschen en

is binnen de Ommegangweke is zij dikwijls veel te kleene voor al het volk dat van verre en na

komt toegestroomd, om te dienen, naar ‘Onze vrouwe, van Sint Jans’. Het volgende verhaal

van ’t mirakel is vertaald uit eenen latijnschen dicht, ter eere van Onze Lieve Vrouwe, van

J.B. Roems, J.U.L. Urbis Scab, anno 1678.

Ik zing Gods wonder werk, die, op den vierden dag

Een doodgeboren kind ’t gewenschte leven gaf.

Mocht ik, God Heilig Geest, recht luisterlijk verkonden

Tot lof der moeder Gods, hoe dat eerst wierd bevonden

De wonderlijke daad, dat een ontzielde wicht

Het tweede leven kreeg, al met het eeuwig licht

Na dat het licht van ’t licht was uit een maagd geboren

En zonder dat die maagd haar maagdom had verloren

’t Was duist vier honderd jaar, en tienmaal acht min een

Als de elfste keer aan de aard het zonnelicht verscheen

De derde maand van ’t jaar, - ik stel hier jaar en dagen,

Op dat het wonder werk te klaarder zou behagen

Wanneer een wettig kind ontzield ter wereld kwam

Jacoba Bajaert was zijn moeder, leeg van stam

De vader, hare man, die was Rassoen van Hove

Twee menschen vol van hoop, twee menschen vol geloove

Zoo haast dit kind verscheen, wierd voor het doode lijf

Gegraven in den hof een put, tot rustverblijf

Men borg het in der aard die nooit door kerkgeboden

Aan God was toegewijd, vermids het overleden

Was buiten ’t heilig bad, en niet gereind naar wensch

Van de erfelijke vlek, met welke eenieder mensch

Ter wereld komt. Daarom ziet men de moederwangen

Vol tranen die de liefde komt uit hare oogen prangen

De vader zucht en weent uit hertenleed en pijn

Omdat zijn kind van God altoos beroofd moet zijn

1033

En al die ’t ongeval aanhoorden ofte zagen

Uit mededoogendheid beweenden ‘t, vol drie dagen

Daaronder was een maagd van groot geloof, die dacht

Hoe men best redden zou dit kind uit ’s vijands macht

’t Was eene reine zeil, die staag heur had begeven

Ten dienste van den heer, door een godvruchtig leven

Die door beschouwing was zeer aangenaam aan God

En met Maria ook verkoos het beste lot

Zij hadde uit zuivre min van hare jonge dagen

De teere maagdenblom aan Jezus opgedragen

En zuiverlijk volherd, en zoo heeft zy begonst

Om van het Hemelsch hof te ontvangen deze jonst

Dees maagd, groot van geloove, om ’t kind aan d’hel te rooven

Met een betrouwend hert begint met te beloven

En God door haar gebed te smeeken met veel kracht

Opdat hij in dit kind zou toogen zijne macht

Behoeder van den mensch – roept zij, wilt u niet stooren

Maar wel geweerdigt U uw dienstmaagd aan te hooren

Biedt hulpe, want gij kunt, uw macht is immers groot

Gij hebt gelijke macht op leven ende dood

Gij zijt alleen bekwaam, die ’t leven hebt gegeven

Om die gestorven zijn, met spoed te doen herleven

Gij kont het doodsbesluit vernieuwen, naar uw lust

Die hare heerschappije zoo dikwijls hebt ontrust

En gij, o weerde maagd, die door uw vreugdig baren

Gods moeder zijt geweest, wilt uwe jonst niet sparen

Toogt uw meedoogend hert, o hemelkoningin

Want gij verhoort al die U vraagt met ware min

Geeft door uw tusschenspraak het kind zijn tweede leven

En de ouders zullen er veel dankbaarheid voor geven

Ik worde niet beweegd door ’t leven van den tijd

Dat vol is van bedrog, van laster, haat en nijd

Neen, maar mijn oogwit is, opdat het zou behalen

Het leven zijnder ziel, de vreugd van ’s hemels zalen

Maakt dat het doode kind, het leven weer erlangt

En tot onz’ aller vreugd den heilgen doop ontvangt

O moeder van Gods zoon! O maagd onz’ aller moeder!

Onz’aller voorsprakers! Weest doch dit kinds behoeder

Al kriekt de vierden dag dat het begraven is

Indien gij ’t maar en vraagt ’t kinds leven is gewis

De goddelijke hand is machtig als voor dezen

Mids zijne almogendheid niet kan verminderd wezen

Verkrijgt dan, dat in ’t kind heet leven wederkeert

Opdat Gods naam van hem voor eeuwig zij vereerd!

Verhoort mij, ik zal U voortaan met hert en zinnen

Als moeder van mijn hoop verkennen en beminnen

Ik zal de wondre daad van uwe liefde en deugd

Altijd en overal verkondent’onzer vreugd

‘k en zal geen pluimen bed, in zeven jaar van heden

Gebruiken tot de rust van mijn vermoeide leden

1034

‘k En zal geen zeven jaar, Maria tot uw lof

Ooit lijnwaad hebben aan of dragen, fijn of grof

Dit maagdelijk gebed heeft moeder ende vader

Zoo inniglijk beweegd, dat zij terstond te gader

Gebieden ’t doode kind t’ontgraven uit der aard

Opdat Gods almacht zoo mocht zijn veropenbaard

’t Was dageraad, wannrer de bergentoppen zagen

Hoe ’t zonnewiel reed aan beneen den gulden wagen

Besprietelend alom den weeken schoot der aard

Die al vier dagen reeds ’t dood lichaam had bewaard

Zoo haast men dan het kind had uit het graf genomen

En met het zelve was bij de ouders aangekomen

O wonder! Wonder werk! Verwondert al die leeft

Het doode kindeken da t tale en teeken geeft!

Het krijgt een rood gelaat, het opent bei zijne oogen

Het roert zijn handekens, men moet zijn zweet afdroogen

En vloeiend bovendien ziet men zijn levens bloed

O wonder werk, dat God door zijn moeder doet!

Daar is geen twijfel meer van ’t kinds vernieuwde leven

’t schijnt te eisschen dat m’hem zou het heilig doopsel geven

Dus, zonder tijdverlies, om eerst den goeden God

Den oorsprong, dezer jonst, te danken voor dit lot

Heeft men ’t bezielde kind gebracht in ’t huis des Heeren,

Waar men den dooper Gods tot nu toe kont vereeren

En in welk heilig huis Gods Moeder wordt gegroet

Die daar van tijd tot tijd veel wondre werken doet.

Dit kind heeft, in dees kerk, nog meer den blijk doen sterken

Dat in hem ’t leven was ontwijfelbaar te merken,

Het zweet dat droop hem af, en, tot een vast besluit,

Zijn aanschijn bloosde weer en ’t stak zijn handjes uit.

En als het daar zoo had meer als een uur gelegen

Voor ’t altaar van de Maagd Maria, ons genegen

In ’t bijzijn van veel volk, zoo seffens daar verzaamd

Wierd ’t kind in ’t heilig bad Jacobus voorgenaamd.

Om zoo die ziel gereind van de erfzonde af te zoenen,

Het welke wierd volbracht door Theodorus Roene,

Die ’t onderherderschap bediende van die kerk

Een zeer eerweerden man. Na welk verheven werk,

Een ieder wierd beweegd, om God den heer hier boven

Te geven de opperste eer, te danken en te loven;

Want het rechtveerdig is, dat men dien Glorie geeft,

Door welkers kracht het kind naar ziele en lichaam leeft.

Tot voordering der vreugd hoort men den eenen zingen

Tot lof der Moeder Gods, den andren blommen bringen,

Met welke zij verheugd versieren Godes Troon;

Een derde maakt en vlecht het kind een zegenkroon.

En tusschen deze vreugd wierd ’t kindeken gedragen

Nar ’t ouderlijke huis, tot volle welbehagen.

Men legt het voor he vier, alwaar het zweet terstond

Weer uitberst, leven toogt, door oogen, wang’ en mond,

1035

Dog ’t levende gelaat is na een uur verdwenen

Wanneer de doodsche verwe op ’t lichaam is verschenen

’t wordt weerom koud en stijf, en zoo allengskens sterft

Waardoor het eeuwiglijk Gods hemelglorie erft.

Dan heeft men ’t kersten kind te kerkewaard begeven

Waar, in het heilig bad, ’t verwierf het tweede leven.

Een witte marblen zerk bedekt daar ’t zalig lijk

Van ’t tweemaal doode kind, tot stichting aller tijd.

Zoo lang als ’t Roomsch Geloof, zoo lang onz’ dierbre stde

Zal wezen en bestaan, zoo lang zal ook daarmede

’t geheugen levend zijn van deze wondre daad

En schoon ’t mirakel glanst als kostelijk sieraad

Zal ’s zondags na ’t bezoek, er jaarlijks kerkemisse

U, weerde Maagd, geschien, uit pure herkentenisse.

De zeer Eerweerde Johannes Monyssaert, Deken en Vicaris generaal der Bisdoms van

Terenburg, onder wiens geestelijk gebied Poperingealsdan stond, kwam met Bisschoppelijke

macht, de zake onderzoeken in ’t jaar 1480, op den twaalfsten van Maarte.

‘Ende’ staat er in de bulle, ‘op den dertiensten, veertiensten ende vijftiensten dag der zelve

maand Maarte, van ende op alle het voorschreven ende van alle hunne omstandigheden,

hebben wij verscheide getuigen, tot getal van zeven en dertig ondervraagd, gehoord ende

geëxamineerd, hunlieder eeden alvooren, op Gods heilig Evangelie, voor ons gepresteerd,

ende bij ons ontvangen zijnde, ende elks zeggen ende getuigenissen hebben wij, bij twee onze

getrouwe notarissen, doen ende bevolen bij geschrifte te stelen. Nogtans, omdat wij zoo door

het zeggen ende verklaren der Naturalisten, Theologanten ende Regtsgeleerden, met dewelke

wij ons op alle het voorschreven hebben beraden, deze zake mirakeleuzelijk ende

bovennaturelijk, niet door menschelijkewetenschap, maar door het aanroepen der hulpe Gods

ende zijne Glorieuze Moeder de Maagd Maria bevonden hebben te wezen geschied, zoo

hebben wij goed gevonden door deze tegenwoordige het mirakel uit te leggen. Ende, opdat

voor zulk weldaad de allerheiligste Maged Maria geloofd ende gedankt worde, ende tot

eeuwige geheugenisse, hebben wij ingesteld alle jaren ’s zondags den plechtigen ommegang,

enz.

Heule – A.D.B.

1036

Na het opsturen van het vorige ‘HOPnummer’ kreeg ik al snel reactie van Professor Erik

Aerts van de Katholieke Universiteit Leuven; een professor met heel wat gevoel voor goed

historisch bier. Hij stuurde mij de volgende boekbespreking die ik jullie niet wil onthouden.

Beer in the Middle Ages and the Renaissance

Unger, Richard W.

Published by EH.NET (January 2006)

Richard W. Unger, Beer in the Middle Ages and the Renaissance. Philadelphia: University of

Pennsylvania Press, 2004. xviii + 319 pp. $45/£29.50 (cloth), ISBN: 0-8122-3795-1.

Reviewed for EH.NET by Erik Aerts, Department of History, University of Leuven.

According to the French historian Fernand Braudel, Europe in the medieval and early modern period

was divided into a beer area and a wine area, the north being "the land of beer and drinks made from

fermented grain." This beer area started in Scandinavia and European Russia, continued over large

parts of Germany and Eastern Europe, covered the British Isles and expanded into the central

European plains and the territory of the Low Countries. But, as Richard Unger, Professor of History at

the University of British Columbia, shows in his latest book, this beer area was by no means static. In

the late Middle Ages and the sixteenth century it spread southwards, reaching the Alps, southern

Germany and northern France. This fascinating process, made possible by beer producers and beer

consumers, is described and explained in a book that spans a much wider period than its title suggests.

Unger starts his history in Mesopotamia where archaeologists have found that beer was already the

favorite beverage of the Sumerians as early as 3500 BC. The book ends somewhere in the middle of

the seventeenth century when, for Unger, the golden age for European brewers was over.

The origins of this long period of growth and prosperity for brewers are to be found in technological

and organizational changes during the Middle Ages. The introduction and spread of hopped beers

gradually transformed female-dominated household production first into workshops with some

commercial activity and then into bigger "nucleated" workshops producing for export markets. The

driving force behind the process of expansion and development was technological change. Unger in an

earlier article (Journal of European Economic History, 21, 1992, pp. 281-313) distinguished six

phases of change. In a preparatory phase a market and a production base were created; in the second

phase product innovation -- the use of hops in the brewing process -- occurred while the success of this

superior product acted as an "external shock" to promote the diffusion of the innovation by stimulating

producers to adopt the innovation in the third phase. The fourth phase was a long period of

acclimatization of the new product to local conditions resulting in a fifth phase in which the new

technology was fully mastered. In a final phase process innovation optimized the product innovation

and also saw the consolidation of the earlier developments.

This phase model is more or less the framework of the book, which is nicely divided into fourteen

chapters that combine a chronological with a geographic and thematic approach. In an introductory

chapter the making of beer is described, while chapter 2 discusses the character of the early medieval

beer before the introduction of hopped beer. This beer was the gruitbeer, named after its most popular

additive, a combination of dried herbs. While the first large-scale production of beer took place on the

1037

large estates of Benedictine monasteries in the eight and ninth centuries, professional and commercial

brewing started in the new urban centers between 1000 and 1300 (chapter 3). By 1300 a market had

been created, though at that time "in Dutch and English towns there was no sign of innovation in the

production of beer" (p. 52). That innovation would come when thirteenth-century brewers in northern

Germany, in Bremen, Hamburg, Wismar, Rostock and other Hanseatic towns, started brewing hopped

beers for export by sea. The use of hops considerably enhanced the durability of beer so that large

quantities could now be exported to the densely-populated and prosperous markets of the Low

Countries (chapter 4). Competition from abroad stimulated or even forced public authorities and

brewers in the southern and northern Low Countries, England and Scandinavia to imitate the imported

beers. With some considerable time lags brewers in these countries also began to produce hopped

beers for the market and managed to realize a remarkable import substitution (chapters 5 and 6).

By this point in the book Unger has given a detailed description of four distinct, though not always

subsequent, phases and has nearly finished his chronological story. Chapters 7 to 10 are devoted to the

analysis of the new brewing technology as it developed into a mature industry. Such mastery probably

was achieved from around 1300 in north Germany, one century later in Holland, in the last quarter of

the fifteenth century in Flanders and Brabant, and around 1550 in England. Unger defines maturity

through levels of production and consumption, capital investment and technological development,

bringing together interesting figures on beer output and grain input, the number of breweries,

consumption per person, size of brews and brew kettles, frequency of brews, etc. He discusses the

conflicts between brewers and bakers, the relationship between beer prices and cereal prices, the high

ratio of capital to labor, and pays a lot of attention to the increasing size of the industry. After three

additional chapters on types of beer and their international exchange (chapter 11), beer taxation

(chapter 12) and guilds and brewery workers (chapter 13), Unger concludes that by 1650 and because

of the increasing competition from brandy, spirits and colonial drinks (coffee, tea and cocoa), the days

of prosperity for European brewers were over. But he prefers to end on an optimistic note: "beginning

in the late nineteenth century there was to be a second brewing boom" (p. 246).

Unger's bibliography is impressive and based on extensive reading of the specialized literature in

Dutch, English, German and Scandinavian historiography. Some of his ideas could be further

developed or some of his figures supplemented from a couple references in French that escaped him:

R. Van Uytven, "Le combat des boissons en Europe du moyen âge au XVIIIe siècle," in S.

Cavaciocchi (ed.), Alimentazione e nutrizione secc. XIII-XVIII (Istituto Internazionale di Storia

Economica "F. Datini". Serie II - Atti delle "Settimane di Studi" e altri convegni, 28), Prato, 1997 or E.

Aerts, "La teneur en alcool de la bière dans les Pays-Bas, 1400-1800," in Th. Riis (ed.), A Special

Brew ... Essays in Honour of Kristof Glamann (Odense University Studies in History and Social

Sciences, 165), Odense: Odense University Press, 1993. It is very difficult to detect errors or

misinterpretations in Unger's nuanced and careful reasoning, but one might quibble with his statement

that bottom yeast in the Middle Ages was only known in Bohemia (pp. 6 and 153) or that "everyone"

in the court of Holland and Hainault drank beer in the first half of the fourteenth century (p. 76). Beer

consumption certainly did not decline everywhere in Europe after the sixteenth century, as suggested

on p. 2. My own data for the southern Low Countries and some older evidence for southern Germany

show a more complex pattern. And if it is true that eighteenth-century brewers were crippled by rising

grain prices after 1750, why did these rising prices not affect the brewer's sharpest competitors, the gin

distillers, even more since they were using an even larger grain input?

Though all chapters will be a mine for future beer historians, it is clear that chapters 3 to 6 are the most

innovative. For Unger the use of hops was by far the major innovation in the pre-industrial history of

beer, making possible the rise and long-term growth of a new industry, the success of a new beverage,

and the gradual decline of the market for wine. Few will contest the logic of his argument. But some

questions remain, even when all available evidence is presented so elegantly as in this book. A few

examples: Hopped beers were known in the Low Countries in the Carolingian period (pp. 53-54).

Then why did it take so long -- almost 500 years -- before every brewer in this highly industrialized

and progressive region started making them? Why did it require an "external shock" from foreign

hopped beer being imported in the fourteenth century if brewers were already familiar with the new

1038

beer in the ninth century? Of course, public authorities -- lords and urban magistrates -- who raised

taxes on the old beer types without hops had to give their permission, but they usually did so very

quickly. Brewers had to adopt the new technology, but why should it have taken centuries? And what

about consumers, did they have to be convinced as well? Was hopped beer not better than the old

gruitbeer? Here even Unger hesitates, calling beer made with gruit "more than acceptable" and serving

"the purpose of an alcoholic beverage of some purity and good taste" (p. 56), but also qualifying it as

"a drink for the poor and the sick" (p. 64) "to satisfy poorer consumers who could not pay for the

better quality" (p. 82), although the new hopped beer and the old gruitbeer were "not so dramatically

different" (p. 78). Still, the popularity of the hopped beer already in 1323 forced the count of Holland

to lift the ban on its import (p. 77). Taking into account the popularity of the hopped beer and a series

of brutal "external shocks" in the fourteenth and fifteenth centuries it becomes even more difficult to

explain why several breweries in the southern Low Countries and the prince-bishopric of Liege

continued producing the gruitbeer throughout the seventeenth and eighteenth centuries. Unger refers to

an old technology remaining in place "for some time [italics are mine] perhaps to satisfy conservative

demand or to satisfy poorer consumers" (pp. 82 and 151). It could be a good argument, except that

consumers with less purchasing power had other beers at their disposal after 1500 and that we simply

do not know whether gruitbeer was cheaper than hopped beer or not. So perhaps all beer historians

(myself included) have been focusing too much on the introduction of hopped beer and by

overestimating the importance of this invention have neglected another historical reality? By this I

mean the sharp decline in the grain prices in the fourteenth century. Since grain accounted for at least

70 percent of the production cost of a brew, beer became much cheaper in the late Middle Ages and

perhaps this change in prices -- together with other phenomena such as the expansion of seaborne

trade -- was more important for the promotion of the beverage, the growth of the industry and the

erosion of the wine market than the "new kind" of beer, already known centuries before?

Richard Unger has produced a well-documented and highly readable synthesis of a major industry,

replacing as such the older work by W. Hoffmann, L. Sillner, E. Urion and F. Eyer, and others. He

brings together a wealth of quantitative data and qualitative evidence and gives a new, often thought-

provoking interpretation of the origin and diffusion of a medieval technology. While admitting himself

that this is not the definitive history of European brewing, his ideas on late medieval and early modern

European brewing will serve as a very useful framework for future research and certainly stimulate

new hypotheses.

Erik Aerts has been Director of the Antwerp State Archives and is now Full Professor at the History

Department of the University of Leuven where he lectures medieval and early modern economic history. His

main interests are the history of brewing, the history of money, credit and financial institutions, and economic

development. His books, contributions and articles were published in ten languages. He is now doing research on

the famous Bank of San Giorgio in Genoa and intends to start a research project on social capital in seventeenth-

century towns of the Low Countries. As a member of the Datini Institute at Prato he will be organizing an

international conference on the relationship between religion and economic growth in Europe between 1300 and

1800.

1039

Nummer 49 Doos Gazette September 2006

Speciaal nummer!

guido.vandermarliere@telenet.be

Betweterigheid uit het heden

Aje wilt dat ’t beste bier van de wereld

Bie tien joaer nog deur de Poaters van Sint Tjex

Kut’è brouwt worden

Stem toen voor nus project!

Bewoar de Hommelketen! Red n’n hommel!

Bewaar de hommelketen! ………..Red de hopcultuur!

Zie ook op internet

www.deketeniers.be

En kijk naar ‘Vlaanderen Vakantieland’ op 9 en 10 september!

De Monumentenstrijd

In het najaar van 2005 en vooral in het voorjaar 2006, hebben ’De Keteniers’ zich de

inventarisatie van het bouwkundig hoperfgoed ter harte genomen.

Dit resulteerde in een rapport van ruim 300 bladzijden waarin de beschrijving van 4

gemeentelijke ‘hopweegschalen’, enkele authentieke hophoeven, 15 hopmagazijnen en een

50-tal hopasten, zijn opgenomen.

Op vraag van de Poperingse stedelijke werkgroep HOP stelden De Keteniers ook een advies

ter bewaring van dit bouwkundig hoperfgoed op waarin we voorstelden verschillende

gebouwen tot monument te laten verklaren en om het behoud van andere met een

erfgoedovereenkomst te ondersteunen. Dit advies kregen jullie in het juninummer (nummer

47) van Doos Gazette

Ondertussen vernamen we het bestaan van het nieuwe V.R.T. programma

‘Monumentenstrijd’, een programma dat sterk zal gelijken op dat van ‘De grootste Belg’.

Dit wordt een cross-mediaal project over ons onroerend erfgoed. Met een documentairereeks

op Canvas, verschillende radioprogramma’s en een website wordt ons erfgoed op de

1040

verschillende netten uitgebreid belicht. Het uiteindelijke doel van Monumentenstrijd is de

verkiezing van een restauratie- of herstelproject dat nadien op een belangrijke financiering

mag rekenen.

En in een zotte overmoedige bui schreven wij ons in.

Er waren meer dan 430 inschrijving over gaan Vlaanderen en meer dan 90 voor West-

Vlaanderen.

In plaats van de eerste vooropgezette 25 projecten werden er 30 geselecteerd om mee te doen

aan de eerste ronde. 6 per provincie.

En enkele dagen later kregen we telefonisch bericht: WE WAREN ERBIJ!

De eerste ronde loopt van 22 augustus tot 17 september 2006.

Er mogen er maar 15 overblijven; 3 per provincie, diegenen met het meeste stemmen.

En zo kan je ons project ‘Bewaar de hommelketen, Red de hopcultuur!’ steunen:

Wij willen de Monumentenstrijd winnen om een deel van ons hoperfgoed te kunnen bewaren.

We willen 22 hopasten van de sloop redden, herstellen en sommige inrichten als

kleine hopmusea waar je de evolutie van de hopasten of een stukje over de

geschiedenis van de hop kan zien.

Andere ‘keten’ willen we bewaren omwille van hun landschappelijke waarde.

We willen dat als je Poperinge

Het project van ‘De Keteniers’ over de hopcultuur kreeg het nummer 30!

Zo kan je stemmen:

Stem: -per sms: sms 'STEM 30' naar 3470 - 0,50 cent per bericht.

-telefonisch: bel naar 0905 - 56 3 30 - 0,50 cent per oproep.

-via de website www.monumentenstrijd.be

Stemmen kan van 22 augustus tot 17 september.

Iedereen kan dus drie maal een stem uitbrengen: één keer via sms, één keer via televoting en

één keer op de website van www.monumentenstrijd.be.

Stem ons bij de 15 overblijvers!

Vanaf 15 januari 2007 neemt Canvas het publiek dan wekelijks op maandagavond één uur

mee naar de wondere wereld van het Vlaams erfgoed. In de documentaires leggen de 15

geselecteerde monumenten hun troeven op tafel. Hieruit komen dan weer 5 finalisten te

voorschijn die allen een ‘peter’ krijgen die het project moeten gaan verdedigen. Deze vijf

finalisten – één per provincie – krijgen allen een geldprijs.

De winnaar van de monumentenstrijd wordt tijdens de finale in februari 2007 bekendgemaakt

en krijgt natuurlijk de hoofdprijs.

Monumentenstrijd is een initiatief van de VRT, met mede- werking van Vlaams minister Dirk

Van Mechelen, bevoegd voor Monumenten, Landschappen, Archeologie en Varend Erfgoed;

de afdeling Monumenten en Landschappen; het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed en

de gewestelijke partnerverenigingen (Erfgoed Vlaanderen vzw; Monumentenwacht

Vlaanderen vzw; Open Monumentendag Vlaanderen en VCM – Contactforum voor

Erfgoedverenigingen vzw

1041

Wie ons project wil leren kennen, ga kijken naar www.deketeniers.be

Een site van onze webmaster Björn Decroix

En vraag ook aan jouw schoonmoeder om voor ons project te stemmen!

Naar aanleiding van onze selectie voor Monumentenstrijd gaan we op de open

Monumentendag drie locaties open houden om het publiek kennis te laten maken met ons

hoperfgoed.

DE OPEN MONUMENTENDAG – 10 september 2006

Wij stellen ons project voor op de ‘Open Monumentendag’ van de 10de

september aanstaande.

willen ‘De Keteniers’ in Asse en in Poperinge zullen enkele hoperfgoedlocaties openstellen

voor de geïnteresseerde bezoeker.

In Asse kan men op bezoek gaan in het Gasthuis op de markt waar op dat moment een grote

tentoonstelling over verschillende aspecten van de hopcultuur loopt als deel van de

hopduvelfeesten. Zie ook : www.hopduvel.be

In Poperinge kan men op tocht door het landschap; met de fiets of met de wagen.

Op deze tocht kan men eerst terecht in D’Hommelbelle waar men een door de boer Guido

Vanexem begeleide wandeling door het hoppeveld kan maken, de tentoonstelling met de

werken van Luc Ameel kan zien en in het magazijn en de asten terecht kan waar men een

tentoonstelling rond de geschiedenis van de hopteelt, met commentaar van de gids, zal kunnen

‘meemaken’.

Hier worden ook de twee nieuwe boeken van De Keteniers voorgesteld.

En hier krijgt men ook een kaartje mee om de volgende locatie te bereiken.

Dat is bij de hopboer Johan Derycke in de Kapellestraat waar de Boerenbondafdeling van

Watou – Abele uitleg bij de ‘moderne’ pluk én een verfrissing zal geven.

Dan rij je door het prachtige landschap langs verschillende hoppevelden waar we ook zullen

wijzen op – de teleurgang – van verschillende asten.

Maar zeker niet alles is miserie! We rijden dan immers naar Wally’s Farm in Abele waar

een echt plukfeest aan de gang zal zijn en waar iedere bezoeker als ‘vreemde plokker’ zijn

beste handje kan bijdragen om het hoppeveld geplukt te krijgen.

Hier kan je tevens een tentoonstelling zien rond de evolutie van de hopasten door de eeuwen

heen en een gerestaureerde ast uit de jaren ’20 bezoeken. Er wordt op deze dag een

authentieke ‘hommelpit’ gemaakt.

Kijk voor verdere details en bijzonderheden op www.deketeniers.be

Maak je vrij op deze zondag!

Kom naar Poperinge! Kom als vreemde plokker!

1042

Naar aanleiding van deze monumentenstrijd maakte ik het

’t Klein woordenboekje

van den hommel en de hop

In dit klein woordenboekje van ‘den hommel en de hop’ geven we ten gerieve van de

aandachtige luisteraar eerst het dialectwoord uit de streek van Poperinge en daarbij dan

het woord in het algemeen Nederlands. De uitleg wordt gehaald uit het ‘Westvlaamsch

idioticon’ van De Bo – 1892 - (De Bo) – Ofwel uit zijn ‘Kruidwoordenboek’ – 1888 –

ofwel uit de Vakwoordenlijst der Hopteelt van Jan Lindemans en Alfons Dejaegher uit

1928 (Hopteelt) ofwel geef ik zelf uitleg bij het woord. (Vdm)

Aalkarteel – Beerkuip (Asse) – Koezeikkuip (Aalst) – Boltkarteel (Pop)

(Hopteelt) Groot houten vat om aal naar den akker te voeren en door den hopplanter ook

gebruikt om het sproeivocht (afkooksel van tabak of kwassie) naar den hoptuin te voeren.

Afschieten (Pop) - Afkappen (Brab)

(Hopteelt) Afschieter – Opening in den zijwand van den ast langs waar de gedroogde hop in

de koelkamer afgeschoten wordt.

Afsteekmes (Pop)

(Hopteelt) Mes dat dient om af te steken. Soort S-vormige sikkel op langen stok vastgehecht;

een haak steekt boven het mes uit; men hangt het tuig met den haak aan den topdraad (in een

draadveld) en doet het langsheen den draad glijden; het scherp snijdend mes snijdt het

koordeken van den leidraad over en de met bellen geladen rank valt op den grond neder.

Anker (Hopteelt) Dwarsche paal die met een stevigen ijzerdraad 0,80 tot 1,20 m diep, in den grond

gelegd wordt (bij ’t aanleggen van een draadveld) en dient om de eindkepers en de stuipers

vast te leggen. Syn: Ankerhout, Grondhoud, Onderhout, Trekhout.

Aschgat (Hopteelt) Opening onder de vuring van een ast, verzamelplaats voor de asch (Pop)

Asemgat (Hopteelt) Luchtgat langs waar de buitenlucht in den ast kan binnen stroomen (Pop) syn.

Mazegat, trekgat, vlieggat.

Ast – Nast (Hopteelt)

1. Droogplaats voor hop

2. 2. Hoeveelheid hop die men in eens op den ast drogen kan

3. het gebouw of de stalling waarin de ast zich bevindt.

Ast is het woord dat algemeen in Zuid-Nederland gebruikt wordt, zoowel in het Brabantsch

hopkwartier als in het Poperingsche. In deze laatste hopstreek kent men evenwel ook het

1043

woord keet, hommelkeet, dat zelfs in de volksspraak meer gangbaar is dan ast. De noord-

Nederlandsche vorm van het woord luidt eest. Een vorm nast treft men soms aan in oudere

Vlaamsche oorkonden. Killiaen geeft harst op.

In een ast vindt men gewoonlijk de vier

volgende deelen:

1. Vuurkamer, stoel of loop, vierkantig

metselwerk ongeveer 1.50 m hoog,

onderaan den ast, waar de vuurhaard,

viering, het vuur of de zeug zich

bevindt; men legt er een vuur van

gaskolen aan (vuur zonder ook) om

de hop te drogen; in den vuurhaard

zijn trekgaten die den warmen

luchtstroom doorlaten; deze trekgaten

kan men openen of sluiten met

plaatijzers; in de vuurkamer zijn een

paar trekgaten, vlieggaten of

asemgaten voorhanden die men opent

wanneer de luchtstroom, die uit de

vuurhaard komt, moet getemperd

worden

2. Boven de vuurkamer bevindt zich de

wieg, helle of onderste trechter met

de spruiten, waarboven de droogtafel

rust.

3. De droogtafel, vlaak of latten bestaat

uit houten ribben (nieuwere

droogtafels hebben een ijzeren

traliewerk) waarop de hop

opengestrooid wordt in lagen om

gedroogd te worden; de warme, droge luchtstroom, in den vuurhaard verwekt, stijgt

door de hoplaag en trekt er het vocht uit.

4. De muren rondom de droogtafel dragen, op ongeveer 1 m hoogte, een kegelvormig

dak, waarboven de schouw, luchttrekker of waaier aangebracht is. De ruimte boven de

droogtafel heet droogkamer, bovenkamer of bovenste trechter. Daarnaast bevindt zich

gewoonlijk een zolder die als koelkamer dienst doet.

Boerenast – Ouderwetsche ast. Zulke asten

zijn laag, wat gewoonlijk voor gevolg heeft

dat de hop verbrandt. De droogkamer is niet

gescheiden van de zolder, een schouw is er

niet, om wat luchttocht te verwekken trekt

men eenvoudig eenige pannen uit het dak.

Doch de ongeregelde tocht heet voor gevolg

dat de natte dampen van de zolder blijven

hangen en, bij verkilling, tgerug op de hop

vallen. De bovenste hoplaat blijft dus

vochtig, zweet, terwijl de onderste bakt.

Men moet dan de hop roeren, wil men de

geheel massa min of meer droog krijgen.

1044

Om zulke, onvoldoend gedroogde hop te bewaren, is men verplicht sterk te zwavelen of te

sulferen. Nevens de latten is er eene opening, de afschieter, langswaar de gedroogde hop naar

benedengekapt of geschoten wordt.

Sulferast – ast waarin de hop gezwaveld wordt.

Baardeman (Brab) - Baardknop – (Pop)

(Hopteelt) Doorgroeide bel, vingerlange bel, in

den kop van de ranken, waar blaartjes door de

schbjes gegroeid zijn (Brab) syn. Baardknop (Pop)

Bast - Lupuline (De Bo’s Kruidwoordenboek) Zonder meervoud.

Bij hommelkweekers, bitterstoffe der hoppe. Fr.

Lupuline. Het bast zijn goudgele korreltjes op de

bijbladjes van de hommelknoppen, die de kracht

van den hommel maken en aan het bier zijnen

aangenamen bittere smaak geven.

Bier (Vdm) Volgens het Duitse ‘Reinheitsgebot’ dient

bier te bestaan uit ‘mout, hop en water’. Mout

bestaat uit gekookte granen, momenteel meestal

gerst, maar vroeger en soms nu ook nog, werd eveneens rogge, tarwe of spelt gebruikt. Bier

zonder hop werd vroeger veel thuis gekookt. In Engeland is de ‘Ale’ traditioneel zonder hop

gemaakt.

Gerstedranken die zonder hop gebrouwen worden, mag men geen ‘bier’ noemen. Dit stelt

momenteel het probleem dat pils met zo minimale toevoeging van hop wordt gebrouwen dat

we pils nog moeilijk bier kunnen noemen. De uitvinding van het bier wordt ‘legendarisch’ aan

Cambrinus toegeschreven.

Cambrinus (Vdm) Reeds eeuwenlang wordt de uitvinding van de

kunst van het bierbrouwen toegeschreven aan de

legendarische koning Cambrinus of Gambrinus.

Ook reeds eeuwenlang vraagt men zich af wie die

koning dan wel geweest kan zijn.

Zijn naam 'Cam-' of Gam-' brinus; wil eigenlijk niets

anders zeggen dan 'kamerhouder' of herbergier. Nu nog

zijn er herbergen die zich 'de câm' noemen en zoals

gesuggereerd is ons woord 'kamer' hiervan afkomstig.

P. Smolders legt in zijn artikel 'Heerlijke rechten op het

bier' - Bulletin S.S.L.L. 1922 - blz 29-42 - uit dat men

in het Latijn een brouwerij een 'cambatum' noemt. De

Romeinen die zelf geen bier of brouwerijen kenden,

ver'latiniseerden' het Gallische 'cam' tot tot 'cambatum'.

In het Frans werd dit woord eerst 'cambage' en later

verzacht tot 'gambage'.

Het is echter duidelijk dat het woord 'cam' met een 'k'

er het eerst was.

1045

Het woord 'cam' in 'cambatum' wordt terug gevonden in de oude Latijnse kloosterteksten en is

dus typisch een 'herenwoord' - eerder van Frankische origine.

effectief een stap verder kan brengen op onze zoektocht. We citeren de volledige tekst van Dr.

Rossel van Wiesbaden.

De in het jaar 1550 te Frankfort aan de Main gedrukte kronyk van Johannes Aventirus levert

o.a. ook de 'beeltenissen of conterfeitsels van de twaalf eerste oude Duitsche koningen en

vorsten, wier deugden en daden voor anderen geroemd en geprezen moeten worden', enz…

In die keurbende van twaalf prijkt ook de beeltenis van Cambrinus, waarbij het volgend versje

te lezen staat, (eigen vertaling)

Gambrivius genaamd de Gämpfler (Strijder)

Een dappere held en moedig kamper

Stamde af uit hoog edel bloed;

Bezat een adellijken moed.

Hij was zeer ernstig, streng van zeden;

Geen onrecht werd door hem geleden,

De misdaad streng door hem gestraft.

Ofschoon men niet beschreven vindt,

Waar hij en later zoon of kind

Heeft geregeerd, heeft men gezocht

En eindlijk aan het licht gebrocht

Dat in Tornacher's (Torhout) stift een stad,

Gambrw, (Cambrai) van hem heur name had,

Waarnaar met reden men beweert

Dat hij daar eens heeft geregeeerd.

Het mouten heeft hij 't eerst bedacht,

De brouwkunst aan het licht gebracht

Zooals hij zulks van Osiride (Osiris)

Zelf had geleerd en van Iside.

Hij heeft geleefd, de dappre held

Toen, naar ons 's lands historie meldt

Assyrie's tiende vorst bezat

Belocho (5) met al wat 't omvat

En Cambrai of Kamerrijk ligt nu toch niet zover van Poperinge.

Legende en geschiedenis gaan misschien toch hand in hand?

Duivel (Hopteelt) Landbouwwerktuig waarmede, tusschen de hoprijen de bovengrond wordt

losgewerkt maar niet omgeworpen. – Duivelen – met den dievel den hoptuin bewerken.

Inleg (De Bo) Bij hommelboeren. Hommel van ’t eerste jaar. Inleg brengt geene vruchten voort.

Schoon, fel, jeugdig, minderachtig inleg. Als de inleg genoeg geschoten is, wordt het geperst

met kleene sparretjes van omtrent twaalf voet lang. Tusschen de reken van het inleg, plant

men vruchten, zoo als tabak, aardappels, raaploof, enz.

Zoo heet ook het lang met inleg geplant, in tegenoverstelling meet Hommelhof, d.i. een land

met hommel van ’t tweede, derde, vierde, vijfde of zesde jaar.

Inleggen – Bij hommelboeren. Hommel inleggen is hommelwortels planten of poten. Hij gaat

hommel inleggen.

1046

Fresneskolen - Cokes (Hopteelt) droge kolen afkomstig van Fresnes die zonder rook branden, gebruikt bij het asten

(Pop) De Bo spelt Frannekolen. – gaskolen – verkoolde steenkolen, afkomstig uit de

gasfabrieken, gebruikt bij het asten omdat zij weinig rook verwekken (Brab) – Cokes.

Heete hop (Hopteelt) Vroegrijpe hop (Pop) – De hop wordt heet. De hop ligt heet of broeit.

Hel, Helle (Hopteelt) Groote, trechtervormige ruitme, tusschen vier muren besloten, zeer wijd van

boven, nauw van onder, en omtrent tien voeet hoog, tusschen de vuring en de vlaak, in een

ast. De helle is haar naam verschuldigd aan de groote hitte en duisternis die er in heerschen

(Pop)

Holle pan (Hopeteelt) Duivepan – Kattepan – Klokpan – Uilegat

(Vdm) Werd soms gebruikt als verluchtinggaten op de

daken van de Poperingse hopasten of hommelketen.

Hommel – Hop: De hemelse plant! (Vdm) Volgens het etymologisch woordenboek van

DeVries komt het woord 'hommel' van 'humele' en 'humele' van 'himile'. In het Oost-Frankische gebed 'Onze Vader' uit 830 lezen we het volgende:

Fater unser, thu thar bist in himile,

si gheilagot thin namo,

queme thin rihhi, si thin uuillo,

so her in himile ist so si her in erdu,

unsar brot taglihhaz gib uns hiutu,

inti furlaz uns unsara sculdi,

so uuir furlazemes unsaran sculdigon,

inti ni gileitest unsih in costunga, uzouh arlose unsih fon ubile.

Daarbij constateren we dat 'himile' niets anders dan hemel betekent, wat een

perfecte naam is voor deze plant die als geen ander naar de hemel klimt.

Maar misschien zit hier ook meer achter.

Wolfram die de geschiedenis van de Gothen onderzocht, het volk waaruit vele ander

volkeren ontstaan zijn, vertelt immers dat 'Humli' - wat we als 'de hemelse' zouden

kunnen vertalen, de stamvader was van de Denen, een volk dat uit de Gothen is voort

gekomen. Eigenlijk was Humli één van hun goden.

En een kruid dat naar één van de heidense goden werd genoemd, de himile, dat zal ook

wel gebruikt geworden zijn om in hemelse sferen te geraken.

Hymele werd niet zoveel later humele en nog wat later hommele. Nu noemen we dat kruid gewoonweg hommel.

De Saksen lazen ook hun Onze Vader maar dan in het Saksisch.

Thu ure faether, the eart on heofonum,

Sy thin nama gehalgod

Cume thin rice,

1047

Sy thin wylla on eorthan swaswa on heofonum

Syle us todaeg urne daeghwamlican hlaf

And forgyf us ure gyltas swaswa we forgyfath thampe with us agyltath And ne lae thu na us on costnunge, oc alys us fram yfele.

Daar kwam dus het woord 'hymele' niet in voor. De Saksische hemel was 'heofonum'.

Daar komt dus het Engelse' heaven' van.

Maar daar komt ook ons simpeler werkwoord 'heffen' van. Dat betekent dan weer rijzen

of groeien. Van 'heffen' komt dan weer 'hof'; de plaats waar de planten zich omhoog

heffen.

Maar van het Saksische 'heofonum' komt blijkbaar ook het woord 'hopfen'. De snelst

groeiende plant van de wereld, die zich sprongsgewijs ten hemel richt. Daar zijn we dan weer bij de hop.

Hommelbak (De Bo) Diepe gang tusschen twee hommeloevers. Men zaait dikwijls raaploof in de

hommelbakken.

Hommelblok ( De Bo) Hoppehut, de samengeplante stammen of wortels van hommelranken, die langs

eene en dezelfde pertse opgroeien. De hommelblokken staan drie voet van elkander. Eenen

hommelblok ringemuren. De hommelblok wordt ook enkelijk blok genaamd. Een oude blok is

deze die reeds vier of meer jaren oud is. Men reunt de blokken uit na vijf of zes jaar, of nog

eerder als er sterfte in komt.

Hommelboer – hopboer (De Bo) Iemand die veel hommel kweekt. Hoppekweker.

Hommelboor – Hopboor (De Bo) bij hommelkweekers. Soort van grooten avegeer of schulpboor

waarmede men diepe gaten in de aarde boort om er de hommelpertse in te

planten.

Hommelhof(Poperinge) – Hoplochting (Aalst – Asse) –

Hoppeveld (A.N.) – Hoppekamp (Drents) – Hopperie (Oud

Vlaams) – Hopakker –Hopgaarde – Hoppekruidtuin - etymologisch: De Hemelse tuin

(De Bo) Een akker die beplant staat met hommel van meer dan een jaar oud, hoppier.

Hommelhouwe – Hophak (De Bo) Groote houwe waarmede men de hommelblokken ringmuurt, d.i. aanwerkt of

oplandt.

Hommelkeete – Hopast (De Bo) Soort van hoog huizeken waar de hommelast in is om den hommel te droogen.

Hommelast: Ast in eene hommelkeet, waar men den hommeldroogt en sulfert. De hommelast

bestaat voornamelijk uit drie deelen: den loop, de helle en de vlake;

- Zoo veel hommel als er in eens op den ast gedroogd wordt, dat is doorgaans zes of

zeven zakken. Zij pokken alle dage twee asten. Een ast hommel; ga je vandage eenen

ast krijgen? Gewoonlijk als een ast hommel gedroogd is, weegt men hem seffens.

1048

(Vdm) In de 16de

en de 17de

eeuwse Poperingse akten wordt er gesproken over de ‘nast’.

Hommelkeeste – Hoppekeeste – hommeltop – hoppespruitjes - hoppescheutjes

(De Bo) Scheut of spruit van de hop.

(Hopteelt) Kiem, scheut, uitspruitsel. De hop schiet in de keest; begint uit te schieten. De

keesten zijn doorgeschoten.

Jonge wortelloot of uitspruitsel van de hoppalnt die men in he voorjaar van de moederkuil

plukt en als groente gegeten wordt. Malsche, harde, dikke, sprokke (die gemakkelijk afbreken:

dat zijn de goede) slunsche (verwelkte)

Veel keesten; veel hop

Keesten - kiemen, uitschieten

Hommeknop – Hoppebel (De Bo) Knoppen – knops – Vruchtknop van e hop. De hommelknoppen groeien meer of min

in trossen die men bellen heet. Van slechten hommel zegt men; is dat hommel! Het zijn al

maar knops lijk moestiens (kleene knoppen). Van groote knoppen zegt men: het zijn knops

lijk bellen.

Hommelbelle - Bloemrist van den hommel, tros hommelknoppen aan eenen en denzelfden

stengel. Die ranke heeft veel en groote bellen.

Hommelleere – hopladder (De Bo) Hoppeladder, dubbele ladder die men bij de hoppepertse stelt om er op te klimmen en

de ranken aan te leiden.

Hommelmannetje Mannelijke plant, die alleen meeldradbloemen draagt. Deze heeft voor den landbouwer geene

waarde, tenzij dat zij door de bevruchting, zaad doet ontstaan, wat aan de bellen een groteren

omvang geeft, maar afbreuk doet aan de fijnheid van het aroma. Door de Belgische wetgeving

is het verboden mannelijke planten in of nagij een hoptuin te houden. Werd vroeger hoppine

genoemd.

Hommelpap (De Bo) Maaltijd die gehouden wordt als de hommel al geplokt is. Somtijds geeft men de

plokkers geld in plaats van hommelpap, en men zegt: zoveel voor hommelpap.

(Hopteelt) Zoetemelkpap waar dat gij uwen lepel kunt in rechte zetten’ – opgediend ter gelegenheid van

den laatsten plokdag.

Hommelpeerd (De Bo) Zo heet eene vlinderpop die men dikwijls vindt aan de hommelranken.

Hommelpers - Hoppers (De Bo) Een vierkante bak, veel hooger dan wijd, waarin men den gedroogden hommel, die

verkocht is en geleverd moet worden, zoodanig met eene schroefpers ineendrukt dat hij vast

en stevig aaneenkleve lijk oudbakken brood. Elke hoeveelheid hommel aldus geperst, wordt

dan in eenen zak genaaid en gaat in den handel onder den naam van hommelbale.

Hommelpertse – hoppepaal

1049

(De Bo) Staak waar de hopperanken rond opgroeien. De hommelpersten zijn lange sperren die

gekuischt zijn. Hommelpersen van 20, 30, 35 voet lang.

D’ommel pertsen daer in ’t rond

Sprongen schier al uyt den grond. (Vaelande)

(Vdm) Nu zijn de hommelpertsen gewoon de palen die een hopveld recht houden.

Hommelplok – Hoppepluk (De Bo) Het plukken van den hommel, het aftrekken van de hommelknoppen om ze te

droogen op den ast. – Hommelplokker – Hommelplokster – Ook enkel weg plokker. De

plokkers zitten gemeenlijk op eene rij in eenen hommelbak, altijd twee samen bij eene mande

waar zij de afgeplukte knoppen in werpen.

Hommelsala (De Bo) Lekkere salade van hommelkeesten die men

afplukt als de hommel uit de aarde schiet.

Hommelschaal (De Bo) Balans om den hommel te wegen.

Stadswaag te Poperinge waar men den hommel

weegt.

Hommelspijker – Hopzolder (De Bo) Eene kamer of met planken afgesloten

plaats op den zolder, waar men den gedroogden

hommel in bergt tot dat hij verkocht wordt. Indien

men voorziet dat de hommel daar lang zal moeten

liggen, perst men hem toe met er planken en

gewichten op te leggen opdat hij te beter blijve

bewaren.

Hommelvlieg (De Bo) Soort van klein vliegje, groen van lijf, met twee blauwachtige vlerkjes.

Hommelwarrandeerder – Hopkeurder

Hommelwortel – Hommelwettel – Hopwortel (De Bo) Hommelwettels inleggen (planten)De hommelwettels die men inlegt, worden

afgesneden van een roozejaar.

Hommelwulf (De Bo) Soort van insect dat de hommelmauwen opeet. Hopperups.

Hommelzak – Hoppezak (De Bo) Groote zak van vijf à zes voet hoog, waarin de plokkers hunnen manden ijdelen

telkens zij vol geplokt zijn. Als de hommelzak vol is, wordt hij naar de hommelkeete gebracht

om daar op den ast uitgeijdeld te worden.

Hopduivel

1050

(Hopteelt) Onstuimige wind die einde Augustus, begin September, op één nacht soms een

half hopveld kan omver leggen.

Keetenieren (De Bo) - Keetenierde, heb gekeetenierd, zich verlustigen in de hommelkeet met te praten, te

zottebollen, te leuteren en dikwijls ook te mallen en te stoeien. Gisteren avond hebben zij lang

gekeetenierd. Die hommelboer verbiedt aan zijn werkvolk het keetenieren.

- De hommelkeet bezorgen, bij dage en bij nachte zorg dragen voor den hommel in de keete,

opdat hij ordentelijk drooge. Hij brengt geheele weken over in’t keetenieren.

- Ketenier: iemand die keteniert.

Klets (Hopteelt) Sterke ijzerdraad waarmede men den

dwarsdraad aan de middelkepers vasthecht.

Koperbrand (Hopteelt) Ziekte op de hop, veroorzaakt door de

roode spin; het onderste vlak van het blad wordt

overdekt met een dicht net van fijnen spindraad

waaronder talrijke, zeer kleine roestkleurige mijten

leven; het blad wordt rostkleurig. Syn. Roode

ziekte, Roste Heuning.

Krulschoten (Hopteelt) Ranken van hop aangetast door rode

vlekziekte.

Meeldauw – Den witten (Hopteelt) Woekerziekte op de bladeren en op de

bellen van de hop veroorzaakt door zwammen.

Wanneer de ziekte tot volle ontwikkeling gekomen

is, zien de bladeren er uit zalsof zij met wit

meelachtig stof bepoederd waren; onder het

schimmeldons ontstaan bruine vlekken op de balderen. Men bestrijd de ziekte met de planten

te zwavelen. Syn. Schimmelziekte, Witte honing, Witte schimmel, witte plaag, Molenziekte.

Mekanieke sulferaar (Hopteelt) Zwavelmolen

Muit – Mutte (Hopteelt) Dakeblaadje van de hopbel. De hop valt in muiten, breekt vaneen. De mutten

vallen door de vlake op de viering.

Nest (Poperings) Bij het plukken van de hop met de hand werd de plaats waar men plukte ‘het nest’

genoemd. Iedere plukker moest zijn ‘nest’ proper houden en de langs de mand gevallen

‘hommelknops’ oprapen. Dat noemde men zijn nest opkuisen.

1051

Plokmouwen (Hopteelt) Voetloze kousen, die men over de mouwen trekt bij het plukken.

Plokzatte Grote bolvormige kop zonder oor die de plokkers bij zich hadden om de soep of de koffie die

de boer bedeelde, in te laten gieten.

Puthommel, Pithommel (De Bo) Hommel die geringemuurd of aangeaard is in afgescheiden hoogten die torengewijs

staan en elk een hommelblok met eene hommelpertse dragen.

(Vdm) De traditionele ‘hommelpit’ die in de archiefstukken tot minstens 1800 vermeld

wordt, is een ‘heuveltje’ binnen een gevlochten ‘mand’ waarin een 9-tal hommelwortels

ingeplant werden.

Roozejaar (De Bo) Bij hommelboeren. Hommel van het tweede jaar. Het roozejaar volgt op het inleg en

na het roozejaar volgt het bruidejaar. Het roozejaar brengt vruchten voort, maar het inleg niet.

Inlegjaar – rozejaar – bruidsjaar – hengstejaar

Scheerrank (De Bo) Bij hommelkweekers. Scheut of loot die uit de aangebondene hommelranken spruit,

en, is zij niet hooger dan tien voet van den grond, afgeschoren (d.i. afgesneden wordt; maar is

zij hooger dan tien voet, dan laat men ze blijven, zoodanig dat, als de ploktijd nadert, men

langs ieder pertse bij honderden van die scheerranken ziet neerhangen als dunne snoeren,

sommige wel een meter lang. Van daar ook het gezegde ‘het is al snoer, of het is al

scherranke, wanneer er niet veel bellen te plukken zijn aan de ranekn zelve. De scheerranken

hebben ook bladeren en bellen.

(Vdm) Iedern mensch meugt ol èké vloeken, Zeker aje è scheerranke deur zyn nekke trekt.

Gezegde van pastertje Debrie van de Sint Janskerk

1052

Staakhuis

Sprietelaar Houten ‘spriet’ meet lange steel die gebruikt wordt op de ast om de hop te keren.

Sulfer (De Bo) Zwavel. Het sulfer is eene geelkleurige brooze stoffe.

Sulfer – Zwavelstok, Het sulfer van eenen sulfer. Een bundeltje sulfers. Met eenen brandende

sulfer de lampe ontsteken.

Sulferpanne – Bij hommeldroogers. Eene aarden test die, met eenen kilo sulfer, gesteld

wordt op de zeuge in de helle van den hommelast om den hommel te sulferen terwijl hij op de

valke droogt. – Sulferast

Tuischer (Pop) – Tuitelaar (Brab)

(Hopteelt) Oneerlijke hophandelaar die de hop vervalst. – Tuischen – Tuitelen Hop van

geringe hoedanigheid vermengen met betere hop, om ze als goede hop te kunnen verkopen.

Vernepeling – Vernepen belleken (Hopteelt) Kleine miswassene bel.

Vrimde plokkers (Vdm) De ‘vreemde plokkers’ die tot halfweg de jaren 1960 naar Poperinge kwamen plukken

bestonden eigenlijk uit drie te onderscheiden groepen.

Eerst had je de ‘vreemde plokkers’ uit de streek van Langemark, Staden, Torhout tot geheel

West-Vlaanderen. Deze kwamen dikwijls per trein toe. Daarnaast had je de ‘voyageurs’ die

met een ‘kunstekot’ of ‘husekotje’ naar deze streek afgezakt kwamen, maar die ook het

seizoen in Frankrijk gingen doen en hielpen bij de bietenoogst en bij de aardappeloogst. En

daarnaast had je ook een aantal zigeunerfamilies – Romzigeuners – die van de gelegenheid

gebruikt maakten om een cent bij te verdienen..

Warandeerder – keurmeester (Hopteelt) Beambte bij de ‘stadsschaal’ te Poperinge die in vroeger tijden aangesteld werd tot

het keuren van de hop. ‘Warrant’ is het oude woord voor ‘garant’ en een ‘warandeerder is dan

ook diegene die er voor borg staat dat de hop van prima kwaliteit is.

Wuppe – Wip

1053

(De Bo) 2° Een hefboom met het steunpunt in ’t midden, zoo als de hommelboeren gebruiken

om de hommelpersen uit den grond te lichten.

(Vdm) ’t leven is lik è wuppe, goat ’t ene einde noar benee, ’t anger einde goat omhoge.

Zeuge (Hopteelt) In een vast, rug of bovenste gedeelte van den loop. Het is op de zeug dat men de

panne met solfer zet om de drogende hop te sulferen en dat men somwijlen ook appels braadt

die hellejongen geheten worden. In nieuwe asten vervangt men de zeug door een ijzeren plaat.

Zwijn (Hopteelt) Grote baal waarin de hop half geperst is, om ze naar de stadschaal te brengen.

Zot – draaimuts – gek (Hopteelt) draaibaar toestel boven de schouw van den ast om het binnendringen van regen en

wind te beletten.

Liederen over den Grooten Oorlog

Sommigen noemen mijn voorliefde voor marktliederen een psychische ziekte.

Maar ja, er zijn ergere dingen.

Nu ik er aan denk

Erik Wille reedt op de 27ste

augustus op in de zaal Utendaole te Westouter om 21 uur met

een pak marktliederen.

En daarom, naast onzen hommel die zo kort bij ons hart lig, starten we in dit nummer ook met

een aantal oorlogsliederen. We zullen in iedere ‘Doos Gazette’ – zolang de voorraad strekt – twee marktliederen over den

Grooten oorlog meegeven. Deze komen uit mijn verzameling die ik al enige jaren geleden

‘afgesloten’ had maar nu voor de gelegenheid maar weer eens open. Ik neem hier de inleiding

van mijn verzameling over:

Ik heb met veel plezier gewerkt aan de bundeling van de onderstaande liederen. Het idee om

de liederen met betrekking tot de eerste wereldoorlog te gaan bundelen is ontstaan doordat

Fons Janssens van Hechtel mij een boekje bezorgde dat de titel droeg: Liederen na den

oorlog.

Het binnenblad vermelde dat het werd uitgegeven door de gebroeders Smets te Peer terwijl op

de kaft er ‘druk Armand Smets Hasselt’ stond. De ondertitel was: Uit liefde voor het

vaderland.

Het boekje was blijkbaar meteen na de eerste wereldoorlog samengesteld want de ‘censor’ L.

Kerkhofs gaf zijn kerkelijke zegen tot publicatie op de 27ste

januari 1919.

De omzeggens 25 teksten werden bewerkt door een zekere J. Reinartz.

Met dit boekje en deze liederen, had ik meteen een hele goede start voor een themaboekje.

Van Rik Vanduffel uit Eksel kreeg ik een liedblad met teksten van Cornelius Janssens. Op

dit blad stond een lang gedicht; de ‘Duitsch-Belgischen oorlog van 1914’ en ook de ‘Duitsche

wraakneming of de Afbranding van ’t Locht’.

Toen ik met Kamiel Nijssen van Peer over dit project sprak, bezorgde hij mij niet alleen de

tekst van het lied van Jeanne-Elisabeth Schrapnell maar ook het boek van Jan de Schuyter

‘Drij moorden voor vijf cens’ dat in 1945 te Antwerpen werd uitgegeven.

1054

Hierin vertelt de schrijver dat Cornelius Janssens in Hoogstraten geboren werd en

eigenlijk schrijnwerker van beroep was. Hij had echter een flair om te dichten en hij schreef

ook teksten voor andere marktzangers. Hij had ravenzwart haar en een rosse baard en was een

opvallende figuur als zanger. En hij had lef. De tekst van de afbranding van de Locht moet hij

nog gedurende de oorlog zelf gezongen hebben.

In 1916 zong hij te Herentals:

‘k heb een kakstoel laten maken

en de keizer zit er in

met zijn vijf miljoen soldaten

in den Ijzer rijden zij in

Enige dagen later vielen de Duitsers het stadhuis van Herenthals binnen, deden in de

bevolkingsboeken al de personen opzoeken die de naam Janssens droegen en weinige uren

later, zaten zij allen achter slot en grendel.

Corneel Janssens werd te Olmen aangehouden. Wegens het zingen van liedjes; kwetsend voor

het hoofd van het Duitse rijk, werd hij veroordeeld en overgebracht naar het Sennelager in de

gemeente Neuhaus waar hij op de 28ste

oktober 1918 overleed.

Het is dan ook gepast om deze bundel marktliederen aan hem op te dragen.

De dichters van marktliederen worden soms snel vergeten. In de verzameling liederen die

Paula Knockaert uit café ‘De laatste stuiver’ te Voormezele optekende tussen 1927 en 1935

wordt geen enkele liedzanger genoemd. Slechts hier en daar wordt ‘de air’ vermeld. Marin

Menu, uit Nieuwkerke, de muzikant, die deze bundel aan mij bezorgde, zit dan ook met een

groot probleem om deze teksten ‘zingbaar’ te maken. Uit deze bundel kon ik een vijftal

oorlogsliederen halen.

Als ik echter een tekstschrijver vond, heb ik deze natuurlijk vermeld.

Bèr Stalmans uit Eksel liet mij zijn verzameling ‘Kroniek van de Kempen’ inkijken waarin

ik onder andere de kerstliederen vond. Het is in deze ‘kroniek’ dat Harry Franken de liedjes

die hij vond publiceerde.

Ik moet alleszins al deze mensen bedanken voor hun medewerking, sympathie en

enthousiasme.

Ikzelf vond nog liederen in de oude kranten ‘De Poperinghenaer’ en ‘’t Ypersche’,

respectievelijk bewaard in de stadsarchieven van Poperinge en van Ieper.

Verder zocht ik nog in de stadsbibliotheek van Antwerpen waar ik onder andere ‘De Dikke

Bertha – oorlogsliederen No 4 – van Frans Rombouts uit Roosendaal vond. ‘Volksche

oorlogsliederen’ delen 1 en 2 van Leon Defraeye uit Deerlijk, die hij in de jaren 1938 – 1942

opstelde, zijn daar ook te vinden. Net als het boek ‘Zo d’ouden zongen’ van Walther van Riet.

In het Rijksarchief van Brussel vond ik het boekje ‘Vlaamsche liederenbundel’ van Robert De

Leye.

Niet alle teksten die hier opgenomen zijn, zijn echte marktliederen.

Als ik een mooi gedicht vond – zoals in het frontblaadje ‘De Yzer’ – heb ik het ook

opgenomen.

Veel leesgenot!

De schending van België

Uit ‘Liederen na den oorlog’ --- of de weeklacht van den keizer

1055

De keizer deed zijn best om zijn volk te overtuigen dat Duitschland aangevallen werd en zich

moest verdedigen.

zangwijze: morgenrood

Rusland wapent

Frankrijk wapent

Engeland verzint op moord!

Wilt gij Duitsland gaan verslinden En in ijz’ren banden binden

Zoo was ’t keizerlijke woord.

Rusland krachtig

Frankrijk machtig

Eng’lands schatkist boordevol

Vredelievend en beschermend

‘k ben ontwapend droevig kermend

Willem speelt een satans rol

En zijn noodkreet

Maakt den Pruis heet

Blindelings ten strijd hij snelt

Waar de keizer hem wil leiden

Zal hij dood en ramp verspreiden

Al vernielend door ’t geweld

En die valschaard!

O, die snoodaard!

Schendt het Belgisch grondgebied

Frankrijk moet het eerst verslagen

Dan den ‘beer’* het vlees afknagen

Al moet België ook te niet

Maar, O Keizer

Aan den Yzer

Hebt gij zeker niet gedacht?

Telt de Belg niet in uw ogen

Schendt zijn land gij onmeedogend

Gij gevoelt toch zijne kracht

Zich verweren

Onrecht keren

Weet, dat Belgenland dat kan

Voor dat kleine volk bezwijken

En betreuren zooveel lijken

Is uw schande groote man

Beer = bijnaam van Rusland

Duitsch-Belgischen oorlog van 1914

Deze oorlogsbeschrijving in verzen is opgesteld en wordt alleenlijk verkocht door Cornelius

Janssens van Herentals (verboden nadruk)

In vier deelen

Wijze: soldaat en internationale

1056

1° deel

Duitsche babaarschheden

1

O Duitsen lafaard! G’hebt ’t traktaat geschonden

T’eerbied’gen België’s onafhankelijkheid

Uw voet gezet op onze vrije gronden

Daarom is den Belg t’allen strijd bereid

Om dezen dwingeland steeds te bevechten

In d’hoop dat God ons d’overwinning geeft

Want gij, o Duits! Ontneemt ons nooit ons rechten

Den dapp’ren Belg voor geen dwingeland beeft (2 laatste versen bis)

2

Geen dapperder soldaten als de Belgen!

Dit getuigde eens Julius Cesar

Doet dit erewoord gestand, kloeke telgen

Toont weer uw moed, nu ’t land is in gevaar

En vreest noch kogelbal, noch bajonetten

Verweert u dapper tegen Frits en Pruis

Die den voorspoed van België wil beletten

Stormt er op los, moedig en blijft niet thuis (bis)

3

Den slag bij Luik die heeft het reeds bewezen

Dat onze hoop voorwaar niet ijdel is

Veertig duizend Duitsers terug gerezen

Over de grens gejaagd; zonder beslis

Door vijf-en-twintig duizend kloeke Belgen

Die met den strijdkreet: ‘Vorst en vaderland!’

Daar vochten, ja, als echte leeuwentelgen

Alhoewel door den Duits dadelijk overmand (bis)

4

Duizenden vrijwilligers hier steeds opkomen

Om vorst en vaderland van dienst te zijn

Engels- en Fransman ons ter hulp ook komen

Daar zij op Duitsland ook gebeten zijn

Reeds zestig schepen kwamen z’hem t’ ontnemen

Ook op het land gaf hem den Fransen troef

Dus onbeschroomd wilt de wapens opnemen

En laat u niet ontmoedigen door den moef! (bis)

5

Het is een heil’ge zaak waarvoor wij strijden

En dat God onze wapens zeeg’nen zal

En een roemrijk Victorie ons verblijden

Waarvan men ’t nieuws verspreidt dan overal

Als dat een klein gedeelt’ Belgische soldaten

1057

Den machtigen en hoogmoed’gen Duits verwon

Die ons voortaan wel met vrede zal laten

Niemand beter zijn fierheid treffen kon! (bis)

6

Ook Rusland komt op Duitsland aan te rukken

Met een leger van rond de vier miljoen

Mannen, strijdhaftig, die zullen doen bukken

Den overmoedigen Duitser, ’t is van doen ’t Schijnt ook dat Italië en Denemarken

Zich voor de strijd aan ’t veerdig maken zijn

Om den Duitser t’ ontnemen al de parken

Die hij vroeger inpalmde, ziet dat ’s fijn (bis)

7

’t Dond’rend kanon is hevig aan het woelen

de ruiters, gij dringt op met fors geweld

en al ons scheuten treffen hunne doelen

ontelbare vijanden zijn reeds geveld

honderd kanons zijn hun reeds afgenomen

ganse troepen verjaagd van ons gebied

d’onafhankelijkheid die wordt ons nooit ontnomen

voor haar menig dapp’ren Belg ’t leven liet (bis)

8

Haelen en Diest zal den Duits lang onthouden

Daar gaf den dapp’ren Belg hem moedig klop

Alhoewel den Duits dacht dat hij winnen zoude

Gaven z’hem van schier daar nen fermen schop

Dat hij terug naar Luik moest henen vluchten

Kreeg onderweg nog een goede dav’ring bij

Te Thienen en Landen hoort men hem zuchten

Den Belgischen leeuw die vecht zich ov’ral vrij (bis)

2° deel

Veldslagen en oorlogsgevolgen

9

Geen leger telde ooit zoo’n dapp’re helden

Als men in ons klein België heeft gezien

Wanneer den strijdlust in hun hart opwelde

Lieten zij aan den Duits hun tanden zien

En toonden hem de kracht van hunne armen

Dat niet vergeefs hier de strijd wagen dorst

Sloegen op den vijand, zonder erbarmen

Als op het graan dat m’in de schuren dorst (bis)

10

Frankrijk vecht om den Elzas weer te krijgen

Lotharingen, dat hen ontnomen werd

1058

Ja, door den Duits, hij slaat ze plat als vijgen

Te Mulhausen en Metz met moed in ’t hart

Wordt ’t vijandelijk leger reeds verslagen

Door d’inwoners met vreugdgejuich onthaald

Zullen de Fransen den Duits gans verjagen

D’oorlog van Zeventig zetten z’hem betaald (bis)

11

Van weerszij krijgsgevangenen genomen

Die m’hier behandelt met lieftalligheid

Maar niet in Duitsland, zoo ik heb vernomen

Daar heerst voor ons jongens wraaknemendheid

Hopen wij dat God hun daar zal beschermen

Die dapper streden voor een heil’ge zaak

En onze brave Belgen zal ontfermen

En ook verkoelen ’s laffen Duitsers wraak ‘(bis)

12

Ook tal gebrekk’gen zal men t’allen kanten

Ontmoeten als den oorlog is gedaan

Toont hun uw mededogen, brave klanten

En laat ons die dapp’re strijders bijstaan

Die d’een een arm, d’ander een been verloren

Met gans families zijn in ’t verdriet

Wat droevig lot is veel van hun beschoren

Vergeet ook de weduws en wezen niet (bis)

13

Ook de verwoesting is niet te beschrijven

Die er in oorlogstijd wordt aangericht

De brandstichting, plundering en misdrijven

Vele onschuldigen worden opgelicht

Ook wel onoz’len door den kop geschoten

Zoo men in Luik en Limburg heeft gezien

Heer! Stel een eind ’t heeft ons al lang verdroten

Den oorlog baart slechts rampen en ruïnen (bis)

14

Ziekte en armoede zijn de gevolgen Van den oorlog, ach God, hoe ijselijk!

Komt ons ter hulp! Wees niet langer verbolgen

Hoewel wij het verdienden, algelijk

Zullen wij voortaan den hoogmoed verbannen

En U oprecht dienen zoals ’t behoort

Wilt d’oorlog en zijn gevolgen wegbannen

En eeuwig U onzen dank toebehoort (bis)

15

Het werk ligt stil, fabrieken zijn gesloten

En er heerst nood in het werkersgezin

1059

O rijken! Voor hen uwe beurs ontsloten Staat hun toch bij en toont hun uwe min

Want God, hoe droef als men kinders hoort schreien

En men bezit in huis geen stukje brood

Door den oorlog moeten zij honger lijden

Liefdadige rijken! Helpt hun uit den nood (bis)

16

Heeft God ons niet geleerd dat w’allen broeders

Zoowel rijken als arm, op aarde zijn?

Hewel, brave lieden, wees hun behoeders

En helpt uw broeder uit zijn druk en pijn

Bidden wij dat God d’oorlog van ons kere

Waar d’eenen broeder schiet den anderen neer

Door den wil en dwingelandij der grote heren

Door hun hebzucht verwekken z’al ’t hertzeer (bis)

3° deel

Plunderingen, brandstichtingen, enz.

17

De trouweloosheid en verraderijen

Oneerlijkheid, ander onrecht gepleegd

Hier in België, door Duitsche partijen

Is ongelooflijk als men ’t overweegt Pastoors en dekens als gijselaars genomen

Burgemeesters, Gouverneurs, Burgerwacht

Weggesleept, zo’t allen kant wordt vernomen

En onschuldig naar ’t Duitse kamp gebracht (bis)

18

Ginds eene ganse stad in brand geschoten

En zoo d’inwoners op de vlucht gejaagd

Huilende vrouwen, kinders onverdroten

Uit Visé en meer plaatsen weggevaagd

Die kermend ’t naburig Holland invluchten

Met achterlating van have en goed

Hun zonen op ’t slagveld! De ouders zuchten!

God, spaart hun ’t leven! Verjaag ’t laf gebroed (bis)

19

Gansche patroeljes doorkruisen de dorpen

Den schrik verspreidend in het Kempenland

Te Turnhout zijn zij achteruit geworpen

Door twee compagnies Burgerwacht galant!

Ook ’t Herenthout kwam m’hun een dav’ring geven

Die zij nog lang zullen gedachtig zijn

Dus wilt voor geen klein groepjes Duitsers beven!

Laat dees twee plaatsen u een voorbeeld zijn! (bis)

1060

20

Wij hopen hier den Duits wel klein te krijgen

D’Engelsman ontneemt hem zijn proviand!

Den Franschman die slaat hem zoo plat als vijgen

Ja, opgehoopt als in een haringsmand

Ziet m’hun lijken de slagvelden bedekken

Arm slachtoffers van een dwingeland!

Moef! Wil maar spoedig uit ons land vertrekken

Want wat gij doet is een groote schand (bis)

21

Te Leuven, Mechelen schandelijk verslagen

Ten getalle van honderd duizend man

Door een handvol dapp’re Belgen die het wagen

Den laffen Duitser ’t attaqueren dan

Die deze open steden kwam beleeg’ren

Ook de gemeent’ Duffel, Heyst-op-den-Berg

Zij zijn nog onbeschaamder dan de Neeg’ren

Kregen veel troef door den Belg zonder’erg (bis)

22

Te Namen, Charleroi in gans de Walen

Hakt men de Duitsers deerlijk in de pan

Den Belg komt daar den zegepraal behalen

Daar sneuvelden verscheid’ne duizend man

Al van dat grote leger der lafaarden

Die hun naam voor altoos hebben onteerd

Weerlooze vrouwen, kind’ren zij niet en spaarden

Maar nu zijn de verraders weggekeerd! (bis)

23

Verscheid’ne tempels kwam men ook vernielen

Door ’t oorlogsvuur … Ook scholen en paleis

Hoeven, ook kloosters, waar liefdadige zielen

Voor ’s mensen welzijn leverden om prijs

Ja, ganse dorpen kwam men plat te branden

Den schonen oogst te velde gans vernield

O laffen Duitser! ’t Is een ware schande!

Of waart gij dan door wraaklust gans bezield! (bis)

24

De wreedheden in Aerschot ook bedreven

Door het wreed en onmenselijk Duitse ras

Roepen om wraak, velen benam men het leven

Een honderd vijftigtal doorschoten was

D’overige mans kwam m’in de kerk opsluiten

Met eenmaal daags wat water en droog brood

Ook twintig priesters, wat wrede besluiten

Vrouwen, kind’ren vluchtten uit angst en nood (bis)

1061

25

Maar nu zijn daar de lafaards ook verslagen

Evenals te Dendermond’ in Vlaanderland

Waar ze in’t water versmoorden dezer dagen

Het was Gods wil, zij werden overmand

Die hier niets dan dood en ellende zaaiden

Moesten worden van d’aarde weggevaagd

Den Rus en Belg hun als d’halmen wegmaaiden

En laatsten Duits moet hier worden verjaagd (bis)

4° deel

Belgische overwinningen

26

Erger nog dan de Hunnen en Barbaren

Die vroeger overrompelden het land

Ter streek van Sempst kon men u dit verklaren

Hoe zij moordden, plunderden, stichtten brand

En dat oprecht met en duivelse woede

Geen pen die dit oprecht beschrijven kan

Hoe ze onschuld’gen daar martelden ten bloede

En dan tot slot nog nederschoten dan! (bis)

27

Ook menigen spioen en landverrader

Treft men in autos bij ’t leger aan

Men moest die lafaards vangen al te gader

En hun de verdienden straf doen doorstaan

Reeds velen kwam men er te fusilleren

Die ’t land meenden te lev’ren aan den Pruis

Men moest die verraders marteliseren

Want ’t Is een schande en een waar abuis! (bis)

28

De stad Dinant kwam men gans te vernielen

Met hare schone O.L. Vrouwekerk

De wraaklust kwam die monsters gans bezielen

Vermoorden zes honderd mensen, hoe sterk!

Maar eens al God hun laffe daden wreken

En wordt het Duitsche rijk ook gans verkleind

Zoo zij hun zwaard niet in de schede steken

En den laatste Duits uit ons land verdwijnt (bis)

29

Ook de stad Lier ligt bijna gans in puin

Door het geschut en het bombardement

Voor ’t Kessels fort, dat den Belg daar moest ruimen

Kwamen ze in Antwerpen, ziet wat ellend

Als rijk en arm, vrouw en kinderen moesten vluchtten

1062

Naar Holland, Engeland, langs alle zij

Hoort men ’t gehuil, het kermen en zuchten

De oorlogsslachtoffers! Hebt medelij! (bis)

30

Ook in de Vlaand’ren wordt dapper gevochten

De lucht dreunt dag en nacht van het geschut

Mocht den Belg den zege hebben bevochten

Ons dapp’re jongens g’raken uitgeput

Daarbij liggen veel steden daar in puinen

God schenk ons hulp en geef België bijstand Dat de Duitsers hier spoedig ’t land ontruimen

En dat de vredesvaan worde geplant (bis)

31

Men zal den hoveerdigen keizer onttronen

Daarvoor zorgen de Rus en Japanees

Frans en Engelsman hem ook niet verschonen

Op zee ze hem duchtig kloppen, ‘k zeg u dees

Maar Belgisch Koning zal men roemen, eren

Daar hij aan ’t front van zijne leger streed

En zoo den laffen Duitser weg hielp keren

Lang leev’ koning Albert! Zij onzen kreet (bis)

32

Hoezee, hoezee, den Belg heeft de victorie

Den zegepraal behaald op d’overmacht

Met moed verpletterd! Eeuwig roem en glorie

Zij hem door g’heel de wereld toegebracht

Het nakroost zal zijn heldendaân bezingen

D’overwinning verhalen aan he volk

Van Noord, Zuid, Oost, West, alle wereldkringen

’t bleef zijn dapperheid gestand, dit zij een tolk (bis)

33

Mocht God voortaan ons vaderland bewaken

En ook beschermen ons dierbaren Vorst

Dat geen vijand ons bodem nog genake

Wij zouden hem tonen armen en borst

’t wapen in d’hand zou den Belg moedig strijden

voor Albert stellen lijf en bloed ten pand

om ons eigendom van inval te bevrijden

of overromp’ling van een dwingeland (bis)

34

Mijn laatste vers wijd ik de dappr’re braven

Die als Martelaars hier gesneuveld zijn

Op’t veld van eer daar liggen zij begraven

Dit is een troost voor d’ouders in hun pijn

Dat hun zonen ’t land vrij hebben gevochten

1063

En dat wij b’houden d’onafhankelijkheid

Een erekroon zij rond hun naam gevlochten

Eens zult g’hen weerzien in de eeuwigheid (bis)

En als afsluiter nog een mop met een baard – uit de krant ‘De Toekomst’ van de 27ste

oktober

1867

- Jan,

- Wat doet het, Sus?

- Gij zijt nen schoonen, ge zit hierte kaarten en te drinken, en uw huis is bezig met

branden.

- Branden! Ge lacht zeker … allè toe, ten kan niet zijn.

- ’t Is waarachtig waar, de pompiers zijn er reeds naartoe met hunne spuiten.

- ’t En kan niet zijn.

- Hoe, te kan niet zijn?

- Neen’t, want ik heb den sleutel hier in mijnen zak.

- En Jan, kwam pijke zot uit en kaartte voort.

1064

Nummer 50 Doos Gazette September 2006

guido.vandermarliere@telenet.be

Boerenbetweterigheid uit het verleden

’t Is een arme sloore, maar dat ze alzoo koste fricoleeren met de vioolsteke,

Ze zou nog an heur kost geraken

Beste abonnee

Dit is een kort gazetje want we zitten volop in de monumentenstrijd!

Zie voor alle bijzonderheden onze web site: www.deketeniers.be

Vraag zelf aan jouw schoonmoeder om voor ons te stemmen!

Jullie stem is dus levensbelangrijk! Je kan stemmen van 22 augustus tot en met de 17 de september en dit op 3 manieren:

Stem: -per sms: sms 'STEM 30' naar 3470 - 0,50 cent per bericht.

-telefonisch: bel naar 0905 - 56 3 30 - 0,50 cent per oproep.

-via de website www.monumentenstrijd.be

Stem dus één keer per GSM; één keer per telefoon en één keer via de website van

Monumentenstrijd.

Op vrijdag 1 september en op zaterdag 2 september zitten we met De Keteniers in het Vrt 1

programma 1000 zonnen en garnalen. Wally maakt voor ons reclame!

Op 2 september – om 11 uur – zitten we in Meldert bij Aalst voor de onthulling van het

levend monument – 9 staken hop op het oud marktplein. En deze opening gebeurd door Yves

Leterme. Daarna is er de opening van de heemkundige tentoonstelling rond de hopteelt in

Meldert en zullen wij ook proberen ons boek ‘Reynold Scot en de Poperingse hopteelt – Een

handleiding uit 1578’ verkocht te krijgen.

De dag daarop 3 september vind je ons op de Hopduvelfeesten te Asse.

Om 15.00 u. mag ik daar een voordracht houden onder het thema: ‘De hopduvel in de

oertijden van de menselijke geest’ – Legenden en mythes rond de hop.

Kristof Papin heeft het over ‘De hophandel van de Middeleeuwen’ en zal er Reynold Scot er

ook bijsleuren.

En professor Denis De Keukeleire zal het hebben over ‘De heilzame krachten van de hop’.

Na deze voordrachten zal onze ketenier uit Asse, Joris Vanderveken, kort ons project voor de

monumentenstrijd toelichten en oproepen om te stemmen.

Wil je een leerzame, boeiende en aangename namiddag – wacht niet – en kom luisteren!

Allen welkom!

1065

Daarna volgt de opening van de tentoonstellingen ‘Hop in al zijn aspecten’.

En op 9 en 10 september zitten we in ‘Vlaanderen Vakantieland’.

Op 9 september – zetten we een standje bij het Plukontbijt dat bij de hommelboer Dirk

Rosseel te Poperinge doorgaat.

Maar vergeet vooral onze Open Monumentendag van 10 september niet!

Jullie zijn allen welkom voor een prachtige dag ‘hoppen door den hommel’!

Zie voor verdere details de pers en onze website: www.deketeniers.be

Het minste wat we nu al kunnen zeggen is dat het een verrassende dag zal worden met

fantastische verhalen en belevenissen!

In Asse kan men op bezoek gaan in het Gasthuis op de markt waar op dat moment een grote

tentoonstelling over verschillende aspecten van de hopcultuur loopt als deel van de

hopduvelfeesten.

In Poperinge kan men op tocht door het landschap; met de fiets of met de wagen.

Op deze tocht kan men eerst terecht in D’Hommelbelle waar men een door de boer begeleide

wandeling door het hoppeveld kan maken, de tentoonstelling met de werken van Luc Ameel

kan zien en in het magazijn en de asten terecht kan waar men een beperkte tentoonstelling

rond de geschiedenis van de hopteelt, met commentaar van de gids Bertin Deneire, zal kunnen

‘meemaken’.

Hier worden ook de twee nieuwe boeken van De Keteniers voorgesteld.

En hier krijgt men ook een kaartje mee om de volgende locatie te bereiken.

Dat is bij de hopboer Johan Derycke in de Kapellestraat waar de Boerenbondafdeling van

Watou – Abele uitleg bij de ‘moderne’ pluk én een verfrissing zal geven.

Dan rij je door het prachtige landschap langs verschillende hoppevelden waar we ook zullen

wijzen op – de teleurgang – van verschillende asten.

Maar zeker niet alles is miserie! We rijden dan immers naar Wally’s Farm in Abele waar een

echt plukfeest aan de gang zal zijn en waar iedere bezoeker als ‘vreemde plokker’ zijn beste

handje kan bijdragen om het hoppeveld geplukt te krijgen.

Hier kan je tevens een tentoonstelling zien rond de evolutie van de hopasten door de eeuwen

heen en een gerestaureerde ast uit de jaren ’20 bezoeken.

HOPSchilderijen

Graag zouden we alle schilderijen die de hop als thema hebben eens kunnen fotograferen.

Wie kan ons helpen door te signaleren waar er schilderijen hangen, van wie deze zijn en wij

momenteel de eigenaar is.

Een klucht met een baard van Leopold II

Uit de Ieperse krant ‘De Toekomst’ van de 29ste

oktober 1865

Een aalmoes voor eenen arme blinde man, als ’t je belieft?

- Maar meisje, ‘k let er op, ’t is nu al vier weken rekewijs dat bij komt! … Waar is die

blinde man?

- Hij staat daar buiten, Madame….

- Waar buiten? Is het deze die daar aan het venster staat naar de printjes te kijken?

- Ja ‘t, Madame….

1066

En jullie krijgen hierbij nu al een voorproefje.

De tekst van mijn voordracht te Asse.

Let wel – in Asse krijg je bij deze tekst – 21 prachtige plaatjes te zien – dus het blijft de

moeite waard om eens te komen kijken en luisteren!

De hopduvel in de oertijden van de menselijke geest

Guido Vandermarliere

Hoe den hop geschapen werd

Om te verstaan en te begrijpen wat en wie de hopduvel eigenlijk is, moeten we terug gaan in

de tijd, tot voor de tijd bestond.

In die tijd – die nog geen tijd was – het was nog gewoon ‘in den beginne… schiep God hemel

en aarde en…

Toen God de wereld schiep, schiep hij ook de planten.

Hij sprak tot zijn opperste engel, de engel van het licht, Lucifer: ‘Haal mij de aarde uit de

diepte van het water’.

Na drie dagen bracht Lucifer een handvol aarde

maar omdat deze engel heel leep en verstandig was

had er ook wat in zijn mond gestoken.

Hij wilde immers zien wat God met deze aarde zou aanvangen en Hem dan navolgen.

God strooide de aarde uit en sprak: ‘Dat zij worde!’

En daar groeide de aarde uit tot alle mogelijke planten.

Van het kleinste mos tot de grote tot aan de hemel reikende mammoetbomen.

Van het eenvoudig margrietje tot de gecompliceerde apebroodboom.

En ook in de mond van Lucifer groeide de aarde.

Er schoot een plant wortel door zijn keel en uit zijn mond groeiden lange takken met grote

bladeren.

Lucifer begon te huilen en bad God om hulp.

En

God had medelijden en liet Lucifer de grond uitspuwen.

En daar groeide de hop.

Lucifer schiep de hop!

Deze legende is werkelijk oeroud.

En ze is een directe aanpassing van een ‘heidens’ scheppingsverhaal. Dit verhaal is ouder dan

het christendom. Het komt rechtstreeks uit de Keltische wereld.

Het toeval hielp mij door dat ik in het boek ‘De Keltische erfenis’ de tekening vond van de

god Smertrios die duidelijk de hop uit zijn mond laat

groeien; en twee wildemannen uit zijn oren.

De tekening is gemaakt naar een houtsnijwerk op een middeleeuwse bidstoel in de

crowcombe church te Somerset in Engeland.

De Kelten hadden een tweedelige godenwereld.

Zij hadden hun creatieve scheppingskrachten en -goden van de lente ende zomer en zij

hadden hun onweerachtige en stervende krachten in de herfst en in de winter.

En de god Smertrios was een creatieve woeste scheppende lentegod.

1067

In de folklore leeft deze heidense god ook verder als het hoofd en de mond waaruit planten

groeien en in de wildeman, een figuur die in Engeland ook bekend staat als ‘the Jack in

green’.

Bij ons kennen we ook nog de wildeman. De harige man met de knots die op verschillende

wapenschilden voorkomt. En over die wildeman doet er een eigenaardig verhaal de ronde.

De wilde man te Dendermonde.

Het was op het einde van de 17de

eeuw.

In Dendermonde was er een zekeren jongeling Lens genoemd, die zo teder door zijn moeder

en zijn geliefde bemind werd, en die heel graag om zijn kost te verdienen bij het ambacht van

de ‘pynders’ ; de biervoerders, was opgenomen geweest. Maar hij had geen geld om zich

daar in te kopen. Van onheuglijke tijden bestond er binnen Dendermonde een zeer boertig

gebruik, uit den goeden oude tijd. Dit bestond erin dat wanneer iemand binnen de gilde van de

pynders wilde worden opgenomen; en hij een dag lang, door de stad liep, als wildeman

gekleed, men hem dit niet kon weigeren en hij dus wel in de nering diende opgenomen te

worden.

Lens ging de uitdaging aan.

Die dag was er een buitengewone menigte van allen kanten komen kijken. Hij was met een

zware knots gewapend en was met planten en bladeren getooid.

De mensen sloegen op hem meet alles wat in hun handen kwam.

Kwam hij bij een woning van een voornamen burger, en er waren er geen andere in

Dendermonde, dan stak hij zijn handen in een teerpot en sloeg zijn stempel op de deur en dit

teken werd door de bewoners zorgvuldig bewaard.

En Lens slaagde in zijn proef en werd ’s avonds in de gilde van de Pynders opgenomen.

En de ‘wildemansdag’ werd daar nog lang gevierd met het nodige bierverbruik.

De wildeman werd dus hier nog in verband gebracht met het bier.

Toen onze Keltische god Smertrios de hop uitspuwde kunnen we ons afvragen waar deze

terecht kwam.

De hop in het aards paradijs

Binnen de Joods-Christelijke traditie, is het antwoord hierop eigenlijk tamelijk eenvoudig; het

was in het aards paradijs.

Daar stond er een levensboom met daar langs de boom van goed en kwaad.

De Germaans-Saksische hoppe’boom’ werd in het kader van de kerstening de boom van Goed

en Kwaad.

Toen we op reis naar Corbie in het kleine museum van mevrouw Marie-Christine Damagnez

terecht kwamen, - dat we, gezien de enthousiaste rondleiding die we van Marie-Christine

kregen, aan iedereen willen aanbevelen – stond daar in de hal de hieronder afgebeelde steen te

pronken.

De steen werd gevonden in de tuin van de voorzitter van het museum en deze woonde waar

ooit één van de 13 kerken van Corbie gestaan had. Het is de bovenkant van een pilaar.

De foto’s werden ons bezorgd door mevrouw Maire-Christine Damagnez.

1068

Zoals we kunnen zien op deze kant van de steen, wordt hier de legende van Adam en Eva

afgebeeld. De naakte Eva krijgt hier van de slang met een duivelskop, de vrucht van de boom

aangeboden. En deze vrucht is zoals we kunnen zien een hoppebel.

Dit is heel goed te zien aan de hoppebel rechts van Eva’s heupen, waarbij de bel half

verdoken achter het blad zit.

De plant die afgebeeld wordt is een slingerplant, met vol blad en met bellen. Als we blijven

onthouden dat de hop in die tijd uitkwam op één enkele bel en niet in trossen afgebeeld werd,

mogen we besluiten dat het hier om hop gaat.

Deze afbeelding is een heel eigenaardige mengeling van heidense en vroegchristelijke kunst.

Hierbij mogen we niet vergeten dat in dit ‘heidendom’ de ‘slang’ als symbool stond voor de

‘geheime wijsheid’. Volgens de Germanen en de Saksen kreeg Eva hier van de slang, de

wijsheid, waardoor ze zichzelf en de ‘eerste mens’, Adam, tot ‘ontwaken’ kon brengen en zij

zichzelf konden zien.

En zelfreflexie leidt tot zelfkennis en wijsheid.

In de Joods-Christelijke denkwereld was de ‘slang’ echter het symbool van het kwaad,. De

slang immers verleidde Eva en Adam, hun paradijselijke wereld baarmoederwereld te

verlaten.

De Hoppeboom – met mannelijke en vrouwelijke planten - de heidense boom van wijsheid en

dwaasheid – veranderde bij de Christenen geleidelijk tot de boom van goed en kwaad.

Maar verschillende eeuwen later werd één van onze grootste schilders Rubens ook door dit

thema geïnspireerd.

Witte wieven

Bij de heidense Germanen werd Eva vereenzelvigd met de Gwen Wyfar; de Witte Vrouwe;.

Deze was een priesteres die de mens begeleidde op zijn levenstocht. De beroemdste Witte

Vrouwe en verleidster werd later Guinevere, de bruid van Koning Arthuur.

Bij de Christenen werd Eva later de heilige Genoveva. Genus-Eva, de eerste van het geslacht.

Uit de ‘Wikipeda’ het woordenboek op internet leren we dat

het geloof aan witte wieven zijn vindt oorsprong in de Germaanse tijd.

Volgens de overlevering gaan ze vrijwel altijd in het wit of vuilwit gekleed.

Er wordt ook wel een verband gelegd met "wetende wijven", dus waarzegsters.

Witte wieven werden ook wel als de geesten van heksen gezien;

Behalve in hunebedden woonden de witte wieven in kleine heuveltjes en terpen;

Ze hadden daar de in- en uitgang naar hun holen. 's Nachts kwamen ze te voorschijn,

langzaam zwevend.

In Nederland komen sagen over witte wieven voornamelijk voor in Oost en Noord-Nederland

(voormalig Saksenland)

En daar halen we de volgende sage die momenteel door de Wicca’s terug verteld wordt.

Tussen de Lochemse berg en de Kalenberg,

beide ongeveer 50 meter hoog,

bevindt zich een trechtervormige kuil:

De Wittewijvenkuil.

In deze kuil huizen drie Witte Wieven. Als bij volle maan bleke nevels langs de heide zweven

1069

komen zij tevoorschijn. In sluierlichte witte gewaden scharen zij zich tot een reidans,

monotoon - eerder droef dan vrolijk - liederen zingend. In de Kerstnacht dansen zij vaak op

grafheuvels, belter of belten, waar hun en onze voorouders de assen van doden, 'lijkassen',

begroeven.

Het zijn Vrouwelijke magiërs - zij hebben macht over het weer en konden wind maken.

Van deze vrouwelijke magiërs zijn Witte Wieven afstammelingen. In 'de onderwereld'

bewaken zij schatten: grafgeschenken, meegegeven aan voorouders, èn schatten van

wijsheden.

En dan schrijft ‘Andragon’ -

Op uithangborden dragen zij witte klompen. Dit terwijl zij, evenals andere luchtgeesten, geen

voeten hebben. Om ze op heksen te doen lijken, kreeg ieder van hen een bezem in de hand

gedrukt. Bezems hebben de Wíeven zich nochtans nooit als attribuut toegeeigend.

Wèl dragen zij van oudsher een hoppestaak, die gebruiken zij als 'werktuig van correctie'. Op

een hoppestaak wordt hop, een moerbijachtige klimplant, gebonden om de uiterst lichte,

vrouwelijke vruchtkegels te laten gedeien. Deze vruchtkegels geven aan bier de welbekende

bittere aromatische smaak.

Daarom is het niet raar of vreemd dat men in Poperinge eertijds, gedurende de pluk, wanneer

iemand moe door de geur van de hop, indommelde, zei dat hij den ‘witten’ had. Hij werd dan

immers bezocht door de ‘Witte wuven’ die hem meenamen naar een schat van wijsheid.

Hymele of humele

Het was in het jaar 645 dat er in Sint-Omer, nu Frans-Vlaanderen, een klooster gesticht werd.

15 jaar later, in 660 werd niet ver daar vandaan - een kleine 80 kilometer - nog een klooster

gesticht; de abdij van Corbie.

Dit laatste was aan de Somme gelegen, op enkele kilometers van Amiens, en werd door de

koningin Bathilde en haar zoon Clotarius III gefinancierd.

Beide kloosters volgden de regel van de heilige Columbaan; en dus ook zijn bierregels. Beide

kloosters zullen veel belang aan hun kruidentuin geschonken hebben. Beide kloosters hadden

hun scriptorium en kopieerden ijverig hun kruidenboeken. Het bijzonderste kruidenboek was

dat wat we nu de 'Apuleius' noemen.

De oudste versie van dit kruidenboek, dateert men in de vierde eeuw maar het werd

gedurende de ganse middeleeuwen telkens overgeschreven.

De 'Apuleius'

is één van de oudste kruidenboeken die bewaard gebleven zijn. Het dateert uit de 11de eeuw.

Het boek werd gemaakt in de St.-Augustijn abdij van Canterbury, een zusterabdij van Sint-

Omaars. Het boek is te vinden in de Bodleian Library van de Oxford University en staat

integraal op het internet.

In dit boek staat de tekening van de papaver en de 'ynantes'. Eigenaardig genoeg wordt de

'Ynantes' geïdentificeerd met de 'dropwort' wat het Engels is voor Knolspirea.

Volgens mij is er hier een fout begaan. De afgebeelde klimplant met zijn harige bladeren heeft

duidelijk enkele 'hopbellen' aan de rank.

1070

Inantes heeft blijkbaar dezelfde stam als het Engelse woord 'inanity' wat enerzijds

'onnozelheid' en anderzijds 'leegte' - of dus 'ijdelheid' betekent.

Wat we zien is dus het kruid van de ijdelheid en de onnozelheid, een betekenis waaraan de

hoppeplant in zijn Saksisch-religieuse betekenis volledig aan voldoet.

We nemen echter aan dat het woord 'hommel' van Frankische oorsprong is.

Volgens het etymologisch woordenboek van DeVries komt het woord 'hommel' van 'humele'

en 'humele' van 'himile'.

In het Oost-Frankische gebed 'Onze Vader' uit 830 lezen we het volgende:

Fater unser, thu thar bist in himile,

si gheilagot thin namo,

queme thin rihhi, si thin uuillo,

so her in himile ist so si her in erdu,

unsar brot taglihhaz gib uns hiutu,

inti furlaz uns unsara sculdi,

so uuir furlazemes unsaran sculdigon,

inti ni gileitest unsih in costunga,

uzouh arlose unsih fon ubile.

Daarbij constateren we dat 'himile' niets anders dan hemel betekent, wat een perfecte naam is

voor deze plant die als geen ander naar de hemel klimt.

Maar misschien zit hier ook meer achter.

Wolfram die de geschiedenis van de Gothen onderzocht, het volk waaruit vele ander volkeren

ontstaan zijn, vertelt immers dat 'Humli' - wat we als 'de hemelse' zouden kunnen vertalen, de

stamvader was van de Denen, een volk dat uit de Gothen is voort gekomen. Eigenlijk was

Humli één van hun goden.

En een kruid dat naar één van de heidense goden werd genoemd, de himile, dat zal ook wel

gebruikt geworden zijn om in hemelse sferen te geraken.

Hymele werd niet zoveel later humele en nog wat later hommele.

Nu noemen we dat kruid gewoonweg hommel.

De Saksen lazen ook hun Onze Vader maar dan in het Saksisch.

Thu ure faether, the eart on heofonum,

Sy thin nama gehalgod

Cume thin rice,

Sy thin wylla on eorthan swaswa on heofonum

Syle us todaeg urne daeghwamlican hlaf

And forgyf us ure gyltas swaswa we forgyfath thampe with us agyltath

And ne lae thu na us on costnunge, oc alys us fram yfele.

Daar kwam dus het woord 'hymele' niet in voor. De Saksische hemel was 'heofonum'. Daar

komt dus het Engelse' heaven' van.

Maar daar komt ook ons simpeler werkwoord 'heffen' van. Dat betekent dan weer rijzen of

groeien. Van 'heffen' komt dan weer 'hof'; de plaats waar de planten zich omhoog heffen.

Maar van het Saksische 'heofonum' komt blijkbaar ook het woord 'hopfen'. De snelst

groeiende plant van de wereld, die zich sprongsgewijs ten hemel richt.

Daar zijn we dan weer bij de hop.

1071

De pinten van de heilige Vedastus

Om achter de geschiedenis van de hommel te komen, moeten we achter de geschiedenis van

het bier zien te komen. Beiden zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Als we de vroegste geschiedenis van het bier, hier in de streek, in Vlaanderen, willen nagaan,

moeten we naar de vroegste geschreven bronnen gaan: de heiligenlevens. Zo'n levensverhaal,

noemt men een 'vita'.

Het gebruik maken van een dergelijke 'vita', heeft ook het voordeel dat we zeker mogen zijn

dat wat hier in staat, waarachtig en echt gebeurd is, want die vrome monniken die dit

opschreven mochten niet liegen.

De eerste heilige waarbij we te biechten gaan, is de heilige Vedastus ook wel Vaast genoemd.

De man was in West-Frankrijk geboren rond 453 en hij was een godsvruchtig man.

Het was Vedastus die Clovis, koning der Franken, zijn opleiding gaf, voordat hij gedoopt

werd. Toen Clovis eenmaal bekeerd was, diende zijn volk, de Franken, ook nog tot het ware

geloof geroepen te worden, wat niet van een leien dakje ging. Vedastus werd midden in dit

gebied, rond het jaar 500, bisschop van Arras gewijd.

Alcuin die de vita van Vedastus samenstelde; schrijft daar over:

Inderdaad, de man van God, gesteund door het volk, dwaalde door de verlaten plaatsen,

zoekend tussen de ruïnes, naar een teken van een kerk. Hij wist immers dat in vroegere tijden,

de godsdienst van zijn heilig geloof, op deze plaatsen gefloreerd had, maar omwille van de

zonden van de inwoners van dit land, door de verborgen rechtvaardigheid van God, waren

deze dorpen verwoest door Attila, de gemene heidense koning van de Hunnen. Door de onrust

in zijn hart gebood Attila dat er geen genade zou getoond worden voor de priesters of de

kerken en zijn troepen kwamen als een zware storm, met vuur en zwaard, over het land.

Daarna kwamen de Gothen en ook aan hun handen kleefde het bloed van de heilige dienaren

van God.

En Vedastus verzuchtte: 'O Heer, dit allemaal kwam over ons, omdat we zondigden.'

Alcuin schrijft verder:

De voetstappen van Christus volgend, ontweek hij de grootse banketten van de machtigen

niet, niet omwille van het voedsel of de drank, maar omwille van het feit dat hij hier kon

prediken. Zo kon hij met familiariteit makkelijker het hart van de feestvierders raken met het

woord van God.

En zo kwam het dat er een zekere Frank van edele geboorte, bekend voor zijn macht, Ocinus

genoemd, Clothar uitnodigde, de zoon van koning Clovis, die toen de scepter over zijn

koninkrijk zwaaide. Hij gaf met grote pomperijen, een uitgebreide maaltijd waarop ook

Vedastus uitgenodigd was.

Binnen komend, op zijn eigen manier, stak hij zijn rechterhand uit en groette iedereen met het

banier van het heilig kruis.

Enkele glazen vol met bier, stonden daar, maar omwille van het kwade gemoed van de

edellieden, was dit bier gevuld met duivelse betoveringen.

Meteen, door de kracht van Gods macht, vlogen de glazen in scherven en liep het vocht weg

over de vloer.

Verschrikt vroegen de prins en de edelen aan de bisschop naar de reden van dit wonder.

De heilige bisschop antwoordde: Omwille van zekere betoveringen van kwaaddoeners, lag de

duivelse kracht in deze drank om in de zielen van deze die aan dit banket zitten, binnen te

1072

sluipen. Maar nu, verschrikt door de macht van het kruis van Christus, vluchten deze duivelse

krachten weg.'

Dit wonder hielp bij de redding van velen; omdat bevrijd van de verborgen kluisters van de

duivel, zij ook de waanzin van de voorspellingen verwierpen, hun tradities en betoveringen

achter zich latend, samen kwamen in de kudde van het ware geloof.

Blijkbaar had het bier een belangrijke positie bij de heidense rituelen. Als men maar genoeg

op had, kon men zelfs de toekomst voorspellen! En bier werd gemaakt met duivelse

betoveringen en ingrediënten.

Dat was niet zonder gevaar.

De Lex Salica,

de wetgeving van de Franken,) was streng voor de heksen, tovenaars en kruidenbrouw-st-ers.

Het hoofdstuk 46 zegt hierover:

- Hij die een magische vloek uitspreekt over een andere man of hem een kruidenaftreksel te

drinken geeft zodat hij sterft, en dit is bewezen, dan zal hij 8.000 denari dienen te betalen.

- Indien een man een kruidenmengsel geeft aan een andere man of hem betoverd, terwijl deze

man echter niet sterft, en dit is bewezen, dan zal hij 2.500 denari dienen te betalen.

In het hoofdstuk 64 gaat de wet hier nog verder op in.

- Hij die een andere man een kruidenmenger (een herburgrium) noemt, dat is een 'strioportio'

of van iemand zegt dat hij een koperen ketel met zich meedraagt waarin heksen brouwen - en

hij is niet in staat om dit te bewijzen, dan zal hij 2.500 denari dienen te betalen.

- Hij die een vrije vrouw een heks noemt, en dit niet kan bewijzen, zal 2.500 denari

dienen te betalen.

En heren let op! Volgens mij is deze wet nooit afgeschaft geworden!

Die eerste brouwers hadden dus wel een heel gevaarlijk beroep.

Als we het scheppingsverhaal van de hop mogen geloven, was dit kruid zo heidens als het

maar kan. Volgens Vedastus maakten de Franken hun bier met heidense kruiden en de nodige

bezweringen. Het is dus best mogelijk dat zij reeds hommel als brouwkruid gebruikten.

Het wonder van Vedastus had alleszins als gevolg dat de Frankische edelen, en die hadden de

macht, heel wat minder vlug geneigd waren om hun eigen brouwsel te maken. De broeders en

paters echter, van de verschillende kloosters, specialiseerden zich in de brouwerskunst.

Ze hadden echter nog wel een paar mirakels nodig om een monopolie te verkrijgen.

Van den heiligen Columbanus en zijn bierkan

Een andere heilige waarbij we te biechten gaan, een tijdsgenoot van Sint-Vedastus is Sint

Columbanus.

Deze man was in 543 in Ierland geboren en stierf op de 21ste november 615 in Bobbio in

Italië. Hij werd dus 72 jaar oud.

Jonas, die het levensverhaal van Columbanus schreef, vertelt dat Columbanus van kindsheid

af, goed opgeleid werd. En dat het een knappe man werd. Door dit laatste werd hij bloot

gesteld aan de verleidingen van verschillende vrouwen. In plaats van hier op in te gaan, ging

onze Columbaan naar een religieuze vrouw, die haar zelf als voorbeeld stelde. 'Twaalf jaar

geleden' zei ze hem, 'ben ik weggevlucht van de wereld en heb mezelf hier in een cel

opgesloten. Ben je vergeten hoe Samson, David en Salomon, allen door een vrouw verleid

werden en in het verderf vielen? Er is geen veilig onderkomen voor jou, jonge man, dan in de

vlucht!'

1073

En Columbaan ging het klooster in.

Toen hij 42 jaar oud was, in het jaar 585, ging Columbaan met 12 van zijn gezellen, naar

Frankrijk, om de wereld te bekeren. Onder andere te Luxeuil stichtte hij daar een klooster en

waarschijnlijk was het daar dat er het volgende wonder gebeurde.

We laten Jonas, zijn biograaf aan het woord.

Een ander mirakel dat ik zal neerschrijven, werd door Sint Columbaan en zijn keldermeester

verricht.

Wanneer de tijd van de maaltijd kwam, was de keldermeester bezig om het bier, (dat gekookt

werd uit het sap van koren of gerst, en dat de voorkeur genoot op andere dranken, door alle

volkeren in de wereld - met uitzondering van de Schotten en Barbaren die de oceaan bewonen

- dat zijn diegenen die wonen in Gallië, Brittannië, Ierland, Duitsland en andere landen die

niet afwijken van dit gebruik) in een grote kan, die een 'tybrum' genoemd werd, te gaan halen.

Hij plaatste deze kan voor het biervat en trok de plug uit het vat zodat het vocht in de kan liep.

Toen opeens kwam een andere broeder in opdracht van Sint Columbaan, hem roepen. De

keldermeester, brandend met het vuur van de gehoorzaamheid, vergat de plug terug te steken,

maar haastte zich naar de heilige man. Nadat hij gedaan had wat deze hem vroeg, ging hij

terug zijn kelder in terwijl hij besefte dat hij zijn vat niet gesloten had.

Groot was zijn verbazing toen hij zag dat de kan, tweemaal zo groot als eerst, vol bier klaar

stond. Geen enkele druppel was op de vloer verkwist.

Groot was de verdienste van Sint Columbaan en groot was de verdienste van de keldermeester

die zo gehoorzaam was geweest, zodat God niet wilde dat zij verdriet zouden hebben omwille

van verloren en verspild bier, het zo noodzakelijke voedsel voor de broeders.

En dit oprechte verhaal leert ons dat in pakweg het jaar 600, het bier, reeds als een

godsgeschenk werd gezien.

En zo werd Sint Columbanus, de patroon van de Ierse brouwers.

Wintershoven en de hoemeleberg

Luc Machiels weet te vertellen dat de heilige Amandus, in Noord-Frankrijk een inheems

Keltisch heiligdom rond bronnen aan de oever van de Elnone kerstende, door er een klooster

te stichten met de veelzeggende naam St. -Amand-les-Eaux.

Tijdens zijn verdere omzwervingen kwam hij in Haspengouw terecht en sloot er vriendschap

met de plaatselijke edelman Bavo. Deze schonk Amandus het landgoed Wintershoven als

basis voor zijn kersteningswerk. Amandus stationeerde er een groepje volgelingen dat zich

van hieruit met de bekering van de streek kon bezighouden. De heiligen van Wintershoven

waren Adeltrudis, Landrada, Vintiana, Amantius, Adrianus, Julianus en Landoaldus.

Net als Amandus, lieten verschillende van deze heiligen bronnen ontspringen of tenminste

'vuil' water in zuiver water veranderen of wijden. Wintershoven zelf heeft een Lambertus en

een Landoaldusbron.

Sint Amandus zoals hij nog te Wintershoven staat

Verder schrijft Luc dat de oudst bekende vorm van Wintershoven 'Wintreshovo' is en uit 976

stamt.

Tot dus verre, schrijft hij, hebben onderzoekers nog geen betere verklaring gevonden dan dat

het een 'hofa' (een domein) is dat genoemd is naar een veronderstelde bezitter met de naam

'Winidahari'. Dit opgevoerde personage is zuiver fictief. Er is geen enkel document met

betrekking tot Wintershoven dat melding maakt van een 'Winidahari'.

Ik lees - zo schrijft Luc verder - in de naam 'Wintreshovo' een ander verhaal, namelijk het

volgende.

1074

Ik voer het Keltische woord 'vind' aan (in de Gallo-Romeinse talen en in het Latijn wordt een

V als een W uitgesproken), dus 'Wind'. Dit betekent 'Wit, helder'. Dit woord ligt onder meer

aan de oorsprong van ons woord 'winter', het witte jaargetijde.

Dit 'wind' vormde in de Keltische en de Gallo-Romeinse tijd een eretitel van de luchtgod Lug.

Men noemde hem Windonnus Lug, of korter Windo Lug, hetgeen 'de helderheilige Lug'

betekent.'

Wintershoven was dus een cultusplaats voor de god Lug waar ook de nodige bronwonderen

gebeurd zijn.

Het is voor ons niet zo moeilijk om in deze god Lug, de later duivel 'Lucifer' te zien, die zoals

we weten, de hop geschapen heeft.

Windo Lug, schrijft Luc verder, werd in de Keltische en de Gallo-Romeinse tijd bij uitstek

vereerd tijdens het hoogfeest van Lugnasa van 1 tot circa 10 augustus. Lug-nasa betekent het

'huwelijk' van Lug. Men vierde dan inderdaad het mythologische, en vruchtbare, huwelijk van

Lug met de graangodin; een soort oogstfeest.

We zijn er van overtuigd dat dit huwelijk met het 'heilige' bier overgoten zal geweest zijn. De

graangodin gecombineerd met het nodige vuur en wind, geeft immers bier.

Verder schrijft Luc nog het volgende:

In het huidige Wintershoven treffen wij nog enkele plaatsnamen aan die teruggaan op een

Keltisch en/of Gallo-Romeins verleden. Zo hebben wij er de 'Hoemeleberg' en het

'Hoemelebuis' (buis=bos).

Voor ons lijkt de betekenis van deze namen duidelijk. Hier is er sprake van hoemele of

humule of hommelberg en -bos.

Luc denkt echter dat het afleidingen zijn van 'toemeleberg', van het Latijnse woord tumulus,

dat grafheuvel betekent. Gaat hij dan uit van de onderstelling dat 'tumulus' misschien eerst 't

Humulus' was? Hij schrijft dat in de onmiddellijke buurt van deze plaatsnamen funderingen

gevonden werden van Gallo-Romeinse boerenhoven (villae), alsook gebruiksvoorwerpen,

mantelspelden en munten uit dezelfde periode.

Heel eigenaardig is dat op een totaal andere plaats in Vlaanderen, sprake is van een

'Humberg'.

Ik heb immers gelezen dat de heilige Berlindis (+690) aan de abdij van Nijvel immers gaf:

'Assche, een slot Humberg en Meerbeek….' die aan haar ouders toebehoorden.

Dus er was ergens kort bij Asse een Humberg.

En Meerbeek heeft een speciale doopvont – wie zien we hier?

met de god Smertrios op die de hop schept.

Blijkbaar hoorde de hoppeplant, als attribuut, bij deze heidenen bij de god Lug, die als een

witte wind, de boodschapper tussen de aarde en de hemel - of moeten we hier helle of holle

zeggen - was.

In die zin was deze snelgroeiende, hemelwaarts gerichte plant ook het Germaanse symbool

van de dood of van het leven. Of van de weg naar de hemel.

Het was de antipode van de creatieve lentegod Smertrios – de stormwind – de hopduvel.

En ’t is deze hopduvel die hier in Asse nog steeds rondwaart.

En we besluiten dit nummer van ‘Doos Gazette’ met nog een mop met een baard:

Uit de Ieperse krant ‘De Toekomst’ van de 22ste

juli 1866

1075

De monark

De gek van ‘t hof zat eens in de eerezaal

Op ’s konings troon te geeuwen maal op maal

Doch, zie toevallig komt de Vorst bij hem

Gevolgd door zijne kamerheeren;

‘Wat doet ge daar?’ vroeg hij met barse stem,

‘Och, ‘ sprak de gek, ‘’K ben bezig met regeeren’.

L.J. Van Acker

1076

Nummer 51 Doos Gazette Oktober 2006

guido.vandermarliere@telenet.be

Boerenbetweterigheid uit het verleden

’t Is een arme sloore, maar dat ze alzoo koste fricoleeren met de vioolsteke,

Ze zou nog an heur kost geraken

Beste abonnee

Moest het zijn dat je het nog niet weet; wij, De Keteniers, hebben de tweede ronde van

Monumentenstrijd gehaald!

En omdat we geregeld vragen krijgen hoe het zover is kunnen komen, willen we hier toch nog

even samenvatten.

‘De Keteniers’ zijn reeds verscheidene jaren bezig met onderzoek naar de hopgeschiedenis en

hadden naast hun respectievelijke publicaties ook reeds een drietal grote tentoonstellingen en

verschillende kleine. Daarbij hadden we heel wat contacten met onder andere Danny Wille,

de voorzitter van de Heemkundige kring ‘De Faluintjes’ en met Joris Vanderveken, de man

die de hopgeschiedenis aan de Hopduvels van Asse probeert te slijten.

Waar wij met geschiedenis bezig waren, waren er anderen met de hedendaagse problemen

bezig.

De VZW Hop die nauw gelieerd is met het stadsbestuur van Poperinge, kreeg het gedaan dat

de Vlaamse overheid geld vrijmaakte voor een ‘pilootproject’. We vonden op aangeven van

Patrick Boucneau de volgende tekst op internet.

Pilootproject 'de hopteelt in het Vlaanderen van de 21ste eeuw'

Projectkost voor Vlaanderen: 65.000€ Begrotingsjaar: 2005

Het pilootproject plattelandsbeleid 'de hopteelt in het Vlaanderen van de 21ste eeuw'

voorziet in de uitwerking van een aantal instrumenten die de

specifieke nichemarkten voor de Vlaamse hop maximaal

toegankelijk moeten maken voor de Vlaamse hoptelers. Het

project is opgesplitst in 3 luiken overeenkomstig de 3

specifieke nichemarkten die belangrijk worden geacht:

Luik 1: hop telen voor de productie van Belgische bieren

Luik 2: hop telen ter conservatie van een uniek

cultuurhistorisch

erfgoed

Luik 3: hop telen als toeristisch-recreatieve troef

Het doel binnen projectluik één 'hop telen voor de

productie van Belgische bieren: het herstellen van

de Belgische afzetmarkt' omvat het uitwerken van

een aantal maatregelen opdat Belgische brouwerijen

terug bereid zouden zijn om Vlaamse hop af te nemen.

1077

Het doel binnen het tweede projectluik 'hop als identiteitsbepalende teelt: het

ontwikkelen van beheerovereenkomsten rond hop als cultuurhistorisch erfgoed' speelt in

op het groeiende belang van erfgoed als stevige economische drager voor de Westhoek regio.

Het hoperfgoed in de regio Poperinge - Ieper - Vleteren kan hierbij een essentiële bijdrage

leveren.

Het doel van het derde projectluik 'hop telen als toeristisch-recreatieve troef: uitwerken

van een netwerk van onthaalboerderijen' speelt in op het kenmerkende karakter van de

hoppeteelt voor de streek van Poperinge. Door in te spelen op de

toeristisch-recreatieve mogelijkheden kan een extra inkomen

gegenereerd worden. Door het educatief aanbod rond hop te

versterken, kan de doelgroep verruimd worden.

Het project wordt gerealiseerd binnen de hopproducerende regio

Poperinge (incl. de naburige gemeenten Vleteren, Ieper,

Heuvelland en Komen). Het gebiedsgerichte karakter is belangrijk

in het kader van het geïntegreerd, gebiedsgericht en

gedifferentieerd plattelandsbeleid dat door de Vlaamse regering

wordt vooropgesteld.

De aansluiting met de kleinere en tweede hopproducerende regio Asse - Aalst wordt gelegd in

de projectgroep. Via deze werking kan ook deze regio haar voordeel uit de resultaten halen en

naar de eigen regio vertalen.

Het was binnen het verhaal rond het tweede doel – maar dus ook automatisch het derde – dat

De Keteniers gevraagd werden om een beschrijvend onderzoek te doen naar het bouwkundig

hoperfgoed. Dit resulteerde in een lijvige studie waarbij naast enkele hophoeves, er ook een

twintigtal hopmagazijnen en vooral een 50-tal hopasten, beschreven werden.

Toen dit klaar geraakt was, werd ons gevraagd om op basis van ons onderzoek, hierover een

eigen advies te schrijven, dat dan naar de VZW Hop zou toegespeeld worden.

Dat hebben we dan ook gedaan.

En het is dit advies dat terug te vinden is op onze web-site ‘www.deketeniers.be’

In deze tekst adviseerden we om 19 hopasten in Poperinge te proberen te bewaren en

drie in de streek van Asse – Dilbeek.

Dit bewaren van deze hopasten leek ons ook toeristisch interessant en daarom werkten we ook

een soort route uit waarbij een aantal van deze asten te bezoeken zouden zijn.

En het is dit advies, samen met ons ontwerp van hopasten route dat we, in een overmoedige

bui, opstuurden naar de monumentenstrijd.

Ook de professoren en de mensen van de VRT zagen blijkbaar het belang om onze hopasten

en onze streekeigen hopcultuur te bewaren, we werden geselecteerd bij de 30 overblijvers.

En toen moesten we met de Open Monumentendag op 10 september ons ‘monument’ open

houden. Gelukkig wilden Guido en Rita van D’Hommelbelle met ons meewerken. Ook Johan

Derycke, nog actieve hopboer, werkte mee en natuurlijk ook Wally en Pattyvan Wally’s Farm.

Op twee van deze drie locaties, stelden we een bijkomende tentoonstelling op, op alle drie

lieten we een film draaien.

Annemie nam de eindverantwoordelijkheid voor de locatie D’Hommelbelle. Daar kreeg ze

hulp van Bertin, van Lena, van Werner, en van Rika en Luc. Martin zorgde dat alles vlot

verliep bij Johan Derycke en ikzelf, hield met bezig met Wally’s farm waar Nele, Martina,

Mia en Katrien mij hielpen.

1078

En we kregen het klaar.

Op deze drie locaties kregen we op onze Open Monumentendag zeker 1200 man. We kregen

mensen van alle kanten uit Vlaanderen, ook Limburgers.

We hadden het echter zo druk dat we vergaten om iedereen te vragen voor ons te stemmen.

Maar al bij al was dat dus niet zo erg.

Na even op de vierde plaats gestaan te hebben, gingen we net op tijd terug naar de derde

plaats.

Tot spijt van wie het benijdt; We zitten in de volgende ronde!

Meldert – Inhuldiging van het Levend Hopmonument

Ondertussen zijn we aan het proberen op adem te komen en wijden we onze beste krachten

aan het realiseren van het Poperings hopmuseum. Het is immers de bedoeling dat dit de 20ste

oktober kan opengesteld worden. Voor deze opening is er een delegatie van de Faluintjes en

ééntje van de hopduvels van Asse gevraagd.

We krijgen immers een hopduvel van Asse als cadeau die we op het hoogste verdiep onder de

pannen zullen plaatsen. ‘Onze’ Keteniers – hopduvel is in Asse tot leven gekomen en heeft

reeds deel genomen aan de heemkundige tentoonstelling rond de hopteelt in Meldert.

Het is zoals de voorzitter Danny Wille aldaar zei bij de inhuldiging van het levend

hopmonument: Deze hopduvel wordt het symbool van de toenadering die de drie ‘klassieke’

hopstreken met elkaar zoeken. Aalst – Meldert, Asse en Poperinge.’

Als je ‘welkom op de De Faluintjes’ intypt op google kom je meteen op hun fantastische

site terecht. En als je dan daar op ‘foto’s’ gaat drukken – dan kom je op een reeks foto’s die

genomen zijn bij de inhuldiging van het Levend Monument en bij de opening van de

heemkundige tentoonstelling over de hopteelt in Aalst en Meldert.

Daarbij zal minstens opvallen dat onze Minister-President Yves Leterme ook een voordracht

heeft gehouden. En toen was het ook dat hij voor ons project ‘Bewaar de hommelketen! Red

de Hopcultuur!’ met zijn GSM gestemd heeft.

De dag daarop zaten we in Asse waar de Hopduvelfeesten van start gingen.

Typ gewoon eens ‘Hopduvelfeesten Asse’ in op google en ga dan ook naar ‘foto’s’. Op

nummer 8 – De Groene Loper – vind je foto’s van de voordrachtgevers die heet beste van

zichzelf geven.

Ondertussen hebben we vernomen dat we nu nummer 15 meekrijgen voor de volgende ronde

binnen de Monumentenstrijd. Zie ook maar eens naar www.monumentenstrijd.be

Er zijn ondertussen weer contacten met Canvas; de ‘experten’ zullen op bezoek komen. Er

wordt gefilmd van uit een helikopter en er komt een overleg met de regisseuse Veerle

Heyvaert. Haar nichtje heeft voor ons gestemd, toen ze daar toe op de Hopduvelfeesten,

opgeroepen werd!

Alleszins onze oprechte dank aan al diegenen die voor ons project gestemd hebben. We zijn

er zeker van dat we op jullie binnen de tweede ronde weer beroep zullen mogen doen zodat

we kunnen doorstoten naar de finale!

Voor de Keteniers

De voorzitter

Guido Vandermarliere.

En een oud gedichtje van mijn hand…

1079

’t hommelhof

Van snuchtens vroeg

Att’n smoor nog in de rank’n hangt

Toet snovers loate

At de zunne rood en geef verbrandt

Klawier’n de boer’n en nulder knecht’n

In ’t hommelhof

At de zunne stikt is’t heet

En zweet’n z’oender nulder klakk’n

At rint is er mooze

En bluv’n nulder bott’n plakk’n

’t is ossa et wot in’t hommelhof

Boov’n in de kooije snien der twee mann’n

De rank’n van de droan

En benee lop’n der twee die de rank’n

Aze voal’n, op de karre sloan

D’ hommelmachine moe bluv’n draoj’n

’t moet ossa moar affecier’n

De karre moe were vul èloan

’t is ossa moar klawier’n

’t Is moar goed daje snoens

De stutemeuzels ku vergoar’n

Daj e zatte soepe ku drink’n

En e moment ku leegoar’n

Want ’t is hard èvrocht in ’t hommelhof

Of de mschine voalt in panne!

Je ku toen e klaptje doen mi makangers

En je vertelt è klucht of van joen lief

Of je doet etwot angers

Joa’t, toen is’t geestig in ’t hommelhof!

Moar were ryd’n trakteur troage deur de dreve

En voaelt n’hommel nere

En atter è karre vul is,

Stoat er weer è lege

Ze rien moar ossa weg en were

En snovers stynkt heel joen lyf

Van n’ oender toet boven

Noar n’hommel en noar zweet

En zy je moeë, moar content

En je makt were joen stutemeuzel gereed.

1080

En in ieder hommelhof waer daje èdoaen èt

Zyng’n de droan in de wind

En by ieder nieuwe dreve

Ang’n de rank’n lyk è lank groen lint

’t is toch curieus; è n’hommelhof.

En atten plok édoan is

Toen trakter’n boer

’t is toen hommelpap

En je klapt en je danst

En je zyngt en j’angt tope an tap

En je peist; ’t Was toch de moeite weird

In ’t hommelhof!

Guido Vandermarliere

Gruit of hop in het bier

De opbloei van een hoppeteelt heeft alles te maken met de evolutie van het voornaamste

eindproduct, het bier.

In vroeger tijden maakte men in deze contreien voornamelijk bier zonder hop, maar gebruikte

men allerhande kruiden – de gruit of gruut – genaamd om smaak aan het bier te geven en om

het langer goed te houden. Hier aan herinnert onder andere het ‘gruuthuis’ te Brugge.

Eén van de eerste vermeldingen van gruit in de Lage Landen, dateert uit 974 toen Otto II het

gruitrecht van Fosses aan de kerk van Luik schonk. De gruit werd hier ‘materam dervisiell’

genoemd. Op 11 april 999, gaf Keizer Otto III aan de Sint-Martinuskerk van Utrecht allerlei

rechten in het domein Zaltbommel, waaronder het recht van de gruit. (9)

Op de gruit werd er dus een accijns geheven.

Het hoofdbestanddeel van gruit was meestal ‘gagel’ (Myrica Gale L.) (7) (9)

Over de gagel schrijft Rembert Dodoens – in 1554 - onder andere dat:

‘… het saedt van gagel is seer warm ende droogh van aerdt tot scier in den derden graed. De

bladeren zijn ook warm ende droogh maer veel minder dan het saedt. De vrucht selve met

eenighen drank inghenomen is hoofdigh ende de hersenen schadelijck. Daerom als die in het

vier ghesoden – gekookt – oft daermede ghebrouwen wordt, ’t welck op verscheiden plaetsen

geschiet, dan is die dranck den hoofde seer lastigh, in voegen dat hij het hooft seer ontstelt,

ende den mensche seer haest droncken maeckt…’.

Daar naast gebruikte men o.a. ook bekelaar – of jeneverbes – salie, duizendblad, bilzenkruid,

anijs, peterselie, laurier, rozemarijn, hars, koriander, gentiaanwortel, brandnetel, paardebloem,

polei, wintergroen en/of munt. (o.a. 29)

In ‘De hopcultuur door de eeuwen heen’ (26) vermeldt men dat documenten uit 822 er op

zouden wijzen, dat monniken uit Picardië het gebruik van hop bij het bierbrouwen met zich

meebrachten toen zij een klooster in Noord-Duitsland stichtten.

De Duitse heilige Hildegard von Bingen vermeldt alleszins in het jaar 1079 reeds het gebruik

van hop in het bier. Ze beschouwde hop niet als een geneeskrachtig middel. Ze vond het niet

erg gezond voor mannen omdat deze er melancholiek en neerslachtig van worden, en door de

warmte die er aan toegeschreven wordt, is het slecht voor de testikels. (29)

Desondanks nam het gebruik van hop in het bier in Duitsland, in de 14de

en de 15de

eeuw toe.

1081

Een aantal historici, schrijft Bertin Deneire (24) wijst op een verband tussen de

pestepidemieën en de opkomst van het bier in onze contreien. Ook het ‘mirakel’ van de

heilige Arnold, wijst hier op! Het feit dat Sint-Rochus, een andere pestheilige in Aalst, de

patroonheilige van de confrerie van de hoptelers en hophandelaars werd, zal dan ook niet

toevallig zijn. Na het onderkennen van de pestoorzaak werd door de autoriteiten de raad

gegeven alle drinkwater eerst goed te koken.

Hertog Jan de Eerste van Brabant en Limburg is de geschiedenis ingegaan als een

promotor van het goede hopbier. (38)

Jan (°1252 – 1294) was de zoon van Hendrik III en Aleidis van Bourgondië. Toen zijn vader

in 1261 stierf besloot zijn moeder Aleidis dat niet de oudste ‘zwakzinnige’ zoon Hendrik IV

de opvolger zou zijn, maar wel onze Jan. Op 15-jarige leeftijd werd hij officieel als hertog

uitgeroepen. Drie jaar later in 1270, kocht hij Margaretha, de dochter van de Franse koning

Louis IX, als zijn vrouw. Zij overleed reeds één jaar later in het kraambed zonder

nakomelingen achter te laten. In 1273 hertrouwde Jan met Margaretha van Vlaanderen de

dochter van Guy (of Gwij).

Jan, de poëtische dichter en woeste tournooi-ridder, had echter vooral grote liefdes buiten zijn

echtelijk bed.

Janneke Pijlijser (1253-1297), een eenvoudige boerendochter met een hoog charmegehalte,

bracht hem lijfelijk inspiratie aan voor zijn gedichten.

Van zijn omgang met Frederique was nagenoeg niemand op de hoogte. Zij was de dochter

van de Bourgondische bierbrouwer Pierre Robulait die na de dood van zijn vrouw werd

benoemd tot brouwmeester aan het hof. Zijn dochter Frederique kreeg werk in de keuken en

in Jans bed. Blijkbaar stimuleerde zij zijn dorst en zijn liefde voor het bier. Dat bier zou reeds

gehopt bier geweest zijn. Misschien dacht onze brouwer wel dat Hildegard von Bingen gelijkt

had en dat hop de testikels zou doen verschrompelen.

Misschien kwam het gebruik van hop in het bier, neer op een poging tot wraak van een

ongeruste vader die zijn al te lieftallige dochter probeerde te beschermen tegen de vleselijke

begeerten van zijn werkgever?

Wat er ook van zij, Jan I, ging de geschiedenis in als Jan Primus of Cambrinus, liefhebber van

het gerstenat en van het vrouwelijk schoon.

Vanaf de veertiende eeuw kregen we in de Nederlanden een belangrijke verandering.

Gruitbier vond steeds minder aftrek en steeds vaker dronk men hopbier.

Reeds in 1321 kregen de brouwers van Rijnland, Kennemerland en West-Friesland,

toestemming van de graaf van Holland om hopbier, naar Hamburgse receptuur, te brouwen.

In Dordrecht werd er hopbier gebrouwd vanaf 1322; in Delft vanaf 1326 en in Haarlem vanaf

1327. (59)

In de keure van Hazebroek, een nu Noord-Frans stadje, niet zo ver van Poperinge werd in

1336 opgesteld. (63) Daar komt het volgende artikel in voor: artikel 99 – echter dat niemene

vercope bier ende keute te gadere, up ene boete van xx sch. Het ne waere in de vrie feeste -

of - voorts dat niemand, tenzij gedurende de vrije jaarmaekt, bier en keyte tegelijk verkope,

op een boete van 20 schellingen.

Hierbij werd dus onderscheid gemaakt tussen ‘keyte’ en ‘bier’.

Het Hollandse ‘keyt’ bier of ‘koyt’ bier werd voornamelijk in Haarlem, (36) Gouda en Leiden

gebrouwen en was een middeleeuws gruitbier. Het werd gebrouwen – volgens een stadsrecept

1082

uit 1407 – uit speciale gerste- en tarwemouten, haver en zuiver water. Daarbij werd het gruit

gevoegd dat bestond uit gagel, rozemarijn, duizendblad, laurierbessen en salie.

Volgens het artikel 99 van de keure, was het dus niet toegelaten om hopbier en keytbier

samen te verkopen. Men had blijkbaar schrik dat men het duurdere bier met het goedkopere

zou wisselen of bier zou gaan mengen.

In deze keure is er echter geen enkele vermeldingaanwezig van hoppeteelt in de streek.

In Brugge – toen een wereldstad met 50.000 inwoners – diende de heer Jan van Gruuthuuse

in 1351 een klacht in tegen ‘ene Catherine de Rode uit de Rosenstraete, dat sij bier tapte, dat

men heet hoppenbier, dat gebrouwen was met een ander grute danne minen heer Jans grute’.

De familie Gruuthuuse, die rijk geworden was van de verkoop van grute, kon niet dulden dat

zijn monopolie-opositie aangetast werd.

De bisschop Jan van Luik en Utrecht beklaagde zich bij keizer Karel IV (1347 – 1378) dat

sedert 30 – 40 jaar, ingevolge het bijvoegen van een nieuw kruid ‘humulus of hoppe’ bij het

bier, zijn ontvangst van gruitgeld zeer verminderd was. Hij bekwam in 1364 van de graaf de

toelating om op elk vat hopbier 1 stuiver accijns te heffen. (30)

In het hertogdom Brabant, verlieten de eerste hopbieren in 1365 de brouwerijen. (70)

Het ingevoerde hopbier was zo’n groot succes dat de brouwers van het land klaagden tegen de

graaf van Vlaanderen Lodewijk van Male, dat hun nering te niet ging. Deze verdiende echter

een stevige duit aan de invoerrechten. Toch kwam er op 20 april 1371 een heel belangrijke

verordening. (103)

Wy, Lodewyc, grave van Vlaendren, hertoghe van Brabant, grave van Nevers, van Rethel

ende here van Machline, doen te wetene allen lieden

dat wij merkende ende aenziende hoe metten hoppenbiere dat met groter menichte in onsen

land ommen es, de neringhe van brauwene bin onsen voorseiden lande zeer te niete gheghaen

es.

Ende datter grote diere tijt van coorne, van evenen – evie een oude graansoort - ende van

andren grene ute gespruut es; ende noch meer zoude, up datter ghene remedie in ghedaen

ware,

Hebben uten nerensten vervolghe ende verzouke van onser stede van Brueghe ende onsen

andren steden ende castelrien van onsen lande vorseit, omme voorderinghe van neringhen

ende betringhe – verbetering - van tiden,

hoe dat wij tot noch zonderlinghe vele proffyts vanden vorseiden hoppenbiere ghehad

hebben;

gheconsenteert, - akkoord gegaan - gheordeneert ende beloeft, consenteren, ordeneren ende

beloven, over ons, onse hoir – erfgenamen - ende naercommers, graven van Vlaendren;

overmids den dusentich ponden parisise siaers erfliker renten – mits dat hij 1000 pond per

jaar krijgt, gezien het verlies van zijn tolrechten op het hoppebier - onser munten van

Vlaendren, die ons ende onsen hoire ende naercommers vorseit onse stede van Brughe

eewelike ende erflike deromme gheconsenteert ende gheloeft heift te betaelne elx jaers te

tween paiementen, dats te wetene dene helt telken zinte Baefs daghe, ende dandre helt telken

paesschedaghe, daerof teerste also voort van jare te jare, ende van termine te termine,

ende ooc midts twalef miten – een miet was een koperen muntje – van elker tonne biers die

wij hebben zullen van den brauwers ion onse andre steden ende castelrien die enich bier ute

haren steden ofte prochien vercopen of zenden zullen;

dat wij van nu voortane nemmermeer eenich hoppenbier ofte ander vreemd bier van

huutlands, uteghenomen oostersch bier ende inghelsche hale, - Engelse ale - zullen laten

commen bin onsen lande van Vlaenderen.

1083

Ende dat wij onse hoir ende naercommers, graven van Vlaendren, dat zullen doen verdriven,

verbieden ende houden ute onsen lande teeweliken daghen. Boeten; inslaan van de bodem van de ton, verbeurtverklaring en 3 pond parisis boete.

Ende waert zo datter enich hoppebier of enich ander vreemd bier, danne oostersch bier of

ingelsche hale, inquame, dat men den bodem inslaen zal, ende dat nemen als verbuert.

Ende onder wient vonden ware, zoude verbueren jeghen ons drie pond parisise van elker

tonne, als dickent ende als menichwaerf alst gheviele.

Ende waert ooc zo dat wij, onse hoir of naercommers vorseit, tvorseid hoppenbier of ander

vreemd bier van huutlands lieten weder incommen bin onsen lande ghelyc te voren, so zal

onse vorseide stede van Brueghe vry ende quite wesen van der vorseider jaerlycser renten van

dusentich pond parisise; die zoe ons daer of gheconsenteert heift, also boven verclaert es.

Ende wij zullen bliven up onse recht van den hoppenbiere ende den andren vreemden biere

ghelyc te voren; alle fraude ende aerghelist utegesteken.

Ende om de vorseide dinghen te vaster ende te staerker te blivene ende te bet – goed -

ghehouden te wesene, so hebben wij daer toe verbonden ende verbinden loyaelike te goeder

trauwen in der manieren voorseit ons, onse hoir ende naercommers, graven van Vlaendren,

ten eeuwliken daghen.

By der orcontsceipen van desen lettren beseghelt, met onsen groten zeghele vuthanghende.

Ghegheven te Ghend den twintichsten dach van aprille, jut jaer ons heren dusentich drie

hondert een ende tseventich.

(cartularium Rudenbouc, fol. 58, n 2)

Deze akte was zeker een ‘gedeeltelijk’ verbod op de invoer van hoppebier. De uitzonderingen

die gemaakt worden zijn voor de ‘Engelse ale’ en voor het ‘Oosters bier’. In de Engelse ale

zat er sowieso geen hop maar het oosters bier was waarschijnlijk wel hoppebier uit Duitsland.

Dit verbod zal de zeker twee gevolgen gehad hebben.

Enerzijds werden de inlandse brouwers gestimuleerd om zelf hoppebier te brouwen èn als

gevolg daarvan zal de inlandse teelt van de hoppe uitgebreid geworden zijn.

Deze politiek had blijkbaar succes.

Op de 6de

maart 1394, toen Philippe, de hertog van Bourgondië, het voor het zeggen had,

kwam er een bede van de Duiste Hanze. (103) Zij stelden dat de Brugse taks op hun

Hamburgs bier bestond uit 8 vlaamse groten per ton voor Brugge en 2 groten voor de ‘heer’.

Eén van deze laatste groten was voor de heer van gruuthuse bedoeld die hiermee zijn vroegere

recht op het gruut compenseerde. De andere ‘groot’ was bestemd voor de hertog.

Philip maakte een gebaar tegenover de Duitsers door zijn taks, zijn ‘groot’ af te schaffen.

Daarmee werd de invoer van Duits hoppebier gestimuleerd en werd het zelf brouwen van

inlands hoppebier afgeremd.

Voor zover we weten bleef deze regeling geldig, ook onder het bewind van Philips opvolger,

Jan zonder Vrees. Het is dan ook komisch dat het juist deze Jan zonder vrees is die als ‘stichter’ van

de’ hoporde’ (zie verder) o.a. te Poperinge gezien wordt als stimulator van de hoppeteelt in

Vlaanderen en Brabant!

In 1379 kreeg de stad Venlo, het recht op de gruit voor een bedrag van honderd oude schilden,

maar tevens kreeg de stad ook het recht om hopbier te brouwen.

Hertog Wensceslas van Brabant liet in dat zelfde jaar toe dat bier met hop werd gebrouwd op

voorwaarde dat de gruit-taks vervangen werd door een hopaccijns. (59)

Tegen het einde van de veertiende eeuw bezat bijna elke stad het recht om hopbier te brouwen

en daarop accijns te heffen. (9)

Het laatste bericht over gruit komt uit Den Bosch, waar gruit tot in 1643 gebruikt werd. (7)

1084

Dat er in de 14de

eeuw er ook in West-Vlaanderen ‘hoppebrouwers’ waren, blijkt ook uit het

signalement van de heer ‘Clais den Hoppenbrauwere’ die in 1369 te Kortrijk woonde.

Sommige mensen kregen kortweg de naam ‘hop’, wat dan kon staan voor de hopbrouwer,

hophandelaar of hopteler. In 1326 woonde Jacob Hoppe te Ieper.

Baron Hendrik Hop (1723-1808) woonde vanaf 1792 aan het Lange Voorhout te Den Haag,

waar hij bij banketbakker Van Haaren een bonbon met koffiesmaak liet vervaardigen. Die

snoepjeskregen de naam ‘hopjes’. Zijn schoonzoon startte het bedrijf ‘NV Maatschappij tot

Explitatie van de Haagsche Hopjes- en chocoladefabrieken P. Nieuwerkerk en Zn.’

Hopbier werd vooral uit de Noordduitse hanzesteden zoals Lübeck, Wismar, Rostock,

Hamburg en Bremen getransporteerd. Daar werd het ook Oosters bier genoemd. Jaarlijks

werden duizenden vaten aangvoerd. In het midden van de veertiende eeuw werden alleen al in

Amsterdam per jaar 30.000 tot 40.000 tonnen Hamburgs bier over de Zuiderzee aangevoerd.

Vandaar dat ook hier, de brouwers hopbier wensten te brouwen.

Op het einde van de 14de

eeuw was het hopbier alleszins ingeburgerd in Vlaanderen.

En hop werd in de 14de

eeuw ook gebruikt bij het fabriceren van mede.

We voegen dit er even tussen.

‘Daz buoch von guoter spise’ is een deel van een huishoudboek dat door Michael de Leone,

de meier van de Aartsbisschop van Würzburg, bijgehouden werd. Dit kookboek dateert uit de

periode 1345-1354 en bevat 101 recepten. Het origineel manuscript bevindt zich in de

universiteitsbibliotheek van Munchen.

Ik heb het gevonden op internet (http://cs-people.bu.edu/akatlas/Buch/buch html) en de

bewerking is van Alia Atlas (1993).

Voor ons is het recept 14 interessant.

Wilt du guten met machen (hoe men goede mede kan maken)

Der gute mete machen wel, der werme reinen brunnen, daz erdie hant dor innen liden künne,

und neme zwei maz wazzers und eine honiges, daz rüere man miet eime stecken, unc laz ez

ein wile hangen, und sihe ez denne durch ein rein tuch oder durch ein harsip in ein rein vaze.

Und siede denne die selben wirtz gein eime acker lane hin und wider und schume die wirtz

mit einer vensterehten schüzzeln. Da der schume inne blibe und niht die wirtz, dor noch giuz

den mete in ein rein vaz und bedecke in, daz der bradem niht uz müge, als lange daz man die

hant dor inne geliden müge. So nim denne ein halp mezzigen hagen und tu in halp vol

hopphen und ein hat vol salbey und siede daz mit der wirtz gein einer halben mile. Und giuz

ez denne in die wirtz, und nim frischer hoven ein halp nözzeln und giuz ez dor in. Und giuz ez

under ein ander daz ez geschende werd. So decke zu, daz der bradem iht uz müge einen tae

und eine naht. So seige denne den mete durch ein reyn tuch oder durch ein harsip. Und vazze

in in ein reyn vaz und lazze in iern drie tac un drie naht und fülle in alle abende, dar nach

lazze man in aber abe und hüete daz iht hefen dor in kumme und laz in aht tage liggen daz er

valle. Und fülle in alle abende, dar nach loz in abe in ein geheertztez vas und laz in ligen aht

tege vol und trinke in denne erst sechs wucher oder ehte. So ist er allerbeste.

Als je dus ‘goede mede’ wilt maken, moet je eerst bronwater opwarmen, zo warm dat je nog

je hand er in kan steken. Neem dan twee delen water en een deel honing. Roer dit met een

lepel, laat het even staan en duw het dan door een doek in een zuivere pot.

1085

Kookt dit dan een ‘acre’ lang. – dit wil zeggen de tijd dat het duur om een ‘acre’ of een

‘gemet’ af te stappen – en verwijder het schuim met een lepel met gaten in. Men laat het

schuim in de pot en het dikke haalt men eruit.

Doe nu de mede in een zuiver tonnetje en giet daar het schuim over en bedekt dit zodat het

niet kan verdampen, tot dat het zo afgekoeld is, dat je met je hand erin kan.

Neem dan een pot en doe deze half vol met hop en een handvol salie en kookt dit met het

dikke een halve mijl lang. Dus de tijd om een halve mijl te wandelen. Ga niet te vlug! Doe

dan alles onder elkaar en doe er dan een halve noot gist bij en roer het zodat het kan gisten.

Bedekt de mede en laat ze een dag en een nacht rusten. Nog eens door een doek wringen en

laat de mede dan 3 dagen en 3 nachten staan.

Daarna dient men de mede met hars te bedekken en deze minstens 8 dagen te laten staan.

Gezondheid, want dit is de allerbeste mede.

In de regeling van de accijnzen die in Dendermonde gerekend werden, in 1392, maakt men

een onderscheid tussen ‘d’ordinanche van der hoppen ende alrande biere van buiten

hier in commende’ naast ‘d’ordinanche van den biere van binnen’.

Blijkbaar werd het hoppebier in Dendermonde op dat moment nog niet gebrouwen maar het

werd wel ingevoerd.

Voor het onderscheid tussen de verschillende laat-middeleeuwse bieren, verwijzen we ook

naar het werk van Gaillard ‘De keure van Hazebroek’. (63)

We nemen hier een aantal van deze bepalingen over.

D’ordonnanche van der hoppen ende alrande – andere - biere van buten, hier in

commende

Eerst, van elken vate lx stoepe houdende, sij ’t hoppenbier ofte ander vremde bier,

uutghedaen bier van oversee, van buten incommende ende hier binnen ghedroncken of

ghetapt wert, sal men gheven van assisen xx gr.

Eerst van elk vat van 60 stopen, ’t zij hopbier of ander vreemd bier, of bier van over zee, dat

van buiten de stad binnen komt en hier gedronken en getapt wordt, zal men 20 gr. geven als

accijns.

Item van den vate van den biere van overzee vi gr.

Item so wie van den voorseiden hoppenbiere of eenich andere vremde biere deser assise

toebehoerende binnen Denremonde brinct ende bij vaten in grootten vercoept ten minsten lx

stoepe houdende, t’eenenghadere also voorseit es, up dat men dan ’t voorseit bier buten

vrijheden vourt, daer af sal men ghestaen met halver assisen te ghevene, dat ’s van den vate

voorseit x gr.

Item wie hopbier of vreemd bier, Dendermonde binnen brengt, en in vaten die minsten 15

stopen inhoud hebben, verkoopt of buiten de stad voert, die zal slechts de helft van de

accijnzen moeten betalen, dat is dan 10 gr.

Ende van Hamburghen ende Oesterschen biere van den vate xiii gr.

Hamburgs en Oosters bier per vat, komt op 8 gr.

Er is dus een onderscheid tussen hopbier en Hamburgs bier.

Item, so sullen de nieuwe assisers van deser voorseide hoppe assisen te jaersdaghe ‘ts

morghens hare assise anveerden; also verre als sij d’bier vinden onghetapt ende onghedronken

ghelijc dat van den wijne vorens verclaerst.

De termijn van de nieuwe accijnspachters zal de morgen van de jaardag ingaan; voor het bier

dat ze ongetapt en ongedronken vinden, zoals bij de regeling van de wijn.

1086

Item, ne sullen de hoppetappers gheen herlants bier hoegher noch dierer vercoepen dan xxxii

miten den stoep, gherekent den boddraghere vor ii den. groote. (te laumaent xiii vi)

De hoppetappers of biertappers zullen geen inlands bier mogen verkopen, duurder dan 32

mieten per stoop, waarbij de ‘boddrager’ – een munt - gerekend wordt aan 2 deniers. (beslist in

de laumaand of januari 1406)

Item, so es gheordineert dat niement tweerande hoppe, tweerande oesters bier ofte

eenigherande bier van eenre maniere ende van tween ghelden wesende, in eenen keldere of in

eene taverne en legghe noch en veroepe up de boete van iii lib. Parisis.

Daarbij is er verplicht gesteld dat niemand twee soorten hoppebier, twee soorten oosters bier

of één soort bier op één manie gemaakt maar met twee verschillende prijzen, in een kelder of

in een herberg zullen leggen of verkopen, op boete van 3 pond parisis.

Item dat d’assisers van deser assisen alle taverniers van der hoppen sullen laten ghestaen met

xiiii sticken voor ’t last te verassisene, bij also dat dat sij bij maten van eenen sekeren peghele

daerbij dat men mete, dat die xiiii stix, nemmeer dan vii vate, elc vat van lx stoepe, en

houden.

Iedere herbergier mag dus 14 ‘stukken bier’ in huis hebben, naar de maat of pegel waarmee

de accijnspachters meten, zodat die 14 ‘stukken’ nooit meer dan 7 vaten, kan bedragen,

waarbij elk vat 60 stopen inhoudt.

Item sullen de schiplieden assise gheven vanden vremden biere dat sij hier binnen bringhen

emmer van also velen als sij’s hier binnen drincken ofte theeren, ghelijc of sij ter taverniers

huusen haelden. Ende omme daer af de warheede te wetene sullen de assiseren den eedt van

den schiplieden hebben altoes als zij ’s begheeren.

De schippers zullen op de vreemde bieren die zij binnen brengen, accijns betalen, van alle

bier dat ze ten huize van de herbergiers brengen. En om daar over de waarheid te weten,

zullen de accijnspachters aan de schippers kunnen vragen om hierop een eed te doen, zo

dikwijls als zij dat wensen.

Dat het keyt of koeit bier, van origine Hollands bier was, blijkt ook uit het keurboek van

Leiden (blz. 499) (63) waarin men in 1406 stelt dat: ‘van koeit binnen leyden te tappen… dat

men ghien koeit binnen Leyden hoger tappen en moet dan die pint voir 7 denier ende die pint

van der hoppe 10 denier, ende die pint van den Hamburger bier 12 denier. Het hoppebier

werd in Leiden duurder dan het keytbier betaald.

In de keure van 1438 voor Aalst, wordt de ‘verpachting van dassizen vanden biere’

aangehaald. Hierbij wordt er bepaald dat:

4 ‘item van dobbelre hoppe of biere, danof de stoop ghelt 20 miten, emmer bin der stede’

5 of up de mijle ommegaens selst ghebrauwen, so ontfaem dassizers dobble assize.

Hier is dus ook sprake van ‘hoppe’-bier.

Te Nieuwpoort was het in de 15de

eeuw verplicht (63) indien men Hollandse ‘hoppinbier’

wilde verkopen, om een ‘kanneken’ uit te hangen.

Archief stad Nieupoort, cuerboek, fol. XXIX v° en XXX:

Dat so wat Hollander die hoppinbier briinghen binder stede vander Nieupoort…

Item, dat so wat cooplieden van hoppinvier, die hoppinvier an groots copen zullen of

vercopen, moeten een kannekiin hute steken, mids dat zij enich vercopen wille bij der

mate…’

Ook hier was er zoals in Hazebroek een verbod op het mengelen van verschillende soorten

bier:

1087

(cuerboek, fol. Xxxv°)’Dat so wie bevonden wert dat hij hoppin bier (aan)ghevult zal hebben

met Aembuerger biere, of haemburgher bier met hoppin biere, verbeurt telker waerf iij lb.’

Het Sint-Janshopsitaal te Brugge had zijn eigen ‘brauhuus’ reeds in 1402 en kocht alsdan

reeds voor eigen brouwsel zekere hoeveelheden ‘ommelen’ en ‘gruten’ aan. (77) (rekening

1402 f. 58v)

Een zekere A.V. die deze informatie opzocht, voegt hierbij dat ‘de herkomst van de hommel

niet wordt aangeduid, doch de term laat vermoeden dat de aangekochte hop uit het

Poperingse hommelgebied afkomstig was’.

We kunnen deze redenering volgen maar moeten er wel bijvoegen dat hieronder ook het

huidige Frans-Vlaanderen kan vallen.

Wanneer het hospitaal rond 1530 zowel in het Poperingse als in het Aalsterse hop koopt,

gebruikt men in de rekeningen het woord ‘hoppe’ en voegt men er de plaats van herkomst aan

toe: Poperinsche of Aelstersche hoppe.

In Lier bedroeg het percentage lokaal gebrouwen bier tegenover het ingevoerd bier – in 1418

– 1419 - slechts 25%. Het geïmporteerd bier kwam voor 97% uit Haarlem en voor 2% uit

Hamburg. (59) Reeds in 1400 nam men maatregelen om de productie van lokaal gebrouwen

hopbier te bevorderen. In 1417 werd er zelfs een eigen stedelijke brouwerij opgericht, een

voorbeeld dat op meerdere plaatsen gevolgd werd.

Het boekje ‘Middelnederlandsche geneeskundige recepten & tractaten, zegeningen en

tooverformules’ werd samengesteld door Dr. W.L. De Vreese – 1894 – te Gent. Spijtig

genoeg werden de handschriften die hier uitgetypt werden, niet gedateerd. Het enige wat we

te weten komen rond het eerste ‘Gentse’ handschrift, is dat het hem bezorgd werd door de

heer Ferd. Vander Haeghem. Gezien de schrijfwijze mogen we er echter zeker van zijn dat de

tekst minstens uit de 15de

eeuw stamt.

Onder het nummer 384 lezen we:

Omme bier, dat cranc – slecht - es, beter te makene ende smakende naer herlantsbier, neemt

poeder van bayen, poeder van jenivere – jeneverbes - , poeder van gaghelzade – gagel - ende

poeder van noten musscaten – nootmuscaat - ; doet int vat of in hu kanne, laet staen j – één –

nacht.

De kruiden die hier vermeld worden, zijn kruiden die onder andere in ‘gruut’ werden

gebruikt.

We wijzen er even op dat er in Postel nog steeds gagelbier gebrouwen wordt.

Onder nummer 385 geeft De Vreese het volgende recept:

385. Om te maken goet bier,

neemt gherste – gerst - ende witte evene – evie, een haversoort – na dat ghi brauwen wilt goet

bier; ende wildi doeter terwe in, metten andren doet malen,

dan doet water in een ketel te viere – vuur - ende doet hu meel vanden grane vorseit int water

ende roert al omme, laet zieden – koken – totten ij – twee – deel terdendeel in,

dan doet of ende laet coelen ghelijc bloet laeu – bloedlauw - , dan doet in hu vat, dan neemt

goede heve ende ondergyst, ende doet te gader, ende dan neemt van der selver werse – wort -

ende tempert de heve ende den onderghist te gader ende roert wel over oep;

dan doet in hu vat ende laet ligghen heffen; het sal boven huut heffen

ende werden goet bier ten derden daghe te drinken;

1088

ende weet dat ghi in hu werse oec moet doen allettel hoppen ende ghaghel ende broet, ende

laet zieden al over oep, deen metten andren.

Daarmee krijgen we kort en bondig het brouwproces. We geven uit het aangehaalde boek nog

het recept nr. 510 mee.

Men doet een mensche slapen: nem de galle van den hase ende ghevetse in bier of in mede

te drinkene: hi sal slapen ende alsi wille ontwaken, soe neemt aysijl ende ghietet hem in de

neseghate – neusgat - of in doere – oor - : hi sal ontwaken.

Volgens Jack Verstappen (8) werd de uitdrukking ‘bier’ voor het eerst officieel gebruikt in

een bulle van 1 april 1435, teneinde de drank, waaraan hop was toegevoegd, te

onderscheiden van andere ‘cervoises’.

L. Gilliodts-Van Severen (63) citeert uit een Brugse oorkonde uit 1438 waarin de zin staat:

‘hoppenbier, keyte, mies, ael et autres cervoises estrainghes….’ waaruit blijkt dat het

‘hoppenbier’ in Brugge op dat moment nog als vreemd bier gezien werd.

Te Sint-Truiden (63) was het uithangen van een strowis, in 1457 verplicht, zolang de

brouwers bier in hun kelder hadden.

Straven, inv. Arch. St.-Truiden I, 430: ‘Ende dat oic die brieders, also lange als sij hoppe in

horen kelre heben, so langhe sullen den wessche laten uijtsteken tot ten lesten vate toe, ende

elken daer af behelpen diese versueken. ‘

Ook in het huidege Walonië maakte men in 1473 onderscheid tussen hop en kuyt –bier.

Norgnet, Cartulaire de Bouvignies: I, 151 – ‘Sur chascun tonnaeu de forte houppe – houblon

kende men bljkbaar nog niet – et de keutte, toris solz, sur czacun tonneau de petite houppe,

deux solz. ‘(Octroi d’assises du 16 augustus 1473) In Dinant in 1474, werd er op een

‘tonneau de keutte et houppe’ drie ‘aidans’ accijns gevraagd.

Op de 30ste

november 1487 vaardigde hertog Albrecht IV van Beiëren in München, de wet

uit op de zuiverheid van het bierbrouwen. De brouwers moesten zweren uitsluitend gerst,

hop, water en gist te gebruiken.

Bedriegers en vervalsers werden gestraft. De straffen varieerden van het in beslag nemen van

het bier en het brouwmateriaal, tot aan het te kijk stellen van de overtreder aan de schandpaal.

Albrecht kwam hiermee tegemoet aan een verzoek uit München, het verbod gold dan ook

eerst alleen voor die stad.

In het jaar 1516 breidde Albrechts zoon, Hertog Wilhelm IV, het ‘Reinheitsgebot’ uit naar

heel Beieren.

In Vlaanderen was men wel later met deze regeling.

We vonden een ordonnantie terug (6) van Keizer Karel gedateerd op de 3de

september 1534.

Uit de inleiding blijkt dat de stad Brussel bijkomende fiscale middelen zocht om een ‘bede’

aan Karel ‘onlancx geconsenteert’ – of toegekend – te financieren. Uiteindelijk wordt er

besloten dat de stad Brussel

‘… opstellen, heffen ende ontfangen sullen op elcken pot biers, de welcke in onse voirseyde

stadt bynnen de voirseyde zesse jaeren gedroncken wordt, vier myten – een koperstukje -

ende op elcken pot hoppe, twee myten, brabantsche munte, ende op elck zister terwen, dat

men bynnen onser voirzseyde stadt slyten sal, drye grooten vlaemsche munte, …’

1089

Bij deze ordonnantie valt het op dat er blijkbaar een onderscheid wordt gemaakt tussen een

pot bier en een pot hop. Misschien wordt er hier wel bedoeld tussen een pot bier met gruut

gemaakt en een pot gehopt bier, waarbij de accijns op het gehopt bier slechts de helft was van

het gruutbier. Daarbij valt het dan op dat het gehopt bier bevoordeeld werd.

Dickbier = dubbel hoppenbier

Uit het boek ‘Recueil des chartes du prieuré de Saint-Bertin, à Poperinghe et de dépendances

à Bas-Warneron et à Couckelaere, déposées aux archives de l’état à Gand’ van d’Hoop, Felix-

Henri, gepubliceerd in 1870, haalden we het onderstaande octrooi.

Hierbij gaat Karel V, op de 15de

juni 1554, akkoord om op vraag van de Poperingse

magistraat, hen voor 9 jaar terug te autoriseren om een accijns op de wijn en het bier in te

stellen.

Voor de aardigheid nemen we deze oorkonde volledig over.

Kaerle, by der gracien Goids Roomsch keyser, altyt vermeerders rycx, coninck van

Germanien, van Castillien, van Leon, van Grenade, van Arragon, van Navarre, van Napels,

van Secilien, van Maillorcquen, van Sardeynen, vanden eylanden Indien, ende vaster eerder

der zee Oceane, eersthertoge van Oistenryck, hertoge van Bourgoingnen, van Lothier, van

Brabant, van Lembourg, van Luxenbourg ende van Gelre, grave van Vlaenderen, van Artois,

van Bourgoignen, palsgrave, ende van Henegauwe, van Hollandt, van Zeelant, van Ferette,

van Haguenau, van Namen ende van Zutphen, prince van Zwave, marcgrave des heilichs

Rycs, heere van Vrieslandt, van Salins, van Mechelen, vander stadt, steden ende landen van

Uytrecht, Overyssel ende Groeningen, ende dominateur in Asie ende in Affricque,

Allen denghenen, die dese jegewoirdige zien zullen, saluyt.

Wy hebben ontfangen die oitmoedige supplicatie vanden bailliu, secpenen ende kuerheers der

stede van Poperinghe, in onsen lande van Vlaenderen, inhoudende, hoe dat wy, inden jaere

xv° vierenveertich – 1544 - lestleden, hemluyden by onse opene briefven van octroye,

geconsenteert – akkoord gegaan - hebben sekere assysen van wyne ende biere binnen der

voirseider stede te mogen doen heffen ende ontfangen; ende, want tselve octroy St-Jansmisse

naescommende expireren - eindigen - zal, zoe hebben zy ons oetmoedelick gebeden, dat ons

gelieve continuatie – vervolg - van dien, hemluyden te willen verleenen,

ende gemerct, dat eenige difficulteyten geresen zyn, ter causen – ter oorzake - dat byden text

vanden voirseyde octroye geseyt is, dat dassys vanden wynen geheven soude wesen vanden

wyn, die men aldaer vercoopt, ten opziene vanden welcken eenige zouden mogen weygeren

assyse te betaelen vanden wyne, die zy inneleggen; ons insgelycx believe tselve te doen

stellen, dat men recht vanden assyse gehouden zal worden te betalen vanden wyne, die aldaer

gesleten – verbruikt - zal worden, gelyck vanden biere, ende zoe oick aldaer geuseert –

gebruikt - is,

omme alle toecoemende processen ende difficulteyten te schouwen,- schuwen - ende hen

hierop doen expedieren onse behoirlicke opene briefven van continuatie in zulcken zaken

dienende,

doen te wetene, dat wy, de zaken voirschreven overgemerct, ende hierop gehadt tadvys, eerst

van onsen lieven ende getrouwen die president ende luyden van onsen rekeningen t Ryssele,

ende daerna vanden hoofden ende gecommitteerde van onsen domeynen ende financien,

genegen wesende ter bede ende begeerte vanden voirnoemden supplianten,

1090

hebben onse voirseide briefven van octroye hier boven gementionneert, verlingt ende

gecontinueert, ende zoe voorredes noot zy, hebben den selve van nyeuws geoctroyeert ende

geaccordert,

octroyeren ende accorderen, - gaan accoord - hen gevende oirloff ende consent – verlof en

ons akkoord – uyt zunderlinger gracie by desen, dat zy alnoch voer eenen anderen tyt ende

termyn van negen jaren naestcommende ende achtereenvolgende, beginnen ter expiratie van

onse voirseide voergaende briefven van octroye, zullen mogen heffen, innen ende ontfangen,

ende by heuren gecommitterden doen heffen, innen ende ontfangen die assysen ende cailloten

daerinne begrepen,

te wetene: up den wyn den vierden penninck van alzoe vele als die gelden ende vercocht zal

worden ten tappe; wel verstaende dat die ghene die wynen ineleggen zullen in huerlieder

huysen oft kelders, om hun gebruyck ende usancie, gehouden zullen wesen te betalen den

vierden penninck vanden incoop vander vooseide wynen, zoe verre de selve daeraff by

precilegie nyet vry of exempt en zyn;

item van elcker tonnen cleen inbrauwen bier, dat aldaer gesleten zal worden, thien

scellingen parisis, vander tonne dobbelen biere, veerthien scellingen parisis, vander

hollantscher keyte, ingelsbier ende alle andere uuytgebrouwen bier twintich scellingen

parisis, vanden amborgen ende oisterschen biere, van elcker tonne houdende

achtenveertich stoopen, sess scellingen, ende van elcker amborgen tonnen azyns zesthien

scellingen.

Behoudelick, dat de voirnoemde supplianten, in recognitie- erkenning - van onse

jegenwoirdige, gehouden zullen wesen alle jaere, de voirseide negen jaeren geduerende, te

betaelen tonsen proffyte, in handen van onsen ontfanger generael van Westvlaenderen

jegnewoirdich ende toecoemende, de somme van vier hondert ponden parisis, ende ten

proffyte vanden eerweerdigen vader in Gode, onsen lieven ende wel beminden, den abt van

St-Bertins, temporeel heere vander voirseider stede van Poperinghe, gelyck somme van vier

hondert ponden parisis, naer oude costume – gewoonte - daerop onderhouden.

Behoudelick oick, dat zy binnen drye maenden nastcommende, dese jegenwoidige zullen

senden in onse Rekencamere te Ryssele, om aldaer tonser zekerheyt gergeistreert te wordene,

op te peyne- boete - te verliesen teffect van dien.

Ontbieden daeromme ende bevelen onsen lieven ende getrouwen die hooft presidenten ende

luyden van onsen secreten ende grooten raeden, president ende luyden van onsen Raede in

Vlaenderen, end ealle anderen onsen rechren, officieren ende ondersaeten, dien dit aengaen

sal,

dat zy den voirnoemden supplianten doen laeten ende gedoogen van dese onse gracie, octroye

ende continuatie, ende van al den inhouden van desen, duerende den tyt, in der vougen ende

manieren voren verhaelt, rustelick ende vredelyck genyeten ende gebruycken, zonder hen te

doene, noch te laeten geschien eenich hinder, letsel oft moeyenisse; ter contrarien.

Want ons alsoe gelieft.

Des torconden hebben wy onsen zegel hier aen doen hangen.

Gegeven in onser stadt van Bruessele, den xvde – 15de

- dach van junio, int jaer ons heeren

duysent vyffhondert ende vierenvyfftich, van onsen keyserycke ’t xxxvde, - 35ste

- ende van

onsen rycken van Castillien ende anderen ’t xxxixte. - 31ste

Byden Keyser, den heere van Hacicourt, hoofft, men Nicasis Claissone, Joannes de

Damhoudere ende Aalbrecht van Loo, gecomitteerde vande financien ende anderen

jegenwoirdich.

1091

(signé) D’Overloepe

Het is vooral de passage rond het bier die ons interesseert.

item van elcker tonnen cleen inbrauwen bier, dat aldaer gesleten zal worden, thien

scellingen parisis, vander tonne dobbelen biere, veerthien scellingen parisis, vander

hollantscher keyte, ingelsbier ende alle andere uuytgebrouwen bier twintich scellingen

parisis, vanden amborgen ende oisterschen biere, van elcker tonne houdende

achtenveertich stoopen, sess scellingen, ende van elcker amborgen tonnen azyns zesthien

scellingen.

We krijgen hiermee zicht op de soorten bier die in de 16de

eeuw in Poperinge gebrouwen

werden.

Klein bier – kreeg een accijns van 10 schellingen. Klein bier was bier uit zemelen gebrouwen

en ook het goedkoopste bier. (9)

We vonden op de CD-Rom ‘Middelnederlands –woordenboek en teksten van het instituut

voor Nederlandse lexicologie uitgegeven door de Standaard, het ‘ierste musyck boexken’ van

Tielman Susato uit 1551.

Onder nummer 19 zit daar het volgende komische liedje waarin ‘cleyn bier’ een rol speelt.

We moderniseren de spelling enigszins.

Lekker beetje en kleyn bier

Gingen uit op avonteure

Zij kwamen bij avond in’t donker bestier

Voor dove mannens deure.

Klein bier sprak met zinne:

‘hoe geraken wij hierinne?’

‘Ik zal eens proeven met een kloppe’

‘wie is daar?’ sprak zij.

‘’t Is klein bier’ zei hij.

‘Neen, gij, daar en zit niet oppe;

maar wie is daar bij U?’

sprak daar een meisje schoon,

kijkende door een spleetje.

Hij zei: ‘’t Is lekker beetje.

‘Och, lekker beetje, zij die daar?’

die deur ging open zonder vaar,

men bedreef er vreugd boven schreven;

maar èn had lekker beetje – dit niet - gedaan;

klein bier waar buiten gebleven.

Dubbel bier werd uit tarwe gebrouwen en kreeg een accijns van 14 schellingen. Van dit bier

zei Mons Vasques, kapitein in het Spaanse bezettingsleger in de tachtigjarige oorlog; ‘het bier

dat van tarwe gebrouwen wordt, is zo licht van kleur als loog en het schuimt als het in de

kroezen wordt geschonken. Dit bier maakt even spoedig dronken als heel koppige wijn, in

tegenstelling met het bier dat uit gerst wordt bereid, hetgeen gezonder, minder koppig en

goedkoper is. (9)

Hollands ‘Keyt’ bier – kreeg een accijns van 20 schellingen net als het ‘Ingelsbier’.

1092

Het Hollandse ‘keyt’ bier was zoals gezien een gruitbier.

Het ingelsbier is dan weer de Engelse ale, ook al een bier dat gebrouwen wordt zonder hop.

Op het ‘amborgs en oisterschen’ bier, het gehopte bier, stond er slechts een accijns van 6

schellingen.

Eigenaardig genoeg lag het accijns op hopbier minder hoog dan die op het klein bier. De

accijns op gruitbier lag op 20 schellingen, meer dan drie maal zo hoog als het hopbier.

Ook hier in Poperinge, is het duidelijk dat Keizer Karel het hopbier favoriseerde.

In het oudste Duitse kookboek – het kookboek van Sabrina Welserin – uit 1553 –

(Sabrina_Welserin.html) vertelt deze onder recept nummer 174 hoe dat je bier lang goed kan

houden zodat het niet zuur wordt.

Eerst moet je het vat aanslaan en twee pinten bier in een pot laten lopen.

Neem dan een handvol korianderzaden, doe deze in een doekje en maak daarmee een kleine

bundel die je door het spongat in het vat zal kunnen steken.

Leg nu dit bundeltje in de pot, zet deze op het vuur en laat koken, ongeveer zo lang als het

nodig is om een ei hard te koken. Laat de pot niet overkoken.

Zet dan de pot aan de kant en laat hem afkoelen.

Neem dan wat klei en kneed dit met zout samen, tot deze zacht is. Neem dan drie verse eieren

en gooi ze in het bier. Hang dan het bundeltje koriander in het vat en giet er het bier dan de

pot terug in. Voeg daarbij een handvol hop en sluit het vat met een spon.

In Hasselt, in het Prinsbisdom Luik gelegen, werd in 1564 een ordonnantie door de

magistraat bekend gemaakt (52) waarin reeds een integraal verbod op het gebruik van gruit,

voorkwam: (RAH Stadsarchief I – ordonnantieboek I nr. 72 – folio 158v.)

… dattet verboeden wordt dat nyemant soe brieder, so burgher gruute nocht andere substancie

inder apotheicken gehaelt, om in sijn bier te brouwen, gebruycken en sall op die pene van drei

daelders…’

A. De Jaegher (31) vermeldt dat er op de 20ste

september 1567 er een ordonnantie van

Margaretha van Parma komt die verbiedt dat er hop, gezien de mislukte oogst omwille van de

droogte, uitgevoerd wordt. We vonden deze ordonnantie in de ‘Placcaten van Vlaenderen’ –

zie documenten 1 - en hierin wordt er ook verboden dat er andere grondstoffen in plaats van

hop gebruikt worden bij het brouwen.

Letterlijk staat er:

… ende ook inde brouwels vande voorseyde bieren eenighe dinghe te doen, daerinne niet

behoorende oft dienende, daervan de sommighe der menschen lichamen schadelick oft

hynderlick moghen syn, ende daeruyt hier naemaels vele zieckten zoude moghen spruyten….

Om één en ander ‘te remediëren’ wordt onder andere het volgende verboden:

… verbiedende ende interdicerende voorts meer allen brouwers, hueren dienaer, knechten

ende anderen, inde brouwels oft inde voorseyde bieren eenighe andere dynghen te doen oft

minghelen, ten ware met oorlof ende consent vande officieren, wethouders oft waerdeerders

daertoe ghestelt, de welcke eerst ende alvooren hen informeren zullen vande medeceynen

ende lieden hen dies verstaende, oft zulcke dynghen der menschen lichaemen hynderlick

zoude moghen wesen…

Waar men in deze voorgaande ordonnantie nog toelating kon krijgen om met ‘gruit’ te

brouwen, mits onderzoek of deze kruiden niet schadelijk zijn, is dit met de ordonnantie van de

5de

december 1589 definitief gedaan.

1093

De hertog van Parma bracht op de 5de

december 1589 (31 – zie ook documenten – doc 3) een

verordening uit, waarbij het verboden was te brouwen ‘met andere substantie ende

ingrediënten, dan met goede ordinarisse graen ende hoppe gelijck men hier voermaels plach te

doen.’ Daarmee had Vlaanderen ook zijn ‘reinheitsvgebot’.

Hierbij is er sprake (5) van bier waarin vermengd zijn ‘vele onbehoirlijcke substantiën ,

sommighe selfs verneynich – giftig - ende grootelijksch hinderlijck wesende aen de

gesontheijdt der menschen, alleenlijck dienende om die droncken te maecken ende de

herssenen vande persoonen te troubleren, die verweckende om des te meer den voornomden

dranck te continueren ende hem zelven buyten alle redelickheyt te stellen, waer uyt dikwils

twisten, kijvagiën, dulligheden ende rasernijen sijn spruytende, volgentlijck doodslagen,

blasphemiën ende meer andere afgrijselijcke feyten ende misdaden, oock diversche zieckten

ende somwyle de doot van vele persoonen’.

Het verbod stelde dat dit was ‘… op peine van te verbeuren boven het voornoemde brouwsel,

de somme van ’t sestig ponden van 10 groot onser Vlaemsche munt…’

Daarmee verkreeg men dat er alleen nog gehopt bier mocht gebrouwen worden,

wat natuurlijk een belangrijke stimulans was voor de hoppeteelt.

Eén en ander betekent niet dat er vanaf nu, altijd en overal, goed bier werd gebrouwen.

Uit het gedichtenboekje ‘Veelderhande geneuchlijcke dichten, tafelspelen ende refreynen’

dat in het jaar 1600 ‘Tantwerpen’ werd gedrukt, halen de onderstaande klacht.

(Het boekje werd o.a. terug uitgegeven door de Maatschappij van de Bibliofielen’ in het jaar

1899 te Leiden)

De dichter klaagt er over dat de accijnsen op het bier zo hoog zijn en dit ‘vooral sinds Maria

van Rossum kwam’. Wie dit was, is mij compleet onduidelijk, maar ze staat wel als voorbeeld

voor alle heren die het bier en ‘heer Halewijn’ met taksen belastten.

Een beklaeghelijck refereyn van dat arme bier; hoe dattet seer kranck ende

watersuchtigh is

Seer ghenoeglijc om te lesen

Ghy, lieve drincke broeders; bidt voor dit bier

Want den adem wil uyte, t’is seer kranc hier

T’en wasser noyt soo qualijcken ane

Wy moeten al blijven op de bane

Alle die daer geerne pleghen mede om te gane

Het wort seer beklaecht van menighen kuythane

Om dattet in alsulcken quale is ghesleghen

Van een jammerlijck gebrec, my deert dat ickt vemane

Want het heeft een groote water-ziecte ghekreghen

Ghy die daer raet of remedie weet teghen

Comt ende helpet doch, ut rechter ghenaden

Het heeft langhe tijt dus plat gheleghen

1094

Want dit arme bier heeft het water gheladen

Het heeft langhe ghesien seer bleeck ende blaeu

Maer nu ist t’eenemael flaeuwer dan flaeu

Het en heeft niet een haerken op zijnen kam

Ten heeft reuck noch smaeck, ten stont noyt so nauwe

En bysonder sints dat Maria van Rossum quam

Zy dede dat men’t eenemael zijn cracht benam

Al lagh het te vooren ghenoegh in qualen

Och, ick worde daerom so bloedelijcke gram

Datmen de schade op t’arme bier wil verhalen

En op mijn Heer van Halewijn, dat zij moeten betalen

Die soo menighen ghoeden ghilde kunnen versaden

Jae, ick vreese dat ons t’bier op t’leste sal falen

Want het arme bier heeft het water gheladen

Mijn heere de Kan sit soo deerlijck int ghetreure

Om dat dit arme bier als een magher leure

kranck is. Hy en weet ter werelt geen liever vriendinne;

men schooter wel een bout van seven ellen deure;

het leyt en zwalpt, ten heeft niet dan t’water inne.

Och, sterft het bier, ick verliese mijn sinne.

Ick sorghe jae, nae dat de sieckten uytswijsen

Want waer ick my keere of waer ick my winne,

Ick en hoore niemant het onnosele bier meer prijsen!

Och, condemen noch vinden eenighe provisien

Die dit arme bier een weynich mochte comen in staden

Comt thoont u hulpe, alle lieve accijsen

Want het arme bier heeft het water geladen

Het maeckt nu de broeders alle confuys

Om dat men t’arme bier doet sulcken kruys

T’welck in seven jaeren niet al te ghesont en was

Och het dede ons soo hertelijck loopen van huys

Als wij hoorden segghen dattet ghenas

Maer eylaes, nu ist teenemael inden plas!

Het swalpt inden buyc, ten can niet verheughen

En twort alle daghen hoe langher hoe argher gebras

Ten sal haest nau om wat te spoelen deughen

Niemant en achtet dan onnutte zeughen

die daer in plossen als eenden die baden

Dit is die meeste oorsaeke datment niet sal meughen:

Want het arme bier heeft het water gheladen

Prince, wy bidden u ootmoedelijc voor onse vrouwe

Soect doch remedie in eenighen wouwe;

op dat dit arme bier wat verfrayen magh.

De brouwers gaen soo deerlijck in de rouwe;

1095

Zy klaghen en kermen den gantschen dagh,

Ende alle drincke-broeders maken sulcken gheklagh

Een steenen hart sout moeten erbarmen

Omdat men dit bier noyt nareder en sagh

Ghy, biermakers, tis in uwer macht, wildy beschermen,

Verhoort het ghebedt van uwen armen

Ten is anders niet mogelijc dattet mach verfrayen

Doet het met wat meer hoppe en mout verwarmen

Want het arme bier heeft het water gheladen

We voegen bij dit voorgaande gedicht nog het laatste deel van ‘Vanden abt van Amfra, heer

tot Kannenburgh’, een parodie op het afleggen van geloften om in een klooster te gaan. De

dronkaard die lid wil worden van deze ‘kloosterorde’ dient zich aan al de statuten te houden

en dit zal tot het volgende leiden:

…

In onser cappellen staet dit beschreven

By den abt van Amfra verheven!

Voor wien dat bevend alle biertonnen ziet

Ter tijt alsmen een smacht op de rooster briedt

Hier hebben gheweest by ende overs

Poffers, blasers, ende kante klovers

Biersacx, smeerlacx, ende t’heel gheprol

Goutsche kuyte, hoppe ende knol

Ende ander die ick niet noemen en wil

Beschijt u broeck ende zwijgt al stil

Beseghelt den brief met gheel was hout nemmermeer ghelt in uwen tas

Onderteyckent met onsen hant teycken

U bedde dat moet ghy wel beseycken

Duysent vijf hondert int jaer ons heeren

Alle u ghelt moet ghy verteeren

Ende wort ghy dan van t’volkck verschoven

Int huysken met dat kruysken*, verteert dan u proven

*Het huysken met dat kruysken zal wel het armentehuis of het hospitaal zijn of hoe de

dronkaards tot de armoede vervallen!

Binnen de hophandel kwam er ook een ‘hopmaat’.

In het begin werd de hop gemeten met een soort mud – een inhoudsmaat – die voor Brussel

bestond uit 292.548 liter. (59)

Uit de costumen van de stad Brussel (40) konden we de volgende – ingewikkelde – bepaling

halen:

‘het hoppevat, nu genoemd de drafkuype, zal houden 23 ½ gelten of stoopen korens

gestreken.’

Aangezien we hiermee niet echt wijzer geworden zijn, moeten we gaan kijken bij de

korenmaat wat dan ‘23 ½ gelten’ kan betekenen. Daar vinden we het volgende:

‘1 mudde graen of 108 gelten of stoopen maken 6 zisteren.

1 zak of 90 gelt – 5 zisteren.

1 stuk of 54 gelten – 3 zisteren.’

1096

1 zister is dan 18 gelten of 4 viertelen of 2 halsters.

1 halster of 9 gelten is dan 2 viertelen.

1 viertel of 4 ½ gelten houdt 18 waelpotten of 4 meukens of pignolen in.

1 meuken of pignole is dan 3 1/8 lepelen of 4 ½ waelpotten.

En men concludeert:

‘Zoodat de 72 waelpotten of 50 lepelen of 16 meukens graen maken effen 1 zister.’

1 hopvat is dus omzeggens 13 zisters of 1146 waelpotten of 650 lepelen of 208 meukens!

Pas later, op het einde van de 15de

eeuw, werd de maat van hop meer en meer uitgedrukt in

een gewichtsmaat – de honderd pond.

In Gent werd in het jaar 1545 (104) een boekje gedrukt over de ‘droghe, natte ende langhe

maten …. ‘ waarbij de hop ook hoorde. Het bestond uit een vergelijking tussen de mat van

Gent en de amten die op andere plaatsen gebruikt werden.

We geven hier de letterlijke weergave van het hoofstukje over de hop.

Van der hoppe

Ghend de xvj – 16 – halsters, maken thoet te Delft, dats IX hoet Brughs.

Schoonhoven verleist op thoet te Delft twee achtendeelen.

Hoefden, een schippond, twelc es C pond ghewighs in hoppe, maeckt een Delfs hoet.

Utrecht de neghen mudden, maken te Delft een hoet.

Een mop uit de krant ‘De Toekomst’ van de 17de

juli 1870

Een vader aan zijn zoon

Beminde Alexander

Den brief waarin gij ons om geld vraagt, hebben wij niet ontvangen. Ik zend u hiernevens

eene oude kazak; laat u daar van eene nieuwe broek maken. Ook voegt uwe brave moeder er

tien franken bij buiten mijne weet; koopt daar nu goede boeken voor, omdat gij een verstandig

mensch worde, en niet dom blijve zooals

Uwe liefhebbende vader….

1097

Nummer 52 Doos Gazette November 2006

guido.vandermarliere@telenet.be

Boerenbetweterigheid uit het verleden

’t Westvlamsch is è styve schone toale

Myn voader en myn moeder enze myn èleerd

Myn voader moste wel dikkers zwyghe’n

Moar toen klapte myn moeder des te meer.

Beste Abonnee

We zullen maar beginnen met een mop uit de oude doos. Eéntje uit de Ieperse krant ‘De

Toekomst’ van de 17de

mei 1863.

Aan de deur van den hemel – Och! Sint-Pieter, ge moest mij, als ’t u belieft, binnen laten. – Ik

mag niet jongen, ge moet eerst naar ’t vagevuur gaan. – Maar Sint-Pieter lief, ik ben twintig

jaar getrouwd geweest. – Ha! Dat is wat anders. Gaat dan maar door, gij hebt uw vagevuur al

gehad.

Hop van Top Van de heer Paul Top kregen we de onderstaande foto en bericht.

Voilà,

misschien nog iets voor de volgende

gazette ?? in bijlage foto

genomen op de IJslandvaarder

Amandine

(trompe-l'oeil)in Oostende : een

prijslijst zoals er vroeger veel

hingen in onze café's. Let op het

merk "Leopold" dat ook te koop

wordt aangeboden. Deze

brouwerij had ten tijde van Expo '58

( en op de Expo zelf ) een kontrakt

met Roger TOP uit Proven, die de

hop mocht leveren aan de

Brusselse brouwerij. ( zie

ook boek " De familie TOP )

Saluutjes, Paul TOP

1098

Na even surfen op het net vonden we nog de onderstaande foto van de Brusselse brouwerij.

Een ietwat geflatteerde afbeelding van de brouwerij uit 1931 toen de Poperingse hop nog door

veel brouwers gebruikt werd.

Het hoppemuseum ging open!

Op de 18de

oktober – de woensdag – kreeg ik het genoegen om een 15-tal Poperingse gidsen

door het bijna hernieuwde hopmuseum te leiden. Ik had de indruk dat ze doorgaans positief

reageerden op de vernieuwingen.

Nu het museum er is – bemerken we ook beter de hiaten en mankementen ervan – maar we

zullen zo snel mogelijk de zaak proberen te ‘remediëren’.

Iedereen die kritieken heeft mag ze gerust bij mij kenbaar maken.

Maar het moeten wel ‘juiste’ kritieken zijn. Iemand wist mij te zeggen dat de zak van onze

zakker Wally verkeerd hing. Zij beweerde bij hoog en bij laag dat als je de zak op de tweede

verdieping ziet hangen, dat deze op de eerste verdieping op een andere plaats hing.

Dergelijke ‘sjamoteer’-truc kunnen wij zelf niet uithalen.

Gewoon dus eerst goed kijken voor je iets uit jouw botten slaat.

Zo was er ook iemand die beweerde dat die tegels in de sulferast niet op hun plaats waren. Die

tegels zijn echter wel origineel en ze zijn wel degelijk op hun plaats blijven liggen, maar een

sulferast is natuurlijk geen gewone boerenast.

Nog iemand anders wist mij te vertellen dat de ‘kepers’ die gebruikt werden binnen de

veldkalender; te dik waren, maar je moet eens kijken naar de foto’s op de achtergrond, daar

zal je zien dat die kepers wel degelijk zo dik waren.

Maar goed - al bij al – waren de reacties doorgaans heel positief.

Ga dus eens kijken, want het museum gaat al weer dicht voor een winterslaap op de 15de

november.

Op de 20ste

oktober 2006 ging het vernieuwde hopmuseum open. Ik had de eer en het

genoegen om als voorzitter van de Keteniers die voor het historisch advies instonden bij het

opstellen van de collectie – een voordracht te houden over de geschiedenis van de Poperingse

‘hommelschale’.

1099

Ik geef hier mijn tekst – maar wel zonder de foto’s – en met de belofte dat we deze nog eens

zullen uitwerken tot een ‘echt’ boekje.

De ‘Stadsschaal’ van Poperinge

Een korte geschiedenis Guido Vandermarliere

20 oktober 2006

Het oudste document dat in Poperinge gevonden werd en dat met hop te maken heeft; is een

akte uit 1257. Hierin wordt bepaald dat de heer Gripus de Craienbroch een deel van de

hoptienden – een soort belasting – aan de Sint-Bertinuskerk geeft in ruil voor drie bunders

grond gelegen in de parochie van Ruislede.

In het begin van de 15de

eeuw vinden we verdere sporen van de hopteelt in de streek. We

vinden het Poperingse woord voor hop ‘hommel’ in de Ieperse Costumen die van het jaar

1422 dateren. Daar lezen we:

Item, dat niement zijn beesten, tzij scapen, coyen ofte andere; laten gaen in andere lieden

hommelen oft caerden op boete van iij lb. Pr.

Wat zoveel betekent als dat niemand zijn beesten mag hoeden in iemands anders hoppe- of

kaardenveld. Doet hij dit toch dan kreeg hij een boete van drie pond parisis.

In het jaar 1428 krijgen we voor de Raad van Vlaanderen een proces tussen een aantal

Poperingse hopboeren en de abt van de abdij van Sint-Omaars die de wereldse heer van

Poperinge was.

De kwestie was dat deze boeren liever een financiële vergoeding als tiende op hun hop gaven

dan de tot dan toe gebruikelijke elfde ‘hommelpit’.

In die tijden kweekte men hop in een soort met wilgenhout gevlochten kuip - een hommelpit

– hoe deze teeltwijze juist in elkaar zat kan iedereen nalezen in ons onlangs verschenen boek

‘Reynold Scot en de Poperingse hopteelt – een handleiding uit 1578’. Het boek is van de pen

van Kristof Papin en mezelf.

De Raad van Vlaanderen bevestigden de abt in zijn recht van tiendenheffer maar de boeren

kregen ook gelijk en van dan af mochten zij een som betalen in de plaats van het moeten

afstaan van een hoeveelheid hop.

Die financiële bijdrage verschilde van jaar tot jaar, naar verhouding van de verkoopprijs van

de hop, die toen reeds en nu nog steeds ook al van jaar tot jaar sterk kon verschillen.

Daarom werd op Sint-Catherinadag van elk jaar – de 25ste

november - ‘de slag van de

hommel’ geslagen – waarbij door een select kransje mensen – de gemiddelde prijs van de

laatste hopoogst werd bepaald.

Op basis hiervan diende men dan zijn hoptiende te betalen.

Waarschijnlijk ligt in dit gebruik – en in de behoefte van de abt om een ‘objectieve slag van

den hommel’ te krijgen, het ontstaan van de ‘hommelwarrandeerders’ – wat gelijk te stellen

is met ‘hopkeurders’.

Spijtig genoeg zijn de oudst bewaarde stadsordonnanties slechts van uit het begin van de 16de

eeuw. Op de 22ste

december 1537 vinden we het volgende besluit:

Zo es gheordonneert bij den heere, wet ende raedenen van de stede van Poperinghe dat:

1100

Om alle questien ende gheschillen te weiren in de coopmansscepe van hommele ende oock

omme slach van hommele te neemen ende uut te gheven,

So es gheordonneert dat men daertoe van nu voortaen stellen ende commiteeren zal zeven

personen, ende die jaerlycks vernieuwen, mette eenen clerck daer toe.

Ende zullen dezelve personen hebben van elck hondert te visenteeren, omme goet oft quaet te

wyzen, 1 schelling parisis van elck hondert.

Ende van den slach te ghevene met de certificate daerinne begrepen 10 scellen parisis van

delcker reyse dat zij slach mette certificate ghevende.

Uit deze tekst kunnen we opmaken dat er in 1537 al een keuring van de hop bestond door

zeven aangestelde ‘warrandeerders’ die naast deze keuring ook jaarlijks de ‘slag van den

hommel’ moesten uitvoeren.

We vinden van af dan in het ordonnantieboek van Poperinge regelmatig besluiten – zoals dit

van de 2de

april 1541 – betreffende dit college van ‘hommelwarrandeerders’.

Onder ‘Poperingse hop’ werd alleen de hopsoort ‘de witte ranke’ verstaan. Alleen deze mocht

geteeld worden op het grondgebied Poperinge en werd naast gekeurd, ook gewogen en

verzegeld in de waag.

Uit een ‘verpachting van de balance’ uit het jaar 1689 leren we dat deze waag ‘aen den

Yperdam Coutter’ stond. De verhuring van deze waag gebeurde met ‘d’erfve daeronder ende

achter gelijck Frans Maes het selve nu es gebruyckende’ met daarbij ‘alle het ghewichte

daermede gaende soo groot als cleene in nomb’re van vierhondert zessenveertich pont’.

Daarmee leren we dat de stadsschaal op dat moment op de Kouter stond en misschien wel in

de huidige Guido Gezelle straat, die nog de naam van Schaalstraat gedragen heeft. Dat bleef

zo tot aan de aansluiting bij de Franse Republiek.

In 1796 vinden we immers een verhuring van de ‘balance’ terug waarbij deze gesitueerd

wordt in de Noordstraat, of de plaats waar nu het hoppemuseum staat.

Hier stond in de 16de

eeuw een huis die ‘Het Haantje’ werd genoemd en waar volgens

sommige bronnen, de rechtbank gevestigd was.

In 1627 werd dit huis met de bijliggende gronden aangekocht door de abt Philip Gillocq van

de Sint-Bertinusabdij van Sint-Omaars voor de nieuwe kloostergemeenschap van de

Recolletten die de taak kregen om een Latijnse school hier in Poperinge te stichten.

In 1630 kregen we reeds een uitbreiding met nieuwe kloostergebouwen tot aan de

achterliggende Bommelaarsbeek toe.

De patio van dit klooster is tussen deze gebouwen nog duidelijk zichtbaar en volgens het plan

van de oud stadsarchivaris Fiers, zou het huidige hoppemuseum staan waar eertijds de kerk

van het klooster zich bevond.

In 1796 werd dit klooster afgeschaft. Een tiental paters bleef in Poperinge wonen. De Recollet

Antonius Van overbeke, geboortig van Dentergem, werd hulppastoor te Reningelst. De koster

Cuvelier schreef in zijn dagboek dat Antonius op de 19de

juli1803 stierf. De 22ste

werd hij

begraven maar men bracht hem niet in de kerk. Zo schrijft hij: Alle de omstaenders waeren

bezig, met de reuk, die onverdraegelijk was, en men zag niemant bidden. Hebbe selve noyt iet

desgelyks geroken.

Hij stonk dus wel heel erg.

1101

Op de 22ste

februari 1798 krijgen we een nieuwe verpachting van de ‘publicque

weegschaele’.

Vrijheijt Gelijckheijt

Actum in de zittynge vanden 4de

ventose 6de

jaer der republique – present de borghers

Debeir, president Berten, De Sodt en Deroose, administrateurs, Maes commissaris van het

uytvoerende bestuer ende gheeedt secretaris

Conditien ende naspreken op dewelcke men alhier publicq ende al la hauletre naer

voorgaende publicatien ende affixien te pachte stelt een huys ende erve genaemt den Aria

gelegen in de Noortstraete binnen de commune van Poperinge ende als nu dienen sal voor de

publicque weegschaele deser commune en dit op de volgende conditien

Alvooren desen pacht geschiedt voor eenen tijdt ende termijne van drij, zes ofte negen jaer

eerstvolgende jaeren, met obtie aen den pachter van daer af te scheeden teijnden der drij

eerste ofte zes jaeren, behoudens doende behoorlijcke advertentie zes maenden daer te

vooren,

dies het leste jaer sijnen ingaende, nemen sal half maerte eerstcommende 17de

acht en

negentigh ende het leste jaer van betalynghe vallen ende verschijnen ter gelijcker date negen

ende tnegentigh.

Den pachter is ghehouden, verobligiert van wet, het moment van het verblijf van zijnen pacht

te stellen goede suffecante borge ende principael voor het bedragh van zijnen pachtsomme

deurende denselven pacht en vooral het gonnen hier inde besproken, dit ten contentemente

van dese administratie.

Daer sal van wegen dese administratie aen den pachter gratis gelevert worden, de

ijserbalance, schaelen, ende nodige gewichten met de cordage dit onder inventaris ende

waer voor den pachter zal responsable blijven, om t’eynden zijnen pacht de selve also over te

leveren

Dus het onderhoudt sal blijven spachters laste sonder afslagh op sijne pachtsomme…

Hieruit leren we dat het ‘college’ ondertussen ‘de Aria’ geworden is en deze Aria was de

stedelijke toneelzaal. Het ‘cultureel centrum’ van die tijd. Bij iedere voorstelling moest een

deel van het inkomgeld afgestaan worden aan ‘den dis’ het O.C.M.W. van die tijd.

En daarmee was de ‘balance’ voorlopig op de plaats waar het hopmuseum nu nog staat.

Op de 26ste

juni 1802 of de 7de

messidor van het jaar 10 krijgt de ‘maire’ van Poperinge de

vraag van de onderprefect om de tarieven van de publieke weegschaal door te geven. Hij

schrijft op de 22ste

messidor dat hij dit echter niet kan doen omdat er in deze stad geen

dergelijk bureau bestaat.

Al wat er hier nog bestaat – zo schrijft hij - is een soort openbare waag die geplaatst is in een

gemeentelijk gebouw en dat verhuurd wordt ten voordele van de stad. Eertijds had de stad een

eigen gebouw maar de stad is verplicht geworden om dit huis te verkopen. Het is echter

onnodig om een dergelijk bureau te installeren omdat het hier alleen goederen betreft die op

de markt verkocht zullen worden.

In het geval van de bestaande waag wordt er alleen hop verkocht en hop wordt nooit op de

openbare markt verkocht. Vandaar dat we het beter zouden vinden indien er gewacht kon

1102

worden om een openbare weging in te voeren tot er een algemene landelijke regeling

getroffen wordt.

De 4de

thermidor van het jaar 10 moet men echter vaststellen dat er geen rekening werd

gehouden met de opmerkingen van de ‘maire’.

Er dient wel degelijk een openbare weegschaal opgericht te worden met daarbij aansluitend

een weegtarief.

Op de 30ste

januari 1803 –of de 10de

pluviose van het jaar 11 komen de nieuwe gewichten

en inhoudsmaten aan te Poperinge. De officiële weger die aangesteld werd in de

publiekeweegschaal is François Nenot.

Het was nu in de publieke ‘balance’ waar de volgende gewichten afgeleverd werden:

1 myriagram of een gewicht van 10 kilogram. Een gewicht van 5 kilogram en één van 2

kilogram. Er was er nog eentje van 1 kilogram.

De rest van de gewichten, de lichtere, werden op het secretariaat van de stad afgeleverd.

Daarmee werd de Poperingse pond, die men eeuwenlang gebruikt werd, afgeschaft. Toch

wordt nog steeds het gewicht van de hop uitgedrukt in ‘pond’.

We geven hier even de lijst van het hopwaag personeel van het jaar 1805:

De hoppekeurders waren toen:

Joseph DeCoester als voorzitter van dit college en de heren Pierre André Ryckewaert,

François Huyghe, Jean Dequidt en Jean Lebbe.

Plaatsvervangende keurders waren: Jean Baptiste Nouwen, Jeaén Baptiste Bonte en François

de la Fonteyne.

De zakkers waren Philippe Bruneel, Joseph Vandenbroucke, Pierre Truant, Charles Debyser,

Pierre Taccoen, Louis Milleville en Dominicq Roye.

Als hulpzakkers waren er: Joseph Garcya, Jean Scheprzeel en Philippe Raekelboom.

Charles Debyser bleef echter niet lang zakker. Op de 14de

januari immers werd hij ontslagen

omdat hij geweigerd had de klokken te luiden op het bevel van de burgemeester. Geen enkele

andere zakker werd bereid gevonden om dit werk over te nemen maar de ‘maire’ kon moeilijk

al zijn zakkers ontslaan.

De zakkers werden mede geselecteerd op hun lengte. Het waren allemaal grote mannen die

naast het zakken van de hop ook allemaal lid moesten worden van de brandweer van

Poperinge.

In 1840 kon de stad echter het ‘Groot Sint-Jorishof, gelegen langs de Grote Markt op de

plaats waar nu het stadhuis staat, aankopen.

Het jaar daarop, in 1841 verhuisde de ‘hommelschale’ van de gebouwen in de Gasthuisstraat

naar dit hof. Hier, ongeveer waar nu het nieuwe gebouw is voor de stedelijke administratieve

diensten waren de hoppersen gevestigd. En dit zou zo blijven tot 1866.

De eerste helft van de jaren 60 van de 19de

eeuw was voor de Poperingse hophandel een

heel drukke periode met bikkelharde concurrentie, niet alleen van de internationale markten

maar ook van de nabij gelegen Franse dorpen Boeschepe en Belle die zich gesteund wisten

door een protectionistische Franse hoppolitiek èn van de naburige stad Ieper dat plannen

beraamde om in de hallen aldaar een hopweegschaal op te richten.

In Poperinge besloot men in eerste instantie tot het inrichten van een aparte hopmarkt.

1103

Op de 11de

mei 1865 besliste het stadsbestuur dat gezien Poperinge het centrum was van de

hopcultuur en dat sedert onheuglijke tijden, de meest belangrijke zaken relatief aan deze

industriële plant, op de vrijdag, de marktdag in deze stad, gebeurden, …

Er van dan af een hopmarkt zou ingericht worden in het Sint-Jorishof en dit op iedere

vrijdag van 10 tot 1 uur.

Op de 26ste

oktober 1865 werd het reglement van deze markt goedgekeurd door de

gemeenteraad.

Er kwam een verbod op het tot koop stellen van hop op andere plaatsen dan op deze markt.

De markt werd verdeeld in twee delen; op het ene gedeelte werd de hop van de ‘echte

Poperingse witte rank’ verkocht, terwijl men op het andere gedeelte andere hop – die van de

buitenparochies - mocht verkopen. De hop van de witte rank moest gekeurd, gewogen en

gelood zijn door de hopkeurders anders kon men een boete krijgen van 10 tot 15 frank.

Maar naast het oprichten van deze hopmarkt besloot men op de 19de

maart 1866 tot het

oprichten van een nieuwe weegschaal.

Op de 12de

mei 1866 werd deze beslissing van het college bevestigd door de gemeenteraad en

werd hiertoe 30.000 frank voorzien.

Op de 11de

juni 1866 kreeg men in Poperinge het bericht van de Bestendige Deputatie van

West-Vlaanderen dat deze akkoord ging met deze werken.

De plannen en de ‘Conditien en voorwaerden waer naer zal worden aenbesteed der uit te

voeren werken voor het maeken van een nieuw gebouw dienden voor een hommelschaal met

vier nasten voor het bereiden der hommel’ werden opgemaakt door de stadsbouwmeester

Louis Maertens. De aannemers die aangesteld werden waren de gebroeders Benoit en

Joseph Debyser.

We lezen even artikel 1:

Alle de gedeelten van het oud peerdestal zullen worden tot den grond afgebroken, de bryken

daer van voortkomende behoorlyk gezuiverd worden, als ook hout, pannen, yzerwerk en

arduynen bakken en de zelve te vervoeren op een bestemde plaets op den cour en heet greus

dadelyck van het werk verwyderen en dit blyft ten voordele van de stad.

Op de 25ste

mei 1867 kwam er al een aanpassing van de werken omdat het college van

burgemeester en schepenen opteerde om de vier voorziene ‘nasten’ aan te passen.

Zij maakten toen kenbaar dat ‘het gemeentebestuur van Poperinge van mening is in het

gebouw der nieuwe ’weegschael in de Noordstraet, vier hoppe eesten te maken voor de

bereiding en behoeding der hoppe bij middel van zwalig zuer ‘ en daarvoor werd er een

onderzoek ‘commodo en incommodo’ ingericht.

Deze ‘sulferasten’ waren van de eerste asten van deze soort in Poperinge en daarmee konden

de Poperingse hophandelaars weer mee met de moderne trend.

De gebroeders Debyser werkten hun opdracht af in 1867 en plaatsten een steen met het jaartal

‘1866’ in groene cijfers, in de gevel. Victor Maertens werkte als aannemer een remise,

paardenstallen en de poort af.

Het duurde nog tot 1875 vooraleer de hopmarkt ook vanuit het Sint-Jorishof naar deze nieuwe

locatie zou verhuizen.

1104

DE HOPMARKT - 7 januari 1875 – Schepencollege Poperinge

Burgemeester en schepenen maken kenbaar dat er op vrydag 22 january 1875 ten 11 uren

voormiddag in het hotel van regeering te Poperinghe zal voortgegaan worden tot een

onderzoek van commodo et incommodo betrekkelijk het ontwerp der verplaatsing der

hoppemerkt in de afhangelykheden van het lokaal der stadsweegschaal.

Al wie bemerkingen of tegenstellen te doen gelden heeft mag dezelve toesturen aan het

kollege van burgemeeser en schepenen.

Poperinghe den 7 januari 1875.

Blijkbaar was er echter niemand die hier tegen reageerde en vanaf dan vond de hopmarkt

plaats achter de ‘hommelschale’ – of waar nu de moderne aanbouw gerealiseerd is geworden.

In 1884 besliste de gemeenteraad om de stadswaag uit te breiden. De Ieperse architect

Lernould Wicart tekende de uitbreidingsplannen in de zelfde stijl als het bestaande gebouw.

Op de 24ste

juli keurde de Bestendige Deputatie van West-Vlaanderen deze plannen goed en

op de 1ste

september werden deze werken uitgegeven.

Bij het afwerken van dit gedeelte van dit gebouw plaatste men een gelijkaardige steen in de

gevel maar dan met het jaartal 1885, het jaar van de afwerking.

In september 1885 kwam er te Poperinge een reglement op het gebruik van de persen en

de asten die zich in de stadsweegschaal bevonden.

Artikel 1 bepaalde daarbij dat de kwekers en de handelaars die gebruik wensten te maken van

de asten en de persen zich dienden in te schrijven op een lijst die bijgehouden werd door de

gezworen weger.

De hop (artikel 2) die in de asten gebracht werd diende de dag daarna weggenomen te worden

voor 6 uur ’s avonds zodat er dan meteen een nieuwe vracht in kon.

Indien dit niet gebeurde mochten de ‘warrandeerders’ de hop weghalen op kosten van de

eigenaar. (artikel 3)

De kwekers en de handelaars dienden zich te houden aan hun plaats van inschrijving en

dienden 10 frank borg per gebruikte ast te betalen. (artikel 4)

Deze sommen werden gebruikt tot profijt van de stad voor het geval er schade aan de asten

werd gebracht.

Artikel 5 bepaalde dat de persen die opgesteld stonden, alleen mochten gebruikt worden voor

Poperingse hop, na verificatie en preparatie van de hop in de asten.

Er waren 3 persen; A,B en C voor ‘vierkante’ zakken van 175 kilogram. De 4de

pers was voor

‘vierkante’ zakken van 130 kilogram. Daarnaast waren er nog 2 persen voor rondezakken van

140 kilogram.

Het tarief stond op 5 frank per geëmballeerde zak.

Indien er zakken gebroken werden aan de persen, diende men deze te vergoeden en daarbij

kwam er 10 frank per dag dat de pers stil stond. (artikel 6)

De kwekers en handelaars werden verantwoordelijk gesteld voor hun knechten en de door hen

aangestelde werknemers. (artikel 7)

Artikel 8 stelde dat de hop die niet geperst werd en die men achterliet in de lokalen, en die

samen 1500 kilogram bedroeg, door de eigenaar diende opgehaald te worden, zo niet ging

men over tot het persen ervan.

Alle geperste hop diende ten laatste op drie dagen tijd, weggebracht te worden. Indien dit niet

gebeurde werd er 50 centiemen aangerekend per 100 kilogram hop en per dag die in de

weegschaal bleef liggen, of deze nu al dan niet geperst was.

1105

De gezworen weger en de ‘warrandeerders’ werden daarbij bevoegd verklaard om het

reglement uit te voeren.

In 1885 hadden we maar vier hoppekeurders; de heren Ryckewaert, Schabaille en Devos-

Debaene.en hun voorzitter Devos-Vandenbussche. De beëdigde weger was toen Charles

Delbaere.

Hert reglement op het keuren en wegen van de hop veranderde nog een aantal keren maar in

de ‘stadsschaal’ bleef men de hop keuren, sulferen, wegen en verkopen tot na de tweede

wereldoorlog.

In 1947 werd de stadsschaal omgevormd tot ‘het hopinstituut’ van waaruit in 1971 het

hoplaboratorium werd uitgebouwd en alwaar de kwaliteitsbepaling van de hop met

elektronische apparatuur werd uitgevoerd.

Dit laatste werd uiteindelijk gesloten en in dit oud gebouw werd nu in 1980 het hopmuseum

ingericht. En nu zitten we aan de hernieuwing van dit museum.

Ik dank u voor uw aandacht.

En dus op de 20ste

oktober 2006 was er de opening van het hopmuseum. Op de 21ste

- de

zaterdag kregen we 280 bezoekers te verwerken en op de 22ste

– de zondag – waren de

bezoekers niet te tellen.

De volgende mop met een baard komt uit ‘De Toekomst’ van de 25ste

oktober 1863.

Twee heeren en eene dame zaten onlangs in eenen wagon van den ijzeren weg, geen der drij

kenden elkaar. Het konvooi was in vollen gang en eensklaps kwam men onder een tunnel of

onderaardsche weg: het werd natuurlijk al met eens donker…

Een der twee mannelijke reizigers, die zeker een farceur was, gaf eenen luiden kus op het

averegste zijns hands en ter zelfder tijde eene oorveeg aan den anderen die regt over hem in

het rijtuig zat. – Dezen laatste geheel bedweld, riep uit: “Madam! Het is ik niet!’.

1106

Biologisch boeren in 1882

Uit ‘De Kunstbode’ uit de krant van de 25

ste juni 1882

Landbouw De wijsheid der Voorzienigheid en ’s Menschen Dwaasheid –

Waarom doodt men de spinnen elders dan waar zij in den weg zijn, dewijl zij de vliegen, die

ons kwellen, doen omkomen?

Waarom verplettert men den voet dien fraaien gulden aardkever, welke in onze hoven loopt,

dewijl hij de rupsen, bladluizen, slekken en meikevers beoorloogt?

Waarom de onvenijvige adder dooden, die van veld en andere muizen leeft? Zij heeft nooit

iemand gebeten.

Waarom het argeloos hageslangetje dooden, dat de sprinkhanen knipt?

Waarom den koekoek doen sterven, wiens geliefkoosd voedsel de zoo venijnige haarrups is,

en dij wij zonder letsel niet kunnen aanraken?

Waarom den oorlog voeren tegen de musschen die, bij gebrek aan insekten, slechts een

weinig graan vreten, en bij voorkeur, de aan het graan schadelijke insekten vernielen?

Waarom de pimpelmees dooden en de grasmusch, die de vijanden der duizendpooten

(muurvarkens) en der wespen zijn?

Waarom op de spreeuwen schieten, die enkel tot ’t middelmatig wild behooren, en hun leven

doorbrengen met larven te vreten, ja, ons vee ‘afvlooien’ op wiens rug zij zich in de weiden,

ongestraft neerzetten, tot het blijkbaar genoegen der dieren zelven?

Waarom de meezen met strikken vangen, als men weet dat zij jaarlijks drijmaal uitbroeien,

gedurende welken tijd ieder koppel meezen gemiddeld 420,000 wormen en insecten vatten,

om hunne jongen te voeden.

Waarom de zwaluwen dooden, daar men weet, dat zij enkel van insekten leven?

Waarom de zonnekever (onze-lieve-Vrouwe-beestje) plat drukken, welke zich met bladluizen

voedt?

Waarom de padde verpletteren, die slekken, insekten met hoornvleugels en mieren vreet?

Waarom aan duizend kleine muggen het leven redden met den geitenmelker uit te roeien?

Waarom de vledermuis ter dood brengen, die de nachtvlinders en de meikevers (molenaars)

den zelfden oorlog aandoet als de zwaluwen den muggen?

Waarom de spitsmuis dooden, die van aardwormen, gelijk de muis van graan, leeft?

Waarom zeggen dat de steenuil duiven en jonge kiekens eet, dewijl dit valsch is?

Waarom hem uitroeien, eermits hij het werk verricht van zes of acht katten, met ten minste

zes duizend muizen ’s jaars te vreten?

Waarom het goede met het kwade vergelden, door de bron van het goede te dempen?

Met één woord, waarom gaat er in de XIX° eeuw zooveel onwetendheid met snoodheid

gepaard?

en waarom gaat er in de XXIste eeuw zoveel onwetendheid met snoodheid gepaard?

1107

Liederen over den Grooten Oorlog.

Zoals beloofd in het speciale septembernummer (nr. 49) van ‘Doos Gazette’ gaan we hier

verder met twee oorlogsliederen over de eerste wereldoorlog of ‘den grooten oorlog’. In

nummer 49 waren de Duitsers ons land binnen gevallen. Dinant wordt veroverd. De Duitsers

zullen doorstoten tot Parijs!

Dinant

Uit ‘Liederen na den oorlog’ - zangwijze: morgenrood

O Dinant! O Dinant!

Sieraad van het Walenland

Hangend aan de beiaard* wanden

Spieglend uwe lustwarranden

‘k zie u nu tot puin verbrand

O Dinant, arm Dinant!

Mikpunt der bandieten hand

Eerst geplunderd, toen beschoten

Dan met vuurstof overgoten

Ligt gij daar tot as verbrand

O wat lijden stond te beiden

’t arme volk der Waalse gouw

Zeven honderd mensen vielen

Droevig werk der lage zielen

Van het Duits soldatengrauw

Twaalf kleinen** voelden ’t schrijnen

Van het scherpe Pruisisch zwaard

Moederarm was geene hoede

Voor die vuige Herodes woede

Van dat volk in beest ontaard

Eerst u plagen dan belagen

Eerloos roven uwe eer

Waardig werk der grijs trawanten

Cultuurvolk! Maar stans klanten

Uitschot van het Duitse heer.

*Beiaard heet de rots waartegen Dinant gebouwd is

**Twaalf kinderen werden in de armen der moeders vermoord

Naar Parijs

Uit ‘Liederen na den oorlog’

1108

Mijn volk, op reis!

Nu gaan wij naar Parijs

Daar zuipen wij, als wij er zijn

den fransen wijn

Een maand of vier, dan zijn wij weder hier

Dan is het gans fransozen land

in onze hand

En iedre Pruis

ging, o zoo blij van huis

van kop tot teen in ’t nieuw gezet

en krakend net,

vol cosmetiek

en geurwerk. De muziek

zal spelen hare schoonste wijs

al in Parijs

En ieder oog

keek blijde naar omhoog

en zocht waar de Eiffeltoren stond

op Fransen grond

Maar ach! Die reus

verrees niet voor hun neus

De Pruisen vroegen ’t klonk maar vies:

wo liegt Paries?

Zoo ging de reis

Al naar het schoon Parijs

Och ziet, hoe alles tegenvalt:

Op eens was ’t halt

In Belgenland

Aan ’t glibberig Yzerstrand

Daar werd de dolle vaart gestuit

De reis was uit

De cosmetiek

En al het schoon muziek

Het pikpik fijne Duitse volk

Viel in den kolk

De Duitse trots

Kreeg nooit zoo felle bots

Als aan het glibberig Yzerstrand

Van Belgenland

Tot de volgende gazette!

1109

Nummer 53 Doos Gazette December 2006

guido.vandermarliere@telenet.be

Boerenbetweterigheid uit het verleden

Drollige ogen is een dul herte

Beste abonnee

In deze gazette krijg je eerst een heel andere uitleg over de Poperingse keikoppen en daarna

twee oorlogsliederen van de grote oorlog, en dan een kerstverhaal van Albert Warlop en

verder voor ene keer geen nieuws over ons aller monumentenstrijd, daarop moet je wachten

tot de volgende ‘gazette’– veel leesplezier.

Kijk op de keikop

*

***

De heks van Mallegem en de keikoppen

De spotnaam voor de Poperingenaars is reeds eeuwen lang: de keikoppen. Men verhaalt dat zij deze naam kregen naar aanleiding van hun twist met die van Ieper.

Op de 28ste

okober 1322 immers kreeg Ieper van de graaf van Vlaanderen, Lodewijk van

Nevers, het voorrecht dat er geen laken van eerste kwaliteit meer geweven mocht worden in

de omtrek van ‘drie uur gaans’ buiten de stad Ieper.

De Ieperlingen gingen alleszins snel genoeg om op drie uur tijd in Poperinge te geraken en

vonden dan ook dat Poperinge dit laken niet meer mocht weven. Die van Poperinge

wandelden echter traag genoeg om op drie uur tijd niet in Ieper te geraken, en vonden dan

ook dat zij wel het laken mochten verder weven.

Eén en ander leidde natuurlijk tot de nodige gevechten waarbij de huizen net buiten

Poperinge, in brand werden gestoken. Daarom ook werd dit gehucht de ‘Brandhoek’

genoemd.

Wat echter ook bepaald werd, - als ik het mij goed herinner – is het feit dat de Ieperlingen

ook een verbod oplegden om ‘groot bier’ – te mogen brouwen – ook al drie uur gaans – van

Ieper uit. En dat betekende dan ook weer dat de Poperingenaars alleen nog maar ‘cleen bier’

of fluitjesbier mochten brouwen, wat alleszins betekende dat ze geen hopbier mochten

brouwen, alleen nog bier zonder hop in en bier zonder hop werd ‘keyte’ – bier genoemd,

zoals het bier dat uit Holland werd ingevoerd. Het Hollandse ‘keyte’ of ‘kooyte-bier’.

De Poperingenaars legden zich zo maar niet neer bij deze besluiten en werden dan ook door

de Ieperlingen ‘keytekoppen’ of keikoppen genoemd. De Poperingenaars noemden die van

Ieper, de Ieperse kindjes omdat deze als kinderen bij de graaf hun beklag gingen maken.

Volgens de Ieperlingen zelf kregen deze de ‘eretitel’ ‘mijn kinderen’ van Margaretha van

Konstantinopel de vrouw van Gwij van Dampierre, die hen zo noemde omdat de Ieperlingen

het losgeld voor haar zonen betaalden.

1110

Over de juiste betekenis van het verwijt een ‘keikop’ te zijn, moeten we ons geen illusies

maken; een keikop is simpelweg een zatlap, een dwazerik, een idioot. In de ‘Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde’ wordt een sketch aangehaald die door

de rederijkerskamer ‘De vierighen Doerne’ van ‘sHertogenbosch werd opgevoerd.

Hierin worden naast onder andere Alven, Alvinne, Peerken vanTuyl, Coppen van Mal, Heyn

van Sotteghem, ook Maas van Keyendaal opgevoerd.

Maas van Keyendaal staat hier tussen de andere zotten.

De kei als teken van zotheid vinden we ook in de uitdrukkingen ‘De kei is koning’, de kei

leutert hem en ‘Vaar naar Leiden en laat u van den kei snijden’. Op deze uitdrukking komen

we nog terug!

Bij Bomhoff en Kramers vindt men nog: Hij heeft een kei in zijn hoofd; hij is met den kei

gekweld en dat is een kei van een vent…

In het ‘Boec der amoreusheyt’ staat het volgende versje:

Hoe is uwen name?

Plomp sonder arch, mijn Heeren

Dats mijnen name, wildijt weten

Ick hebbe oyt al te gheerne wittinghen gheten

Want te Malleghem ben ick ghebroet

Ende die van Sotteghem hebben my ghevoet

Met suyvele van den keyberschen driessche.

De keiberschen driessche = zotte weide

1111

Bruegel nam rond 1550 dit thema ook over en tekende de ‘Heks van Mallegem’. In een latere

versie kwam daar een gedichtje onder te staan:

Ghy lieden van Mallegem, wilt nu wel zijn gezint

Ick vrou Hexe wil hier oock wel worden bemint

Om u te genesen ben ick gecomen hier

Tuwen dienste met myn onder meesterssen fier

Compt vry den meesten met den minsten zonder verbeyen

Hebdy de wesp in thooft oft loteren u de keyen.

We vinden hier in dezelfde tekening ook het symbool van onze ‘heks’ terug.

Men ging er van uit dat Heksen en ‘brouwerssen’ bijna synoniemen waren.

We zien centraal in deze tekening een vrouw, een ‘onder meesterse’ van de heks, een man met

een kan bier in zijn schedel gieten.

Ik denk dat de betekenis duidelijk is; de heksen zorgden er voor dat de mannen dronken

geraakten zodat de kei in het hoofd bleef lutteren. Zo bleven de mannen keikoppen of dwazen.

Dat de Ieperlingen de Poperingenaars ‘keikoppen’ noemden, is op zich niet verwonderlijk.

Of misschien zat er toch nog wat meer waarheid achter. Misschien was het bier dat deze

Poperingenaars dronken, toch met gehopt gruit gemaakt en kleefde hieraan nog steeds de

oude heksenreputatie.

Al bij al, de Poperingenaars lieten deze spotnaam niet aan hun hart komen en maakten er

uiteindelijk zelf een erenaam van.

Hetgene ons echter misschien wel het meest over ‘de kei’ kan vertellen, is het ‘referein 35’

van Jan van Stijevoort uit 1524. Deze tekst werd geëditeerd door de heren Frederik Lyna en

Willem van Eeghem en is te vinden op internet onder

http://www.dbnl.org/tekst/stijoo1refe01/colofon.htm

Het referein draagt de titel: ‘Die keije verborghen onder die blesse bloot’ We geven hier eerst de oorspronkelijke tekst en proberen deze dan te ‘hertalen’ waarna we

onze commentaar zullen geven.

O Moria zeer hoghe vernaemt

Waeromme draecht morus syn blesse naect

En de keye bedect tsamen aen thoot versaemt

Daer syn veel redene daer elc nae haect

O Moria, zeer hoog vernoemd

Waarom draagt Morus zijn bles bloot

En de kei bedekt, gezamenlijk aan het hoofd

Daar zijn veel redenen waar naar ik raad

Die questie heeft die solucie gheraeckt

Om dat die keije is int thoot gheleghen

Hij heeft die blesse soe onvruchtbaer gemaect

Want hy tot droocheyt es gheneghen

Die keye is oock bedect om dat versweghen

Sou bliven / weer die keye es cleyn of groot

Sulcke privilegie heeft hy gecreghen

Soe en eest gheen wonder dat schuijlt in thoot

Die keye verborghen onder die blesse bloot

De kwestie is bijna opgelost:

Omdat de kei in het hoofd zit

Heeft hij de bles onvruchtbaar gemaakt

Want hij droogt gemakkelijk uit

De kei is ook bedekt, omdat verzwegen

Zou blijven, of de kei klein of groot is

Zulk voorrecht heeft hij gekregen

Zo is het geen wonder dat hij in het hoofd zit

De kei zit onder de blesse bloot, verborgen

1112

Die keye verborghen sal bat gedijen

Dan bloot gelyck die rape moet

Want waer hy bloot, men souder ut snijen

En waer hy uute, ten waer niet goet

Want half sot, half vroet, wel leven doet

Dwelc doet die keye / soe eest wel noot

Dat hij sij verborghen om ons behoet

Aldus blyft ons by tot inder doot

Die keye verborghen onder die blesse bloot

De kei die verborgen is, zal beter gedijen

Dan als hij bloot als een raap zou liggen

Want als hij bloot lag, zou men hem eruit

snijden

En als hij uit het hoofd was, deugde dit niet

Want half zot, half wroet, doet goed leven

En hiervoor zorgt de kei, zo is het nodig

Dat hij verborgen blijft, voor ons geluk

Aldus blijft hij bij ons tot in de dood

De kei verborgen, bloot, onder de bles

Die keye es dierbaere dan ivorie

Dan drie ander stenen, ja, vijf of sesse

Soe moet hy gedect syn in een cyborie

Beter dan van gouwe off van cypresse

Men machem niet sien dan duer die blesse

Soe es die keye een costelyck steen en fijn

Hij laet hem sien meestedeel in de kermesse

Duer die bloot blesse mer als een beschijn

De kei is dierbaarder dan ivoor

Dan drie andere stenen, ja, zelfs vijf of zes

Daarom moet hij gedekt zijn in een cyborie

Het liefst van goud of van cipressehout

Men mag hem dus niet zien, dan enkel maar

door de bles

De kei is immers een kostelijke steen en fijn

Je mag hem alleen zien met kermis

Dan schijnt hij door de haarbles

Van natueren en can hij niet stille gesyn

Dis die blesse moet lyen menighen stoot

Soo werste ghebloot en lydt groot ghepyn

Want niet en cesseert inder hersenen scoot

Die keye verborghen onder die blesse bloot

Van nature kan hij niet stil zijn

Want de bles krijgt heel wat stoten

Zo wordt de kei ontbloot en lijdt hij grote pijn

Want niets stopt in de schoot van de hersenen

De kei zit verborgen onder de blote bles

Al eest datmen niet en weet certeijn

Weer die keye is cleyn of groot int groijen

Na dat die blesse dicke, dunne oft cleyn

Daer nae soe machment sien en vermoijen

Sonderlinghe als die boonen bloijen

En die wittinghen syn in hoer fluere

Den keijen dan grote crachten toe vloyen

En quellen die blessen mit grooten viguere

Al is het dat men het niet zeker weet

Of de kei klein of groot gegroeid is

Naargelang de bles dik, dun of klein is

Kan men het wel vermoeden

Zeker als de bonen bloeien

En de wittingen zijn in hun fleur

Dan komen er grote krachten naar de kei

gevloeid

En doet het haar pijn met groote kracht

Die keyen syn oock wonderlyc van coluere

Mer meestedeel wit nochtans oec groyn en

root

Deen mitten keye gaet lichtelyc duere

Dander draecht int hoot soe swaer als loot

Die keye verborghen onder die blesse bloot

De keien zijn ook wonderlijk van kleur

Maar voor het merendeel zijn ze wit, ook

soms groen of rood

De ene draagt zijn kei gemakkelijk

De ander hem zo zwaar in het hoofd als lood

De kei zit verborgen onder die blote bles

1113

Prinche

De keye crachtich als driakele

Es somtyts groter dan de keyaert

Nochtans blyft hy in syn tabernakele

Mer hoe coempt datte, trouwen by mirakele

Ghelyck die mane thoot beswaert

Want al es die mense volwassen gebaert

Nochtans die keye wast mit grooten tasse

Hoe ouder hoe sotter, dats een woort vermaert

Prinse

De kei is zo krachtig als driakel

En soms zelfs groter dan de keiaard

Nochtans blijft hij in zijn tabernakel

Maar hoe dat komt, is een mirakel

Gelijk de maan die het hoofd verzwaart

Al is de mens volwassen gebaard

Nochtans de kei groeit snel

Hoe ouder hoe zotter, dat weet men wel

Soe es die keye wel groot van wasse

Mer hy es onsienlic soe es hy te passe

Anders soe waert te groot een cloot

Aldus blyft invisibel indie casse

Die keye verborghen onder die blesse bloot

Zo is die kei groot geworden

Maar je kan hem niet zien, zo goed past hij

Anders was hij als kloot te groot

Daarom blijft hij onzichtbaar

De kei blijft verborgen onder de haarbles

Het ‘refrein’ begint dus me de vraagstelling aan ‘Moria’ waarom ‘Morus’ zijn haar bloot

draagt maar de kei in zijn hoofd, bedekt.

Wie Moria is, wordt niet gezegd.

Klassiek was dat men een klassieke godin aanriep en als we het lijstje daarvan gaan bekijken

vinden we ‘Moerae’ of in het Grieks ‘Moira’ als de beste mogelijkheid.

Van Dale, het groot woorenboek der Nederlandse taal leert ons dat de Moiren, de

schikgodinnen waren, drie in getal, die het lot der mensen bepalen. Zij heten bij Hesiodus

Clotho, Lachesis en Atropos. Clotho is de spinster, die bij de geboorte van ieder mens

zijn levensdraad begint te spinnen; Lachesis houdt hem in stand en Atropos, de

onafwendbare, knipt de levensdraad door als het daarvoor bepaalde uur slaat.

Bij de wieg en bij het graf zijn hun plaatsen.

Volgens Luc Machiels en Eddy Valgaerts in hun boek ‘De Keltische erfenis’ werden de

godinnen gekerstend en kregen de heiligen Genoveva, Bertilia en Eutropia de zware

plichten van hen te vervullen.

Clotho, de spinster, werd dus Genoveva en deze naam wilt eigenlijk Guinevere of ‘wit wuf’

zeggen. Bij het afbeelden van Genoveva in de Roomse kerk, werden haar attributen een

brandende kaars – als teken van wijsheid en/of leven – en een boek . Soms wordt haar nog een lam gegeven en Genoveva van Parijs wordt nog regelmatig met en

spinrok afgebeeld. Niet alleen Genoveva maar ook haar ‘drie gezusters’ worden op

driekoningen gevierd.

De ‘morus’ die zijn blesse naakt draagt, maar zijn kei bedekt, is de ‘dwaas’. Het prisma –

woordenboekje Latijn – Nederlands leert ons dat ‘Morari = gek zijn’ is.

We zitten dus hier duidelijk met de kei in het hoofd.

1114

Nu zou ‘Moria’ uit de aanroeping ook misschien wel gewoon ‘dwaasheid’ kunnen betekenen,

maar ‘spinsel’ of ‘dwaasheid’ is voor ons eigenlijk toch hetzelfde.

Onder ‘morum’ vertelt mijn prisma - woordenboekje ons nog, mogen we ook enerzijds

moerbei of anderzijds braambes verstaan. Blijkbaar al dat soort vruchten die op een bes of

een hoppebel gelijken.

En ‘Hoppebel’ is niet toevallig de spotnaam voor die van Schijndel, nie zo ver van Breugel

dat nu in Nederland ligt maar vroeger gewoon in Brabant lag en betekent ook zoveel als

dwaas. De nar draagt ‘hop’- bellen aan zijn muts om duidelijk te maken wie hij is.

Conclusie: hopbel = morus = dwaas

De kei is bedekt om een aantal redenen die wel heel praktisch van aard blijken te zijn.

De eerste reden is dat hij gemakkelijk uitdroogt. Bedekt met haar wordt hij beter beschermt

tegen de zon en de warmte. De kei moet dan ook met het nodige nat – of bier - overgoten te

worden zodat hij blijft lutteren.

De tweede reden die aangehaald wordt, is het feit, dat je dan niet kan zien of de kei groot of

klein is en je dus niet kan zien of ne met een grote of kleine dwaas te maken hebt.

Daarbij komt dat de kei die verborgen is, beter zal gedijen. Kon je hem zien, dan zou men

hem uit het hoofd snijden.

De gevolgen van het verwijderen van de kei uit het hoofd zouden verschrikkelijk zijn. Voor

een mens is leven zonder dwaasheid in zijn hoofd misschien wel mogelijk maar zeker niet aan

te bevelen.

De dichter stelt immers voor op dat ‘half zot, half wroet’ de beste manier van leven is en

dank zij de kei is dit mogelijk.

Daarom blijft hij best in ons hoofd zitten tot aan onze dood.

De kei is dus heel waardevol en je mag hem alleen zien met kermis.

Van natuur uit kan hij niet stil liggen in het hoofd. Hij ‘lotert’ of ‘luttert’ dus. En krijgt het

haar een duw, dan lijdt de kei ook grote pijn.

Of de kei klein of groot is, kan men vermoeden naargelang het haar dik of dun is.

En dan komt er een heel mysterieuze zin:

‘Zeker als de bonen bloeien en de wittingen in hun fleur zijn’.

Dan komen de meeste krachten naar de kei gevloeid en doet het haar erg pijn.

Die bonen zijn te associëren met het driekoningenfeest. In de vroegste tijden werd er met

driekoningen met bonen gegooid om de geesten en de duivels van zich af te houden. Nu wordt

diegene die de boon uit de taart op zijn bord krijgt, tot dwazen koning gekroond.

Maar wat zijn wittingen en wanneer zijn deze in hun fleur?

Hiervoor kwamen we in het versje uit het ‘Boec der amoreusheyt’ ook al het zinnetje tegen:

‘Ick hebbe oyt al te gheerne wittinhen gheten…’

Volgens het ‘Woordenboek der Nederlandsche taal’ kan het middelnederlandse ‘witting’ een

woordspeling zijn. Als bewijs haalt men daarbij de volgende zinsnede aan:

1115

Men vindt esels, die hen van wysheyden beroemen om datse te Loven hebben wittinghen

gheten; dan zynder esels, ic en wilse niet noemen, die ander willen leeren en selfs wanen

weten …

De ‘wittingen’ in het versje van het ‘boec der amoureusheyt’ lijkt mij hieraan te voldoen. Ick

hebbe oyt al te gheerne wittinghen gheten, wilt dan zoveel zeggen als; ‘Ik heb teveel domme

geleerdheid opgedaan…’

‘Wit’ komt hier dus weer voor als ‘slim’ zoals in het Poperings ‘’Ie wit oek olles!’

In het gedicht van Jan van Stijevoort denken we echter in eerste instantie aan een plant die in

haar fleur of bloei is.

Wanneer we hier dan Rembert Dodoens’ Cruijdeboeck’ uit 1554 (25) op naslaan, komt de

witte bryonie – bryonie alba – of de witte wijngaard met een zwarte variant, hiervoor het best

in aanmerking. Bij zijn ‘cracht en werckinghe’ vermeldt Dodoens ten andere het volgende:

‘Die wortel van die swerte bryonie es tot allen den voorghescreven oock goet ghelyck die

witte bryonie maer niet zoo sterck ende es sonderlinghe dienstelijck tjeghen die vallende

sieckte ende swijmelinghe in thooft/ ende om die urine te lossene /die natuerlijcke

cranckheyt der vrouwen te verweckene ende om die verstopte ende gheswollen milte cleyn te

makene.’

Vooral het nut van deze plant voor de ‘zwijmeling in het hoofd’ doet ons veronderstellen dat

dit wel de ‘witting’ zou kunnen zijn.

Deze witte wingerd gelijkt sterk op hop en nog veel sterker op de vroegere hop met enkele bel

- zoals we die kennen uit de eerste tekeningen uit de kruidenboeken.

Naast de witte bryonie, denken we immers ook aan de hop.

Dodoens schrijft over de hop in 1554 onder andere het volgende over:

Die tamme hoppe heeft rouwe stelen met cleynen scerpen doornekens, om die staken daer zij

aen gheplant es, huer selven windende ende sseer hooch wassende.

Die bladeren zijn rouw, den bladeren van witte bryonie schier ghelijck, maer wat mindere

inghesneden ende bruynder van verwen. Aen dopperste van den stelen tusschen die bladeren

wassen ronde witte lanckachtige bollekens diemen belle nuempt, niet anders wesende dan

vele witgeele cleyne bladerkens tsamen in een ghedronghen.

De oudste en oer-hoppesoort in Poperinge, had witte bellen en werd dan ook de ‘witte rank’

genoemd. Rembert Dodoens sprak in 1554 in zijn kruidenboek bij de hop ook over witte

bellen.

De keien zijn ook wonderlijk van kleur maar toch voornamelijk wit. Hoewel ook soms wel

groen of rood. De bellen van de witte rank vroeger, waren eerst groen, werden dan wit en dan

werden ze, droog zijnde, rood. Toeval?

Meestal wit, de kleur van de wijsheid of is het de dwaasheid?

Hoewel we overtuigd blijven van ons gelijk dat de Poperingse uitdrukking ‘Hij heeft den

witten!’ te maken heeft met de wijsheid van de witte wieven, lijkt het ons dat in tweede

instantie, in een afgeleide vorm, ‘den witten’ ook wel deze kei – met zijn dwaasheid - kan

zijn.

Zoveel verschillen deze visies niet. In ‘Prediker’ wordt al gezegd: ‘De wijsheid van de mens

is de dwaasheid van God!’

Onze dichter gaat dan verder met te stellen dat de één zijn kei ‘licht’ draagt, terwijl de ander

er onder gebukt gaat.

In zijn ‘prinse’ of eindstrofe, stelt hij dat de kei zo krachtig is als driakel. Driakel was een

kruidengeneesmiddel dat afhankelijk van het recept tot 60 soorten kruiden kon bevatten. Zo

1116

dus is die kei wel heel krachtig. En hoe ouder, hoe zotter maar ‘Gelukkig’ blijft de kei

onzichtbaar voor anderen.

‘Anders soe waert te groot een cloot’ – is met die ‘cloot’ – wat zoveel betekent als bol - een

directe verwijzing naar Clotho, de schikgodin.

Hierboven geven we nog het schilderij ‘De keisnijding’ van Hieronimus Bosch. Het hangt in

het Prado te Madrid en is 48 op 35 cm groot. Het wordt gezien als een jeugdwerk van Bosch

en zou dateren uit 1490.

We zien hier dat ‘Genoveva’ – die rechts op het tafeltje geleund staat, haar boek – het teken

van haar wijsheid – gesloten heeft en ‘op de kop’ heeft gezet. Ze kijkt blijkbaar aandachtig

naar de dwaas die de kei gesneden wordt. Alleszins ziet ze hier er toch iet wat heiliger uit dan

op Bruegels tekening waarop ze ronduit ‘heks’ genoemd wordt.

De kei heeft hier de gedaante van een bloem – een anjelier – wat in die tijd rond ’s

Hertogenbosch een ‘keiken’ werd genoemd.

De snijder-heelmeester heeft een bierkan aan zijn gordel hangen en zijn assistent staat klaar

met een prachtige gesloten tinnen bierkan om de ‘droge’ kei water te geven zodat hij blijft

lutteren en niet vastroest in het hoofd.

1117

Het schilderij wordt ‘didactisch’ ondersteund door het opschrift: ‘Meester, snijt die keye

ras; myne name is lubbert Das’. De schoolmeester Bosch kon niet nalaten om zijn publiek te paaien met een vuile mop.

De man die in de stoel zit – diegene met de kei in zijn hoofd – heet blijkbaar Lubber Das.

Een Lubber is een snijder… maar dan van varkensberen of van hengsten… dus eigenlijk een

klootsnijder.

En daarin zit dan weer een verwijzing naar Clotho en naar het Vlaamse ‘gekloot zijn’, wat dus

zoveel betekent als een kloot of een kei in het hoofd gelegd zijn.

Een das werd gezien als een lui, zwaarlijvig dier en zoals iedereen weet, wordt een gesneden

kater een luie en zwaarlijvige kater.

Zeker is dat het schilderij rond 1500 in de eetzaal van de bisschop van Utrecht hing en deze

man heette Filips van Bourgondië. Was dit ook een Bourgondiër zoals Jan zonder Vrees?

Bourgondië was alleszins een plaats waar de hop en de legenden rond deze plant toen zeker

bekend waren. Zie hiervoor ook het eerste deel van dit boek.

Toeval of niet?

Meester Ghybe en de kei

Zou het waar zijn dat de Ieperlingen de Poperingenaars in 1324 reeds ‘keikoppen’ noemden?

De strijd tussen Poperinge en Ieper bracht de Poperingenaars alleszins niets op. Op de 7de

februari 1324 bekrachtigde de graaf Lodewijk van Nevers zijn voorrecht aan Ieper van de

28ste

oktober 1322. (26) ‘Geen laken mag nog geweven, geschoren of geverfd worden in den

omtrek van drie uur buiten de vermelde stad op straf van 50 pond boete en verbeuring van de

getouwen.

Poperinge legde zich niet neer bij deze beslissing.

Op de 23ste

maart 1342 werd door de drie grote steden in Vlaanderen, Gent, Brugge en Ieper

een proces ingespannen tegen Poperinge, dat Poperinge natuurlijk verloor.

Op de 12de

mei 1344 kwam een leger van deze drie Vlaamse steden naar Poperinge. De tocht

duurde zes dagen en er werd dapper gestreden. Aan de zijde van de Poperingenaars

sneuvelde de kapitein Jacob Bets; aan de zijde van de Ieperlingen, viel Jan de Rode, leider

der rode kaproenen.

Op de 21ste

mei 1344 diende Poperinge zich bij de beslissing van de Vlaamse steden neer te

leggen.

Dit alles bracht alleen maar ellende in Poperinge maar ook de ‘Gilde van de kei’ die in

1371 opgericht werd.

De deken van deze ‘carnavals’- gilde heette Meester Ghybe en ze trokken op kermis- en

feestdagen door de stad. Meester Ghybe zat daarbij op een ezel, met zijn rug naar de kop van

het beest. Hij had op een kussen, een witte kei van 83 pond, liggen.

Hijzelf en zijn kameraden waren als zotten getooid en droegen alle soorten eetgerief met hun

mee.

Volgens J. Opdedrinck, verbeeldt Meester Ghybe de stad Poperinge en is de ezel het

zinnebeeld van Ieper. Het verkeerd zitten drukt de vijandschap uit tussen de twee steden; de

kei de koppigheid van de Poperingenaars en het keukengerei de beweegredenen van de lange

strijd: de verdeding van de eigen broodwinning.

1118

Volgens N. De Pauw, stelt Ghybe de drie grote steden voor: Ghent, Yper en Brughe en de ezel

het verdraagzaam Vlaanderen. Ghybe wil dan – vergeefs – met de staart van de ezel – de kei;

Poperinge – slaan en hem bedwingen.

Willy Tillie schrijft over de naam Ghybe in zijn artikel ‘Kijk op de keikop’ Uit het Wekelijks

nieuws van 08 01 1971 – het volgende:

Indien men zich etymologisch over het woord Gybe of Gibbe (een groene bijbel was

toentertijd nog niet voor handen) gaat buigen, dan kan men tot de meest gekke verklaringen

komen van ‘gibbus’, de bultenaar tot ‘ghybe’ een middeleeuws dobbelspel.

In de geschiedschrijving kunnen wij veeleer een duidelijker antwoord vindne op onze vraag,

indien we opklimmen tot de middeleeuwen. In deze periode zou het woord zijn samengesteld

door een geestelijke. Oorspronkelijk zou het woord zelfs langer zijn geweest nl. GIBID: Gent

– Ieper – Brugge – Insula = Lille of Rijsel - en Dowaai.

Later werd het GIB toen Rijsel en Dowaai bij Frankrijk bleven wegens het vredesverdrag van

Pontoise in 1312. In 1369 schonk Filips de Stoute deze twee verloren steden als bruidschat

aan Margareta van Male. Na heel wat problemen werden ze opnieuw en dan voorgoed bij

Frankrijk ingelijfd.

Lubrecht Hauscilt, abt van Eeckhoute, gebruikte deze twee woorden – voor zover we

weten - voor de eerste maal. Hij werd geboren in 1347. Op zijn veertiende jaar werd hij

kloosterling, in 1391 prior en in 1393 abt. In 1417 overleed hij. Als persoon was hij veelzijdig

begafd. Hij was staatsman, letterkundige, geschiedschrijver, wiskundige en sterrenkundige.

Deze laatste hobby bracht hem misschien de lust bij voorspellingen te doen. In alle geval

schreef hij omstreeks 1400 een profetie onder de titel ‘Imago Flandirae, vel vaticinium’ .

Het geheel stelt een zonderling tafereel voor, waarvan het centrale thema beslist het volgende

opschrift is:

GIB fiet ex GYBID

Cum deca-decas ibit

Dit betekent: Gybid zal Gib worden na verloop van 100 jaar.

Nog andere teksten zijn op het tafereel aangebracht, die alle wijzen op de ondergang van

Vlaanderen, evenals een middel om uit het onheil te geraken. Uit één van de teksten, meent

men het jaartal 1468 te ontcijferen.

Rond dit raadselachtig getal draait gans het mysterie. Telkens wanneer we 100 jaar bijtellen of

aftrekken, bekomen we zogezegd een beslissende datum voor het graafschap Vlaanderen.

In 1368 zou Karel V enkele beslissingen inzake Vlaanderen hebben getroffen, die Lodewijk

XI in 1468 wilde bewerkstelligen. In 1568 beginnen de Nederlandse onlusten. In 1668 hechtte

Lodewijk XIV Rijsel en Dowaai aan de Franse kroon en zorgde dus dat GYBID tot GIB

veranderd werd.

In 1968 werd Leuven Vlaams! Lubrecht Hauscilt was onze Nostradamus!

Tot daar het mysterie van Gybe.

Daarmee bewijst Willy Tillie dat de interpretatie van Depauw de juiste is. ‘Meester Ghybe’

staat voor de Vlaamse steden die de kei - de dwaasheid – uit het hoofd van de Poperingenaar

gesneden heeft. Een ‘meester’ is de doordeweekse titel van een ‘chirurgijn’. We kennen het

woord ook nog in de samenstelling een ‘Peerdenmeester’ voor een dierenarts.

1119

Hoewel de dwaasheid van de Poperingenaars zwaar en groot was – de kei woog 83 pond

– bewaarden ze deze dwaasheid in een speciale ‘kamer’ en trokken er mee bij speciale

geestelijkheden mee rond.

Verder schrijft Willy Tillie over Ghybe:

Voor het eerst vinden we te Poperinge een Gybe in het oktrooi van de Rederijkerskamer

Langhoirs Victorinen, - de langoren van Victor - dat in 1531 door de hoofdgilde van

Ieper ‘Alpha en Omega’ verleend werd.

Victor was de patroonheilige van de molenaars vandaar ook de molen op het blazoen.

In dit dokument wordt het blazoen van de gilde als volgt beschreven:

‘Eenen gheest daelende met den hoofde nederwaerts uytten wolcken met reden een rolleken

daeronder, daerin geschreven ‘VICTORES REDDIT SPIRITUS’ voor heur lieden patroon

eenen Sinte Victor aen d’een syde ende aen d’ander syde eenen ghenaemt ‘heer Gibbe,

sittende op eenen ezele met eenen sack op syn hooft, sulck als sy een patroon onder

heurlieden hebben en wy een ghelycken’.

Daarbij stelt Willy Tillie de vraag: ‘Wat komt dit personage uitrichten in een

rederijkersgilde?’

Hij geeft zelf een mogelijk antwoord.

‘Het blazoen van de Langhoirs Victorinen zou vroeger kunnen toebehoord hebben aan de

‘orde van de kei’. Uit deze gilde zou dan later de rederijkerskamer ontstaan zijn. De Langoirs

of Langhorie wijzen misschien op de langoor of ezel die in het blazoen voorkomt.

Over deze zaak bestaat echter geen zekerheid, alhoewel Jan van Renynghe, deken van de

‘orde van de kei’ was omstreeks 1620 en hij rond die tijd ook prins was van de Langhoirie.

Liederen over den Grooten Oorlog.

Een woord vooraf …

Er was eens een knaapje

Zoo vriendelijk lief

Dat allen het noemden

Mijn klein hartedief

Er was eens een reus zoo

Geweldig en grof

Dat allen hem noemden

Vervaarlijke mof

Nog nooit had het knaapje

Den reus iets misdaan

En toch riep de stouterik

Ga weg uit mijn baan

Uw baan is langs hier niet

Zei ’t knaapje heel heus

Ik blijf waar ik ben, zo

Was altijd mijn leus.

1120

De reus gaf het knaapje

Een duchtigen klap

Nu nimmer! Dacht knaapje

En zette zich schrap

Het sprong over ’t water

En daar stond het pal

De reus was aan’t worstlen

Het hielp niemendal

Het sloeg met zijn vuistjes

Den reus op zijn snuit

Hij brulde van woede

Met satans geluid

Dat kon hem niet baten

De knaap onvervaard

Snelt toe en verminkt hem

Met ’t kleuterkes zwaard.

Dat Davidje kloek

Was ons landeke klein

Die Goliath, die reus

Dat moet Duitsland wel zijn.

De Yzer

Uit ‘Liederen na den oorlog’

Daar is een stroom in Vlaandrens effen streken

die rustig steeds zijn blanke waters sleept

Hij is veeleer met andren vergeleken

een stille vliet die met geen grootheid dweept

Geen steden doen bloeien,

slechts velden besproeien

O stroom, uw trots is klein,

uw naam zal groter zijn

Als ik uw naam, O Yzer noem,

noem ik een stroom met werelds roem

als ik uw naam, O Yzer roem,

noem ik een stroom met wereld roem

Nooit zag een land zoo zware legerbenden

als ’t land waardoor de Yzer klokkend vloeit

Nooit werd een grond gedrenkt met meer ellende

heeft ’t krijgsorkaan zoo vrees’lijk luid geloeid

Hoe joegen de leiders

Als slachtvee de strijders!

1121

!

Hoe vreeslijk maaide ’t schroot

De Duitse legers dood

O stroom, geverfd door zooveel bloed

Gij hebt mijn land voor val behoed

O! Yzerstroom, gij zaagt de Vlaamse helden

Den Waalsen moed, gestaald door Waalse kracht

Den reuzenstrijd, zoo waardig te vermelden

De zegevlag van ’t fier: ‘Eendracht maakt macht.’

Niet kon van u scheiden

Zijn troepen te leiden

De koning, haast onttroond

Met lauwren nu gekroond

O Yzer, die ons redding waart

Gij zijt ons danklied overwaard

De vrede van den Grooten Onzen Heer

Albert Warlop

In het nummer 31 van Doos Gazette van december 2004 – her-publiceerden we reeds een

verhaal van de Abelenaar Albert Warlop. Dat doen we nu ook weer met één van zijn

kerstverhalen.

De vrede van de ‘groten onzen heer’.

Door Albert Warlop

Djoos Plokker ligt begraven op het kerkhof van Boeschepe onder een klein eiken kruis. Hij

werd daar neergelegd, op 27 december 1849, drie dagen nadat zijn ribbekast gekraakt werd

onder een veel zwaarder eiken kruis, dat sinds mensengeheugenis geplant stond, tussen twee

bomen, vlak op de Frans-Belgische grens, en even lang zijn naam ‘Groten Onzen Heer’ met

die wijk gedeeld heeft.

Djoos Plokker, zo’n geus, begraven onder een rkuis? … Geen mens op de Steenakker kon het

geloven. ‘En toch heeft Djoos zelf het zo gewild, die kerstavond vlak voor zijn dood,

beweerde pastoor van Boeschepe hardnekkig. … Vraag het maar aan Barbe Cappels, de bazin

van Le Grand Christ…

‘Djoos, koos misschien het zekere voor het onzekere,’ beaamde Barbe Cappels.

Maar wat was er nog zeker in die beroerde tijd? België worstelde met de kinderziekten van

zijn pas verworven onafhankelijkheid. In Frankrijk vochten de bourgeois van de Carvaignac

tegen de meer sociaal gerichte revolutionairen van Blanc om de macht. Op moreel en

geestelijk gebied heeerste een volslagen verwarring. En in Boeschepe, het dorp waar in 1562

de eerste beeldenstorm van West-Europa gewoed had, laaiden de passies telkens weer het

hevigst op. Ook nu.

*

***

1122

Toch was Barbe Cappels die kerstavond van 1849 in haar nopjes. Het had niet gesneeuwd

maar de grond lag zo vast gevrozen als een dorsvloer. De smokkelaars moesten niet vrezen

veel sporen achter te laten in zon’ weer. Er zouden gouden zaakjes gedaan worden tussen de

Boonart en Boeschepe en in Le Grand Christ zou de tapkraan zeker niet bevriezen.

Met een versleten zeemvel veegt Barbe zorgvuldig de tafeltjes schoon, pookt de kachel wat op

en laat haar blik even door het raam glijden. De twee bomen aan de overkant kreunen van de

kou maar het zware eiken kruis blijkt de snerpende wind flink te trotseren.

‘Wat wordt dat nu met jou, Geroten Onzen Heer. Grinnikt Barbe. Ga je weg? … of blijf je? …

de pastoor beweert dat jij niet past bij een kroeg als de mijne… dat je op Calvarie ook van je

kruis afgenomen werd omdat je tussen een paar schurken hing… Als je weggaat heeft de

naam van mijn cafeetje geen zin meer. Maar daarvoor zullen mijn klanten het niet mijden…

of toch?

Barbe huivert bij de bedenking dat het kruis eigenlijk al die grensratten hier bijeenbrengt. Het

is hun beste wegwijzer en ze weten hen veilig. Als er gevaar is kan je langs vier kanten

wegritsen en als er geen gevaar is, heb je de gezellige kroeg met de leuke bazin.

Barbe kijkt even om naar de grote speigel op de schouw, dan weer naar het kruis. ‘Ach wat,

mompelt ze, vanavond sta je daar in elk geval nog en ik zou hem willen kennen die jou bij dit

vriesweer uit de grond krijgt… zodus… we blijven, niet waar Groten onzen heer?

Daar wordt de deur opengeduwd en een zware bonk van een vent stapt naar de toog.

- Hé Barbe, wat sta jij naar dat kruis te gapen? Bang dat het wegloopt? Die kan er beter

tegen dan wij, jong, zou je niet liever voor een bevroren klant zorgen?

- En zou jij niet leiver eerst goeie’ndag zeggen, als je binnen komt, Djoos? .. wat mag

het zijn? Een demie… of?

- Schenk mee maar iets korter om te beginnen, Barbe. Dat verwarmt beter je knoken.

Als je zo de ganse dag in de wind gestaan hebt.

- Waar ben je aan de slag voor het ogenblik, Djoos?

- Op de kolkhofhoeve… wilgen kappen. ’t Valt niks mee, verdomme in zo’n weer en de

boer betaalt maar tussen zijn duim en zijn wijsvinger. Maar het eten is er goed… buik

vol en wat spek in de pan.

- Pakken wat je krijgen kunt in de winter, Djoos. Men zegt dat het in Hazebroek zo

slecht gaat met het werk. Er ligt veel stil.

- Vive la révolution! Barbe, dan zal het rap veranderen. Blanc zou het werkvolk eten

geven, maar Cavaignac heeft hem verdreven. Dat zingen ze in de straten van

Armentiers… vive la révolution!

- Zwijg Djoos, hadden we geen revolutie genoeg, verleden jaar? Wat verstand hebben

wij van politiek? Wij, simpele werkmensen?

- Daar hebben alleen pastoors verstand van, hé.. pas maar op, Barbe, die van Boeschepe

heeft een oogje op jouw Groten Onzen Heer, daar tussen zijn twee staken. Als hij die

voor je neus komt weghalen en in het dorp zet, kan je best je hele anteboetiek

meegeven.

- Mijnheer de deken zegt dat er geen sprake van is en ook op de Mairie weten ze van

geen verhuis, beweert Miel van de Blokke.

- Miel van de Blokke? Ha, … de smoelentrekker. Hij loopt reeds weken de stoep van de

pastoor plat om het kruis op het meerske te krijgen, vlak bij zijn deur.

- Dat zou een gemene streek zijn, Djoos.

- Verwacht jij soms iets anders van die bende blaaskaken? Vanavond is er weet

vergadering op de pastorij en Miel is er bij. Ik wed er een ferme picon op dat de

Groten Onzen Heer zijn voeten naar de Blokke zal draaien.

1123

- Zoiets kan de pastoor niet toelaten. In de Blokke werd zondagavond nog gevochten…

en dat past toch niet bij zo’n edel kruis… zanikt de pastoor toch altijd.

- Passen of niet passen. Vive la revolution! Dit kan ik je zeggen, Barbe. Ze konden wel

eens zo lang vechten voor dat oude meubel dat ze er elk een poot van in hun handen

houden of helemaal niks.

- Djoos, wat bedoel je nu?

- Als dat kruis hier valt, dan zal het onder deze bijl zijn. Bekijk ze maar goed, Barbe.

Tot nog toe heeft ze niets dan wilgen gekapt. Maar er komen andere tijden. Dan zullen

ze op de Mairie en op de pastroij moeten doen of laten wat wij willen. Dan zal een

simpele werkman ook verstand hebben van politiek!... Ha… Ha… Vive la revoution!

- Je maakt me bang Djoos. Dat is geen taal op kerstavond.

- Je hebt gelijk, verdomme. Toe, Barbe, zet het orgeltje maar op… vandaag kerstavond

en morgen…. ‘Blanc, Blanc, Blanc… de rotzakken moeten eraan.

*

***

De avond valt snel over de beboste ruggen van de Katsberg. In de heldere vriesnacht lijkt

het wel of de sterretjes het een na het andere aangestoken worden, te beginnen boven de

Spotter in het Oosten? Maar ook in het Westen, waar de zon juist achter de Casselberg

duikt, vechten reeds roze sluiers met zwarte schimmen.

De pastoor van Boeschepe blijft er dromerig naar kijken? Roze sluiers of zwarte

schimmen, mijmert hij, terwijl hij de kerkdeur sluit. Wie zal het halen, straks op de

vergadering? Barbe Cappels, de flodderbazin van Le Grand Christ, tolt op dit ogenblik

wellicht rees rond in haar café op de maat van het kriepend orgeltje. En de vele

smokkelaars voeken en tieren, in ’t Frans of in’t Vlemsche, om een kus van haar of een

schep bier. Groten Onzen Heer, wat moet jij het kwaad hebben daar op je kruis in zo’n

afschuwelijke kersnacht? Maar ’t zal de laatste zijn … tenminste als Miel van de Bokke

het haalt… zal hij het halen? … mijnheer de deken moet er toch eens zijn kop bij

neerleggen… dat schandaal duurt al veel te lang… maar er zweven nog zwartere

schimmen rond het kruis.

Op de Mairie stuurt men het er op aan het hele ding eenvoudig op een zolder te bergen.

‘Om alle twist te vermijden’… heten ze dat.

‘Weer een kruis minder’ … zal de secretaris aan zijn bazen melden… en hij krijgt er

misschen een decoratie voor.

Barbe Cappels? Mijnheer de deken? De secretaris?...

Roze sluiters en zwarte schimmen. Ze rennen nu als bezetenen over de beboste ruggen van

de Katsberg… over de toren van Boeshepe… recht naar de vergaderzaal op de pastorij.

‘Volk van reuzen..; en volk van geuzen.’ Mijmert de pastoor en draait de kerkdeur op

dubbel slot.

*

***

In Le Grand Christ tingeltangelt een lustig wals over de drukbezette tageltjes, over de

verweerde broznen koppen en over de zwierige lokken van Barbe die rondrolt in de armen

van een potige Belgiekenaar.

De geur van zoete Franse Picon waagt een dansje mee op de walm van zware Vlaamse

tabak, die onbehouwen kerstboomjes probeert te schetsen rond de glinsterende

petroleumlamp.

1124

Er wordt gegiecheld, er wordt geschaterd, er wordt gevloekt dat de kreupele stoelen er van

kriepen.

Maar plots wordt de deur opengeduwd en een schichtig mannnetje wringt zich, tussen de

tafeltjes door, op de dansvloer.

- Barbe, Barbe… het is zover…’

Hij fluistert nog iets in ht oor van de hijgende Barbe, maakt wat misbaar en schiet dan

even glad terug uiten als hij binnen geraakt is.

De meeste gesprekken zijn stilgevallen en alle koppen draaien naar de bazin. Eenzelfde

vraag uit wel tien spuwende monden.

- Barbe… wat is dat? Wat is er zo ver? …

- Ons kruis, onze Groten Onzen Heer gaat weg, verdju!...

- Dat kan niet, Barbe… de secretaris wist gisteren nog van niks, Barbe…

- De deken zal dat niet toelaten, Barbe

- Je wil ons wat wijs maken, Barbe…

- Het werd daar juist beslist op een vergadering in de pastorij, mannen, monsieur

Christophe, was er ook, als lid van de confrérie. Hij kwam me stiekem verwittigen.

Het is een vuile streek.

- Je laat je toch niet doen, Barbe. Dat kruis heeft hier al ze leven gestaan? Waar haalt de

pastoor het recht?

- Het is de pastoor alleen niet. De secretaris wou het eens en voor goed op de zolder van

de Mairie bergen. Toen kwam Miel van de Blokke met een tussenvorstel voor de

pinnen.

- En?

- Het kruis wordt na de kerstdagen overgebracht naar het meerske, een boogscheut van

hier maar.

- Het merske? Het meerske? Ja, ha, ha, … dat ligt blak voor he wagenkot van Miel van

de Bokke.

Djoos Plokker is recht gesprongen om een ogenblik te genieten van zijn succes. Zoiets als –

Djoos, mannen dat is geen uil, hoor, die heeft het allemaal voorspeld. Dan kruist zijn blik die

van de bazin.

- Barbe, wat heb ik je gezegd? De totentrekker!

Barbe weet niet wat ze moet antwoorden. Ze veegt het zweet van haar gezicht, stoot een

bierglas omver en kruipt als een geslagen hond weg achter haar toog.

Maar reeds rijst Djoos opnieuw voor haar op, in zijn volle, pezige lengte.

- Barbe, het is zo ver… ‘sist hij.

Voor iemand hem kan tegenhouden heeft hij zijn alaamtas gegrepen, de deur opengemaakt en

de donkere nacht achter zijn rug weer toegetrokken.

Alleen Barbe begrijpt.

- ‘Djoos, Djoos, … niet doen’ roept zij nog angstig.

Dan zakt zij vertwijfeld terug neer achter de toog.

- Och, het is misschien nog best zo. Vive la revolution… verdju!...

Ver is Djoos Plokker niet gelopen.

Aan de overkant van de weg ziet hij een blauwgrijze schemering. De Groten Onze Heer

sluimert op zijn kruis in de kerstnacht… morgen of overmorgen wordt hij weggehaald, door

een pastoor die oordeelt wat past en niet past in de streek… of door een secretaris, die hem

met de wagen van de Mairie naar Boeschepe haalt of ervan wegvoert wat hem belieft… of

door Miel van de Blokke, die met zijn smoelentrekkerij de hele wijk naar zijn hand mag

draaien.

1125

Morgen of overmorgen, tenzij Djoos Plokker, een simpele boomkapper, die van politiek geen

verstand mag hebben maar met zijn blote knuisten en zijn bijl gans die rotte bende een

formidabele loerkan draaien als hij dat wil … echt wil… nu…

Vive la revolution! … Djoos springt over de sloot en dribbelt tot bij de berm. Met verbeten

woede slingert hij zijn bijl naar het kruis. Raak, verdomme.

De bijl blijft halfweg steken, recht in een glimmende spleet. Even aarzelt hij, maar de geur

van versgekloven hout bedwelmt zijn kop. Vive la revolution.

Kan na kap suizen de splinters nu in het rond. Het kruis, dat eest sidderde om die onverwachte

klop midden de kerstnacht, knarst en kreunt nu op de maat van de bijl die meedogenloos naar

zijn hart schijnt te zoeken. Het hart van wie?

Vive la révolution! Djoos trilt op zijn wijd opengespalkte benen. Klap! In het hart van de

pastoor. Klap!... in het hart van de secretaris. Klap! Nu in het hart van Miel van de Blokke.

Klap! .. nee, er is geen hart meer. Djoos ziet alleen vier zwarte molenwieken naar hem

toezwiepen. Hij spirngt achteruit, struikelt.

‘verdomme, die vastgevroren kluiten… verdomme; laat mij achteruit.

Maar de zwarte molenwieken zwiepen hem reeds voorbij terwijl de blauwgrijze schemring

van den Groten Onzen Heer op hem neerploft.

- Barbe… Barbe, ze slaan me dood… Barbe… ben jij daar? Kom!... help mij!...

Neen, het is de pastoor die op hem afkomt en hem bedankt… omdat hij het kruis van voor dat

ellendig kroegje weggekapt heeft. En dan is het de secretaris die hem een veelbetekend oogje

toeknipt. ‘Weeral een kruis minder in Boeschepe, Djoos.’ En dan is het Miel van de Blokke,

meet zijn gluiperige smoel, die vraagt of hij een handje mag toesteken om het kruis naar het

meerske te slepen.

Verdomme rotte bende… ik sla ze allemaal dood, allemaal… Barbe… Barbe… waar blijf je

toch?

*

***

In Ke Grand Christ vliegt de deur wagenwijd open. Bonken van venten die overal hun weg

vinden met de ogen toe, zoeken nu naar een paadje, schrikken bij het minste verdacht geritsel,

staren hun ogen scheel op een paar zware boomstaken.

- Het kruis is weg, mannen.

- Waar is het kruis?

- Wat doet die balk daar midden in het veld?

Alleen Barbe kan het antwoord geven, maar zij zwijgt. Met kleine, tastende schreden volgt zij

de balk en schuift haar bevende vingers over de splinters, steeds verderop, tot zij verward

raken in een zachtere, warmere klomp. Dan slaakt zij een akelige gil.

Drie, vier mannen snellen toe, sjorren de balk opzij en grabbelen de logge klomp overeind.

- Hij leeft nog.

- Naar binnen ermee, rap.

- Barbe, stuur iemand om de dokter.

De kleine berm lijkt nu een daverend slagveld.

- Hij leeft nog… goed… de dokter zal dadelijk de sjees inspannen.

- Hij leeft nog… best… zou je er mijnheer pastoor ook niet bijroepen? Als die met de

sjees meerijdt, komt hij misschien nog net op tijd. Het zekere voor het onzekere. Je

kan nooit weten. Djoos leeft immers nog?

1126

Djoos leefde inderdaad nog op het ogenblik dat de dokter hulpeloos het hoofd begint te

schudden; dat Barbe, vergeefs poogt om het rillende lichaam onder de dekens te houden; dat

de pastoor geduldig tracht enkele reutelende woorden aaneen te rijgen. Zo klaar wordt het

hem toch dat Djoos inzag, dat hij met zijn révolution, al zijn vermeende vijanden meer

geholpen dan geschaad had en dat hijzelf, even koppig en eigenmachtig als zij, de Groten

Onzen Heer naar zijn brutale hand had willen zetten.

- Maar die Groten Onzen heer heeft een veel sterkere hand dan wij allemaal, Djoos.

- Ik weet het nu, mijnheer pastoor. Ik heb het gevoeld, hij heeft mij verpletterd onder

zijn groot eiken kruis. Klap… Klap… op het hart van Djoos… wat moet ik doen,

mijnheer pastoor? Wat kan ik nog doen?

- Het is Kerstnacht, Djoos. Dit is de nacht van de Kleinen Onzen Heer en die vraagt van

de mensen alleen maar een beetje goede wil.

- Goede wil? Ik kan dat kruis toch niet meer terug recht krijgen. Zo’n zwaar eiken

kruis… en ik lig hier zo goed als dood. Misschien een kleiner kruis? Ja? … Mijnheer

pastoor, als het kan, wil je dan op mijn graf een eiken kruisje zetten? Zoiets als het

zijne… maar in het klein… opdat ze het allemaal zouden weten…

- Ik zal daarvoor zorgen, Djoos. Het is immers Kerstmis, een dag van vrede voor ale

mensen… ook voor jou, Djoos… de vrede van de Groten Onzen Heer.

*

***

Noot: Bovenstaand verhaal berust op enkele historische gegevens, verstrekt door Z.E.H.

Verdonck, Erekanunnik te Boeschepe. In 1850 liet de pastoor van Boeschepe het kruis

toch verplaatsen van de berm op de grens naar een weide, 500 meter dichter bij het dorp.

Na hevig protest van de wijkbewoners werd de pastoor zelf door zijn deken overgeplaatst.

Toen ook de ordediensten er in slaagden de wijk tot meer beschaafde leefgewoonten te

brengen, werd het kruis door de nieuwe pastoor plechtig teruggebracht naar zijn

oorspronkelijke plaats.

Het staat daar nu nog, langs de steenweg van Poperinge naar Boeschepe, vlak bij de

Frans-Belgische grens, tegenover de herberg Le Grand Christ die nu weer in het Vlaams

‘De Grooten Onze Heer’ heet.

Mop uit 1910 – Uit het Roeselaarse heemkundige tijdschrift: ‘Nieuwe wegen’

Er kwam een ferme vrouw bij de pastoor te biechten. En na wat flutzonden, kwam het er uit:

- Meneer pastoor, ik wenste dat het mijn vent zou gaan als de Paaskaars.

De pastoor kon de zwaarte van deze bekentenis moeilijk inschatten.

- Moar, madame toch, wat wilde gij daarmee zeggen?

- Ewel dat hij met een pin in zijn gat, en met een vlam op zijn kop en vijf nagels in zijn

pens, zo vooraan in de kerk zou moeten staan en zo blijven staan van Pasen tot

Hemelvaartsdag!

TABAK! En wie het één en ander wil te weten komen over de geschiedenis van de tabak

Kan terecht op:

http://users.pandora.be/rohardus/kleipijpenmuseum/tabaknijverheid.htm

Van het Rohardhof van Beveren.

1127

En niet te vergeten!

Ivan Top vertelt over Proven op vrijdag de 1ste

december in de feestzaal

Sint Elooi

Op 3 december

Wordt de wandeling ‘Flirten met de grens’ ingewandeld in Abele

Tussen 13. 30 en 15 00 uur!