DHZ_Verlichting

VerlichtingGezonde en milieuverantwoorde woningen

p. 1

Juli 2008

DOE HET ZELF FICHE

Inleiding

Om ons leven verder te zetten na zonsondergang, is de olielamp enkele duizenden jaren geledengeïntroduceerd. Op het einde van de 19e eeuw werd de gloeilamp uitgevonden, in 1935 de TL-lamp enin 1960 de spaarlamp.Vandaag zijn er zoveel lampen op de markt dat het niet meer eenvoudig is om een lamp te kiezen. Indeze fiche vind je een overzicht van de soorten lampen, verlichtingstoestellen en regelingssystemen. Ookvind je doe-het-zelftips voor het plaatsen van armaturen en elektriciteitsleidingen.

1.Nadenken over licht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

1.1 Benut zoveel mogelijk het daglicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

1.2 Stel een verlichtingsplan op . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

1.3 Andere besparingstips . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

2.Keuze van lampen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

2.1 Waarop letten bij het kiezen van een lamp? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

2.2 Soorten lampen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

3.Verlichtingsarmaturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3.1 Keuze van verlichtingsarmaturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3.2 Plaatsen van verlichtingsarmaturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

4.Verlichtingsregelingssystemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

4.1 Daglichtafhankelijk systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

4.2 Aanwezigheidssysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

4.3 Tijdschakelklok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11


p. 2

Juli 2008

DOE HET ZELF FICHE

1. Nadenken over lichtDaglicht is even noodzakelijk voor de mens alseten en drinken. Mensen zijn vrolijker als de zonschijnt. Zonlicht activeert de aanmaak vanvitamine D en calcium, het verlaagt de bloeddruken cholesterolspiegel en het heeft een stimulerendeffect op ons immuunsysteem. Uiteraard trachtenwe zoveel mogelijk gebruik te maken van ditnatuurlijk licht en trachten we kunstmatigeverlichting in te perken. Temeer omdatverlichting verantwoordelijk is voor een grootaandeel van het totale elektriciteitsverbruik(ongeveer één vijfde van alle elektriciteit inBelgië gaat namelijk naar verlichting). Redengenoeg om even stil te staan bij de mogelijkhedentot energiebesparing in dit toepassingsgebied.

1.1 Benut zoveel mogelijk het daglicht

De zon schijnt gratis. Waarom zou je dezenatuurlijke lichtinval niet ten volle benutten?• Plaats voldoende ramen in elke ruimte

(minstens één vijfde van de vloeroppervlakte).Zo kan je heel wat energie aan verlichtingbesparen. Bovendien kan je door de juisteramen met de juiste grootte op de juiste plaatste zetten heel wat gratis warmte uit de zonhalen. Dit noemt men ‘passieve zonne-energie’.

• Kies lichte kleuren voor wanden, plafond, vloeren vensterbanken, want die weerkaatsen hetdaglicht het best. Als je binnen veel donkerekleuren verwerkt, heb je meer kunstlichtnodig.

1.2 Stel een verlichtingsplan op

Hoe kan je aangenaam verlichten en tegelijkenergie besparen? Dit plan bestaat uit:• algemene basisverlichting die de hele ruimte

verlicht en die voldoende sterk moet zijn omcontrasten te verminderen.

• taakverlichting met een sterke,geconcentreerde lichtstraal voor diverseactiviteiten: bijvoorbeeld verlichting boven eenwerktafel of bureel.

• Sfeerverlichting of indirecte verlichting omschaduwen of donkere plekken te vermijden.

Je kan wandlampen gebruiken of staandelampen die de lichtstraal naar boven richten envia het plafond indirect licht weerkaatsen.

Laat je eventueel bijstaan door een architect ofleverancier van armaturen. Zij beschikken oversoftwareprogramma’s die een simulatie kunnenmaken (lichtstudie). Ze berekenen per lokaalhoeveel toestellen er juist nodig zijn en welkesoort verlichting om niet te weinig, maar ook niette veel aan toestellen te hebben.

1.3 Andere besparingstips

• Om te vermijden dat licht onnodig blijftbranden, kan je een schakelaar plaatsen diehet hele circuit uitschakelt (bij het verlatenvan de woning bijvoorbeeld ben je dan zekerdat alle verlichting uitgeschakeld is…)

• Ook het onderhoud van lampen enarmaturen is nuttig. Het schoonmaken van deverlichtingsinstallaties kan zo tot 40%energiebesparing opleveren.

• Vervang oude (types) lampen. De nieuwetypes lampen zijn heel wat energiezuiniger.Let op het label

Zie 2.1.1: energieverbruik

2. Keuze van lampenZoals we al in de inleiding aanhaalden is het nieteenvoudig om verlichting te kiezen. Dit moet metde nodige aandacht gebeuren. Hieronder vind jetips voor het kiezen van lampen, armaturen enregelingen.

2.1 Waarop letten bij het kiezen vaneen lamp?

Lees goed de verpakking wanneer je een lampkoopt. Let op de levensduur, het energielabel ende wattage.


p. 3

Juli 2008

DOE HET ZELF FICHE

2.1.1. Kies lampen met het A-energielabelNaast elektrische toestellen hebben ook lampeneen energielabel dat aangeeft hoe zuinig ze zijn.Het label is terug te vinden op de verpakking engeeft inzicht in de energie-efficientie van eenlichtbron (lichtopbrengst in verhouding tot hetenergieverbruik). Lampen met het A-energielabelverbruiken het minste energie, lampen met het G-energielabel het meeste. Op de verpakking staanverder onder de lettercode: de lichtstroom (uit-gedrukt in lumen), het opgenomen vermogen(uitgedrukt in Watt), en de gemiddeldelevensduur (uitgedrukt in uur).

Energielabel Soort lamp

A TL-buizen SpaarlampenB SpaarlampenC – D HalogeenlampenE – F – G Gloeilampen

2.1.2 Kies lampen met een lange levensduur(h)De levensduur bepaalt mee de afvalbesparing.Hoe langer een lamp meegaat, hoe minder afvaldus. Spaarlampen gaan 10 tot 20 keer langer meedan klassieke gloeilampen of halogeenlampen.Een gloeilamp gaat zo’n 1.000 tot 1.500 brandurenmee. Veel spaarlampen halen 6.000 tot 10.000 uuren sommige speciale uitvoeringen nog meer.


p. 4

Juli 2008

DOE HET ZELF FICHE

2.1.3. Andere aspectenDe keuze van een lamp kan ook afhangen vanandere technische vereisten of kwaliteitscriteriazoals:• De kleurtemperatuur (uitgedrukt in Kelvin)

die je wenst om warm of juist koud licht teverkrijgen. Warm licht bekom je met een lagekleurtemperatuur (2.800K), koud licht met eenhoge kleurtemperatuur (7.000 K) Eenkleurtemperatuur tussen 3000 en 5000 K is aante bevelen voor leefruimtes en ruimtes, waaractivieiten plaatsvinden.

• De kleurweergave-index (Ra) geeft weer hoesterk kleuren onder kunstlicht afwijken vandezelfde kleuren onder daglicht.

• De “lumen depreciatie” is de vermindering vande lichtstroom in functie van de tijd. Wanneernu gesproken wordt over een lamp met eenlage lumen depreciatie wijst dit op een lampdie zeer traag in lichtstroom afneemt ommeestal op einde levensduur (daarvoor is delamp natuurlijk nog niet stuk), zeer snel inlichtstroom af nemen.

Zie: www.milieukoopwijzer.be/verlichting/index.phpwww.groenlichtvlaanderen.be

2.2. Soorten lampen

2. 2.1 Daglichtgeleiders• Bij verbouwingen is het vaak moeilijk om in

bepaalde ruimtes daglicht te voorzien.Daglichtgeleiders bieden hier een oplossing.

• Een daglichtgeleider is een buis metreflectoren die het daglicht van het dak naarhet plafond van een lager liggende verdiepingkan leiden. Op het dak staat een kleine halvebol die met een soort van spiegels het daglichtopvangt. Prisma’s buigen het opgevangen lichtnaar beneden en een speciale spiegellaagweerkaatst het verder, tot het in de teverlichten ruimte aankomt. Daar dekt eenmatte plafondplaat de buis af om het lichtgelijkmatig door de ruimte te verspreiden.

• Eventueel kan een in de buis geplaatste lampde ruimte ‘s avonds verlichten.

• Bij elke weerkaatsing verliest het licht ietsvan zijn sterkte, zeer lange buizen zijn dus afte raden, overbruggingen van 4 tot 7 meter

zijn mogelijk, zelfs met bochten.• Gezien de hoge kostprijs van dit systeem is het

aan te raden bij nieuwbouw vanaf het ontwerpvoldoende daglicht te voorzien. Een teveel aandaglicht, door een te sterke lichtinval of een tehoge opwarming, kan gemakkelijker engoedkoper achteraf opgelost worden dan teweinig daglicht.

2.2.2 FluorescentielampenEen fluorescentielamp is een lamp die licht geeftdoor het oplichten van een fluorescerende laagonder invloed van ultraviolette stralen die opge-wekt worden door gasontlading in de lamp. Debekendste voorbeelden zijn de TL (Frans: tubeluminescent, “lichtgevende buis”) (in de volks-mond aangeduid als TL-buis, wat letterlijk dus“lichtgevende buis-buis” betekent) en de zoge-noemde spaarlampen.

TL-lampenEnergie-efficiëntie• TL-lampen zijn zeer energie-efficiënt, ze

verbruiken viermaal minder dan gloeilampen.• TL-lampen met een elektronische

voorschakeling verbruiken 25% minderenergie dan TL-lampen met eenelektromagnetische voorschakeling.


p. 5

Juli 2008

DOE HET ZELF FICHE

Levensduur• Fluorescentielampen gaan 10 tot 20 keer

langer mee dan klassieke gloeilampen ofhalogeenlampen.

• TL-lampen met een elektronischevoorschakeling gaan 50% langer mee dan TL-lampen met een elektromagnetischevoorschakeling.

Recyclage• TL-lampen en spaarlampen zijn een grote

verbetering voor het leefmilieu in vergelijkingmet de halogeenlamp of de gloeilamp. Toch zijnde spaarlamp en TL-lamp geen ‘ecologische’lampen. Ze bevatten kwik, dit is een giftigmetaal. Een kapotte spaarlamp moet dus bij hetklein gevaarlijk afval. Gooi ze nooit stuk.

• De nieuwe generatie fluorescentielampenkunnen voor 98% hergebruikt worden; hetkwik in de chemische industrie en het metaal,glas en de fluorescentiepoeders in nieuwelampen zonder kwaliteitsverlies.

• TL-buizen geschikt voor volledige recyclageherken je aan de groene dop.

Gezondheid• De nieuwe generatie fluorescentielampen

heeft een goede kleurweergave, zij benaderenhet daglichtspectrum voor meer dan 80%.Bovendien zijn fluorescentielampen ook in eenvolspectrum versie te krijgen, zij benaderen hetdaglicht voor meer dan 95%.

• Plaats de toestellen op voldoende afstand vanpersonen. Net zoals andere elektrische ofelektronische toestellen wekken TL-lampenelektromagnetische velden op, waaraansommige mensen gevoelig blijken te zijn.

• TL-lampen met een elektronischevoorschakeling veroorzaken geengeluidshinder. Bij het aanschakelen is deflikkering tot een minimum herleid.

Soorten• De True Light volspectrumlamp, die in de VS

werd ontwikkeld voor duikboten en deruimtevaart, is niet te vergelijken met andere‘daglichtlampen’. True Light evenaart hetdaglicht zo dicht, dat daar geen andere lampkan aan tippen. Andere ‘daglichtlampen’missen essentiële delen van de spectralebandbreedte en daarmee de positieve effectenvan natuurlijk licht: stimulatie van aanmaakvan vitamine D, een gezonde werk/leefsfeer eneen perfecte kleurweergave. Bovendien is TrueLight gemaakt van een natriumglas buis, diehet gezonde UV A en UV B doorlaat.

• TL5 lampen zijn zuiniger en gaan 3 maal langermee dan TL8 lampenHet zijn buizen die een stuk dunner zijn: 16mm en daarmee 40% dunner dan de huidigetdl-generatie.De fluorescentie ECO-TL lamp met diameter16 mm van Energy Stop biedt een heel goedekleurweergave gekoppeld aan een hoogrendement tot 104 lm/W en een bijnavolledige recycleerbaarheid van 98%. Delamp is herkenbaar aan zijn groenelampvoet.


p. 6

Juli 2008

DOE HET ZELF FICHE

type TL kleur- kleurweergave kleur- lamptemperatuur index beoordeling rendement

warme kleuren 27 2700 K 94 ++ 43 lm/Watt82 2700 K 85 + 90 lm/Watt92 2700 K 95 ++ 63 lm/Watt29 2950 K 51 - 83 lm/Watt83 3000 K 85 + 96 lm/Watt93 3000 K 85 ++ 64 lm/Watt

witte kleuren 5 3 à 4000 K 85 + 104 lm/Watt33 4200 K 63 - 83 lm/Watt84 4000 K 85 + 96 lm/Watt94 3800 K 95 ++ 65 lm/Watt

koele kleuren 54 6200 K 72 - 62 lm/Watt57 7000 K 94 ++ 45 lm/Watt95 5000 K 98 ++ 65 lm/Watt

Prijs• Gewone TL-lamp vanaf • 3,5• Voor • 20 extra heb je een elektronisch

voorschakelapparaat dat de lamp onmiddellijkstart, geen flikkering veroorzaakt, 25 % extraelektriciteit bespaart en de levensduur van delamp sterk verhoogt. Bovendien bestaan erelektronische voorschakelapparaten die je kandimmen.

• True light lamp vanaf • 22

Tips

• Vaak wordt beweerd dat het geen goed ideeis lichten te doven als je een kamer eventjesverlaat. Dit is enkel nog het geval bij oudereTL-lampen. Gebruik deze daarom enkel inruimtes waar je langer verblijft.

Zie: www.milieukoopwijzer.be/verlichting/index.phpZie: www.nl.wikipedia.org/wiki/Lamp

SpaarlampenEen spaarlamp is een compactefluorescentielamp die de afmeting van eengewone gloeilamp benadert. Eigenlijk is eenspaarlamp een opgevouwenTL die in eennormale lampfitting past.

Energie-efficiëntie• Spaarlampen verbruiken viermaal minder

elektriciteit dan gloeilampen.

Levensduur• Spaarlampen gaan 10 tot 20 keer langer mee

dan klassieke gloeilampen of halogeenlampen.Een gloeilamp gaat zo’n 1.000 tot 1.500branduren mee. Veel spaarlampen halen6.000 tot 10.000 uur en sommige specialeuitvoeringen nog meer.


p. 7

Juli 2008

DOE HET ZELF FICHE

• Als je een spaarlamp meestal kortstondiggebruikt (bijvoorbeeld in bergingen waar jehet licht maar eventjes aan en uit doet) zal delichtopbrengst kleiner zijn dan wanneer eenspaarlamp langere tijd brandt. De opbrengstzal echter groter zijn dan bij gloeilampen.

• De goedkopere spaarlampen zullen bij frequentaan- en uitschakelen een kortere levensduurhebben. De betere spaarlampen (meestal ietsduurder in aanschaf) hebben daar geen lastvan.

• Het voordeel van armaturen met een externelektronisch voorschakelapparaat is dat je bijhet vervangen de voorschakelaar niet moetvervangen. Deze armaturen zijn ookverkrijgbaar met een dimmer die je traplooskan instellen. Hiermee kan je een aanzienlijkeenergiebesparing realiseren, vermits eenspaarlamp die op halve kracht brandt ook maar50% energie verbruikt.

Recyclage• TL-lampen en spaarlampen zijn een grote

verbetering voor het leefmilieu in vergelijkingmet de halogeenlamp of de gloeilamp. Toch zijnde spaarlamp en TL-lamp geen ‘ecologische’lampen. Ze bevatten kwik, dit is een giftigmetaal. Een kapotte spaarlamp moet dus bij hetklein gevaarlijk afval. Gooi ze nooit stuk.

• Spaarlampen bevatten net als anderefluorescentielampen kwik en fluorescentie-poeder. Bij de recyclage wordt het glas, hetmetaal, het kwik en het fluorescentiepoedergescheiden. Het glas en de metalen wordendan gecontroleerd en nabehandeld in eennazuiveringskamer om ze volledig kwikvrij temaken. Na distillatie gebruikt de industrie hetkwik opnieuw. Het fluorescentiepoeder wordtnog steeds gedeponeerd op daarvoor bestemdestortplaatsen.

Gezondheid• Plaats de lampen op voldoende afstand van

personen. Net zoals andere elektrische ofelektronische toestellen wekken spaarlampenelektromagnetische velden op, waaraansommige mensen gevoelig blijken te zijn. Zorgdaarom voor een minimum afstand van 50 cmtot de toestellen.

Soorten:• Er bestaan spaarlampen speciaal ontwikkeld

om meer dan 10 maal per dag aan- en uit teschakelen.

• De True Light volspectrumlamp, die in de VSwerd ontwikkeld voor duikboten en deruimtevaart, is niet te vergelijken met andere‘daglichtlampen’. True Light evenaart hetdaglicht zo dicht, dat daar geen andere lampkan aan tippen. Andere ‘daglichtlampen’missen essentiële delen van de spectralebandbreedte en daarmee de positieve effectenvan natuurlijk licht: stimulatie van aanmaakvan vitamine D, een gezonde werk/leefsfeer eneen perfecte kleurweergave. Bovendien is TrueLight gemaakt van een natriumglas buis, diehet gezonde UV A en UV B doorlaat.

Prijs• Een spaarlamp is in aanschaf duurder dan een

gloeilamp. De prijs varieert van • 2 voor degoedkoopste modellen tot • 20 en meer voorspeciale modellen. De prijs van de meestespaarlampen varieert tussen • 5 en 10.

• Bij permanent gebruik (in woningen) kan je opminder dan 1 jaar de meerprijs van deduurdere aankoopprijs terugverdienen. Eenaanrader dus!

Zie: www.energiesparen.be/reg/spaarlamp.php

Tips• Als de lamp gemiddeld meer dan een half uur

per dag brandt, is een spaarlamp degoedkoopste oplossing.

• Kies de juiste spaarlamp die evenveel lichtgeeft als de gloeilamp die u vervangt.

Energielabel Soort lampGloeilamp Vervangen door

spaarlamp van

100 watt 20 watt75 watt 15 watt60 watt 12 watt40 watt 8 watt25 watt 5 watt


p. 8

Juli 2008

DOE HET ZELF FICHE

• Op de website http://www.energiesparen.bekan je nagaan hoeveel je zal besparen doorhet vervangen van gloeilampen doorspaarlampen naargelang het type.

Zie: www.energiesparen.be/reg/spaarlamp.phpZie: www.milieukoopwijzer.be/verlichting/index.php

2.2.3 Gloeilampen en halogeenlampenGloeilampen en halogeenlampen hebben eenlaag rendement: 5 % tot 10 %. Dus 90 tot 95 %van de elektriciteit gaat als warmte verloren. Infeite zijn deze lampen een vorm van elektrischeverwarming waar ook een beetje licht uitkomt.Het is een hardnekkige misvatting dathalogeenlampen zuinig zouden zijn. Zij horen nietthuis in een energie- en milieuvriendelijkgebouw.Bovendien zijn gloeilampen en halogeenlampenéchte wegwerpproducten die een berg afvalveroorzaken, omdat ze maar 1.000 uur meegaan.

Gloeilampen

Energie-efficiëntie• Gloeilampen zijn in aankoop goedkoper maar

verbruiken veel meer en gaan minder lang meeen zijn daarom af te raden.

• Gloeilampen kunnen wel gebruikt worden alsde lamp minder dan een half uur per dagbrandt.

Levensduur• Een gloeilamp gaat zo’n 1.000 tot 1.500

branduren mee.

Gezondheid• Gloeilampen behoren tot de groep lampen met

warme witte lichtkleur met eenkleurtemperatuur onder 3.300K.

• Matte of reflectorspots verblinden minder dande heldere gloeilampen; het licht wordt ookmeer gebundeld.

Prijs• Goedkoop in aankoop maar duur in verbruik.

Halogeenlampen

Energie-efficiëntie• Halogeenlampen (lage spanning) zijn slechts

schijnbaar zuinig; de transformator, die despanning omzet, vraagt namelijk veel energie.

Gezondheid• Halogeenlampen hebben een hoge

verlichtingssterkte. Dit resulteert in eencontrastrijke, intense en levendige verlichting.Vanwege de hogere kleurtemperatuur ziethalogeenlicht er witter uit dan het licht vaneen gloeilamp.

• De transformatoren veroorzakenelektromagnetische velden (afstand houdendus).

• Halogeenlampen kunnen zo heet worden datze een veiligheidsgevaar vormen. Vooral degoedkope rechtstaande halogeenlampen van300 W met dimmer hebben al vaker brandveroorzaakt.


p. 9

Juli 2008

DOE HET ZELF FICHE

Prijs• Halogeenlampen zijn in aankoop plus verbruik

de duurste keuze, zeker met de transformatorerbij.

Tips

• Raak halogeenlampen nooit met de vingersaan. Door het inbranden van vet in het glasgaan de lampen minder lang mee.

2.2.4 Led’s

Light emitting diodes, meestal aangeduid als led’s,zijn halfgeleiders die, zoals de naam al aangeeft,licht geven. Door hun unieke eigenschappen metbetrekking tot heldere kleuren, geringeafmetingen, gering stroomverbruik, gemakkelijkeregelbaarheid en zeer lange levensduur hebben zeinmiddels een breed toepassingsgebied gevonden,vooral op het gebied van signalering en decoratie.Led’s bestaan in diverse kleuren, zoals geel,oranje, groen en blauw.Inmiddels zijn ook witte led’s verkrijgbaar metgoede kleurweergave-eigenschappen. Door deontwikkeling van deze led’s zijn echter wel demogelijkheden voor meer algemene toepassingenaanmerkelijk toegenomen.

Energie-efficiëntie• De energie-efficiëntie van led’s is nog niet

hoger dan die van gloei- en halogeenlampen.• Led’s zijn zuinig maar zenden beperkt licht uit,

vaak in een beperkte hoek. Je zal dus meerdereled’s moeten groeperen om evenveel licht uit testralen als een gloeilamp.

• Daarom zijn ze vooralsnog alleen te gebruiken

voor bijvoorbeeld oriëntatieverlichting,vitrineverlichting, belichting van gebouwen ineen donkere omgeving, routing en decoratievedoeleinden.

Levensduur• De levensduur die vrij algemeen wordt

opgegeven is 100.000 uur. Door sommigefabrikanten wordt zelfs voor sommige typen eentheoretische levensduur van 200.000 uuropgegeven.

• Hierbij dient te worden opgemerkt, dat in depraktijk is gebleken dat voor de meesteuitvoeringen witte led’s een kortere levensduurdient te worden aangehouden. Dit heeft metname betrekking op de lichtstroomafname,indien deze als maatstaf wordt aangehouden.Fabrikanten geven voor witte led’s in hetalgemeen een levensduur van 30.000 tot 50.000uur op. Een en ander hangt bovendien af vande omgevingstemperatuur.

Gezondheid• Er is weinig informatie beschikbaar over de

emissies tijdens de verwerkingsfase.

Recyclage• Er zijn nog geen recyclagemogelijkheden

voorzien.• Over de totale milieubelasting ontbreekt heel

wat kennis.

Prijs• (Nog) relatief duur

Door nieuwe fabricagetechnieken enontwikkelingen worden zowel constantheid vankleuren alsook levensduur en energie-efficiëntienog voortdurend verbeterd en verwacht wordt dathet einde van de mogelijkheden op dit gebiedvoorlopig nog niet in zicht is.

Zie: www.milieukoopwijzer.be/verlichting/index.phpZie: www.wikipedia.org/wiki/Lamp


p. 10

Juli 2008

DOE HET ZELF FICHE

3. Verlichtingsarmaturen

3.1 Keuze van verlichtingsarmaturen

De kwaliteit van de lampenkap of armatuur isbijna even belangrijk als die van de lamp zelf. Erzijn steeds meer lusters, wandarmaturen eninbouwarmaturen voor spaarlampen en TL-lampente koop. Alleen goedkope uplighters (staandelampen) en kleine spotjes zijn in België moeilijk tevinden in een uitvoering die geschikt is voorenergie-efficiënte lampen.

Verkies een armatuur:• met hoog rendement• zonder verbinding en/of storende reflectie• met goede verhouding directe/indirecte

verlichting

Zorg voor een goede uniformiteit en aangepastlichtniveau door een correct aantal en eenoptimale positionering.

Vraag naar verlichting met elektronischvoorschakelapparaat (EVSA) i.p.v. magnetisch(kVSA) waarbij deze bij voorkeur nietgeïntegreerd zit in de lamp.

3.2 Plaatsen vanverlichtingsarmaturen

Om een hanglamp te bevestigen, heb je eenophangplaatje nodig (klein plastic plaatje met 3gaten). Haal het snoer van de lamp door deafdekkap en vervolgens door 2 gaatjes van hetophangplaatje.

Verbind de plafonddraden met het snoer van delamp door middel van een kroonsteentje(‘suiker’). Hier zijn de verbindingen geïsoleerd.Met een schroef blokkeer je de draden. Schuif tot

slot de afdekkap over de verbinding.

Wand- of plafondlampen kun je rechtstreeksbevestigen nadat je eerst de elektriciteitsdradendoor de daartoe voorziene opening hebt gehaald.Schroef de draden op de lampfitting vast met dedaartoe voorziene schroefjes.

Ook bij TL-lampen haal je de draden door zo’nopening. Schroef de bevestigingsplaat op hetplafond. Verbind de respectieve draden op het‘suikertje’ van de TL-armatuur: bruin op de fase-draad ( de zogenaamde ‘stroomdragende’ draad),blauw op de nul, groen/geel op de aarding. Ver-volgens kan je de lamp en het deksel aanbrengen.

Een transformator wordt meestal gebruikt om despanning van 220V om te zetten in een lagespanning (12V), voor onder meer de deurbel,deurontsluiter, parlofoon en halogeenverlichting.


p. 11

Juli 2008

Tips

• Dimmers en transformators verbruikenelektriciteit, ook als de lamp niet brandt. Ditsluipverbruik omzeil je best door een aan- enuitschakelaar tussen stopcontact en dimmer oftransformator te plaatsen.

• Het poetsen van de armaturen en lampen zorgtervoor dat de efficiëntie goed blijft na verloopvan tijd.

Let op

• Ook al ben je gewoon met elektriciteit om tegaan, leg altijd de stroom af, ten minste van destroomgroep waarin je werkt, en desnoods dehoofdschakelaar.

• Verbind nooit twee draden met elkaar zondereen ‘suikertje’ of verbindingsplaatje tegebruiken. Zoniet loop je risico op snellebeschadiging, slechte isolatie en foutstroom.

• Elektriciteit is vooral een kwestie van geleiden.Om dit risico te beperken, bestaat erhandgereedschap met een geïsoleerde greep.Gebruik dus zeker geen gereedschap met eenmetalen greep die niet geïsoleerd is. Gebruikalleen elektrische toestellen die dubbelgeïsoleerd zijn.

• Als een smeltzekering gesmolten is, probeerdan niet met koperdraadjes of dergelijke dezekering te herstellen. Gooi ze onverbiddelijkweg en vervang ze door nieuwe.

4. Verlichtingsregelings-systemenEen belangrijke energiebesparende maatregel ishet uitschakelen van de verlichting wanneer dezeniet meer nodig is, bijvoorbeeld wanneer deruimte wordt verlaten of wanneer er voldoendedaglicht aanwezig is. De verlichting regelen kanhandmatig of elektronisch. Naast simpelweg aan/uit is het ook mogelijk de verlichting te dimmen.Er bestaan tal van systemen om verlichtingelektronisch te regelen. Bedrijven bieden somsook volledige systemen of combinaties vansystemen aan. De installatie van een regelsysteemis maatwerk en je raadpleegt best een specialistalvorens tot een dergelijke aankoop over te gaan.

4.1. Daglichtafhankelijk systeem

Het daglichtafhankelijk systeem bepaalt aan dehand van het binnenvallend daglicht of extraverlichting noodzakelijk is en stemt hier zelf deverlichtingssterkte op af. Verlichting kan zowelworden aan- en uitgeschakeld als traploosgeregeld (bijvoorbeeld via dimmers ofvoorschakelapparatuur).

4.2. Aanwezigheidssysteem

Het aanwezigheidsysteem detecteert beweging inde ruimte en schakelt de verlichting bijaanwezigheid aan en na het verlaten van deruimte automatisch weer uit. In ruimtes waar jeheel kort verblijft kan dit handig zijn.

4.3. Tijdschakelklok

Een tijdschakelklok kan worden toegepast om deverlichting uit te schakelen als hier geen behoefteaan is. De schakelaar kan gekoppeld zijn aan eenarmatuur, aan de verlichting in een ruimte of aande verlichting van het gehele gebouw.


p. 12

Juli 2008

Colofon:

Deze technische fiche is een licht herwerkteversie van de technische fiche die werdopgemaakt in het kader van het project‘duurzame jeugdwerkinfrastructuur’. Eenproject dat financieel gesteund werd door deVlaamse overheid, Departement Leefmilieu,Natuur en Energie.

Auteurs:Arch. Sigrid Van LeemputArch. Eva Heuts

VIBE vzwVlaams Instituut voorBio-Ecologisch bouwen en wonennatureplus BelgiumGrote Steenweg 91B - 2600 ANTWERPEN (Berchem)Tel: +32/(0)3/218.10.60Fax: +32/(0)3/[email protected],[email protected]

Verantwoordelijke uitgever• Thomas Lootvoet

Grote Steenweg 912600 Antwerpen

DHZ_Verlichting

Documents

Transcript of DHZ_Verlichting