docentenhandleiding - 123 Lesidee · PDF file3 A m s t e r dAm s Nme Ce N t r u m H A Nd l e i...

Paddenstoelen in de klas

docentenhandleiding

alle groepen

© Uitgave: Amsterdams NME Centrum

Paddenstoelen in de klas

Docentenhandleiding

Redactie Elena Francissen Martijn Weesing Rik KuiperLay-out Agnes Bergveld

Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden voor gebruik op school en is gratis te downloaden van onze website www.anmec.nl.Vermenigvuldiging voor overige doeleinden is uitsluitend toegestaan na toestem-ming van het Amsterdams NME Centrum.

Telefoon 020 - 622 54 04Fax 020 - 427 99 29E-mail [email protected] www.anmec.nl

September 2005

3

A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m

H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s

Inleiding

Vanpaddenstoelengaatietsmysterieus,ietsma-gischuit.Ditbegintalmetdegeheimzinnigemanierwaaropzegroeienenmetdemedicinalekrachtdieaansommigewordttoegeschreven.Omnogmaarnietstezeggenoverhunsomsdelicatesmaak.Veelvanhunontstaanenbestaanonttrektzichaandeinzichtenvandewetenschap.Dezehandleiding‘Paddenstoelenindeklas’bestaatuitachtergrondinformatieenlessuggestiesvooronder-,midden-enbovenbouwvanhetprimaironderwijs.Eenaantallessuggestiesisuitgewerktindevormvaneenwerkblad.Bijditlesmateriaalkuntugebruikmakenvaneenkweekpakketvoorchampignons.Meerinformatiehier-overleestubij‘materiaaltips’.

Doel van het lesmateriaal

Hetdoelvandehandleiding‘Paddenstoelenindeklas’isleerlingenkennistelatenmakenmethetuiterlijkendeeigenschappenvanpaddenstoelen.Afhankelijkvanhetniveauvanuwleerlingenendeactiviteitendieukiestkunnendeleerlingennaafloopvertellen:• watpaddenstoelenzijn• uitwelkedelenpaddenstoelenbestaan• hoepaddenstoelengroeien• hoepaddenstoelenzichvermeerderen• hoeeetbarepaddenstoelensmaken

Hetlesmateriaalsluitaanbijvakkennatuuronderwijs(kerndoel31,ziebijlage6),handvaardigheidentechniek(koken)opdebasisschool.Ookleergebiedoverstijgendeleerdoelenuitdekerndoelenvoorhetbasisonderwijskunnenaandeordekomen,zoalshetstellenvange-richtevragen,samenwerkenenmetelkaaroverleggen,enderesultatenvanhetwerkpresentereninverschil-lendevormen.

Organisatie

Metdeideeënenwerkbladenindezemapkuntuaandachtbestedenaanhetonderwerppaddenstoelenindeklas.Opdevolgendebladzijdenstaanperbouweenaantallessuggestiesdiemetpaddenstoelenenschimmelstemakenhebben.Oppagina5vindtueenoverzichtvanallelessuggesties,metverwijzingennaardepagina’swaardezebeschrevenzijn.Dooreenkeuzetemakenuitdebeschrevenlessuggesties,bepaaltuzelfhoeveeltijduaanhetonderwerpbesteedt.Hetisdusnietnoodzakelijkdatalleactiviteitengedaanworden.Deactiviteitenwaaruitgekozenkanworden,hebbensteedswisselendeaccenten,zoalsbijvoorbeeldon-

derzoeks-,handvaardigheids-entaalopdrachten.Deactiviteitenzijnverdeeldinstart-vervolgenafsluitendeactiviteitenzodatueenlogischeopbouwendiepganginuwlessen(serie)kuntaanbrengen.Bijeenaantalles-suggestieswordtverwezennaarwerkbladendieukuntkopiërenvoordeleerlingen.Uvindtdezewerkbladenachterindezemap.

Hoeumetdehandleidingwerkt,hangtafvanuweigenvoorkeurvooractiviteiten,hetniveauvandekin-derenendegroottevandeklas.Ukuntverschillendewerkvormenkiezenvoorhetuitvoerenvandeactivitei-ten:• Eenontdekhoekwaarchampignonswordengekweekt,enwaaruloepjes,zoekkaarten,werkbladenenboe-kenklaarlegt.Leerlingenwerkenombeurten,bijvoor-keurintweetallenofineengroepje.

• Eencircuitleswaarbijgedurendeeenbepaaldetijddoordeheleklastegelijkaanverschillendeopdrach-tengewerktwordt.

• Eenlessenserie:ubesteedtelkedagofweek,eenlesuurofdagdeelaanhetonderwerp.

Bijhetmakenvaneenkeuzeuitdeactiviteiten,kunturekeninghoudenmethetvolgende:

Bij de oNderBouw ligt de NAdruk oP

• Waarnemenmetallezintuigen• Lerenengebruikenvanalgemenebegrippendieietszeggenoverdepaddenstoelen(kort,zacht,dik,rond)

• Onderzoekenvandeontwikkelingvanchampignonsindeklasenanderepaddenstoelenindeschoolomge-ving

Bij de middeNBouw ligt de NAdruk oP

• Lerenengebruikenvanbegrippendiebijpaddenstoe-lenhoren(hoed,steel,rand,plaatjes,schimmeldra-den,heksenkring)

• Volgenvandeontwikkelingvanpaddenstoelenindeklasenindeomgevingvandeschool

Bij de BoveNBouw ligt de NAdruk oP

• Lerenengebruikenvanbegrippendiebijpaddenstoe-lenhoren(hoed,rand,steel,myceliumdraden,zwam-vlok)

• Volgenvandeontwikkelingvanpaddenstoelenindeklasenindeschoolomgeving

• Nauwkeurigwaarnemen,beschrijvenentekenen• Eigenonderzoekjenaarpaddenstoelen:onderzoeks-vraagbedenken,verslaglegging

i N l e i d i N g


H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s4

Materiaaltips

Kweekpakket champignonsHetisergleerzaamompaddenstoelenteziengroei-

en.Meteenkweekpakketvoorchampignonskanditgemakkelijkindeklas.Dezelfgekweektechampignonszijntegebruikenbijdeverschillendeopdrachtenuitdehandleiding.Bijeenkweekpakketvoorchampignonsvindtueengebruiksaanwijzing.Neemdezehandleidingdoorvoordatumetdeleerlingenaandeslaggaat.Laatdeleerlingendehandelingenuitvoeren,eventueelnainstructieaandehandvaneenbordschema.Hetisleukomdegroeivandechampignonsbijtehouden.Ditkanineentabel,grafiekofmetbehulpvantekeningen.Houderrekeningmeedatdeontwikkelingvandepad-denstoeleninhetkweekpakket4à5wekenduurt.

BestelleN kweekPAkket CHAmPigNoNs www.HoBByCHAmP.Com

HobbyChampheefteenteeltmethodeontwikkeldwaarbijuindeklaseenvoudiguweigenchampignonskuntkweken.Ukunthetteeltprocesvanhetbegintotheteindvolgen.Erzijnkweeksetsvoorwittechampig-nonsenkastanjechampignonsleverbaar.Alleswatunodigheeftzitinhetkweekpakket.

www.ANteNNA.Nl/sPore/Paddenstoelenzijneenuitkomstvoordonkerehoek-

jesindetuin,waarbijnageenplantwilgroeien.Pad-denstoelenhebbennamelijkaaneenkleinehoeveelheidlichtvoldoende.Verserdanzelfgepluktisnietmogelijk!Hetenigewatunodigheeftvoordeteelt,isbroedeneenvoedingsbodemindevormvanstroofhoutstam-metjes.

Onderzoeksmateriaal en boekenEeneenvoudigeloepmaakthetbekijkenvande

paddenstoelennoginteressanter.Inboekenoverpad-denstoelenkunnenuwleerlingenextrainformatieop-zoeken.Eenoverzichtvanbruikbareboekenvoordeverschillendeleeftijdenvindtuinbijlage5.DezeboekenzijnindeNatuurMEdiatheekvanhetAmsterdamsNMECentrumteleen.

ZoekkaartenBijdehandleiding‘Paddenstoelenindeklas’hoort

een‘Zoekkaartompaddestoelenteherkennen’.Extrazoekkaartenenandereveldwerkmaterialenzijntebe-stellenviaPandoraLeskistenofStichtingVeldwerkNe-derland(ziebestellijstenbijdezehandleiding).

i N l e i d i N g

5



l e s s u g g e s t i e s e N w e r k B l A d e N

Lessuggesties en werkbladen beschrijving op bladzijde

Startactiviteiten onderbouw middenbouw bovenbouw

Verhaalvoorlezen-bijlage1 7

Kleurplaatpaddenstoelen-werkblad2 7

Eenherfstwandeling-werkblad1en5 7 11 17

Kijken,voelen,ruiken,proeven 11

Woordweb-werkblad3 11 17

Woordenbrij-werkblad4 11 17

Vervolgactiviteiten

Tekenenonderzoekeenpaddenstoel 8

Tekeneenpaddenstoel-werkblad5 13

Waargroeitmijnpaddenstoel?-werklad7aen/of7b 8 13 19

Paddenstoelensjabloneren 8

Eensporenafdrukmaken 8 13 18

Eensporenkijkdoosmaken 9 13 18

Vankleinnaargroot-werkblad8aen8b 9 13 19

Zelfschimmelskweken-werkblad9 14 18

Giftigepaddenstoelen 19

Paddenstoelenonderenbovendegrond 19

Oppervlaktevergroting 20

Paddenstoelenvanpapier-maché 14

Paddenstoelenvanklei 14

Afsluitende activiteiten

Eententoonstellingmaken 10 15 21

Receptvoor...Champignonsoep! 10 15 21

Receptvoor...Gevuldechampignons! 10 15 21

Receptvoor...Paddenstoelenoptoast! 10 15 21

Receptvoor...Champignonsalade 10 15 21

7



l e s s u g g e s t i e s o N d e r B o u w

Lessuggesties

Onderbouw

Startactiviteiten

Verhaal voorlezenmAteriAAl

• verhaaloverKoningHerfst.Ziebijlage1.

orgANisAtie

Deleerlingenzittenindekringofaanhuneigentafel.

verlooP

Leeshetverhaalvoor.Nahetvoorlezenkuntudeleerlingenvragenwaaraanjekuntmerkendathetherfstwordt(sommigebomenverliezenhunblad,dierenleg-genwintervoorradenaan,vogelstrekkenwegenhetwordtkouder).

Kleurplaat paddenstoelenmAteriAAl

• werkblad2Kleurplaatpaddenstoelen

orgANisAtie

Deleerlingenzittenaanhuneigentafel.

verlooP

Laatdekleurplaatmakenalsdeleerlingentijdoverhebbenofalsverwerkingophetvoorlezenvanhetver-haal.

Een herfstwandelingmAteriAAl

• bakjes• potjes• plasticzakken• eventueelvergrootglazen• zoekkaartpaddenstoelen

orgANisAtie

Verdeeldeklasingroepjesvan3à4leerlingen.Hetishandigalselkgroepjeeenvolwassenbegeleiderheeft,maarditisnietabsoluutnoodzakelijk.

verlooP

Omdeleerlingenalvastindejuistestemmingtebrengenvoorhetonderwerppaddenstoelenishetleukomeenherfstwandelingtemaken.Somskandatindedirecteschoolomgevingofandersineennaburigpark.Verzamelmetdeleerlingendingendiemetdeherfsttemakenhebben(dennenappels,kastanjes,beuken-nootjes).Natuurlijkgaanzeookopzoeknaarpadden-stoelen.Alsdeleerlingeneenpaddenstoelvinden,laat

zeerdan(meteenvergrootglas)goednaarkijken.Maarervaltnogmeerteontdekken:waarruikthijnaar,welkekleurheefthijenwelkevormheefthij.Metdeverza-meldeherfstspullenkaninhetlokaaleententoonstellingwordeningericht.

N.B. Laatdeleerlingengeenpaddenstoelenplukken.Gebruikvoordetentoonstellingdezelfgemaaktepaddenstoelenofdepaddenstoelenuitdesupermarkt.



Vervolgactiviteiten

Teken en onderzoek een paddenstoelAaneenpaddenstoelvaltheelwatteontdekken.

Leerlingenkunnenzelfeenheleboeltewetenkomen,zonderdatuzeervantevorenietsoververtelt,dooreenseenpaddenstoelvasttepakken,eraanteruikenenopentesnijden.Natekenenisookaltijdeengoedhulpmiddelomgoedtelerenkijken.Totslotkunnenereenvoudigeproefjesmetdepaddenstoelenwordenge-daan.

mAteriAAl

• voorelkkindeenchampignon(supermarkt)• potloodenkleurpotloden• tekenpapier

orgANisAtie

Deleerlingenzittenaanhuneigentafel.Elkeleer-lingheefteenchampignonvoorzichoptafelliggen.Ukuntdezeopdrachteventueelookuitlatenvoerentij-densdeherfstwandeling.

verlooP

Laatdeleerlingendepaddenstoelnatekenenophettekenpapier.Laatdeleerlingendaarnahunpaddenstoelverderonderzoekenenbespreekdevolgendepunten:Hoeruiktjechampignon?Hoesmaakthij?Voelthijruwofglad?Voelthijdroogofnataan?Isjouwchampignonzachtofhard?Alpratendbedenkendeleerlingenmis-schieneenonderzoekje:• Watgebeurteralseenchampignoneenpaaruurblijftliggen?Laateenpaarchampignonshelemaaluitdro-genopdeverwarming.Jekuntnaafloopziendaterveelwaterinheeftgezeten.

• Blijfteenchampignondrijven?• Kunjeallepaddenstoeleneten?

Waar groeit mijn paddenstoel?mAteriAAl

• werkblad7bWaargroeitmijnpaddenstoel?• kleurpotloden

orgANisAtie

Deleerlingenzittenaanhuneigentafelenmakendaarhetwerkblad.

verlooP

Doordepuzzelopwerkblad7btemakenontdek-kendeleerlingendatdepaddenstoelennietallemaalopdezelfdeplekgroeien.Zogroeienparasolzwammenvoornamelijkinweilandenenvliegenzwammenveelalinhetbos.

Paddenstoelen sjablonerenmAteriAAl

• afbeeldingenvanpaddenstoelen(tijdschriften,inter-net)

• stevigpapier• potlood• schaar• langestrokenpapier50x15cm.• plakkaatverf• tamponneerkwasten

orgANisAtie

Ugeeftdezeactiviteitgewoonindeklas.

verlooP

Bekijkmetdeleerlingendeafbeeldingenvandepaddenstoelen.Laatdeleerlingenophetstevigepapiereenpaddenstoelnatekenenenuitknippen.Deomtrekmoetheelblijven.Legditsjabloonopdestrookentam-poneermetdekwastdevormvolmetverf.Haalhetsja-bloonervoorzichtigaf.Jezietnudeomtrekvandepad-denstoel.Herhaalditmetanderepaddenstoelvormentotdestrookvolis.Jekunthemeventueelversierenmetglitter,kleurpotloodengekleurdpapier.

Sporenafdruk makenDooreensporenafdruktemakenkunnendeleerlin-

gendesporengoedzienendestructuurvandeplaatjesbekijken.

mAteriAAl

• een(grote)openchampignonofanderepadden-stoelmeteenhoed

• eenmesje• A5papier,lichtblauw,hierziejeallekleurensporenop)

• eenglasdatoverdechampignonpast

orgANisAtie

Laateengroepjedezeproefopstellenopeenrus-tigeplekindeklas.Deandereleerlingenkunnendezesporenafdrukookbekijken.

verlooP

Snijdvoorzichtigdesteelvandechampignon.Laatdeleerlingendeonderkantvandechampignongoedbekijken.Wijszeopdeplaatjes(lamellen).Snijdeven-tueeldeonderkantvandehoedeenbeetjeopenzodatdeplaatjesgoedzichtbaarzijn.Legdehoedophetvelpapierenzethetglaseroverheenomtevoorkomendatdesporenwegwaaien.Laatalleseenpaardagenstaan.Haaldanhetglaswegentildehoedvoorzichtigop.Ophetpapierziejenupoederineenbepaaldpa-troonliggen.Ditzijndesporenvandechampignon.Uitdezesporenkan,alszeopdegrondvallen,weernieuwmyceliumgroeien,datweernieuwechampignonsvoort-brengt.


9



Een sporenkijkdoos makenMetbehulpvaneensporenkijkdooskunjede

sporenuitdehoedzienvallen.

mAteriAAl

• eenschoenendoos• eenschaar• kwast,zwarteverf• eensterkelamp• dehoedvaneenrijpepaddenstoel

orgANisAtie

Laateengroepjedezeproefopstellenopeenrus-tigeplekindeklas.Deandereleerlingenkunnendezesporenkijkdoosookbekijken.

verlooP

Maakinhetdekselvandeschoenendooseengatdatietskleinerisdandehoedvandepaddenstoel.Maakookeenkijkgateneenlichtsleufaandezijkant(zietekening).Legdehoed,waarvandesteelisafge-sneden,ophetgat.Schijnnumetdelampdoordelicht-sleuf.Misschienmoetjewatgeduldhebben,maaralsjedoorhetkijkgatkijkt,kunjeinhetschijnselvandelampdesporenalseenstofregenzienvallen

Van klein naar grootmAteriAAl

• werkblad8bVankleinnaargroot• kleurpotloden• eenschaar• lijm• eenA3vel

orgANisAtie

Deleerlingenzittenaanhuneigentafelenmakendaardeopdracht.

verlooP

Deplaatjesopwerkblad8bvormensameneencir-keldiedelevenscyclusvaneenpaddenstoelvoorstelt.Debedoelingisdatdeleerlingendezeplaatjesindejuistevolgordeleggenenopplakken.Werkblad8aisnietvoordeleerlingenvandeonderbouwbedoeldmaarisvoorualsleerkrachtprimategebruikenomdeleerlin-genuitteleggenhoeeenpaddenstoelgroeit.





Een tentoonstelling makenorgANisAtie

• Maaksamenmetdeleerlingeneententoonstellingmetenoverdepaddenstoelen(supermarkt)

• Gebruikzoveelmogelijkdetekstenen(aan-)teke-ningendiedeleerlingengemaakthebbenbijdebui-ten-enbinnenopdrachten.

• Bespreekwatzewillenlatenzienenhoezealleswillenneerzetten

• Spreekafwiewatgaatdoen.• Laatdeleerlingeniemanduitkiezendiestraksbijdepresentatieietsoverdetentoonstellingvertelt.

• Natuurlijkmogenzezelfooknogvanalleserbijbe-denken.

Recept voor... Champignonsoep!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN

• champignons • eenzachtborsteltje• boter • eenmesje• water • eensnijplank• pakjechampignonsoep • eenkoekenpan • spatels • eenpan

• eenkookplaatjewerkwijze

Borsteldechampignonsschoon.Snijddecham-pignonsindunneplakjesenbakzeindekoekenpanofindepannetjesvanhetgourmetstel.Maakindegrotepandechampignonsoepvolgensdegebruiksaanwijzingklaar.Doedegarechampignonserbijenlaatdesoepeventrekken.Schepdesoepindekommen.

Recept voor... Gevulde champignons!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN

• champignons • eentheelepeltje• gerasptekaasofBoursin • eenoven

werkwijze Veegdechampignonsschoonendraaihetsteeltje

eruit.Holdechampignonvoorzichtigeenbeetjeuitmethettheelepeltje.VuldehoedenvandechampignonsmetgerasptekaasofBoursin.Zetdegevuldehoedenindeovenopeentemperatuurvan150gradenCelsius.Alsdekaasgesmoltenis,zijndechampignonsklaar.Goedlatenafkoelen,gesmoltenkaasisergheet.

Recept voor... Gebakken paddenstoelen op toast!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN

• paddenstoelen • eenkeukenrol• boter • eenmes• toast • eensnijplank• peperenzout • eenkoekenpan • eenspatel •eenkookplaat

werkwijze

Wrijfdepaddenstoelenschoonmethetkeukenpa-pier.Snijddepaddenstoeleninkleinestukjesofplakjes.Smeltdeboterindekoekenpanenbakdepaddenstoe-len.Brengzeeventueelopsmaakmeteenbeetjepeperenzout.Legopelktoastjegebakkenpaddenstoelen.

Recept voor... Champignonsalade!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN

• champignons •eenmes• citroensap •eensnijplank• zout,peper •eenbroodrooster• olijfolie •eenkeukenrol• geroosterdbrood

werkwijze

Wasdechampignonsendepzedroog.Snijdzeinstukjes.Besprenkelmetcitroensapenbrenghetgeheelopsmaakmetwatzout,peperenpeterselieeneenpaardruppelsolijfolie.Heerlijkopeentoostjeofgeroosterdeboterham!


11



Lessuggesties

Middenbouw

Startactiviteiten


• bakjes• potjes• plasticzakken• eventueelvergrootglazen• zoekkaartPaddenstoelen• eventueelwerkblad1of5

orgANisAtie


verlooP

Omdeleerlingenalvastindejuistestemmingtebrengenvoorhetonderwerppaddenstoelenishetleukomeenherfstwandelingtemaken.Somskandatindedirecteschoolomgevingofandersineennaburigpark.Verzamelmetdeleerlingendingendiemetdeherfsttemakenhebben(dennenappels,kastanjes,beukennoot-jes).Natuurlijkgaanzeookopzoeknaarpaddenstoe-len.Alsdeleerlingeneenpaddenstoelvinden,laatzeerdan(meteenvergrootglas)goednaarkijken.Metdezoekkaartkunnendeleerlingenopzoekenhoedepad-denstoelheet.Maarervaltnogmeerteontdekken:waarruikthijnaar,welkekleurheefthijenwelkevormheefthij.Laatdeleerlingeneventueelwerkblad1of5maken.Metdeverzameldeherfstspullenkaninhetlokaaleententoonstellingwordeningericht.


Kijken, voelen, ruiken, proevenmAteriAAl

• champignonsvanverschillendegrootte• oesterzwammen(supermarkt,hetliefsteenaantalaanelkaar)

• eenmesje

orgANisAtie

Dezeopdrachtkanoptweemanierenwordenuitge-voerd:indekringofingroepjes.

verlooP

Laatdechampignonszien.Laatdeclusteroester-zwammenzien.Hoeveeloesterzwammenzijnhet?Zijnzeallemaalevengroot?Hoezittenzeaanelkaarvast?Snijdéénoesterzwamvanhetclusterlos.Laatzedaar-nadoorgevenenvraagdeleerlingenhoedezeaanvoelt.Laatmeerdereoesterzwammenopvolgordevankleinnaargrootleggen.Doeditlaatsteookmetdechampig-nons.Watgebeurteralsjezachtjesineenchampignonknijpt?Laatzeaandechampignonsruiken.Waarruikenzenaar?Welkekleurhebbenze?Zijnzeoveralhele-maalwit?Kijkgoednaardehoedenvandeoesterzwamendechampignons.Watzijndeverschillen?Kijkonderdehoedenvanbeidepaddenstoelen.Watziendeleerlin-gen?Ruikendepaddenstoelenhetzelfde?Voelenzehetzelfdeaan?Heeftdeoesterzwameenevenlangesteelalsdechampignon?Snijdalleoesterzwammenlosentelhoeveelpaddenstoelenhetzijn.Proefeenstukjevanbeidesoortenpaddenstoelen,iserverschilinsmaak?

WoordwebmAteriAAl

• werkblad3Woordweb• potlood• achtergrondinformatie,ziebijlage

orgANisAtie

Deleerlingenmakenhetwoordwebzelfstandigaanhuntafel.Hetwoordwebkaneventueelookklassikaalwordengemaaktophetbord.

verlooP

Laatdeleerlingen,alszezelfstandigwerken,zoveelmogelijkwoordenopschrijvendiemetpaddenstoelentemakenhebben.Ditkannatuurlijkookintweetallen.Nadeopdrachtinventariseertudeantwoorden.Opdezemanierkrijgtueenaardigbeeldvanwatdeleerlingenalvanhetonderwerpweten.Vertelheteenenanderoverpaddenstoelen.Bijvoorbeeldoverhetontstaanvanheksenkringenenwaarhetwoordpaddenstoelvandaankomt(zieachtergrondinformatie).

WoordenbrijmAteriAAl

• ±30woordendiemetpaddenstoelentemakenhebben

• http://puzzlemaker.school.discovery.com/• eventueelwerkblad4Woordenbrij

orgANisAtie

Voordezeactiviteitiseencomputermetinternetaansluitingnodig.Indienudaargeenbeschikkingoverheeftkuntuwerkblad4Woordenbrijgebruiken.

l e s s u g g e s t i e s m i d d e N B o u w



verlooP

• Ganaarbovenstaandewebsiteenklikophetuitrol-venster

• Klikop‘Wordsearch’• Vulbij‘Step1’detitelvandepuzzelin,dezekomtbovendepuzzeltestaan

• Vulbij‘Step5’dertigwoordeninenklikop‘Createmypuzzle’

Deleerlingenzoekendewoordenindepuzzelopenstrepenallemogelijkewoordenafonderdepuzzel.Delettersdieoverblijvenhebbengeenbetekenis.


13



Vervolgactiviteiten

Teken een paddenstoelmAteriAAl

• werkblad5Tekeneenpaddenstoel• (kleur)potlood• verschillendesoortenpaddenstoelen• zoekkaartpaddenstoelen

orgANisAtie

Deleerlingenmakendezeopdrachtbuitentijdensdeherfstwandelingofinhetlokaalaandegroepstafel.

verlooP

Alsudeopdrachtindeklasmaakt:legopelkegroepstafeleenaantalsoortenpaddenstoelenneer.Verkrijgbaarbijdesupermarkt,delicatessenwinkeleneventueelopdemarkt.Elkeleerlingkiesteréénomopwerkblad5tetekenen.Hetisleukomeenaantalbegrip-penbijdetekeningentelatenopschrijven,bijvoorbeeld:hoed,steel,plaatjes,buisjes,voet.


• werkblad7aen7bWaargroeitmijnpaddenstoel?• kleurpotloden

orgANisAtie

Deleerlingenzittenaanhuneigentafelenmakendaardewerkbladen.

verlooP

Doordepuzzelopwerkblad7btemakenontdekkendeleerlingendatpaddenstoelenopverschillendeplek-kengroeien.Zogroeienparasolzwammenvoornamelijkinweilandenenvliegenzwammenveelalinhetbos.Deleerlingenvullendeantwoordenvandepuzzelinopwerkblad7a.


• werkblad8aen8bVankleinnaargroot• kleurpotloden• eenschaar• lijm• eenA3vel

orgANisAtie


verlooP

Deplaatjesopwerkblad8bvormensameneencir-keldiedelevenscyclusvaneenpaddenstoelvoorstelt.Deleerlingenmoetendezeplaatjesindejuistevolgordeleggenenopplakken.Laatdeleerlingendezinnenoverhetgroeiprocesvandepaddenstoelonderhetgoedeplaatjeschrijven.Dezezinnenstaanopwerkblad8a.

Sporenafdruk makenDoorhetmakenvaneensporenafdrukkunnende

leerlingendesporengoedzienendestructuurvandeplaatjesbekijken.

mAteriAAl


• eenmesje• A5papier,lichtblauw,hieropziejeallekleurensporen


orgANisAtie


verlooP

Snijdvoorzichtigdesteelvandechampignon.Laatdeleerlingendeonderkantvandechampignongoedbekijken.Wijszeopdeplaatjes(lamellen).Snijdeven-tueeldeonderkantvandehoedeenbeetjeopenzodatdeplaatjesgoedzichtbaarzijn.Legdehoedophetvelpapierenzethetglaseroverheenomtevoorkomendatdesporenwegwaaien.Laatalleseenpaardagenstaan.Haaldanhetglaswegentildehoedvoorzichtigop.Ophetpapierziejenupoederineenbepaaldpa-troonliggen.Ditzijndesporenvandechampignon.Uitdezesporenkan,alszeopdegrondvallen,weernieuwmyceliumgroeien,datweernieuwechampignonsvoort-brengt.

Een sporenkijkdoos makenMetbehulpvaneensporenkijkdoos

kunjedesporenuitdehoedzienvallen.

mAteriAAl


orgANisAtie


verlooP

Maakinhetdekselvandeschoenendooseengatdatietskleinerisdandehoedvandepaddenstoel.Maakookeenkijkgateneenlichtsleufaandezijkant(zietekening).Legdehoed,waarvandesteelisafge-sneden,ophetgat.Schijnnumetdelampdoordelicht-sleuf.Misschienmoetjewatgeduldhebben,maaralsjedoorhetkijkgatkijkt,kunjeinhetschijnselvandelampdesporenalseenstofregenzienvallen




Zelf schimmels kwekenDebekendstesoorteninhetschimmelrijkzijnde

paddenstoelen.Paddenstoelenzijndevruchtlichamenvaneenondergrondsezwam.Paddenstoelenmakenmiljoenensporen.Zezwevenoveralindeluchtenzijnmethetbloteoogniettezien.Zezijnheellichtenklein.Somsvallenzeopeenplekjewaarzezichverderkun-nenontwikkelen.Beschimmeldbroodofbeschimmeldekaaskentiedereen.Datvindenwijvervelend,maarindenatuurspelenschimmelseenbelangrijkerolalsoprui-mersvanafval.

mAteriAAl

• brood• stukjesappel• water• tweebakjesmetdeksel• loepje• werkblad9Erzitschimmelop!

orgANisAtie

Deleerlingenwerkeningroepjesvantweeàdrieleerlingen.

verlooP

Hetwerkbladiseigenlijkbedoeldvoordeboven-bouwmaarookgoedvoordemiddenbouwtegebruiken.Laatdanaanwijzing1totenmet5bijdeopdrachtnietdoordeleerlingenzelflezenmaargeefdezeinstructiezelf.Geefelkgroepjeeenbakje,brood,eenpaarstukjesap-peleneenwerkblad.Deleerlingenmakenhetbroodendestukjesappeleenheelkleinbeetjevochtig.Zestop-penhetbroodendeappelinhetbakjeensluitendezegoedaf.Zezettenhetbakjeopeendonkere,warmeplek.Dekomendeweekkijkenzeelkedagombeurtenhoehetbroodendeappeleruitzien.Zeschrijvenelkedagopwatzezien.Naeenpaardagengroeienophetbroodendeappel,dedradenvaneenschimmel.Uitein-delijkzaldeschimmelhetbroodendeappelhelemaal‘opeten’.Meteenloepjekunjeerheelkleineknopjesofpenseeltjesopzienzitten:devruchtlichamen,waardenieuwesporenvandeschimmelwordengevormd.

vAriAtie

Doedezelfdeproefookopeenlichteplek,eenkoudeplekenmetdroogbrood.Groeitdeschimmelnetzosnel?Isermeerofminderschimmel?Zijnerandereonderzoeksresultaten?Zoja,hoekomtdat?Hetgroenepoederdatnaeenpoosjeverschijnt,bestaatuitdespo-renvandeschimmel.Laatdedekselsopdebakjeszittenengooinadelessendebakjesmetinhoudafgeslotenweg,andersversprei-dendesporenzichdoordeheleklas.

Paddenstoelen van papier machémAteriAAl

• kranten-oftoiletpapier• behangersplaksel• schotelsen/ofschalenvanverschillendformaat• kartonnenkokers(toilet-ofkeukenrollen)• witteverf• kwasten

verlooP

Laatdeleerlingendekranteninstukjesscheurenofdevelletjesvandetoiletrollosmaken.Maakhetbe-hangersplakselaanendoehetineengrotebak.Deleerlingensmerenhetplakselopdevelletjespapierenplakkendieopeenschotelofopdebinnenkantvaneenschaal.Ditwordtdehoedvandechampignon.Alsereendikkelaagisvastgeplakt,zettenzedekokerofeenstukervaninhetmiddenvandeschotelofschaal.Methetpapierenhetplaksel,plakkenzedesteelvastaandehoed.Vervolgenswordtdeonderkantvandehoedgemaaktvanpapier-maché.Laatdepaddenstoelengoeddrogen.Haaldeschotelsofdeschaleneraf.Laatdepaddenstoelenverven.Zetdepaddenstoelendichttegenelkaaraan.

Paddenstoelen van kleimAteriAAl

• natuurklei• witteenbruineverf• kwastenendunnepenselen• satéprikkers• champignonsenoesterzwammen(supermarkt)

verlooP

Laatdeleerlingendechampignonsendeoester-zwammengoedbekijken.Wijszeopdeverschillentus-senbeidepaddenstoelen.Letopdevormvandehoed,delamellen,desteelendegrootte.Verdeeldekleienlaatdeleerlingendepaddenstoelennamaken.Smeerbijelkepaddenstoeldehoedgoedvastopdesteel.Kerfmeteensatéprikkerdelamellenaandeonderkantvandehoeden.Laatdepaddenstoe-lengoeddrogenenverfzeindejuistekleuren.Vuleenbredeplattebakmetaardeenzetdechampig-nonsindeaarde.Legeenstukboomstamindebakenzetdaardeoesterzwammenop.Zeterookechtepad-denstoelen(supermarkt)tussen.Zietiemandhetver-schiltussendeechteendekleipaddenstoelen?


15




Een tentoonstelling makenwerkwijze

• Maaksamenmetdeleerlingeneententoonstellingmetenoverdepaddenstoelen(supermarkt).







• eenkookplaatjewerkwijze

Borsteldechampignonsschoon.Snijdzeindunneplakjesenbakzeindekoekenpan.Maakindegrotepandechampignonsoepvolgensdegebruiksaanwijzingklaar.Doedegarechampignonserbijenlaatdesoepeventrekken.Schepdesoepindekommen.



werkwijze Wrijfdechampignonsschoonendraaihetsteeltje

eruit.Holdechampignonvoorzichtigeenbeetjeuitmethettheelepeltje.VuldehoedenmetgerasptekaasofBoursin.Zetdegevuldehoedenindeovenop150gra-denCelsius.Alsdekaasgesmoltenis,zijndechampig-nonsklaar.Goedlatenafkoelen,gesmoltenkaasisheet.


• paddenstoelen • eenkeukenrol• boter • eenmes• toast • eensnijplank• peperenzout • eenkoekenpan •eenspatel •eenkookplaatwerkwijze

Wrijfdepaddenstoelenschoonmetkeukenpapier.Snijdzeinkleinestukjesofplakjes.Smeltdeboterindekoekenpanenbakdepaddenstoelen.Brengzeopsmaakmetpeperenzout.Legopelktoastjegebakkenpaddenstoelen.



werkwijze

Wasdechampignons,depzedroog.Snijdzeinstukjes.Besprenkelmetcitroensapenbrengopsmaakmetwatzout,peperenpeterselieeneenpaardruppelsolijfolie.Heerlijkopeentoostjeofgeroosterdeboterham!


17



Lessuggesties

Bovenbouw

Startactiviteiten


• bakjes• potjes• plasticzakken• eventueelvergrootglazen• zoekkaartPaddenstoelen• eventueelwerkblad5

orgANisAtie


verlooP

Omdeleerlingenalvastindejuistestemmingtebrengenvoorhetonderwerppaddenstoelenishetleukomeenherfstwandelingtemaken.Somskandatindedirecteschoolomgevingofandersineennaburigpark.Verzamelmetdeleerlingendingendiemetdeherfsttemakenhebben(dennenappels,kastanjes,beukennoot-jes).Natuurlijkgaanzeookopzoeknaarpaddenstoe-len.Alsdeleerlingeneenpaddenstoelvinden,laatzeerdan(meteenvergrootglas)goednaarkijken.Metdezoekkaartkunnendeleerlingenopzoekenhoedepad-denstoelheet.Maarervaltnogmeerteontdekken:waarruikthijnaar,welkekleurheefthijenwelkevormheefthij.Laatdeleerlingeneventueelwerkblad5maken.Metdeverzameldeherfstspullenkaninhetlokaaleententoonstellingwordeningericht.


WoordwebmAteriAAl

• werkblad3Woordweb• potlood• achtergrondinformatie,ziebijlage

orgANisAtie

Deleerlingenmakenhetwoordwebzelfstandigaanhuntafel.Hetwoordwebkaneventueelookklassikaalwordengemaaktophetbord.

verlooP

Laatdeleerlingen,alszezelfstandigwerken,zoveelmogelijkwoordenopschrijvendiemetpaddenstoelentemakenhebben.Ditkannatuurlijkookintweetallen.Nadeopdrachtinventariseertudeantwoorden.Opdezemanierkrijgtueenaardigbeeldvanwatdeleerlingenalvanhetonderwerpweten.Vertelheteenenanderoverpaddenstoelen.Bijvoorbeeldoverhetontstaanvanheksenkringenenwaarhetwoordpaddenstoelvandaankomt(zieachtergrondinformatie).

WoordenbrijmAteriAAl

• ±30woordendiemetpaddenstoelentemakenhebben

• http://puzzlemaker.school.discovery.com/• eventueelwerkblad4Woordenbrij

orgANisAtie

Voordezeactiviteitiseencomputermetinternetaansluitingnodig.Indienudaargeenbeschikkingoverheeftkuntuwerkblad4Woordenbrijgebruiken.

verlooP

• Ganaarbovenstaandewebsiteenklikophetuitrol-venster

• Klikop‘Wordsearch’• Vulbij‘Step1’detitelvandepuzzelin,dezekomtbovendepuzzeltestaan

• Vulbij‘Step5’dertigwoordeninenklikop‘Createmypuzzle’

Deleerlingenzoekendewoordenindepuzzelopenstrepenallemogelijkewoordenafonderdepuzzel.Delettersdieoverblijvenhebbengeenbetekenis.

l e s s u g g e s t i e s B o v e N B o u w



Vervolgactiviteiten

Sporenafdruk makenDooreensporenafdruktemakenkunnendeleerlin-

gendesporengoedzienendestructuurvandeplaatjesbekijken.

mAteriAAl


• eenmesje• A5papier,lichtblauw,hierziejeallekleurensporenop)


orgANisAtie


verlooP

Snijdvoorzichtigdesteelvandechampignon.Laatdeleerlingendeonderkantvandechampignongoedbekijken.Wijszeopdeplaatjes(lamellen).Snijdeven-tueeldeonderkantvandehoedeenbeetjeopenzodatdeplaatjesgoedzichtbaarzijn.Legdehoedophetvelpapier.Zethetglaseroverheenomtevoorkomendatdesporenwegwaaien.Laatalleseenpaardagenstaan.Haalhetglaswegentildehoedvoorzichtigop.Ophetpapierziejenupoederineenbepaaldpatroonliggen.Ditzijndesporenvandechampignon.Uitdezesporenkan,alszeopdegrondvallen,weernieuwmyceliumgroeien,datweernieuwechampignonsvoortbrengt.

Een sporenkijkdoos makenMetbehulpvaneensporenkijkdoos

kunjedesporenuitdehoedzienvallen.

mAteriAAl


orgANisAtie


verlooP

Maakinhetdekselvandeschoenendooseengat,ietskleinerdandehoedvandepaddenstoel.Maakeenkijkgateneenlichtsleufaandezijkant(zietekening).Legdehoed,waarvandesteelisafgesneden,ophetgat.Schijnmetdelampdoordelichtsleuf.Misschienmoetjewatgeduldhebben,maaralsjedoorhetkijkgatkijkt,kunjeinhetschijnselvandelampdesporenalseenstofregenzienvallen

Zelf schimmels kwekenDebekendstesoorteninhetschimmelrijkzijnde

paddenstoelen.Paddenstoelenzijndevruchtlichamenvaneenondergrondsezwam.Paddenstoelenmakenmiljoenensporen.Zezwevenoveralindeluchtenzijnmethetbloteoogniettezien.Zezijnheellichtenklein.Somsvallenzeopeenplekjewaarzezichverderkun-nenontwikkelen.Beschimmeldbroodofbeschimmeldekaaskentiedereen.Datvindenwijvervelend,maarindenatuurspelenschimmelseenbelangrijkerolalsoprui-mersvanafval.

mAteriAAl

• brood• stukjesappel• water• tweebakjesmetdeksel• loepje• werkblad9Erzitschimmelop!

orgANisAtie

Deleerlingenwerkeningroepjesvantweeàdrieleerlingen.

verlooP

Hetwerkbladiseigenlijkbedoeldvoordeboven-bouwmaarookgoedvoordemiddenbouwtegebruiken.Laatdanaanwijzing1totenmet5bijdeopdrachtnietdoordeleerlingenzelflezenmaargeefdezeinstructiezelf.Geefelkgroepjeeenbakje,brood,eenpaarstukjesap-peleneenwerkblad.Deleerlingenmakenhetbroodendestukjesappeleenheelkleinbeetjevochtig.Zestop-penhetbroodendeappelinhetbakjeensluitendezegoedaf.Zezettenhetbakjeopeendonkere,warmeplek.Dekomendeweekkijkenzeelkedagombeurtenhoehetbroodendeappeleruitzien.Zeschrijvenelkedagopwatzezien.Naeenpaardagengroeienophetbroodendeappel,dedradenvaneenschimmel.Uitein-delijkzaldeschimmelhetbroodendeappelhelemaal‘opeten’.Meteenloepjekunjeerheelkleineknopjesofpenseeltjesopzienzitten:devruchtlichamen,waardenieuwesporenvandeschimmelwordengevormd.

vAriAtie

Doedezelfdeproefookopeenlichteplek,eenkoudeplekenmetdroogbrood.Groeitdeschimmelnetzosnel?Isermeerofminderschimmel?Zijnerandereonderzoeksresultaten?Zoja,hoekomtdat?Hetgroenepoederdatnaeenpoosjeverschijnt,bestaatuitdespo-renvandeschimmel.Laatdedekselsopdebakjeszittenengooinadelessendebakjesmetinhoudafgeslotenweg,andersversprei-dendesporenzichdoordeheleklas.


19



Giftige paddenstoelenmAteriAAl

• verschillendesoorteneetbarepaddenstoelen(vanelkesoortenkelestuksdieverschilleningrootte)

• afbeeldingenvanpaddenstoelen(bijvoorbeelduittijdschriften,internet,enz.).

orgANisAtie

Voerdezeactiviteitenuitindekring.

verlooP

Leesdeachtergrondinformatieovergiftigepad-denstoelen(Bijlage2)doorenschrijfkortopwatudeleerlingenoverpaddenstoelenwiltvertellen.Laatdeaf-beeldingenvanpaddenstoelenzienenvraagdeleerlin-genwatzeoverdezepaddenstoelenkunnenvertellen.Laatnudeeetbarepaddenstoelenzienenindekringdoorgeven.• Wetendeleerlingenhoezeheten?• Wieheeftzeweleensgegeten?• Vondenzedepaddenstoelenlekker?• Kunnenallepaddenstoelengegetenworden?Waar-omwel,waaromniet?

• Hoeweetjedatjezekunteten?(paddenstoelendiejeindewinkelkooptkunjeeten.Ganooitzelfzoe-keneneten!)

• Verschillentusseneetbareengiftigepaddenstoelen


• werkblad8aen8bVankleinnaargroot• kleurpotloden• eenschaar• lijm• eenA3vel

orgANisAtie


verlooP

Deplaatjesopwerkblad8bvormensameneencir-keldiedelevenscyclusvaneenpaddenstoelvoorstelt.Debedoelingisdatdeleerlingendezeplaatjesindejuistevolgordeleggenenopplakken.Laatdeleerlingendezinnenoverhetgroeiprocesvandepaddenstoelon-derhetgoedeplaatjeschrijven.Dezezinnenstaanopwerkblad8a.


• werkblad7aen7bWaargroeitmijnpaddenstoel?• kleurpotloden

orgANisAtie

Deleerlingenzittenaanhuneigentafelenmakendaardewerkbladen.

verlooP

Doordepuzzelopwerkblad7btemakenontdek-kendeleerlingendatdepaddenstoelenopverschillendeplekkengroeien.Zogroeienparasolzwammenvoorna-melijkinweilandenenvliegenzwammenveelalinhetbos.Deleerlingenvullendeantwoordenvandepuzzelinopwerkblad7a.

Paddenstoelen onder en boven de grondmAteriAAl

• eenlangstukbehangpapier• zwarte,bruineenwitteverf• kwasten• wittewol• behangersplaksel• schotels• plakband• achtergrondinformatie(ziebijlage)

orgANisAtie

Deactiviteitkaninhethandvaardigheidslokaalwor-denuitgevoerd.

verlooP

Verteldeleerlingenhoedezwamvlokonderdegrondgroeitenhoedepaddenstoelenbovendegrondkomen(zieachtergrondinformatieindebijlage).Ditverhaalgaandeleerlingennuschilderen.Plakhetbehangpapiermetplakbandopdetafelvastomtevoor-komendathetoprolt.Verdeelhetpapierindelengtedoormiddenenlaatdeonderkantzwartverven.Ditishetgedeelteonderdeaarde.Laatdeverfgoeddrogen.Kniplangewittedradenenhaaldezedoorhetbehangersplaksel.Legdedradenopdezwarteverf.Laatdedradengoeddrogen.Dedradenvanhetmyce-liumkunnenookmetwitteverfgeschilderdworden.Verfophetbovenstegedeeltedeverschillendestadiavandepaddenstoelen.Tekenofverfeventueeldierendiepaddenstoeleneten,zoalsslakken,eekhoorns,kevers,konijnen,reeënenmuizen.




OppervlaktevergrotingDoordeplaatjesofbuisjeskaneenpaddenstoelen-

hoedveelmeersporenbergendanwanneerhetopper-vlakgewoongladzouzijn.Vooreenzelfdehoeveelheidsporenalsdepaddenstoelnuheeft,zoudaneenveelgroterehoedenduseenveeldikkeresteelnodigzijn.Omhetprincipevandeoppervlaktevergrotingaandeleerlingenduidelijktemaken,gaanwezelfdeonderkantvaneenpaddenstoelenhoednamaken.

mAteriAAl

• tweevierkantevouwblaadjes• eenschaar• lijm

orgANisAtie

Deactiviteitkanaandegroepstafelwordenuitge-voerd.

verlooP

Vouwéénblaadjeomenom(ziefig.1).Kniphetge-vouwenblaadjedoormidden.Vouwelkehelftvervolgensdubbelenbuigzeuittoteenwaaier(fig.2).Plakdehelf-tenweeraanelkaar.Legdezezelfgemaakte‘hoed’nuophetanderevouwblaadje.Degevouwenhoed(fig.3)isheelwatkleinerdanhetvouwblaadjeentochhebbenzehetzelfdeoppervlak.

%


fig. 1

fig. 2

fig. 3

21




Een tentoonstelling makenwerkwijze

• Maaksamenmetdeleerlingeneententoonstellingmetenoverdepaddenstoelen(supermarkt).







• eenkookplaatjeverlooP

Borsteldechampignonsschoon.Snijddecham-pignonsindunneplakjesenbakzeindekoekenpanofindepannetjesvanhetgourmetstel.Maakindegrotepandechampignonsoepvolgensdegebruiksaanwijzingklaar.Doedegarechampignonserbijenlaatdesoepeventrekken.Schepdesoepindekommen.



werkwijze Veegdechampignonsschoonendraaihetsteeltje

eruit.Holdechampignonvoorzichtigeenbeetjeuitmethettheelepeltje.VuldehoedenvandechampignonsmetgerasptekaasofBoursin.Zetdegevuldehoedenindeovenopeentemperatuurvan150gradenCelsius.Alsdekaasgesmoltenis,zijndechampignonsklaar.Goedlatenafkoelen,gesmoltenkaasisergheet!


• paddenstoelen • eenkeukenrol• boter • eenmes• toast • eensnijplank• peperenzout • eenkoekenpan • eenspatel • eenkookplaat

werkwijze

Wrijfdepaddenstoelenschoonmethetkeukenpa-pier.Snijddepaddenstoeleninkleinestukjesofplakjes.Smeltdeboterindekoekenpanenbakdepaddenstoe-len.Brengzeeventueelopsmaakmeteenbeetjepeperenzout.Legopelktoastjegebakkenpaddenstoelen.



werkwijze

Wasdechampignonsdepzedroog.Snijdzeinstukjes.Besprenkelmetcitroensapenbrenghetgeheelopsmaakmetwatzout,peperenpeterselieeneenpaardruppelsolijfolie.Heerlijkopeentoostjeofgeroosterdeboterham!


23



Bijlage 1

Koning Herfst op bezoek

Wiezitdaaropeenpaddenstoelinhetbos?Eenkleinelfjemetvleugelsdieglanzeninhetzonlicht.Watzijnhaarvleugelsmooi.Zelijkenwelvanzilver.DaaromhebbendediereninhetboshaarElfjeZilverglansge-noemd.ElfjeZilverglanswoonthaarhelelevenalinhetbos.Zevindtheterfijn.Debloemen,bomenendierenzijnhaarvrienden.Zolichtalseenveertjespringtzevanhaarelfenbankjeendansttussendebomendoor.“Kwaak,kwaak,ElfjeZilverglans,”roeptBartdekikker.Metgrotesprongenkomthijdichterbij.“ElfjeZilverglans,ikmoetjeietsvertellen!Wijkrijgenbezoek.KoningHerfstkomt!Alledieren,elfenenkaboutersmoetenvanavondophetHerteweitjekomen.”ElfjeZilverglansklaptinheerhandenvanvreugde.KoningHerfst,wateenfeest!KoningHerfstiszovriendelijkenhijbrengtaltijdcadeautjesmee.“IkkomookhoorBart,”zegtElfjeZilverglans.“fijn,”kwaaktBart,”maarnugaikersnelvandoor.IkmoetnognaarPluimstaartdeeekhoornennaarBobohetkonijnennaarRikkieprikdeegel.Dag,ElfjeZilverglans!”EnwegisBartdeKikker.’sAvondsinhetboszittenalledieren,elfjesenkabou-tersinspanningtewachtenopdekomstvanKoningHerfst.Zezittenineenkringophetgras.DevollemaanverlichthetHerteweitje.Plotselinggaathetwaaienenwaaien...Hetstormt!Debomenzuchtenensteunen.Hetgrasbuigtdiepdoornaardegrond.Dedieren,elf-jesenkaboutersschuivendichtnaarelkaartoe.Hetwordtevenhééldonker.Iedereenkijktomhoognaardehemel.Eendikkewolkhangtvoordemaan.DanineensroeptElfjeZilverglans:“KoningHerfst,koningHerfst,ikziehem!”Enjahoor,daarstaatkoningHerfstopdewolk.Hijkomtheellangzaamdichterbij.Dewolkdaaltendaalt...O,watzietkoningHerfstermooiuit.Hijdraagteenmantelvanbladeren,zoprachtigvankleur.Dehardestormwindisnuverdwenen.Watishetnustil.HeelzachtkomenkoningHerfstendewolkopdeaardeneer.DewolklegteendekenvanmistoverhetHerte-weitje.KoningHerfststaptvoorzichtigvandewolkafenlooptnaarhetmiddenvandekring.Alledieren,elfjesenkabouterskijkenmetgroteogennaarkoningHerfst.DanspreektkoningHerfstlangzaam:“Dagleerlingenvanhetbos,watbenikblijjullieweertezien.Hetlijktalweerzolanggeledendatikhierdevorigekeerwas.”“Jaleerlingen,”spreektkoningHerfstverder,“hetwasweereenlangereis.OnderwegkwamiknogdeZomerkonin-gintegen,samenmethaarvriendendezwaluwen.Zijtrokkennaarwarmelanden.DeZomerkoninginvroeg,ofikjulliedegroetenwildedoen.”KoningHerfstvouwtzijnprachtigemantelopenenhaaltkleinepakjestevoorschijn.“Ikhebjullienietvergetenhoor!Hierhebikietsvoordekaboutersvanhetbos.”Hetzijnpottenvol

verf.Nietzomaargewoneverf,maarverfzowonderlijkmooivanleur:zoroodalsdeavondzon,zogeelalshetkorenenzobruinalsdeaarde.“DebladerendiedeZo-merkoninginachterliet,zijngroen.Maarnumoetenjulliehetbosindekleurenvanmijnmantelschilderen,”zegtkoningHerfsttegendekabouters.Endanzegthij:“Voordeandereleerlingenvanhetboshebikookietsmeege-bracht.”EnweervouwtkoningHerfstzijnprachtigeman-telopenenhaaltnogmeerpakjestevoorschijn.Hetzijnmandenompaddenstoelen,eikels,nootjesenbesseninteverzamelen.Blijgaatiedereendirectaandeslag.Deeekhoornsrapenbeukenootjesenrennenvantaktottak.Alhetheerlijkeetenvoordewinterstoppenzeindemanden.Ookdekabouterszijnhardaanhetwerk.Zevervenbladvoorblad.Bijhetlichtvandevollemaankunnenzeal-lesgoedzien.HeellangzaamveranderthetgroenebosvandeZomerkoningininhetkleurigebosvandeHerfst-koning.KoningHerfstkijktglimlachendtoe.

Totdiepindenachtwordterhardgewerkt.Danzijnalleverfpottenleegenallemandenvol.Moemaartevredenkomenalledieren,elfjesenkaboutersterugbijkoningHerfst.Watishetbosmooigewordenenwatiserveeletenverzameldvoordekomendewinter.Zehoevennietmeerbangtezijndatzedanhongerzullenhebben.ElfjeZilverglanszitnaastBartenRikkieprik.Zezittewippenvanongeduld.Watisertochaandehandmethaar?ZeslaaghaarvleugelomBartheenenfluisterthemzachtjesietsinhetoor.Zegiechelenalle-beiheelgeheimzinnig.“Uhhum,kanhetevenstilzijn?”roeptBart.Hetduurteventjes,maardanishetechtstil.“KoningHerfst,”zegtBart,“ElfjeZilverglansheeftvan-middagietsgemaakt,ietsheellekker.Wevindenhetzofijn,datugekomenbent.Nuwillenwijugraagietsaan-bieden.Hetzitindezepan,kijktumaar.”DeHerfstko-ningstaatopentiltdedekselvandepan.Mmmm...wateenverrassing!Datruiktlekker...!Paddenstoelensoep!“Watvindikdátaardigvanjullie,”roeptkoningHerfstuit.Ikeetgraageenbordjemee,maardanmoetikheusopstappen.Hetisnoglangnietoveralherfst.”Iedereensmultvandelekkerepaddenstoelensoep.Nadriebor-densoepneemtkoningHerfsteindelijkafscheid.“Dagleerlingenvanhetbos,”roepthijvanafzijnwolk.Numoetikgauwweg,wantkoningWinterzitmijachterna.Totvolgendjaar,dankomikterug.”Alledieren,elfjesenkabouterszwaaienhemna.Danwordthetweerevenhééldonkerinhetbos,maarzeweenallemaaldatko-ningHerfstopzijnwolkvoordemaanlangsgaat.

Alstoepasselijkeafsluitingvanhetverhaalkunnendeleerlingenbladerenvervenen,netalskoningHerfstendebosbewoners,champignonsoepeten.Eenreceptvoorchampignonsoepvindtubijdeafsluitendeactivitei-ten.

uit: het Vier Seizoenen Boek, Natuurbeleving voor kleu-ters, Marja Roozen, Jacob Dijkstra Groningen, 1989.

B i j l A g e N



Bijlage 2

Achtergrondinformatie over paddenstoelen

Waar komt het woord ‘paddenstoel’ vandaan?InhetNederlandskennenwemaareenwoordvoor

devlezigevruchtlichamenvanschimmels:paddenstoe-len.InhetEngelszijnertweewoordenvoor,dievaakdoorelkaargebruiktworden;mushroomentoadstool.

HetEngelsewoord‘toadstool’suggereerteenas-sociatietussenpaddenenpaddenstoelen,netalshetSchotse‘paddockstool’enhetNederlandse‘padden-stoel’.Eendergelijkeassociatiewordtookgevondeninanderetalen,zoalshetFrans,ScandinavischenWelsh.InEngelandwordthetwoordtoadstoolreedsvanafde14eeeuwgebruikt.Deoorsprongervanheeftvermoe-delijktemakenmetdeafkeerdiemenhadvanzowelpaddenalspaddenstoelen,welkevooreendeelgezochtmoetwordeninhetvermoedelijkegebruikdoorheksen,maarookgeefthetdetoenmaligevisieweerdatbeideontstondenuitslijmerigebronnen.

Wat is een paddenstoel?Devooronsbekendstesoorteninhetschimmelrijk

zijndepaddenstoelen.Paddenstoelenzijndevruchtli-chamenvaneenondergrondsezwam.Daaroverstraksmeer.Dewetenschapheeftdepaddenstoelenondergebrachtbijhetrijkderschimmelsofzwammen.Ditrijkbestaatnaasthetplanten-endierenrijk.Opditmomentzijnerzo’n100.000soortenbekend.Datiseenenormaantalenerwordennogsteedsnieuwesoortenontdektomdathetonderzoekaanschimmelseenvrijjongetakvandewetenschapis.MenneemtaandaterinEuropaonge-veer3000soortenpaddenstoelenvoorkomen.

Hoe ontstaan paddenstoelen?Paddenstoelenplantenzichvoortdoormiddelvan

sporen.Eenenkelepaddenstoelvormtmiljoenenspo-ren.Vooraldewind,maarookdierenofderegenver-spreidendesporen.Dekansdateensporeineengun-stigeomgevingomtekiementerechtkomtisechterzeerklein.Vandaardathetvooreenpaddenstoelnoodzake-lijkisomzo’ngrootaantalsporenteproduceren.Uiteensporedieopdegoedeplekterechtkomt,groeiteenheelnetwerkvanwittigedraden;dezwamvlokofmycelium.Bijhetoptillenvanhalfverganebladeren,inrottendhoutenookindekweekbakisdatterevlechtwerkgoedtezien.Eenenkelepaddenstoelkanzoeenaantalvier-kantemetersgrondmetzijnzwamvlokdoorweven.Eenzwamvlokbreidtzichonderdegrondnaarallerichtingenuit.Naverloopvantijdontstaanopdeuitloperservan

paddenstoelen.Dezezijndusdesporenvormendeorga-nenvandeeigenlijkeplant.Omdathetzomoeilijkispaddenstoelenaandevrucht-lichamenteherkennen,gebruikenwetenschappersdemicroscoopomaandevormvandesporentezienwelkesoorthetis.Diesporenzijnsomsmaar5of10mi-crometergrootenverschillenpersoortsterkvanelkaarinvormenkleur.Netzoalsdatbijdezadenvanplantenhetgevalis.

HeksenkringenBijsommigeplaatjeszwammen

groeithetmyceliumvaneenpad-denstoelgelijkmatignaarallekantenuit.Naverloopvantijdontstaanaandeuitein-denvandecirkelvormigezwamvlokweernieuwevruchtlichamen.Jezietdanpaddenstoelenineencirkelstaan:deheksenkring.Somszijndekringenwel20meterindoorsnee!

De rol van paddenstoelen in de natuurPaddenstoelenhebbengeenbladgroen.Daarom

kunnenzeniet,zoalsdehogereplantenwelbladgroenhebben,devoorhungroeinoodzakelijkestoffenuitkoolzuurenwatermaken(fotosynthese).Ditiseenbe-langrijkverschilmetplantenendaaromwordenpadden-stoelenookniettothetplantenrijkgerekend.Demeestepaddenstoelenhalenhunvoedseluitdoodofstervendmateriaal.Juistindeherfstkomterveelplantaardigendierlijkafvalopdegrondterecht.Develeregenmaaktdestrooisellaagdoorendoornatenzowordtdezeeengoedevoedingsbodemvoorallerleikleineorganismenzoalsregenwormen,pissebedden,bacteriënenpad-denstoelen.Aldezeorganismenverkleinen,etenen

B i j l A g e N

Debouwvaneen‘gewone’paddenstoel

25



verterenditorganischafval.Zoontstaathumus,waargroeneplantenweervankunnenleven.Paddenstoelendiezichvoedenmetdoodmateriaalwordensaprofytengenoemd.Zespeleneenzeerbelangrijkerolindekring-loopvandenatuur.Zonderhenzouhetorganischafvalzichblijvenopstapelen.Erzijnookpaddenstoelendiehunvoedseluitlevendeplantenhalen:deparasieten.Eenbekendvoorbeeldisdedennenmoorder,eenpad-denstoeldieopdennenvoorkomt.Bedenkweldatpara-sietenoverhetalgemeenbomenaantastendietochaldoorziekteofouderdomverzwaktzijn.

Plaatjeszwammen, buisjeszwammen en buikzwammenVerrewegdemeestepaddenstoelenbehorentotde

plaatjeszwammen.Aandeonderkantvandehoedzit-tenplaatjes,waartussendesporengevormdworden.Desporenzittengoedbeschermdonderdehoed.Devliegenzwamendechampignonbijvoorbeeldzijnallebeiplaatjeszwammen.Paddenstoelendieaandeonderkantvanhunhoedbuisjeshebbeni.p.v.plaatjeswordenbuis-jeszwammengenoemd.Voorbeeldendaarvanzijnhetelfenbankjeeneekhoorntjesbrood.Metbehulpvaneenspiegeltjeisdeonderkantvandehoedgoedtebekijken,zonderdatjehemhoeftomtebuigenofteplukken.Erzijnpaddenstoelendiegeenhoedhebben,zijvormendesporeninhunbuik:debuikzwammen.Eenvoorbeeldhiervanisdereuzenbovist.Hijzieteruitalseengrotewittebaldieopdegrondligt.Isdebalrijpdangaatdezestukenkomendesporenvrij.Onderdebuikzwammenzijnereenpaardiestuifzwammenwordengenoemd.Alsdezestuifzwammenrijpzijnbarstenzeopenenstuivendesporeneruit.

Wortelknolletjes of mycorhizaSommigepaddenstoelenleveninsymbiosemet

plantenofbomen.Symbiosewilzeggendatzoweldeplantalsdezwamervoordeelvanheeft.Deschimmelgroeitdanalseenzakjeomdehaarwortelsvandeplant

heen.Zokunnenzestof-fenuitwisselen.Deschimmellevertdeplantbijvoor-beeldstikstofenkrijgtdaarvoorhemzelf

bruikbarevoedingsstoffenvoorterug.Sommigesymbiotischeschimmelsmakenverdikkingen:dewortelknolletjes.Voorbeeldenvansymbiotischleven-depaddenstoelenzijndedennenslijmkopdiebijdennengroeitendegeleringboleetbijlariksen.

VoortplantingZwammenvermeerderenzichdusdoormiddelvan

sporen.Maarhoegaatdatinzijnwerk?Sporenwordenaandepaddenstoelgevormdindesporenzakjes.Bijdepaddenstoelenmeteenhoedzittendesporenzakjesaandeonderkantvandehoed.Deoppervlakteaande

onderkantisgigantischvergrootdoorplaatjes,buisjesofstekels.Zokandepaddenstoelmeersporenproduce-ren.Alsjemeteenkleinspiegeltjeaandeonderkantvandehoedkijktisdatgoedtezienzonderdatjedepad-denstoelstukhoefttemaken.Alsdepaddenstoeldoorbijvoorbeeldregendruppelsgeraaktwordt,vallendesporenopdegrondenzullenondergunstigeomstandighedeneennieuwezwamvlokvormen.

Vreemde zwammenErzijnpaddenstoelendievanwegehunvoedsel

zeervreemdeeisenaanhunomgevingstellen.Anthra-cofielezwammengroeienbijvoorbeeldopplekkenwaarbrandisgeweest.Zijkunnenhunvoedselalleenuitver-brandhouthalen.Coprofielepaddenstoelengroeienopuitwerpselenvandieren,vooralvleeseters.Danzijnerookzwammendieopinsectenparasiteren,ofopanderepaddenstoelen.Eenlastigeklantisdehuiszwam,diehetopvochtighoutinhuizenheeftgemunt.Enerzijnzelfsschimmelsdieopglasleven(indelenzenvancamera’s)ennatuurlijkookopmensen(zwemmerseczeem).Dezeschimmelsvormenechtergeenpaddenstoelen.

De vliegenzwamDevliegenzwamheeftgiftigeeigenschappen.Vooral

hetvliesvandehoediszeergiftig.Hetbevatiboteen-zuurenmuscimol.Dezwamdanktzijnnaamaanhetfeitdathijwerdgebruiktomvliegenteverdel-gen.Menbrakdehoedinstuk-jesenbrokkeldedatinmelk.Vliegendiedaarvandronkenoverleef-dendatniet.Eenandereuitlegisdatdezwameensterkhallucinerendewerkingheeft.Jegaatervan‘vliegen’.

B i j l A g e N



Bijlage 3

‘s Werelds grootste schimmel- collectie past in vier diepvriezers

uit:Natuur & Techniek, 2001, jaargang 69, afl. 4.

Verwachtgeenpaddenstoelentuintje,ikhadhetvoorafnogzotegenmezelfgezegd.EenmaalooginoogmetdesnorrendediepvriezersbijhetCentraalBureauvoorSchimmelculturen(CBS)bekruiptjetochhet‘isditalles’-gevoel.Hetísalles.Meersoortenschimmelsinéénruimtebijelkaarzuljenergensandersterwereldaantreffen,ooknietalsjedekoelkastdriewekenopenzet.JoostStalperskanwellachenommijnschevever-wachtingspatroon.StalpersiscuratorbijhetCBSenverantwoordelijkvoorhetbeheervandecollectie.“Hetmerendeelvandeschimmelsbewarenwebijextreemlagetemperaturen.Zondervloeibaarwaterstopthetmetabolismeenkunjezeveelminderarbeidsintensiefbewaren.”Deruimtenaastdevrieskamerpuiltuitvandestellingkasten,reageerbuizenenerlenmeyers.Datdecorlijktalmeerophetbeeldvanhetpaddenstoelen-tuintje.Omdezeswekentoteenjaarmoetendedaarflorerendeschimmelseenplekjekrijgenopeennieuwevoedingsbodem.Watmoeteenmensmet40.000schim-mels?Watmoetjeüberhauptmetschimmels?

Witte korstWeleenseengroenuitgeslagenboterhamgegeten?

Eennattetenttelangingepaktlatenzitten?Danweetjehet:schimmelszijnnietpluis;daarkloptietsnietmee.“Vansommigeschimmelsgenietenweechterjuist”,haastRobSamsonzichomdezakeninperspectieftezetten.SamsonishoofdtoegepastonderzoekbijhetCBSenverbaastzichoverallenegatieveassociatiesdiezijnstudieobjectoproept.“Dewittekorstomdeca-membertbestaatuitschimmel.Diewordtertijdenshetproductieprocesalseensporenpoederopgesprenkeld,juistomdesmaak.Alcoholicahetenzoomhetafvalpro-ductdateengisterinmengt;eenprocesdatwebewustlatengebeurenomdatwevaneenslokjehouden.Enpe-nicillinebrengtookvaakalleenmaargoeds.Tochishetwaar:eenbijstergoedimagohebbenschimmelsniet.”Schimmelsbedervendesmaakvanvoedselenzijnnietzeldengevaarlijk.Insommigegevallenwoekertschim-melzodanigalsparasiet,datdemensalsgastheerhetnietoverleeftofhijerernstigziekvanwordt.Andereschimmelsscheidentoxinenaf,giftigestoffengeprodu-ceerddoorlevendeorganismen.DeAspergillusflavus,dievaakoppinda’svoorkomt,produceertbijvoorbeeldaflatoxine,eenuiterstkankerverwekkendestof.

Beschimmelde yoghurtOmdathetgebruikvanschimmelsengisteninde

(voedings-)industriespecialistischwerkisenveelbedrij-vengeeneigenschimmeldeskundigeindiensthebben,dienthetCBSvaakalsvraagbaakalserproblemenzijn.“Vorigjaarkwamenflessenyoghurtmetdozentegelijkbinnen”,verteltSamson.“Bijeenaantallevensmidde-lenfabrikantenwasgeblekendatereenschimmelinheteindproductzatdiedepasteurisatieoverleefde.Ofdatkwaadkon,werdmetoengevraagd.Datisgeengekkevraag.Jemoetjerealiserendatwedagelijksduizendenvolledigonschadelijkesporeninademen.Maardezeschimmel,Paecilomycesvariotii,wasdatniet:zemaakteentoxischestofengroeitbijlichaamstemperatuur.Wehebbentoengeadviseerdomalleyoghurtuitdewinkeltehalen.”Datgebeurde.Metstilletrom,welteverstaan,wantfabrikantenwillenlievernietgeassocieerdwordenmetschimmels.Maardaarmeebegonnendeproblemenpas.Verderverhittenwaszinloos,wantPaecilomycesvariotiiwastegennoghogeretemperaturenbestand.Deschimmelmoesteenvoudigweguithetprocédéver-wijderdworden.“Jegaatdanechtmetwattenstaafjesenreageerbuizenzo’nfabriekinomtekijkenwaardieschimmelinhetproductieprocesbelandt”,glundertSam-son.Toendegelegenheids-SherlockHolmeszijnon-derzoekhadafgerond,wasdeboosdoenerbekend:deschimmelzatindepectine,eenverdikkingsmiddel.“Erzijnwereldwijdmaartweefabrikantenvanpectine.Eénvanhenbleekhetverdikkingsmiddelmetschimmelteverkopen.Datbetekendedatzoweldezefabrikantalsdiensafnemersbijonsaandetelefoonhingen.Deeconomischestropvandezehitte-resistenteschimmelbedraagtvelemiljoeneneuro’s.”

HobbySamsondrinktergeenglasyoghurtminderom.Hij

isnietbangvoorschimmels.WelishetzodatinhuizeSamsonbedorvenetenswarenvaakeerstophetoogwordengedetermineerd.“Eenberoepstikje.Somsstuurikeenbriefnaardefabrikant,datik‘dieendie’schim-melhebaangetroffen.Enwatzeertegenkunnendoen.Jekrijgtvaakeennieuwpotjeopgestuurd.”Schimmelsnemeninhetecosysteemeensignificanterolopzich:hetzijnopruimers.Wiezichbedenktdatvandenaarschatting500.000bestaandesoortenschim-melsermaar100.000beschrevenzijn,weetookdatertaxonomischnogwelheteenenandertedoenvalt.InschimmelkundigekringenishetCBSdanookeenbe-kendinstituutdatmetregelmaatvandeklokmonogra-fieënennaslagwerkenpubliceert.OnlangspubliceerdehetnogdeAtlasofClinicalFungi,eentelefoonboekvolziekteverwekkendeschimmels.Taxonomieissecuurwerk,maarfascinerend,vindtSamson.“Alsjeonderjemicroscoopzittekijken,danziejedemooistedingen,nieuwesoortensoms.Elkesoortheeftweereeneigenmaniergevondenomzichinleventehouden.Speurentotoverdegrenzenvanwatwealweten,datiswatditwerkfascinerendmaakt.”

B i j l A g e N

27



Bijlage 4

Aansluiting bij methoden Natuuronderwijs

Methode Groep/boek Hoofdstuk, les Titel

Leefwereld Groep3 5 Praatplaat:Blaadjesindewind

Leefwereld Groep4 4blz.18t/m21 Feestinhetbos

Leefwereld Groep5 5blz.22t/m25 Afvaleters

Leefwereld Groep6 5blz.22t/m25 Herfstbloemen

Wijzerdoordenatuur Groep6 Herfst2les1 Schimmels

Wijzerdoordenatuur Groep6 Herfst2les2 Paddenstoelen

WijzerdoordeNatuur Groep6 Herfst2les3 Waaromopruimen?

DeGroteReis Groep6 HerfstOverlevenblz.59t/m63

Paddenstoelen(blz62/63)

B i j l A g e N



Bijlage 5

Documentatie

IndeNatuurMEdiatheekzijnverschillendemateria-lenteleenzoals:

BoekenHet vier seizoeNeNBoek

MarjaRoozen,JacobDijkstraUitgeverij,Groningen,1989.

NAtuurlijk BuiteNwerk! Doebladen8-10jaaruitgeverijKwintessensenStichtingVeldwerkNederland,Apeldoornwww.veldwerknederland.nl

vliegeNzwAm, elfeNBANk eN ANdere PAddeNstoeleN

MiekevanTilburg/HansAdemaUitgaveSchuyt&Co,Haarlem

CHAmPigNoNs

UitdeserieNatuurinBeeldUitgaveDeRuiter,Gorinchem

zoekkAArt PAddeNstoeleN

UitgaveStichtingVeldwerkNederland,Apeldoornwww.veldwerknederland.nl

DeterminatieeNCyCloPedie vAN PAddeNstoeleN

LadislavHagaraUitgaveZuidboekproducties,Lisse

PAddeNstoeleN eNCyCloPedie

GerritJ.KeizerUitgaveReboproductions,Lisse

Nieuwe PAddeNstoeleNgids

PatrickHardinge.a.BVUitgeversmaatschappijTirion,Baarn

Leren lezenPAddeNstoeleN

SeriedeKijkdoosUitgaveDeRuiter,Gorinchem

de PAddeNstoel

GunillaIngvesUitgeverijJeanDepuis,N.V.,België

Internetwww.PAddeNstoeleN.Net

Eeninteressantwebsite.Hiervinduallerleiinforma-tieoververschillendesoortenpaddenstoeleneninteres-santeweetjes.Hierondereenaantalonderwerpendieopdezewebsitetevindenzijn.

Het Project- Hetprojectbeschrijfthoeuzelfpaddenstoelenkuntkwekenenwathunpogingheeftopgeleverd.

De Paddenstoel- DePaddenstoelbeschrijftdeachtergrondinformatieoverdePaddenstoel.Geschiedenis,groeiensoortenkomenhieraanbod.Tevensstaanhiertallozefoto’svanverschillendepaddenstoelen

Recepten- Hiervinduverschillendesoortenreceptenmetver-schillendesoortenpaddenstoelen.

B i j l A g e N

29



Bijlage 6

Aansluiting bij kerndoelen

Kerndoel 31 - Aanpassing van organismenDeleerlingenkunnenvoorbeeldennoemenvaneigenschappenvanorganismenwaaruitblijktdatdezeaangepast

zijnaandeomgeving,voedselmogelijkhedenenseizoenen(bijvoorbeeld:schutkleur,winterslaap).Hierondervindtueenoverzichtmetdekerndoelen,uitgesplitstperbouw.

Groep 1 en 2 Groep 3 en 4 Groep 5 en 6 Groep 7 en 8

Seizoenen

seizoensverschijnselenbijplantenzoalsherfstver-schijnselen:•vruchten•kastanjes•eikels•bladverkleuring•bladval•afsterven•paddenstoelen

seizoensverschijnselenbijplantenendierenbijvoor-beeld:•uitlopenvantakkenin hetvoorjaar•bloeienvanplanten•aanpassingenvandieren aanherfst/winter - wintervacht - hamsteren - winterslaap•aanpassingenvandieren aanlente/zomer - zomervacht - geboortevanjonge dieren

ziegroep3en4 ziegroep3en4plusschimmels(paddenstoe-len)

Andere invloeden

•voedsel-,licht-en temperatuurbehoefte vanplanten

•plantenkomenvoorwaar water,licht,temperatuur engrondsoortgeschikt zijn•manierenvanetenen voedselvoorkeurvan dieren(grotekiezen, snavelsknaagtanden)

B i j l A g e N

Werkbladen

a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s

Ga buiten op zoek naar paddenstoelen. Je vindt paddenstoelen meestal op vochtige, schaduwrijke plekken bij bomen of struiken.

Als je een mooie paddenstoel gevonden hebt, ga je hem goed bekijken. Raak de paddenstoel niet aan: hij kan giftig zijn!

Maak een tekening van de paddenstoel en kleur die in.

Wat is de vorm van jouw paddenstoel? o paddenstoel met hoed en steel o bolvormige paddenstoel

Benodigdheden• spiegeltje• paddenstoelenzoekkaart• iets om op te schrijven/tekenen•(kleur)potloden

Paddenstoelen bekijken 1

bolvormige paddenstoel paddenstoel met hoed en steel


buisjeszwam

plaa

tjeszw

am

Als je een paddenstoel met hoed en steel hebt, dan kun je aan de onderkant de plaatjes (of de buisjes) zien. Hier zitten de sporen tussen. Deze kun je niet met het blote oog zien. Sporen zijn een soort zaadjes waar nieuwe paddenstoelen uit kunnen groeien. Ze zitten verborgen in de hoed.

Hou het spiegeltje voorzichtig onder de hoed.Bekijk de onderkant van de hoed via de spiegel. Is het een buisjeszwam of een plaatjeszwam?

Het is een

Waar zouden bij een bolvormige paddenstoel de sporen zitten? (Kun je geen bolvormige paddenstoel vinden, bekijk er dan een op de zoekkaart).

Zoek op hoe jouw paddenstoel heet. Gebruik de zoekkaart.


Kleurplaat paddenstoelen 2


3WoordwebBenodigdheden• potlood

paddenstoelen

Waar denk je aan bij het woord paddenstoelen?Schrijf dit op rondom het woord paddenstoelen op dit werkblad.


4WoordenbrijBenodigdheden• potlood

M K M P K N A R D R E V O T T

A S A L G T O O R G R E V O W

W C W A H Z K E L A F R V I S

Z H Z A M E C W A H E E T P M

S A R T L S K B E T R T O A W

E M E J S E T S E K E R W A A

J P T E O E O L E S E Z M L N

S I S S E H A T T N N R E P D

I G E Z P V E I S E K M I K E

U N O W F L P R G N M R N J L

B O I A G P N E F I E A I B I

O N N M E S I K H S T D O N N

W E K N E L N C I S T S D S G

H O E D V L S T I N K Z W A M

E L F E N B A N K J E E U K P

AFVALETER

BOS

BUISJESZWAM

CHAMPIGNON

EETBAAR

ELFENBANKJE

HEKSENKRING

HERFST

HOED

KWEKERIJ

OESTERZWAM

PADDENSTOEL

PLAATJESZWAM

SCHIMMEL

SMAAK

SOEP

SPOREN

STANK

STINKZWAM

TOVERDRANK

TOVERKETEL

VERGROOTGLAS

VLIEGENZWAM

WANDELING

WITTESTIPPEN

OpdrachtZoek de woorden op in de woordenbrij en streep ze door.De overgebleven letters vormen een zin.

Created with Puzzlemaker on discoveryschool.com


Elke paddenstoel ziet er weer anders uit.

Kijk eens naar de hoed. Is deze plat of bol?

Hoe ziet de steel er uit? Kort en dik of lang en dun?

Hoe voelt de paddenstoel aan? Glad of ruw?

Een paddenstoel kan verschillende vormen hebben.

Opdracht

Kies een paddenstoel. Teken de vorm na.

Benodigdheden• 1 potlood• verschillende soorten paddenstoelen • kleurpotloden

Teken een paddenstoel 5


Hoe ziet mijn paddenstoel er uit? 6


Waar groeit mijn paddenstoel? 7aBenodigdheden• 1 potlood• werkblad 7b

Op werkblad 7b staan zes paddenstoelen.

Waar groeien ze?

Volg de lijnen.

Vul hieronder de antwoorden in:

1 Het elfenbankje groeit

2 De inktzwam groeit

3 de vliegenzwam groeit

4 De stinkzwam groeit

5 De parasolzwam groeit

6 De oesterzwam groeit


Waar groeit mijn paddenstoel? 7b


Van klein naar groot 8aBenodigdheden• werblad 8b • een A3-vel• kleurpotloden • lijm• schaar

Opdracht1 Kleur de plaatjes op werkblad 8b in.

2 Knip de plaatjes uit en leg ze in de goede volgorde.

3 Er ontstaat nu een cirkel.

4 Schrijf de goede zin bij elk plaatje. De zinnen staan hieronder.

Zo groeit een paddenstoel.1 Een rijpe paddenstoel laat zijn sporen vallen.

2 De sporen vallen op de grond.

3 Uit een spore groeit een schimmeldraad.

4 De schimmeldraad wordt groter en heet nu zwamvlok.

5 De zwamvlok wordt groter.

6 Uit de zwamvlok groeien paddenstoelen.

7 De paddenstoelen worden groter.

8 De hoed van de paddenstoel gaat open.


Van klein naar groot 8b


Het groeit op oud brood. Het groeit op oud fruit.

Het groeit op alles dat niet vers meer is.

Wat groeit er dan? Schimmel !

OpdrachtJe gaat schimmels kweken en bekijken.

Wat moet je doen?

1 Pak twee bakjes.

2 In één bakje doe je een stuk oud brood. In de andere een stukje appel.

3 Giet er een klein beetje water bij en sluit de bakjes af met het deksel.

4 Zet de bakjes op een warme plek neer.

5 Kijk elke dag in de bakjes.

6 In welke bakje groeit het eerst schimmel?

7 Vul in: Op de appel zat na dagen schimmel.

De schimmel heeft een kleur.

Op het brood zat na dagen schimmel.

De schimmel heeft een kleur.

8 Hoe kun je schimmel op het eten voorkomen?

Er zit schimmel op! 9Benodigdheden• eten (brood en appel) • water • warm plekje• twee bakjes met deksels


Paddenstoelen onder de microscoopextra werkblad

Benodigdheden• 1 potlood• paddenstoelen die buiten gevonden zijn• 1 vergrootglas• 1 stereomicroscoop

Je gaat een paddenstoel met verschillende vergrotingen bekijken.

1 Bekijk een paddenstoel eerst ZONDER

vergrootglas en teken hem na.

2 Bekijk dezelfde paddenstoel nu MET een vergrootglas en teken hem na.

3 Bekijk weer dezelfde paddenstoel maar nu onder de stereomicroscoop en teken hem na.

4 Schuif nu de paddenstoel een stukje op en teken hem opnieuw na.


Benodigdheden• 1 petrischaaltje • (kleur)potloden • 1 vergrootglas• stereomicroscoop• beschimmelde voorwerpen

Schimmels onder de loep

Neem een petrischaaltje met beschimmelde voorwerpen.

Wat zit er in je petrischaalje?

Welke kleuren schimmels zie je?

Ruik er voorzichtig aan. Waar ruikt het naar?

Bekijk de schimmel met het vergrootglas. Kun je al meer aan de schimmel zien, dan met het blote oog? Zo ja, wat dan?

Zet je petrischaaltje onder de stereomicroscoop. Kijk door de lenzen en draai aan de grote stelknop. Als het beeld on-scherp is, draai je door, tot je een scherp beeld hebt. Als het beeld waziger wordt, draai je de andere kant op, tot het scherp wordt. Vraag eventueel hulp van je juf/meester.

Door de stereomicroscoop zie je de schimmels 10 à 20 keer groter. Maak er een tekening van en kleur die in.

Stereomicroscoop

extra werkblad

docentenhandleiding - 123 Lesidee · PDF file3 A m s t e r dAm s Nme Ce N t r u m H A Nd l e i...

Documents

Transcript of docentenhandleiding - 123 Lesidee · PDF file3 A m s t e r dAm s Nme Ce N t r u m H A Nd l e i...