Diagnostiek in de psychiatrieDiagnostiek in de psychiatrie

Frans RJ VerheyFrans RJ Verhey

Opbouw lezingOpbouw lezing

Wat is een psychische stoornis ?Wat is een psychische stoornis ? Uit welke onderdelen bestaat een Uit welke onderdelen bestaat een

diagnose ?diagnose ? Psychiatrisch onderzoek, hulpmiddelenPsychiatrisch onderzoek, hulpmiddelen DSM-IVDSM-IV

Psychische stoornis: definitie Psychische stoornis: definitie (APA)(APA)

Syndroom van psychologische en/of gedrags-Syndroom van psychologische en/of gedrags-symptomensymptomen

Klinisch relevantKlinisch relevant Leidend tot ongemak, handicap, en/of Leidend tot ongemak, handicap, en/of

toegenomen risico op dood, pijn, handicap, of toegenomen risico op dood, pijn, handicap, of belangrijke mate van verlies van vrijheidbelangrijke mate van verlies van vrijheid

Psychische stoornis: definitiePsychische stoornis: definitie

Geen ‘normale’, cultureel gesanctioneerde reactie op Geen ‘normale’, cultureel gesanctioneerde reactie op gebeurtenissen (bv rouw) gebeurtenissen (bv rouw)

Grenzen tussen ‘psychisch’ en ‘lichamelijk’ arbitrairGrenzen tussen ‘psychisch’ en ‘lichamelijk’ arbitrair Niet: afwijkend gedrag (politiek, relegieus of sexueel), Niet: afwijkend gedrag (politiek, relegieus of sexueel),

tenzij gebaseerd op psychische of gedragsststoornis tenzij gebaseerd op psychische of gedragsststoornis bij individubij individu

Classificatie van stoornissen, niet van personenClassificatie van stoornissen, niet van personen

DiagnostiekDiagnostiek

Symptomen: (‘signs’ en ‘symptoms’)Symptomen: (‘signs’ en ‘symptoms’)– Bv: somberheidBv: somberheid

Syndroom (geheel van symptomen, beloop)Syndroom (geheel van symptomen, beloop)– Bv: depressieve stoornisBv: depressieve stoornis

DiagnostiekDiagnostiek

Structuurdiagnose (bevat ook ‘verklaring’)Structuurdiagnose (bevat ook ‘verklaring’)– Bv: depressie nav overlijden partner bij 70 jarige Bv: depressie nav overlijden partner bij 70 jarige

vrouw met afhankelijke trekkenvrouw met afhankelijke trekken Differentiaal diagnoseDifferentiaal diagnose

– Bv: dd aanpassingsstoornis, angststoornisBv: dd aanpassingsstoornis, angststoornis Diagnostische hulpmiddelenDiagnostische hulpmiddelen

– Rating scales, zelfinvulijsten, testsRating scales, zelfinvulijsten, tests ClassificatieClassificatie

– DSM-IV, ICDDSM-IV, ICD

Diagnose in de psychiatrieDiagnose in de psychiatrie

Diagnose in de psychiatrieDiagnose in de psychiatrie

ToestandsbeeldToestandsbeeld– Anamnese, heteroanamnese, mentale statusAnamnese, heteroanamnese, mentale status

VerklaringVerklaring– Stress-diathese-model (draaglast, -kracht)Stress-diathese-model (draaglast, -kracht)

KwetsbaarhedenKwetsbaarheden

GenetischGenetisch– Bv bij depressie, schizofrenie, dementieBv bij depressie, schizofrenie, dementie

SomatischSomatisch– Bv geboortetrauma, hormonaalBv geboortetrauma, hormonaal

PsychologischPsychologisch– Bv gebrek zelfvertrouwen, dwangmatigheid, traumataBv gebrek zelfvertrouwen, dwangmatigheid, traumata

MaatschappelijkMaatschappelijk– Bv beperkt netwerk, relationele spanningenBv beperkt netwerk, relationele spanningen

Voorbeeld Voorbeeld psychiatrische diagnosepsychiatrische diagnose

““Eerste periode van depressie, ontstaan na Eerste periode van depressie, ontstaan na conflict op werk bij 42 jarige gescheiden conflict op werk bij 42 jarige gescheiden matig begaafde en lichamelijk gezonde matig begaafde en lichamelijk gezonde vrouw, met persoonlijkheid met vrouw, met persoonlijkheid met afhankelijke trekken en met verschillende afhankelijke trekken en met verschillende sexuele psychotraumata in sexuele psychotraumata in voorgeschiedenis” voorgeschiedenis”

DSM-IVDSM-IV

Diagnostic and Statistical Manual of mental Diagnostic and Statistical Manual of mental Disorders, 4e editieDisorders, 4e editie

Standaard classificatie van psychische stoornissen Standaard classificatie van psychische stoornissen uitgegeven door APAuitgegeven door APA

Toepasbaar voor verschillende situatiesToepasbaar voor verschillende situaties– Kliniek/research; verschillende ‘richtingen; settings; Kliniek/research; verschillende ‘richtingen; settings;

disciplinesdisciplines Zoveel mogelijk gebaseerd op empirische gegevens Zoveel mogelijk gebaseerd op empirische gegevens

en/of consensusen/of consensus– Daarom: geen ‘Neurose’, ‘Homosexualiteit’Daarom: geen ‘Neurose’, ‘Homosexualiteit’

Voortdurend in ontwikkelingVoortdurend in ontwikkeling

Diagnostic and Statistical Manual Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disordersof Mental Disorders

Versie 1: 1952Versie 1: 1952 Versie 2: 1968Versie 2: 1968 Versie 3: 1980Versie 3: 1980 Versie 3-revised: 1986Versie 3-revised: 1986 Versie 4: 1994Versie 4: 1994 Versie 5: ± 2010Versie 5: ± 2010

Diagnostic and Statistical Manual Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disordersof Mental Disorders

Omvat:Omvat:– Classificatie van psychische stoornissen met codesClassificatie van psychische stoornissen met codes

– Diagnostische criteriaDiagnostische criteria

– Informatie over prevalentie, familiair voorkomen, Informatie over prevalentie, familiair voorkomen, leeftijds-, sex- en cultuurspecifieke aspectenleeftijds-, sex- en cultuurspecifieke aspecten

Doel: bevorderen van communicatie tussen Doel: bevorderen van communicatie tussen professionals in GGZ (gemeenschappelijke taal)professionals in GGZ (gemeenschappelijke taal)

DSM-IV: uitganspuntenDSM-IV: uitganspunten

Descriptieve, atheoretische benaderingDescriptieve, atheoretische benadering Diagnostische criteriaDiagnostische criteria Systematische beschrijvingSystematische beschrijving Diagnostische regels als info niet toereikendDiagnostische regels als info niet toereikend Beslisbomen voor differentiaal diagnoseBeslisbomen voor differentiaal diagnose

DSM-IV: 5 ‘assen’DSM-IV: 5 ‘assen’

As I: As I: klinische stoornisklinische stoornis As II: As II: persoonlijkheidsstoornis, persoonlijkheidsstoornis,

mentale mentale retardatieretardatie As III: As III: lichamelijke stoornis: lichamelijke stoornis:

oorzakelijk oorzakelijk of als gevolgof als gevolg As IV: As IV: Psychosociale stressorenPsychosociale stressoren AS V: AS V: Globaal sociaal functionerenGlobaal sociaal functioneren

DSM as IDSM as I

ALLE KLINISCHE STOORNISSENALLE KLINISCHE STOORNISSEN ANDERE OMSTANDIGHEDEN DIE ANDERE OMSTANDIGHEDEN DIE

KLINISCHE AANDACHT BEHOEVENKLINISCHE AANDACHT BEHOEVEN

DSM-IV: as 1DSM-IV: as 1

Stoornissen voor het eerst gediagnosticeerd Stoornissen voor het eerst gediagnosticeerd in kinder of jeugdperiodein kinder of jeugdperiode

Cognitieve stoornissenCognitieve stoornissen Psychische stoornissen gerelateerd aan Psychische stoornissen gerelateerd aan

lichamelijke aandoeninglichamelijke aandoening Stoornissen gerelateerd aan Stoornissen gerelateerd aan

middelengebruikmiddelengebruik

DSM-IV: as 1: vervolgDSM-IV: as 1: vervolg

Schizofrenie en andere psychotische Schizofrenie en andere psychotische stoornissenstoornissen

StemmingsstoornissenStemmingsstoornissen AngststoornissenAngststoornissen Somatoforme stoornissenSomatoforme stoornissen Nagebootste stoornissenNagebootste stoornissen Dissociatieve stoornissenDissociatieve stoornissen

DSM-IV: as 1: vervolgDSM-IV: as 1: vervolg

Sexuele en gender-identiteitsstoornissenSexuele en gender-identiteitsstoornissen EetstoornissenEetstoornissen SlaapstoornissenSlaapstoornissen Impulscontrole-stoornissenImpulscontrole-stoornissen AanpassingsstoornissenAanpassingsstoornissen Andere omstandigheden die klinische Andere omstandigheden die klinische

aandacht vereisenaandacht vereisen

DSM-IV: as II:DSM-IV: as II: PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS:PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS:

– Langdurig patroon van waarnemen van, Langdurig patroon van waarnemen van, omgaan met en denken over de omgeving,omgaan met en denken over de omgeving,

– Tot uiting komend in reeks van sociale en Tot uiting komend in reeks van sociale en persoonlijke omstandighedenpersoonlijke omstandigheden

– Leidend tot aanzienlijke mate van ongemak of Leidend tot aanzienlijke mate van ongemak of handicap in sociale, beroepsmatige of andere handicap in sociale, beroepsmatige of andere belangrijke persoonlijke omstandighedenbelangrijke persoonlijke omstandigheden

– Stabiel en aanwezig vanaf adolescentieStabiel en aanwezig vanaf adolescentie– Niet als gevolg van as 1 stoornisNiet als gevolg van as 1 stoornis– Niet als gevolg van lichamelijke stoornis Niet als gevolg van lichamelijke stoornis

DSM-IV: as II:DSM-IV: as II: Paranoide persoonlijkheidsstoornisParanoide persoonlijkheidsstoornis Schizoide persoonlijkheidsstoornisSchizoide persoonlijkheidsstoornis Schizotypische persoonlijkheidsstoornisSchizotypische persoonlijkheidsstoornis Antisociale persoonlijkheidsstoornisAntisociale persoonlijkheidsstoornis Borderline persoonlijkheidsstoornisBorderline persoonlijkheidsstoornis Histrionische persoonlijkheidsstoornisHistrionische persoonlijkheidsstoornis Narcistische persoonlijkheidsstoornisNarcistische persoonlijkheidsstoornis Vermijdende persoonlijkheidsstoornisVermijdende persoonlijkheidsstoornis Afhankelijke persoonlijkheidsstoornisAfhankelijke persoonlijkheidsstoornis Obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornisObsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis Mentale retardatieMentale retardatie

DSM-IV: as IIIDSM-IV: as III

LICHAMELIJKE STOORNIS OF LICHAMELIJKE STOORNIS OF ANDERE LICHAMELIJKE TOESTANDANDERE LICHAMELIJKE TOESTAND– Oorzakelijk (bv nierinsufficientie)Oorzakelijk (bv nierinsufficientie)– Als gevolg (bv gastritis bij alcoholmisbruik)Als gevolg (bv gastritis bij alcoholmisbruik)

DSM-IV: as IVDSM-IV: as IV

PSYCHOSOCIALE EN OMGEVINGS-PSYCHOSOCIALE EN OMGEVINGS-PROBLEMEN DIE BIJDRAGEN AAN PROBLEMEN DIE BIJDRAGEN AAN ONTSTAAN VAN STOORNISONTSTAAN VAN STOORNIS

Gebaseerd op inschatting door ‘gemiddelde’ Gebaseerd op inschatting door ‘gemiddelde’ persoon onder zelfde omstandighedenpersoon onder zelfde omstandigheden

Criteria: Criteria: – mate waarin leidend tot verandering, mate waarin leidend tot verandering, – wenselijkheid, wenselijkheid, – mate waarin onder controle, mate waarin onder controle, – aantalaantal

DSM-IV: as VDSM-IV: as V

GLOBALE INSCHATTING VAN GLOBALE INSCHATTING VAN FUNCTIONERENFUNCTIONEREN

Sociaal, beroepsmatig en psychologischSociaal, beroepsmatig en psychologisch Global Assessment of Functioning: schaal 1-100Global Assessment of Functioning: schaal 1-100

DSM-IV: GAF scoreDSM-IV: GAF score

100:100: In alle opzichten goed functionerendIn alle opzichten goed functionerend 80:80: Voorbijgaande symptomen, te Voorbijgaande symptomen, te

verwachten reacties op psycho-verwachten reacties op psycho-sociale stressorensociale stressoren

60: 60: Matig ernstige verschijnselenMatig ernstige verschijnselen 40: 40: Enige stoornissen in realitietszin of Enige stoornissen in realitietszin of

communicatie, of enrstige communicatie, of enrstige tekorten tekorten op werk gezin of sociaalop werk gezin of sociaal

20: 20: Gevaar zichzelf of andere te Gevaar zichzelf of andere te beschadigenbeschadigen

DSM-IV diagnose, voorbeeldDSM-IV diagnose, voorbeeld As I: As I:

296..23 296..23 depressieve stoornis, eerste episode, ernstig, zonder depressieve stoornis, eerste episode, ernstig, zonder psychotische psychotische kenmerkenkenmerken305.00:305.00: alcohol afhankelijkheidalcohol afhankelijkheid

As II: As II: 301.6301.6 afhankelijke persoonlijkheidsstoornisafhankelijke persoonlijkheidsstoornis

As III: As III: Lichte gastritis, vitamine B1 deficientieLichte gastritis, vitamine B1 deficientie

As IV: As IV: ScheidingScheiding

AS V: AS V: GAF score 40GAF score 40

DSM-IV: opmerkingenDSM-IV: opmerkingen

Niet alle patienten met dezelfde classificatie zijn Niet alle patienten met dezelfde classificatie zijn ook hetzelfde, of hebben baat bij dezelfde ook hetzelfde, of hebben baat bij dezelfde behandelingbehandeling

Geen classificatie betekent niet: geen Geen classificatie betekent niet: geen psychiatrische aandoening, wel: geen klassieke psychiatrische aandoening, wel: geen klassieke presentatie (bv ouderen)presentatie (bv ouderen)

Vervangt psychiatrische diagnose niet helemaalVervangt psychiatrische diagnose niet helemaal DSM-IV vooronderstelt kennis en ervaring met DSM-IV vooronderstelt kennis en ervaring met

vaststellen van verschijnselen: GEEN kookboekvaststellen van verschijnselen: GEEN kookboek