BASISPRINCIPES VOOR EEN GOEDE

PROPAGANDA

Determineer aan de hand van de aff iches, de karikaturen of de teksten welke visie

het ene kamp van het andere heeft .

ZIJ WIJ

Duits land, 1919, © KLMDuitse propagandaaff iche, 1942,

© KLM

Duits land, Interbel lum

Karikatuur van James Thiriar,

België 1914-1918

België, 1914-1918

Indien de Sovjethordes overwinnen, zul len ze Europa overspoelen en het cont inent in het bloed en de e l lende

s torten.

Pierre Laval, Franse eerste minister van het collaboratieregime van maarschalk

Pétain, geciteerd in Paris-Midi, 4/2/1943

Als de Bols jewist i sche invasie van Europa werkel i jkheid wordt, zal de huidige wereld breken, net

zoals de oude wereld door de aanval van de Hunnen werd gebroken.

Adolf Hitler, geciteerd in Paris-Midi , 4/2/1943

Als de oorlogsinspanning zich bl i j f t opdringen, zowel aan als achter het front , als de Franse en buitenlandse s tr i jders van de bevri jdende

legers en dan vooral die van het Rode Leger, heer en meester van Berl i jn, het nest van de fascis t i sche beulen weten te vertrappelen, dan moeten wij , al le mannen en vrouwen van Frankri jk, hun voorbeeld volgen en geen spaander van het cr iminele Hit leriaanse werk heel laten, zodat we doorheen de democratie de vei l igheid en het geluk kunnen bereiken.

Woord vooraf van L’Humanité , orgaan van de Franse communistische parti j , 3/5/1945

Net zoals in Bois Bel leau s tr i jden onze naties opnieuw samen tegen diegenen die onze vri jheid wil len verniet igen. Het

gaat om een wereldwijde s tr i jd die in talr i jke landen zal worden gevoerd, soms met geweren in de handen van moedige mannen en soms dankzi j de wijze wegen van de diplomatie. Samen zi jn we vastbesloten om deze irrat ionele maar vastberaden vi jand op de vlucht te doen s laan. De Amerikaanse Marines s taan zi j aan zi j met de dappere soldaten en burgers van de vri je landen, overal ter wereld, om onze kinderen en kleinkinderen van de vri jheid, die wij vandaag kennen, te laten genieten.

25/5/2008, Eerbetoon aan de Amerikaanse Marines gesneuveld in juni 1918 in de gevechten tegen de Duitsers

in Bois Belleau (Frankrijk) , toespraak van legergeneraal Conway, opperbevelhebber van de Amerikaanse Marines

HET LEZEN VAN EEN AFFICHE

Vergeli jk de aff iches van verschil lende kampen, om te zien welke argumenten, symbolen, slogans, enz. door de enen en door de anderen worden gebruikt.

IDENTITEITsKAARTslogan

Taal

Context van het ontwerp

Historische context

Naam van de artiest

of van het organisme

dat de aff iche heeft gemaakt

sAMENsTELLING

Dominante kleur(en)

Composit ie (symmetrie, tegenstell ing voor- en achtergrond,. . . ) en symbo(o)l (en)

Typograf ie ( lettertype)

WELK PUBLIEK?

Welke reactie wenst deze aff iche op te wekken?Op welk gevoel wordt er beroep gedaan?

angst patriotisme afschuw

f ierheid eenheid vooruitgang

het belachelijk maken van de

vijand sociale onrechtvaardigheid

de vijand vergelijken met de duivel

macht afgrijzen

verbetering van het dagelijkse

leven verheerlijking van de natuur

verwerping

sCHEMA

Teken de aff iche en benadruk de verschil lende elementen, de krachtl i jnen en de verschil lende lagen.

Welke boodschap(pen) wenst men over te brengen?

Is de boodschap overtuigend? Makkeli jk te begrijpen?

Welk is het doelpubliek?

Is er een verband tussen de tekst en de afbeelding? Welk verband?

Enkele voorbeelden uit de verzameling van het Koninkli jk Legermuseum

Verkiezingsaff iche, Duits land, 1934

Rekruteringsaff iche, Groot-Bri t tannië 1914-1918

Rekruteringsaff iche voor het Oostfront, België, 1941-1944

Duits land, 1940

HET LEZEN VAN EEN

RECLAME-BOODSCHAP

Maak het verschil tussen propaganda en reclame.

Zoek voorbeelden in de geschreven pers, op straat, op het internet, op televisie, in de klas en beantwoord voor elk voorbeeld de onderstaande vragen.

Een reclamespotje op televisie of in de bioscoop moet met bijkomende elementen rekening houden.

Becommentarieer een reclamespot en hou rekening met volgende elementen:

de samenvatting

de trucages

animatief i lm of reële f iguren

het decor en wat dit toevoegt

stomme of gesproken f i lm

het belang van de muziek, van de geluidseffecten

houdt de slogan verband met het vertelde verhaal?

als er acteurs zi jn: zi jn die bekend of onbekend? Leg de keuze uit .

Waarom is dit een goede of een slechte reclameboodschap? Definieer:

de boodschap

de afbeelding

het lettertype

de slogan

het logo

Deze reclameboodschap

geeft informatie. wenst te overtuigen. wenst een product te verkopen.

Welk is het doelpubliek?

Een monument of een gebouw vertel len soms een heel verhaal over de periode en de mensen die ze hebben gebouwd, over de waarden en de boodschap die wordt overgebracht, over de symbolen en de abstracte of concrete taal .

Gemeente

Naam van het monument

Type / functie van het monument Op gemeenteli jk niveau Op nationaal niveau Op internationaal niveau Voor patriott ist ische doelen Andere:

Opdrachtgever

Gebruikte materialen

stij l

Afmetingen van het monument

Welke indruk wil len deze afmetingen wekken?

Voorgesteld(e) personage(s)

Kentekens en symbolen

Preciseer de betekenis van elk symbool of kenteken.

Tekst(en)

Welke boodschap wenst het monument mee te geven?

Wat is de impact vandaag?

Waar staat het monument?

Heeft deze locatie en speciale betekenis?

Heeft het monument zi jn eerste functie behouden? Waarom?

Standbeeld van Koning Albert , © KLM

Tienen, © KLM

Kerkhof van Schaerbeek, © KLM

HET LEZEN

VAN EEN

SCHILDERIJ

schilders zi jn dikwijls heel handige propagandavoerders geweest. Ze werkten nogal eens ten dienste van de overheden en gehoorzaamden daarbij aan artist ieke spelregels.

Naam van het werk Naam van de kunstenaar

Periode, historische en artist ieke context

sti j l (persoonli jk of opgelegd door de staat)

Analyse van het werk Composit ie

Kleur Licht symbolen en al legorieën

Plastische en esthetische keuzes ( in overeenstemming met de machtshebbers?)

Gezichtspunt (afmetingen)

Voorwaarden en inzet van de creatie

Plaats van de kunstenaar in de samenleving (voor of tegen het regime)

Welke elementen versterken de propaganda?Accessoires Houding

Aan- of afwezigheid van bepaalde personages

Composit ie, Opstell ing

Enkele voorbeelden uit de ver-zameling van het Koninkli jk Legermuseum

Anne-Louis Girodet , Napoleon I in kroningskledi j ,KLM, 200082

Notar, Adolf Hit ler, 1940, KLM, 912186

HET LEZEN VAN EEN

FOTO

Foto’s worden dikwijls als een trouwe weerspiegeling van de werkeli jkheid ervaren. Nochtans kunnen composit ie, trucages, valse legendes, . . . foto’s in krachtige propagandawapens veranderen.

Analyse van een kunst- of een actualiteitsfoto:Toont deze foto de werkeli jkheid? Verklaar je antwoord.

Camera-instell ing

Retouches

Legende

Plaats

Invalshoek

Wat is de kracht van een foto?Citeer beelden uit het collectieve geheugen die ware iconen zi jn geworden. Waarom?

In het dageli jkse leven worden we door beelden overstelpt. Welke zi jn de “echte” beelden, welke “l iegen” volgens jou?Welke argumenten gebruik je om te analyseren ?

De oorlogsbeelden:Welke zi jn de stereotypes van de oorlogsweergave en haar gevolgen, vandaag en in het verleden?Valt er een evolutie of een duurzaamheid waar te nemen?

Enkele voorbeelden uit de ver-zameling van het Koninkli jk Legermuseum

Een infanteriesect ie val t in de buurt van Merckem de vi jandel i jke l inie aa (apri l 1918) , © KLM

Ontploff ing van een obus ( foto genomen t i jdens het offensief van apri l 1918, in de s treek van Merckem)) , © KLM

Kies jouw favoriete persfoto ui t en becommentarieer.

HET LEZEN VAN EEN

PERSARTIKEL OF EEN TOESPRAAK

Het gaat hier om een echte codetaal , met uitdrukkingen die de werkeli jkheid verbloemen of verdraaien.

Vergeli jk de tekst van het off iciële nazi parti jorgaan met de toespraak van Winston Churchil l .

Zoek de typische uitdrukkingen, gebruikt in beide kampen.Waarom werd er voor deze specif ieke woordenschat gekozen? Wat hebben deze woorden gemeenschappeli jk?

Völkischer Beobachter, dagblad van de NSDAP, 1 maart 1932

“ Hitler, dat is het ordewoord voor al diegenen die in de verrijzenis van Duitsland geloven!Hitler, dat is de laatste hoop voor al diegenen die alles kwijt zijn (...) spaargeld, bestaansmiddelen, werkkracht en die enkel nog het geloof in een rechtvaardig Duitsland rest, een Duitsland dat zijn kinderen brood, eer en vrijheid zal teruggeven!Hitler, dat is voor miljoenen mensen het woord bevrijding, want vandaag bevinden ze zich midden in de wanhoop en ze zien in die naam de weg naar een nieuw bestaan en een nieuwe opbouw!Hitler voert het testament uit van onze twee miljoen kameraden die tijdens de oorlog het leven lieten en die niet voor het huidige sys-teem stierven vermits dat ons volk stilletjes vernietigt, maar voor de toekomst van Duitsland.Hitler, dat is een man van het volk, gehaat door zijn vijanden omdat hij het volk begrijpt (...). Hitler, dat is de onstuimige wil van de Duitse jeugd die, in de schoot van een uitgeputte generatie, voor een nieuwe orde strijdt en die het geloof in een betere toekomst voor Duitsland niet wil opgeven.”

Toespraak van Winston Churchi l l voor de afgevaardigden van de geal l ieerde landen, St James’s Palace, Londen, 12 juni 1941

“Hoeveel tragedies, wandaden en misdaden heeft Hitler en al les wat Hitler vertegenwoordigt Europa en de wereld wel niet aangedaan! De ruïnes van Warschau, Rotterdam, Belgrado zi jn monumenten die de toekomstige generaties nog lang aan het schandaal van de luchtbombardementen zullen herinneren. Hoewel ze op geen enkele weerstand stuitten, werden deze bombardementen met een wetenschappeli jke precisie aan weerloze bevolkingen opgelegd. ( . . . )Maar veel erger dan deze zichtbare schade is nog de miserie van de onderworpen volkeren. We zien hoe ze worden achtervolgd, geterroriseerd, uitgebuit . Met miljoenen tegeli jk worden ze gedwongen om als echte slaven te werken. Hun goederen en bezitt ingen worden gestolen of geplunderd en voor een habbekrats verkocht. Hun huizen, hun dageli jkse leven worden door de geheime polit ieke polit ie bewaakt en bespied. Dat systeem is alomtegenwoordig, heeft de Duitsers zelf tot een verwerpeli jke onderworpenheid herleid en heerst nu over een

twaalftal landen.”

De oorlog in IrakVergeli jk de toespraak van de Franse minister met die van

de president van de Verenigde staten. Zoek de typische uitdrukkingen, gebruikt in beide kampen.Waarom werd er voor deze specif ieke woordenschat gekozen? Wat hebben deze woorden gemeenschappeli jk?

Toespraak gehouden door de Franse minis ter van Buitenlandse Zaken, Dominique de Vil lepin, op 14 februari 2003 t i jdens de cris i s in Irak voor de

Verenigde Naties“Voor oorlog kiezen kan a priori de snelste oplossing l i jken. Maar we mogen niet vergeten dat er na het winnen van de oorlog het opbouwen van de vrede op het programma staat. En we moeten ons geen i l lusies maken: dat zal een langdurig en moeil i jk proces zi jn, want de eenheid van Irak moet gevri jwaard worden en de stabil i teit van een land moet op duurzame wijze worden hersteld. De streek werd echter hard getroffen. Met dergeli jke perspectieven voor ogen doet zich het alternatief van de inspecties voor, waarmee er dag na dag aan de doeltreffende en vreedzame ontwapening van Irak kan worden gewerkt. Is die keuze per slot van rekening niet de zekerste en de snelste?Vandaag kan niemand bevestigen dat de weg naar de oorlog korter zal zi jn dan de weg naar de inspecties. Niemand kan bevestigen dat die weg naar een veil igere, juistere en stabielere wereld zal leiden. Want oorlog is alt i jd de afstraff ing van een mislukking. ( . . . ) In deze context kan het gebruik van geweld vandaag niet worden gerechtvaardigd. Er bestaat een alternatief voor

de oorlog: Irak ontwapenen door de inspecties. Daarenboven zou het vroegti jdige toepassen van de militaire optie zware gevolgen hebben.”

Toespraak van George W. Busch, 17/3/2003

“Het regime in Irak heeft zich van de diplomatie bediend om ti jd te winnen. Het heeft de resoluties van de Veil igheidsraad (die een volledige ontwapening vroeg) uitgedaagd. Door de jaren heen zi jn de bewapeningsinspecteurs van de UNO door de Irakese overheden bedreigd, aan elektronische bewaking onderworpen en systematisch bedrogen geweest. De pacif ist ische inspanningen om het Irakese regime te ontwapenen, zi jn al le mislukt, omdat we niet met pacif ist ische mensen te maken hebben gekregen. ( . . . ) Het gevaar is evident: het gebruik van chemische wapens, van biologische wapens of, op een dag, van nucleaire wapens die zi j dankzij Irak zouden hebben verkregen, zullen de terroristen in staat stel len om hun openli jk toegegeven ambities te realiseren: het doden van honderdduizenden onschuldige mensen in ons land of in geli jk welk ander. ( . . . )De Verenigde staten van Amerika hebben de soevereine autoriteit om geweld te gebruiken teneinde de eigen nationale veil igheid te verzekeren. Als hoofdbevelhebber rust die verantwoordeli jkheid op mijn schouders, op grond van de eed die ik heb afgelegd, op grond van de eed die ik zal respecteren. ( . . . )Talri jke Irakezen kunnen mij vandaag in hun eigen taal beluisteren en ik heb een boodschap voor hen. Als we een militaire campagne moeten opstarten, zal die gericht zi jn tegen de mensen zonder wet noch geloof die uw land besturen en niet tegen u. Wanneer onze coalit ie ze uit hun machtsposit ie zal hebben ontzet, zullen we de levensmiddelen en medicijnen uitdelen die u nodig heeft . We zullen het terreurapparaat vernietigen en we zullen u helpen om een nieuw, vri j en welvarend Irak op te bouwen. In een vri j Irak zullen er geen agressieoorlogen tegen buurstaten meer zi jn, er zullen geen giffabrieken meer zi jn, er zullen geen executies van opposanten meer zi jn en er zullen geen folter- en verkrachtingskamers meer zi jn. De t iran zal weldra verdwijnen. De dag van uw bevrijding is nakend.( . . . ) Om de schade en de duur van de oorlog te beperken, moeten we ons volle militaire gewicht in de schaal gooien en we zi jn ook bereid om dat te doen. Als saddam Hussein aan de macht bli j f t , zal hij tot op het einde een dodeli jke vi jand bli jven. Uit pure wanhoop zouden hij en terrorist ische groeperingen in de verleiding kunnen komen om aanslagen tegen het Amerikaanse volk en tegen onze vrienden te wagen. Deze aanslagen zi jn niet onvermijdeli jk. Ze echter wel mogeli jk. En dat feit verduideli jkt waarom we niet onder de bedreiging van chantage kunnen leven. De terrorist ische bedreiging die op de Verenigde staten en op de rest van de wereld weegt, zal verminderen van zodra saddam Hussein ontwapend is. ( . . . ) We zi jn een vredelievend volk, maar we zi jn geen zwak volk en we zullen ons niet laten intimideren door bandieten en moordenaars. Als onze vi jand

het wagen van ons te raken, zullen ze er de verschrikkeli jke gevolgen van dragen en diegenen die hen geholpen hebben ook.”