Het Nederland van de 19e eeuw zoals u het nooit eerder zag!

32

Reuzenarbeid brengt op unieke wijze de geschiedenis van de bouw van het moderne Nederland in de periode 1861 – 1918 in beeld.

Met een boek, website, app en verschillende tentoonstellingen kan iedereen kennis nemen van de grote water- en infrastructurele werken waarmee de rijksoverheid Nederland in de 19e eeuw klaar maakte voor de toekomst. Overal in het land gonsde het van de bouw-activiteiten en kwamen nieuwe kanalen, spoor-wegen, sluizen en bruggen tot stand. De aanleg van het Noordzeekanaal verbond Amsterdam rechtstreeks met de zee. Ook Rotterdam kreeg een Nieuwe Waterweg. De IJmuider sluis werd de grootste sluis van de wereld en de brug bij Kuilenburg Europa’s grootste spoorbrug. Er werd reuzenarbeid verricht. En het bijzondere was: dat werd allemaal gefotografeerd! Duizenden foto’s getuigen ervan hoe Nederland op de schop ging.

Historicus Willem van der Ham ontdekte deze foto’s en nam het initiatief voor het project. De foto’s liggen verspreid in archieven en museumdepots. Een belangrijke doelstelling is deze collectie te behouden en weer compleet te krijgen. De foto’s zijn gemaakt door de beste fotografen uit die tijd. De eerste foto’s dateren uit 1861. Ze behoren tot de eerste landschaps-foto’s van Nederland. In 1869 besloot de minister dat de bouw en aanleg van alle openbare werken van het Rijk moesten worden gedocumenteerd. Het zijn getuigenissen uit het nabije verleden die de enorme schaal van de ingrijpende veranderingen en de noeste arbeid van mens en machine laten zien die Nederland heeft gemaakt tot wat zij nu is.

Ook nu staat Nederland voor grote uitdagingen door de klimaatsverandering en stijging van de zeespiegel. Reuzenarbeid is daarmee een ongekende kennis- en inspiratiebron voor iedereen die zich met de inrichting van het toekomstige Nederland bezighoudt.

→ Het project is een spiegel voor de hedendaagse opgave

→ 2021: Ode aan het Nederlandse landschap, themajaar van het NBTC Holland Marketing

→ 2021 is het Jaar van de Waterbouw, uitgeroepen door de Vereniging van Waterbouwers

→ 2021 is het European Year of Rail, uitgeroepen door de Europese Unie

→ Het project bestaat uit een boek, website app en tentoonstellingen, binnen en buiten (corona-proof)

→ Het is 150 jaar geleden dat Nederland op de schop ging en veel bruggen, sluizen en sporen vieren in 2021 een jubileum

→ Het is 160 jaar geleden dat de eerste landschapsfoto in Nederland werd gemaakt

Waarom nu?

54

“Dankzij 17e-eeuwse kunstenaars als Jacob van Ruisdael en Jan van Goyen staat het landschap van die tijd op ons netvlies gegrift. Voor de schilders van de Haagse School uit de 19e-eeuw is het niet veel anders. Ook zij lieten zich inspireren door het Hollands landschap en benadrukten weer andere zaken, zoals de kwaliteit van de verschillende soorten licht en het atmosferische. Maar nergens brachten de schilders van de negentiende eeuw het moderne Nederland in beeld. Dát kwam vooral van de beoefenaren van een nieuwe kunst: de fotografie.”Mattie Boomcurator fotografie Rijksmuseum Amsterdam

6 7

47 3422

4519

4818

17

2915

1625 32

3326

2721

2812

14

46

13

51

24

23

9

1011

40

844

39

7

30

385 6

52

42 5354

2

43

50

31

49

31

4

41

20

3736

DE BOUW VAN MODERN NEDERLAND

Schaalvergroting, nieuwe toegangen tot de zee, grotere havens, nieuwe verbindingen met het achterland, spoorwegaanleg, bruggen-bouw, rivierverbetering, kustverdediging, droogmaking, landaanwinning, ontginning van woeste gronden.

1 Noordzeekanaal – havenhoofd en sluizen IJmuiden

2 Noordzeekanaal - Oranjesluizen

3 Vissershaven Ijmuiden4 Willemsluis,

Amsterdam-Noord5 Nieuwe Waterweg –

Hoek van Holland6 Gemaal Beijerinck –

doormaking Kleine plassen van Schieland Capelle aan den IJssel

7 Schouwen, kustwerken8 Kanaal door Walcheren9 Kanaal door Zuid Beveland –

Hansweert – Wemeldinge10 Kanaal Gent-Terneuzen11 Sluis Terneuzen12 Bergse Maas – Heusden13 Rivierwerken

Hardinxveld-Giessendam14 Sluis Gorinchem15 Merwedekanaal – sluis Eiland

Utrecht – Zederikkanaal16 Rivierwerken Wijk bij

Duurstede17 Apeldoorns Kanaal18 Waterweg van Zwolle naar

Zee/Katerveer/Haven Zwolle19 Drentse Hoofdvaart –

Dieversluis20 Haven van Harlingen21 Sluis Meijel22 Nieuwe Statenzijl23 Spoorbrug Moerdijk24 Spoorbrug Dordrecht25 Spoorbrug Culemborg26 Spoorbrug Zaltbommel27 Spoorbrug Venlo28 Spoorbrug Crevecoeur

29 Spoorbrug Zutphen30 Spoorbrug Spijkenisse31 Spoorbrug Westervoort32 Spoorbrug Nederrijn Arnhem33 Spoorbrug Nijmegen34 Spoorlijn Groningen

Winschoten35 Spoorlijn

Amsterdam-Den Helder36 Hembrug37 Amsterdam Centraal Station –

viaduct Houttuinen38 Spoorlijn Rotterdam-

Dordrecht- Moerdijk/ spoorburg Maas Rotterdam

39 Spoorlijn Vlissingen- Bergen op Zoom/ Afdamming Sloe

40 Haven Vlissingen41 Helderse zeewering -

Hondsbossche Zeewering42 Haven van Scheveningen43 Willem-Leopoldpolder

(’t Zwin),44 Schengepolder45 Kolonievaart Veenhuizen46 Dongepolder47 Spoorlijn Harlingen-

Leeuwarden-Groningen- Bad Nieuwschans

48 Waterweg van Zwolle naar Zee/ brug Kampen

49 Amsterdam Centraal station50 Zuid-Willemsvaart

(Maastricht)51 Sluis Mallegat Gouda52 Hoornburg Rijswijk53 Sluis Leidschendam54 Sluis Leiden55 Spoorbrug Baanhoek

Sliedrecht

98

→ Economische achterstand→ Verouderde infrastructuur→ Gevaar van overstromingen

door rivieren en zee→ Woeste grond en slechte

waterhuishouding

De problemen van toen

→ Klimaatverandering→ Zeespiegelstijging→ Verdroging→ Energietransitie→ Goede balans mens en natuur→ Verstedelijking

De opgave van nu

1110

→ Door het project financieel te steunen met een donatie of subsidie

→ Door boeken af te nemen als relatiegeschenk

→ Door te participeren in het tentoonstellingsprogramma, zowel binnen als buiten op locatie

→ Door de fotocollectie compleet en digitaal beschikbaar te stellen als museum of archief

DOE MEE! Word projectpartner en draag bij aan het succes van Reuzenarbeid.

Interesse? Neem contact op met Willem van der Ham, info@willemvanderham.nl of Marcel Witvoet, nai010 uitgevers, marcel@nai010.com

1312

1514

HET BOEK

Willem van der Ham maakt een rijk geïllustreerd boek voor breed publiek over hoe het moderne Nederland 150 jaar geleden is ontstaan. Nooit eerder is de overgang van het lege land naar een land dat met grote infrastructurele projecten en waterwerken klaar wordt gemaakt voor de toekomst, zo inzichtelijk gemaakt. Van de enkele duizenden foto’s worden er ruim 200 foto’s in het boek opgenomen. Van der Hams verhaal gaat over ingenieurs en aannemers, over handarbeid en spierkracht, oude en nieuwe paarden krachten en over de fotografen die dit vastlegden. Het is het verhaal van reusachtige kranen naast duizenden schoppen en

krui wagens, het verhaal van trots en feest naast dat van eindeloze ontberingen. Het boek verschijnt in het voorjaar van 2021 bij nai010 uitgevers, prijs: € 39,95.

DE WEBSITE EN DE APP

De website www.reuzenarbeid.nl is de database voor de complete 19e-eeuwse rijks fotocollectie van openbare werken. Zo wordt deze bijzondere maar zeer kwetsbare collectie foto’s voor het nageslacht behouden. Alle foto’s die zich in verscheidene archieven en museale collecties bevinden, worden voor het eerst bijeen gebracht en toegankelijk gemaakt voor breed publiek. De basis wordt gevormd door een digitale interactieve kaart waarop per project informatie en alle foto’s te vinden zijn. De website wordt gebouwd en beheerd door de TU Delft. Een routeapp ontsluit de projecten ter plekke en is gekoppeld aan de website.

TENTOONSTELLINGEN BINNEN EN BUITEN

Musea en bezoekerscentra nabij deze grote werken vormen ankerpunten in het project. Meer dan tien musea, bezoekerscentra en gemeentelijke erfgoedinstellingen hebben zich al aangesloten, waaronder musea en erfgoed Zutphen, diverse Zeeuwse musea, het Hannemahuis in Harlingen, het Baggermuseum en het Gevangenismuseum te Veenhuizen. Afhankelijk van de locatie worden landelijke of regionale thema’s belicht. Ook de bouwopgave voor de toekomst kan daar aan bod komen.

De foto’s worden metershoog (10 X 6 m) op billboards getoond in de buitenlucht bij bruggen, sluizen en andere grote openbare werken in alle delen van het land, in samenwerking met regionale musea. Op diverse plaatsen zijn routes uitgezet langs deze werken. Zo worden tal van onbekende plekken recreatief ontsloten.

16 17

“Thans zijn reeds twee rivierovergangen achter den rug, een half uur nadat de sneltrein ‘t station te Rotterdam verliet, en waar de baan een bogt maakt zien wij reeds de veertien getraliede halve cirkels der groote brug over het Hollandsch Diep als een fantastisch gevaarte boven de vlakke velden ter linkerzijde van den weg. Weldra rijden wij den langen tunnel van ijzeren netwerk binnen. Wat geweldige watermassa overspant deze reuzenbrug!”

Citaat in het boek Reuzenarbeid over de Moerdijkbrug, geopend 1 januari 1872

1918

2120

“Juist als we ons geconfronteerd zien met grote opgave met ruimtelijke consequenties is het van belang om ons begrip van de omvang van infrastructurele werken uit het verleden te actualiseren. Hierbij ligt het voor de hand om de huidige uitdagingen te zien in het licht van wat in eerdere eeuwen is gebeurd, met name de 19de eeuw en de 20ste eeuw.”

Maarten Hajerfaculteitshoogleraar Urban Futures aan de Unversiteit van Utrecht

22

PROJECTORGANISATIE

Willem van der Hamhistoricus en geograaf: www.willemvanderham.nl

Paul van Delftassistent projectleiding

Anneke van Veenconservator fotografie bij het stadsarchief van Amsterdam

Jules Schoonmanbeleidsmedewerker voor de presentatie van het academische erfgoed, TU Delft Library

TU Delft/TresorDe TU Delft beschikt over een groot aantal fo-to’s die zullen worden gedigitaliseerd en de TU faciliteert de applicatie

Bert Spaanzelfstandig ontwikkelaar, gespecialiseerd in (historische) digitale cartografie, linked data en crowd sourcing

Koehorst in ‘t Veldvormgevingsbureau met ruime ervaring in het ontwerpen van applicaties, boeken en tentoonstellingen: koehorstintveld.nl

Stichting ToenStichting Toeristische Ontsluiting Erfgoed Nederland: naartoen.nl

nai010toonaangevende uitgeverij op het gebied van kunst, architectuur en design: www.nai010.com

PARTNERS

Nationaal Archief, Koninklijk Huisarchief, TU Delft, Spoorwegmuseum Utrecht, Rijksmuseum, Zeeuws Archief, Stadsarchief Amsterdam, diverse regionale archieven en gemeenten, Rijkswaterstaat, Bureau Rijksbouw-meester, Spoorbouwmeester en andere.

COMITÉ VAN AANBEVELING

Hans RenesHoogleraar Erfgoed en Historische Geografie

Berno StrootmanRijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving

Patrick PoelmannOud-dijkgraaf Stichtse Rijnlanden, oud- voorzitter Schildhuisfonds, Oud-gedeputeerde Water van de Provincie Noord-Holland

Bas JonkmanHoogleraar waterbouw TU Delft, KIVI

Mattie BoomConservator fotografie Rijksmuseum

Claire LyonsConservator Getty Centre Los Angeles

Petra van DamHoogleraar Waterstaatsgeschiedenis VU Amsterdam

Harry LintsenEmeritus hoogleraar Techniek Geschiedenis TU Eindhoven

Maarten HajerFaculteitshoogleraar Urban Futures aan de Universiteit van Utrecht, oud-directeur Planbureau voor de leefomgeving

Han MeyerEmeritus hoogleraar Urban Design TU Delft/Deltastad

Erik LuitenHoogleraar Landscape architecture, TU DelftSpoorbouwmeester

DOE OOK MEE!

ZIE PAGINA 11