Demoveldbezoeken najaar 2012 - InagroDemoveldbezoeken najaar 2012 ‘Groenbedekkers, een...
Transcript of Demoveldbezoeken najaar 2012 - InagroDemoveldbezoeken najaar 2012 ‘Groenbedekkers, een...
1
Demoveldbezoeken najaar 2012
‘Groenbedekkers, een brongerichte
maatregel’
2
Voorwoord
Bodemverdichting, erosie, de vermindering van de biodiversiteit en de afname
van het organisch stofgehalte in de bodem kunnen ertoe leiden dat de bodem
degradeert en zijn voornaamste functies niet meer naar behoren kan vervullen.
Dergelijke degradatieprocessen kunnen het gevolg zijn van verkeerde
landbouwpraktijken zoals een ondoordacht gebruik van bemesting en/of
gewasbeschermingsmiddelen, het gebruik van zware machines, bewerking van
de bodem wanneer deze het nog niet toelaat, het opgeven van bepaalde
landbouwpraktijken (zoals de inzaai van groenbedekkers),...
Landbouwers kunnen inspelen op dit fenomeen door het inzaaien van
groenbedekkers na de oogst van de hoofdteelt. Hierdoor is de bodem tijdens de
winter bedekt, waardoor hij beschermd wordt tegen de nadelige invloed van de
weersomstandigheden. Naast deze beschermende functie hebben
groenbedekkers nog heel wat andere voordelen, zowel voor de landbouwer, als
voor het milieu (verhoging van het organische stofgehalte, vasthouden van
nutriënten, beperken van stikstofverliezen tijdens de winter, verbeteren van de
bodemstructuur,…).
Binnen het Interreg IVa-project ‘Kaderrichtlijn Water’ werden, binnen het
samenwerkingsverband van het departement Landbouw en Visserij (ADLO),
Inagro vzw, het Provinciaal Centrum voor de Groententeelt vzw en RATO vzw
verschillende groenbedekkers uitgezaaid. Hiervan wordt de N-opname capaciteit
en groeicapaciteit van diverse groenbedekkers in de tijd opgevolgd.
In deze brochure vind je een omschrijving van de troeven en beperkingen van
de verschillende soorten groenbedekkers.
3
1 Inhoudsopgave
Voorwoord ............................................................................................................................................. 1
1 Inhoudsopgave ............................................................................................................................... 3
2 Waarom groenbedekkers uitzaaien? .............................................................................................. 5
2.1 Goede humustoestand ............................................................................................................. 5
2.2 N-uitspoeling vermijden .......................................................................................................... 5
2.3 Erosiebestrijding...................................................................................................................... 5
2.4 Behoud van de bodemstructuur ............................................................................................... 6
2.5 Onkruidbestrijding .................................................................................................................. 6
2.6 Bestrijding van ziekten en plagen ........................................................................................... 7
3 Ziektepreventie met groenbedekkers ............................................................................................ 9
3.1 Bestrijding van aaltjes ............................................................................................................. 9
3.2 Lokgewassen ......................................................................................................................... 10
3.3 Biofumigatiegewassen .......................................................................................................... 12
4 Groenbedekkers, een geducht wapen binnen MAP4 ................................................................... 16
4.1 Kan een groenbedekker het nitraatresidu beheersen? ........................................................... 16
4.1.1 Inleiding ......................................................................................................................... 16
4.1.2 Factoren die het nitraatresidu beïnvloeden .................................................................... 17
4.2 Groenbedekkers binnen MAP 4 ........................................................................................... 19
4.2.1 Lagere bemestingsnormen bij niet-inzaai van groenbedekkers ................................... 19
4.2.2 Derogatie ........................................................................................................................ 19
4.2.3 Overschrijding van de normen ....................................................................................... 20
4.2.4 Bemesting na de oogst van hoofdteelt ........................................................................... 20
4.3 Coördinatiecentrum Voorlichting en Begeleiding duurzame Bemesting (CVBB) ............... 21
5 Bespreking per gewas .................................................................................................................. 22
5.1 Grasachtige groenbedekkers ................................................................................................. 22
5.1.1 Italiaans raaigras (Lolium multiflorum) ......................................................................... 22
5.1.2 Zomerhaver (Avena sativa) ............................................................................................ 24
5.1.3 Japanse haver (Avena strigosa) ...................................................................................... 25
5.1.4 Snijrogge (Secale cereale) .............................................................................................. 26
5.2 Vlinderbloemige groenbedekkers ......................................................................................... 27
5.2.1 Wikke (Vicia sativa) ...................................................................................................... 27
5.2.2 Alexandrijnse klaver (Trifolium alexandrinum) ............................................................ 28
5.3 Andere bladrijke groenbedekkers.......................................................................................... 29
5.3.1 Facelia (Phacelia tanacetifolia) ...................................................................................... 29
4
5.3.2 Gele mosterd (Sinapis alba) ........................................................................................... 30
5.3.3 Bladrammenas (Raphanus sativus) ................................................................................ 31
6 Wat kost het inzaaien van een groenbedekker? ........................................................................... 32
6.1 Zaaizaad ................................................................................................................................ 32
6.2 Grondbewerking .................................................................................................................... 33
7 Subsidiemogelijkheden ................................................................................................................ 35
7.1 Gemeentelijke stimulansen ................................................................................................... 35
7.2 Tussenkomst GMO groenten en fruit .................................................................................... 36
8 Demonstratievelden ................................................................................................................... 377
8.1 Proefopzet............................................................................................................................ 377
8.1.1 Soortenkeuze ................................................................................................................ 377
8.1.2 Zaaitijdstip ................................................................................................................... 377
8.1.3 Zaaidichtheid................................................................................................................ 388
8.1.4 Bodembewerking ......................................................................................................... 399
8.1.5 Bemesting ...................................................................................................................... 39
8.2 Perceel kenmerken Oostkamp ............................................................................................. 411
8.3 Perceel kenmerken Kruishoutem ........................................................................................ 411
8.4 Teeltomstandigheden .......................................................................................................... 422
8.5 Resultaten ............................................................................................................................ 433
8.5.1 Proefperceel te Oostkamp ............................................................................................ 433
8.5.2 Proefperceel te Kruishoutem.......................................................................................... 50
9 Projectvoorstelling ..................................................................................................................... 572
10 Demonstratie brandstofbesparing .............................................................................................. 583
10.1 Brandstofbesparing zonder GPS ........................................................................................ 58
10.1.1 Rijgedrag ...................................................................................................................... 594
10.1.2 Frontgewichten ............................................................................................................ 605
10.1.3 Bandenspanning ........................................................................................................... 616
10.1.4 Afstelling...................................................................................................................... 627
10.2 Brandstofbesparing met GPS ........................................................................................... 627
11 Inlichtingen .................................................................................................................................. 62
12 Dankwoord ................................................................................................................................... 63
5
2 Waarom groenbedekkers uitzaaien?
Het inzaaien van groenbedekkers is vanuit verschillende oogpunten interessant.
Hierna volgt een kort overzicht van enkele belangrijke voordelen van
groenbedekkers.
2.1 Goede humustoestand
Door het onderwerken van groenbedekkers vindt een verrijking plaats van het
organische stofgehalte in de bodem. Deze organische stof ondergaat in de
bodem een verteringsproces waarbij een donkere massa overblijft, humus
genaamd. Een goede humustoestand van de bodem is bevorderlijk voor de
bodemvruchtbaarheid. Bij een hoog humusgehalte zal de bodem gemakkelijker
verkruimelen waardoor ze beter bewerkbaar wordt en de wateropslagcapaciteit
toeneemt.
2.2 N-uitspoeling vermijden
Doordat groenbedekkers stikstof opnemen uit de bodem, wordt het verlies van
bodemstikstof gedurende de winter beperkt. Voor een optimale opname wordt
een tijdige zaai aangeraden. Hierbij wordt ook het nitraatresidu in de bodem
beperkt.
2.3 Erosiebestrijding
Groenbedekkers dragen bij tot het beperken van afstroming en bodemerosie
door water. Dit enerzijds doordat ze eerst met hun bladerdek en vervolgens
met hun gewasresten de bodem bedekken, anderzijds door het bodemprofiel
met hun wortelstelsel te koloniseren. Groenbedekkers zorgen zo voor een
brongerichte aanpak van erosie
6
Figuur 1: Reactie van de bodem op een artificiële regenbui op een bedekt en onbedekt perceel
Naast watererosie zal het inzaaien van groenbedekkers ook winderosie
beperken. Gedurende de winter en in het vroege voorjaar kan op braakliggende
percelen de bouwvoor immers gedeeltelijk verstuiven. Ziekten als wortelbrand
en aardappelmoeheid kunnen op die manier snel verspreid worden. Wanneer de
bodem echter bedekt is met een (al dan niet afgestorven) groenbedekker krijgt
de wind minder de kans de bodem rechtstreeks te beïnvloeden.
2.4 Behoud van de bodemstructuur
Groenbedekkers hebben een beschermende werking op de bodem tegen het
dichtslempen, wat vooral bij zwaardere gronden voorkomt. De wortels van de
planten verbeteren de grondstructuur via de vele kleine kanaaltjes in de bodem.
Hierdoor laat de bodem zich beter bewerken.
2.5 Onkruidbestrijding
Groenbedekkers met een snelle beginontwikkeling en een snelle
bodembedekking bieden een bijkomend voordeel. Ze belemmeren de kieming
van onkruiden of onderdrukken deze alleszins sterk.
7
2.6 Bestrijding van ziekten en plagen
Bij de keuze van een groenbedekker zal men rekening dienen te houden met de
eigenschappen van de gewassen in het teeltplan. Zo kunnen groenbedekkers
waardplanten zijn voor aaltjes die meehelpen de populatie aaltjes te verhogen.
Dit moet vermeden worden. Gelukkig bestaan er resistente rassen die
meehelpen de populatie van sommige soorten aaltjes te beperken (bv.
resistente rassen gele mosterd en bladrammenas tegen het bietencystenaaltje).
Daarom is er bij het inpassen van een groenbedekker in het teeltplan voldoende
alertheid nodig. Men dient rekening te houden met aantastingen waaraan de
teelten in het teeltplan gevoelig zijn (meer info op www.aaltjesschema.nl).
In dit opzicht wordt het afgeraden een groenbedekker uit te zaaien die tot
dezelfde familie behoort als de volgteelt. Zo past gele mosterd niet in een
teeltplan met koolsoorten vanwege het gevaar op knolvoet. Sommige
groenbedekkers, zoals Facelia, zijn niet verwant aan andere cultuurgewassen en
vormen daarom geen gevaar op aanverwante ziekten en plagen in de volgteelt.
Door de teelt van groenbedekkers kunnen er in een aantal gevallen problemen
met slakken optreden in de volggewassen. Dit vanwege de beschutting die de
groenbedekkers bieden aan de slakken. Deze beschutting is sterk afhankelijk
van de vorstgevoeligheid van de groenbedekker. Wil je een toename van de
slakkenpopulatie vermijden, kies dan voor een vorstgevoelige groenbedekker of
vernietig uw groenbedekker vroeg genoeg. Vermijd daarnaast een te grote
zaaidichtheid.
8
Tabel 1. Aaltjesschema: vatbaarheid van groenbedekkers (bron: Wageningen UR, 2012)
9
3 Ziektepreventie met groenbedekkers
Bodemgezondheid is een belangrijk item in alle teelten. Het vormt
letterlijk en figuurlijk de basis van een gezonde teelt. Door de vernauwing
van de vruchtwisseling in de akkerbouw en toenemende specialisatie in
bepaalde tuinbouwsectoren nemen de problemen met bodempathogenen
echter toe. Bepaalde (vooral kruisbloemige) groenbedekkers kunnen een
positieve impact hebben op bodempathogenen en dat is winst voor de
teler.
3.1 Bestrijding van aaltjes
Voor het bestrijden van aaltjes springen vooral 2 soorten groenbedekkers
in het oog. Tagetes patula (lage tuinafrikaantje) kan ingezet worden ter
bestrijding van wortellesieaaltjes. Avena strigosa (Japanse haver) is geen
waardplant voor het wortellesiaaltje Pratylenchus penetrans. Dat wil
zeggen dat het telen van dit gewas hetzelfde effect op de aaltjes heeft als
een zwarte braak: alleen natuurlijke afname.
Tagetes is een heel ander verhaal. De Pratylenchus-aaltjes dringen de
wortels van de Tagetes patula binnen, waar deze aaltjes vervolgens
afgedood worden via een chemische reactie. De dodende werking van
afrikaantjes op wortellesieaaltjes (Pratylenchus-soorten) berust op de
reactie van wortelcellen in de endodermis. In deze endodermis komen
zwavelverbindingen (thiofenen) voor. Als een aaltje deze wortelcellen
binnendringt vormt de plant peroxidase. De combinatie van peroxidase en
de zwavelverbinding zorgt ervoor dat er ozon-radicalen worden gevormd.
Deze agressieve vorm van zuurstof leidt tot 'verbranding' van het aaltje.
Dit betekent dat Tagetes patula de aaltjes actief bestrijdt. Het effect van
Tagetes is vergelijkbaar met een natte grondontsmetting, beter zelfs. Dit
komt doordat het tot grotere diepte werkt en het effect meerjarig is.
10
Voor een optimale doding is het wel van belang Tagetes patula te
gebruiken en niet één van de andere Tagetes-soorten; die werken
beduidend minder goed.
Tagetes moet ook lang genoeg op het veld staan om een goede werking te
hebben, dwz 3 maanden zodat de planten volledig gegroeid zijn en de
bouwvoor intensief doorworteld is om de afdodende werking te realiseren.
Onkruidbestrijding is een belangrijk aandachtspunt bij de teelt van
Tagetes, daar wortellesieaaltjes zich kunnen vermeerderen op onkruiden
en zo het effect van Tagetes teniet doen.
Daarnaast is het belangrijk dat de Tagetes uiterlijk half juli gezaaid wordt
en dat onkruid goed onder controle gehouden wordt.
Meer info omtrent beide groenbedekkers vind je verder in de brochure
terug.
3.2 Lokgewassen
Bij de teelt van bladrammenas als lokgewas dient in het (late) voorjaar
gezaaid te worden om een optimale lokking van de aaltjes te kunnen
realiseren. Een hoge graad van resistentie tegen bietencysteaaltje (bca) is
voor dit gewas gewenst.
Resistente rassen lokken de larven uit de cysten. De larven dringen de
wortels binnen maar kunnen er zich niet of slechts zwak
vermenigvuldigen. Op die wijze wordt de besmettingsgraad
teruggedrongen.
De resistentiegraad tegen bietencysteaaltje (bca) wordt weergegeven als
een pf/pi-waarde, die is bepaald in een potproef. Rassen met een pf/pi-
waarde kleiner dan 0.1 (d.w.z. meer dan 90% afbraak van de
aaltjespopulatie) worden geclassificeerd als BCA 1 rassen. Rassen met een
pf/pi-waarde tussen 0.1 en 0.3 worden geclassificeerd als BCA 2 rassen.
Rassen met een pf/pi-waarde groter dan 0.3 worden als onvoldoende
resistent beschouwd en niet toegelaten.
11
Bij de teelt als stoppelgewas in het najaar is de bestrijding van
bietencystenaaltje minder effectief dan in het voorjaar. In het veld is in de
nazomer de bodemtemperatuur meestal belangrijk lager dan de
optimumtemperatuur voor bietencysteaaltjes, waardoor de lokking en dus
de afname van de aaltjes minder is dan bij vroege zaai. Bij uitzaai na 1
augustus mag daarom niet worden verwacht dat een belangrijke
biologische bestrijding van het bietencysteaaltje zal worden verkregen.
Mogelijke verschillen in resistentie tegen bca zijn dan ook minder
belangrijk.
Boodschap is dus om zo vroeg mogelijk uit te zaaien, hoe vroeger, hoe
beter de werking.
Onderstaand lokgewas werd opgenomen bij de aanleg van het demoveld:
Soort: Bladrammenas
Ras: Doublet
Verdeler: Limagrain
Info: Doublet is het eerste multiresistente
bladrammenas-ras. Naast de hoogste
resistentie tegen het bietencysteaaltje
(BCA 1) is het ras namelijk ook resistent
tegen Meloidogyne chitwoodi en fallax,
Prathylenchus scripnerie en het
Tabaksratelvirus en is het een niet
waardplant voor diverse nematoden. (bron:
Limagrain)
Foto 1: Doublet.
12
3.3 Biofumigatiegewassen
Biofumigatie vormt als middel van biologische grondontsmetting een goed
alternatief voor het bestrijden van schadelijke en grondgebonden ziekten.
Door het fijnhakselen en onderwerken van de plantenresten van
kruisbloemigen (bladrammenas, gele mosterd, …) en vervolgens
dichtrollen van de bodem, kan deze techniek bijdragen tot een bestrijding
of reductie van ziekteverwekkers en schimmels in de bodem.
De meeste kruisbloemigen bevatten vrij hoge concentraties aan
zwavelhoudende verbindingen, glucosinolaten, in hun plantencellen. Bij
het fijn verhakselen van de planten komen deze zwavelverbindingen vrij
en worden door het enzym myrosinase omgezet in isothiocyanaten. Deze
gasvormige verbindingen zijn giftig voor verschillende insecten,
bodemschimmels en aaltjes. De effectiviteit van de biofumigatie zou
mede afhankelijk zijn van de concentratie van deze isothiocyanaten in de
bodem en de tijd dat deze verbindingen aanwezig blijven in de bodem.
Het zeer fijn verhakselen en snel inwerken is hiervoor nodig. Het
dichtrollen van de bodem en (be)regen(en) zou het proces bevorderen.
Daarn aast zouden ook bodemtemperatuur, vochtgehalte en bodemsoort
een invloed hebben op de effectiviteit.
13
Foto 2: Klepelen en inwerken van een biofumigatiegewas (bron:
www.hermansloonbedrijf.nl)
Onderstaande biofumigatiegewassen werden opgenomen bij de aanleg
van het demoveld:
Soort: Zwaardherik
Ras: Nemat
Verdeler: Alliance
Info: Bij Nemat bevindt de hoogste concentratie Glucosinolaten zich in de
wortel. Zodra de nematoden de wortel aanprikken en de cellen
beschadigen, treedt de reactie in werking. Hierdoor worden de nematoden
direct en zeer lokaal bestreden. (bron: Alliance)
14
Soort: Caliente mosterd - Zwaardherik
Ras: Blend (Caliente – Nemat)
Verdeler: Alliance
Info: Blend wordt gekenmerkt door z’n afdodende werking zowel via de
wortels als bij het inwerken van het gewas. Heel wat bodemgebonden
pathogenen (Verticillium, Rhizoctonia, Pythium, Fusarium, Sclerotinia,
Aphanomyces) als nematoden (cyste-, wortelknobbel- en vrijlevende
aaltjes) worden onderdrukt. (bron: Alliance)
Het effect van een groenbedekker op het reduceren van de ziektedruk kan
variëren vanwege verschillen in grondsoort, teelttechniek, weers-
omstandigheden en reeds aanwezige ziektedruk. Het is hierbij van groot
belang dat landbouwers hun eigen situatie en teeltrotatie dienen te
evalueren vooraleer keuzes te maken voor een bepaalde groenbedekker.
Foto 3: links: Gele mosterd / rechts: Caliente
Foto 4: Zwaardherik (Nemat)
15
Foto 5: Links: gele mosterd / rechts: Caliente mosterd.
16
4 Groenbedekkers, een geducht wapen binnen
MAP4 Doordat groenbedekkers stikstof opnemen uit de bodem, wordt het verlies
van bodemstikstof gedurende de winter beperkt. Voor een optimale
opname wordt een tijdige zaai aangeraden. In de verplichte maatregelen
bij overschrijding van nitraatresidu in MAP 4 wordt de inzaai van een
groenbedekker als vanggewas ten stelligste aangeraden.
4.1 Kan een groenbedekker het nitraatresidu beheersen?
4.1.1 Inleiding
Het nitraatresidu is de hoeveelheid
reststikstof in de vorm van nitraat in
het bodemprofiel tot een diepte van 90
cm gemeten in het najaar (1 oktober-15
november) en uitgedrukt in kg NO3-
N/ha. Uit wetenschappelijk onderzoek
blijkt dat er een verband is tussen het
nitraatresidu in de bodem op het einde
van het groeiseizoen en het risico op
uitspoeling van nitraten in het
oppervlakte- en grondwater tijdens de
winter. Deze uitspoeling heeft een
rechtstreekse invloed op de
waterkwaliteit.
Foto 6: Het nemen van een
stikstofstaal (lagen 0-30,30-60
en 60-90 cm).
17
4.1.2 Factoren die het nitraatresidu beïnvloeden
4.1.2.1 Stikstofbemesting
Het nitraatresidu zal sterk beïnvloed worden door de toegediende
stikstofbemesting. De stikstofdosis die wordt toegediend staat in
rechtstreeks verband met het rendement (productkwaliteit) van de teelt.
Hierdoor is het van groot belang dat je de optimale stikstofdosis toedient,
en dit zowel in functie van het gewas als in functie van het perceel. Een
bodemanalyse vlak voor de teelt kan hierover uitsluitsel geven.
Bij het gebruik van dierlijke of andere organische meststoffen kennen we
een grote variatie in samenstelling en bemestingswaarde. Om te komen
tot een beredeneerd gebruik zal een mestanalyse meer informatie geven
over de stikstofinhoud en bemestingswaarde van de mest die je op jouw
percelen gebruikt.
4.1.2.2 Stikstofopname door het gewas
De opname door het gewas vormt de belangrijkste afvoerpost van
stikstof. Een goede opbrengst (gezond gewas) resulteert voor de meeste
teelten in een goede stikstofafvoer. Deze opbrengst wordt vooral bepaald
door een goede bodemstructuur en een goede bodemvruchtbaarheid van
de percelen. Een voldoende en evenwichtige reserve aan mineralen is
hierbij heel belangrijk, evenals een optimale zuurtegraad (pH) van de
bodem.
4.1.2.3 Stikstofvrijstelling uit oogstresten
Sommige teelten laten grote hoeveelheden oogstresten achter op het
perceel. De stikstof die aanwezig is in deze oogstresten zal bij vernietiging
gedurende het najaar vrijkomen en zo het nitraatresidu verhogen. Om
deze vrijgestelde stikstof gedeeltelijk op te nemen zal best zo snel
mogelijk na de oogst een groenbedekker (of volgteelt) ingezaaid worden.
18
4.1.2.4 Mineralisatie
De mineralisatie uit de reserves die aanwezig zijn in de bodem kan op
jaarbasis schommelen van 120 tot meer dan 250 kg N/ha. Zelfs wanneer
er geen teelt op het veld staat, loopt de mineralisatie verder (vooral in
relatief warme en vochtige omstandigheden). Hierdoor kan de
mineralisatie leiden tot toenemende nitraatconcentraties in de bodem,
vooral na teelten die vroeg op het seizoen geoogst worden. Elke
bodembewerking zal zorgen voor een betere verluchting en daaruit
volgend, een verhoogde vrijstelling van nitraat.
Door de inzaai van een groenbedekker zal deze nitraatvrijstelling
gecompenseerd worden. De groenbedekker zal de nitraatstikstof opnemen
en zo het nitraatgehalte in de bodem verminderen. Hierdoor zal de
uitspoeling van nitraten naar het grondwater tijdens de herfst en winter
dalen. Na het onderwerken in het voorjaar zal deze stikstof terug
vrijkomen en gedeeltelijk benut kunnen worden door het volggewas. Ook
vanuit financieel oogpunt vormt de inzaai van een groenbedekker daarom
een absoluut pluspunt.
Foto 7: Inwerken van oogstresten.
19
Meer informatie over de mineralisatiehoeveelheden van verschillende
percelen in Vlaanderen kunt u terugvinden op www.stikstofmeetnet.be.
4.2 Groenbedekkers binnen MAP 4
4.2.1 Lagere bemestingsnormen bij niet-inzaai van
groenbedekkers
Binnen de vierde versie van het mestactieplan spelen groenbedekkers een
belangrijke rol. In eerste instantie wordt bij een aantal gewassen de
bemestingsnorm aangepast aan het al dan niet inzaaien van een
groenbedekker. Voor wintertarwe is de maximaal toegelaten
stikstofbemesting vastgelegd op 180 kg N/ha/jaar op zandbodems, 195 kg
N/ha/jaar op niet zandbodems (Systeem werkzame stikstof), indien een
groenbedekker ingezaaid wordt. Bij niet inzaaien van een groenbedekker
daalt de bemestingsnorm naar respectievelijk 160 kg N/ha/jaar en 175 kg
N/ha/jaar. Ook bij wintergerst en andere graangewassen daalt de
bemestingsnorm met 20kg N/ha/jaar indien geen groenbedekker
ingezaaid wordt. Tevens wordt de hoeveelheid dierlijke mest die mag
toegediend worden bijna gehalveerd indien een groenbedekker wordt
ingezaaid.
4.2.2 Derogatie
Bij de inzaai van gras of snijrogge als groenbedekker kan derogatie
aangevraagd worden indien de volgteelt maïs betreft. Indien van het gras,
na 1 april, of van de snijrogge, na 15 maart, een snede gemaaid en
afgevoerd wordt, vooraleer mais in te zaaien, kan derogatie aangevraagd
worden. Na goedkeuring van die derogatie kan op dit perceel meer
dierlijke mest gevoerd worden. De maximaal toe te dienen hoeveelheid
stikstof uit dierlijke mest stijgt dan van 170 naar 250 kg N/ha (Systeem
totale stikstof).
20
4.2.3 Overschrijding van de normen
Bij overschrijden van de nitraatresidunormen met een bepaalde
hoeveelheid stikstof, die afhankelijk is van het bodemtype en van de teelt,
kan de landbouwer naast andere sancties, de verplichte inzaai van een
groenbedekker op elk perceel in overtreding opgelegd krijgen. Deze inzaai
moet gebeuren voor 15 oktober, op percelen waar de teelt het toelaat.
4.2.4 Bemesting na de oogst van hoofdteelt
Op akkers is het verboden om na de oogst van de hoofdteelt, vloeibare
dierlijke mest of kunstmest op of in de bodem te brengen tenzij voor 31
augustus een vanggewas ingezaaid wordt. In dit geval is de hoeveelheid
stikstof beperkt tot 30 kg/ha als de bemesting wordt uitgevoerd met
kunstmest of met effluent uit de mestverwerking.
Op zware kleigronden moet u een nateelt inzaaien als u nog vloeibare
dierlijke mest, kunstmest of andere meststoffen wilt toedienen na de
oogst van de hoofdteelt. Als de nateelt een vanggewas is, moet dat
vanggewas binnen de dagen na de bemesting ingezaaid worden.
Op alle andere gronden moet u één van de volgende maatregelen
toepassen als u nog vloeibare dierlijke mest, kunstmest of andere
meststoffen wilt toedienen na de oogst van de hoofdteelt: een vanggewas
inzaaien na 31 juli en uiterlijk op 31 augustus. In dit geval is de
toegelaten hoeveelheid stikstof beperkt tot maximum 60 kg N/ha voor
dierlijke mest en andere meststoffen of tot maximum 30 kg N/ha voor
kunstmest of effluenten van de mestverwerking.
Een vanggewas is één van de volgende teelten: Gele mosterd,
Bladrammenas, Facelia, Tagetes, Voederkool, Bladkool, Festulolium,
Niger, gras, Japanse haver, Zomerhaver of snijrogge.
21
4.3 Coördinatiecentrum Voorlichting en Begeleiding
duurzame Bemesting (CVBB)
Begin 2012 startte de werking van het CVBB met als enige doel voor
ogen: het aantal rode MAP-meetpunten naar omlaag brengen. Verspreid
over de 5 Vlaamse provincies zijn er regelmatig infovergaderingen met
land- en tuinbouwers, meetpunten worden frequent opgevolgd en bij
negatief resultaat wordt de bron van vervuiling gezocht. De
verantwoordelijke wordt aangesproken en kan, net als elke land- of
tuinbouwer, een beroep doen op bedrijfsbegeleiding om vervuiling te
voorkomen.
Hierbij is ook het belang van tijdig inzaaien van een groenbedekker van
belang. Een goed ontwikkelde groenbedekker kan immers veel reststikstof
opnemen en zo beletten dat deze stikstof gaat uitspoelen naar
oppervlakte- en grondwater. Inzaaien van een groenbedekker waar
mogelijk is alvast een steevast argument dat door het CVBB wordt
ondersteund en aangehaald op de waterkwaliteitsgroepen of bij
individuele bedrijfsbegeleiding.
22
5 Bespreking per gewas Volgende groenbedekkers werden uitgezaaid op het demonstratieveld:
Italiaans raaigras, Zomerhaver, Japanse haver, Wikke, Rogge, Gele
mosterd, Bladrammenas, Facelia en Fix Azote.
5.1 Grasachtige groenbedekkers
Deze groenbedekkers zorgen voor een homogene doorworteling en zijn
daarom zeker aan te raden op hellende en slempgevoelige percelen. De
beworteling van raaigrassen gaat dieper dan deze van andere
grassoorten. Grassen kunnen uitgezaaid worden op alle gronden. Ze
hebben allemaal een matig tot goede grondbedekking.
5.1.1 Italiaans raaigras (Lolium multiflorum)
Italiaans raaigras kan men inzaaien als groenbedekker vanaf april tot
begin oktober. Men geeft de voorkeur aan tetraploïde rassen. Deze
worden gekenmerkt door een vlotte start, een betere groeiherneming na
de winter (interessant voor de oogst van een eerste snede) en de vorming
van een snel bedekkend en gezond gewas. Door de vorming van een
graszode worden de onkruiden verstikt. De toe te passen zaaidichtheid
bedraagt 25 tot 40 kg/ha, voornamelijk afhankelijk van zaaitijdstip.
Italiaans raaigras is slechts weinig gevoelig voor vorst. In het voorjaar zal
men meestal het gewas vernietigen met een herbicide. Daarnaast kan het
gras ook gemaaid of beweid worden. Bij de teelt van gras als
groenbedekker dient men rekening te houden met de aaltjespopulatie en
het gevaar voor het optreden van kroonroest. Daarnaast bestaat er een
grote kans op een toename van de slakkenpopulatie.
23
Figuur 1. Zaden, zaailing en volgroeid gewas van Italiaans raaigras
24
5.1.2 Zomerhaver (Avena sativa)
Zomerhaver is in feite een (zomer)graangewas dat in het voorjaar
uitgezaaid wordt. Bij uitzaai in het najaar fungeert zomerhaver als
groenbedekker. De uitzaai kan gebeuren tot in oktober. De zaaidichtheden
kunnen nogal variëren in functie van tijdstip en omstandigheden (50-80
kg/ha bij vroege zaai en tot 120 à 150 kg/ha bij late zaai).
Het kent een snelle begingroei en kan sterk uitgroeien. In tegenstelling tot
Italiaans raaigras of snijrogge vertoont zomerhaver een bepaalde
vorstgevoeligheid. Hierdoor verloopt het inwerken in het voorjaar vrij
eenvoudig. Zomerhaver zorgt voor een goede doorworteling van de
bodem, mede dankzij de snelle beginontwikkeling.
Figuur 2. Zaadmengsel (zomerhaver – zonnebloem), zaailing en volgroeid
gewas van zomerhaver.
25
5.1.3 Japanse haver (Avena strigosa)
Japanse haver, geteeld als groenbedekker, kan uitgezaaid worden vanaf
juli tot eind september. Afhankelijk van het tijdstip van de zaai worden
verschillende zaaidichtheden toegepast (nl. 50 tot 80 kg/ha). Vanwege
de snelle start en de goede bodembedekking is het gewas sterk onkruid-
onderdrukkend. Japanse haver ontwikkelt zich in quasi alle (weers-
)omstandigheden.
Japanse haver zou een onderdrukkende werking hebben voor het
wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans en kan daarom een alternatief
voor tagetes vormen. In tegenstelling tot tagetes kan Japanse haver later
ingezaaid worden, waardoor hij beter inpasbaar is in het teeltplan. De
plant heeft een hoog opbrengstvermogen en een sterke impact op de
opname van reststikstof.
Japanse haver is vorstgevoelig. Na het afsterven is er nog altijd een goede
bodembedekking. Inwerken van de strooisellaag na de winter levert
weinig problemen op.
Figuur 3. Zaden, zaailing en volgroeid gewas van Japanse haver
26
5.1.4 Snijrogge (Secale cereale)
Rogge kan ingezaaid worden vanaf augustus tot eind oktober. Het wordt
daarom veel toegepast na gewassen die laat het veld verlaten. De
zaaidichtheid bedraagt 75 - 100 kg/ha tot 150 kg/ha bij late zaai.
Onkruiden vormen weinig problemen. De vezelige wortels zorgen voor een
zeer goede doorworteling van de bouwvoor.
Meestal gaat de voorkeur naar winterrogge. Deze kan later worden
gezaaid en is niet vorstgevoelig. Na de winter is tijdig onderwerken
aanbevolen vanwege het sterk onttrekken van water aan de bodem
(minder watervoorraad voor het volggewas) en het vlug doorschieten van
het gewas in het voorjaar. Een andere manier is een chemische
bestrijding of maaien gecombineerd met onderwerken. Het maaisel kan
eventueel dienen als groenvoeder. Rogge is geen goede groenbedekker
vanuit aaltjesoogpunt. Er kunnen ook hoge dichtheden slakken
opgebouwd worden.
Figuur 4. Zaden, zaailing en volgroeid gewas van snijrogge
27
5.2 Vlinderbloemige groenbedekkers
5.2.1 Wikke (Vicia sativa)
Wikke behoort tot de vlinderbloemigen en legt dus stikstof vast uit de
lucht via Rhizobium-bacteriën in de wortelknolletjes. Zodoende moet er
weinig tot geen stikstofbemesting gebeuren. Alleen gezaaid in een stoppel
die stikstof vastlegt, is een startgift van 25 tot 30 kg aan te bevelen.
Doordat wikke de grond verrijkt met stikstof heeft het een gunstige
invloed op de vertering van organische stof en speciaal de vertering van
een graszode. Wikke is een N-rijk gewas dat na onderploegen een
aanzienlijke hoeveelheid stikstof kan leveren aan het volggewas. Omdat
het echter een makkelijk vergankelijk gewas is (lage C/N verhouding)
komt de vertering snel op gang. Hierdoor bestaat de kans dat een
gedeelte van de stikstof uit het gewas al tijdens de winter en het vroege
voorjaar vrijkomt en verloren gaat.
Wikke kan tot eind augustus gezaaid worden; het beste zaaitijdstip is juli.
Het zaaibed bij wikke dient vrij fijn te zijn. Het zaad heeft veel vocht nodig
om te kunnen kiemen en moet daarom voldoende diep (2-5 cm) gezaaid
worden in een voldoende vochtig zaaibed. De zaaizaadhoeveelheid
bedraagt, afhankelijk van de zaadgrootte, 90 tot 125 kg/ha.
Net gekiemde wikke heeft weinig concurrentievermogen; een wat ouder
gewas is echter wel een goede onkruidonderdrukker doordat er een sterk
samenhangend gewas ontwikkeld wordt. Als er wortelonkruiden in de
grond voorkomen kan beter geen wikke worden geteeld. Als waardplant
voor aaltjes is voederwikke de minst negatieve onder de
vlinderbloemigen. Het is geen waardplant voor Meloidogyne chitwoodi en
een slechte waardplant voor Trichodoriden. Helaas is de keerzijde dat
Pratylenchus penetrans onder voederwikke zich extreem kan
vermeerderen. Verder is wikke een goede waardplant voor het
erwtencysteaaltje.
28
Figuur 5. Zaden, zaailing en volgroeid gewas van wikke
5.2.2 Alexandrijnse klaver (Trifolium alexandrinum)
Alexandrijnse klaver wordt voornamelijk uitgezaaid in mengsels, hier in
combinatie met Japanse haver. Als mengsel heeft het een sterk
onkruidonderdrukkend effect. Het zorgt voor een activatie van het
bodemleven en levert een bevredigende biomassaproductie. Alexandrijnse
klaver kan zeer goed tegen nattere omstandigheden. Alexandrijnse klaver
is een vorstgevoelige klaversoort en groeit zeer snel.
In mengsels is 15 kg/ha nodig. Wanneer Alexandrijnse klaver alleen
wordt uitgezaaid, is 25 kg/ha nodig. Alexandrijnse klaver vertoont naast
een snelle groei ook een bevredigende bodembedekking en een goede
doorworteling. Er zijn één- en meersnedige onderrassen. Eénsnedige
Alexandrijnse klaver is het meest gevoelig voor vorst. Alexandrijnse klaver
is goed te mengen met snelgroeiende grassen of granen. Zaaien kan tot
eind augustus.
Figuur 6. Zaden, zaailing en volgroeid gewas van Alexandrijnse klaver
29
5.3 Andere bladrijke groenbedekkers
5.3.1 Facelia (Phacelia tanacetifolia)
Facelia behoort tot de bosliefjesfamilie en is zeer populair als
groenbedekker, voornamelijk in rotaties met groentegewassen. Dit gewas
kan uitgezaaid worden vanaf april tot half augustus. Tot aan het
vierdebladstadium is de groei eerder langzaam. Daarna vormt de stengel
zich en gaat de ontwikkeling stormachtig met een snelle bodembedekking
tot gevolg. Hierdoor zullen de opkomende onkruiden snel verstikken. De
vooropgestelde zaaidichtheid bedraagt 8 tot 12 kg/ha. Het zaad mag
niet te diep komen te liggen maar moet wel goed bedekt worden. Een
fijnkruimelig zaaibed en het gebruik van een aandrukrol is aan te raden.
De doorworteling van de bovenste laag is behoorlijk intensief.
Bij een heel vroege zaai kan opslag in de volgteelt voorkomen worden
door het gewas tijdig te rollen. Hierdoor sterft het gewas af, maar blijft de
bodem toch nog bedekt. Facelia is zeer vorstgevoelig en vriest bij het
begin van de winter volledig af. Onderwerken in het voorjaar vormt
daarom weinig problemen.
Daarnaast is het gewas ook geliefd door de bijenhouders vanwege de
productie van zeer veel nectar. Door de inzaai van perceelranden met
facelia worden de natuurlijke vijanden van bladluizen en andere
schadeverwekkers op het perceel bevorderd.
Figuur 7. Zaden , zaailing en volgroeid gewas van Facelia
30
5.3.2 Gele mosterd (Sinapis alba)
Gele mosterd is de laatste jaren de meest gezaaide groenbedekker in de
Benelux. Omdat gele mosterd vrijwel uitsluitend na 1 augustus gezaaid
wordt, mag er van bestrijding van bietencystenaaltje niet veel verwacht
worden. Gele mosterd kan later gezaaid worden dan bladrammenas, nl.
tot begin-half september. Als zomergewas op braakpercelen is gele
mosterd niet geschikt. Het gewas komt namelijk te snel in bloei en
vertoont geen hergroei na maaien. Voor gele mosterd wordt een
zaaidichtheid van 10 à 20 kg/ha aangeraden afhankelijk van zaaitijdstip
en weersomstandigheden. Vanwege de snelle beginontwikkeling en goede
bodembedekking krijgen onkruiden weinig kans. Gele mosterd bezit een
penwortel die zich niet verdikt. Het onderwerken na de winter vormt
weinig problemen. Het gewas vervriest gemakkelijk en is dan ook volledig
afgestorven na de winter.
Figuur 8: Zaden, zaailing en volgroeid gewas van Gele mosterd.
31
5.3.3 Bladrammenas (Raphanus sativus)
Bladrammenas kan uitgezaaid worden tot eind augustus. Meestal gaat
men laatbloeiende en vorstgevoelige rassen toepassen. Dit om problemen
met opslag in de volgteelt te vermijden. Men kan een onderscheid maken
tussen een vroege en een late zaai. Onder een vroege zaai verstaan we
een zaaidatum vóór 1 augustus. Deze is vooral bedoeld om naast
bodembedekking nog enige bestrijding van bietencystenaaltje te hebben.
Bij een latere zaai is de bodemtemperatuur reeds te laag. Bij een vroege
zaai zal het gewas gemaaid dienen te worden wanneer het gewas voor
70% in bloei staat. De zaaidichtheid van bladrammenas bedraagt 12-20
kg/ha. Vanwege de snelle ontwikkeling en de vorming van een hoog
gewas krijgen probleemonkruiden weinig kans om zich te ontwikkelen.
Bladrammenas wordt gekenmerkt door een
diepe penwortel die de bodem openbreekt en
welke zorgt voor een goede doorlaatbaarheid.
Op slempgevoelige percelen wordt
bladrammenas minder toegepast vanwege de
beperkte samenhang van de bodem. In vergelijking met
grasgroenbedekkers is de doorworteling van de (bovenste) bodemlaag
heel wat minder. Bladrammenas is iets minder gevoelig voor vorst dan
gele mosterd. Na een strenge winter is het gewas volledig afgestorven.
Hierdoor ondervindt het onderwerken slechts weinig problemen. Tijdens
een zachte winter vervriest het gewas niet.
Figuur 9: Zaden, zaailing en volgroeid gewas van bladrammenas.
32
6 Wat kost het inzaaien van een groenbedekker?
6.1 Zaaizaad
In tabel 3 vind je een overzicht van de richtinggevende gemiddelde
prijs/kg voor zaaizaad van groenbedekkers. Met betrekking tot de
verschillende zaaidichtheden die op de demovelden werden toegepast,
hebben we een prijs per hectare berekend.
Tabel 2: Richtinggevende gemiddelde kostprijs zaaizaad zomer
2011
Soort Prijs/kg
(€)
Zaaidichtheid Prijs/ha
(€)
Relatieve kostprijs/ha
(It. gras = 100 %)
(kg/ha)
Facelia 7,5 8 € 60 83%
12 € 90 125%
Gele mosterd 2,1
10 € 21 29%
20 € 42 58%
Gele mosterd - aaltjes reducerend
2,4 10 € 24 33%
20 € 48 67%
Bladrammenas 3,2
12 € 38 53%
20 € 64 89%
Bladrammenas -
aaltjes reducerend 4
12 € 48 67%
20 € 80 111%
Wikke 2,3 90 € 207 288%
125 € 288 399%
Italiaans raaigras 1,8 25 € 45 63%
40 € 72 100%
Snijrogge 0,75 75 € 56 78%
100 € 75 104%
Japanse haver 2,25 50 € 113 156%
80 € 180 250%
Zomerhaver 0,7 50 € 35 49%
80 € 56 78%
33
6.2 Grondbewerking
Na de oogst van het hoofdgewas is een oppervlakkige bewerking van de
bodem voor het zaaien reeds voldoende. Bewerking en zaaien kan ook in
één werkgang gebeuren. Dit kan met bv. een cultivator in combinatie met
een zaaimachine. Bij inzaai van een groenbedekker wordt meestal niet-
kerende bodembewerking toegepast. Bij deze methode wordt de grond
niet-kerend bewerkt met behulp van een erosieploeg, een grondbreker,
een cultivator,… Hierbij worden de gewasresten slechts lichtjes
ondergewerkt en blijven ze in de bovenste bodemlaag aanwezig. De
aanwezige resten beschermen de bodem tegen de erosieve werking van
regendruppels en afstromend water. Na het zaaien, tot het onderwerken,
is het perceel in winterrust en vraagt het weinig aandacht.
0% 50% 100% 150% 200% 250% 300% 350% 400% 450%
L Facelia
H Facelia
L Gele mosterd
H Gele mosterd
L Gele mosterd reducerend
H Gele mosterd reducerend
L Bladrammenas
H Bladrammenas
L Bladrammenas reducerend
H Bladrammenas reducerend
L Wikke
H Wikke
L Italiaans raaigras
H Italiaans raaigras
L Snijrogge
H Snijrogge
L Japanse haver
H Japanse haver
L Zomerhaver
H Zomerhaver
Relatieve kostprijs / It. raaigras = 100%
H = hoge dichtheid L = lage dichtheid
34
In het voorjaar zullen, in bepaalde gevallen, de gewasresten eerst
verkleind dienen te worden. Meestal zijn de groenbedekkers reeds door de
vorst afgestorven tijdens de winter en vormt het onderwerken weinig
problemen.
Er zijn vandaag de dag heel wat mogelijkheden om groenbedekkers
machinaal te vernietigen. Een doordacht gebruik van groenbedekkers in
aanvulling met de juiste methode van vernietiging en daarbij rekening
houdende met de aangehouden bedrijfsvoering dient problemen zoals
opslag in de volgteelt, verstopping van machines, e.d. te vermijden.
Foto 8: Inzaai groenbedekker.
Foto 9: Vernietiging groenbedekker.
35
7 Subsidiemogelijkheden
In 2012 en 2013 wordt specifieke steun verleend aan landbouwers die na
hun hoofdteelt een groenbedekker inzaaien. Deze groenbedekkers moeten
ervoor zorgen dat de bodem tijdens de winter bedekt blijft tot in het
voorjaar om zo uitspoeling van nutriënten te vermijden, bij te dragen aan
het bodembehoud (door erosie te verhinderen) en de bodemstructuur te
verbeteren.
De aanvraag gebeurt via de Verzamelaanvraag (21/04). Wijzigingen zijn
mogelijk tot 31/5. Nadien en dit tot uiterst 31 oktober kan er via wijziging
binnen de aangevraagde totaaloppervlakte gewisseld worden van percelen
of percelen geschrapt worden. Via de code ‘GB2’ duidt men in de
verzamelaanvraag de percelen aan die uitgezaaid zullen worden. Het
inzaaien kan gebeuren tot 15/10, behalve in de landbouwstreken ‘Polders’
en ‘Leemstreek’ waar de inzaai kan gebeuren tot 1/9. Het behoud van de
groenbedekker is tot 15/10 in de ‘Polders’ en 15/12 in de Leemstreek
noodzakelijk, terwijl in de andere landbouwstreken de groenbedekker
minstens behouden dient te worden tot 1 februari.
De subsidie per ha is variabel, namelijk wordt achteraf bepaald op de
totaal aangevraagde en subsidiabele oppervlakte en bedraagt maximaal
€100/ha.
Meer info: www.vlaanderen.be/landbouw >subsidies > plantaardige sector
7.1 Gemeentelijke stimulansen
Een aantal gemeenten stimuleren de inzaai van groenbedekkers binnen
hun gemeente. Vanuit het oogpunt van erosiebeheersing,
landschapsbeleving of andere doelstellingen willen een aantal gemeenten
hierin hun landbouwers een duwtje in de rug geven.
36
7.2 Tussenkomst GMO groenten en fruit
In kader van de Gemeenschappelijke Marktordening Groenten en Fruit
(GMO) hebben de Producentenorganisaties (PO) de mogelijkheid om de
actie ‘inzaai van groenbedekker’ op te nemen in hun programma. Hiermee
kunnen de Producentenorganisaties hun telers stimuleren om een
groenbedekker in te zaaien op percelen met groenten. Momenteel heeft
ondermeer de producentenorganisatie INGRO deze actie reeds
opgenomen in hun programma. Hierdoor kan er jaarlijks een kost van
60€/ha ingezaaide groenbedekker ingebracht worden door de aangesloten
telers.
Meer info:
INGRO: www.ingrocvba.be of [email protected]
GREENFARM: www.greenfarm.be of [email protected]
37
8 Demonstratievelden
8.1 Proefopzet
8.1.1 Soortenkeuze
Op de demonstratievelden willen we een aanbod geven van een aantal
courant ingezaaide groenbedekkers. Volgende soorten werden opgenomen
in het proefplan: Facelia, Gele mosterd, Bladrammenas, Fix Azote, Wikke,
Zomerhaver, Japanse haver, Italiaans raaigras en Rogge.
8.1.2 Zaaitijdstip
Op het proefperceel in Oostkamp werd drie maal ingezaaid, in
Kruishoutem twee maal. Onderstaand de verschillende zaaidata:
Oostkamp Kruishoutem
1e inzaai 9 augustus 2012 20 augustus 2012
2e inzaai 7 september 2012 10 september 2012
3e inzaai 2 oktober 2012 -
Op 2 oktober werden in Oostkamp enkel de grasachtigen Italiaans
raaigras, Rogge, Japanse haver en Zomerhaver ingezaaid.
Er wordt aangeraden zo snel mogelijk na de oogst van de hoofdteelt een
groenbedekker in te zaaien. Een vroege zaai zorgt er immers voor dat de
groenbedekker van een langere ontwikkelingsperiode kan genieten en bijgevolg
een hogere stikstofopname kan realiseren. Daarnaast is een vroege inzaai extra
van belang voor aaltjesreducerende (bv. Tagetes) en vorstgevoelige soorten (bv.
Facelia) daar deze zich voldoende moeten kunnen ontwikkelen vooraleer de vorst
38
optreedt. We kunnen aannemen dat een groenbedekker een groeiperiode behoeft
van minstens 6 à 8 weken om voldoende effectief te werken (Tagetes 12 weken).
Vaak is een vroege inzaai in onze streken niet mogelijk daar vele gewassen laat
het veld verlaten, denken we maar aan maïs en bieten in de akkerbouw, of
bloemkolen en prei in de tuinbouw. Veel zal namelijk afhangen van de
weersomstandigheden waarbij de oogst plaatsvindt.
8.1.3 Zaaidichtheid
Een correcte zaaidichtheid van de ingezaaide groenbedekker resulteert in een
homogeen dichtgegroeid gewas waarbij de kieming van onkruiden wordt
verhinderd en waarbij de afzonderlijke planten zich voldoende sterk kunnen
ontwikkelen. Bij de inzaai van een groenbedekker vormt het zaaizaad de grootste
kost. Belangrijk is dus deze kost zo laag mogelijk te houden.
De proefresultaten van de laatste jaren toonden aan dat de aan te wenden
zaaidichtheid gelinkt kan worden aan het zaaitijdstip. Bij een vroege zaai,
indien de weersomstandigheden optimaal zijn, kan een lagere
zaaidichtheid aangehouden worden. De planten zullen zich namelijk
voldoende snel en sterk kunnen ontwikkelen. Bij een late inzaai wordt
beter een wat hogere zaaidichtheid gehanteerd. De ontwikkelingsperiode
is in dit geval korter, waardoor kleinere en meer planten zullen moeten
zorgen voor een voldoende bodembedekking gedurende de niet-beteelde
periode.
Volgende zaaidichtheden werden toegepast op de demonstratievelden:
soort 1e zaai 2e en 3e zaai
Italiaans raaigras 25 kg/ha 40 kg/ha
Zomerhaver 50 kg/ha 80 kg/ha
Japanse haver 50 kg/ha 80 kg/ha
Wikke 80 kg/ha 100 kg/ha
Rogge 75 kg/ha 100 kg/ha
Gele mosterd 10 kg/ha 20 kg/ha
Bladrammenas 12 kg/ha 20 kg/ha
Facelia 8 kg/ha 12 kg/ha
Fix Azote 10 kg/ha 25 kg/ha
39
8.1.4 Bodembewerking
Het bewerken van de grond brengt lucht in de bodem wat het
stikstofmineralisatieproces stimuleert. Zodoende kunnen groenbedekkers
gedurende hun ontwikkeling beïnvloed worden door de uitgevoerde
bodembewerkingen. Na een diepe grondbewerking kan de stikstof die bijkomend
in de bodem terecht komt ten gevolge van mineralisatie, hetzij de N-reserve in
het voorjaar verhogen, hetzij opgenomen worden door de groenbedekker.
Om de invloed van verschillende bodembewerkingen op het
mineralisatieproces na te gaan werden op de proefpercelen meerdere
bodembewerkingen toegepast, telkens met een verschillende werkdiepte.
Oostkamp Kruishoutem
Vaste tand cultivator + rotoreg Vaste tand cultivator
Schijveneg + rotoreg Vaste tand cultivator + rotoreg
Rotoreg Directe zaai
8.1.5 Bemesting
In MAP IV wordt er veel aandacht besteed aan groenbedekkers als
vanggewassen van stikstof. De stelregel bij inzaai van groenbedekkers is dan ook
dat een extra bemesting niet moet. Enkel bij een vroege zaai en bij lage N-
voorraad in de bodem kan overwogen worden om een beperkte bemesting uit te
voeren. Na een teelt waar er nogal wat (groene) oogstresten achterblijven, zal
de mineralisatie hiervan samen met de reststikstof in de bodem vaak voldoende
zijn voor een snelle groei van de groenbedekker. Dus oppassen dat een mestgift
geen extra problemen veroorzaakt inzake nitraatresidu.
Om na te gaan welke hoeveelheden stikstof opgenomen kunnen worden
door de groenbedekkers werd op beide demovelden een extra meststofgift
40
uitgevoerd. Zo werd op het veld in Oostkamp zo’n stalmest op de stoppel
gebracht. Eveneens werd bij de 1e zaai telkens de helft van het object
bijbemest met 50 E ammoniumnitraat. Op het veld in Kruishoutem werd
een bemesting uitgevoerd van 50 E ammoniumnitraat; dit vanwege de
lage concentratie reststikstof op moment van inzaai.
41
8.2 Perceel kenmerken Oostkamp
Textuur: Zand (natte lemig zandbodem zonder profiel)
Voorvrucht: Wintergerst oogst: 11/7/2012
N-reserve:
14/8/2012 Kg/ha NH4-N DS Kg/ha NO3-N DS
0-30 cm 6 27
30-60 cm <6 12
60-90 cm <6 12
Bemesting: stalmest 20/7/2012
8.3 Perceel kenmerken Kruishoutem
Textuur: Matig natte zandleembodem met sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B horizont
Voorvrucht: wintergerst oogst: 10/8/2012
N-reserve:
14/08/2012 Kg/ha NH4-N DS Kg/ha NO3-N DS
0-30 cm 5 18
30-60 cm 7 10
60-90 cm 6 8
Bemesting: Ammoniumnitraat 50 E 20/8/2012
42
8.4 Teeltomstandigheden
De groenbedekkers uitgezaaid in augustus konden profiteren van een
vochtig kiembed en eerder warme omstandigheden. Hierdoor konden ze
zich allen goed ontwikkelen. Vanaf begin september kenden we een droge
periode waardoor de groenbedekkers uitgezaaid in Oostkamp op 7
september eerder een trage kieming en beginontwikkeling kenden. Dit
resulteert momenteel in een duidelijk verschil in ontwikkeling tussen
eerste en tweede inzaai. De groenbedekkers uitgezaaid begin oktober
konden zich tot op heden nauwelijks ontwikkelen. Voor de vorstgevoelige
soorten Zomerhaver en Japanse haver betekent dit een te laat zaaitijdstip
daar zij, wanneer de vorst optreedt, reeds zullen afsterven. De niet
vorstgevoelige soorten zullen zich, weliswaar langzaam, gedurende het
najaar/winter verder ontwikkelen, doch slechts beperkt restnitraat
opnemen. Sinds eind september en vooral in oktober was er vrij veel
neerslag in combinatie met een koudere periode wat de groei van de
groenbedekkers afgeremd heeft.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
T°(°
C)
nee
rsla
g (m
m)
neerslag
temperatuur
43
8.5 Resultaten
8.5.1 Proefperceel te Oostkamp
Op 4 oktober 2012 werd, op alle objecten ingezaaid op 9 augustus 2012
(1e inzaai), een bepaling van de hoeveelheid reststikstof en een bepaling
van de stikstofinhoud van de bovengrondse biomassa uitgevoerd. Op de
objecten ingezaaid op 7 september 2012 (2de zaai) en 2 oktober 2012 (3de
zaai) werd een mengstaal genomen over alle objecten heen.
Uit bovenstaande grafiek kunnen we de hoeveelheid reststikstof (op 4
oktober 2012) afleiden per soort, al dan niet bijbemest. Zo zien we dat op
alle ingezaaide objecten de norm van 90 kg nitraatstikstof per hectare
wordt gehaald. Het nitraatresidu op de bijbemeste objecten ligt bij de
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
onbemest bemest
kg/h
a N
O3
-N D
S
facelia
gele mosterd
fix azote
bladrammenas
wikke
italiaans
raaigras
zomerhaver
japanse haver
rogge
braak
90 kg/ha NO3-N DS
14/8/2012
44
grasachtigen iets hoger dan op de niet-bijbemeste objecten, bij de
bladachtige groenbedekkers is dit net andersom. De extra meststofgift
van 50 E kon dus bij de bladachtige groenbedekkers ten volle benut
worden . Algemeen is de extra bemesting (50 E N) optimaal gebruikt door
de groenbedekkers en resulteert in een over het algemeen hogere
drogestof opbrengst per hectare (grafiek: Invloed bemesting op
drogestofopbrengst). Enkel op het object ingezaaid met wikke ligt deze
drogestof opbrengst lager bij het bemeste object. Bij rogge is dit
nagenoeg gelijk.
Op bovenstaande grafiek worden de mengstalen afgebeeld die genomen
werden per zaaitijdstip. Zo zien we dat enkel de groenbedekkers gezaaid
begin augustus het nitraatresidu in het najaar van 2012 voldoende kon
drukken. Groenbedekkers ingezaaid begin september konden zich
vanwege de droogte slechts beperkt ontwikkelen en zo ook, slechts een
beperkte hoeveelheid restnitraat opnemen. Het mengstaal genomen op de
objecten waar begin oktober werd ingezaaid resulteert in een iets lager
residu vanwege de onkruidgroei die verkregen werd in de periode tussen
0
20
40
60
80
100
120
mengstaal eerste zaai mengstaal tweedezaai
mengstaal derde zaai braak
kg N
O3
-N/h
a
Nitraatresidu (0-90cm)
90 kg/ha NO3-N DS
45
oogst van de gerst en de inzaai van de groenbedekkers. Op het object
‘braak’, waar geen groenbedekker werd ingezaaid en eveneens geen extra
mestgift werd toegepast verkregen we een nitraatresidu gelijklopend met
de norm van 90 kg NO3-N/ha. Rekening houdende met de bodemanalyse
die na de teelt, halfweg augustus, werd uitgevoerd, kunnen we uitgaan
dat er zo’n 40 E stikstof werd vrijgesteld door mineralisatie uit de reserves
die aanwezig zijn in de bodem.
Op 30 oktober 2012 werd een tweede staalname uitgevoerd.
Onderstaand de resultaten:
Na de natte oktobermaand kunnen we ervan uitgaan dat tamelijk wat
nitraat werd uitgespoeld naar de onderliggende lagen. Het nitraatresidu
bij de groenbedekkers die het eerst werden uitgezaaid is gedurende de
maand oktober slechts minimaal gewijzigd. Het residu bij de
groenbedekkers begin september uitgezaaid is daarentegen fors
afgenomen. Wegens de droogte begin september konden deze zich weinig
ontwikkelen. Vanaf eind september kregen deze voldoende water te
slikken waardoor de groei, en daarmee gepaard gaande, de
0
20
40
60
80
100
120
mengstaal eerstezaai
mengstaaltweede zaai
mengstaal derdezaai
braak
kg N
O3
-N/h
a
Nitraatresidu (0-90cm)
4/10/2012
29/10/2012
90 kg/ha NO3-N DS
46
stikstofopname op gang kwam. Het nitraatresidu die begin oktober 2012
nog werd overschreden, is nu teruggedrongen tot zo’n 50 E in de laag 0-
90 cm. Het nitraatresidu gemeten in de objecten ingezaaid begin oktober
is iets gedaald; weliswaar is dit eerder te wijten aan uitspoeling vanwege
de tot op heden minimale ontwikkeling van de groenbedekkers.
Wanneer we de N-reserves vergelijken tussen de verschillende
bodembewerkingen (zie onderstaande grafiek) is dit over het algemeen
vrij gelijklopend. Een duidelijk onderscheid tussen minimale
bodembewerking (enkel rotor+zaai), een schijvenegbewerking en een
intense bodembewerking met een cultivator is er niet te maken inzake de
nitraatresiduen.
Ook de groei van de groenbedekkers en dus de drogestofopbrengst bij de
verschillende groenbedekkers is dit jaar weinig afhankelijk van de
toegepaste bodembewerking (zie onderstaande grafiek). Op een
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
cultivator +rotoreg /onbemest
cultivator +rotoreg /bemest
schijveneg +rotoreg /onbemest
schijveneg +rotoreg /bemest
rotoreg /onbemest
rotoreg /bemest
kg N
O3
-N/h
a
nitraatresidu i.f.v. bodembewerking
0-30
30-60
60-90
0-90
Intensief Minder intensief
BODEMBEWERKING
47
gewasstaalname (bovengrondse massa) op 4 oktober 2012 leverde voor
de objecten ingezaaid op 9 augustus (1ste zaai) meer verschillen op tussen
de groenbedekkers onderling dan tussen de drie verschillende
bodembewerkingen.
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
kg D
S/h
a
Invloed bodembewerking op drogestofopbrengst
cultivator + rotoreg schijveneg + rotoreg rotoreg
48
Sta
aln
am
e
d
d.
4/
10
/2
01
2
49
Sta
aln
am
e
d
d.
4/
10
/2
01
2
50
Beworteling
Wanneer we eerder in deze brochure
spraken over gewasontwikkeling had dit
betrekking op de bovengrondse
gewasmassa. Niettemin kan een
groenbedekker ook ondergronds heel wat
massa produceren. Daarom werd op het
demoveld in Oostkamp op 28 november
een analyse uitgevoerd van de
ondergrondse gewasmassa, nl. de
beworteling, geproduceerd door de
verschillende groenbedekkers. De
bladachtigen, met uitzondering van
bladrammenas met z’n verdikte penwortel,
scoren in ondergrondse ontwikkeling lager in vergelijking met de
grasachtigen die tot zo’n 4000 kg en in geval van Italiaans raaigras tot
zo’n 14000 kg drogestof aan wortels kunnen produceren. Kruisbloemigen,
zoals gele mosterd en vooral bladrammenas, worden gekenmerkt door
een indrukwekkende penwortel waarmee ze eventuele storende lagen
kunnen opheffen. Anderzijds, door het geringe aantal zijwortels is de
totale wortelmassa heel wat minder in vergelijking met sommige
grasachtigen. Hun bijdrage aan
de organische stof voorziening en
het tegengaan van verslemping
is daarom geringer. Ook voor
facelia is deze bijdrage eerder
beperkt. Enkel de bovenste 15
cm kent een behoorlijk
intensieve doorworteling. Het
wortelgestel van wikke bestaat
Figuur 11: Verdikte penwortel van
bladrammenas.
Figuur 10: Intensieve oppervlakkige beworteling van
haver.
51
uit een omvangrijk stelsel van dunne maar soms toch diep reikende
wortels.
Binnen een teeltrotatie van ondiep wortelende teelten is het aangeraden
een diep wortelende groenbedekker aan te wenden om de reststikstof in
de diepere grondlagen alsnog te benutten en vast te leggen in het gewas.
Tabel 3: Stikstofopname/ drogestof productie van de verschillende groenbedekkers (2012).
Drogestof-
productie
gewas
(kgDS/ha)
Drogestof
-productie
wortel
(kgDS/ha)
Stikstof-
opname
gewas
(kgN/ha)
Stikstof-
opname
wortel
(kgN/ha)
TOTAAL
drogestof-
productie
najaar 2012
(kgDS/ha)
TOTAAL
stikstof-
opname
najaar
2012(kgN/ha)
facelia 4077 534 97 5 4611 102
gele mosterd 5691 860 152 8 6551 160
fix azote 4014 1014 124 15 5028 139
bladrammenas(*)
Nov.2012:
2716
Feb.2013:
6372
4140
-
Nov.2012 :63
Feb.2013:165
61
-
5218
-
99
-
wikke 2545 56 111 1 2601 112
Italiaans
raaigras(*)
Nov.2012:
2235
Feb.2013:5908
13766
-
Nov.2012 :58
Feb.2013:
127
61
-
16001
-
119
-
zomerhaver 2662,2 2613 64 8 5275 72
Japanse haver 4234 1714 80 10 5948 90
rogge(*)
Nov.2012:
2803
Feb.2013:
2761
4140
-
Nov.2012 :81
Feb.2013:76
61
-
6943
-
142
-
52
Vorstgevoeligheid
Vorstgevoeligheid is een voordeel voor een groenbedekker, maar enkel
wanneer nachtvorst niet te vroeg optreedt. Vorst vergemakkelijkt het
onderwerken en de kans voor opslag in het volgend jaar daalt (geen
zaadzetting). De groenbedekkers die de vrieskou goed weerstaan, in ons
geval Italiaans raaigras en rogge, moeten op andere manieren vernietigd
worden. Vaak grijpen landbouwers hiervoor naar spuitmiddelen, maar
mechanische vernietiging kan evengoed een oplossing bieden.
Na de eerste vrieskou eind januari waren reeds alle vorstgevoelige
groenbedekkers afgestorven. Opmerkelijk is dat bladrammenas dat eerder
in het najaar geen extra meststofgift kreeg, opvallend minder
vorstgevoelig is dan het object dat deze wel kreeg. Begin maart 2013 kon
dan ook een hergroei worden waargenomen.
Op 20 februari 2013 werd een laatste bodem- en gewasstaal genomen.
Daar de vorstgevoelige groenbedekkers reeds afgestorven waren,
bemerkten we in deze objecten een iets hogere stikstofreserve dan in de
Figuur 13: Hergroei bladrammenas voorjaar
2013.
Figuur 12: Afgestorven gewas Japanse haver na
periode met nachtvorst.
53
objecten ingezaaid met de niet-vorstgevoelige soorten. Door
oppervlakkige vertering van de gewasresten wordt de opgenomen stikstof
namelijk terug vrijgegeven vroeg in het voorjaar. Bij de grasachtigen start
dit proces bij het inwerken ervan en zal de stikstof bijgevolg reeds later in
het voorjaar terug vrijgesteld worden ten gunste van de volgteelt. De
keuze van de in te zaaien groenbedekker hangt daarom eveneens af van
de volgteelt. Indien het een teelt betreft dat pas later in het jaar wordt
ingezaaid/ geplant wordt het best geopteerd voor een niet-vorstgevoelige
groenbedekker omdat op die manier de nutriëntenverliezen tot een
minimum worden herleid. Grasachtige groenbedekkers kunnen hierbij een
extra snede opleveren wat zowel financieel als praktisch bij het inwerken
voordelig is.
De grootste nutriëntenverliezen vinden we terug in het braakliggend
object waar geen groenbedekker werd ingezaaid. Van de 90 eenheden
stikstof, aanwezig bij de start van de sperperiode, vinden we daarvan eind
februari 2013 slechts 20 eenheden terug verspreid over de laag 0-90cm.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
vorstgevoeligegroenbedekkers
niet-vorstgevoeligegroenbedekkers
braak
stis
kto
fres
erv
e (k
gN/h
a)
4/10/2012
20/02/2013
54
8.5.2 Proefperceel te Kruishoutem
Op 9 oktober 2012 werd op alle objecten, ingezaaid op 20 augustus
2012, een bepaling van de hoeveelheid reststikstof in de bodem en een
bepaling van de stikstofinhoud van de bovengrondse biomassa uitgevoerd.
Vooraleer de inzaai werd het volledige perceel bemest met 50 E
ammoniumnitraat. Er zal daarom geen onderscheid gemaakt worden
tussen ‘bemest’ en ‘onbemest’.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
stik
sto
fop
nam
e au
g.2
01
2-f
eb.2
01
3 (
KgN
/ha)
2/10/2012 onbemest 2/10/2012 bemest 28/11/2012 onbemest
28/11/2012 bemest 20/02/2013 onbemest 20/02/2013 bemest
55
Uit bovenstaande grafiek kunnen we de N-reserve afleiden per soort.
Opvallend zijn de hoge waarden; nl. binnen het object Italiaans raaigras
en Japanse haver werd de norm van 90 kg restnitraat/ha niet gehaald. In
vergelijking met het perceel gelegen in Oostkamp konden de
groenbedekkers het nitraatresidu hier minder doen dalen. De oorzaak
hiervan is vooral de latere inzaai (én een te hoge meststoftoediening
vooraleer de inzaai van de groenbedekker).
Op de objecten ingezaaid op 10 september werd momenteel nog geen
staalname uitgevoerd vanwege de beperkte ontwikkeling van de
groenbedekkers.
0
20
40
60
80
100
120
140K
g N
O3
-N/h
a
90 kg/ha NO3-N DS
56
In tegenstelling tot het perceel in Oostkamp zien we op het perceel in
Kruishoutem toch wel een opvallend verschil naar restnitraat bij de
verschillende bodembewerkingen. In de objecten waar direct werd
ingezaaid zonder voorafgaande bodembewerking werd heel wat minder
verse massa geproduceerd wat wijst op enerzijds een lager gehalte aan
reststikstof (weinig mineralisatie omdat geen bodembewerking werd
uitgevoerd) maar eveneens op een lager opkomstpercentage van de
groenbedekkers (vanwege het ontbreken van een fijn zaaibed).
0500
10001500200025003000350040004500
kg D
S/h
aInvloed bodembewerking op
drogestofopbrengst
vaste tand cultivator + rotoreg vaste tand cultivator directe inzaai
57
9 Projectvoorstelling Beide demomomenten werden mede mogelijk gemaakt dankzij de
financiële steun van het Interreg project ‘KaderRichtlijn Water’.
Eind 2015 zullen alle lidstaten van de Europese Unie moeten zorgen dat
het oppervlakte- en grondwater een goede kwaliteit heeft. Ondanks
alle inspanningen blijkt dat de waterkwaliteitsnormen nog steeds
worden overschreden. In een drietal polders wordt via een integrale
aanpak, die er op gericht is om meer dan de wettelijk voorgeschreven
maatregelen uit te voeren, nagegaan of een dergelijke aanpak wel tot het
voorgeschreven resultaat leidt. Deze drie geselecteerde polders liggen in
de provincies Zeeland en Oost- en West-Vlaanderen en kennen ieder hun
eigen problematiek.
De bedoeling is om door intensieve voorlichting, begeleiding en het
geven van premies voor bovenwettelijke maatregelen de
inwoners/eigenaren van de drie polders te bewegen om hun emissies te
verminderen. Dat is maatwerk en zal in het ene geval leiden tot de
installatie van zuiveringsinstallatie en in het andere geval tot andere
manieren van grondbewerking en zo leiden tot de gewenste
waterkwaliteit.
Naast de waterkwaliteit zal ook de nog steeds doorgaande verlaging het
grondwaterpeil worden aangepakt. Gekeken zal worden naar
alternatieve waterbronnen. De inzet van de partners is er ook op
gericht om de betrokkenen er van te overtuigen dat een goede
waterkwaliteit ook voor hen voordelen oplevert.
58
10 Demonstratie brandstofbesparing
Project: “Brandstofbesparing zichtbaar maken”
Proefopzet: Een tractor met schijveneg zal twee maal 8 werkgangen
afleggen één maal handmatig en één maal met GPS (RTK). De tractor is
uitgerust met 2 glazen buizen gevuld met brandstof, waaruit de trekker
zijn brandstof haalt. Op die manier kan vergeleken worden of er extra
bespaard kan worden door gebruik te maken van GPS. Daarnaast wordt
ook gekeken naar het verschil in oppervlakte tussen de twee, door minder
te overlappen zou de bewerking met GPS met evenveel werkgangen meer
oppervlakte moeten bewerken.
Afbeelding 1: tractor met 2 glazen buizen die dienen als
brandstofreservoir
10.1 Brandstofbesparing zonder GPS
Jaarlijks wordt in Vlaanderen heel wat grond bewerkt en aangezien tijdens
grondbewerking relatief veel brandstof wordt verbruikt, telt dit voor een
groot stuk voor het brandstof verbruik in de landbouw. Talrijke factoren
59
hebben een invloed op het verbruik tijdens de grondbewerking. De
belangrijkste factoren zijn:
10.1.1 Rijgedrag
Uit onderstaande grafiek blijkt dat het brandstofverbruik van deze tractor
het laagst ligt bij 1600 toeren/min. Bij dit toerental van de motor, blijkt
dat het koppel (weerstand tegen belasting) nog iets kan stijgen. De
trekker heeft met andere woorden nog wat reserve voor plotse pieken.
Stijgt het toerental van de motor dan gaat het vermogen van de trekker
stijgen maar het koppel gaat dalen en het brandstofverbruik stijgt. Het
vermogen van de trekker wordt bij het rijden met een motortoerental van
1600 toeren niet maximaal benut, maar het verbruik ligt hier wel het
laagst.
Afbeelding 2: toerental vs brandstofverbruik, vermogen en koppel
60
Uit voorgaande testen met een ploeg blijkt dat, enkel en alleen door te
rijden bij een toerental van om en bij de 1600 toeren/min, voor ongeveer
7% aan brandstof kan bespaard worden.
10.1.2 Frontgewichten
De ideale gewichtsverdeling van de trekker op het veld is 40% van het
gewicht op de vooras en 60% op de achteras. Tijdens grondbewerking
komen grote lasten op de achterbrug van de trekker. Door die ontlasting
gaan de voorwielen minder in de bodem grijpen en meer doorslippen. Wat
resulteert in wielslip.
Onderstaande foto’s geven een goed beeld welke verbrokkeling van het
wielspoor er ontstaat bij een bepaald percentage dat het wiel slipt. Uit dit
onderzoek blijkt dat bijvoorbeeld het dieselverbruik al snel oploopt tot
150% bij een slippercentage van slechts 30% (bron: www.reiferegler.de ).
Daarnaast resulteert wielslip ook in het dichtslempen van de bodem.
20% slip = 100% brandstofverbruik
30% slip = 150% brandstofverbruik
40% slip = 200% brandstofverbruik >50% slip = > 250%
brandstofverbruik
61
Afbeelding 3: % wielslip vs % dieselverbruik
Dit kan opgelost worden door extra frontgewichten te gebruiken,
waardoor de voorwielen terug grip krijgen, wielslip vermindert en het
brandstofverbruik zal dalen. Uit proeven in het buitenland blijkt dat tot
2% kan bespaard worden door een zwaarder frontgewicht te gebruiken, in
eigen testen was dit 1%.
10.1.3 Bandenspanning
Naast frontgewichten kan wielslip ook voorkomen worden door gebruik te
maken van een lagere bandenspanning. Door te werken met lage
bandenspanning op het veld, gaat eerst en vooral de productiviteit van
het gewas stijgen (minder dichtslempen van de bodem, …). Bovendien zal
bij het werken in nattere omstandigheden of op zwaardere bodems de
banden steeds zichzelf reinigen en niet dichtkleven. Dit komt doordat de
band doorbuigt en flexibel wordt. De banden houden zo hun maximale
grip in de bodem. De wielslip zal hier lager zijn waardoor de trekker zijn
snelheid langer zal aanhouden en ook zijn krachten beter zal benutten. Dit
heeft opnieuw brandstofbesparing tot gevolg.
Uit Duitse proeven blijkt dat tot 20% brandstof kan bespaard worden. Dit
enkel door de bandendruk op het veld van 1,6 bar naar 0,8 bar te laten
dalen. Wanneer je dit doet, moet je wel rekening houden of het type band
dit toelaat en welke massa de band moet dragen. Iedere fabrikant heeft
hiervoor tabellen waarop je kan controleren hoever je de spanning van de
band kan laten zakken zonder de band te beschadigen. Uit eigen
metingen, tijdens zeer droge omstandigheden, werd toch 4% brandstof
bespaard door de banden van transportspanning tot de minimaal
toegelaten spanning.
62
10.1.4 Afstelling
Tijdens de grondbewerking wordt er een grote hoeveelheid grond
verplaatst. Het is belangrijk dat dit gebeurt met zo weinig mogelijk
weerstand. Het onderhoud is hiervoor zeer belangrijk. Werken met
versleten scharen zorgt niet alleen voor smeren van de bodem, maar doet
ook de trekkracht stijgen. Daarop volgt dat de wielslip en dus ook het
verbruik van de trekker toeneemt.
Ook de diepte bepaalt hoeveel grond er wordt verplaatst, hoe dieper de
machine wordt ingesteld hoe meer inspanning de trekker zal moeten
leveren en hoger het verbruik zal liggen.
Afbeelding 4: arbeidsdiepte (cm) vs brandstofverbruik (%) voor 3 types
scharen (top Agrar 4/2010)
10.2 Brandstofbesparing met GPS
Daarnaast kan door gebruik te maken van GPS nog extra bespaard
worden op brandstofverbruik, en dit door twee zaken. Al naargelang de
graad van nauwkeurigheid van de GPS zal de besparing groter worden. Bij
een stuurautomaat met RTK precisie zullen de besparingen dus groter zijn
dan bij een stuurhulp met EGNOS, een stijgende nauwkeurigheid
resulteert echter ook in flink hogere kostprijs.
63
Een eerste punt is dat er doordat er nauwkeuriger gewerkt wordt minder
overlapping zal optreden. Er wordt met andere woorden meer oppervlakte
bewerkt met eenzelfde aantal werkgangen (en brandstof). Op die manier
kan op het einde van het perceel 1 of meerdere werkgangen uitgespaard
worden. Dit is vooral van belang bij machines met beperkte werkbreedtes
(naoogstbewerking, zaaibedbereiding, zaaien en planten, …), hoe groter
de overlapping tussen de verschillende werkgangen hoe meer werkgangen
uitgespaard kunnen worden. Aangezien de overlapping in grondbewerking
relatief hoog is (gemiddeld 13% bron: Arvalis) kunnen hierbij wel een
aantal besparingen gebeuren. Door een werkgang uit te sparen wordt
immers niet enkel bespaard op brandstof, ook op onderhoud, slijtage en
afschrijving van de tractor en de machine en de uitgespaarde arbeidsuren
wordt bespaard.
Een tweede punt is dat er ook effectief kan bespaard worden op brandstof,
doordat tijdens het keren met een machine met smalle werkbreedte
(grondbewerking, zaaien en planten, …) steeds gemanoeuvreerd moet
worden op de kopakker, vooral het telkens stoppen en terug vertrekken
kost veel brandstof. Door gebruik te maken van GPS kunnen er
werkgangen overgelaten worden, waardoor er niet meer gemanoeuvreerd
dient te worden om naar de volgende werkgang te rijden. Door niet meer
te moeten manoeuvreren zijn er naast brandstofbesparing nog een aantal
andere voordelen: de belangrijkste is dat de bodem op de kopakker niet
meer dichtgereden wordt, daarnaast wordt er een beetje tijd uitgespaard
en is het eenvoudiger werken voor de chauffeur.
64
Afbeelding 5: werkgangen overlaten met GPS
De besparing op brandstof wordt in een aantal artikels (cijfers tot een
totale besparing van 10% op brandstof) serieus overschat. Volgens enkele
voorlopige metingen en voorzichtigere schattingen zal dit enkel in
grondbewerking oplopen tot enkele percenten. Grondbewerking is
natuurlijk wel een belangrijke bron van brandstofverbruik binnen de
akkerbouw.
INFO
PCLT Roeselare, Tim Willem Zuidstraat 25
8800 Roeselare Tel. 051/24 58 84
65
66
67
11 Inlichtingen
Vlaamse Overheid – Bart Debussche
Departement Landbouw en Visserij (ADLO) Tel: 050/24 77 11 – 0473/827 014
Inagro – Franky Coopman/ Pieter Declercq Kenniscentrum bodem voor de land- en
tuinbouw Tel: 051/27 33 45
Fax: 051/24 00 20 E [email protected]
Provinciaal Centrum voor de Groenteteelt – Elise Vandewoestijne
Tel: 09/381 86 86 Fax: 09/381 86 99
E elise.vandewoestijne@proefcentrum-
kruishoutem.be
RATO vzw – Jeroen Verstraete
Tel: 09 267 86 05 Fax: 09 267 86 97
68
12 Dankwoord
Ter gelegenheid van deze demonstratie willen wij de proefveldhouders Marc Verhegge en Raf De Paepe bedanken voor het ter beschikking stellen
van hun veld.
Verder bedanken wij het INTERREG IV-Programma Vlaanderen Nederland
voor de mogelijkheden die gegeven worden via het project KaderRichtlijn Water om deze werking te realiseren.
Tenslotte dank aan alle partners betrokken in deze organisatie,
Departement Landbouw en Visserij (ADLO), Inagro, Provinciaal Centrum voor de Groententeelt (PCG), RATO vzw en de besturen van Oostkamp en
Kruishoutem, voor de constructieve samenwerking.
69