De Commons: een nieuwe grammatica voor de samenleving

Pulse Transitienetwerk Cultuur

Trefdag #3 Cultuur: (on)gemeen goedMechelen, 23 oktober 2014

Dirk Holemans, coördinator Oikos

info@oikos.be - www.oikos.be

De Commons: een nieuwe grammatica voor de samenleving

Pulse Transitienetwerk Cultuur

Trefdag #3 Cultuur: (on)gemeen goedMechelen, 23 oktober 2014

Dirk Holemans, coördinator Oikos

info@oikos.be - www.oikos.be

= systeemverandering

Hoofdstroom: vermarkting, EU/regeringen: gevangen in neoliberale logica, 150 (semi-)private organisaties hebben de macht

bvb. 4 MNO’s beheersen 90% graanmarkt

Tegenstroom: Initiatieven van onderuit (burgers + sommige steden): onbekend terrein, het politieke aan het heruitvinden

-> Commons inspirerend concept

Hoofdstroom: vermarkting, EU/regeringen: gevangen in neoliberale logica, 150 (semi-)private organisaties hebben de macht

bvb. 4 MNO’s beheersen 90% graanmarkt

Tegenstroom: Initiatieven van onderuit (burgers + sommige steden): onbekend terrein, het politieke aan het heruitvinden

-> Commons inspirerend concept

Uiteenlopende tendensen: Tweestromenland

Commons = in de middeleeuwen een belangrijke vorm van organisatie: gemeenschappelijk gebruikt land, akker of bos

een meente -> collectieve eigendom- of gebruiksrechtenFundament = collectieve actie Rijkere visie op democratie, eigendom en gebruiksrechtenJuridisch systeem Laatromeinse rijk:-Res publicae-Res privatae-Res nullius van niemand-Res communes van iedereen

Commons = in de middeleeuwen een belangrijke vorm van organisatie: gemeenschappelijk gebruikt land, akker of bos

een meente -> collectieve eigendom- of gebruiksrechtenFundament = collectieve actie Rijkere visie op democratie, eigendom en gebruiksrechtenJuridisch systeem Laatromeinse rijk:-Res publicae-Res privatae-Res nullius van niemand-Res communes van iedereen

Terug in de tijd: commons een eeuwenoud gegeven

The Great Charters of the Liberties of England

Magna Carta 1215 =mijlpaal in geschiedenis: absolute vorst Jan moet rechten toekennen aan landbaronnen-> niets over gewone mensen, sociaal-econ. rechten

Carta de Foresta = het charter van het Would Toen: koninklijke bossen (incl. akkers, boerderijen en dorpen) essentieel voor het levensonderhoud:- Hout = belangrijkste grondstof voor verwarming, koken, constructie en productie (houtskool)- woud: vol kleine weides voor begrazing en bron van turf-> charter is uniek in het verlenen van sociaaleconomische rechten (met name het recht om commoning)

The Great Charters of the Liberties of England

Magna Carta 1215 =mijlpaal in geschiedenis: absolute vorst Jan moet rechten toekennen aan landbaronnen-> niets over gewone mensen, sociaal-econ. rechten

Carta de Foresta = het charter van het Would Toen: koninklijke bossen (incl. akkers, boerderijen en dorpen) essentieel voor het levensonderhoud:- Hout = belangrijkste grondstof voor verwarming, koken, constructie en productie (houtskool)- woud: vol kleine weides voor begrazing en bron van turf-> charter is uniek in het verlenen van sociaaleconomische rechten (met name het recht om commoning)

Terug in de tijd: een eeuwenoud gegeven

1968 Garrett Hardin, in Science over meente

-elke herder heeft voordeel als hij schaap bijzet, is rationeel op korte termijn (winstmaximalisatie)-kosten zijn voor iedereen en op lange termijn who cares?->onvermijdelijk gevolg: vernietiging van meent, geen enkel schaap kan nog gevoed worden

= enge visie van homo economicus, wijd verspreid Deze visie bijvoorbeeld nu terug te vinden in pleidooi voor het monetariseren van ecosysteemdiensten…

1968 Garrett Hardin, in Science over meente

-elke herder heeft voordeel als hij schaap bijzet, is rationeel op korte termijn (winstmaximalisatie)-kosten zijn voor iedereen en op lange termijn who cares?->onvermijdelijk gevolg: vernietiging van meent, geen enkel schaap kan nog gevoed worden

= enge visie van homo economicus, wijd verspreid Deze visie bijvoorbeeld nu terug te vinden in pleidooi voor het monetariseren van ecosysteemdiensten…

De klassieker: Tragedy of the Commons

Enclosure = omheining of privatisering van Commons-17de-18de eeuw UK-Combinatie van tal van factoren: bevolkingsgroei en dus stijgende vraag naar voedsel, vraag naar arbeidskrachten voor fabrieken en irritatie over eigenzinnige commoners, wetten op maat van landadel

20 jr later: Elinor Ostrom (Nobelprijs Economie 2009)-commons zijn gemeengoed, geen niemandsland-commons hebben gebruikersgroep die toegang en gebruik reguleert (inclusief sanctiemechanismen voor profiteurs)-Commoners communiceren met elkaar, ontwikkelen regels-Commoners willen behoeften bevredigen, niet enkel op zoek naar winst

Enclosure = omheining of privatisering van Commons-17de-18de eeuw UK-Combinatie van tal van factoren: bevolkingsgroei en dus stijgende vraag naar voedsel, vraag naar arbeidskrachten voor fabrieken en irritatie over eigenzinnige commoners, wetten op maat van landadel

20 jr later: Elinor Ostrom (Nobelprijs Economie 2009)-commons zijn gemeengoed, geen niemandsland-commons hebben gebruikersgroep die toegang en gebruik reguleert (inclusief sanctiemechanismen voor profiteurs)-Commoners communiceren met elkaar, ontwikkelen regels-Commoners willen behoeften bevredigen, niet enkel op zoek naar winst

De historische waarheid: Enclosure of the Commons

De grammatica van de commons

Hulpmiddelen: grond, softwarecodes, culturele expressieMensen: communicatie & samenwerkingRegels: bepaald door groep gebruikers: ingewikkeld sociaal proces van commoning

GemeengoedCommoners

Commoning

De grammatica van de commons

Elinor Ostrom: zeven kenmerken van sterke commons:-Helder omschreven en erkende grenzen-Toegang- en gebruiksregels aangepast aan context-Collectieve regels voor participatieve besluitvorming-Monitoring van gebruik en staat van commons door gebruikers met mandaat van gemeenschap-Progressieve en flexibele sanctionering-Eenvoudige regels voor conflicthantering-Zelfbepaling van gemeenschap erkend door hiërarchische autoriteit (bvb. wetgeving België, Mexico, …)

Oude en nieuwe commons: de digitale wereld

- Open source software en kennissystemen- Linux: besturingssysteem- Wikipedia (basisregel: iedereen kan bijdragen,

controle achteraf: peer to peer)

Commons

Markt Publiek

Tussenstand: drie grote organisatieprincipes-en dus geen twee, of zeker geen een dat zaligmakend is…-mengvormen zijn mogelijk: nu focus op PPS, beter pleidooi voor PCS: publiek-civiele samenwerking-Commons: ook kritisch perspectief op moderniteit (scheiding subject/object, in Staat en Markt = duopolie)

Commons

Markt Publiek

Het debat is dus niet: publiek of privaat?-> andere basisvraag in democratie: welke rol voor burgers? Bijvoorbeeld energiesector:1. 20 jr. geleden: adagium van liberalisering (= privatisering)-Tegenstroom: autonome productie: burgercoöperatieven

11

22

De nieuwe wereld: peer-to-peer

Michel Bauwens De Wereld Redden

Nieuwe wereld: -Kenniseconomie en kenniswerker: houdt productiemiddelen in eigen handen (hoofd en pc)-ICT faciliteert wereldwijde samenwerking en uitwisseling-peer-to-peer systeem = de toekomst (horizontale uitwisseling onder gelijken)-niet alleen informatie uitwisselen: ook productieplatforms-Slimme software en 3D-printers: microfabrieken-Voorbeeld: Wikispeed

De nieuwe wereld: peer-to-peer (onder gelijken)

Michel Bauwens De Wereld Redden

Een peer-to-peer systeem is een sociaal-economisch systeem waarbij een individu een transactie kan aangaan met dat systeem.

- Als gebruiker beslis je vrijwillig of je deelneemt- Wikipedia (basisregel: iedereen kan bijdragen,

controle achteraf: peer to peer)- Performanter dan oud hiërarchisch systeem

Niet elk peer-to-peer systeem is een commons!Bauwens: transitie is geen plotse revolutie, nieuw systeem ontstaat in schoot van oud systeem, dit laatste ondersteunt het zelfs om eigen levensduur te verlengen

Sleutelwoorden: samenwerking, eigenaarschap, meerwaarde en transparantie (code & design)

Driehoek verruimt discussie over cruciale vragen

Bijvoorbeeld: Internet: cruciaal voor peer-to-peer, basisinfrastructuur

Nu: in handen van multinationals, draaiend op reclame-inkomsten / discussie: netneutraliteit?

Drie oplossingen (denk aan de driehoek):-Vermarkte situatie reguleren (bevestigen hyperkapitalistisch systeem)-Commons: burgers bouwen eigen netwerk uit (digitale coöperatieve)-Publiek: gelet op belang voor democratie neemt overheid internet in handen (zelfde als met spoorwegen is gebeurd)

De utopie van de commons: Wikitopia?

Belangrijkste argumenten pro commons-Herijking van de democratie: burgers nemen terug toekomst in handen, verhoogt betrokkenheid-Activiteiten los of bevrijd van marktwerking (fixatie op winstmaximalisatie): vaak gericht op duurzaamheid-Betrokkenheid van gebruikers leidt tot performante organisatie-Meerwaarde wordt niet afgeroomd, blijft in gemeenschap

-> tot utopische gedachte in ‘De Mythe van de Groene Economie’: commons zijn antwoord op kapitalisme

De utopie van de commons: Wikitopia?

Belangrijkste argumenten om nuchter te blijven-Niet elke commons positief: ook de maffia is een ‘burgerbeweging’ buiten markt en staat…-Commons zijn historisch niet alleen verdwenen omwille van enclosure, was subsistentielandbouw-Sommige commons kunnen ‘gated communities’ worden: belang van toegangs- en gebruiksregels-Nieuwe commons vooral in sterke gemeenschappen (Herberg van Macharius)-Tot voor kort vooral lokale initiatieven, nu ook globale peer-to-peer netwerken, maar hoe macht opbouwen tegen de ‘150 die de wereld beheersen’?

Burgerkracht: what’s in a name?

- Term gemunt in Nederland door beleidswetenschapper, dus van uit perspectief van overheid

- Nederland: van welvaartstaat naar participatiestaat, GB Cameron: de Big Society- Focus op zelfredzaamheid van boven opgelegd, in

combinatie met afbouw publieke sectorbv. UK: openbare bib’s sluiten en hopen op burgeriniatief<-> Commons: samenredzaamheid van onderuit

opgebouwd, ondersteund door partnerstaatBv. Vl: burgerzadenruilbank in openbare bibliotheek

- Progressieve visie: geen afbouw van publieke sector, wel ruimte voor groeiende commons in kader van selectieve ontmarkting

De kans die Commons ons biedt

Twee grote uitdagingen combineren:-Alternatief voor groei-economie en hyperconsumentisme: op zoek naar nieuwe invulling van welvaart:

Welvaart zonder Groei (Tim Jackson)-Zoektocht naar modellen voor deze transitie: de commons als goederen die collectieve actie vereisen om beheerd te worden in het algemeen belang, met het oog op duurzaamheid

-Commons verenigen veel kenmerken van duurzaamheid: respect voor het milieu en gemeenschappen, participatie van onderuit, nieuwe vormen van politieke actie en publiek-civiele samenwerking.

Fora do Eixo: een groot p2p-cultuurnetwerk in Brazilië

•Start 2005: samenwerking producenten rond circulatie van muzikale projecten, uitwisseling productietechnologie en handel van culturele producten. Door middelen voor muziekproductie, instrumenten en organisatie van festivals te mutualiseren, drukken de artiesten hun kosten, gaan tussenpersonen niet met gros van inkomsten lopen en werd een nieuw verdienmodel ontwikkeld.•Belangrijke innovaties = introductie ‘kredietkaart’ die vier alternatieve munten hanteert.

• -> de interne processen werken niet door uitwisseling klassiek geld, maar door intern systeem dat uitwisselingsstromen in evenwicht moet houden.

•Overheid: partnership afgesloten met Fora vanwege haar grote mobilisatiekracht.

Meer info: http://www.shareable.net/blog/interviewed-felipe-altenfelder-of-fora-do-eixo-on-mutualizing-music

Het debat en de toekomst liggen open, als je tenminste wil commonen…