Didactische inzet van mobiele technologie in het (hoger ... · Het referentiekader is beschreven op...
25
Didactische inzet van mobiele technologie in het (hoger) onderwijs Illustratie: Mandy Peeters (mandypeeters.com) Lectoraat Teaching, Learning & Technology Jeroen Bottema juni 2016
Transcript of Didactische inzet van mobiele technologie in het (hoger ... · Het referentiekader is beschreven op...
Didactischeinzetvanmobieletechnologieinhet(hoger)onderwijs
Illustratie:MandyPeeters(mandypeeters.com)
LectoraatTeaching,Learning&TechnologyJeroenBottemajuni2016
2
Samenvatting
Eriseengroeiendebelangstellingvoordeimplementatievandedidactischeinzetvantabletsinhet
(hoger)onderwijs.Deeffectieveinzetvandetabletvraagtomeendoordachtdidactischontwerp,en
dusspecifiekekennisvandedocentoverdedidactischeinzetvantabletstenbehoevevanlerenen
lesgeven.Indezepaperwordteenpoginggedaanomhiervooreenreferentiekadertebeschrijven.
Detabletiseenvoorbeeldvanmobieletechnologieenheeftalsbelangrijksteeducatieveaffordances
portabiliteit,connectiviteit,socialeinteractiviteit,contextenindividualiteit.Detabletispersoonlijk,
draagbaarenflexibelingebruik,enmaaktplaats-entijdsonafhankelijklerenmogelijk.Hetzijnmet
namedeapplicatiesopdetablet,enhoedezewordeningezetterondersteuningvanhetleren,waar
dedidactischemeerwaardetevindenis.Mitsgoedingezetkandetabletdekennisontwikkelingvan
lerendeondersteunen,inverschillendecontexten.Effectiefmobiellerenwordtgezienalseen
sociaal-constructivistischproces.Detabletkanauthentiek/gesitueerd,gepersonaliseerden
samenwerkendlerenmogelijkmaken,waarbijdematevaneigenaarschapoverheteigenlereneen
belangrijkefactoris,medeookomdatersprakekanzijnvaninformeelleren.Erzijnverschillende
modellenenhandvattenbeschrevendiehetmogelijkmakenleerpraktijkenwaarbijmobiele
technologiewordtingezet,endedaarbijbehorendeleerprocesseneninteracties,teanalyseren.
3
Inhoudsopgave
Samenvatting..........................................................................................................................................2
1.Inleiding...............................................................................................................................................4
2.Affordancesvandetablet...................................................................................................................6
2.1Affordancesvandetabletvoorlereneninstructie.......................................................................6
2.2Affordancesvandeapplicatiesvoorlereneninstructie...............................................................8
3.Detabletenleren..............................................................................................................................10
3.1Mobielleren................................................................................................................................10
3.1.1HetFRAME-model................................................................................................................11
3.2Benaderingenvanleren..............................................................................................................13
3.2.1HetPedagogicalFrameworkofMobileLearning.................................................................14
3.3LeerprocessenenhetConversationalFramework......................................................................16
4.Didactischeinzetvandetablet.........................................................................................................19
4.1Beschrijvingvaneenleerpraktijkmetinzetvandetablet..........................................................19
5.Conclusieendiscussie.......................................................................................................................21
Referenties............................................................................................................................................23
4
1.Inleiding
Deaanleidingvoordezepapervloeitvoortuitdegroeiendebelangstellinginhet(hoger)onderwijs
voordeinzetvanmobieletechnologie,enspecifiekdetablet,tenbehoevevanlerenenlesgeven.In
hetprimair-envoortgezetonderwijsexperimenterenscholenmettabletklassenofkiezenvooreen
schoolbredeimplementatie,ofgevenaaninteressetehebbenomdetablettegaanimplementeren
(o.a.inBoonen,2012;Brummelhuis,Kramer,Post,&Zintel,2015;Burden,Hopkins,Male,Martin,&
Trala,2012;Goodwin,2012;Haßler,Major,&Hennessy,2015;Meijer,Emmelot,Felix,&Karssen,
2014;OnderwijsInnovatieGroep,2014).InreactieopdezetrendstarttebijvoorbeelddePabovan
hogeschoolInhollandinHaarlemhetproject‘iPadklas’,waarstudentenendocentenopleidersde
mogelijkhedenvandetabletvoorstuderen,lerenenlesgevenverkendentenbehoevevan
toekomstgerichtonderwijsmetalsuiteindelijkdoelhetopleidenvankritischeberoepsbeoefenaars
dieinstaatzijnomtechnologieopeenbetekenisvollewijzeintezettentenbehoevevanlerenen
lesgeven(Bottema,2015).
Deimplementatievantabletslijktmeereenthematezijnininhetprimair-envoortgezetonderwijs
daninhethogeronderwijs.Datkanmogelijkverklaardwordendoorhetfeitdatstudentenen
docenteninhethogeronderwijsalnagenoegallemaalaléénofmeerderemobieledevicesbezitten
(Chen,Seilhamer,Bennett,&Bauer,2015;TNS,2013)enhetooknormaalvindenomdezeinde
dagelijksepraktijkintezettenvoorstudieenwerk(TNS,2013).Deaanwezigheidvanlaptops,
smartphonesentabletsindecollegezalenisopdezemaniereennormaalbeeldgewordeninhet
afgelopendecennium.
Deverwachtingbijdeimplementatievandetabletinhetonderwijsisdatdezeleidttoteen
gewensteverbeteringofvernieuwingvanhetonderwijs.Vaakishiersprakevaneen
techniekgedreveninnovatieendezeleidtnietautomatischtotdegewensteonderwijsverbetering
(Fransen,Bottema,Goozen,Swager,&Wijngaards,2012;Kennisnet,2013).Hetmeesterendement
wordtuiteenICT-toepassinggehaaldalsersprakeisvaneenonderwijsgedreveninnovatiewaarbij
sprakeisvaneenberedeneerdedidactischeinzetvanICTdieaansluitbijeenduidelijke
onderwijsvisieenrekeninghoudtmetdeovertuigingenbekwaamhedenvandedocent(Kennisnet,
2013).Ditvraagtvandedocentkennisoverdedidactischeinzetvandetabletomhetlerente
ondersteunen.Hetisechterdevraagofdocenteninhetalgemeenhetpotentieelvanmobiele
technologiekennenenovervoldoendedidactischeICT-bekwaamheidbezittenomditpotentieel
vervolgensooktebenutten(Haßleretal.,2015;Kearney&Burden,2014;OnderwijsInnovatie
Groep,2014).Bovendieniservaaksprakevanlow-leveltechnologyinzetvanICT-toepassinggericht
opkennisoverdrachtenminderopkennisconstructiebijlerenden(Brummelhuisetal.,2015;
Kennisnet,2013).
5
Deverwachtingisdatdeinzetvangepersonaliseerdemobieletechnologieeensteedsbelangrijkere
rolgaatspeleninhetonderwijs(Johnsonetal.,2016;Wetering,2016).Het(hoger)onderwijsheeft
temakenmeteengroeiendevraagnaargepersonaliseerdleren(Marquenie,Opsteen,Brummelhuis,
&VanderWaals,2014)enflexibiliseringvancurricula(viablendedlearningen/ofopen-enonline
onderwijs)indecontextvanlevenlanglerenwaarbijwordtaangenomendatdeinzetvanICT
onmisbaaris(Fransen,2015).
Alsermeergepersonaliseerdemobieletechnologiewordtingezetdanheeftdatconsequentiesvoor
hetontwerpenenuitvoerenvanonderwijs.Zowordengrenzentussendefysiekeendigitale,ende
informeleenformele,leeromgevingvagerofzullenzelfsverdwijnen(Wong,Milrad,&Specht,2015).
Bovendienwordenleerprocessenpersoonlijkervanwegedekoppelingaandegepersonaliseerde
mobieletechnologie(Specht,2009).Deinzetvanmobieletechnologiebrengtnieuwemogelijkheden
metzichmeevoorhetinrichtenvanbetekenisvolleleeromgevingen,inenbuitendeschool
(Laurillard,2007).Hetfeitdatlerendenhunmobieledeviceshetklaslokaalendecollegezalenin
brengen,enhetdevraagisofjenogkuntverwachtendatdezemobieledevices‘uit’staan,isal
redengenoegvoordocentenomnatedenkenovereffectievestrategieënomdezemobieledevices
intezettentenbehoevevanhetlerenenlesgeven.
Wildeimplementatievandedidactischeinzetvandemobieletechnologie,enspecifiekdetablet,ten
behoevevanlerenenlesgeveneffectiefzijndaniseendoordachtdidactischontwerpnoodzakelijk.
Endatvraagtvandedocentspecifiekekennisoverdedidactischeinzetvandezedevices,opdatde
nieuwemogelijkhedenvoorlerenenlesgevendiemobieletechnologiemetzichmeebrengtbenut
worden.
Indezepaperwordteenreferentiekaderbeschreventenaanzienvandedidactischeinzetvande
mobieletechnologie,enspecifiekdetablet,inhet(hoger)onderwijs.Eendergelijkreferentiekader
helptinhetantwoordgevenopdevraaghoedetechnologie,specifiekdetablet,moetworden
ingezetomhetlerenvanleerlingenenstudententeondersteunenenteversterken.
Decentralevraaghierbijis:
Hoekanmobieletechnologie,enmeerspecifiekdetablet,effectiefwordeningezetinhet(hoger)
onderwijs.
Devolgendedeelvragenzijnhierbijaandeorde:
-Welkemogelijkhedenkentdetabletvoorlereneninstructie?
-Hoekaneffectieflerenondersteundwordenmetdetablet?
-Hoekandedidactischeinzetvandetabletineenleerpraktijkbeschrevenworden?
6
Hetreferentiekaderisbeschrevenopbasisvaneenbeperkteliteratuurstudie.Viazoekmachinesop
hetinternet,zoalsGoogleScholarenLybrin,isgezochtnaarrelevantegepeerreviewdeofandere
artikelendieonderzoeknaardedidactischeinzetvandetabletinhet(hoger)onderwijsbeschreven.
Zoektermenwarentablet,iPad,tabletcomputing,mobiletechnology,mobilelearning,metdaaraan
gekoppeldzoektermenalspedagogy,educationenhighereducation.OokdeNederlandsevertaling
vandezoektermenisgebruikt.Vervolgensisdesneeuwbalmethodetoegepastwaarbijinde
literatuurlijstenvangevondenpublicatiesgezochtisnaarandererelevantepublicaties.
Degevondenpublicatieszijnvervolgensbestudeerddoorhetlezenvandeabstractsenconclusies.
Omtebeslissenwelkepublicatiesgeschiktwarenvoorhetdoelvandezeliteratuurstudieismet
namegekekenofhetonderwerpvandepublicatiesdeinzetvandetablet/iPad/mobieletechnologie
betrofterondersteuningvanhetlerenenookdewijzebeschreefwaaropdezeinzetwerd
geanalyseerd.Derelevanteartikelenwerdengeanalyseerd,samengevatenuitkomstenzijn
vervolgensgeordend.
2.Affordancesvandetablet
Indeinleidingisdebelangstellingvoordeinzetvanmobieletechnologie,enspecifiekdetablet,in
hetonderwijsbeschreven.Hetmeesterendementwordtuitdetabletgehaaldalsersprakeisvan
eenonderwijsgedreveninnovatiegerichtophetondersteunenenversterkenvanleerprocessenvan
lerenden.Datvraagtkennisoverdedidactischeinzetvandezedevices.Omdedidactische
meerwaardevandetabletgoedtekunnenduidenishetvanbelangomduidelijktekrijgenwelke
mogelijkhedenvoorlereneninstructiedezedevicesbieden.Indithoofdstukwordendeze
mogelijkhedenverkenddoortekijkennaardeaffordancesvoorlereneninstructie.
2.1Affordancesvandetabletvoorlereneninstructie
Omdedidactischemeerwaardevandetabletgoedtekunnenduidenishetvanbelangomduidelijk
tekrijgenwelkemogelijkhedenvoorlereneninstructiedetabletbiedt.Kirschner(2002)beschrijft
hetbegripaffordancesomderelatieteduidentussendeeigenschappenvaneenvoorwerpende
eigenschappenvandegebruikerdiebepaalthoehetvoorwerpgehanteerdwordt.Toegepastopde
tabletbetekentditdatdematewaarineendocentdeaffordancesvanditdevicevoorlerenen
lesgevenbegrijptvooreengrootgedeeltedeeffectiviteitvandeinzetvandezetechnologiebepaalt
(Churchill,Fox,&King,2012).Hetmoetvoordedocentduidelijkzijnhoedeinzetvanmobiele
technologiedeleerprestatieskanverbeteren,leerprocessenefficiënterkanmakenenhetonderwijs
aantrekkelijkerkanmaken.Naastdezeaffordance-kennisishetvanbelangdatdedocentookde
overtuigingheeftdatdeinzetvantechnologiehieraanbijdraagt(Ertmer&Ottenbreit-Leftwich,
2010).
7
Watzijndeaffordancesvanmobieletechnologiewaardoorhetzichonderscheidtvanandere
technologie?Indeliteratuurovermobieletechnologieendetabletvoorlereneninstructieworden
portabiliteit,connectiviteit,socialeinteractiviteit,contextenindividualiteitgenoemdalseducatieve
affordancesvanmobieletechnologie(o.a.inChurchilletal.,2012;Park,2011;Rubens,2013).
Portabiliteitbetreftdeontwikkelingvantechnologievandelaatstetwintigjaarwaarindevices
draagbaarzijngeworden(Baran,2014).Indeliteratuurwordtookwelgesprokenoverhandheld
devices1.
Deafmetingen,hetlichtegewicht,delangebatterijduur,hogeschermresolutie,snelleopstarttijd,
snellewerkingvanapplicatiesenmogelijkhedenomteverbindenmethetinternetenandere
apparaten,makendatdezemobieletechnologieflexibelingebruikis.Hetvergrootdemogelijkheid
vangebruikersomopverschillendeplekkenentijdstippeninformatieteverwerven,teverwerkenen
zichteverbindenmetsocialenetwerken(Park,2011;Rubens,2013).
Deflexibiliteitvoorgebruikerswordtvooreenbelangrijkdeelmogelijkgemaaktdoorde
connectiviteitvandetablet(Churchilletal.,2012).Hetbetreftdemogelijkheidomditdevicete
verbindenmetandereapparatenennetwerkenenaltijdenoveraldebeschikkingtehebbenover
toepassingenenleermiddelen.Rubens(2013)geefthierbijaandatdetabletdeafstandtussende
smartphoneenlaptopoverbrugt,waardoorgebruikersaltijdenoveralverbondenzijnmet
netwerken.
Mobieletechnologieversterktdesocialeinteractiviteitenmaaktsamenwerkingmogelijk(Churchillet
al.,2012).Viamobieletechnologieisinteractiemogelijktussenlerendenonderlingentussen
docentenenlerenden.Indergelijkeleernetwerkenwordtallerleiinformatieuitgewisseldenkunnen
bestandenwordengedeeld(Kearney&Burden,2014).Deinzetvandetabletkanleidentotbetere
discussiessteltRitzen(2012)vast.Zoisallebenodigdeinformatievooreendiscussieaanwezigopde
tablet,maarpraktischernogishetfeitdatstudentenzichniethoeventeverschuilenachterhet
schermvaneenlaptop,enviadetabletmakkelijkerhunschermenmetelkaarkunnendelen.
Mobieletechnologieiscontextgevoeligenkangebruiktwordenomechteofgesimuleerdedatate
verzamelen(Churchilletal,2012).Specht(2009)spreektovercontext-awareubiquitouscomputing
(p.29)engeeftdaarmeeaandatmobieletechnologiecontinuinverbindingstaatmetdeomgeving
1Indeliteratuurovermobiellerenenhandhelddeviceswordeninhetalgemeennietdelaptopsennotebooksbenoemt,watvervolgensallerleidiscussiesoplevertofdatwelofnietcorrectis.Hetonderscheidwordtveelalgemaaktopbasisvanhetbesturingssysteem.Eenlaptopiseendraagbarevariantvandedesktopcomputer,eenhandhelddevicezoalseensmartphoneofeentabletkentjuistvanwegedeafmetingeneenanderbesturingssyteemenanderewijzevanbedienen.Dezepaperrichtzichmetnameopdetablet.
8
(viaWi-FiofmobielinternetabonnementenGPS)endaarmeekanreagerenopveranderingeninde
omgeving.Mobieletechnologieondersteuntdaarmeelereninrealistischesettings,denk
bijvoorbeeldaanveldwerk,museumbezoekofwerkplekleren.
Kearney&Burden(2014)gevenaandatmobieletechnologiehetmogelijkmaaktomeenauthentieke
leeromgevingteontwerpenwaarlerendenaanrealistischetakenwerken.Dezeauthentieke
leeromgevingkangesitueerdzijnineenklaslokaalofeenleeromgevingwaarinlerendenparticiperen
indepraktijk,endeeluitmakenvaneencommunityofpractice.Laurillard(2007)geeftaandatde
fysiekeomgevingvandelerendehetverschilmaakttussentraditioneletechnologieenmobiele
technologieenspreektovereen‘digitally-faclitatedsitespecificlearningexperience’(p.156)dieniet
mogelijkkanwordengemaaktviaeendesktopcomputer.Erissprakevangesitueerdleren
ondersteunddoormiddelvanmobieletechnologie(Specht,2009).
Individualiteitspeelteenbelangrijkerolbijdeinzetvanmobieletechnologie.Demobieledeviceis
vaakheteigendomvandelerendezelf.Gebruikershebbenviahunpersoonlijkedeviceongeacht
locatieentijdstiptoegangtotinformatieensocialenetwerken,waardoorzeopeigenniveauen
tempokenniskunnenopdoen(Boonen,2012;Churchilletal,2012).Whatever,wheneveren
whereverenjust-enough,just-in-timeenjust-forme(Traxler,2009).
Mobieletechnologieondersteuntgepersonaliseerdlerenendatvraagteenmatevanpersoonlijk
eigenaarschapoverdemobieleapparaten,waarbijdegebruikerdezenaareigeninzichtkaninrichten
engebruikenomaandeeigenleerbehoeftentevoldoen(Kearney&Burden,2014;Traxler,2009b).
VolgensLaurillard(2007)leidtdittoteigenaarschapencontroleoverheteigenleren,endatwerkt
motiverend.Hetbenuttenvandemogelijkhedenindezegepersonaliseerdemobieleleeromgeving
vraagtechterweleenhogematevanzelfregulerendevaardigheden(Marquenieetal.,2014)eneen
goeddidactischontwerpdataansluitbijdematewaarindelerendevormkangevenaanzijneigen
lerenenhoejedateffectiefkuntondersteunen(Fransen,2015;Laurillard,2007).
2.2Affordancesvandeapplicatiesvoorlereneninstructie
Dedidactische(meer)waardevandetabletzitnietzozeerinhetdevicezelf,maarvooralinde
applicaties(diezonderhetdeviceniettegebruikenzijn)endewijzewaaropdedocentdezeinzet.
Metnameophetterreinvancreërenheeftdetableteensnelleontwikkelingdoorgemaaktvaneen
apparaatwaarmeejealleencontentconsumeertnaareenapparaatvoorcreatiefgebruik:
communicatie,interactieencreëren(Rubens,2013).
Appsdieontworpenzijnvoortabletszijnvaakeenvoudigerenmeerintuïtiefingebruikdande
applicatiesvoordesktopcomputers,medeomdatappsvoortabletsspecifiekontworpenvoor
9
verschillendeschermafmetingen,eenvoudigteopenenzijneninveelgevallenzijnergeen
handelingennodigomdataopteslaan(Haßleretal.,2015).Hetvoordeelisdatlerendenrelatiefsnel
deappskunnenlerengebruikenvoorleerdoeleinden,hetnadeelkanzijndatsommigeappsminder
functionaliteitenbiedentenopzichtevansoortgelijkeapplicatiesvoordedesktopcomputer.Uit
evaluatieonderzoekvanexperimentenmettabletklassenmetstudenteninhethogeronderwijs
(Bottema,2015;Ritzen,2012)blijktbijvoorbeelddatstudentendetabletnietalsvervangingzien
voordelaptop,omdatdezedoordeschermomvangenbeperktefunctionaliteitenmindergeschiktis
voorbijvoorbeeldtakenalstekstverwerkenofgeavanceerderevormenvanmediabewerking.
Meijetal.(2015)geveninhunrapportagenaartabletsinhetprimaironderwijsaandatereen
overvoedaanappsbeschikbaaris,waaronderookeducatieveappsmetallerleifuncties,envoor
verschillendevakgebieden.Indeliteratuurwordenverschillendeindelingenvanfunctiesvoorapps
beschreven.
MurrayenOlcesehebbenopbasisvaneenanalysevanbeschikbareappsvoorverschillendevakken
inhetprimair-envoortgezetonderwijsindeVerenigdeStateneenindelinginvijfcategorieën
gemaakt(Meijetal.,2015).Appshebbeneen(1)eentutor-functiewanneerdeappwordtingezet
doordeleraartenbehoevevaninstructieenwaarbijdeappdezeinstructieverzorgt.Deappheeft
een(2)explore-functiealsdeappdoordelerendewordtgebruiktominformatietezoekenente
onderzoeken.Appshebbeneen(3)tool-functiewanneerappsdienietperdefinitievoor
onderwijsdoeleindenisontworpen,welvooronderwijsdoeleindenwordtgebruikt.Appshebbeneen
(4)communication-functiealsdeappswordengebruiktvoorcommunicatietussenlerendenen
tussenlerendenendocent,waaronderhetdelenvaninformatieenbestanden.Gebaseerdopeen
sociaal-constructivistischevisieoponderwijswordtookde(5)collaboration-functieonderscheiden.
EenandereindelingisdievanChurchilletal.(2012)dieeenindelingmakenintoolsenapplicatiesdie
toeganggeventotallerlei(1)informatiebronnen,(2)toolsterondersteuningvanconnectiviteit,(3)
samenwerkingstools,(4)capturetools,(5)analysetools,(6)representatie-toolsen(7)
administratietools.Liaw,HatalaenHuang(2010)makeneenindelingintoolsgerichtopdedistributie
van(1)educatievecontentenkennis;(2)adaptieveleerapplicaties,(3)interactieveapplicaties(4)
individueleapplicatiesen(5)samenwerkingsapplicaties.
Hirsh-Paseketal.(2015)gevenaandatermaarweinigeducatieveappsvoormetnamejonge
kinderenzijnwaarinhetontwerpookdaadwerkelijkrekeningisgehoudenmetwaterinde
wetenschappelijkeliteratuurbekendisovereffectiefleren.VolgensHirsh-Paseketal.(2015)iser
sprakevaneffectieflereninappswanneerkinderen(1)diepgaand-enactiefleren,ondersteunddoor
goedefeedback,indeappvia(2)betekenisvolleleertakenbetrokkenwordenbijhetleerprocesén
10
betrokkenblijvenbijhetleerproces(geenafleiding),ersprakeisvan(3)socialeinteractieenalshet
leren(4)doelgerichtis.
Effectieveinzetvandetabletvraagtvandocentendatzijappsselecterenwaarvanhunfunctie
aansluitbijhetdoelvandeleeractiviteit(Meijetal.,2015)endatvraagtvervolgenskennisover
effectiefleren.
3.Detabletenleren
Indevorigeparagrafenishetpotentieelvanmobieletechnologievoorhetonderwijsverkend.Zowel
detabletalsdeapplicatiesopdetabletkennenaffordancesdiehetvoorlerendenendocenten
aantrekkelijkmaaktomdezeintezettentenbehoevevanlerenenlesgeven.
Uitonderzoek(o.a.inBrummelhuis,2012;Kennisnet,2013)blijktdattechnologie,mitsgoedingezet
doordeleraar,kanleidentoteffectiever,efficiënterenaantrekkelijkeronderwijs.Dematewaarinde
tableteffectiefhetlerenvandelerendeindelesondersteuntisingrotemateafhankelijkvande
docentendedidactischekeuzesdiehijmaakt.Bovendienwordtdedaadwerkelijkeinzetvan
technologiemedebepaalddoordehoudingtenopzichtevantechnologieendeovertuigingvande
docentdatdezeinzetookleidttotdebeoogdedoelen(Ertmer&Ottenbreit-Leftwich,2010).
Beredeneerdeinzetvantechnologievereistkennisvandecomplexiteitvanleerprocessenenhoede
tablethetlerenkanondersteunenenversterken.Watzijndekenmerkenvanlerenmetmobiele
technologie?
3.1Mobielleren
Detabletmaakthetmogelijkomplaats-entijdsonafhankelijkenopheteigenniveaukennisopte
doen.Indeliteratuurwordtveelgesprokenovermobielleren(o.a.inAlly,2009;Thuss,2013;Traxler,
2009).VaakwordenookbegrippenmLearningen/ofhandheldlearninggebruikt.
Conceptenrondommobiellerenzijnaanheteindevandejaren’90vandevorigeeeuwontwikkeld,
toendocentenbegonnenmethetverkennenvandemogelijkhedenvanmobieletechnologieinhet
onderwijs(Brown&Mbati,2015).Hetbegripmobiellerenkanechterverschillendwordenuitgelegd,
afhankelijkvaneengekozenbenadering(Sølvberg&Rismark,2012;Traxler,2009a).Zozijner
definitiesdieeentechnocentrischebenaderingkennen:lerenondersteunddoordemobiele
technologie.Eenbrederebenaderingvanhetconceptmobiellerenontstaatalsdelerendeals
uitgangspuntwordtgenomen:delerendeismobiel,endeconsequentiesvoordeleeromgevingen
leeractiviteiten.
Opgemerktmoetwordendatinsommigebeschrijvingenmobiellerengezienwordtalseenevolutie
vanhettraditionelee-learningenafstandsleren.O.a.Traxler(2009a),Specht(2009)enLaurillard
11
(2007)stellendatmobiellerennietgelijkstaataanhettraditionelee-learning.Zijstellendaterdoor
mobieletechnologieallerleiinteressante,nieuwemogelijkhedenvoorlerenontstaan,waarbijde
fysiekeinteractiestussendocenten,lerendenenleerobjectenveranderen.Mobieletechnologiebiedt
volgenshuneenmatevanflexibiliteitdietraditionelevormenvane-learningnietkunnenbieden.
Doordatdetechnologiemobielis,isdelerendeookmobiel,endatmaaktinformeel,
gepersonaliseerdengesitueerdlerenmogelijk(Specht,2009;Traxler,2009a).Mobiellerengaatin
dezebenaderingdanookverderdanlereninhettraditioneleklaslokaal.Brown&Mbati(2015)
merkenopdathoewelmobiellerenzeergeschiktisvoorplaats-entijdsonafhankelijkonderwijs,het
ookvantoepassingkanzijnopklassikaalonderwijs,hoewelhetdanweldevraagisofhetvolledig
potentieelvanmobieletechnologievoorlerenwordtbenut.Boonen(2012)zetinhaaronderzoekde
mogelijkhedenvoorlerenmetdetabletopeenrijtje.Zowordthetleren(1)gepersonaliseerder,(2)
visuelerenauditieverenbiedtdeconnectiviteitmogelijkhedenvoor(3)samenwerkingtussendocent
enlerende,enlerendenonderling.Bovendiendraagtdeconnectiviteitzorgvoortoegangtot
informatiebronnen.Deapp’sopdetabletstimulerentot(4)creëren,metpositievegevolgenvoor
eigenaarschapenmotivatievandelerende.
Eeneenduidigedefinitievanmobiellerenisnognietzoeenvoudigtegeven,enerisnoggeen
duidelijkeconsensusovereendefinitie.Traxler(2009a)merktopdatomtoteengoededefinitiete
komenereenanderevraaggesteldmoetwordendanwatismobielleren.Hijsteltdatdevraagwatis
lerenineensamenlevingwaaringepersonaliseerdetechnologiealomtegenwoordigaanwezigis
wellichteenrelevantere.
Traxler(2009b)haalteendefinitievanO’Malleyetal.aanwaarbijdetweeuitgangspunten,de
technologieendelerende,naarvorenkomen:
Anysortoflearningthathappenswhitenthelearnerisnotatafixed,predeterminedlocation,
orlearningthathappenswhenthelearnertakesadvantageoflearningopportunitiesoffered
bymobiletechnologies”(p.2).
3.1.1HetFRAME-model
OmdecomplexiteitvanmobiellerenteduidenheeftKoole(2009)hetFRAME-model(Frameworkfor
theRationalAnalysisofMobileEducation)ontwikkeld.Volgenshetmodelwordthetprocesvan
mobielleren(DLS)beïnvloedtdoorkarakteristiekenvanhetmobieledevice(D),karakteristiekenvan
deindividuelelerende(L)enkarakteristiekenvandesocialeleeromgeving(S).Belangrijkisde
‘informationcontext’,diezowelfysiekalsvirtueelkanzijn,enzowelformeelalsinformeel.Koole
beschrijfteenvormvanlerenwaarbijdescheidingtussendefysiekeendigitalewereldverdwijnt,
waardoorlerendenplaats-entijdsonafhankelijktoeganghebbentotinformatie,systemenenhun
12
socialenetwerken.Erissprakevanseamlesslearning,waarmeewordtaangegevendatdegrenzen
tussenverschillendeleeromgevingenvervagen(Specht,2009;Wongetal.,2015).Lerendenkunnen
eenvoudigwisselenvanverschillendeleercontexten,vanformeelnaarinformeelenvanindividueel
naarsociaal(Clark&Luckin,2013).
Figuur1HetFRAMEmodel.HerdruktvanKoole,M.L.(2009).AModelforFramingMobileLearning.InM.Ally
(Ed.),MobileLearning:TransformingtheDeliveryofEducationandTraining(p.39).Edmonton,AB:AU
Press,AthabascaUniversity.
Karakteristiekenvanhetdevice(D)betreffendefysiekekenmerken,zoalsdeafmetingen,dewijze
waarophetdevicebedientkanworden,enzakenzoalsdesnelheidvandeprocessor.Hetzijndeze
kenmerkendiedebruikbaarheidvanhetdevicebepalenvooreenlerendeomspecifiekeleertaken
uittevoeren(DL).
Onderdekarakteristiekenvandelerenden(L)wordenaspectenbenoemtdiedeeffectiviteitvanhet
lerenbeïnvloeden.Erissprakevaneeneffectiefleerprocesalswordtaangeslotenbijdeaanwezige
voorkennisvandelerende,ersprakeisvanactief-endiepgaandleren,waarbijcognitieveschema’s
vandelerendewordenuitgebreid,enersprakeisvantransfer,waarbijdelerendehetgeleerdeook
daadwerkelijkproductiefmaakt(Fransen,2007;Koole,2009;Phillips&Soltis,2009).Bepalendhierbij
isdematevanvertrouwenineigenkunnenenmotivatievandelerende(Koole,2009).
Hetsocialeaspect(S)betreftkenmerkenvansocialeinteractiewaarbijconversatieensamenwerking
centraalstaat.Ditvraagteengedeeldesocialecultuurdiezowelfysiekalsvirtueelkanzijn.De
13
mobieletechnologiedientvervolgensomdegebruikerteverbindenmetallerleisocialenetwerken
endecommunicatieenuitwisselingvaninformatiemogelijktemaken(DS).
Aandebasisvanditmodelligteensociaal-constructivistischeopvattingoverleren(LS).Deze
opvattingkentalsbasisaannamesdatelkelerendeeigenkennismeebrengtineenleerprocesendat
kennishetresultaatisvaneenpersoonlijkeinterpretatievanervaringenensocialeinteractiebinnen
eenauthentiekecontext(Phillips&Soltis,2009;Valcke,2010).Kenniswordthiermeeactiefdoorde
lerendegeconstrueerdenkandusnooitwordenovergedragen.Naastdeinteractiewordenbijdit
aspectcriteriabenoemdalssituatedcognitionenlearningcommunities(Koole,2009,p.37).Het
eersteaspectbetreftdematewaarineenleerpraktijkauthentiekis,hettweedeaspectbetreft
leeromgevingenwaarinlerendenmetelkaarsamenwerkenomeengezamenlijkdoeltebereiken.
3.2Benaderingenvanleren
Geziendeaffordancesvanmobieletechnologiedieplaats-entijdsonafhankelijklerenmogelijk
maken,wordtindeliteratuurdeinzetvanmobieletechnologiemetnamegekoppeldaan(sociaal-)
constructivistischeopvattingenoverleren.KooleverwerktdezeopvattinginhetFRAME-model,zoals
beschrevenindevorigeparagraaf.Maarhetgebruikvandetabletkanookgekoppeldwordenaan
leeractiviteitengebaseerdopandereleertheoretischebenaderingen.
Heteffectiefparticipereninsociaal-constructivistischeleerpraktijkenvereisteenkennisbasisendeze
zalverworvenmoetenworden.Inhetcognitivismewordthetverwervenvandezebasiskennis
omschrevenalshetverwervenvaneenconceptueelschema.Nieuwekenniswordtgekoppeldaan
bestaandekennisomzohetconceptueleschemauittebreiden.Ditvereisteenactieveverwerking
doordelerende,endithangtondermeersamenmetdealaanwezigevoorkennis,cognitieve-en
metacognitievevaardighedenvandelerende(o.a.inFransen,2007;Phillips&Soltis,2009;Valcke,
2010).Indebehavioristischebenaderingwordtlerengezienalshetopbouwenvangewensten
observeerbaargedragvanlerendendoorditgedragtebelonen(Fransen,2007).Indezebenadering
heeftdelerendegeenactieverolinhetleren.Maarerzijnleersituatiesdenkbaarwaarbij
geprogrammeerdeinstructieweldegelijkhetlerenkanondersteunen,bijvoorbeeldbijhet
memoriserenvanbepaaldeleerstof.Inveel(educatieve-)toepassingenengamesvoordetablet
wordendezebehavioristischeelementengebruiktwaarbijHirsh-Paseketal.(2015)echteropmerken
daterdangeensprakeisvaneffectieflerenomdaterdelerendenietgestimuleerdwordttotactief
endiepgaandleren.
Deinzetvandetabletisnietdirectverbondenaaneenspecifiekeleertheoretischebenadering,maar
decombinatievanhet(sociaal)constructivismeendetabletlijkenelkaarhetmeestteversterken
(Boonen,2012).
14
Traxlerkoppeltzestypeleeractiviteitenaandeinzetvanmobieletechnologie(Traxler,2009a).
Allereerstbenoemthijook(1)behavioristischeleeractiviteiten,waarbijfeedbackviahetdeviceof
applicatiekanondersteuneninhetmemoriserenvanleerstof.Constructivistischeleeractiviteiten(2)
wordenmogelijkgemaaktdoorbijvoorbeeldgames,simulatieswaarbijlerendenactiefproblemen
dienenoptelossen.
Eenderdecategorieisdievan(3)gesitueerdeleeractiviteiten,waarbijdelerendedemobiele
technologieinzetineenauthentiekecontext,ofgebruiktineenomgevingdieinteractieheeftmet
hetdevice,zoalseenmuseum.VoorSpecht(2009)staathetgecontextualiseerdelerencentraalbijde
inzetvanmobieletechnologie,waarbijdeinteractietussendelerendeenhetdevicehelptomde
contextteverduidelijkentemakenendaarmeeeenrijkereleerervaringtebieden.
Mobieletechnologiebiedtpraktischetoolsvoor(4)leeractiviteitengerichtopsamenwerken,het
ondersteuntdeonderlingecommunicatieenhetdelenvaninformatie.Eenvijfdecategoriebetreft
het(5)informeelleren.Lerendenkunnenhetdeviceinzettenindedagelijksepraktijk,ookbuitende
school.Metbehulpvanhetdevicekunnenallerleizakenwordenvastgelegd,materialenontwikkeld
worden,omdezevervolgenstedelenmetanderen.Sociale-eninformatienetwerkenzijnviahet
deviceoveralenopiedertijdstiptebereiken.Datheeftconsequentiesvoorhetformelelereninhet
onderwijsinstituut.Erisdangeensprakevaneenteacherconstructedenvironment,endelerende
bepaaltzijneigendoelen,maaktgebruikvanzijneigennetwerkomfeedbackteontvangenoverzijn
eigenhandelen(Laurillard,2007).Erisdansprakevan“aninformal/privatespace‘wherethereisno
rightanswer’andtheformalspacewherethereusuallyis”(Laurillard,2007,p.170).
DelaatstecategoriedieTraxlerbenoemtbetreffen(6)ondersteunendeactiviteitendiegerichtzijnop
hetondersteunenencoördinerenvanhetleren,zoalshetbijhoudenvandevoortgang,hetgeven
vanfeedback,roosterapplicaties,etc.
3.2.1HetPedagogicalFrameworkofMobileLearning
Kearney&Burden(2014)vangendeaffordancesvandetabletvoorlerenineenpedagogisch-
didactischmodelvoormobielleren(figuur2)waarbijmobiellerenkanwordeningezettenbehoeve
vangepersonaliseerdleren.Hetmaakttevensauthentiekeleertakenmogelijkendaarnaast
ondersteunthetdesamenwerkingtussenlerenden.Hoelerendendezeconceptenervaren,wordt
beïnvloeddoordeleeromgevingdie(1)formeel,informeelofeencombinatievanbeidekanzijn,(2)
tempo-gestuurdoftempo-onafhankelijken(3)asynchroonofsynchroon.
15
Deinzetvanpersoonlijkemobieletechnologiemaaktgepersonaliseerdlerenmogelijkwaarbijde
lerendevooreendeelzelfverantwoordelijk(agency)wordtgemaaktbinneneenleerpraktijk,ennaar
eigeninzichthetapparaatkaninrichtenengebruikenomaandeeigenleerbehoeftentevoldoen
(customisation).Ditveronderstelteenbepaaldematevaneigenaarschapvandelerendeoverhet
eigenleerproces(Boonen,2012;Kearney&Burden,2014).Leerpraktijkenmetdocentgestuurde
werkvormeninplaatsvandiewaarhetactieflerenvandelerendecentraalstaat,biedenweinig
mogelijkhedenvoordelerendenomzelfkeuzestemakentenaanzienvanheteigenleren.Deze
‘autonomiteit’hebbenjongerenveelalwelmetdezetechnologieinhuninformeledagelijksleven.
InhoeverredetabletwordtingezetvoorauthentieklerenheeftvolgensKearney&Burden(2014)te
makenmetcontextvandeleeromgeving,realistischeleertakenendetoolsdiewordeningezetomte
leren.Deauteursmerkenopdatdocentenvaakeengenuanceerdevisiehebbenopauthentiekleren
enbijauthenticiteitvaakeerderdenkenaanrealistischeleertakenentools,danaanleerpraktijken
diebuitenhetklaslokaalzijngesitueerd.Binneneenformeleleerpraktijkineenlokaalkansprakezijn
vaneengesimuleerdeauthentiekeomgeving.
Samenwerkenbetreftinhetmodeldeinteractietussenlerendenonderlingendedocent
(conversation)waarinlerendenonderdeelzijnvaneenactiefleernetwerk,waarbinnenzijallerlei
Figuur2HetPedagagogicalFrameworkofMobileLearning.HerdruktvanKearney,M.,&Burden,K.(2014).
Investigatingdistinctivepedagogiesinmobilelearning.InM.Searson&M.Ochoa(Eds.),ProceedingsofSocietyforInformationTechnology&Teacher
EducationInternationalConference2014(pp.1673–1680).Chesapeake,VA:Associationforthe
AdvancementofComputinginEducation(AACE).
16
informatieenmiddelendelen(datasharing)omkennisteconstrueren.Mobieletechnologiekanin
ditopzichteenvirtueleleeromgevingbiedenvoorafstandsleren.Erisdansprakevaninteractiedoor
demobieletechnologie.Mobieletechnologiewordtechtervakeringezetbinnenformele
leerpraktijkenmetface-to-faceinteractie.Erisdansprakevaninteractiemetmobieletechnologie.
Devormvaninteractiemetmobieletechnologiewordtmedebepaalddoordebeschikbaarheidvan
eenpersoonlijkmobielapparaat.
3.3LeerprocessenenhetConversationalFramework
WildeinzetvantechnologieeffectiefzijndanisberedeneerdeinzetvanICTnoodzakelijkendat
vraagtkennisoverdecomplexiteitvanleerprocessen.Laurillard(2007)beschrijftverschillende
leeractiviteitendieondersteundkunnenwordendoormobieletechnologie.Hetbetreffen
werkwoordenalsverkennen,ontdekken,onderzoeken,discussiëren,opnemen,vastleggen,bouwen,
maken,modelleren,delen,testen,aanpassen,reflecteren(Laurillard,2007,p.157).Hetzijn
activiteitendieookmogelijkzijnmetanderevormenvane-learning,maarjuistdooreenspecifieke
inzetvanm-learningkanervolgensLaurillardeenbetereondersteuninggebodenwordenvan
leerprocessen.EndatiswaaromwetechnologiemoeteninzettenvolgensLaurillard(2007,p.158):
“Thepointofturningtonewtechnologiesistofindthepedagogiesthatpromotehigher
qualitylearningofamoredurablekindthantraditionalmethods.Bytryingtounderstand
whatittakestolearncomplexideasorhighlevelskills,wecandevelopthepedagogicalforms
thataremostlikelytoelicitthecognitiveactivitieslearnersneedtocarryoutiftheyareto
achievetheintendedlearningoutcomes.”
Ombetertebegrijpenhoeleerprocesseneffectiefkunnenwordenondersteundmetinzetvan
(mobiele)technologieheeftLaurillardhetConversationalFrameworkontwikkeld,datisgebaseerdop
onderzoek(Laurillard,2007,2012). Fransenomschrijfthetmodelinzijnlectoraleredealseen
‘complexedialoog’(Fransen,2015,p.15),eenverzamelingvaninteractiestussendocenten
studenten,enstudentenonderling.Opgemerktdienttewordendathetmodelgerichtisopformeel
lerenwaarinersprakeisvanlerenopbasisvanbeschrijvingenvandewereldmetdaarbijde
implicatiedatdezebeschrijvingenbeschikbaarmoetenwordengemaaktvoordelerende.Echter,één
vandeconsequentiesvandeinzetvanmobieletechnologieishetvervagenofverdwijnenvande
grenzentussenformeeleninformeelleren.
17
Figuur3.Hetleerprocesalscomplexedialoogmetinteractiesbinnenentussentweeniveaus.Herdruktvan
Fransen,J.(2015).Teaching,Learning&Technology:Instrumentatievanbetekenisvolleinteracties.Hogeschool
Inholland.
HetConversationalFrameworkbetreftdedialoogtussende‘leraar’ende’student’optweeniveaus
(Fransen,2015).Hetconceptueleniveaubetreftdefocusopbegripsvormingmiddels
eencommunicatiecyclus.Indezecyclusgeeftdedocenteeninstructieentoontdestudentaanofhij
deaangebodeninstructiebegrijpt,waarnadedocentkancorrigerenen/ofdeinstructieverder
verdiept.Hettweedeniveaubetreftdievandetoepassingmetdaarineenmodelleercyclus.Indeze
cycluszijndeinteractiesenleertakengerichtophettoepassenvandeverworvenkennis.Hetiseen
oefenomgevingwaarbijdestudentopbasisvanfeedbackzijnhandelenbijstelt.
Detweeniveauszijnmetelkaarverbonden.Opbasisvanhetconceptueleniveauvandestudent
richtdedocenteenpassendeoefenomgevinginmetpassendeleertaken.Destudentpastverworven
kennistoe,reflecteertopbasisvanfeedbackuitdeoefenomgevingopdezeverworvenkennisen
integreertdezeverderinzijnbestaandekennisschema’s.Ditlaatstevraagtvaneenstudentdathij
zichzelfkritischbevraagt.Erdientspraketezijnvandiepgaandleren,eenbetekenisgerichte
benaderingvanlerengerichtophetbegrijpenvanhetgeleerde(Kaldeway,2006).Erissprakevan
eensuccesvolleerprocesalsallefasesinhetmodelwordendoorlopen(Fransen,2015).
Inhetleerprocesspeeltfeedbackeenessentiëlerol.Uithetmeta-onderzoekvanHattie(2009)blijkt
datfeedbackeenbelangrijkerevariabeleisvoorhetlerendaninstructie,alsergekekenwordtnaar
heteffectophetleren.InhetmodelvanLaurillardisersprakevanimplicietefeedbackdiede
studentkrijgtindeoefenomgeving,endieaanzettothetzichzelfkritischbevragen,enexpliciete
feedbackvandedocent(Fransen,2015).
18
HetConversationalFrameworkbeschrijftopdezewijzedeminimalerandvoorwaardenomformeel
lerenteondersteunenenvraagtvandocentendatzelerendenbetrekkenindecompletecomplexe
dialoogdiebeschrevenwordtinhetmodel.Dedocentkanhetdusnietalleenbijeenklassikaleuitleg
laten,wantdanwordteendeelvandecyclusovergeslagenenisergeensprakezijnvaneeneffectief
leerproces.
Watinbovenstaandefiguurnietzichtbaarwordtgemaaktisderolvandepeersvandelerende.Het
modelkanechterookwordenuitgebreidmeteenpeer-communicatiecysluseneenpeer-
modelleercyclus(Fransen,2015,p.30).
Alseropiederelocatiegeleerdkanworden,ongeachtofdezelocatieomschrevenkanwordenals
eenleeromgevingofniet,daniserooksprakevaninformeelleren.Ineeninformeleleersituatie
ontbreektdedocent,dientdelerendezijneigendoelenteformulerenenkeuzestemakenten
aanzienvandeleertakenomdezedoelentebereiken.Hetbetreftervaringslerenalsgevolgvan
directcontactmetdewereldvandelerende,ininteractiemetanderelerenden.Hetisdeimpliciete
feedbackvandeinformeleleeromgevingendefeedbackvananderelerendendiebelangrijkisinhet
sturenvanhetleerproces.
VolgensLaurillard(2007)kunnenjuistdeaffordancesvanmobieletechnologiedezetwee
omgevingen,deformeleeninformelemetelkaarverbinden.Mobieletechnologieheeftdanals
functiehetzorgenvoorcontinuïteittusseneendocent-gestuurdeface-to-faceomgevingende
informelecontextvandelerendeopeenanderelocatie.
Datvraagtwelomeendidactischontwerpdatdezeprocessenondersteuntenwaarbijrekening
wordtgehoudenmetheteigenaarschapoverheteigenlerendateenlerendeinzijneigeninformele
leeromgevingheeft.Hoeondersteunjealleonderdelenindecomplexedialoog,opverschillende
locaties,waardelerendegeleidwordtdoorbetekenisvolletaken,waardeinformatieonlinestaat,
rekeninghoudendmetdekenmerkenvandewereldwaardelerendezichinbevindt?Dezeomgeving
vereisteenontwerpwaardeimplicietefeedbackvandeoefenomgevingendeexplicietefeedback
viapeerswordenmeegenomen.
Indecontextvanhetontwerpenvanleerpraktijkenwaarbijkeuzesgemaaktdienentewordenten
aanzienvanhetondersteunenvanleerprocessenmettechnologie,onderscheidtFransen(2006,
2015)drietypeleerprocessenvanuithetperspectiefvandelerenden.Bij(1)individuelezelfstudie
verwerktdelerendedeinformatiezelfstandigendatvraagteenkritische,actieveleerhoudingvande
student,wilersprakezijnvandiepleren.Deleeromgevingdientditprocesteondersteunenente
stimulerendoorhetbiedenvandejuisteleermiddelen,ondersteunendeinformatieenbegeleiding.
Bij(2)lerendoorinteractiemetexpertsbetrefthetdeverwerkingvandedoorzelfstudieverworven
19
kennisenhetproductiefmakenvandezekennisindepraktijk.Ditlaatstevereistinteractiemeteen
expert(docent)diedestudentkanondersteunenenmotivereninditproces.Deleeromgevingdient
dezeinteractieteondersteunen.Samenwerkendleren(3)heefteenmeerwaardealsermeerdere
perspectievennodigzijnomeenbepaaldvraagstukoptelossenenerdussprakeisvan
kennisconstructieopbasisvanuitwisselingendiscussie.Deleeromgevingdientdecommunicatieen
uitwisselingvanproductenteondersteunen.
DezedrieleerprocessenkunnenvolgensFransen(2015)meteenberedeneerdeinzetvanICT
ondersteundworden.Indecontextvandetablethebbenlerendentoegangtotrijkebronnen,van
literatuurtotvideo,dieingezetkunnenwordenbijinstructieenondersteuningvanzelfstudie.De
interactietussenstudentenendocenten,enstudentenonderlingkansynchroonenasynchroon
wordenondersteund,enbijsamenwerkendlerenbiedtdedigitaleleeromgevingmogelijkhedenvoor
communicatie,hetdelenenpublicerenvanmaterialen,waarbijlerendeningrotematehuneigen
persoonlijkeICT-applicatiesinzetten,medeversterktdoordeinzetvanpersoonlijkemobiele
technologie.
4.Didactischeinzetvandetablet
Invoorgaandehoofdstukkenisergezochtnaarmodellenenhandvattendiehelpenbijhet
beschrijvenvanleerpraktijkenwaarbijtabletsenanderemobieletechnologiewordeningezet.Deze
inzichtenhelpenbijhetbeschrijvenvaneengewenstesituatie,waarbijdemogelijkhedenvande
tabletvoorlereneninstructietenvollewordenbenut.Dezegewenstesituatiekanvervolgens
tegenoverdehuidigesituatiewordengezetomtezienopwelkevlakkenerovereenkomstenen
verschillenzijn.
4.1Beschrijvingvaneenleerpraktijkmetinzetvandetablet
Omeenleerpraktijktebeschrijvenwaarbijdetabletwordtingezetingezetzijnerinhetvoorgaande
hoofdstukverschillendemodellenaangereikt.
Omtekijkenwelketypeleerprocessenondersteundwordenmetdeinzetvandetablet,kande
indelingvanFransen(2006;2015)gebruiktwordenincombinatiemethetConversationalFramework
vanLaurillard(Fransen,2015;Laurillard,2007)omteduidenwelkeinteractiestussendocenten
student,enstudentenonderling,vanbelangzijnomtoteffectieflerentekomen.
HetPedagogicalFrameworkofMobileLearning(Kearney&Burden,2014)vertrektvanuitde
affordancesvanmobieletechnologie(authentiekleren,gepersonaliseerdlerenensamenwerkend
leren).Detaakenleeromgeving,dematevaneigenaarschapoverhetlerenendesamenwerking
tussenlerendeninleerpraktijkenkunnenhiermeewordenbeschreven.Kearney&Burdenstellenin
20
hunevaluatieonderzoeknaarleerpraktijkenwaarbijeenmobieldevicewordtingezetvastdat
docentennogniethetvolledigepotentieelvanmobieletechnologiebenutten.Demobiele
technologiewordtmetnameingezetinhetklaslokaalmetalsdoelrealistischeleertakenof‘echte
gereedschappen’tesimuleren.Demobieletechnologiewordtminderingezetinrealistische
omgevingen,zoalsveldwerkofmuseumbezoek,enininformeleleeromgevingen.Verderwordt
vastgestelddatlerendenvaaksamenwerkenmetdemobieletechnologiewaarhetbijhetmerendeel
vandeleerpraktijkengingomface-to-faceinteractiemeteenmobiledevice,ennietdoorhetdevice
(waarbijsprakezouzijnvaneenvirtueleleeromgeving).Dathangtooksamenmethetfeitdat90%
vandeonderzochteleerpraktijkenzichafspeeldenineenformeleonderwijssettingendatminder
daneenvijfdevandebetrokkenlerendennietdebeschikkinghadovereenpersoonlijkmobiledevice
indeleertaken.
Goodwin(2012),Fabian&MacLean(2014)enBurden,Hopkins,Male,Martin&Trala(2012)
beschrijvenhetSAMR-modelvanPuenteduraalsinstrumentomdeinzetvandetabletende
applicatiesopdetablettebeschrijven.
Figuur4HetSAMR-model.HerdruktvanFransen,J.,Bottema,J.,Goozen,B.van,Swager,P.,&Wijngaards,G.(2012).AcceptatieenduurzameimplementatievandedidactischeinzetvanICT.Rotterdam:Lectoraat
eLearning.
HetSAMR-model(ziefiguur4maaktonderscheidin(1)substitution,waarbijdeinzetvanICTals
vervangendmoetwordenbeschouwdzonderdatdedidactiekverandert;(2)augmentation,waarbij
nogsteedssprakeisvansubstitutie,maarmetaanpassingvandedidactiek;(3)modification,waarbij
detechnologiewordtingezettenbehoevevanhetherontwerpenvanleertakenen(4)redefinition,
waarbijdetechnologiedeaanleidingisvoordeontwikkelingvannieuweleertakendiealleenmetICT
mogelijkzijn(Fransen,Bottema,Goozen,Swager,&Wijngaards,2012).
21
HetSAMR-modelhelptbijhetbeschrijvenvandewijzewaaropdetabletisgeïntegreerdineen
leerpraktijk(Goodwin,2012).Bijsubstitutionenaugmentation(versterking)isersprakevaninzetvan
ICTgerichtophetversterken(enhancement)vandegangbaredidactischeaanpakvaneendocent.
Ertmer(2005)geeftaandaterbijdezeinzetsprakeisvanlow-leveltechnologyuse,vaakgekoppeld
aandocentgestuurdeleerpraktijken.Bijmodificationenredefinitionbetrefthetdetransformatievan
dedidactiek,waarbijICTopeenzooptimaalmogelijkemanierwordtingezetomhetlerenvan
lerendenteondersteunen.Ertmerbeschrijfteendergelijkeinzetalshigh-leveltechnologyuse,vaak
gekoppeldaanconstructivistischeleerpraktijkenwaarbijhetleerprocesvandelerendecentraal
staat.
Ofeendocentdetabletinzetvoorversterkingoftransformatievandedidactiekhangtmedeafvan
zijnofhaarkennisoverdeaffordancesvandetabletvoorlereneninstructieendevaardighedendie
nodigzijnomdetableteffectiefintezettenomleerprocessenteondersteunen.Dedocentmoet
wetenhoedeinzetvandetabletkanbijdragenaaneffectiever,efficiënterenaantrekkelijker
onderwijs,enookdeovertuiginghebbendatdetechnologiehieraanbijdraagt(Ertmer&Ottenbreit-
Leftwich,2010).
5.Conclusieendiscussie
Opbasisvandeonderzochteaspectenkanhetvolgendegeconcludeerdworden.
Detabletiseenvoorbeeldvanmobieletechnologieenheeftalsbelangrijksteeducatieveaffordances
portabiliteit,connectiviteit,socialeinteractiviteit,contextenindividualiteit.Detabletispersoonlijk,
draagbaarenflexibelingebruik,enmaaktplaats-entijdsonafhankelijklerenmogelijk.Bovendienzijn
ervoortabletszeerveelappsbeschikbaardiemitsgoedingezethetlerenkunnenondersteunen.
Hoekaneffectieflerenwordenondersteundmetinzetvanmobieletechnologie?Uitdebestudeerde
literatuurblijktdatditleerpraktijkenzijnwaarbijmobieletechnologiewordtingezettenbehoevevan
gepersonaliseerdleren,waarbijdelerendevooreendeelzelfverantwoordelijkwordtgemaakt
binneneenleerpraktijk,ennaareigeninzichthetapparaatkaninrichtenengebruikenomaande
eigenleerbehoeftentevoldoen.Detabletwordtdoorgebruikerszowelingezetvoorformeelen
informeelleren,binnenenbuitenhetklaslokaal.Degrenzentussenleeromgevingenworden
daarmeevagerenhetbiedtmogelijkhedenomvoorlerendenauthentiekeleertakenteontwerpen
binnenrealistischeleeromgevingen.Indezeleerpraktijkengebruikendelerendendetabletvooralals
creatievetool:hetcommunicerenmetanderen,ondersteuningvandeinteractiemetexpertsenhet
producerendleren.Ditkanleidentotmeereigenaarschapenmotivatiebijdelerende.Detabletisbij
uitstektechnologiedatdelerendeverbindtmetallerleileernetwerken.Doorhetgebruikvande
22
tabletlerendelerendenvanenmetelkaar,deleninformatieencreërengezamenlijkkennis.
Dergelijkeleerpraktijkenzijngebaseerdopeensociaal-constructivistischebenaderingvanleren.
Omhuidigeleerpraktijkenwaarbijdetabletwordtingezettebeschrijvenkangebruikworden
gemaaktvanhetPedagogicalFrameworkofMobileLearningzoalsbeschreveninKearney&Burden.
Omtekijkenwelketypeleerprocessenondersteundwordenmetdeinzetvandetablet,kande
indelingzoalsFransen(2006;2015)beschrijftgebruiktworden,waarbijhetConversational
FrameworkvanLaurrilardingezetkanwordenomtebestuderenwelkeinteractiestussendelerende
endedocent,enlerendenonderlingondersteunddienentewordenomvaneeneffectiefleerproces
tekunnenspreken.HetSAMR-modelhelptbijhetbeschrijvenvandeintegratievandeinzetvande
tabletindedidactischeaanpakvandedocent.
Deliteratuurdiebestudeerdis,wasnietinallegevallengerichtophethogeronderwijs.Erismet
namegekekennaarliteratuuroverhoedeinzetvandetablethetlerenkanondersteunen,endie
daarmeeookvantoepassingishetophethogeronderwijs.Daarbijdienttewordenopgemerktdat
veelonderzoekgerichtisophetbeschrijvenvanleerpraktijkenwaarbijmobieletechnologiewordt
ingezet,waarbijdedoorrespondentengepercipieerdeeffectenwordenbeschreven.Onderzoeknaar
dedaadwerkelijkeimpactvanhetgebruikvandetabletisnogbeperkt,envaakzijnuitkomstenlastig
tegeneraliserennaareenbredereonderwijscontext.
23
Referenties
Ally,M.(2009).MobileLearning:TransformingTheDeliveryofEducationandTraining.(M.Ally,Ed.).Edmonton,AB:AUPress,AthabascaUniversity.
Baran,E.(2014).AReviewofResearchonMobileLearninginTeacherEducation.EducationalTechnology&Society,17(4),17–32.doi:10.1007/s10639-011-9182-8
Boonen,I.(2012).SuccesvolintegrerenvantabletPC’sinhetvoortgezetonderwijs.UniversiteitTwente.Retrievedfromhttp://essay.utwente.nl/62303/1/MSc_Boonen_I._-_S0203408.pdf
Bottema,J.(2015).OnderzoeksrapportageprojectiPad-klasPABOHaarlemHogeschoolInholland.DenHaag:LectoraatTeaching,Learning,&Technology
Brown,T.H.,&Mbati,L.S.(2015).MobileLearning:MovingPasttheMythsandEmbracingtheOpportunities.TheInternationalReviewofResearchInOpenAndDistanceLearning,16(2),1–12.Retrievedfromhttp://www.irrodl.org/index.php/irrodl/rt/printerFriendly/2071/3276
Brummelhuis,A.ten.(2012).ICT,OnderwijsenKenniseconomie.InC.Prins,A.Vedder,&F.vanderZee(Eds.),JaarboekICTenSamenleving2012DeTransformerendeKrachtvanICT(pp.95–110).Gorredijk:MediaUpdateVakpublicaties.
Brummelhuis,A.Ten,Kramer,M.,Post,P.,&Zintel,C.(2015).Vierinbalans-monitor2015.Zoetermeer:Kennisnet.
Burden,K.,Hopkins,P.,Male,T.,Martin,S.,&Trala,C.(2012).iPadScotlandEvaluation.Hull:UniversityofHull.Retrievedfromhttp://www.janhylen.se/wp-content/uploads/2013/01/Skottland.pdf
Chen,B.,Seilhamer,R.,Bennett,L.,&Bauer,S.(2015).Students’MobileLearningPracticesinHigherEducation:AMulti-YearStudy.EducacauseReview.
Churchill,D.,Fox,B.,&King,M.(2012).StudyofAffordancesofiPadsandTeachers’PrivateTheories.InternationalJournalofInformationandEducationTechnology,2(3),251–254.doi:10.7763/IJIET.2012.V2.122
Clark,W.,&Luckin,R.(2013).iPadsintheClassroom.London:LondonKnowledgeLab,InstituteofEducationUniversityofLondon.Retrievedfromhttps://www.lkldev.ioe.ac.uk/lklinnovation/wp-content/uploads/2013/01/2013-iPads-in-the-Classroom-v2.pdf
Ertmer,P.A.,&Ottenbreit-Leftwich,A.T.(2010).TeacherTechnologyChange:HowKnowledge,Confidence,Beliefs,andCultureIntersect.JournalofResearchonTechnologyinEducation,42(3),255–284.
Fabian,K.,&Maclean,D.(2014).Keeptakingthetablets?AssessingtheuseoftabletdevicesinlearningandteachingactivitiesintheFurtherEducationsector.ResearchinLearningTechnology,22,1–14.
Fransen,J.(2006).Ontwerpstrategievoorblendedlearning.OnderwijsInnovatie,(september),17–27.
Fransen,J.(2007).Jegroeitinhet(competentie-gericht)onderwijs.TijdschriftVoorLerarenopleiders,28(2),31–38.Retrievedfromhttp://www.lerarenopleider.nl/velon/ledensite/files/2007/06/28_2_4JosFransen.pdf
Fransen,J.(2015).Teaching,Learning&Technology:Instrumentatievanbetekenisvolleinteracties.HogeschoolInholland.
Fransen,J.,Bottema,J.,Goozen,B.van,Swager,P.,&Wijngaards,G.(2012).Acceptatieenduurzame
24
implementatievandedidactischeinzetvanICT.Rotterdam:LectoraateLearning.
Goodwin,K.(2012).UseofTabletTechnologyintheClassroom.Strathfield,NSW,Australia:NSWCurricilumandLearningInnovationCentre.Retrievedfromhttp://clic.det.nsw.edu.au/clic/documents/iPad_Evaluation_Sydney_Region_exec_sum.pdf
Haßler,B.,Major,L.,&Hennessy,S.J.(2015).Tabletuseinschools :Acriticalreviewoftheevidenceforlearningoutcomes.JournalofComputerAssistedLearning,(June).
Hattie,J.(2009).VisibleLearning:asynthesisofover800meta-analysesrelatingtoachievement.NewYork:Routledge.
Hirsh-Pasek,K.,Zosh,J.M.,Golinkoff,R.M.,Gray,J.H.,Robb,M.B.,&Kaufman,J.(2015).PuttingEducationin“Educational”Apps:LessonsFromtheScienceofLearning.PsychologicalScienceinthePublicInterest,16(1),3–34.doi:10.1177/1529100615569721
Johnson,L.,Adams,B.S.,Cummins,M.,Estrada,V.,Freeman,A.,&Hall,C.(2016).NMCHorizonReport:2016HigherEducationEdition.Austin,Texas.
Kaldeway,J.(2006).Diepte-enoppervlakteleren.TijdschriftVoorLerarenopleiders,27(1),23–29.
Kearney,M.,&Burden,K.(2014).Investigatingdistinctivepedagogiesinmobilelearning.InM.Searson&M.Ochoa(Eds.),ProceedingsofSocietyforInformationTechnology&TeacherEducationInternationalConference2014(pp.1673–1680).Chesapeake,VA:AssociationfortheAdvancementofComputinginEducation(AACE).Retrievedfromhttps://www.academia.edu/6207360/Investigating_Distinctive_pedagogies_in_mobile_learning_SITE_conference_2014
Kennisnet.(2013).Vierinbalansmonitor2013.Zoetermeer:Kennisnet.
Kirschner,P.A.(2002).KunnenweCSCLondersteunen?Onderwijskundige,socialeentechnologischeaffordancesvoorleren.Heerlen:OpenUniversiteit.Retrievedfromhttp://dspace.library.uu.nl/handle/1874/16891
Koole,M.L.(2009).AModelforFramingMobileLearning.InM.Ally(Ed.),MobileLearning:TransformingtheDeliveryofEducationandTraining(p.39).Edmonton,AB:AUPress,AthabascaUniversity.
Laurillard,D.(2007).Pedagogicalformsofmobilelearning:framingresearchquestions.InN.Pachler(Ed.),Mobilelearning:towardsaresearchagenda(pp.153–175).London:TheWLECentre,InstituteofEducation.Retrievedfromhttp://eprints.ioe.ac.uk/627/1/Mobile_C6_Laurillard.pdf
Laurillard,D.(2012).TeachingasaDesignScience.BuildingPedagogicalPatternsforLearningandTechnology.NewYork:Routledge.
Liaw,S.-S.,Hatala,M.,&Huang,H.-M.(2010).Investigatingacceptancetowardmobilelearningtoassistindividualknowledgemanagement:Basedonactivitytheoryapproach.Computers&Education,54(2),446–454.doi:10.1016/j.compedu.2009.08.029
Marquenie,E.,Opsteen,J.,Brummelhuis,A.ten,&VanderWaals,J.(2014).Elktalenteenkans:verkenningvangepersonaliseerdlerenmetICT.Retrievedfromhttp://www.vo-raad.nl/userfiles/bestanden/Gepersonaliseerdleren/Onderzoeksnotitie-gepersonaliseerd-leren.pdf
Meij,J.vander,Kemps,J.,Hoogland,I.,Rutten,N.,Vegt,R.vander,&Jong,A.de.(2015).Tabletsinhetbasisonderwijs.Enschede:UniversiteitTwente.Retrievedfromhttps://www.kennisnet.nl/fileadmin/kennisnet/leren_ict/tablets_laptops/bijlagen/Tablets_in_h
25
et_basisonderwijs.pdf
Meijer,J.,Emmelot,Y.,Felix,C.,&Karssen,M.(2014).Gebruikvantabletsindeschool.Amsterdam:KohnstammInstituut.
OnderwijsInnovatieGroep.(2014).OnderwijsmeteeneigendeviceOpvallenderesultatenuithetonderzoeknaardeinzetvantabletsenTablet/laptoponderwijsisdepioniersfase.Zoetermeer:Kennisnet.
Park,Y.(2011).APedagogicalFrameworkforMobileLearning :CategorizingEducationalApplicationsofMobileTechnologiesintoFourTypes.TheInternationalReviewofResearchInOpenAndDistanceLearning,12(2),1–11.
Phillips,D.C.,&Soltis,J.F.(2009).PersectivesonLearning(5thed.).NewYork:TeacherCollegePress.
Ritzen,M.(2012).DeiPadinhethogeronderwijs.Retrievedfromhttp://www.uu.nl/SiteCollectionDocuments/SW/OenT/IPADonderzoek2012.pdf
Rubens,W.(2013).eLearning.Trends&Ontwikkelingen(e-book).Middelbeers:InnoDoksUitgeverij.
Sølvberg,A.M.,&Rismark,M.(2012).Learningspacesinmobilelearningenvironments.ActiveLearninginHigherEducation,13(1),23–33.doi:10.1177/1469787411429189
Specht,M.(2009).LearninginaTechnologyEnhancedWorldContextinUbiquitousLearningSupport.Heerlen:OpenUniversiteitNederland.Retrievedfromhttp://www.ou.nl/documents/Promoties-en-oraties/Oraties/Oraties2009/Oratie_marcus_specht.pdf
Thuss,F.(2013).Leren“onthego”:mobiellereninhetonderwijs.InE.Bolhuis&A.VanDerHoeff(Eds.),OnderwijsmetICT.Lerenenlesgevenmettechnologie.Bussum:Coutinho.
TNS.(2013).Trendonderzoekmobieletechnologie.Utrecht.Retrievedfromhttps://www.surf.nl/kennisbank/2013/rapport-trendonderzoek-mobiele-technologie.html
Traxler,J.(2009a).Currentstateofmobilelearning.InM.Ally(Ed.),MobileLearningTransformingTheDeliveryofEducationandTraining(pp.9–24).AUPress,AthabascaUniversity.
Traxler,J.(2009b).LearninginaMobileAge.InternationalJournalofMobileandBlendedLearning,1(1),1–12.
Valcke,M.(2010).Onderwijskundealsontwerpwetenschap.Gent,Belgie:AcademiaPress.
Wetering,M.van.(2016).KennisnetTrendrapport2016-2017.Zoetermeer.
Wong,L.-H.,Milrad,M.,&Specht,M.(2015).SeamlessLearningintheAgeofMobileConnectivity.(L.-H.Wong,M.Milrad,&M.Specht,Eds.).Singapore:Springer.doi:10.1007/978-981-287-113-8
