Duurzame ontwikkeling: Verbinden en verbeelden

Oikos Nieuws #56 / september 2009 Pagina 2 Caritas in VeritatePagina 3 WCC-conferentie over racismePagina 4 Terugblik op Europese VerkiezingenPagina 5 Shari’a in AtjehPagina 6–8Duurzame ontwikkeling: Verbinden en verbeeldenPagina 9 Klimaatverandering en religiePagina 10 Nederland en de wapenhandelPagina 11 Tax Justice in de Eerste Kamer

Is het toeval? In de afgelopen weken zag ik wel drie keer fragmenten van de bekende toespraak I have a dream van dominee Martin Luther King jr. King hield deze rede op 28 augustus 1963 tijdens een grote massademonstratie tegen rassenscheiding en racisme in de Verenigde Staten. Je kunt je afvragen waarop juist deze speech zoveel indruk maakte, waarom dít verhaal zoveel mensen aansprak. En bleef aanspreken, ook vele jaren later.

Ik denk dat het vooral de positieve beelden zijn die hij met zijn prachtige

woorden en krachtige presentatie opriep, de beelden van een ander Amerika waar mensen van alle kleuren op voet van gelijkwaardigheid met elkaar omgaan. Dat ideaal spoorde mensen aan tot verandering.

Beelden kunnen mensen inspireren en in beweging zetten. Beelden kunnen mensen enthousiasmeren en

richting geven. Beelden kunnen mensen samenbrengen en aan het werk zetten. Onze tijd snakt naar nieuwe beelden, naar beelden die mensen met elkaar verbinden, naar beelden die mensen hoop geven en stimuleren om werk te maken van een ándere wereld; een wereld waar mensen de rijkdommen van de aarde eerlijk delen en waar de natuur behouden blijft voor volgende generaties. Bij Oikos zijn we voortdurend op zoek naar dit soort inspirerende nieuwe beelden voor duurzame ontwikke-ling en we nodigen mensen uit daaraan hun steentje bij te dragen. Want voor werkelijke verandering is ook nodig dat veel mensen samenwerken, dat mensen met heel uiteenlopende achtergronden zich verenigen rond een gemeenschappelijk doel.

In dit nummer van Oikos Nieuws kunt u lezen hoe nodig de inzet voor een rechtvaardige en duurzame wereld is, maar u kunt ook zien op welke manieren mensen wereld-wijd daar al werk van maken.

Ineke Bakker,Directeur Oikos

Verbinden en verbeelden

� #

56 /

sept

embe

r 200

9

Op 29 juni verscheen de nieuwste encycliek van paus Benedictus XVI. In deze encycliek, die de titel Caritas in veritate meekreeg (vertaald: ‘Naastenliefde in waarheid’), gaat de paus in op de wereldwijde econo-mische, sociale en ecologische crisis.

De encycliek is echter meer dan een verhan-deling over de rol van naastenliefde in de kerkelijke sociale leer. Het is in feite ook een liefdesbrief, waarin de geestelijk leider alle mensen van goede wil een hart onder de riem steekt. Als organisatie die zich inzet voor duurzame en rechtvaardige ontwikkeling kan Oikos daar blij mee zijn. Zo’n geste vraagt ook om antwoord.

Oikos kan dankbaar zijn voor de nieuwe accenten, die het katholieke sociale denken verbinden met de huidige crises. Inspelend op woekerende heb-zucht en mondiaal consumentisme, schenkt paus Benedictus XVI veel aandacht aan de rol van deugden voor de authentieke ontwik-keling van mensen en de hele schepping. 'Nieuwe levensstijlen' van verantwoord con-sumeren, sparen, investeren en voortplanten zullen niet ontstaan door uitsluitend tech-

nocratische manipulaties van economische, politieke en technologische systemen. Daar is ook een mentaliteitsverandering voor nodig, een fundamentele keuze van rijke en arme mensen om te leven vanuit de vrijgevigheid en moed die uit de goddelijke gift van de liefde voortvloeien. De brief herinnert mensen aan deze roeping, die het gemeenschappelijke goed opbouwt én persoonlijke vervulling belooft.

Caritas in veritate benadrukt ook het belang van duurzame ontwikkeling. Respect voor menselijk leven gaat hand in hand met respect voor de niet-menselijke schepping. Zo kan bijvoorbeeld het recht van elke mens op voedsel en water alleen gewaarborgd worden door duurzame landbouw en een adequate respons op klimaatverandering. Deze accen-

ten hebben nu de hoogste status gekregen in de rooms-katholieke sociale leer. Dit biedt steun in de rug voor het werk van Oikos.

Caritas in veritate is echter geen suikerzoete liefdesbrief, maar heeft ook scherpe randjes. Wat bijvoorbeeld te denken van de stelling dat integrale ontwikkeling alleen mogelijk is op basis van het christelijk geloof? De paus wil hiermee authentieke betrokkenheid

onderscheiden van relativistisch sentimentalisme. Aan Oikos de uitdaging om dit onderscheid te onderkennen zonder niet-chris-telijke partners, met name bin-nen het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling, van zich te vervreemden. In deze zoektocht helpt wellicht de kerngedachte dat we erop kunnen vertrouwen dat we werken aan authentieke

ontwikkeling zolang we sturen op wat we, vanuit de ervaring van de liefde die wij mo-gen ontvangen en kunnen geven, als waar en waardevol hebben leren kennen.

Louke van Wensveen

In antwoord op de pauselijke ‘liefdesbrief’ Caritas in veritate

Voorwoord

#56 / septem

ber 2009 �

Van 14–17 juni 2009 vond in Doorn een internationale conferentie over racisme plaats. De conferentie viel onder verant-woordelijkheid van de Wereldraad van Kerken en werd mede georganiseerd door Oikos.

Aanleiding was de viering van veertig jaar Programme to Combat Racism (PCR) én de voortgaande noodzaak om racisme en andere vormen van uitsluiting te blijven bestrijden. De meer dan vijftig deelnemers sloten de conferentie af met een oecumenische viering, waarbij ook Koningin Beatrix aanwezig was.

Veertig jaar Programme to Combat RacismIn 1969 besloot de Wereldraad van Kerken tot de oprichting van een oecumenisch program-ma om racisme te bestrijden. Dit Programme to Combat Racism (PCR) was een - ook in veel kerken - omstreden programma, dat vooral de anti-apartheidsbeweging in Zuid-Afrika steunde en bijdroeg aan de afschaffing van het apartheidsregime. PCR heeft ook andere activi-teiten tegen racisme en uitsluiting gesteund, zoals de strijd van de Dalits in India. Veel kerken werden gemotiveerd zich met racisme en discriminatie bezig te houden. In recente jaren is daar de strijd voor de rechten van inheemse volken en migranten bijgekomen. Telkens blijken nieuwe vormen van racisme en uitsluiting te ontstaan. Zo ging het tijdens de conferentie in Doorn ook over Fort Europa, over de positie van illegale migranten en over de discriminatie van Roma en Sinti.

TerugblikDe conferentie begon met een oecumenische viering in de Maartenskerk in Doorn, waarbij werd teruggekeken op veertig jaar strijd tegen racisme. Enkele mensen van het eerste uur waren aanwezig, onder wie de Nederlan-der Boudewijn Sjollema, de eerste directeur van PCR. Hoewel de viering zich gemakkelijk had kunnen lenen voor een nostalgische terugblik op het verleden, overheerste het besef dat er actuele vormen van racisme en uitsluiting zijn die urgente aandacht van de kerken verdienen.

Er is slechts één ras, het menselijk rasIn de conferentie werd scherp gekeken naar de mechanismen die racisme en discrimi- natie oproepen. Dr. Mutombo Kanyana van de Afrikaanse Volksuniversiteit gaf een ana-lyse van de anatomie van racisme en verwante vormen van discriminatie en uitsluiting. Racisme is ingebed in een histo-rische context. Het doel ervan is om onder-scheid te maken tussen mensen, vanuit een dynamiek die de ene mens zich superieur laat voelen en de ander juist inferieur. Deze dynamiek moet doorbroken worden in een context van culturele diversiteit. Er is slechts één ras, het menselijk ras, maar de culturele verschillen zijn groot. Zowel door slachtof-fers als door daders moet gewerkt worden aan verandering, waarvoor verschillende strategieën nodig zijn. Deze mechanismen spelen ook ten aanzien van de komst van migranten in Europa. Hij liet zien hoe

racisme in ideologische en mentale struc- turen verweven zit en hoe theologische concepten daaraan hebben bijgedragen.

Huiswerk voor de kerken en oecumenische organisatiesIn het slotdocument van de conferentie wordt een aantal concrete voorstellen gedaan waarmee kerken en niet-gouvernementele organisaties aan de slag kunnen. Voor meer informatie zie: www.oikoumene.org.

Ineke Bakker

13e CEC Assemblee in LyonVan 14–21 juli 2009 werd in Lyon de 13e Assem-blee van de Conference of European Churches gehouden. In de slotverklaring werden onder meer drie publieke verklaringen aangenomen, die betrekking hebben op thema’s waar Oikos zich mee bezighoudt: 1. Geroepen om ethische principes in financiële en economische structu-ren te bevorderen, 2. Geroepen om migranten te waarderen en 3. Geroepen tot een beter rentmeesterschap van de schepping. Oikos kan de Nederlandse lidkerken van de CEC, op deze terreinen zeker ondersteunen.

Koningin Beatrix in

gesprek met Ineke Bakker

van Oikos. Aan de linker-

zijde van de koningin

staat Dr. Deenabandhu

Manchala van de

Wereldraad van Kerken.

Toename nieuwe vormen van racisme vraagt om actie

�

Bij de Europese Verkiezingen van 4 juni hebben de Nederlandse kiezers zich bewo-gen van het centrum naar de periferie. De ‘eurofielen’ en de ‘eurosceptici’ mogen zich verheugen in een verdubbeling respectievelijk verdrievoudiging van hun zetelaantallen. Maar de 'eurorealisten' behielden ondanks hun zware nederlaag toch de meerderheid. Stichting Oikos heeft de maanden voor de verkiezingen op verschillende manieren aandacht gevraagd voor de waarden achter Europa. Een terugblik. We hebben enkele maanden voor de ver-kiezingen de website www.waardenwijzer.nl gelanceerd. Deze website bevatte een Waardenwijzer, gericht op het ontdekken welke waarden en wereldbeelden voor u tel-len in relatie tot Europa. Een aantal bekende en minder bekende mensen is uitgedaagd om hun visie op Europa in een column te verwoorden. Hun columns zijn ook op de

website geplaatst. Daarnaast hebben we een groot aantal artikelen geschreven in met name kerkelijke tijdschriften. Het hoogte-punt was het debat Europa: waardenvol van 28 mei, tussen cultuurhistoricus Thomas von der Dunk, bisschop Gerard de Korte en scheidend europarlementariër Kathalijne Buitenweg. Tijdens het debat in de Domkerk ging het over de vraag wat we exact bedoelen als we spreken over de Europese Unie als waarden-gemeenschap. Ook werd er gesproken over 'hart en ziel' van Europa en, in het verlengde daarvan, over de ambities van Europa. Het debat werd door Oikos georganiseerd in sa-menwerking met het opinietijdschrift Volzin en het Citypastoraat van de Domkerk. Finan-ciële steun voor de organisatie ontving Oikos van Kerk in Actie en het Europafonds van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

De Europese Unie staat voor een aantal grote uitdagingen, waaronder de mondiale economische crisis én de klimaatcrisis. Maar ook dient ze zich te bezinnen op de rol van de Europese Unie in de wereld en wie er al-lemaal mogen aansluiten bij de Unie. Daarbij dringt zich in toenemende mate de vraag op wie de dienst uitmaakt. Ligt het primaat bij de Europese bevolking (Europese Parlement), bij de ambtelijke bestuurders (Europese Commissie) of bij de lidstaten (Europese Raad van regeringsleiders)? Niet onbelangrijk is dat een groeiend deel van de bevolking ofwel negatief ofwel onverschillig staat tegenover de Europese Unie en haar beleid. Daarmee lijkt het draagvlak voor adequate antwoor-den op de eerdergenoemde uitdagingen af te brokkelen.

Onze veronderstelling was dat achter deze impasse verschillende visies op Europa schuil gaan. Thomas von der Dunk opende met de stelling dat de kernwaarde van Europa bestaat uit het principiële zelfbeschikkings-recht van het individu om het leven naar eigen smaak in te richten. Zijn tweede stel-ling was dat Europa gevormd is vanuit de christelijke traditie. Kathalijne Buitenweg toonde zich uiterst huiverig voor “de cultuur-religieuze benadering” van Von der Dunk. De Europese Unie is in haar ogen een bestuurs- laag die op een aantal terreinen beleid maakt. De Korte kon een heel eind meegaan met Von der Dunk, maar meende dat het zelfbeschikkingsrecht gebonden is aan noties van menselijke waardigheid en het algemeen welzijn (bonum commune).

Von der Dunk had zijn stellingen uitdagend geformuleerd. Feitelijk ageerde hij daarmee tegen de neiging van politici om uitsluitend te spreken in termen van processen en pro-cedures. Tot mijn teleurstelling maakte ook Kathalijne Buitenweg zich hier schuldig aan. Deze neiging was overigens in de campagne van de meeste partijen zichtbaar, ook bij de ‘eurorealisten’ van bijvoorbeeld CDA, PvdA en VVD. Ze laten bij de kiezers het onbe-stemde gevoel achter dat de Europese Unie iets is dat Nederland overkomt, zonder dat rekening wordt gehouden met de wensen, belangen en ideeën die in Nederland leven. Intellectuelen als Thomas von der Dunk, René Cuperus en Ab Verbrugge benoemen op uiteenlopende wijzen dit onbehagen. De PVV en in iets mindere mate ook de SP, plukken de electorale vruchten. De kerken houden de Europese Unie de waarden uit de eigen traditie voor: vrede, gerechtigheid, duur-zaamheid, menselijke waardigheid en het bonum commune. Het wachten is op politici die op geloofwaardige wijze een verbinding kunnen leggen tussen herkenbare idealen en waarden enerzijds en politieke daadkracht anderzijds.

David Renkema

Terugblik op de Europese verkiezingen�

#56

/ se

ptem

ber 2

009

#56 / septem

ber 2009 �

Shari’a in AtjehIn Atjeh is sinds enkele jaren de shari’a van kracht. Tijdens haar reis naar Atjeh on-derzocht Welmoet Boender, medewerker van het Kenniscentrum Religie & Ontwik-keling, hoe deze islamitische wetgeving wordt toegepast. Boender vergezelde Clara van Eijk-Bos en Willy Houben (ICCO / KerkinActie), tijdens hun halfjaarlijkse bezoek aan diverse partnerorganisaties in Atjeh die zich inzetten voor handhaving van de mensenrechten en de rechtszeker-heid bij de uitvoering van de shari’a.

Een schaduwrijke laan op de campus van de universiteit: aan iedere boom hangt een bordje waarop staat geschreven “Verboden om hier een liefdesaffaire te hebben” of “Pas op, hier geldt de wet op khalwat”. De bordjes moeten de studenten duidelijk maken dat in Atjeh (seksuele) relaties buiten het huwelijk strafbaar zijn volgens de isla-mitische wet, de shari’a. Als onderdeel van de vredesonderhandelingen tussen 1999 en 2005 heeft de Indonesische staat de Atjese autoriteiten de mogelijkheid gegeven om shari’a wetgeving in Atjeh verder in te voeren. In Atjeh is 99% van de bevolking moslim. Behalve familie- en erfrecht wordt nu ook het strafrecht op islamitische grondslag toe-gepast. Op dit moment gelden er verboden op gokken, het verkopen/consumeren van

alcohol en het verbod op buitenechtelijke relaties tussen mannen en vrouwen (khal-wat). Hoewel de shari’a door de meeste Atjeeërs wordt beschouwd als basis voor een ideale moslimsamenleving, zijn er wel veel protesten tegen de onduidelijke, veelal onrechtvaardige en vaak op wille-keur berustende uitvoering van de shari’a. Zo kan iemand wel in hoger beroep gaan tegen een beslissing bij het nationale hoger gerechtshof, maar daarvoor moet hij of zij wel geld hebben. En waar vroeger het dragen van een hoofddoek of een bezoek aan de vrijdagsmoskee een keuze was, is het nu een verplichting. Kritische stemmen kunnen ech-ter relatief eenvoudig in de kiem gesmoord worden door iemand te beschuldigen geen goede moslim te zijn.

Hoewel er ruimte is voor een publiek debat over de uitbreiding van de shari’a naar het strafrecht, blijkt dat dit debat zeer voorzich-tig moet worden gevoerd. Achterliggende reden hiervoor is dat de invoering van het islamitische recht verworden is tot een politieke speelbal in allerlei complexe relaties. Er bestaat in Atjeh een spannings-veld tussen aan de ene kant religieus funda-mentalisten en aan de andere kant religieus toleranten. Ook is de aloude politieke spanning tussen het bestuurlijke centrum in Jakarta en de bestuurders in Atjeh nog steeds

aanwezig. Het dertig jaar durende bloedige conflict in Atjeh was immers een strijd tussen felle voorstanders van de Atjese autonomie en de regering in Jakarta. Hoewel er nu spra-ke is van vrede – waarbij de vernietigende tsunami van 26 december 2004 een versnel-lende rol speelde – is het nog steeds een fragiele samenleving. De invoering van de shari'a was bedoeld als politieke troef, maar is intussen een eigen leven gaan leiden in het politieke, sociale, religieuze en economische krachtenveld in Atjeh.

Voor ICCO en Kerk in Actie is het van belang om inzicht te hebben in de werking van deze krachtenvelden. Hun partnerorganisaties (mensenrechtenorganisaties en civil society organisaties) willen een kritisch publiek debat over de implementatie van de sharia voeren, waarbij met name het waarborgen van de mensenrechten en de rechtszekerheid centraal staan. Ze moeten echter behoed-zaam manoeuvreren om zelf geen onderdeel van het politieke steekspel te worden. Vanuit het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling schreef Welmoet Boender een analyse voor ICCO en Kerk in Actie, gebaseerd op inter-views die zij in maart met Atjese academici en werknemers bij Ngo’s voerde.

Welmoet Boender

onderzoek naar de krachtenvelden achter invoering islamitisch recht

�

Verbinden en verbeelden

#56

/ se

ptem

ber 2

009

Sleutel tot fairduurzame ontwikkeling

In Nederland is de aandacht en steun voor duurzaamheid en mondiale rechtvaardig-heid al decennialang groot. Toch krijgt deze nog slechts een bescheiden vertaling in de praktische keuzes van burgers, bedrijven én in de politiek. Wat is er nodig om een echte doorbraak naar duurzaamheid én gerechtigheid te bewerkstelligen?

�

Lees verder >

Bijschrift

Ondanks de vele kritische debatten over de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking is de inzet voor duurzaamheid en mondiale gerechtigheid In Nederland nog steeds groot. Goede doelen halen veel geld op. Buurten worden klimaatneutraal. Bedrijven werken aan ecologische herstructurering van hun productie. Het marktaandeel van biologische producten en Fair Trade neemt toe. Toch blijft een echte doorbraak naar rechtvaardige mondiale duurzame ontwikkeling voorals-nog uit. De zogenaamde Mondiale Ecologi-sche Voetafdruk neemt dan ook nog steeds toe en overschrijdt wereldwijd de capaciteit van de aarde inmiddels met ongeveer 25%. Tegelijk neemt ondanks de inzet voor de Millennium Development Goals en Fair Trade het aantal armen in de wereld nog maar mond-jesmaat af en nemen de verschillen tussen de rijkste en armste landen én binnen landen juist toe. Hoe doorbreken we deze traagheid in de ont-wikkeling naar duurzaamheid en gerechtig-heid? Dat was de vraag die centraal stond in het project Duurzaamheid en Gerechtigheid waaraan Oikos de afgelopen drie jaar heeft gewerkt, met steun van Kerk en Wereld. In een nieuw project ‘Werk aan de wereld!’ gaat Oikos in samenwerking met ICCO, Kerk in Actie en Kerk en Wereld met de lessen daarvan verder.

Spanning Ook al hebben duurzaamheid en gerechtig-heid zeer direct met elkaar te maken (zie kader 1), toch staan ze ook in een gespannen verhouding tot elkaar. Gerechtigheid duidt ondermeer op de noodzaak van economische ontwikkeling in het Zuiden. Ontwikkeling is een breed begrip en omvat meer dan klassieke economische groei. De situatie in veel ontwikkelingslanden is echter zoda-nig, dat ontwikkeling daar onvermijdelijk óók economische groei betekent. En groei betekent in de meeste gevallen méér vervui-ling en een grotere aanslag op schaarse hulpbronnen. Ontwikkeling in deze vorm is daarom een bedreiging voor duurzaamheid. Met de introductie van het begrip Duurzame Ontwikkeling in 1987 en de zoektocht naar bijpassende strategieën is gepoogd deze span-ning op te heffen. Maar de praktijk is weer-barstig. Dat is vooral zichtbaar op het terrein van klimaatverandering. De uitstoot van broeikasgassen door een aantal grote ontwik-kelingslanden blijkt razendsnel te groeien. Moet economische krimp in het Noorden

hier de oplossing bieden? Het is de vraag of daar voldoende draagvlak voor zal zijn.

Enorm potentieel voor ‘FairDuurzamen’In het project Duurzaamheid en Gerechtig-heid is deze spanning in allerlei activiteiten aan de orde gesteld (zie www.stichtingoikos.nl/duurzaamheidengerechtigheid). Uit het project kwam naar voren dat er een enorm technisch en maatschappelijk potentieel lijkt te zijn voor een omslag naar duurzaamheid én meer mondiale gelijkheid in welvaartsni-veaus. Daarvoor werd de term ‘FairDuurza-men’ gelanceerd. Dit project werd op 23 juni afgesloten met de goed bezochte conferentie FairDuurzamen? In beweging! waarvoor Oikos samenwerkte met het Platform Duurzame en Solidaire Economie. Daar werd de vraag vanwege de actualiteit toegespitst op de vraag naar de mogelijkheid van een FairGreen New Deal (zie voor een verslag de genoemde website).

VerbindingFairDuurzamen hoeft geen dramatische vermindering van welvaart in het Noorden te betekenen. Wel moeten we leren dat het bij welvaart feitelijk om andere dingen draait dan de hoogte van ons inkomen, het aantal apparaten waarover we beschikken of de omvang van het Bruto Nationaal Product. Een eerste voorwaarde voor een effectieve omslag is echter wél dat over een brede linie wordt samengewerkt. Bedrijven moeten de bestaande technische mogelijkheden benut-ten door consumenten nieuwe duurzame producten en diensten aan te bieden. Consu-menten kunnen bedrijven hiertoe verleiden door zich bereid te tonen deze producten en diensten af te nemen. Tegelijk kunnen zij bijvoorbeeld het gebruik van grondstoffen en energie verminderen door simpelweg te genieten van rust, natuur, stilte en gezel-schap in de directe omgeving in plaats van een exotische vakantie. Maatschappelijke organisaties kunnen zowel bedrijven als consumenten hiertoe prikkelen en met infor-matie begeleiden. Ondertussen moet de over-heid bedrijven én de consumenten hierbij ondersteunen met regelgeving en (financiële) stimulansen. Juist door de samenwerking tussen al deze partijen kunnen de technische en maatschappelijke mogelijkheden benut worden en krijgen alle spelers het vertrou-wen dat een omslag werkelijk mogelijk is. Sterker nog, dat de omslag al gaande is!

Verbinden en verbeelden

#56 / septem

ber 2009

�

Mondiale duurzame ontwikkeling is een centraal

begrip in het werk van Oikos. Daarbij staat duurzaam-

heid voor de verantwoordelijkheid die we hebben voor

toekomstige generaties en de natuur. Ontwikkeling

verwijst naar gerechtigheid voor diegenen die in deze

wereld aan het kortste eind trekken: miljarden men-

sen in de zogenaamde ontwikkelingslanden, maar ook

miljoenen in de rijke geïndustrialiseerde landen.

Duurzaamheid is ook op zichzelf te zien als een zaak

van gerechtigheid. Het is namelijk vaak opgevat

als rechtvaardigheid ten opzichte van toekomstige

generaties. Ook wordt duurzaamheid wel gezien als

erkenning van het recht van de natuur op een eigen

bestaan los van het nut voor mensen.

Omgekeerd kun je stellen dat sociale gerechtig-

heid een voorwaarde is voor duurzaamheid, waarbij

duurzaamheid slaat op het voortbestaan van een

leefbare samenleving. Zonder nationale en mondiale

gerechtigheid is er te weinig basis voor een brede

maatschappelijke inzet voor duurzaamheid en kunnen

over zaken als hulpbronnen voortdurend conflicten

ontstaan.

Duurzaamheid en gerechtigheid zijn daarom nauw

verweven. Sociale gerechtigheid omvat ondermeer

voldoende welvaart voor iedereen om een menswaar-

dig leven te leiden. Zoals het begrip duurzaamheid

tegenwoordig meestal wordt toegepast, verwijst het

dan ook niet alleen naar de kwaliteit van de natuur

en het milieu (planet), maar ook naar de kwaliteit

van economie en welvaart (profit/prosperity) en de

kwaliteit van sociale verhoudingen en dagelijks leven

van mensen (people). Bij dit laatste gaat het juist ook

om niet-materiële aspecten van het leven, zoals zorg,

respect en zingeving. Vanwege deze breedheid van

het begrip duurzame ontwikkeling zou je het met

recht het overkoepelende begrip van het werk van

Oikos kunnen noemen.

‘Werk aan de wereld!’ richt zich op:

> het verbinden van netwerken, organisaties en

praktijkvoorbeelden waar gewerkt wordt aan

‘fairduurzamen’, lokaal, regionaal of (inter)nationaal;

hierbij kan men denken aan het Platform Duurzame

en Solidaire Economie, het netwerk van Transition

Towns, het MVO-netwerk, FairTrade gemeentes, Kerk

en Milieu e.d.;

> het verbeelden van wat in deze netwerken en

praktijkvoorbeelden aan visie aanwezig is op wat

fairduurzaam (samen)leven inhoudt;

> het verdiepen en versterken van deze visies en

initiatieven, door te laten zien waar ze elkaar aan-

vullen, waar ze wellicht strijdig zijn, welke lacunes

zich voordoen en hoe realiseerbaar ze zijn.

Dit alles wordt samengebracht op een wiki: een open

werkplaats op het internet waarin iedereen een

bijdrage kan leveren.

Werk aan de Wereld! richt zich zowel op kerkelijke als

op algemene netwerken en praktijkvoorbeelden. In

het project ondersteunt Oikos samen met Kerk in Ac-

tie en ICCO kerkelijke gemeentes die meer werk willen

maken van hun aandacht en inzet voor duurzaamheid

en gerechtigheid.

‘Werk aan de wereld!’ bouwt voort op inzichten en

resultaten van twee Oikos projecten uit de periode

2006-2008: ‘Duurzaamheid en gerechtigheid’ en

‘Werken aan een geloofwaardige economie’. Het

project wordt mogelijk gemaakt door steun van Kerk

en Wereld en ICCO / Kerk in Actie.

Duurzaamheid en gerechtigheid

Ontideologiseren van het probleem, herpolitiseren van de oplossingTijdens de conferentie in juni werd gesteld dat het voor die brede samenwerking nodig is om het probleem van gebrek aan duur-zaamheid en gerechtigheid te ‘ontideologi-seren’. Dat kan bijvoorbeeld door nuchter en precies te spreken over economische ontwikkeling en groei. Om een voorbeeld te geven: terwijl de welvaart mondiaal in ter-men van materiaalgebruik moet krimpen, mag én moet de welvaart in ontwikkelingslanden in termen van functionaliteit of kwaliteit juist toenemen.

Naast het ontideologiseren van het probleem is echter ook een ‘herpolitisering’ nodig van de oplossing voor het gebrek aan duurzaam-heid en gerechtigheid. Duurzaamheid en

gerechtigheid hebben betrekking op datgene wat wij van waarde vinden en daarom wil-len behouden en overdragen aan volgende generaties. Daarmee zijn het geen puur technische problemen die door deskundi-gen opgelost kunnen worden. Wat wij van waarde vinden en daarom willen behouden, is een voluit morele en politieke kwestie waarover iedereen een mening heeft en zich moet kunnen vormen. Duurzaamheid en gerechtigheid vergen daarom een maatschap-pelijk leer- en keuzeproces, zoals tijdens de conferentie werd benadrukt. Omdat het hier om mondiale ‘sociale kwesties’ gaat, is internationale dialoog een noodzakelijk element. In die dialoog moeten mensen in ontwikkelingslanden een stem hebben in de verandering van internationale instituties zoals mondiale handelsverdragen, maar óók in de inrichting van duurzame ontwikkeling in Nederland.

Verbeelding in veelvoudIn dit maatschappelijk leerproces gaat het niet alleen om feiten en argumenten, maar ook om beelden. Duurzaamheid en gerechtig- heid vragen om een verandering van onze benadering van welvaart. Welvaart draait niet alleen om cijfers en feiten, maar is vooral ook een ervaring van mensen waarin gevoelens en verlangens een rol spelen. Juist in beelden, meer dan in argumenten, kunnen deze gevoelens en de achterliggende waarden zichtbaar worden gemaakt. In het project kwam naar voren dat mensen zich maar weinig kunnen voorstellen bij wat een duurzame en rechtvaardige samenleving betekent voor het dagelijks leven van henzelf en dat van hun kinderen in de toekomst. Bij veel mensen bestaat de angst dat dit voor hen een drastische vermindering van welvaart zal betekenen. Die angst stimuleert mensen niet om een dergelijke ontwikkeling te steunen.

Daarom is een tweede voorwaarde voor een omslag dat er aantrekkelijke beelden ontwik-keld worden die overtuigend laten zien dat de angst ongegrond is. Die beelden kunnen tonen wat er technisch allemaal mogelijk is, hoe duurzaamheid al in de praktijk wordt gebracht en wat dit aan tevredenheid en voldoening bij mensen teweeg brengt. Vanzelfsprekend zal niet iedereen door dezelfde beelden gestimuleerd worden. Dat bleek ook tijdens de conferentie, waar de een pleitte voor matiging en schaarste, terwijl de ander sprak over leren omgaan met de overvloed van de natuur en de menselijke creativiteit en over ‘glorieuze verspilling’ van het 'overschot aan menselijke energie'. Het gaat hier overigens eerder om een verschil in benadering en stijl, dan om een wezenlijk meningsverschil.

'Werk aan de Wereld!', óók in NederlandHet voorgaande maakt duidelijk dat verbin-ding en verbeelding van groot belang zijn om een breder publiek te winnen voor een effectieve strategie voor duurzaamheid en gerechtigheid. Daarom zijn verbinding en verbeelding de centrale begrippen in een nieuw project Werk aan de Wereld! van Oikos in samenwerking met Kerk en Wereld, Kerk in Actie en ICCO (zie kader 2). Sommigen vinden dat deze omweg via het publiek de urgentie van duurzaamheid en gerechtig-heid geen recht doet. Maar het is juist vanwege de urgentie van duurzaamheid en gerechtigheid dat we zo goed mogelijk aan-sluiting moeten zien te vinden bij het grote publiek, zonder wie elk initiatief tot veran-dering alleen maar marginaal kan blijven. De samenleving laat zich nu eenmaal niet van de één op de andere dag op een ander spoor zetten.

Christiaan Hogenhuis

Project ‘Werk aan de wereld!’ �009–�011

#56

/ se

ptem

ber 2

009

9

In 2009 wordt voor de derde keer het pro-ject Sporten met een hoger Doel! georga-niseerd. FC Den Bosch, Fortuna Sittard en MVV nemen dit jaar opnieuw deel aan het project. Sporten met een Hoger Doel! is opgestart in het kader van Wereldarmoe-dedag op 17 oktober en werkt toe naar het WK 2010 in Zuid-Afrika.

Tijdens het gehele schooljaar 2009/2010 zullen basisscholen en voetbalverenigingen ‘Sporten met een Hoger Doel’. De aftrap van het project vindt plaats kort voor Wereldar-moededag. Eerste elftalspelers van FC den Bosch, MVV en Fortuna Sittard zullen dan op basisscholen en bij amateurverenigin-gen voetbalclinics geven. Tijdens de clinics wordt niet alleen gevoetbald, ook worden de kinderen actief betrokken bij armoede-bestrijding en de rol die sport hierin kan spelen.

De kinderen op de scholen en verenigingen worden aangemoedigd om gedurende het jaar geld in te zamelen voor een sport-ontwikkelingsproject in Zuid-Afrika. Vlak voordat het WK in juni 2010 losbarst, zal de opbrengst van deze activiteiten bekend worden gemaakt tijdens thuiswedstrijden van MVV, Fortuna Sittard en FC Den Bosch. Tijdens deze wedstrijden zal opnieuw aandacht besteed worden aan de kracht van sport en het behalen van de millennium-doelen. Natuurlijk worden de kinderen van de deelnemende klassen en voetbalelftallen ook uitgenodigd voor de thuiswedstrijd van hun voetbalclub.

De voetballers krijgen binnen het project ondersteuning van (sport- en) ontwik-kelingsorganisaties NSA, Oikos en Oxfam Novib.

Carlijn Savelkouls

Sporten met een hoger doel!

Op 24 juli organiseerde het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling een internationaal panel over het thema religie en klimaat-verandering. Het programma maakte deel uit van de conferentie ‘Religion, Nature, and Progress,’ een initiatief van de Inter-national Society for the Study of Religion, Nature, and Culture in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam. Hans Opschoor (ISS) leidde het panel.

De discussie, die de titel ‘Responding to Climate Change: Religion and Southern Perspectives on Light Development’ mee-kreeg, werd ingezet met een voorbeeld uit de praktijk van ontwikkelingssamenwer-king. Attie van Niekerk, directeur van NOVA (Zuid-Afrikaanse partner van ICCO), liet zien hoe inmiddels 60.000 arme huishou-dens bijdragen aan vermindering van de uitstoot van kooldioxide. Dat doen ze door een vernuftige aanpassing in hun tradi-tionele manier van koken. Basa Magogo, ‘vuur maken zoals oma’, is een techniek die ontwikkeld is met respect voor plaatselijke religieuze gebruiken en die daardoor goed aanslaat bij de bevolking. De CO2-rechten (VERs) die zo beschikbaar komen, worden verhandeld in samenwerking met het Fair Climate Fund van ICCO. Met de inkomsten kan NOVA het populaire programma uit-breiden: een mooi praktijkvoorbeeld van de

katalyserende rol van religie in duurzame ontwikkeling.

Louke van Wensveen (Oikos) presenteerde een aansluitend beleidsvoorstel voor light development als een keurmerk voor ontwikkelingsprogramma’s. Light develop-ment combineert een lichte ecologische voetafdruk met aandacht voor de immate-riële (‘lichte’) kanten van integrale ontwik-keling, inclusief religie. Een keurmerk kan zuidelijke programma’s zoals NOVA’s Basa Magogo verbinden met noordelijke grass-roots bewegingen (bijvoorbeeld Transition Towns) voor bundeling van CO2-rechten.

Tijdens de tweede helft van de sessie werd de uitdaging van ontwikkeling temidden van klimaatverandering belicht vanuit een hindoeïstisch perspectief. De Canadese ac-tivist Chander Khanna putte inspiratie voor duurzame ontwikkeling uit de oude leer van de Upanishads, terwijl Seva directeur Radj Bhondoe vooral de nieuwe realiteit benadrukte: de materiële ontwikkeling die zijn eigen gemeenschap in Suriname mocht doormaken, is eenvoudigweg niet weggelegd voor alle mensen in het mo-derne India.

Louke van Wensveen

Klimaatverandering en religie

#56 / septem

ber 2009

10

De ‘Stand Up’ kun je dit jaar niet missen! Ook in 2009 kun je weer met miljoenen mensen wereldwijd, meedoen onder de slogan ‘Stand Up and Take Action’. Zo zijn we EEN tegen armoede. In meer dan hon-derd landen roepen we 17 oktober op tot het halen van de acht Millenniumdoelen.

Belofte maakt schuld, alhoewel dat voor een groot aantal regeringen niet schijnt op te gaan! Daarom moeten wij ook dit jaar weer massaal druk uitoefenen tijdens ‘Stand Up and Take Action’. Op EEN.nl vind je naast ‘Stand Up and Take Action’ honderd en één manieren waarop je zelf kan bijdra-gen aan minder armoede in de wereld.

Doe mee met Stand Up and Take Action ‘Stand Up and Take Action’ kan online op EEN.nl of met je familie, je vrienden, je sport-club, op je werk, school of in je kerk! Wil je meer weten over Wereldarmoededag in het algemeen en over opstaan tegen armoede, ga dan naar www.EEN.nl.

Wereldarmoededag �009Wat is er nou leuker dan je in te zetten voor het goede doel? Dat kan vanaf nu, in de EENshop op www.EEN.nl. Uniek hieraan is dat tientallen goede doelenorganisaties op één website, honderd-en-één effectieve manieren aanbieden om bij te dragen aan minder armoede in de wereld. Dit kan met en zonder geld.

Je moeder verrassen met een leuk kadootje? Geef haar een fairtrade armband. Je ziet meteen dat je bijdraagt aan Millenniumdoel 8, door jouw aankoop krijgen vrouwen in India namelijk een eerlijk salaris. Wil je liever geen geld uitgeven, maar toch iets doen aan de Millenniumdoelen? Teken dan een petitie of doe mee aan een leuke actie en vraag zo aandacht voor armoede in de wereld. ‘Je kunt de pot op!’ Nee, dat is geen verwen-sing, maar één van de acties van Stichting Oikos die je vindt in de EENshop. “Je kunt de pot op” is een festival-game waarbij je kennis maak met de meest vrolijke, vreemde, vieze en fantastische wc’s. De game leert je dat goede wc’s niet overal vanzelfsprekend zijn. Dit is één van de thema’s waar Millennium-doel 7 over gaat.

EEN staat voor iedereen die zich inzet tegen armoede en die gaat voor de Millenniumdoelen. Word ook EEN! Begin vandaag op jouw manier op www.EEN.nl/shop.

Jacco Vlastuin

Shoppen tegen armoede #

56 /

sept

embe

r 200

9

Wapens uit Nederland maken meer kapot dan je lief is. Tijdens het jaarlijkse Universitaire Vredesdagen Symposium op 6 oktober staat daarom de rol van Nederland in de internationale wapen-handel centraal. Oikos organiseert dit symposium samen met Studium Generale van de Universiteit Utrecht en de Studentenvereniging voor Internationale Betrekkingen (SIB).

De internationale wapenhandel, die juist in tijden van crisis blijkt te floreren, lijkt wellicht een ver-van-je-bedshow. Helaas komt de wapenhandel dichter bij dan je denkt. Nederland staat in de top vijf van wapen- exporteurs. Schiphol en de havens van Rotterdam zijn belangrijke knooppunten van wapentransporten van en naar oorlogsgebie-den. Nederlandse wapens worden verkocht aan arme, ondemocratische landen, juist gebieden die de kans lopen verwikkeld te raken in een gewapend conflict. De gevolgen voor de lokale bevolking zijn desastreus. En dat terwijl diezelfde landen miljoenen euro’s aan ontwikkelingshulp ontvangen. Tijdens het symposium komt aan de orde welke rol Nederland precies speelt in de in-ternationale wapenhandel en welke partijen binnen en buiten Nederland betrokken zijn bij de wapenhandel en de financiering ervan. Onze eigen pensioen- en spaargelden worden vaak indirect via leningen in wapens belegd. Nederlandse hightech en chemische produc-ten worden gebruikt in conflicten. Het is de vraag hoe onder- en de bovenwereld zo met elkaar verweven hebben kunnen raken. Wie

voelt de urgentie om hier een einde aan te maken? Praat mee met wetenschappers en deskundigen.

’s Middags staan een openingslezing, actuele documentaires en interactieve workshops van o.a. Oikos en Oxfam Novib op het pro-gramma. ’s Avonds gaat key-note speaker prof. dr. Hans Achterhuis in op fundamen-tele vragen rond geweld. Na afloop volgt een debat onder leiding van prof. dr. Georg Frerks (Centre for Conflictstudies, Universi-teit Utrecht).

Kijk voor het volledige programma en opgave voor de workshops op www.stichtingoikos.nl.

Roos Lombo

Dinsdag 6 oktoberMiddagprogramma van 16.00-18.30 uur en avondprogramma van 19.30-21.30 uurAcademiegebouw, Domplein 29, Utrecht

Made in Holland

11

stuur het bestelformulier naar: oikosantwoordnummer 510083501 vb utrechtu kunt uw bestelling ook via e-mail versturen: oikos@stichtingoikos.nl

Algemene folder Oikos (gratis) nederlands english

‘Oikos zoekt vrienden’ Wervingsfolder Vrienden van Oikos (gratis)

Oikos Jaarverslag 2008 (gratis)

Publicatie ‘De Omgekeerde Wereld’ ( 6,95)*

Praktijkboek Geloofwaardige Globalisering ( 2,50)

‘Globaliseren en belijden’, het Accra-document in discussie ( 2,50)*

De andere wereld van Porto Alegre ( 2,50)*

Boek ‘Economie van de eerbied’ door Roelf Haan ( 14,50)*

Boek ‘Van grenzen weten’ onder redactie van Koo van der Wal en Bob Goudzwaard ( 17,90)*

Boek ‘Leven alsof ’t niet op kan’ door Christiaan Hogenhuis ( 14,90)*

Oikos Nieuws Kwartaalblad (gratis) per e-mail (pdf) per post

Informatiefolder Kenniscentrum Religie & Ontwikkeling (gratis) nederlands english

DVD ‘Ons IJs Smelt’ ( 7,50)*

Voor een volledig overzicht van publicaties kunt u contact opnemen met het secretariaat van Oikos of

raadpleeg de website.

*excl. verzendkosten

naam

adres

postcode

woonplaats

telefoon

email

Bestelformulierik bestel:

Op 17 juni 2009 organiseerde de Eerste Kamer een symposium onder de titel Tax Justice, met (internationale) sprekers uit de politiek, de Nederlandse regering, de OESO, het bedrijfsleven en de wetenschap. Tax Justice Nederland leverde een bijdrage aan het symposium.

Als gevolg van de globalisering moet voor een rechtvaardig belastingsysteem verder ge-keken worden dan de landsgrenzen. Maatre-gelen die goed zijn voor de Nederlandse eco-nomie kunnen onevenredig grote gevolgen hebben voor met name ontwikkelingslanden. Albert Hollander, voorzitter van Tax Justice Nederland, wees erop dat Nederland toch kenmerken van een belastingparadijs ver-toont, ondanks de actieve rol van Nederland in de strijd tegen internationale belasting-ontduiking. Door gunstige tarieven en een sterk verdragennetwerk weet Nederland mul-tinationals aan te trekken. Daar is op zich niets mis mee, maar het systeem zorgt ervoor dat deze bedrijven miljarden aan kapitaal-stromen door Nederland laten vloeien, enkel om aan belastingdruk in andere landen te ontkomen. De Nederlandse vestigingen van deze multinationals bestaan vaak uit niet meer dan dossiers bij trustkantoren, zonder

dat sprake is van reële economische activitei-ten. Deze papieren praktijk is ver verwijderd van de werkelijkheid en geeft een gevoel van onwaarachtigheid.

Hoe kan deze onwaarachtigheid worden tegengegaan? Vanwege de uiteenlopende belangen valt geen eenvoudig antwoord op die vraag te geven. Tax Justice NL pleit voor country-by-country reporting, waarbij mul-tinationals inzichtelijk maken hoeveel ze in welk land hebben afgedragen aan belastin-gen. Dat idee krijgt niet van iedereen bijval. Jos Beerepoot van Unilever stelt dat een dergelijke rapportage aanleiding zal geven tot misverstanden, omdat de cijfers niets-zeggend zijn zonder inzicht in de context. Beerepoot benadrukte dat zijn bedrijf binnen de wettelijke kaders blijft en wereldwijd een 'fair share' aan belasting betaalt, misschien zelfs wel meer dan dat.

In reactie hierop wees Richard Happé, hoog-leraar aan de universiteit van Tilburg, op het belang van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Tot op heden worden wet- en regelgeving vaak slim ingezet om het betalen van belasting op een juridisch onaanvechtba-re manier te voorkomen. Happé benadrukte

echter de grote rol van multinationals in de samenleving, die het noodzakelijk maakt dat zij zich meer laten leiden door sociale en ethische principes in plaats van zichzelf te blijven beroepen op juridische regelgeving. De wetgever zou die principes moeten veran-keren in de wetgeving en de beweegredenen daarvoor moeten verduidelijken, zodat de rechter daaraan houvast heeft bij het beoor-delen van geschillen.

Een kant-en-klare oplossing is echter nog niet voor handen. Het symposium maakte wel duidelijk dat het probleem wordt onderkend en dat alle betrokken partijen verantwoordelijkheid dragen. De aanwezige vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven gaven na afloop aan dat zij vooral de link tussen ontwikkelingssamenwerking en belastingplanning interessant vonden. Het symposium was succesvol voor Tax Justice NL omdat ze vertegenwoordigers van grote multinationals bereid heeft gevonden om in alle eerlijkheid met elkaar na te denken over welke veranderingen mogelijk zijn.

Andrina Sol

Een onwaarachtige werkelijkheid

Over OikosOikosStichting Oikos is een oecumenische organisatie die zich sterk maakt voor armoedebestrijding en duur-zame ontwikkeling. Oikos spoort politici én burgers in Nederland aan om actie te ondernemen tegen armoede en onrecht in de wereld. Oikos doet dit door campagnes, lobby, workshops en diverse activiteiten uit te voeren rond verschillende thema’s. Oikos doet ook onderzoek naar de oorzaken van armoede en hoe deze het beste kan worden bestreden. Vrienden van OikosOikos krijgt al vanaf de oprichting financiële steun van de Vrienden van Oikos. Zij maken een deel van het werk van Oikos financieel mogelijk. Met de bijdragen worden nieuwe thema’s opgepakt en projecten geïnitieerd. Nog geen Vriend van Oikos? Vraag dan de folder aan via het bestelformulier. Maar u kunt ook rechtstreeks een gift overmaken op giro 2324411 t.n.v. Stichting Vrienden van Oikos. Wij stellen uw betrok-kenheid zeer op prijs.

#56 / septem

ber 2009

Oikos Nieuws is het kwartaal-blad van Oikos. Vrienden van Oikos ontvangen het blad gratis. Overige abonnees wordt één maal per jaar gevraagd een vrijwillige bijdrage te geven.

Ontwerp & layout In Ontwerp, AssenProductie Nilsson, Goes Eindredactie Rogier van der WeijdenFotografie Antony Nagelmann/Corbis (p.1), Patrick van der Sande (p.2), Kerk in Actie/Jaap de Jager (p.3), Caroline Doelman (p.4), Welmoet Boender (p.5), Monique Redski (p.10), Aertjan Grotenhuis (p.12).

Administratie OikosPostbus 191703501 DD UtrechtT (030) 236 15 00oikos@stichtingoikos.nlwww.stichtingoikos.nl

Kort…Agenda Colofon6 oktober 2009

Symposium Made in Holland, Utrecht

17 oktober 2009 Wereldarmoededag

18 december 2009 Prijsuitreiking Ideeënwedstrijd, Den Haag

kijk voor actuele informatie op www.stichtingoikos.nl

1� #

56 /

sept

embe

r 200

9

Jaarverslag 2008

Het jaarverslag van Stichting Oikos over 2008 is sinds juni beschikbaar. In het publieksjaarverslag van Oikos krijgt u meer informatie over een groot aantal projecten die Oikos in 2008 heeft uitgevoerd. Het is zoals altijd mogelijk om het jaarverslag in de papieren versie bij het secretariaat van Oikos op te vragen. Maar u kunt het jaarverslag natuurlijk ook downloaden op www.stichtingoikos.nl/jaarverslag

Op 17 juni stond in de Eerste Kamer het onderwerp ‘Tax Justice’ centraal. Naast leden van de senaat waren tijdens het symposium vertegenwoordigers aanwezig uit het bedrijfsleven, de overheid en de wetenschap. Ook het netwerk Tax Justice Nederland leverde een bijdrage aan het symposium. Lees verder op pagina 11…

Tax Justice in de Eerste Kamer